Radyasyondan Korunma Standartlarının Güncellenmesi ve Güçlendirilmesi Yol Haritası Belgesi

Transkript

1 l RADYASYONDAN KORUNMA STANDARTLARI Kritik Altyap Korunmas lar n Tehlikeli Madde Ta mac l Kazalar Deniz Kirlili Neden Olan Kazalar ine At klar ndan Maden ve Maden Kaynakl Kazalar De i Organizmalar n Biyogüvenli i Genetik Yap tirilmi lar Kazalar Büyük Endüstriyel Afetler ve Buna Ba klim De i ikli i Radyasyondan Korunma Standartlarının Güncellenmesi ve Güçlendirilmesi Bu belge, Planlama ve Zarar Azaltma Dairesi Başkanlığı Teknolojik Afetler Risk Azaltma Çalışma Grubu tarafından, AB mevzuatı ve uluslararası belgeler incelenerek, ilgili kurum ve kuruluşların destek ve çalışmalarıyla hazırlanmıştır. Raporun kendisi resmi bir AB belgesi değildir ve AB politikasını temsil etmemektedir. Eylül, 2014

2 2 KISALTMALAR AB: Avrupa Birliği ABD: Amerika Birleşik Devletleri ADR: Tehlikeli Malların Karayolu ile Uluslararası Taşımacılığına İlişkin Avrupa Anlaşması AEK: Atom Enerjisi Kanunu AFAD: Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı AÜ: Aday Ülkeler ÇŞB: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı EEC: Konsey Yönetmeliği ETKB: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu, AAET ya da EURATOM, EURATOM: Avrupa Birliği üyesi ülkelerden oluşan uluslararası bir örgüttür. Gerçekleşme Eylemin hazırlık ve gerçekleşmesi için öngörülen zaman dilimi. Dönemi: GTHM: Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı İAADM: İl Afet ve Acil Durum Yönetim Merkezi İB: İçişleri Bakanlığı

3 3 İK: İşbirliği ve Koordinasyon Sorumlu kuruluşun eylemi gerçekleştirmek üzere çalışmaya davet edilen ve çalışmayı işbirliği ve İlgili Kuruluş: koordinasyon içerisinde birlikte yürüdüğü kurum ve kuruluş KBRN: Kimyasal, Biyolojik, Radyolojik ve Nükleer KG: Kapasite Geliştirme KY: Kurumsal Yapılanma MD: Mevzuat Düzenlemesi NEPUD: Nükleer Enerji Proje Uygulama Dairesi NGS: Nükleer Güç Santrali PZAD: Planlama ve Zarar Azaltma Dairesi SB: Sağlık Bakanlığı Sorumlu Kuruluş: Eylemin gerçekleştirilmesi için gerekli alt yapıyı ve/veya işbirliği ve koordinasyonu sağlayacak görevli kuruluş T/İ Afet: Teknolojik/İnsan Kaynaklı Afet TAEK: Türkiye Atom Enerjisi Kurumu TAMP: Türkiye Afet Müdahale Planı UAEA: Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı UDHB: Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı

4 4 BAKAN SUNUŞU Prof.Dr. Numan KURTULMUŞ Başbakan Yardımcısı İnsanoğlu tarih öncesi zamanlarda, doğa ve işleyişi hakkında çok az bilgiye sahipti. Doğayı kendi imkânları ile bir ölçüde kontrol etmeye çalıştı. Deprem, fırtına, heyelan gibi doğal afetler insanın mantıksal anlama ötesinde bir olguydu. Zaman geçtikçe zihinsel olarak gelişen insan doğal afetleri tanımayı, ondan korunmayı ve afetin zararlarını azaltmayı öğrendi. Böylece teknolojiyi üreten insan kendisinin neden olduğu insan kaynaklı ve teknolojik afet kavramını ortaya çıkardı. Son 50 yılda dünya üzerinde 2 milyon kişi doğal ve insan kaynaklı afetlerle hayatını kaybetmiştir. Dünyada olduğu gibi ülkemizde de doğal afetlerin sıklıkla yaşandığı bir ülke olması ve teknolojiyle birlikte gelişen sanayi ile insan kaynaklı, teknolojik afetlerin ne derece üzerine düşünülmesi gerektiği konusu ortaya çıkmıştır. Devlet politikası olarak her alanda olduğu gibi ülkemizin afet yönetimindeki eksikliklerini ve aksaklıklarını iyi etüt ederek afet yönetimi alanında başarılı bir model ve sistem geliştirdik. Kamudaki acil eylem planı çerçevesinde afet yönetimini ülkemizin yapısına ve çağımızın gereklerine göre yeniden şekillendirdik. Afetlerin daha etkin ve tek elden yönetilmesi için kurduğumuz Başbakanlık AFAD, afet ve acil durumlarla ilgili güncel gelişmeleri ve gelecek eğilimleri değerlendirerek, kamu imkânlarının daha profesyonel kullanımı için çalışmaktadır. Bu sebeple afete hazırlık ve mücadele, çok yönlü koordinasyon ve bütün kurumların aktif katılımı gerektirmektedir. Başbakanlık AFAD, afet ve acil durumlarla politikalar üretmekte, afet yönetimi konusunda ülkemizin uluslararası alanda öncü olması için çalışmalar yürütmektedir. AFAD, bütünleşik afet yönetim sisteminin yerleştirilmesi ve geliştirilmesi çalışmaları kapsamında, afet ve acil durumlarla ilgili birçok yeni düzenleme yapmış, çok sayıda proje üretmiş ve üretmeye de devam etmektedir. Kriz Yönetimi anlayışından Risk Yönetimi anlayışına geçen, afet öncesi hazırlık, planlama ve risk azaltma çalışmaları, eğitim ve bilinçlendirme faaliyetleri, erken uyarı ve kesintisiz haberleşme projeleri ile afetin zararlarını en aza indirmeye çalışan bir ülkeyiz artık. Türkiye deki afet ve acil durumla ilgili koordinasyon birçok ülkede örnek alınan, birçok ülkeye destek verdiğimiz bir seviyeye ulaşmıştır.

5 5 Bu çerçevede, Başbakanlık AFAD ın koordinatörlüğünde ülke düzeyinde Teknolojik Afetler Yol Haritası Belgeleri hazırlanarak yayımlamıştır. Belgelerin hazırlanmasında emeği geçen ve bu faaliyetlerde görev alan başta AFAD çalışanları olmak üzere, destekleriyle tüm kamu kurum ve kuruluşlarına içtenlikle teşekkür eder, bugüne kadar olduğu gibi bundan sonraki dönemlerde de başarılı çalışmalarının devam etmesini temenni ederim. Prof.Dr. Numan KURTULMUŞ Başbakan Yardımcısı

6 6 ÖNSÖZ Ülkemizde afet ve acil durumların etkin bir şekilde yönetilmesi amacıyla, 5902 sayılı Kanun gereği Başkanlığımızın kurulması ile Bütünleşik Afet Yönetim Sistemine geçilmiş, bu kapsamda afet ve acil durumlar ile sivil savunma hizmetlerinin tek bir merkezden düzenlenmesi, koordine edilmesi, denetlenmesi ve bu hizmetlere ilişkin eğitimlerin standartlarının belirlenmesi hedeflenmiştir. Küreselleşen dünyamız artık doğal afetler kadar, sayısı ve şiddeti giderek artan insan kaynaklı afetlerle de karşı karşıya kalmaktadır. Dünyada hızla gelişen endüstri ile birlikte tehlikeli endüstriyel maddelerin üretimleri yaygınlaşmakta, endüstrinin yanı sıra sağlık sektöründe, laboratuvarlarda ve bilimsel araştırmalarda da ürün ya da ara ürün olarak kullanılan bu maddelerin kaza sonucu çevreye yayılarak insan sağlığını ve çevreyi tehdit etme riskleri her geçen gün artmaktadır. İnsan kaynaklı afetler hem ulusal hem küresel düzeyde ekonomik, politik ve sosyal birçok olumsuz sonuçlar doğurabileceğinden ve insan sağlığı ile çevre üzerinde ciddi kalıcı hasarlar bırakabileceğinden hazırlıklı olmak ve bu tür afetlere ilişkin gerekli tedbirleri almak bir zorunluluk olarak ortaya çıkmaktadır. Ülkemiz doğal afetlerin sıklıkla yaşandığı bir coğrafya olmasının yanı sıra hem gelişen endüstrisi hem de yerleşim bölgelerinin Dr. Fuat OKTAY AFAD Başkanı çarpık kentleşmeden kaynaklı olarak sanayi bölgeleriyle iç içe yapılanması ile endüstriyel kazaların insan sağlığı ve çevre üzerinde meydana getireceği sonuçlar konusunda daha fazla risk altında olan bir ülkedir. Diğer yandan konumu itibariyle petrol-doğal gaz boru hatları, önemli tesisler ve ulaşım gibi kritik altyapılara sahip olması, bunları kullanma yeteneğine sahip olan ülkelerle aynı coğrafyada bulunması, yerkürenin küresel iklim değişikliğine en duyarlı bölgelerinden biri olan Akdeniz Havzası nda yer alması insan kaynaklı afetlere karşı daha duyarlı olmamızı zorunlu kılmaktadır. Dolayısıyla Başbakanlık AFAD olarak biz, doğal afetler kadar ülkemizde meydana gelebilecek insan kaynaklı afetler konusundaki çalışmalarımızı da sürdürmekteyiz. Dünya var olduğu günden günümüze dek günlük yaşantımızın hemen hemen her alanında radyasyon yer almaktadır. Günümüzde başta vücudumuz olmak üzere yaşadığımız çevrede de doğal olarak bazı radyoaktif maddeler ve dolayısıyla radyasyon bulunmaktadır. Doğal radyasyonun yanı sıra endüstriyel uygulamalardan teşhis ve tedavi uygulamalarına kadar hayatımızda yer alan pek çok uygulamada yoğun olarak yapay radyasyon kaynakları kullanılmaktadır. Yüksek dozda maruz kalınan radyasyonun etkilerinin bilinmesine karşın düşük dozda radyasyona maruz kalma durumlarında radyasyonun canlı hücreler üzerine

7 7 etkileri tam olarak bilinmemektedir. Ancak düşük dozda radyasyonun canlılar üzerine etkileri yoğun olarak araştırılmakla birlikte elde edilen bulguların ışığında canlıların radyasyonun potansiyel tehditlerinden korumak amacıyla radyasyondan korunma standartları sürekli geliştirilmekte ve güncellenmektedir. Bu bağlamda ülkemizde yer alan mevzuatların ve standartların dünya standartları ile örtüşmesi ve canlıların korunmasına yönelik çalışmaların izlenmesi, düzenlemesi ve uygulanması için çalışmalar devam etmektedir. Radyasyonun kısa ve uzun vadede insan sağlığı ve çevre üzerinde neden olabileceği kümülatif etkilerden kaynaklanabilecek afetler konusunda toplumsal farkındalığın arttırılması ve afetlere dirençli bir toplumun oluşturulması, gerekli tedbirlerin alınması ve yapılacak müdahale çalışmalarının etkin bir şekilde yürütülmesi için ülke düzeyinde kamu kurum ve kuruluşları ve sivil toplum kuruluşları; yerel düzeyde ise İl Afet ve Acil Durum Müdürlükleri arasında koordinasyonu sağlamak, uluslararası kabul gören standartları dikkate alarak ulusal mevzuatların güncelliğini korumak ve teknolojinin getirdiği yenilikleri afet yönetim sistemimize entegre etmek Başkanlığımızın öncelikli görevleri arasında yer almaktadır. AFAD olarak, afet yönetiminin bütün safhalarını ayrı ayrı ele almakta, uygulamaya geçirdiğimiz entegre afet yönetim sistemi ile de enerji ve mesaimizin çoğunu afet öncesi planlama, hazırlık ve risk azaltma çalışmalarına yoğunlaştırmaktayız. Ülkemizin ortak gücünü, ortak aklını ve ortak vicdanını harekete geçirerek afetleri tek elden yönetmekteyiz. AFAD çalışanlarıyla birlikte, yoğun çalışmalar sonucu hazırladığımız Teknolojik Afetler Yol Haritası Belgeleri ile ülkemizin uzun vadede ulaşmayı hedeflediği konumunu göstermeyi amaçlamaktayız. Bu belgelerin oluşturulmasında emeği geçen tüm personelimize ve bu konuda katkı veren kurum ve kuruluşlarımıza teşekkür eder, bu süreçte ilgilerini ve desteklerini esirgemeyen Başbakan Yardımcımız Sayın Prof. Dr. Numan KURTULMUŞ a şükranlarımı sunarım. Dr. Fuat OKTAY AFAD Başkanı

8 8 IÇINDEKILER KISALTMALAR 2 BAKAN SUNUŞU 4 ÖNSÖZ 6 YÖNETİCİ ÖZETİ 10 1.GİRİŞ - DURUM ANALİZİ AB Politikası Türkiye Politikası İyonlaştırıcı Radyasyonun Neden Olduğu Tehlikelere Karşı Temel Korunma Standartların Güncellenmesi ve Güçlendirilmesi Yol Haritasının Kapsamı 1.4.Metodoloji 16 2.AB MEVZUATININ GEREKSINIMLERI Giriş AB Mevzuatının Gereksinimleri AB Mevzuatının Kapsamı /59/Euratom Direktifi İle Getirilen Temel Gereksinimler Doz Limitleri Radyasyon Koruma Eğitimi, Alıştırmaları Ve Bilgileri İçin Gereksinimler Uygulamaların Gerekçesi ve Mevzuat Kontrolü Mesleki Radyasyona Maruz Kalma Tıbbi Radyasyona Maruz Kalma Acil Durumlarda Radyasyona Maruz Kalma Durumları Üye Devletlerin ve Yetkili Makamların Genel Sorumlulukları Ve Mevzuata İlişkin Kontrolleri İçin Diğer Gereksinimler Radyoaktif Kaynaklarının Kontrolü Önemli Olaylar

9 9 3.MEVCUT DURUM Kurumlardaki Mevcut Durum Bu Konu İle İlgili Önemli Kanunlar Hakkında Özet Açıklamalar Türkiye Atom Enerjisi Kurumu Kanunu Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlıgının Teskilat ve Görevleri Hakkında Kanun Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu Bilgi Edinme Hakkı Kanunu Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname Nükleer ve Radyolojik Tehlike Durumu Ulusal Uygulama Yönetmeliği Kimyasal, Biyolojik, Radyolojik ve Nükleer Tehlikelere Dair Görev Yönetmeliği Halkın Sağlık Eğitimi Yönetmeliği Sağlık Hizmetlerinde İyonlaştırıcı Radyasyon Kaynakları İle Çalışan Personelin Radyasyon Doz Limitleri Ve Çalışma Esasları Hakkında Yönetmelik Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği Yüksek Aktiviteli Kapalı Radyoaktif Kaynakların ve Sahipsiz Kaynakların Kontrolü Yönetmeliği Radyoaktif Atık Yönetimi Yönetmeliği Türkiye Atom Enerjisi Kurumu Afet ve Acil Durum Yönetim Merkezi Yönergesi Ulusal Radyasyon Acil Durum Planı Devlet Politikası Kalkınma Planı Projeler Roller ve Sorumluluklar Uygulama Çerçevesi ve Detayları 49 4.DIREKTIF İÇIN UYUM STRATEJISI Direktifin Uygulanması İçin Ayrıntılı (Geniş Kapsamlı) Strateji 52 KATKIDA BULUNANLAR 54 44

10 10 EM-DAT Verilerine Göre 1900 ile 2014 arasında YÖNETICI ÖZETI Teknolojik afetler, insan faaliyetleri ya da doğal afetlerin tetiklemesi sonucunda oluşan endüstriyel, maden, ulaşım ve taşımacılık, nükleer ve radyolojik, deniz kirliliğine neden olan kazalar, büyük yangınlar, biyolojik olaylar, kritik altyapılar ve siber tehditler ile çevresel tehlikeler gibi can kaybına, hastalıklara, sosyal, ekonomik ve çevresel bozulmalara neden olan afet ya da acil durumlar olarak tanımlanmaktadır. Son yıllarda teknolojinin gelişmesi, hızlı nüfus artışı, gelişmişlik düzeyi, çevre kirliliği, çarpık kentleşmeye bağlı olarak teknolojik afetlerin sayısı ve sıklığı dünya genelinde olduğu gibi ülkemizde de artış göstermiştir. Uluslararası afet ve acil durumlar veritabanı (EM-DAT Emergency Event Database) bilgilerine göre 1900 ile 2014 arasında dünyada 7825 adet teknolojik afet veya büyük kaza kaydedilmiş ve birçok can ve mal kaybı meydana gelmiştir sayılı kanun gereğince; afet ve acil durumlar ile sivil savunmaya ilişkin hizmetlerin ülke düzeyinde etkin bir şekilde gerçekleştirilmesi için gerekli önlemlerin alınması ve olayların meydana gelmesinden önce hazırlık ve zarar azaltma, olay sırasında yapılacak müdahale ve olay sonrasında gerçekleştirilecek iyileştirme çalışmalarını yürüten kurum ve kuruluşlar arasında koordinasyonun sağlanmasından ve bu konularda politikaların üretilmesinden uygulanmasından AFAD sorumlu kılınmıştır. AFAD ın, yukarıda sayılan yetki ve görevleri kapsamında, kurum ve kuruluşların koordinasyonu ve teknolojik afetlerin etkin yönetimi amacıyla Radyasyondan Korunma Standartların Güncel ADET TEKNOLOJIK AFET ve KAZA Kaydedilmiştir. lenmesi ve Güçlendirilmesi hazırlaması ihtiyacı ortaya çıkmış ve bu belge sadece AFAD tarafından değil aynı zamanda diğer bakanlıklar ve Türkiye çapındaki faydalanıcı grupların yetkililerinin de katılımıyla hazırlanmıştır. Radyasyondan Korunma Standartların Güncellenmesi ve Güçlendirilmesi ile AFAD ın yasal olarak tanımlanmış görevleri göz önünde bulundurularak, Temel Koruma Standartlarına ilişkin hizmetlerin yürütülmesinde ulusal mevzuat, uluslararası sözleşmeler ve ilgili AB mevzuatı ile farklı ülkelerdeki koordinasyon ve uygulamalar dikkate alınarak kısa ve uzun vadeli hedeflerin belirlenmesi ve bu hedeflerin uygulanması için eylem planlarını hazırlamak ve ulusal öncelikleri belirlemek amaçlanmıştır Sayılı Kanun Gereği; kurum ve kuruluşların koordinasyonu ve teknolojik afetlerin etkin yönetiminden AFAD sorumlu kılınmıştır.

11 11

12 12 1. GİRİŞ - DURUM ANALİZİ Avrupa Konseyi Aralık 1999 da Helsinki de gerçekleşen toplantıda Türkiye nin, diğer Aday Ülkelere (AÜ) uygulanan kriterler temel alınarak Avrupa Birliği ne (AB) katılacağı öngörülen bir Aday Ülke olduğunu onaylamıştır. AB ye üyeliğin bir ön koşulu olarak AÜ ler kanunlarını, yönetmeliklerini ve prosedürlerini, birlik müktesebatı tarafından içerilen AB kanunlarının bütününü etkili kılmak için, AB ninkilere uygun şekilde düzenlemek zorundadırlar. Uyumlaştırma Süreci diye adlandırılan bu süreç sadece ilgili tüm AB gereklerinin ulusal mevzuata tam olarak yansıtılmasını değil (yasal yansıtma), ayrıca ulusal mevzuatı yönetmek için yeterli bütçeye sahip uygun kurumsal yapıların kurulmasını (etkin ve pratik uygulama), ve kanunlarla tam uyumu sağlamak için gerekli kontrol ve cezaların konulmasını (yaptırım) gerektirmektedir. Ek olarak, AB mevzuatının tam olarak uygulanması zorunlu teknik standartları karşılayan yeni veya güncellenmiş tesisler için harcama yapılmasını da gerektirebilir (yatırım). Uyumlaştırma Süreci müktesebatın diğer bölümlerine olduğu gibi çevre başlığı altında yer alan sivil korunma başlığı için de uygulanmaktadır. 1.1 AB Politikası 1985 te Roma da düzenlenen ilk bakanlar toplantısı, Topluluğun afetlerden korunma alanındaki işbirliğinin temellerini atmış ve tarihleri arasında sekiz karar alınmıştır. Bu kararların uygulanması, bir afet meydana gelmesi durumunda hem afet yönetiminden sorumlu kurumların hazır olmasını hem de özel sektörün afete hazırlıklı olma anlamında çeşitli önlemler alınmasını sağlamıştır. ABD de 2001 yılında meydana gelen terör saldırılarından sonra, riskler, uyarılar ve müdahalenin değerlendirilmesi, söz konusu araçların muhafaza edilmesi ve araştırma alanında AB mevzuatında gerekli düzenlemeler yapılmıştır. Bu düzenlemeler; Topluluğun afetlerden korunma alanındaki işbirliğini geliştirmek, doğal ve teknolojik afetlerde, insanların, varlıkların ve çevrenin daha iyi korunmasını sağlamaya yardım etmek, Afetin engellenmesi, afetlerden korunmadan sorumlu olanların hazırlığı ve afet durumunda müdahale konusunda ulusal, bölgesel ve yerel seviyedeki çalışmaları desteklemek, Vatandaşlar arasında kendi kendini koruma seviyesini arttırmak amacıyla halkı bilgilendirmeye katkıda bulunmak, Desteğe ihtiyaç duyulduğunda, ulusal afetlerden korunma hizmetleri arasında

13 13 etkili ve hızlı işbirliğinin çerçevesini oluşturmak, Teknolojik afetlerden korunma alanında entegre çalışmaları desteklemektir. 1.2 Türkiye Politikası Onuncu Kalkınma Planında ( ) aşağıdaki ifadeler yer almaktadır. Ülkemizde başta iklim değişikliği olmak üzere, çevre sorunlarına duyarlı politikalar sürdürülebilir kalkınma ilkeleri çerçevesinde yürütülmüş; kurumsal yapı, mevzuat ve standartlar geliştirilmiştir. Afet zararlarının en aza indirilmesi amacıyla kurumsal ve yasal düzenlemelerle kamuoyunda farkındalık oluşturulmasına önem verilmiştir. Yerleşim yerlerinin temiz ve sağlıklı hale gelmesi açısından kentsel altyapı yatırımlarına öncelik verilmiş, başta içme suyu ve atık su ile katı atık hizmetleri olmak üzere, nüfusun bu hizmetlere erişiminde önemli ilerlemeler kaydedilmiştir. Türkiye de bu konuda yetkili kurum Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) dır. Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun (5902); afet ve acil durumlar ile sivil savunmaya ilişkin hizmetlerin ülke düzeyinde etkin bir şekilde gerçekleştirilmesi için gerekli önlemlerin alınması ve olayların meydana gelmesinden önce hazırlık ve zarar azaltma, olay sırasında yapılacak müdahale ve olay sonrasında gerçekleştirilecek iyileştirme çalışmalarını yürüten kurum ve kuruluşlar arasında koordinasyonun sağlanması ve bu konularda politikaların üretilmesi ve uygulanması hususlarını kapsar. Ülkemizde afet yönetiminin tek elden koordine edilmesi için kurulan AFAD ın temel görevlerinden biri de bütünleşik afet yönetimi evrelerine ilişkin faaliyetlerin planlanmasını ve bu planların uygulanmasını sağlamaktır. Ulusal ve yerel düzeydeki çalışmalarda yatay ve düşey ilişkilerin tanımlanması, görülen eksikliklerin tamamlanması ve uygulamaların geliştirilmesi için ulusal afet yönetimi stratejisi ve eylem planı ile afet yönetimi evrelerine ilişkin diğer planların oluşturulması, etkin afet yönetiminin sağlanması için öncelikli hedeflerdir. Şekil-1 Afetlerin sınıflandırılması ve aralarındaki ilişki Doğal Afetlerin Tetiklediği Teknolojik Afetler KAYA DÜŞMESİ Teknolojik Afetlerin Neden Olduğu Doğal Afetler

14 14 1. GİRİŞ - DURUM ANALİZİ 1.3 İyonlaştırıcı Radyasyonun Neden Olduğu Tehlikelere Karşı Temel Korunma Standartların Güncellenmesi ve Güçlendirilmesi Yol Haritasının Kapsamı İyonlaştırıcı Radyasyonun Neden Olduğu Tehlikelere Karşı Temel Korunma Standartların Güncellenmesi ve Güçlendirilmesi Yol Haritasının Kapsamı Teknolojik afete neden olacak konulara ilişkin üzerinde çalışma yapılmış ilgili AB müktesebatı ve uluslararası sözleşmelerin en önemli belgeleri aşağıda verilmiştir. Teknolojik Ve İnsan Kaynaklı Afete Neden Olacak Konular Radyasyondan Korunma Standartları İlgili AB Müktesebatı ve Uluslararası Sözleşmeler Detaylı Analiz Yapılan 2013/59/EURATOM İyonlaştırıcı Radyasyonun Neden Olduğu Tehlikelere Karşı Temel Korunma Standartları direktifi İlgili AB Müktesebatı ve Uluslararası Sözleşmeler Ön Analiz Yapılan 89/618/EURATOM)Acil Durumlar (Kamunun Bilgilendirilmesi) direktifi 96/29/EURATOM) Temel Güvenlik Standartları: İşçilerin korunması direktifi 90/641/EURATOM Sağlık ve Güvenlik: Dışarıda çalışanların radyasyondan korunması direktifi 92/3/EURATOM & Yön 1493/93 Radyoaktif Maddelerin Taşınması ve radyoaktif atıklar direktifi 737/90, 770/90 & diğerleri) Gıda Maddelerinin Radyoaktif Kirlenmesi direktifi 97/43/EURATOM) Tıbbi Maruziyet kaynaklı Radyasyondan Korunma

15 Dünya üzerinde 61 Nükleer Reaktör inşa aşamasındadır yılına kadar 151 yeni nükleer reaktör yapılması planlanmış ve buna ek olarak 2030 yılına kadar işletmeye alınmak üzere 331 Nükleer Reaktör de ülkelerin nükleer programlarına dahil edilmiştir 15

16 16 1. GİRİŞ - DURUM ANALİZİ 1.4 METODOLOJİ AFAD ın tanımlanmış görevleri göz önünde bulundurularak, teknolojik afetlere ilişkin hizmetlerin yürütülmesinde ulusal mevzuat, AB Müktesebatı ve diğer ülkelerdeki uygulamalar incelenerek teknolojik afet ile ilgili Yol Haritası Belgesi hazırlanmıştır. Teknolojik Afetler Radyasyondan Korunma Standartları İlgili AB Müktesebatı, Uluslararası Sözleşmeler 2013/59/EURATOM İyonlaştırıcı Radyasyonun Neden Olduğu Tehlikelere Karşı Temel Korunma Standartları direktifi AB tarafından hazırlatılan üye ve aday ülkelerin uyumlaştırma çalışmaları sırasında kullanması öngörülen AB Çevre Müktesebatının uygulanması için kılavuz kitabın 10. Bölümünde yer alan sivil korunma sektöründe ki uygulamalar dikkate alınmıştır. nin hedefi olan AB uyum sürecinde yapılması gerekli temel işleri açıklayan bilgiler Tablo 1 te verilmiştir. Tablo 1 Teknolojik Afetlerle İlgili Hazırlıklarında Analizi Yapılan AB Müktesebatı, Uluslararası Sözleşmeler ve Müktesebat İle Sözleşmelerin Öngördüğü Yapılması Gerekli Temel İşler Yapılması Gerekli Temel İşlemler Amaç; Radyasyona bağlı bir acil durumdan etkilenmeye karşı halkın korunması ve bilgilendirilmesidir. Radyasyona bağlı bir acil durumdan etkilenme olasılığı olan nüfusun, uygun sağlık koruma önlemleri ve radyasyona bağlı bir acil durum halinde, uygulanma prosedürleri temel kısasların belirtilmesidir. Doz limitlerinin gözden geçirilmesi, Radyasyon koruma eğitimi, alıştırmaları ve bilgileri için gereksinimlerin belirlenmesi, Uygulamaların gerekçesi ve mevzuat kontrolünün sağlanması, Mesleki radyasyona maruz kalma, Tıbbi radyasyona maruz kalma, Acil durumlarda radyasyona maruz kalma durumlarında temel koruma kriterlerinin belirlenmesi, Üye devletlerin ve yetkili makamların genel sorumlulukları ve mevzuata ilişkin kontrolleri için diğer gereksinimler Radyoaktif kaynaklarının kontrolünün sağlanması,

17 17 Teknolojik Afetler oluşturulurken bahsi geçen Ulusal ve Uluslararası mevzuatlara ek olarak, Avrupa Komisyonu Çevre Genel Müdürlüğü Doğal ve Teknolojik Afetlerden Korunmak İçin Topluluk Stratejisini Değerlendiren Rapor (European Commission DG Environment Assessing the Potential for a Comprehensive Community Strategy for the prevention of Natural and Manmade Disasters Final Report March 2008) da dikkate alınmıştır. İlgili uluslararası mevzuatta teknolojik afet yönetimi ile ilgili maddeler araştırılarak ulusal mevzuat (Bakınız, Tablo 2) uygulamamıza katkı verecek temel gereksinimler belirlenmiştir. nde hedef gereksinimler belirlenerek, ilgili Türk mevzuatı ile karşılaştırılmalı boşluk analizi yapılmıştır. Yukarıda belirtilen hazırlık ve çalışmalar yapıldıktan sonra hazırlanan, Planlama ve Zarar Azaltma Dairesi Başkanlığı altında çalışmakta olan Teknolojik Afetler Risk Azaltma Çalışma Grubu tarafından ilgili kurumlarla müzakere edilmiştir. AFAD da düzenlenen ilgili kamu kurum/kuruluşları ile toplantılarda detaylı olarak değerlendirilmiştir. İlgili kurumların Çalışma Grubu na katılım aşağıdaki çerçevede olmuştur. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Sağlık Bakanlığı Türkiye Atom Enerjisi Kurumu Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı İçişleri Bakanlığı Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Milli Eğitim Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü Yapılan katkı ve değerlendirmelere göre AB Müktesebatını Dikkate Alarak Teknolojik Afetlerle İlgili hazırlanmıştır. Radyasyondan Korunma Standartların Güncellenmesi ve Güçlendirilmesi İlgili Yol Haritası Belgesinin Amacı; Afetin neden olduğu zararların en aza indirgenmesi amacıyla, doğal ve teknolojik afetlerde bütünleşik bir yaklaşımla sivil korunmadan sorumlu olanların hazırlığı ve afet durumunda müdahale konusunda ulusal, bölgesel ve yerel seviyedeki çalışmaları desteklemek, Radyasyondan Korunma Standartların Güncellenmesi ve Güçlendirilmesi konusunda sivil korunmayla ilgili AB mevzuatına göre uygulamalar yapabilecek şekilde hukuksal, kurumsal ve teknik çalışmalar yapmayı ve bu mevzuatın özellikle yetkili kurum ve kuruluşlar arasındaki işbirliğiyle ilgili olarak uygulanmasını koordine etmek, İnsanların, çevrenin ve malın daha iyi korunmasını sağlamak için, AB sivil korunma mevzuatı, Topluluğun Sivil Korunma Müdahaleleri Mekanizması, ve Sivil Korunmanın Mali Araçları ile ilgili çalışmaları başlatarak, müzakereler için gerekli hazırlıkları yapmak, Radyasyondan Korunma Standartların Güncellenmesi ve Güçlendirilmesi için Sivil korunma araştırması alanındaki işbirliğinin güçlendirilmesi, risklerin ve zararların azaltılması konusunda araştırma projelerinin hazırlanmasını teşvik etmek, Afet izleme ve bilgilendirmesi amacıyla, erken uyarı sistemlerindeki rolleri belirlemek, sivil korunma ve insani yardım sağlama becerilerinin geliştirilmesini sağlamak, Ülke düzeyinde uygulanacak afet ve acil durum çalışmalarına yönelik risk yönetimi ve zarar azaltma planlarını hazırlatabilmek, risk değerlendirme sonucunda, zararın ortaya çıkma olasılığını azaltma veya ortadan kaldırma veya şiddetini azaltmaya yönelik faaliyetlerin ulusal boyutta uygulanmasını yönlendirmek.

18 18 1. GİRİŞ - DURUM ANALİZİ Teknolojik afetlerle İlgili hazırlıklarında analizi yapılan AB Müktesebatı, Uluslararası sözleşmeler ve farklı ülkelerdeki koordinasyon ve uygulamalar dikkate alınarak teknolojik afet ile ilgili hususların uygulanması ile ilgili genel gereksinimlere yönelik olarak kurum ve kuruluşların rol ve sorumlulukları aşağıda özetle verilmiştir. YETKİLİ KURUMLAR ROLLER VE SORUMLULUKLAR Teknolojik afetler çalışma konuları kapsamında ile ilgili tüm kurum ve kuruluşlarla koordinasyonu sağlamak öngörülen görev sorumlulukların yerine getirilmesinde destek vermek ve Afet ve Acil durumlarda kararlara ve uygulamaya destek vererek fon kullanılmasını sağlamak, Eğitim ve tatbikatları koordine etmek, İyonize kaynakların oluşturabileceği zararlara karşı canlıların korunması, ulusal seviyede veya AB seviyesinde bütün ilgili paydaşlar arasında iletişim, koordinasyon ve işbirliği sağlamak, Ulusal düzeydeki canlıların iyonize radyasyonun etkilerinden korumak amacı ile Radyasyon Acil Durum Planı hazırlamak veya hazırlatmak, İyonize kaynakların oluşturabileceği zararlara karşı alınacak önlemler ve yapılacak çalışmaları ilgili kurum ve kuruluşlarla koordineli olarak belirler Radyasyon acil durumlarında alınabilecek koruyucu önlemleri, içeren kılavuz, prosedür, talimat hazırlanmasını sağlamak. Ulusal düzeyde radyasyon ve diğer acil durum yönetimi ve koordinasyonu, Müdahale edipleri için bilgilendirme dokümanlarının hazırlanması ve tavsiyelerin yapılması, Afet ve acil durumlara ilişkin raporlama gereklerinin belirlenmesi Ulusal seviyede tahliyenin koordinasyonu, Ulusal seviyede tahliye edilenlerin izlenmesi ve arındırılması, Ulusal düzeyde uyarıların yapılması ve talimatların verilmesi, Toplum ve çalışanlar için radyasyondan kaynaklanan sağlık risklerin değerlendirilmesi ve açıklanması, Gerçekleşen olay hakkında halkın ve basının bilgilendirilmesi ve koordinasyonu.

19 19 YETKİLİ KURUMLAR ROLLER VE SORUMLULUKLAR AB çevre müktesebatının uyumlaştırılması da dahil olmak üzere, Türkiye deki çevre politikalarının geliştirilmesi ve uygulanması için bir genel koordinasyon yapmak, Gayri sıhhı müesseselerin arazi kullanımı, izin ve denetimi ile ilgili iş ve işlemleri yürütmek, İhtiyaç halinde iyot tabletlerinin temini ve stoklanması, Teşhis ve tedavi, yöntem ve metotlarının belirlenmesi ve kılavuzların hazırlanması, Tıbbi müdahale yönteminin belirlenmesi ve bulaşa maruz kalanlara ilk, ileri müdahalenin ve takibinin yapılması. Gıda ve tarım ürünlerinin kontrolü için ulusal düzeyde müdahale rehberlerinin hazırlanması, Sektörde yer alan işletmelerin ve bireysel olarak tarım ve hayvancılık ile uğraşanlar ile halkın bilgilendirilmesi, Uzun dönem koruyucu önlemlerin alınması ve izlemenin yapılması. Deniz ve iç suların gördüğü zararın ve kirlenmesinin önlenmesi amacıyla her türlü tedbiri almak, izlenmesini ve denetlenmesini sağlamak ve konu ile ilgili diğer kuruluşlar ile işbirliği yapmak. AB ye uyum sürecinde, denizcilik ve gemilerden kaynaklanan kirlenmenin önlenmesi konusunda AB Mevzuatı na uyum çalışmalarını yürütmek Denizlerimizde ve karasularımızda seyreden Türk ve yabancı bayraklı gemilerin seyir güvenliğine yardımcı olmak, seyir emniyeti ve gemi kurtarma ile ilgili her türlü hizmetleri yapmak, Karayolu, demiryolu, havayolu ve denizyoluyla yapılacak ulaştırma faaliyetlerinin gerektirdiği uluslararası ilişkileri yürütmek, anlaşmalar yapmak ve bu alanlarda uluslararası mevzuatın gerektirmesi halinde mevzuat uyumunu sağlamak, Tehlikeli mal taşımacılığı alanında hizmet verenlerin bir kaza sonucu halkın etkilenmesi halindeki hak, yükümlülük ve sorumluluklarını belirlemek, Bir kaza durumunda radyasyon sızıntısı ihtimali bulunan tehlikeli mal taşımacılığı alanında kullanılan her türlü karayolu, demiryolu, havayolu ve denizyolu taşıtının cins, kapasite, sahiplik, yaş ve benzeri yönden asgari nitelikleri ile bunların dönemsel teknik muayenelerine ilişkin usul ve esasları belirlemek ve bu muayeneleri yapacakların asgari niteliklerini belirlemek ve bunları yetkilendirmek ve denetlemek, Şehirlerarası yollarda radyasyon sızıntısı ihtimali bulunan tehlikeli madde yüklü taşıtların izleyeceği güzergâhlar ve park yerlerini belirlemek. Tehlike durumunda görev alacak bakanlık, kurum ve bağlı kuruluşlarının personel eğitimi için işbirliği yapmak, Bölgesel, yerel ve ulusal düzeyde güvenlik önlemlerini aldırmak, Radyoaktif ve nükleer madde kaçakçılığı ile mücadele. Türkiye deki tüm nükleer güvenlik konularında çalışmak, Radyoaktif maddeleri ve radyasyon cihazlarını bulunduran, kullanan, bunları ithal ve ihraç eden, taşıyan, depolayan, ticaretini yapan resmi ve özel kurum, kuruluş ve kişilere ruhsata esas olacak lisans vermek denetlemek, Nükleer hammaddeler, özel bölünebilir maddeler ve nükleer alanda kullanılan diğer stratejik maddelerle ilgili olarak yürütülen her türlü arama, çıkarma, arıtma, işletme, üretme, dağıtım, ithal, ihraç, ticaret, taşıma, kullanma, devir ve depolama gibi hususlarda uyulacak genel esasları saptamak, tavsiyelerde bulunmak ve işbirliği yapmak. Nükleer tesislerden ve radyoizotop laboratuvarlarından çıkan radyoaktif artıkların güvenli şekilde işlenmesi, taşınması, geçici veya sürekli depolanması için gereken önlemleri almak veya aldırmak. Bilgilendirme dokümanlarının hazırlanması sağlamak, Yetkili kişilerin olay mahalline sevk edilmesini sağlamak, Numune almak ve analizlerini yapmak, Radyoaktif atıkların izlenmesi ve yok edilmesi için koordinasyon, Halk ve çalışanlar için radyasyon kaynaklı risklerin belirlenmesi ve bu risklerin düzenli periyotlarla kamuoyu ile paylaşmak,

20 20 1. GİRİŞ - DURUM ANALİZİ YETKİLİ KURUMLAR ROLLER VE SORUMLULUKLAR Gümrük politikasının hazırlanmasına yardımcı olmak ve uygulamak; gümrük hizmetlerinin süratli, etkili, verimli, belirlenmiş standartlara uygun şekilde yürütülmesini sağlamak ve denetlemek, Gümrük Kanunu, gümrük işlemleri ile ilgili diğer mevzuat ve uluslararası sözleşmelerin uygulanmasını sağlamak; gümrükçe onaylanmış bir işlem veya kullanıma ilişkin iş ve işlemleri yürütmek; gümrük kontrolüne tabi kişi, eşya ve araçların muayene ve kontrolünü yapmak, Geçici depolama yerleri, antrepolar, ambarlar, lojistik merkezleri, tasfiyelik eşya depoları, satış reyonları açılması ve işletilmesine izin vermek, işletmek, işlettirmek ve denetlemek; gümrük mevzuatına göre tasfiyelik hale gelen eşyanın tasfiye işlemlerini yürütmek, Gümrüklü yer ve sahalarda münhasıran, Türkiye Cumhuriyeti Gümrük Bölgesinde gerektiğinde ilgili kuruluşlarla işbirliği yapmak suretiyle kaçakçılığı önlemek, izlemek ve soruşturmak, Kara ve demiryolu kapıları ile gümrük teşkilatı bulunan hava ve deniz limanlarında, serbest bölgeler, antrepolar ve gümrüklü yer ve sahalarda ve Türküye Cumhuriyeti Gümrük Bölgesinde gümrük muhafaza görevlerini yerine getirmek, Gümrüklü yer ve sahalarda koordinasyonu sağlamak ve kamu düzeninin bozulmasını önleyecek tedbirleri almak, Bakanlığın sorumluluğunda bulunan tüketici ürünlerinin piyasa gözetimi ve denetimini yapmak veya yaptırmak, denetimlere dair mevzuat, politika ve uygulamaların koordinasyonunu sağlamak, Evrensel kabul görmüş tüketici haklarının sağlanması ve korunmasına yönelik hukuki ve idari tedbirleri almak, tüketicinin korunmasını sağlayıcı inceleme, araştırma ve düzenlemeler yapmak. Sınırlarımızı aşabilecek acil durumlar için bölge ülkelerinin ve ilgili uluslararası kuruluşlara bildirimin sağlanması Valilikler Yerel ve bölgesel radyasyon planlarının hazırlanması ve ulusal düzey planlar ile entegrasyonunun sağlanması, Sorumlu olduğu sınırlar çerçevesinde uyarıların yapılması ve talimatların verilmesi, Sorumluluk sınırlarının dışına taşması durumunda ise gelişen olay hakkında risk altındaki illerin valiliklerine bilgi verilmesi, Eğitim ve tatbikatların düzenlenmesi ve katılımın sağlanması, Tahliyenin yürütülmesi, izlenmesi koordinasyonun sağlanması.

21 Dünyada Toplam 375,9 Gwe Dünyadaki Elektrik Üretiminin %13,5 ini 439 Adet Nükleer Reaktör Kurulu Güce Sahip, sağlayan vardır. Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (IAEA) ve Dünya Nükleer Birliği (WNA) 21

22 22 2. AB MEVZUATI 2.1 Giriş Avrupa Birliği nin Çevre Politikası, çevre kalitesinin en yüksek düzeyde korunması ve geliştirilmesinin sağlanmasına yönelik genel hedef üzerine kurulmuştur. AB Antlaşması nın 3 üncü maddesi* ve Lizbon Antlaşması nın 191 inci maddesine istinaden Avrupa Çevre Politikası, geniş bir çerçevede yer alan çevresel gereksinimleri karşılamayı hedeflemektedir li yılların sonundan beri sürdürülen çalışmalarda, kirliliği ortadan kaldırmayı, azaltmayı ve önlemeyi, doğal kaynakların, ekolojik dengeye zarar vermeyecek biçimde sürdürülebilir kalkınmayı sağlamayı, çevresel zararların kaynağında önlenmesini, çevre koruma hususunda diğer sektörel politikalarla entegrasyonunu güvence altına almayı amaçlamaktadır. Bu bağlamda Avrupa atık yönetimi, kaynakların korunması, hava ve su kalitesinin korunması çalışmaları başta olmak üzere sürdürülebilir tüketim ve üretim, iklim değişikliği, endüstriyel kirliliğin kontrolü ve risk yönetimi, nükleer güvenlik ve radyasyondan korunma gibi çeşitli çevresel konularda çalışmalarını uzun yıllardır devam ettirmektedir. Avrupa Birliği, daha dengeli bir Avrupa yaklaşımına yönelik olarak, ulusal düzeydeki münferit çevresel yaklaşımları bir araya getirmeyi hedeflemektedir. Bu amaç doğrultusunda, atık yönetimi, su ve hava kalitesi, iklim değişikliği, kimyasalların kontrolü gibi değişik hususlarla mücadele amacına dönük stratejiler, eylem programları ve yasaları oluşturmaya yönelmektedir. Hâlihazırda, çevreye ilişkin politikaların teşvikine yönelik olarak Avrupa düzeyinde gösterilen çabaların, AB yi daha temiz ve sağlıklı bir ortam haline getirmeye katkıda bulunduğu doğrultusunda bir görüş birliği bulunmaktadır. Avrupa Birliği nin İşleyişine ilişkin Antlaşma nın 11 inci maddesi** uyarınca, Avrupa Komisyonu, Birlik çapında çevresel konularda kayda değer bir ilerleme sağlamayı amaçlayan hukuki faaliyetlerde bulunmaktadır. Bu faaliyetler, Avrupa Birliği üyeliğine ilişkin yükümlülükler, hem yeni Üye Devletlerin hem de aday devletlerin ulusal çevre politikalarının gelişmesine ve güçlenmesine büyük katkı sağlamıştır. Çevre başlığı en karmaşık ve masraflı müzakere başlıklarından biri olarak kabul edilmesine rağmen Türkiye gibi katılım sürecinde olan ülkeler için büyük önem arz etmektedir. * Birlik bir iç pazar tesis edecek ve çevre kalitesinin yüksek düzeyde korunması ve iyileştirilmesi için çalışacaktır. ** Çevrenin korunmasına yönelik yükümlülükler, özellikle sürdürülebilir kalkınmanın geliştirilmesi amacıyla, Birlik politikalarının ve faaliyetlerinin tanımlanmasına ve uygulanmasına entegre edilmelidir.

23 AB Mevzuatının Gereksinimleri Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu kısa adıyla EURATOM veya AAET Avrupa Birliği nden bağımsız olarak 1957 yılında Avrupa Ekonomi Topluluğu nun kurulmasını öngören Roma Antlaşması nın imzalandığı gün kurulmasına kararlaştırılmış ve kurulmuştur. Kurulduğu günden bu yana nükleer alanda ortak bir bilim ve teknoloji politikası oluşturması yönünde faaliyetlerini devam ettirmektedir. Bugün gelinen noktada ise söz konusu politikaların oluşturulmasına ve Avrupa düzeyinde uyumlaştırılmasında önemli roller almakta ve uzun yol kat etmiştir. AAET nin yayımlamış olduğu direktifler ve yönergeler Birlik içerisinde nükleer güvenlik ve radyasyondan korunma alanındaki temel yasal dayanaklarını oluşturmaktadır. Direktif çalışanların ve halkın genelinin sağlığını iyonlaştırıcı radyasyonun neden olduğu tehlikelere karşı korumak için tek tip temel güvenlik standartlarının oluşturulmasını sağlar. Bu görevi yerine getirebilmek için, temel standartlar ilk olarak aynı isimle 2 Şubat 1959 yılında yayımlanmamıştır. Direktif zaman içerisinde birçok kez gözden geçirilerek değiştirilmiştir. Geçtiğimiz yılın sonlarına kadar 96/29/ EURATOM sayılı Temel Güvenlik Standartları Direktifi nde yürürlükteydi. Bu direktif ile her Üye Devlet in emredilen temel standartlar ile uyumluluğun sağlanması ve eğitim, öğretim ve meslek eğitimi ile ilgili gerekli önlemlerin alınması için düzenleyici veya idari eylem yoluyla uygun önlemleri almasını sağlamayı amaçlamaktaydı. Bu direktif, 90/641/EURA- TOM dışarıda çalışanların radyasyondan korunması direktifi, 92/3/EURATOM Direktifi & 1493/93 Radyoaktif Maddelerin Taşınması ve radyoaktif atıklar Yönetmeliği, 737/90, 770/90 Gıda Maddelerinin Radyoaktif Kirlenmesi Yönetmelikleri, 97/43/EURATOM Tıbbi Maruziyet kaynaklı Radyasyondan Korunma Direktifi ve 89/618/EURATOM Acil Durumlarda Kamunun Bilgilendirilmesi Direktifi ile desteklenmekteydi. Ancak 5 Aralık 2013 tarihli ve 2013/59/ EURATOM İyonlaştırıcı Radyasyonun Neden Olduğu Tehlikelere Karşı Temel Korunma Standartları direktifi 17 Ocak 2014 tarihinde Avrupa Birliğinin Resmi Gazetesi nde yayımlanarak yürürlüğe girerken bahsi geçen 96/29/ EURATOM ve destekleyici direktifler yürürlükten kaldırılmıştır. Kaldırılan bu direktifler tek bir direktifte birleştirilerek konunun bütünlüğü sağlanmıştır. Temel nükleer güvenlik ve radyasyondan korunma konularında Türkiye de yasal altyapı inceleme ve değerlendirme dokümanı Avrupa Birliğinin 5 Aralık 2013 tarihli ve 2013/59/EU- RATOM İyonlaştırıcı Radyasyonun Neden Olduğu Tehlikelere Karşı Temel Korunma Standartları direktifi esas alınarak hazırlanmıştır. Bu direktifin amacı; mesleki, tıbbi ve kamunun maruziyet durumlarında iyonize radyasyondan kaynaklanan tehlikelere karşı bireylerin sağlığının korunması için tek tip temel güvenlik standartlarını belirlemektedir. Bu hükümler radyasyondan korunma açısından iyonlaştırıcı radyasyon ihtiva eden mevcut durumlarda, herhangi bir planlı ya da acil maruziyet durumlarında veya uzun vadeli insan sağlığının korunması açısından çevre ile ilgili uygulamalar için geçerlidir. Uygulama alanları özellikle: a) Radyoaktif maddelerin yüklenmesi ve boşaltılması, Avrupa Birliği ne ithalatı ve ihracatında, radyoaktif maddelerin sanayide kullanımı, üretimi, işlemesi, taşınmasında, bertarafı, kullanımı, depolaması ve muhafazasını, b) İyonlaştırıcı radyasyon yayan elektrikli ekipmanın üretim ve işletilmesini, c) Kamunun veya işçilerin doğal radyasyona maruziyetinde önemli bir artışa sebep olabilecek beşeri faaliyetleri, özellikle

24 24 2. AB MEVZUATI 1. Hava yolu ve uzay aracı çalışanları (mürettebatın maruziyetiyle) 2. Doğal olarak radyoaktif madde ihtiva eden malzemelerin işlenmesi d) İşçilerin veya kamu üyelerinin iç radona maruz kalması, bir acil durum veya geçmiş insan faaliyetleri sonrasında uzun süreli maruziyet ve yapı malzemelerinden kaynaklanan dış maruziyet durumlarını, e) Kamunun veya işçilerin sağlığını korumak için tedbirler garanti altına almayı amaçlayan acil maruziyet durumlarına hazırlık, müdahaleye hazırlanmak ve yönetme çalışmalarını kapsamalıdır. Ancak bu direktif gereği a) İnsan vücudunda hali hazırda bulunan radyonüklitler ve yeryüzü seviyesinde mevcut kozmik radyasyon gibi doğal seviyedeki radyasyona maruziyet durumlarında, b) Hava yolları ve uzay mürettebatları dışında kamunun veya işçilerin kozmik radyasyona maruziyet durumlarında, c) Bozulmamış yerkabuğunun mevcut radyonüklitlerinden kaynaklı yerüstü maruziyet durumlarında uygulanmayacaktır.

25 AB Mevzuatının Kapsamı Avrupa Birliği nin çalışılan konu ile ilgili referans direktifler; Tıbbi Işınlama Maruziyetiyle İlişkili İyonize Radyasyonun Tehlikelerine Karşı Bireylerin Sağlıklarının Korunmasına Yönelik Konsey Direktifi 97/43/EURATOM, Kontrollü Alanlardaki Faaliyetleri Esnasında İyonize Radyasyon Riskine Maruz Kalan Dışarıda Çalışan İşçilerin Korunması Hakkında Konsey Direktifi 90/641/ EURATOM, Üye Devletler ve Topluluk İçi ve Dışı Arasında Radyoaktif Atıkların Sevkiyatının Kontrolü ve Gözetimine İlişkin Konsey Direktifi 92/3/EURATOM, 1992 yılında yürürlüğe girmiş fakat 2006 yılında büyük ölçüde değiştirilmiştir. Şuan 20 Kasım 2006 yılında çıkarılan 2006/117/EURA- TOM Konsey Direktifi yürürlüktedir. İyonize Radyasyondan Kaynaklanan Tehlikelere Karşı Halkın ve Çalışanların Sağlıklarının Korunması İçin Temel Güvenlik Standartlarını Belirleyen Konsey Direktifi 96/29/EURATOM, Bir Nükleer Kaza veya Başka Bir Radyolojik Acil Durumun Ardından Gıda Maddelerinin ve Hayvan Yemlerinin Radyoaktif Kirlenmesi İçin İzin Verilen Maksimum Seviyeleri Belirleyen Konsey Yönetmeliği (EURATOM) No 3954/87, /89 Konsey Yönetmeliği 18 Temmuz 1989 yılında değiştirilmiştir. Çernobil Nükleer Güç Santralindeki Kazanın Ardından Üçüncü Ülke Menşeli Tarım Ürünlerinin İthalat Şartlarını Düzenleyen Konsey Yönetmeliği (EEC) No 737/90, /800 Konsey Yönetmeliği 15 Temmuz 2008 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Üye Ülkeler Arasında Radyoaktif Maddelerin Taşınması Hakkında Konsey Yönetmeliği, (EURATOM) No 1493/93,

26 26 2. AB MEVZUATI /59/EURATOM Direktifi ile Getirilen Temel Gereksinimler Optimizasyon İle İlgili Araçlar Madde 5 Üye devletler tüm radyasyona maruz kalma durumlarında radyasyondan korunma için gerekçe, optimizasyon ve doz sınırlama ilkelerine dayalı yasal gereklilikleri ve düzenleyici bir kontrol mekanizması kurmalıdır. Madde 6 Mesleki, tıbbi ve halkın radyasyona maruziyeti durumlarında uygun doz kısıtlarının optimize edilmesini sağlanmalıdır. Madde 7 Mevcut maruziyet ve acil durum seviyeleri için durumun türüne bağlı olarak referans değerlerinin belirlenmelidir. Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu kısa adıyla EURATOM veya AAET Avrupa Birliği nden bağımsız olarak 1957 yılında Avrupa Ekonomi Topluluğu nun kurulmasını öngören Roma Antlaşması nın imzalandığı gün kurulmasına kararlaştırılmış ve kurulmuştur Doz Limitleri Madde 8 Radyasyon ihtiva eden alanlarda 18 yaşından küçüklerin çalıştırılmaması sağlanmalıdır. Madde 9 Mesleki doz sınırı; tüm mesleki uygulamalardan kaynaklı maruziyeti, işyerindeki radon gazına maruziyetin ve diğer radyasyona maruz kalmanın bir toplamından oluşturulmalıdır ve doz limitleri bir yıl için 20 msv, arka arkaya 5 yılın ortalaması 20 msv i geçmemek koşuluyla yetkili birimin izniyle bir yıl için en fazla 50 msv olmalıdır. Göz merceği için eşdeğer doz limiti 20 msv ve yetkili birimin izniyle bir yıl için maksimum 50 msv; etkilenen bölgeden bağımsız 1cm 2 lik alandaki deri için izin verilen en yüksek doz limiti 500 msv ve acil durumlarda eşdeğer doz limiti 500 msv olmalıdır. Madde 10 Hamileliğin farkına varıldığı zaman itibariyle çocuğun korunması için geriye kalan hamilelik süresi boyunca radyasyona maruziyetin 1 msv i geçmemesi sağlanmalıdır. Hamile ve emziren işçilerin korunması için yüksek dozda radyasyona maruz kalma riski bulunduran alan veya uygulamalarda çalıştırılmaması sağlanmalıdır. Madde 11 Eğitimleri gereği radyasyonla çalışmak zorunda olan çıraklar ve öğrenciler için doz limitleri madde 9 da belertilen değerleri geçmemesi garanti altına alınmalıdır

27 27 yaş arasındaki çıraklar ve öğrenciler için etkin doz limitleri bir yıl için 6 msv; göz merceği için eşdeğer doz limiti yıllık 15 msv, etkilenen bölgeden bağımsız 1cm2 lik alandaki cilt ve acil durumlar için eşdeğer doz limiti yıllık 150 msv olması sağlanmalıdır. Madde 12 Halk için etkin doz limitinin bir yıl için 1 msv olması sağlanmalıdır. Göz merceği için eşdeğer doz limiti yıllık 15 msv, etkilenen bölgeden bağımsız 1cm2 lik alandaki deri için eşdeğer doz limiti yıllık 50 msv olması sağlanmalıdır. Madde 13 Etkin ve eşdeğer dozların hesaplanması için, uygun standart değerler ve ilişkiler kullanılmalıdır. Harici radyasyona maruziyet durumlarında, ICRP Yayın 116 bölüm 2.3 de tanımlanan miktarlar kullanılmalıdır Radyasyon Koruma Eğitimi, Alıştırmaları Ve Bilgileri İçin Gereksinimler Madde 14 Görevleri icabı radyasyondan korunma için belirli yeterliliklere gerektiren tüm bireyler için uygun radyasyondan korunma, eğitim, alıştırma ve bilgi sağlanması sureti ile yeterli yasal ve idari çerçeveyi kurulmalıdır. Eğitim ve bilgi sağlanmalı ve uygun aralıklarla tekrarlanmalıdır. Düzenlemeler uygulama tipine bağlı olarak radyasyondan koruma uzmanlarını yanı sıra iş sağlığı hizmetleri ve dozimetre hizmetleri tanımaya olanak sağlamalıdır. Madde 15 Radyasyon ihtiva eden alanlarda ya da uygulamalarda çalışanlar için eğitim ve bilgi sağlanmalıdır. İşlerindeki radyasyondan kaynaklı sağlık riskleri, genel radyasyondan korunma usulleri ve alınması gereken önlemler, acil durum müdahale ve usullerin ilgili bölümleri ve teknik, tıbbi ve idari gereklere uygun hareket etmenin önemi hakkında bilgi ve eğitim sağlanmalıdır. Doğmamış çocuk için radyasyona maruz kalma risklerini azaltmak açısından gebeliğin erken bildirim yapılmasının önemi üzerine işçilerin bilgilendirmesi sağlanmalıdır. Çocuk emziren radyasyon işçinin durumunu çocuk için radyasyona maruz kalma risklerini azaltmak açısından bildirmesinin önemi işçilerin bilgilendirmesi sağlanmalıdır. Uygun radyasyondan korunma bilgi ve eğitim programları radyasyon işçilerine sağlanmalıdır. Bu eğitimler yüksek aktiviteli kapalı kaynakların güvenli yönetimi ve kontrolüne yönelik ve ayrıca oluşabilecek risklere ve muhtemel sonuçlarına karşı güvenlik tedbirlerini içermelidir. Madde 16 Sahipsiz radyoaktif kaynakların bulunabileceği işletme ve tesislerin radyoaktif kaynaklarla karşı karşıya gelinebileceği hususunda uyarılar yapılması ve radyoaktif kaynakların ile taşıma kabının görsel tespiti konularında, iyonize radyasyon ve etkileri üzerine temel eğitimler ile bir kaynağın tespiti veya

28 28 2. AB MEVZUATI radyoaktif kaynak olduğu şüphesi bulunan tespitlerde sahada alınması gereken önlemler hususlarında tavsiye ve eğitim sağlanmalıdır. Madde 17 Bir acil durum müdahale planı veya yönetim sisteminde belirlenmiş acil durum işçilerine, yeterli ve düzenli olarak güncellenen sağlığı açısından risk unsurları ile böyle bir olay esnasında alınacak ihtiyati tedbirler hakkında bilgiler sunulması sağlayacaktır. Bir acil durum oluştuğunda oluşan durumlar dikkate alınarak hemen bu bilgilerin takviye edilmesi sağlanmalıdır. Acil durum işçileri olarak tanımlanan kişilere uygun bilgi, eğitimler ve gerekirse pratik uygulamalar sağlanmalıdır. Madde 18 Pratisyenler ve tıbbi radyolojik uygulamalarda yer alan bireylerin radyasyondan korunması ile ilgili yeterliliğe sahip olması amacıyla yeterli eğitim, bilgi ve teorik ve pratik eğitim sağlanmalıdır. Bu amaçla uygun müfredat kurulmuş olmalı ve ilgili eğitimler için diploma, sertifika veya resmi belgelerini onaylanmalıdır. Bireylerin pratik uygulamalara katılımı sağlanmalıdır. Personelin yetiştirildikten sonra dahi en son gelişmeler doğrultusunda eğitim ve pratik uygulamalar sağlanmalıdır. Tıp ve diş fakültelerinin müfredatına radyasyon korunması konusunda bir dersin girmesini teşvik edilmelidir Uygulamaların Gerekçesi ve Mevzuat Kontrolü Madde 19 İyonize radyasyona maruziyet ile sonuçlanabilecek yeni uygulamalar hayata geçirilmeden gerekçelerinin ortaya konması sağlanacaktır. Var olan gerekçelendirilmiş uygulamalar etkinliği veya olası sonuçları ya da gelişen teknik ve teknolojiler doğrultusunda tekrar gözden geçirilmesi sağlanmalıdır. Madde 20 Radyasyon ihtiva edebilecek tüketim ürünleri içeren uygulamalarda gerekçelenmenin yeniden gözden geçirilmesi sağlanmalıdır. Eğer gerekçelenme işlemi sağlanamazsa ürünün satışı ya da halkın ulaşımına engel olunması sağlanmalıdır. Madde 21 Radyoaktif maddelerin gıda maddeleri, hayvan yemlerinde ve kozmetik üretiminde kullanımı ile bu ürünlerin ithalat veya ihracatını yasaklanması sağlanmalıdır. Radyasyon ihtiva eden tüketim ürünlerinin değerlendirilmesi ve gerekçelendirilmesi yetkili birim tarafından yapılarak markete çıkması sağlanmalıdır. Oyuncakların, kişisel ve süs eşyalarının imalatında radyoaktif maddelerin eklenmesi ve kullanılması ile bu tarz ürünlerin ithalatı ve ihracatı yasaklanmalıdır. Madde 22 Tıbbi olmayan görüntülemeden kaynaklı radyasyona maruz kalınan uygulamaların belirlenmesi, önceden gerekçelendirilmesi, izne tabi olması ve düzenli incelemeye

29 29 tabi tutulması sağlanmalıdır. Madde 23&25 Doğal olarak radyoaktif madde ihtiva eden endüstri sektörü dahil tüm uygulamalar, sınıfları ve türlerinin belirlenmesi ve uygulamalar için bildirim yapılması sağlanmalıdır. Bildirim ile birlikte elde edilen bilgilerin belirtilmesi sağlanmalıdır. Radyasyondan korunma amacıyla, içme suyu kaynaklarının kalitesine veya herhangi başka bir yolla kaynakların etkilenmesi durumlarında yetkili makam uygulamaların bildirimine tabi olmasını isteyebilir. Madde 24 Radyasyona maruziyeti azaltmak ya da radyasyondan korunmayı arttırmak amacıyla bildirim, yetki ve uygun denetim yollarıyla uygulamaların idari kontrolü sağlanmalıdır. Bunun için muafiyet koşulları, bildirim ve denetim sıklığı belirlenmelidir. Bildirimde bulunulan uygulamalar izne tabi olması ve kayıt veya lisans yoluyla düzenleyici kontrolü sağlanmalıdır. Madde 26 Gerekçeli uygulamaların muafiyet miktarları ve değerlerini belirlemelidir. Madde 27 Radyasyon üreten işlemler, hızlandırıcılar tıbbi ya da tıbbi olmayan görüntüleme amaçlı uygulamalarda kayıt veya lisanslanması sağlanmalıdır. Madde 28 Tıbbi amaçlarla insana kasıtlı radyoaktif maddeler verilen uygulamalarda, nükleer ve radyoaktif atık depolama tesisin işletilmesi ve sökülmesi, uranyum madeninin kullanımı ve kapatılmasında, radyoaktif madde ihtiva eden tüketim ve tıbbi ürünler dâhil diğer tüm ürünlerde ve hava yolu ile veya sıvı olarak radyoaktif materyal çevreye salan uygulamalar için lisanslama sağlanmalıdır Mesleki Radyasyona Maruz Kalma Madde 31 Radyasyona herhangi bir şekilde maruz kalma durumunda özellikle acil durum çalışanları, kirlenmiş alan, bina ve diğer yapıların iyileştirilmesinde çalışan işçiler, çalışmaları esnasında radon gazına maruz kalan işçilerin korunması için sorumlulukların net bir şekilde tahsisi ve olası maruziyet bilgilerine ulaşım sağlanmalıdır. Madde 32 Bu Direktifin ilgili hükümlerine uygun olarak, radyasyona maruz kalan işçilerin korunması ön değerlendirme, optimizasyon, farklı kategorilerde maruz kalan işçilerin sınıflandırılması; kontrol önlemleri ve gerektiğinde bireysel izleme dahil olmak üzere farklı alanlara ilişkin izleme ve çalışma koşulları, tıbbi gözetim, eğitim ve öğretim temellerine dayandırılması sağlanacaktır. Madde yaş veya üzeri öğrenci ve çırakların radyasyona maruz kalma koşulları dikkate alınarak uygun bir kategoride (kategori A veya B), maruz kalan işçilerin sınırlamalarına; 16 ve 18 yaşları arasındaki çırak ve öğrenciler B kategorisinde radyasyona maruz kalan işçilerin sınırlamasına eşdeğer olması sağlanacaktır. Madde 34 Muayene ve koruyucu cihazlar ve ölçüm aletleri test; radyasyondan korunma bakış açısından tesislerin planlarının gözden geçirilmesi; yeni ya da değiştirilmiş radyasyon kaynaklarının hizmete kabulünde; koruyucu tertibat ve tekniklerin etkinliğinin kontrol edilmesinde; hizmette olan ve doğru bir biçimde kullanılmış araçların düzenli kontrolü ile ölçüm cihazlarının düzenli kalibrasyonu gibi uygulamalarda bir radyasyondan korunma uzmanın tavsiyesinin alınması/aldırılması sağlanmalıdır. Madde 35 İşçilerin yılda 1 msv ve ya göz merceği için yılda 15 msv veya acil durumlarda ve deri için yılda 50 msv etkin doza eşdeğer