Göç, insanın yaşama uğraşının en trajik göstergelerinden biridir. Tarih büyük ya da küçük göçlerle doludur

Transkript

1 MÜBADİLLERİN GÖZÜNDEN Zorunlu göç insanları nasıl etkiler? Seçil Buket MEYDAN * Göç, insanın yaşama uğraşının en trajik göstergelerinden biridir. Tarih büyük ya da küçük göçlerle doludur ve her biri de yaşandığı dönemin toplumsal, kültürel ve ekonomik zorlayıcılarının etkisiyle olmuştur. Göçler, yenilikçi tarih öğretmenlerine bir tarihsel laboratuvar fırsatı sunarlar. Bir göçü incelemek, içerdiği bütün verileri doğrudan doğruya insan hayatıyla ilişkilendirmeyi zorunlu kılar. Bu etkinlik, yakın tarihimizin önemli göçlerinden birini konu edinmektedir. Öğrenciler göç olgusunu Lozan Mübadelesi konusu içinde ele alacaklardır. Mübadele protokolü ile çizdikleri genel çerçevenin içini, insan hikayeleriyle dolduracaklardır. Bunu, kanıtları inceleyerek, birbirleriyle etkileşime girerek yapacaklardır. Bu hikayeler büyük anlatının içermediği insani anlamı içermektedir. Öğrenciler, tarihsel anlatıyı çok boyutlu ve renkli kılacak bu hikayeleri canlı tanıklardan dinleyecek ve bu şekilde büyük anlatının oluşturduğu yanlılıkların, insani benzerliklerin içinde eridiğini farkedeceklerdir. HEDEFLENEN ÖĞRENME ÇIKTILARI Bütün öğrenciler: Lozan Mübadelesiyle Türkiye ile Yunanistan arasında zorunlu bir insan göçünün yaşandığını fark edecektir. Birçok öğrenci: Lozan Mübadelesiyle gerçekleşen zorunlu göçün insanlarda yarattığı etkileri belirleyebilecektir. Bazı öğrenciler: Zorunlu göç olgusunu, neden olduğu etkilerden yola çıkarak insani açıdan değerlendirebilecektir. Sınıf: 11 Öngörülen Süre: 80 dk. Derse Hazırlık / Malzemeler Çalışma yapraklarını grup sayısı kadar çoğaltınız. Anahtar Soru: Zorunlu göç insanları nasıl etkiler? Dersin Amacı: Lozan Mübadelesi örneğinden yola çıkarak zorunlu göçün insanlar üzerindeki etkilerini değerlendirebilme. İlişkili Kazanım: Lozan Barış Antlaşması'nın Türk dış politikasındaki önemini kavrar. * Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı, Ankara

2 14 İŞLENİŞ / SÜREÇ İŞLENİŞ 1. Öğrencilerinize, aşağıdaki soruyu yöneltiniz: Bir daha dönmemek üzere evinizden ayrılmak zorunda kalsanız yanınızda neler götürmek istersiniz? 2. Öğrencilerinizi 4-5 kişilik gruplara ayırınız. Herbir gruba Çalışma Yaprağı-1 i veriniz. İlgili soruyu cevaplamalarını isteyiniz. Çalışma Yaprağı-1, Mübadelenin siyasi ve tarihsel boyutlarını içermektedir. Bununla öğrencilerin, mübadele olgusuna ilişkin genel bir çerçeve oluşturmaları beklenmektedir. Öğrencilerinize Çalışma Yaprağı-2 yi dağıtınız. Ardından şu yönergeyi veriniz: "Kendinizi 1920 li yıllarda Yunanistan da yaşayan bir Türk gibi düşünün. Gazetelerde Türk ve Yunan Hükümetlerinin anlaştıklarını ve bu iki ülke vatandaşlarının zorunlu mübadeleye tabii tutulacaklarını; yani Türkiye ye göç edeceğinizi öğrendiniz." Öğrencilerinizden içinde bulundukları bu durum ile ilgili 5 soru türetmelerini isteyiniz. Örneğin: "Nereye götürüleceğim?", "Yanımda neleri götürebileceğim?". Öğrencilerinizden, buldukları soruları Çalışma Yaprağı-2 deki ilgili kısma yazmalarını isteyiniz. Ardından grupça tartışarak bu sorulara verebilecekleri cevapları yine Çalışma Yaprağı-2 de bulunan ilgili kısma yazmalarını isteyiniz. Cevap veremeyecekleri soruları boş bırakabileceklerini belirtiniz. Soru ve cevapların sınıfta paylaşılmasını isteyiniz. 3. Gruplara Çalışma Yaprağı-3 ü veriniz. Buradaki verilerden yola çıkarak Çalışma Yaprağı-2'deki 3. sütunu doldurmalarını isteyiniz. 4. Çalışma Yaprağı-4, A, B ve C olmak üzere üç kısımdan oluşmaktadır. Çalışma Yaprağı-4 ü bir gruba A, diğer gruba B gelecek şekilde dağıtınız. Çalışma Yaprağı-4 A ve 4 B Türk ve Yunan mübadillerinin karışık anlatımlarından oluşmaktadır. Ancak çalışma yapraklarında, Mübadillerin Türk ya da Yunan olduklarını belli eden kelimeler çıkarılmıştır. Gruplardan ellerindeki çalışma yaprağını incelemelerini isteyiniz. Ardından tüm gruplara Çalışma Yaprağı-4 C'yi dağıtınız. Soruları cevaplamalarını isteyiniz. Grupların cevaplarını okutunuz. Uygulama bittikten sonra mübadillerin kimliklerini öğrencilerinize açıklayınız. Mübadillerin kimlikleri: A: Yunanistan'da, Kayseri'deki, Vraşno B: Selanik, Anastasia, Rumca, Sabiha Yavuz Öğrencilerinizden, Lozan Mübadelesi nin neden olduğu insani acıları göz önünde bulundurarak Mübadele kararını veren kişilere bir öneri mektubu yazmalarını isteyiniz. 5 dk. 5 dk. 10 dk. 15 dk. 20 dk. 15 dk. 10 dk. süre Değerlendirme: Öğrencilerinizden bu derste öğrendikleriyle ilgili üç soru türetmelerini ve bunlardan birini cevaplamalarını isteyiniz.

3 15 Mübadele Nedir? yılları arasındaki savaşlar nedeniyle Balkanlar da, Ege Adalarında ve Anadolu da büyük acılar yaşandı. Balkan Savaşı sonrasında yüz binlerce Müslüman savaşta yenik düşen Osmanlı ordusunun peşi sıra korku ve panik içinde doğdukları toprakları terk ederek Anadolu'ya sığındı. Benzer trajedi, 1922 yılında Kurtuluş Savaşı'nda yenik düşen Yunan ordusuyla beraber Anadolu yu terk eden Ortodoksların başına geldi. Bir ay gibi kısa bir süre içinde yüz binlerce Ortodoks, Yunanistan a sığındı. Bu durum Yunanistan da büyük sıkıntılara ve kaosa yol açtı. Yunanistan ın nüfusu bir anda yaklaşık dörtte bir oranında arttı. Lozan Barış Konferansı toplandığında (Kasım 1922) öncelikle sığınmacılar ve esirler konusu ele alındı. Yunanistan da yerleşik Müslümanlarla Türkiye de yerleşik Ortodoksların zorunlu göçünü öngören Mübadele Sözleşmesi imzalandı. Bu sözleşme uyarınca; İstanbul daki Ortodokslar ile Batı Trakya daki Müslümanlar hariç Yunanistan da yerleşik bütün Müslümanlar Türkiye ye, Türkiye de yerleşik bütün Ortodokslar Yunanistan a gönderildi. Mübadele sözleşmesinin kapsamına 18 Ekim 1912 tarihinden sonra yurtlarını terk etmiş olanlar da alınarak mülteciler sorununa bir çözüm bulunmuş oldu. Zorunlu Göç ü içeren bu sözleşme ile iki milyon civarında insan yurtlarından kopartılarak, yeni yerleşim bölgelerinde yaşamaya mecbur edildi. Tarihimizdeki bu kitlesel ve zorunlu göçe kısaca mübadele, bu insanlara da mübadil denilmektedir. Kaynak: 1. Sizce bulunan bu çözüm ne tür sorunlar doğurmuş olabilir? 1

4 2 16 SORULARIM CEVAPLARIM LOZAN'A GÖRE CEVAPLAR

5 17 YUNAN VE TÜRK HALKLARININ MÜBADELESİNE İLİŞKİN SÖZLEŞME VE PROTOKOL (*) TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ HÜKÜMETİ İLE YUNAN HÜKÜMETİ, aşağıdaki hükümler üzerinde anlaşmaya varmışlardır: MADDE: 1 Türk topraklarında yerleşmiş Rum Ortodoks dininden Türk uyruklarıyla, Yunan topraklarında yerleşmiş Müslüman dininden Yunan uyruklarının, 1 Mayıs 1923 tarihinden başlayarak, zorunlu mübadelesine (exchange obligatoire) girişilecektir. Bu kimselerden hiç biri, Türk Hükümeti'nin izni olmadıkça Türkiye ye ya da Yunan Hükümeti'nin izni olmadıkça Yunanistan a dönerek orada yerleşemeyecektir. MADDE: 2 Birinci Maddede öngörülen mübadele: a) İstanbul da oturan Rumları (İstanbul un Rum ahalisini); b) Batı Trakya da oturan Müslümanları (Batı Trakya nın Müslüman ahalisini) kapsamayacaktır. MADDE: 5 İşbu Sözleşme uyarınca yapılacak mübadele yüzünden, Türkiye deki Rumların ya da Yunanistan daki Müslümanların mülkiyet haklarına ve alacaklarına hiçbir zarar verdirilmeyecektir. MADDE: 7 Göçmenler, bırakıp gidecekleri ülkenin uyrukluğunu yitirecekler ve varış ülkesinin topraklarına ayak bastıkları anda, bu ülkenin uyrukluğunu edinmiş sayılacaklardır. MADDE: 8 Göçmenler, her çeşit taşınır mallarını yanlarında götürmekte ya da bunları taşıttırmakta serbest olacaklar ve bu yüzden kendilerinden çıkış ya da giriş ya da başka herhangi bir vergi alınmayacaktır. Taşınır malların tümünü ya da bir kısmını yanlarında götüremeyecek olan göçmenler, bunları, oldukları yerde bırakabileceklerdir. Bu durumda, yerel makamlar, bırakılan taşınır malların dökümünü (envanterini) ve değerini, ilgili göçmenin gözleri önünde saptamakla görevli olacaklardır. MADDE: 9 8 nci Maddede öngörülen göçmenlerin ve toplulukların kent ve köylerdeki taşınmaz mallarıyla, bu göçmenlerin ya da toplulukların bırakmış oldukları taşınır mallar, 11. Maddede öngörülen Karma Komisyonca, aşağıdaki hükümler uyarınca tasfiye edilecektir. MADDE: 14 Komisyon, ilgili mal sahibine, elinden alınan ve bulunduğu ülkenin hükümeti emrinde kalacak olan mallardan dolayı borçlu kalınan para tutarını belirten bir bildiri belgesi verecektir. Bu bildiri belgeleri esas alınarak borçlu kalınan para tutarları, tasfiyenin yapılacağı ülke hükümetinin, göçmenin mensup olduğu hükümete karşı bir borcu olacaktır. Göçmenin, ilke olarak, göç ettiği ülkede, kendisine borçlu bulunulan paraların karşılığında, ayrıldığı ülkede bırakmış olacağı mallarla aynı değerde ve aynı nitelikte, mal alması gerekecektir. BİLGİ NOTU Kısaltılarak alınmıştır. Sözleşmenin 11. Maddesi gereği mübadele işlemleri yapmak üzere bir bakanlık (İmar ve İskan Vekaleti) kuruldu. Bakanlık tüm illere yazılar yazarak, ilgili bölgede gelecek göçmenlerden ne kadarını yerleştirebilecek olanaklar olduğu; bölgenin coğrafi, iktisadi, sosyal durumlarının yanında bölgede ne tür tarımla uğraşıldığı, boş arazi miktarının ne kadar olduğu yönünde bilgi istedi. Ayrıca Yunanistan da görev yapan Türk Heyeti nden de hangi kazadan ne kadar ahali geleceği durumları ile uğraşlarının ne olduğu yönünde bilgiler edinerek gelen cevaplara uygun planlar yapıldı. Hükümet mübadillerin bir takım ihtiyaçlarını karşılamak için çeşitli tedbirler almıştı. Göçmenlerin sevki, hemen hemen tamamıyla Seyr-i Sefain İdaresi ne ait vapurlarla yapılmıştı. Türkiye den hareket eden vapurlar Selanik, Hanya, Kandiye, Girit vb. yerlerden göçmenleri almışlar ve İzmir, İstanbul, Samsun, Trabzon gibi büyük iskeleleri olan yerleşim yerlerine indirmişlerdi.(*) 3 (*) Kaynak: Ramazan TOSUN, Türk-Rum Nüfus Mübadelesi, Türkler, Ankara, c. 16. s. 604.

6 18 A Kaynak 1: Göçmenlerin sağlıkla ilgili birçok problemleri daha...'da mübadele işlemleri başlatılmadan önce doğmuştu. İskelelere gidinceye kadar birçok kişi; yaşlı, bebek ve çocuklar kara yolculuğunun çetin şartları veya kendilerine yapılan saldırılar sonucu ölmüşlerdi. Bir kısmı da bu çetin şartlarda iskelelere gelinceye kadar mevcut sağlıklarını kaybetmeye başlamışlardı. Ölüme mahkûm bir vaziyette memleketinden çıkartılan bu kişilerin yaptıkları gemi seyahatinde de sıkıntıları devam etmişti. Uzun ve sağlıksızca süren bu seyahat esnasında gerek gemideki insan sayısının fazlalığı, gerek seyir süresince temizlikte ve içmede kullanılacak tatlı su yetersizliği bunlara sebep olmuştu. Ayrıca gemi seyahatine dayanamayan yaşlılar ve çocuklar da yaşamlarını yitirmişlerdi. Gül KARACAER, Türkiye Kent Yaşamı ve Mübadiller ( ), Yayımlanmamış Tez, İzmir Kaynak 2 Kaynak 3: 4 Mübadilin dilinden: Babam... deki köyümüzü, evimizi çok özlerdi. Sık sık bize oraları anlatırdı, dönüp gitmek isterdi. Ama izin verilmiyordu. Özlem içinde yaşlandı. İlk olarak 1974 yılında biz mübadillere... ye girebilmemiz için izin ve vize verilmeye başlandı. Babam dedi ki "Kızım ben yaşlandım artık. Gidemem... ye. Sen git. Adresimiz şu. Komşularımız bunlardı. Evimizi yurdumuzu bul. Bana bahçemizden bir torba toprak, duruyorsa çeşmemizden bir şişe su getir. Ölürsem çeşmemizin suyunu içip, toprağımızı öpüp öleyim! Kaynak 4: Kemal YALÇIN, Emanet Çeyiz Mübadele İnsanları, Birzamanlar Yayıncılık, İstanbul Mübadilin dilinden: Bizim oralarda diye başlayan konuşmalarını dinlerdim. Bizim oralarda yağmur şu yakadan gelir, şöyle yağardı! Bizim oralarda pınarlar böyle akardı Bizim oralarda dağlar bildiğiniz dağlar değildi. Bizim oralarda bizim oralarda diye diye ölüp gittiler. İşte şimdi bizim oralar ında;... daydım. Kemal YALÇIN, Emanet Çeyiz Mübadele İnsanları, Birzamanlar Yayıncılık, İstanbul 2006.

7 Kaynak 1: Göçmenlerin... limanına varışını gözlemleyen Morgenthau, izlenimlerini şöyle aktarmaktadır: kişilik normal kapasiteye göre inşa edilmiş bir gemiye kişi tıkılmıştı. Güvertedeki sardalyeler gibi paketlenmiş bu insanların durumu, acı dolu bir insanlık sefaletiydi. Dört gündür denizdeydiler ve ne yatmaları için ufacık bir alan, ne birazcık yiyecek, ne de tuvalet ihtiyaçlarını giderebilecekleri bir yer vardı. Dört gün, dört gece boyunca, birçoğu güvertede ayakta kalmış, sonbahar yağmuruyla sırılsıklam olmuş, soğuk gece rüzgarı içlerine işlemiş ve gündüz güneşiyle derileri su toplamıştı. Kıyıya paçavralar içinde, aç, hasta, haşaratlarla kaplı, çökük gözlerle ve insan pisliğinin iğrenç kokusunu soluyarak başları umutsuzlukla öne eğilmiş halde- çıktılar. Barış DEMİRTAŞ, Lozan Mübadele Sözleşmesi nin Etkileri ve Sonuçları Üzerine Bir Araştırma, Yayımlanmamış Tez, Bursa B 19 Kaynak 2 Kaynak 3: Mübadilin dilinden:... ise şöyle anlatmaktadır: Buranın dilini öğrenemedim,... konuşamıyorum. Yazı bilmiyorum. Şimdi gitsem köyümüze. bütün evleri birer birer bulurum. Hiç unutmam, yaşındaydım buraya geldiğimde Yaşım yüzü geçti, buranın dilini öğrenemedim. Hiç unutmam köyümüzü. Kardeş gibi yaşıyorduk biz. Şimdi gitsem elimle koymuş gibi bulurum evimizi. Kaynak 4: Kemal YALÇIN, Emanet Çeyiz Mübadele İnsanları, Birzamanlar Yayıncılık, İstanbul 2006 Mübadilin dilinden:...: Keşke biz de gidip evimizi görebilseydik Çok özledik, çok görmek istedik. Bizim evlerde duranlar evimize iyi baksınlar Temiz tutsunlar. Çiçeğimiz çok olurdu çiçeklerimizi sık sık sulasınlar. diyerek anlatır özlemini. Kemal YALÇIN, Emanet Çeyiz Mübadele İnsanları, Birzamanlar Yayıncılık, İstanbul

8 20 C 1. Kaynak 1 e göre yolculuğun koşulları hakkında neler söyleyebilirsiniz? (3 cümle yazınız). Siz o yolculardan biri olsaydınız neler hissederdiniz? Duygularınızı anlatan 5 kelime yazınız. 2. Kendinizi fotoğraftaki yolculardan birisi olarak hayal ediniz. Yolculuğunuzun koşulları hakkında neler söyleyebilirsiniz? (3 cümle yazınız.) Siz o yolculardan biri olsaydınız neler hissederdiniz? Duygularınızı anlatan 5 kelime yazınız. 3. Kaynak 3 den yola çıkarak mübadillerin ayrıldıkları topraklara yönelik bakış açılarını özetleyen 1-2 cümle yazınız Kaynak 4 ten yola çıkarak ayrıldıkları topraklara yönelik bakış açılarını özetleyen 1-2 cümle yazınız.