Antalya İlinde Turunçgil Meyvelerinin. Dışsatımı ve Başlıca Sorunlarının incelenmesi

Transkript

1 Antalya İlinde Turunçgil Meyvelerinin ' Dışsatımı ve Başlıca Sorunlarının incelenmesi Turkıve VI lafım hkonomısı kongresi i6-ı k F\iui z m Tokal C. Feyza Karadeniz Burhan Özkan Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü. 0705^ Antalya Tel: Fax : bozkan a akjeniz.edu tr Ö Z E T : Bu çalınmada \ntalva ilinde faaliyet gösteren turunçgil mey\cleri (portakal, limon ve mandarin) dışsalımı yapan firmaların pazarlama yapılan vc sorunlarının belirlenmesi amaçlanmıştır Bu amaçla Antalya ilinde turunçgil dışsatımı yapan I 2 ihracatçı firmadan anket yöntcmıy Ic elde edilen veriler kullanılmıştır Araştırma kapsamında turunçgil dışsatımı yapan firmaların demografik yapıları, çalışma şekilleri, iş hacimleri, pazarlama yapısı \c sorunları belirlenmiştir Araştırmadan elde edilen bulgulara göre incelenen firmaların o8 3 ü yalnızca turunçgil dışsatımı yaparken. %91.7'si meyve ve sebze ihracatı da yapmaktadır İhracatçı firmaların turunçgil alım miktarına etki eden en önemli faktör tahmini dışsatım miktarıdır (%53.3). Firmaların ürün lemın^ıdc yaşadıkları en önemli sorun olarak ihracata uygun kalitede ürün temin zorluğudur ( o42.3). Görüşme yapılan firma yöneticileri, dışsatıma yönelik olarak üretici, aracı vc ihracatçıların katılımından oluşan bir örgütlenmeye gidilmesi (%56.6) vc üretici birliklerinin (%23.3) kurulmasını önemli gördüklerim ifade etmişlerdir Araştırma sonuçlarına göre turunçgil dışsatımında mevcut pazarlarımızın korunması \e geliştirilmesi için üretim ve pazarlama konularında etkin rol oynayacak yeni hir yapılanmaya gidilmesi gerekmektedir. Ayrıca, ihracatçı firmaların günün rekabet koşullarıyla uyumlu pazarlama stratejisi geliştirmeleri de büyük önem taşımaktadır A n ah u r Kelimeler: Turunçgil. dışsatım, pazarlama yapısı. Antalya A Research on Citrus Fruit Export and Problems in Antalya Province ABSTRACT: The aım of this study vvas to determıne markcling struetures and main problems of citrus (orange. lemon and mandarini evponer fırms located in.antalya province. Dala vvere collecled from 12 e\porter tlrms in the province using a lace lo face survey method. İn the study. demographic struetures. husiness lypes. business volumes. marketing struetures and main problems of citrus evporter flrms vvere determined, The research results ındicated that about 8.3% ol the fırms export only citrus Iruıts vvhile 01.7% of them e\pon fruit and \egeiables lı vvas found that estimated export quantit> (53.3%) vvas the mosl important laclor affectıng citrus purchasıng quamiıies from grovvers. The most important problem faced by fırms vvas lack of good quaiity citrus Iruits demanded for e\pon markets (42.3 o). Surveyed fırm managers suggested that a nevv organization oriented lo e\pon should he established consisıing of producers. rniddlemen and e\poner firms (56.6%). and producers unıoıı (23 3%). İt is suggested that ıhere ıs a need nevv approach that ıs more lıkely play an cffıcieni role in producıion and marketing in order lo develop current markets and reach nevv markets. İn addıtion lo this. marketing stralegy based on current competıtıve conditions should be put in practice by exponer fırms. keyvvords: Citrus. evport. marketing structurc. Antalya I. Giriş Türkiye meyve üretim miktarından % I5,7 pay alan turunçgil üretimi, iç tüketimin karşılanması yanında dışsatım açısından da önem taşımaktadır (D İE. 2002). Nitekim Türkiye yaş meyve dışsatım değerinden %65,6 pay alan turunçgiller, yaş meyve grupları arasında dışsatımda ilk sırada yer almaktadır (DTM. 2003). Türkiye turunçgil üretim miktarından Antalya ili ol5,l pay almakta olup, turunçgil meyveleri üretim miktarındaki payı ise * portakalda uo26,5. limonda o7.9 ve mandarinde ise o3.8 dir Antalya ili Türkiye turunçgil dışsatım miktarından ise Oo2,7 pay almaktadır. Antalya ili yaş meyve üretim miktarından %50,4 ve dışsatım değerinden o34,7 pay alan turunçgil ürünlerinin diğer meyve türlerine göre il ekonomisinde önemli bir yeri bulunmaktadır (Anonim, 2003) Yaş meyve üretiminde, üreticilerin yeterli bilgiye sahip olmayışının yanında girdi temini için maddi olanaklarının sınırlı olması, üretim miktarını ve * Bu araştınna tez çalışmasının bir bölümüdür

2 C F E Y Z A K A R A D EN İZ, B Ö ZK AN dışsatım/iiretim oranı %21,2 olarak gerçekleşmiştir. Antalya ili için ise dışsatım/üretim oranı % 3,7 dir. Bu verilere göre Antalya ili turunçgil üretimi büyük ölçüde iç pazara arz edilmektedir. Dolayısıyla tunınçgil meyvelerinin dışsatımının incelenmesi ve mevcut sorunlarının ortaya konulması önemli bir konudur. Bu çalışmada turunçgil meyvelerinden portakal, limon ve mandarinin dışsatım yapısının incelenmesi, pazarlama sorunlarının ortaya konulması amaçlanmıştır. Bu amaçla Antalya ilinde faaliyet gösteren dışsatım firmaları ile anket çalışması yürütülmüştür. Çalışmada ayrıca turunçgil üretim ve pazarlamasındaki mevcut sorunların giderilmesine yönelik çözüm önerileri de tartışılmıştır, turunçgil dışsatımının istenilen düzeye ulaşabilmesi ve mevcut sorunların giderilmesine ilişkin çözüm önerileri de tartışılmıştır. 2. Materyal ve Metot Araştırmanın ana materyalini üretim döneminde Antalya ilinde faaliyet gösteren portakal, limon ve mandarin dışsatımı yapan firmalardan anket yoluyla elde edilen birincil veriler oluşturmuştur. Araştırma alanında turunçgil dışsatımı yapan ihracatçı firma sayısı ise Antalya İhracatçılar Birliği nden elde edilmiştir. Ayrıca araştırmada daha önce yapılan çalışmalar ve konu ile ilgili yazılı kaynaklardan sağlanan ikincil verilerden de yararlanılmıştır. Araştırmada turunçgil pazarlama kanalında yer alan ihracatçı firmalara anket uygulamasında 'Tam 3. Araştırma Bulguları ve Tartışma 3.1. Firm aların Genel Özellikleri İncelenen firmalarda işletme sahiplerinin yaş ortalaması 46,8 olup, tamamı erkektir. Firma sahiplerinin %33,3 ü lise, %28,6 sı ortaokul, %23,8 i ilkokul ve %14,3 ü yüksekokul mezunudur. Firmalarda yönetici sayısı 37 dir ve bunların %89,2 si erkektir. Firma yöneticilerinin %56,8'i yüksekokul, %40,5'i lise ve % 2,7 si ortaokul mezunudur. Yöneticilerin görev dağılımında en büyük payı satın alma sorumlusu (%29,7) alırken, bunu muhasebe elemanı (%27,1), pazarlama satış sorumlusu (% I 8,9). işletme müdürü ( o 16,2) ve muhasebe müdürü (%8,1) izlemektedir. Firmalarda çalışan işçilerin %30,7 sini daimi işçiler ve %69,3 ünü ise geçici işçiler oluşturmaktadır. İncelenen firmalarda daimi ve mevsimlik geçici işçilerin dereceleme ve kalitelere ayırma, ambalajlama, indirme ve yükleme işlerinde çalıştıkları belirlenmiş olup, daimi işçiler bunlardan farklı olarak çaycı, aşçı, temizlikçi ve şoför görevlerini de yapmaktadırlar. Firmalar hukuki yapılarına göre incelendiğinde %66.7 sinin iimited, %16,7 sinin anonim şirket ve ol6,6 sının ise şahıs şirketi olduğu belirlenmiştir. Araştırmada firmaların satış alanlarına göre dağılımları incelenmiştir (Çizelge 1). Buna göre firmaların %50,0 si sadece dışsatım, %25,0 i üretim, iç ve dışsatım, /ol6,7 si üretim ve dışsatım, %8,3'ü ise iç ve dışsatım yapmaktadırlar. Sayım Yöntemi" kullanılarak 12 firma ile görüşme yapılmıştır. İhracatçı firmalarla yapılan anket çalışmasından elde edilen birincil veriler ile firmaların profili ortaya konulmuştur. Ayrıca elde edilen verilerden yararlanılarak turunçgil pazarlama yapısının işleyişi, pazarlama sorunları ve pazarlama kanalları belirlenmiştir. Araştırmada verilerin değerlendirilmesinde, çizelge, şekil ve karşılaştırılmalı yorumlarda yüzde oran, basit ve zincirleme indeks hesaplamalarından yararlanılmıştır. Anketlerle elde edilen bilgilerin analizlerde Microsoft Excel ve S P SS 9 0 bilgisayar paket programları kullanılmıştır. Çizelge I Firmaların çalışma alanlarına gore dağılımı Satış alanı Sayı % Sadece dışsatım Üretim, iç vc dışsatım Örelim ve dışsatım İç ve dışsatım Toplam Görüşme yapılan firmalarda yalnızca turunçgil meyvesi ihraç eden sadece bir şirket (% 8,3 ) bulunurken, diğer şirketler meyve ve sebze ihracatını birlikte gerçekleştirmektedir Araştırmada firmaların toplam yaş meyve ve sebze dışsatımı içerisinde turunçgillerin oranı da incelenmiştir. Firmaların %75,0 i toplam gelirlerinin % 5 ile % 5 0 si arasında değişen oranlarda turunçgil dışsatımının oluşturduğu belirlenmiştir. Firmaların tamamı portakal. İ T İ limon ve 7'si ise mandarin dışsatımı yapmaktadır. Turunçgil dışsatımında tercih edilen turunçgil çeşitlerinde ilk sırayı %41,4 lük pay ile portakal alıp, portakalı limon (%34,5) ve mandarin (%24,1) izlemektedir. İncelenen firmaların tamamı Almanya ya turunçgil dışsatımında bulunmaktadır. Dışsatım yapılan diğer ülkeler ise sırasıyla Flollanda (% I2,5). Yunanistan (%9,4), Rusya ( o 6, 3 ) ve Çek Cumhuriyeti'dir ( Oo 6,3 ). Görüşülen firmaların turunçgil ürün ve çeşitlerinde iş hacimleri toplamı ton olup, ürün bazında ilk sırayı portakal (%40,1) almıştır. Portakalı, limon (%34,3) ve mandarin (%25,6) izlemektedir. Turunçgil çeşitlerinde ise en yüksek paya washington (%? 3 :3) c*hin olup, bu çeşidi enterdonat o!9,4, lamas %13,8, valencia %10,5, 3 0 9

3 Antalya İlinde Turunçgil Meyvelerinin Dışsatımı ve Başlıca Sorunlarının İncelenmesi gremantin %10,0, minneola %7,9, satsuma %7,7, 3.2. Firmaların Pazarlama İşlemleri ve Sorunları Tedarik İşlemleri Firmaların üreticiden yaptıkları turunçgil alımlarında alım bağlantısı zamanı Çizelge 2 de verilmiştir Turunçgil meyvelerinin irileşip, ürün yafa %6,3 ve karalimon % 1,1 payla izlemiştir. miktarının kabaca belirlendiği döneminde alım bağlantısı yapan işletme oranı %55,6 dır. Bunu meyveler olgunlaştıktan sonraki dönem (%22,2), çiçek veya küçük meyve dönemi (% 11,1) ve I yıl önceden yapılan alım bağlantıları (% ll,l) izlemektedir. Çizelge 2 Firmaların Orcticiden yapılan alımlarında alım bağlantısı /amanı Alım bağlantısı zamanı Sayı* % Meyvelerin irileşip, ürün miktarının kabaca belirlendiği dönemde 5 55,6 Meyveler olgunlaştıktan sonraki dönemde Çiçek veya küçük meyve döneminde 1 II. 1 Bir vı 1Önceden alım bağlantısı yapılması 1 1U lop lam * Bu soruya birden fazla cevap verilmiştir Anket yapılan Firmaların turunçgil ürünlerinde alım miktarına karar vermede en büyük payı firmaların gerçekleştireceklerini tahmin ettikleri dışsatım miktarı (%53,3) almaktadır, önceden alım bağlantısı yapılan dışsatım miktarına göre karar veren işletme oranı %26,7 olup, Firmaların %13,3 ü dışpazarda turunçgil arzının talebi karşılayamadığı zamanlarda ve %6,7 si gelen talebe göre ihraç edeceği turunçgil ürün miktarını o günkü koşullara göre karar vermektedirler. Görüşme yapılan firmaların turunçgil meyvelerini temin etmede karşılaştıkları en Önemli sorun ihracatta istenilen kalitede ürün temini zorluğudur (%42,3). Diğer sorunlar ise üretim hakkında bilgi yetersizliği (üreticilerin nerede, hangi tür ve çeşit üretim yaptıklarının bilinmemesi) (%15,4), turunçgil ürünlerinin dışsatım fiyatlarının düşük olması (% I5,4), büyük tüccarların piyasada fiyat istikrarsızlığı yaratmaları (%I5,4) ve önemli dışsatım dönemlerinde ürün bulma zorluğudur (% l 1,5) Ambalajlama İşlemi Turunçgil dışsatımında, ürünlerin paketleme evlerinden geçirilmesi zorunluluğu vardır. Paketleme ve ambalajlamadaki standartlar ise TSE- 34 nolu turunçgiller standardında belirlenmiştir (T SE, 1973). İncelenen firmaların çoğunluğu (%66,7) ambalajlama işlemini başka bir işletmeye ait paketleme evinde yaparken, firmaların %33,3 U ambalajlama işlemini kendi paketleme evinde yapmaktadır. Firmaların turunçgil dışsatımında tercih ettikleri ambalaj materyalinin %66,7 sini tahta oluştururken, %33,3 ü kartondur. İncelenen firmaların turunçgil ürün ihracatında kullanmış oldukları ambalajların ana materyali ve boyutlarına karar vermede rol oynayan en önemli faktör ambalajlamanın alıcı firmanın isteğinin göz önüne alınarak yapılmasıdır (%92,9). Ambalajların ana materyaline karar verilmesinde etkili olan diğer bir faktör ise piyasa fiyatlarıdır (% 7,l). Turunçgil ürünlerini ambalajlama işleminde firmaların %50,0 si sorun yaşadıklarını belirtmişlerdir. Bu sorunlardan en önemlisi ihraç sezonunda paketleme evi bulmakta zorluk yaşanması (%56,2) olarak belirlenmiştir (Çizelge 3). Diğer sorunlar ise sırasıyla paketleme evinden kaynaklanan işçilik hatalarının bulunması (% 18.8), kaliteli ambalaj materyali temininde yaşanan güçlükler (%12,5) ve paketleme evinden kaynaklanan 1-2 günlük gecikmelerdir ( o 12,5). Çizelge 3. Firmaların turunçgil ürünleri ambalajlama işleminde karşılaştıkları sorunlar Karşılaşılan sorunlar Sayı* % Paketleme evi bulmaktaki güçlük 9 56,2 Paketleme evinden kaynaklanan işçi halaları 3 18,8 Kaliteli ambalaj materyali teminindeki güçlük 2 12,5 Paketleme evinden kaynaklanan gecikme 2 12,5 Toplam ,0 Bu soruya birden fazla cevap verilmiştir 310

4 C F L Y 7 A K A R A D E N İZ. B Ö ZK A N 3*2.3. Taşıma İşlemi İncelenen firmaların %70,6 sı turunçgil ürünleri ihracatında taşıma aracı olarak karayolu taşımacılığını tercih ederken, % 29,4 ü denizyolu taşımacılığını tercih etmektedir. Firmaların ihracatta karşılaştıkları ulaşım sorunları Çizelge 4Te verilmiştir. Firmaların % 56,2 si gümrükte beklemenin en önemli sorun olduğunu belirtirken, bunu ihracatın arttığı dönemde tır bulamama (% 3 I,3 ) ve deniz yolu taşımacılığında zamanlama sorunu (% I2,5 ) izlemektedir. Türkiye genelinde turunçgil ihracatının ele alındığı bir araştırmada ihracatçıların % 5 6 sımn da benzer ulaşım sorunları olduğu belirlenmiştir (Çağlayan, 1991). Çizelge 4 Firmaların turunçgil ürünleri ulaşım sorunları Ulaşım sorunları Sayı* % Gümrükte bekleme İhracatın arttığı dönemlerde araç bulunmaması İstenilen zamanda gemi bulunmaması Toplam ,0 * Bu somya birden fazla cevap verilmiştir Satış İşlemi İncelenen firmaların turunçgil dışsatımında tercih ettikleri satış biçimlerinde en yüksek payı FOB satış (Oo66,7) almaktadır. Bu satış biçimini konsinye ( o20,0) ve peşin satış (% 13,3) izlemektedir. Araştırmada firmaların turunçgil ihracatında alıcı olarak çalıştığı firmaları bulma durumları da incelenmiştir. Alıcı firmayı, temsilci firmanın bulduğunu (%33,3) belirten firmaların yanında tanıdıklarının referansı ile %19,1, kendi bulduğunu belirten % 19,1, ticaret müşavirliği kanalı ile %9,52, yurt dışı gezileri ile %9,5 ve internet aracılığıyla alıcı firmayı bulanlar %9,5 pay almaktadır. Görüşme yapılan firmaların yaklaşık yarısı (%44,5) turunçgil satış fiyatını piyasanın belirlediğini ifade etmişlerdir Ürün satışını belirleyen diğer faktörler ise maliyet (0/o25,9), ithalatçı firmanın bulunduğu ülke (%1 1,1), firmanın pazarlama yeteneği (9 o11,11 ve rakip firmalardır ( /ü7,4). Firmaların Oo49,9 u ithalatçı firma ile teslim tarihindeki gecikme süresi ve fire miktarı gibi konularda görüşme yapmaktadır. Bunu resmiyete bağlı cezai yaptırımlar ( /ol6,7). opsiyon verilmesi ( /gi6,7), doğrudan kendi firmalarına gönderdikleri için sorunun işletme içerisinde çözülmesi ( al 1,1) ve peşin fiyata çalıştığı için ödeme fiyatından düşülmesi ( o5,6) izlemektedir. İncelenen firmaların %58,3 ünün yurt dışında temsilcilikleri bulunurken, %41.7'si temsilci firma ile çalışmamaktadır. Temsilci firmaların bulunduğu ülkelerde ilk sırayı Almanya ( /b77,8) almakta olup, bu ülkeyi Hollanda ( % l l, l ) ve Belçika ( o 11,1) izlemekledir. Firmaların o4l,7'si yurt dışında çok yıllık alım bağlantısı yaptıkları ithalatçı firmanın bulunduğunu belirtmişlerdir. Firmaların yurt dışında çok yıllık alım bağlantısı yaptıkları ithalatçı firmaların bulunduğu ülkeler sırasıyla Almanya (%40,0), Avusturya (%30,0) ve Yunanistan dır f/o30,0). Araştırma sonuçlarına göre firmaların %91,7 si turunçgil dışsatımında Türk ihracatçıların rekabetleriyle karşılaştığını belirtmişlerdir. Firmaların turunçgil ürünlerinde dış rekabette karşılaştıkları rakip ülkelerden en önemli payı l>40,0 ile İspanya almaktadır. Ispanya yı sırasıyla Yunanistan (%20,0), Fas ( o16,6), İtalya (Do 10,0), Arjantin ( o6,7) ve Güney Amerika (%6,7) izlemiştir. Nitekim 2002 yılı verileriyle dünya turunçgil dışsatım değerinde Ispanya portakal (%27,4), limon (% I5,4 ) ve mandarinde (%54,9) en yüksek paya sahiptir (FAO, 2003). Türkiye yaş meyve ve sebze pazarlamasını ele alan bir çalışmada döneminde dünya turunçgil dışsatım miktarı yıllık büyüme hızının, Oo6,20 olduğu ve bu oranın gelişmiş ülkelerde %6,32 ve gelişmekte olan ülkelerde ise % 5,5 6 olarak gerçekleştiği belirtilmiştir. Aynı dönemde ülkemizde turunçgil dışsatım miktarının yıllık büyüme hızının Oo5,87 olduğu belirlenmiştir ve ülkemizin turunçgil dışsatımındaki gelişme hızı gelişmekte olan ülkelerden fazla ancak dünya ortalamasının altında kaldığı ortaya konulmuştur (Özkan ve ark., 1999). Firmaların yoğun dış rekabetle karşılaştıkları pazarlar, Avrupa ülkeleri (%73,3) ve Rusya dır (%26,7). Nitekim Türkiye toplam turunçgil dışsatım miktarının % 5 3 ünü A B ülkelerine, % 3 7 sini Bağımsız Devletler Topluluğuna, % 9 unu Doğu Ülkelerine ve 0oI ' in i ise diğer ülkelere yapmaktadır (Anonim, 2002). Görüşülen firmaların rakip ülkelere göre turunçgil dışsatımında avantajlı olduğu konular Çizelge 5 de verilmiştir. Buna göre işçilik ve pazarlama masraflarının düşük olması (%29,4) ile lezzet ve aroma bakımından ürün kalitesinin diğer ülkelere göre iyi olması (%29,4), limonda erkencilik ( o23,5) ve Avrupa Pazarında Türk nüfusunun olması da( /o!7,7) avantajlar olarak ifade edilmiştir. 311

5 Antalya ilinde Turunçgıl Meyvelerinin Dışsatımı ve Başlıca Sorunlarının İncelenmesi Çizelge 5. Firmaların dış piyasada rakip ülkelere göre avantajları Avantajlar Sayı* % İşçilik ve pazarlama masraflarının düşük olması 5 29,4 Ürün kalitesi, lezzet ve aromanın iyi olması Limonda erkencilik Avrupa türk nüfusu Toplam ,0 * Bu sorma birden fazla cevap verilmiştir İncelenen firmaların turunçgil ürünlerinde rakip ülkelere göre dezavantaj olarak gördükleri en önemli kısıt ürün kalitesi ve çeşidinin yeterli olmamasıdır (%28,2) (Çizelge 6). Bunu Ispanya'nın aynı pazara girmesi ( ol 2,8), rakip ülkelerin gelişmiş üretim teknolojilerini kullanmaları (%10.3), rakip ülkelerin çeşit değiştirme ve pazara uyum sağlama hızının yüksek olması ( o 10,3), ürünlerimizde standardizasyonun olmaması (%7,7), gümrük fiyatlarının yüksek olması (%7,7), reklam açısından devlet desteklemesinin olmaması (%7,7), gıda fuarlarına katılımda devletin vergi alması ( % 5 J), pazara uzaklık nedeniyle gümrük ve zaman sorunları ( % 5 J ) ve bürokrasi işlemlerinin fazla ve vergilerin yüksek olması ( o 5,l) izlemiştir. Çizelge 6. Firmaların dış piyasada rakip ülkelere göre kısıtları Kısıtlar Drünlerde standardizasyonun olmaması Pazara uvum sağlama hızının yavaş olması S 20,5 Gümrük sorunları 7 18,0 Ispanya'nın da aynı pazara girmesi Tanıtım faaliyetlerinde destek olmaması Toplam Bu sorma birden fazla cevap verilmiştir Sayı* O/ Pazar Bilgilerini Toplama İşlemi İncelenen firmaların tamamının dünya turunçgil piyasası hakkında bilgi topladığı belirlenmiştir (Çizelge 7). Firmaların bilgi kaynaklarında ilk sırayı temsilci firma almakta (%38,9) olup, bunu sırasıyla müşteri bilgileri ( o27,8), internet (% 2 2,2 ) ve ihracatçı birliği (0/o l l J ) izlemektedir. Firmaların %57,1 i önemli turunçgil dışsatıma ülkelerin satış fiyatları, %42,9 u ise önemli turunçgil dışsatıma ülkelerin üretim miktarları konusunda bilgi toplamaktadır Çizelge 7, Firmaların turunçgil piyasası ile ilgili bilgi kaynakları Bilgi kaynaklan Savı* % Temsilci firma Müşteri bilgileri İnternet İhracatçı birliği Toplam * Bu soruya birden fazla cevap verilmiştir Görüşme yapılan firmaların %83.3'ü dış piyasa bilgilerin özellikle Avrupa pazarı için yetersiz hakkında topladığı bilgilerin yeterli olduğunu ifade olduğunu belirtmişlerdir, ederken, firmaların %16,7 si ise toplanan bu Tanıtım İşlemleri İncelenen firmaların %91,7 si tanıtım faaliyetlerinin gerekli olduğunu belirtirken, o8,3 ü gereksiz bulmaktadır. Firmaların %83,3 ünün ise tanıtım faaliyeti bulunmaktadır. Görüşülen firmaların uyguladıkları tanıtım faaliyetleri incelenmiştir. Araştırma sonuçlarına göre yazılı basında işletmelerinin tanıtımını yapan işletmelerin oranı %42,8 olup, bunu internet % I4,3, kaliteli ürünler % I4,3, marka % 14,3, fuarlar %9,5 ve görsel basın %4,8 pay ile izlemektedir. Firmaların %42,0 si turunçgil ürünlerini dış pazarda devletin tanıtmasını, %31,6 sı ihracatçı birlikleri, 0o21,11i işletmelerin pazarlama bölümleri ve % 5,3 ü ithalatçı firmalar tarafından tanıtım yapılması gerektiğini ifade etmişlerdir. Firmaların turunçgil ürünlerinin dış pazarda tanıtım faaliyetlerinde ilk sırayı görsel basın (%27,0) 312

6 C F F Y Z A K A R A D EN İZ, B Ö ZK A N almaktadır. Bunu yazılı basın (%26,9), ürünlerin markalaşması (%19,2), kaliteli ürünler ile pazara girmek (%15,4) ve fuarlarda çeşitli tanıtım faaliyetlerinde bulunmak ( % l 1,5) izlemiştir Firm aların Pazarlam a K an alları Araştırmada ihracatçı firmaların pazarlama kanalları ürün tedarik aracıları, iç piyasada faaliyet gösteren firmaların çalıştıkları aracılar ve dışsatıma uygun olmayan ürünlerin pazarlandığı aracılar olarak üç farklı açıdan incelenmiştir (Şekil. 1). Görüşülen firmaların % 3 1,P i turunçgil ürünlerini tüccardan temin ederken, bunu komisyoncu (%24,1), üretici (%27,6) ve paketleme evi ( % 17,2) izlemektedir. İncelenen firmaların %38,3 ü turunçgil ürünlerini iç piyasada da pazarlamaktadır. Söz konusu bu işletmelerin çalıştığı aracılar, tüccar ve komisyonculardan oluşmaktadır. İç piyasada çalışan işletmelerin %75,0 i ürünlerini tüccara satarken, %25,0'i ise komisyoncu aracılığı ile satış yapmaktadır. Araştırma kapsamında firmaların dışsatıma uygun olmayan turunçgil ürünlerini değerlendirme şekilleri incelenmiş olup, bu ürünleri tüccara satan işletmelerin aldığı pay %36,8 dür. Bunu sırasıyla komisyoncuya satanlar (%26,3), meyve işleme sanayine satanlar (% 2 1,1) ve doğrudan perakendeciye satanlar ( % 15,8) izlemektedir. ithalatçı Firma Tüccar Komisyoncu Perakendeci Meyve İşleme Sanayi Şekil 1 Antalya ilinde turunçgil dışsatım firmalarının pazarlama kanalları Görüşme yapılan firmaların %56,6 sı Üretici, birlikleri kurmasının (%23,3) gerekli olduğunu aracı ve dışsatıma organizasyon oluşturulması belirtmişlerdir (Çizelge 8). gerektiğini ifade etmişlerdir. Devletin üretici Çizelge 8 Firmaların örgütlenmeye yönelik düşünceleri Sayı* % Pazarlama organizasyonu oluşturulmalı Üreticileri destekleyici organizasyonlar kurulmalı 7 23,3 Sözleşmeli tarım uygulanmalı Tek marka adı altında pazarlama kooperatifi kurulmalı 2 6,7 Deniz ticareti geliştirilmeli 2 6,7 Toplam ,0 Bu soruya birden fazla cevap verilmiştir 4. Sonuç ve öneriler Bu çalışmada, Antalya ilinde faaliyet gösteren turunçgil meyveleri dışsatımında bulunan firmalarının pazarlama yapısı, işleyişi ve sorunları incelenmiştir. İncelenen firmaların % 8,3 ü yalnızca turunçgil dışsatımı yaparken, %91,7 si meyve ve sebze ihracatı da yapmaktadır. Firmaların dışsatımında ilk sırayı %41,4*lUk pay ile portakal 313

7 Antalya İlinde Turunçgil Meyvelerinin Dışsalımı ve Başlıca Sorunlarının İncelenmesi almaktadır. Portakalı, limon (%34,5) ve mandarin (% 2 4,l) çeşitleri izlemektedir. Tumnçgil dışsatımı yapılan önemli ülkeler sırasıyla Almanya (37,5), Hollanda (% 12,5), Yunanistan (%9,4), Rusya (%6,3) ve Çek Cumhuriyetedir (%6,3). Firmaların turunçgil alım miktarına karar vermede rol oynayan faktörler arasında en büyük payı tahmini dışsatım miktarı (%53,3) almaktadır. İncelenen ihracatçı firmaların ürün temininde yaşadıkları en önemli sorun olarak ihracatta istenilen kalitede ürün temini zorluğu (%42,3) ilk sırayı almaktadır. Firmalar en fazla yoğun rekabetle Avrupa ülkelerinde (%73,3) karşılaşmaktadır. Rakip ülkelere göre turunçgil ürünlerindeki avantaj olarak firmaların 0/o29,4 ü işçilik ve pazarlama masraflarının düşük olmasını, %29,4 ü ise lezzet ve aroma bakımından ürün kalitesinin diğer ülkelere göre iyi olduğunu belirtmektedir Firmaların turunçgil ürünlerinde rakip ülkelere göre dezavantaj olarak gördükleri konular arasında en yüksek payı ürün kalitesi ve çeşidinin yeterli olmaması (%3 5,9) almaktadır. Firma sahipleri üretici, aracı ve dışsatıma organizasyon oluşturulması gerektiği (%56,6) ile devletin üretici birlikleri kurması gerektiğini (%23,3) belirtmişlerdir. Görüşme yapılan firmaların %3 1,1 i turunçgil ürünlerini tüccardan temin ederken, bunu üretici (%27,6), komisyoncu (% 24,l) ve paketleme evi ( /ol7,2) izlemektedir. Firmaların %38,3'ü turunçgil ürünlerini iç piyasada da pazarlamaktadır İç piyasaya çalışan işletmelerin %75,0 i Ürünlerini tüccara satmakta olup, %25,0 i ise komisyoncu aracılığı ile pazarlamaktadır. Araştırma sonuçlarına göre Antalya ilinin sahip olduğu turunçgil potansiyelinden daha iyi yararlanabilmek için öncelikle üreticilerin üretimden ve pazarlamadan kaynaklanan sorunlarının giderilmesine yönelik önlemlerin alınması gereklidir. Üretim ve pazarlama konularında etkin rol oynayacak üretici örgütlerinin oluşturulması hedeflenmelidir. İhraç edilecek belirli kalite ve standartlardaki ürünlerin aynı marka ile satışı yönünde çaba harcanmalıdır. İhracatçı birlikleri, belirleyeceği kalite ve standartları sağlayan üyelerine kullanım hakkı vererek denetlemeyi sağlamalıdır. Bunun yanında dış pazara yönelik çeşitlerin üretimini artırmak için sözleşmeli üretim işler hale getirilmelidir. Diğer yandan üreticilerin kaliteli üretim yapmalarının desteklenmesi, ihracatçı firmaların pazarlama stratejisi geliştirmeleri, turunçgil dışsatımında sahip olunan pazarlarımızın korunması ve geliştirilmesi açısından önem taşımaktadır. 5. Kaynaklar ANONİM Antalya İhracatçılar Birliği Internet Sayfası, Ç A Ğ L A Y A N. L., Topluluk Tek Hazarı ve Türkiye'nin Narenciye, Çekirdeksiz Kuru Üzüm ve Domates Salçası Üretim ve Dışsatımının Yapısal Analizi. Ege Üniversitesi Tarım Ekonomisi Bölümü. İzmir. D İE. 2002, T.C. Devlet istatistik Şubesi.Tarımsal Yapı ve Üretim 2000, Ankara. DTM, T.C Dış Ticaret Müsteşarlığı IntcmıM Sayfası tr ÖZKAN, B.. YILMAZ. S. ve YILMAZ, i.. \m Türkiye'de Yaş Meyve ve Sebze Pazarlaması: Sorunlar ve Çözüm Önerileri. Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi. Cilt:12. Sayı:I, Sayfa No: I , Antalya. T S E Türk Standartları Enstitüsü, Turunçgil Meyveleri Standartları, Ankara. 314