İBRAHİM OKÇUOĞLU SOVYET SOSYALİST CUMHURİYETLER BİRLİĞİ KÜLTÜR DEVRİMİ ÜLKESİ

Transkript

1 İBRAHİM OKÇUOĞLU SOVYET SOSYALİST CUMHURİYETLER BİRLİĞİ KÜLTÜR DEVRİMİ ÜLKESİ TEMEL GÖSTERGELER (100. YILINDA BÜYÜK SOSYALİST EKİM DEVRİMİ) 6. Makale Ocak-Nisan 2017 Sovyetler Birliği'nde ekonominin büyümesi ve güçlenmesi Sovet halkının kültürel büyümesine ve güçlenmesine maddi zemin oluşturmuştur; sosyalizmin inşası aynı zamanda bir kültür devrimidir. Çarlık döneminde halkın kültür seviyesi oldukça geriydi; her dört kişinden ancak birisi okuma yazman biliyordu. İşçi ve köylü çocuklarının eğitim alması hemen hemen imkansız gibiydi. Ekim Devriminde sonra sosyalizmin inşa sürecinde bu durum tamamen değişti. Yukarıdaki veriler, saymakla bitmez zorluklar içinde, iç ve dış sınıf düşmanların sürekli karşıdevrimci faaliyeti ve tehdidi altında Sovyet iktidarının en temel alanda; okuma yazma konusunda kararlıca sürdürdüğü mücadelenin sonuçlarını görüyoruz. 1939'a gelindiğinde cins ve yaşa göre farklı da olsa okuma yazma sorunu oldukça büyük ölçüde çözümlenmişti. Dünya burjuvazisi ve onların sol daki uşakları Bolşeviklerin başarılı olamayacaklarını savunup durdular. İddialarını halkın kültür seviyesinin ger olmasına, tecrübeli yetişmiş aydınlarının olmamasına dayandırdılar. Ama beklentileri gerçekleşmedi. Bolşevikler iktidarı aldıktan sonra ilk işlerden birisi olarak devasa bir kültür devrimi süreci başlattılar. Lenin ve Stalin önderliğinde Bolşevikler kültür devrimini zamanla sınırlandırılmış bir devrim, bir atılım olarak gömüyorlardı; kültür devrimi, özellikle de halkın genel kültürünün geri olduğu Rusya gibi ülkelerde süreklilik arz eden bir devrim olmak zorundaydı. Bu nedenle kültür devrimi, sosyalizmin inşasının derinleşmesine ve kapsamlaşmasına paralel olarak sürekli 1

2 kılınarak derinleşen ve kapsamlaşan bir devrimdi. Bolşevikler kültür alanında dediklerini yaptılar. Sovyet iktidarı bilim ve eğitimin kapısını bütün emekçilere açtı. Emekçi ve işçi çocuklarının, bizzat işçi ve emekçi köylülerin ulaşamayacağı bir eğitim alanı kalmadı; ülkenin gerekli olan her yerinde genel eğitim okulları, meslek okulları, üniversiteler, kütüphaneler vs. açıldı. (Aşağıda bu gelişmeleri görünür, ölçülebilir yapan veriler göreceksiniz.) Sadece Rus kökenli olanların değil, oluşmakta olan Birlik'in bütün cumhuriyetlerinde ve otonom bölgelerinde kültür devrimi, cehalete, yok olmaya mahkum edilmiş halk topluluklarının sosyalist uluslaşmasını ve azınlık toplumların yeniden canlanmasını beraberinde getirmiştir. Sovyetler Birliğinde kültürel inşa; derinleşme ve kapsamlaşma özellikle birinci ve ikinci Beş Yıllık Planlar (sanayileşme ve tarımda kolektifleştirme) döneminde devasa bir gelişme göstermiştir. Sovyet iktidarı sosyalizmi inşa etmek için sadece halkın genel kültürünün yükseltilmesinin yeterli olmadığını; toplumsal yaşamın ve ekonominin her alanında kalifiye uzmanların yetiştirilmesi gerektiğinin bilincindeydi. Ona göre de hareket etti. 1933'e gelindiğinde Sovyetler Birliği'nde halkın yüzde 90'ı okuma yazma biliyordu. 1940'da ise okuma yazma bilme sorunu esas itibariyle çözülmüştü. Ama Sovyet iktidarı kültür sorununu okuma yazma bilmekle sınırlandırmıyordu. Yüksek derecede eğitim görmüş işçi 2

3 sınıfı ve emekçiler hem kendilerini hem de aydınlarını, bilimin her dalında, sanatta, edebiyatta vb. geliştirmenin olanağını buldular. Bu aynı zamanda Ruslar dışında SSCB'yi oluşturan diğer uluslar ve milliyetler için de geçerliydi. Diller 1913 (Mil. adet) 1948 (Mil. adet) Rusça 80,2 364,2 Diğer dillerde 6,5 99,5 Kaynak: Büyük Sovyet Ansiklopedisi, C. II, s. 1715, Yukarıdaki tabloda 1946 yılına gelindiğinde Rusça ve başka dillerde ne kadar kitabın yayınlandığını görüyoruz. 1913'ten 1946'ya Rusça yayınlananların sayısı 4,5 artarken diğer dillerde yayınlananların sayısı da 15,3 misli artmıştı. Sovyet halklarının kendi dillerinde basılan kitap sayısı Sovyet iktidarının aydınlanmaya, kültürel gelişmeye, evet kültür devrimine verdiği önemin başka bir göstergesidir. Aşağıdaki veriler SSCB'de bu alanda eşi görülmemiş bir çabanın, coşkunun doğrudan sonuçlarında sadece birisidir. Cumhuriyetler 1913 (Mil. adet) 1946 (Mil. adet) Rus SFSC 75,2 363,0 Ukrayna SSC 10,0 43,2 Belarus 0,2 7,5 Azeri SSC 0,1 5,4 Gürcü SSC 1,0 4,3 Ermeni SSC 0,1 2,7 Türkmen SSC 0,0004 1,1 Özbek SSC 0,1 5,7 Tacik SSC - 1,3 Kazak SSC 0,004 6,1 Kırgız SSC - 1,3 Karelo-Fin SSC Veri yok 0,6 Moldova SSC Veri yok 3,9 Litvanya SSC Veri yok 4,8 Letonya SSC Veri yok 6,4 Estonya SSC Veri yok 6,5 Kaynak: Büyük Sovyet Ansiklopedisi, C. II, s. 1715, Sovyet işçi sınıfı; bir bütün olarak Sovyet halkı dünya proletaryasının önderlerini okuyabiliyorlardı. 3

4 Aşağıdaki tabloda arasında Marksizm-Leninizmin klasiklerinin; dünya proletaryasının önderlerinin kitaplarının Rusça ve diğer dillerde baskısının tirajını görmekteyiz. Sovyet proletaryası felsefe, diyalektik veya doğa bilimleri üzerine tartışabilir duruma geldiyse bu Sovyet iktidarının, kültür devriminin bir sonucudur. Estetik, edebiyat vs. alanlarında eserler Sovyet iktidarı döneminde kitlelerinin erişimine açılmıştır; baskı sayısı milyonarla ifade edilen bu literatür Sovyet insanının kültürel alanda da gelişmesinde önemli olmuştur. Kaç aydınımızın Puşkin üzerine tartışabilecek durumda olduğunu Sovyet bilmiyorum, ama işçisi, emekçisi pekala tartışabiliyordu. 4

5 Sovyet proletaryası ve emekçileri edebiyat alanında klasikler i okuma durumuna geldiyse bu da Sovyet iktidarı ve kültür devriminin bir sonucudur. TEMEL GÖSTERGELER 1-Ders alanların sayısında değişim SSCB'de her tarafta 7 yıllık okul zorunluluğu var. Çoğunlukla orta ve yüksek okul eğitimime geçilir. Genel eğitim veren okullar, teknik ve orta meslek okulları ve yüksek okullar ücretsizdir. Genel eğitim veren okullarda, iş yedekleri (ticaret okulları, eğitim atölyeleri vs.) sistemi okullarında ve eğitim yerlerinde, doğrudan işletmelerde kurulmuş fabrika okullarında, teknik, orta derece meslek okullarında, üniversitelerde ders alan 35,5 milyon kişinin dışında 1956/57 öğretim yılında yaygın mesleklerde yetiştirilmiş veya mesleki kalifiyelerini yükseltmiş ve başkaca eğitimlere katılmış olan daha 14,9 milyon insan vardı. SSCB'de 956/57 öğretim yılında toplam olarak 50,4 milyon, buna karşın 1914/15 öğretim yılında sadece 10,6 milyon insan ders almıştı. Bu da göstermektedir ki, her dört Sovyet vatandaşından biri okul ve mesleki eğitim görmektedir. 1956/57 öğretim yılında genel eğitim veren okulların 8-10 sınıflarında öğrenci ders almıştır; 1914/15'teki duruma göre bu, 40 misli bir artıştır. 2-Genel eğitimde okul, öğrenci ve öğretmen sayısında değişim 5

6 Çarlık Rusya'sında ders, öğrencilere, büyük çoğunlukla Rus dilinde verilmiştir. Rusya'nın çok sayıda topluluklarının ana dilde eğitim alma olanağı yoktu. Büyük Sosyalist Ekim Devrimi'nden sonra SSCB'nin bütün topluluklarına ana dilde eğitim alma imkanı verilmiştir; Sovyetler Birliği'nde ders, 59 dilde verilmektedir. SBKP'nin XX. Kongre kararlarıyla uyum içinde 1956'da ilk kez yeni tipte yatılı okullar ve eğitim yerleri kurulmuştur. Bu okullarda 1 Mart 1957'de yaklaşık 67 bin çocuk ders almıştır. 3-Orta dereceli meslek okullarında uzman eğitimi 6

7 1914 yılında SSCB'nin şimdiki sınırları içinde sadece 450 orta derece meslek okulu ve buralarda eğitim gören 54 bin öğrenci vardı. Bugün 2 milyondan fazla öğrencinin eğitim aldığı 3600 orta derecede meslek eğitim okulu var. 1914'deki duruma göre bu, 37 misli bir artış. Devrimden önce Kırgız Sosyalist Sovyet Cumhuriyeti'nde, Tacik Sosyalist Sovyet Cumhuriyeti'nde, Türkmen Sosyalist Sovyet Cumhuriyeti'nde tek bir orta derece meslek okulu yoktu; aynı durum 18 otonom cumhuriyetten 12'si ve 137 il ve bölgeden 45'i için de geçerlidir. Bugün SSCB'nin bütün Birlik ve otonom cumhuriyetlerinde, il ve bölgelerinde orta derece meslek okulları var. Sovyet iktidarı döneminde uzmanların eğitimi işi bırakmadan geniş çaplı gerçekleşiyordu. 1956/57 öğretim yılında akşam eğitimine ve açık eğitime katılanların sayısı 1940/41'e göre 3 mislinden fazla artmıştır. Bütün orta derece meslek okulları ücretsizdir. Öğrencilerin çoğunluğu devletten burs almaktadır yılında işini terk ederek teknik ve orta derece meslek okullarında okuyanların yüzde 76'sı burs almaktaydı. 7

8 4-SSCB'de yüksek okul eğitimi almak için bütün koşullar oluşturulmuştu SSCB'nin şimdiki sınırları içinde 1914/15 ders yılında yüksek okulu olan 21 şehir vardı; bu okulların 105 çeşitli yüksek eğitim kurumları vardı ve buralarda eğitim alan öğrencilerin sayısı da idi. Bugün SSCB'de 767 yüksek okul ve buralarda eğitim gören 2 milyondan fazla öğrenci var. 1914/15'e göre yüksek okulların sayısı 7 mislinden fazla ve öğrenci sayısı da yaklaşık 16 misli artmıştır. Yüksek okul sayısı Ural'da, Sibirya'da, Uzakdoğu'da, Kazakistan ve Orta Asya'da özellikle artış göstermiştir. Çarlık Rusya'sında doğu bölgelerinde 4 yüksek okul varken, bugün 206 yüksek okul var; bunların arasında 12 üniversite, 42 teknik yüksek okulu, 25 tarım yüksek okulu ve 27 tıp yüksek okulu var. İşini bırakmadan okuyanların sayısı da artmıştır. 1956/57 yılında akşam ve açık eğitim öğrencisi vardı; buna karşın 1940/41'de Bütün yüksek okullarda eğitim ücretsizdir. Öğrencilerin çoğunluğu devletten burs almaktadır yılında öğrencilerin yüzde 79'u burs alıyordu. 5- Büyük sosyalist Ekim Devrimi bütün milliyetlerin emekçilerine eğitimi mümkün kılmıştı Yüksek okul öğrencilerinin ve teknik ve başkaca orta derece meslek okullarında okuyanların milliyetlerine göre bileşimi 8 Teknik ve başkaca orta derece meslek okulları Eğitim görenlerin toplamı , , 6 Açık öğretim öğrencileri çıkartıldıktan sonra 189, , 9 Yüksek okullar ,2 168, , , ,7 168,5 845, , 9

9 Bunların Birlik Cumhuriyetleri milliyetlerine göre dağılımı Ruslar 105,1 729, ,0 94,5 514,1 792,1 Ukraynalılar 21,0 160,6 249,0 24,6 107,2 176,6 Beyaz Ruslar 4,5 32,9 49,5 4,9 17,2 34,5 Özbekler 3,6 15,9 23,8 0,5 12,5 24,7 Kazaklar 2,5 9,0 17,2 0,3 9,9 16,0 Gürcüler 5,7 19,0 22,3 4,0 21,8 22,9 Azeriler 5,7 12,9 17,8 1,9 13,4 17,4 Litvanyalılar 3,6 14,8 19,7 3,4 18,7 22,1 Moldovalılar 0,6 3,7 5,2 O,1 2,3 5,3 Letler... 9,5 10,3... 7,0 7,7 Kırgızlar 0,4 3,4 3,9 0,1 3,1 5,2 Tacikler 0,3 4,4 5,9 0,1 2,3 5,8 Ermeniler 3,6 14,8 19,7 3,4 18,7 22,1 Türkmenler 0,6 3,7 5,2 O,1 2,3 5,3 Estonyalılar... 9,5 10,3... 7,0 7,7 Orta dereceli meslek okullarında ve yüksek okullarda öncelikle Orta Asya cumhuriyetleri ve Kazakistan'ın toplumlarının sayısal güçlü bir artışı görülmüştür. 1956/57 ders yılında orta derece meslek okullarında Özbek öğrencilerin sayısı 1927/28'e göre 7 misli ve aynı zaman dilimi içinde yüksek okul öğrencilerinin sayısı da 49 misli artmıştır. Aynı okullarda Kazak öğrencilerinin sayısı 7 ve 47 misli; Türkmen öğrencilerin sayısı 9 ve 6 misli; Tacik öğrencilerin sayısı 17 ve 69 misli ve Kırgız öğrencilerin sayısı da 10 ve 51 misli artmıştır. 6-SSCB'de bilim kurumu sayısında gelişme Bilim kurumlarını sayısı (Yıl başı itibariyle) Bilim kurumları toplamı Bunların arasında araştırma kurumları, şubeleri ve bölümleri yılında SSCB topraklarında (17 Eylül 1939'a kadarki sınırlar içinde) sadece 289 bilim kurumu sayılmıştı başında SSCB'de bilim kurumu vardı; devrim öncesi dönemle karşılaştırıldığında bu, 9,5 misli bir artıştır. 7-SSCB'de bilim insanları sayısında gelişme 1 Ekim 'deki duruma göre bilim insanlarının saysı Bilim insanları toplamı ,2 98,3 162,5 239,9 Bunların içinde: 9

10 Bilim kurumları 4,2 26,4 70,5 106,4 Yüksek okullar 6,0 61,4 86,5 125, yılında bilim insanlarının sayısı 1940'a göre 2,4 misli ve 1914'e göre de 23,5 misli artmıştır yılında kişi doktor unvanını ve kişi bilimler adayı unvanını kazanmıştı profesör; doçent; üst asistan ve bilimsel çalışma yapanlar ve asistanlar eğitim faaliyetinde yer alıyorlardı. 8-SSCB'de tiyatro sayısında gelişme Sovyet iktidarı koşullarında yüzlerce profesyonel sahneler oluşmuştur. SSCB'de tiyatrolar Sovyet halklarının 40'tan fazla dilinde oyun sergilemişlerdir. Tiyatroya gelenlerin sayısı yıldan yıla artmıştır. SSCB'de milyonlaca insan, tiyatrolara giderler yılında 76 milyon tiyatroya giden sayılmıştır; bu sayı 1948'de 59 ve 1950'de de 68 milyondu. 9-SSCB'de film gösterim tesisleri Sovyet filmi, sosyalist kültürün kitle transmisyonlarından biridir. Film, Sovyetler Birliği'nin en ücra köşelerine kadar ulaştırılmıştır. 10

11 SSCB'de 1956'da film gösterimi tesislerinin sayısı 1913'e göre 41 misli artmıştır. Plana göre 1957 yılında film gösterimi olacaktır. Sinemalarda ve taşınabilir tesislerde gösterilen filmlerin ziyareti sürekli armıştır. Sinemaya gidenlerin sayısı 1956'da 2,8 milyondu; 1913'e göre 27 ve 1940'a göre de 3,2 misli bir artış. Yıl itibariyle sinemaya giden sayısı Aşağıdaki yıllara göre 1956'da artış misli 3,2 misli 2,5 misli 10-SSCB'de radyo istasyonları SSCB'de radyo, halkın ideolojik-politik eğitimi ve kültürel gelişmesi için güçlü bir araçtır yılında 11

12 SSCB'de yuvarlak olarak 31 milyon radyo alıcısı sayılmıştır.; 1928'de bu sayı idi. Sovyet radyosu SSCB'nin ve yurt dışının 80'den fazla dilinde yayın yapmaktadır. 11-SSCB'de kulüp tesisleri sayısı SSCB'de çok sayıda kulüp tesisleri -kültür sarayları, kültür evleri, kulüpler ve okuma salonları- oluşturulmuştur yılında SSCB'nin şimdiki sınırları içinde sadece 237 kulüp tesisi (halk evleri) vardı; bunlardan 94'ü kırsal alandaydı. 12- SSCB'de müze sayısı Müze ziyaretçilerinin sayısı sürekli artmaktadır yılında 33 milyondan fazla müze ziyaretçisi sayıldı; 1950'de bunların sayısı 27 milyondu. 13-SSCB'de kütüphane sayısı Sovyet iktidarı döneminde çok sayıda kütüphane kurulmuştur. 12

13 Bütün kütüphanelerin kitap envanteri temelinde 1957'de her 100 vatandaş başına 734 kitap ve halk kütüphanelerinin kitap envanteri temelinde ise 322 kitap düşmekteydi; Çarlık Rusya'sında 1914'te bu sayı 6 kitaptı. 14-SSCB'de basının durumu Sovyet basını, halk kitlelerinin kültürel ve siyasi seviyesini yükseltmeye hizmet eden güçlü bir araçtır. 13

14 Ekim Devrimi'nin en önemli kazanımlarından birisi, matbaa ürünlerinin ( kitaplar, dergiler, gazeteler) büyük sayılarda yayımlanmasıdır. 1918'den 1956'ya SSCB'de yayınlanmıştır; bunların toplam tirajı 19 milyardan fazlaydı. Bu, Çarlık Rusya'sında Büyük Sosyalist Ekim Devrimi'nden önceki 30 senede yayımlanmış olan kitapların 9 misliydi. 1956'da kitap tirajı, Çarlık Rusya'sına göre 11,2 misli artmıştı. 1956'da SSCB'de her 100 vatandaş başına 551 kitap düşerken, 1913 yılında Çarlık Rusya'sında sadece 62 kitap düşmekteydi; gazetelerin günlük tirajında ise durum 27'ye 2 adetti yılında SSCB'nin şimdiki sınırları içinde (tirajı 99 milyon); 1472 dergi ve 1055 gazete yayımlanmıştır. 15- SSCB'de farklı dillerden kitap tirajı Sovyet iktidarı 14

15 döneminde yurt dışı ve SSCB halklarının 124 dilinde kitaplar basılmıştır. SSCB'nin 40'tan fazla halk toplulukları büyük sosyalist Ekim Devrimi'nden sonra ilk kez kendi yazılı lisanlarına sahip olmuşlardır. * Not: TEMEL GÖSTERGELER kısmı RAKAMLARLA SOVYET İKTİDARININ 40 YILI kitabından alınmış çevridir. * 7. Makale: SOVYET SOSYALİST CUMHURİYETLER BİRLİĞİ -KADIN DEVRİMİ ÜLKESİ TEMEL GÖSTERGELER (100. YILINDA BÜYÜK SOSYALİST EKİM DEVRİMİ) 8. Makale: SOVYET SOSYALİST CUMHURİYETLER BİRLİĞİ HALKIN MADDİ REFAHININ ARTTIĞI ÜLKE TEMEL GÖSTERGELER (100. YILINDA BÜYÜK SOSYALİST EKİM DEVRİMİ) 9. Makale: 100. YILINDA BÜYÜK SOSYALİST EKİM DEVRİMİNİN ÖĞRETTİKLERİ ÇIKARTILMASI GEREKEN DERSLER 15