6-8. Sınıf Adolesan Kızlara Akran Eğitimi Yöntemiyle Uygulanan Menstruasyon Sağlığı Eğitiminin Bilgi ve Davranışlar Üzerindeki Etkisi*

Transkript

1 Araştırma / Research Article TAF Prev Med Bull 2012; 11(2): Sınıf Adolesan Kızlara Akran Eğitimi Yöntemiyle Uygulanan Menstruasyon Sağlığı Eğitiminin Bilgi ve Davranışlar Üzerindeki Etkisi* [The Effect of Menstrual Health Education Conducted with Peer Education Method to Adolescent Girls in 6-8 Classes on Information and Behaviors] ÖZET AMAÇ: Araştırma 6-8. sınıf adolesan kızlara akran eğitimi yoluyla verilen menstrual sağlık eğitiminin bilgi ve davranışlar üzerindeki etkisini belirlemek amacıyla müdahale çalışması olarak yapılmıştır. YÖNTEM: Çalışma bir Kız Yatılı İlköğretim Bölge Okulu nda yapılmıştır. Çalışma grubunu öğretim yılında bu okulda öğrenim gören 214 kız öğrenciden ön test ve son testi eksiksiz yanıtlayan 202 öğrenci oluşturmuştur. Araştırmanın verileri, Bireysel Özellikler Formu, Menstruasyon ve Menstrual Sağlık Bilgi Formu ile toplanmıştır. Formlar akran eğitimi programı başlamadan önce tüm öğrencilere uygulanmıştır. Daha sonra basit rastgele örnekleme yöntemi ile her şubeden iki olmak üzere toplam 24 öğrenci akran eğiticisi olarak seçilmiştir. Akran eğiticilerine 3 hafta boyunca haftada 2 saat olmak üzere toplam 6 saat hazırlanan eğitim kitapçığı doğrultusunda menstruasyon ve menstrual sağlık konusunda bilgi verilmiştir. Akran eğiticilerinden edindikleri bu bilgileri çeşitli ortamlarda sınıf arkadaşlarıyla paylaşmaları istenmiştir. Akran eğitimi programı tamamlandıktan 4 hafta sonra öğrencilere başlangıçta uygulanan formlar tekrar uygulanmıştır. BULGULAR: Akran eğitimi programından sonra öğrencilerin menstruasyon ve menstrual sağlık toplam bilgi puan ortalamalarında istatistiksel olarak anlamlı bir artış olmuştur (p<0.05). Ayrıca öğrencilerin menstruasyon sırasında tuvalet öncesi ellerini yıkama, tuvalet kağıdı ile önden arkaya doğru tuvalet temizliğini yapma, menstruasyon sırasında duş şeklinde banyo yapma, pamuklu iç çamaşırı kullanma, kullanılan pedleri sık değiştirme ve kullanılmış pedleri sararak çöpe atma davranışlarında istatistiksel olarak anlamlı düzeyde artış meydana gelmiştir (p<0.05). SONUÇ: Akran eğitimi yöntemi, adolesan kızların menstruasyon ve menstrual sağlık konusunda bilgilerinin artması ve sağlık davranışlarının gelişmesinde etkili bir yöntem olarak düşünülebilir. SUMMARY AIM: Research was conducted as a experimental study in order to determine the effect of menstrual health education conducted with peer education to adolescent girls in 6-8 classes on information and behaviors. METHOD: The study was made in Primary School of Regional Girl Boarding. Working group consisted of 202 students responded completely pre-test and post-test from 214 female students studying in this school in academic year. Data were collected by Personal Characteristics Form and Menstruation and Menstrual Health Information Form. The forms were implemented to all students before the start of peer education program. Then, a total of 24 students including two students from each class were chosen as a peer educator with simple random sampling method. Peer educators were given information about menstruation and menstrual health for 2 hours per week and a total of 6 hours during 3 weeks in line with the educational booklet. Peer educator were asked to share acquired this information with classmates in various environments. Forms used at the beginning of students were applied to students again 4 weeks after completion of peer education program. RESULTS: The average score of the students' knowledge of menstruation and menstrual health increased significantly (p <0.05) after the peer education program. Also, a statistically significant increase has occurred in the behaviors of students washing their hands before the toilet during menstruation, lustrating from front to back with toilet paper, bathing in the form of shower during menstruation, using cotton underwear, changing frequently pads used and taking away the pads used by wrapping (p<0.05). CONCLUSION: It can be considered that the method of peer education is an effective method to increase knowledge of adolescent girls about menstruation and menstrual health and develop health behaviors. Zehra Gölbaşı 1 Gülbahtiyar Doğaner 2 Nuriye Erbaş 1 1 Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Bölümü, 2 Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Ebelik Bölümü, Sivas. Anahtar Kelimeler: Adolesan Kızlar, Menstruasyon, Menstrual Sağlık Davranışları, Akran Eğitimi. Key Words: Adolescent Girls, Menstruation, Menstrual Health Behaviors, Peer Education. Sorumlu yazar/ Corresponding author: Zehra Gölbaşı Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi, Hemşirelik Bölümü, Sivas, Türkiye. zehragolbasi@gmail.com *Bu çalışma, 12. Ulusal Hemşirelik Kongresi nde poster bildiri olarak sunulmuştur (20-24 Ekim 2009, Sivas). *Bu çalışma, Cumhuriyet Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri (CÜBAP) tarafından SBF-02 proje numarası ile desteklenmiştir. DOI: /pmb

2 GİRİŞ Adölesan dönem çocukluktan yetişkinliğe geçişin meydana geldiği insan yaşamındaki önemli evrelerden biridir. İlk menstruasyon olarak bilinen menarş bu dönemde yaşanır. Menarşla birlikte başlayan ve üreme yılları boyunca aylık periodlar şeklinde devam eden menstruasyon, kadının fertilite yeteneğini gösteren normal fizyolojik bir süreçtir, ancak sosyal ve kültürel özelliklere bağlı olarak her toplumda farklı bir şekilde algılanır ve yaşanır (1-6). Türk toplumunda menstruasyona yönelik genel olarak negatif bir yaklaşım olduğu söylenebilir. Menstruasyon genel olarak kirlenmek ya da hastalanmak olarak isimlendirilir. Cinsellikle ilgili diğer konularda olduğu gibi menarş ve menstruasyon hakkında aile içinde açık ve rahat bir şekilde konuşulmaz. Adolesan kızlar daha çok anneleri, ablaları ve arkadaşları ile menarş ve menstruasyon hakkında konuşurlar. Ancak alınan bu bilgi her zaman yeterli ve doğru olmamaktadır (7-12). Bu nedenle menarş, çoğu adolesan genç kız tarafından endişe verici, korkutucu ve utanç verici bir olay olarak algılanmaktadır. Ayrıca menarş adolesan kızlar tarafından bir hastalık yâda bozukluk olarak değerlendirilebilmektedir (9). Nitekim Yeung ve ark. (2005) tarafından Çinli adolesan kızlarda yapılan bir çalışmada menarşa yeterince hazırlanmayan kızların menarş ve menstruasyonla ilgili daha negatif bir tutuma sahip oldukları belirtilmektedir (6). Marvan ve ark. (2002) nın Meksika da yaptıkları bir çalışmada ise özellikle kırsal bölgede yaşayan menarş olmamış adolesan kızların menarşla ilgili daha negatif bir beklenti içinde oldukları belirlenmiştir (4). Bunun aksine doğru ve yararlı bilgiye sahip olan adolesan kızların menstrual deneyimlerinin daha olumlu, genel sağlık davranışlarının daha iyi ve beden imajlarının daha olumlu olduğu rapor edilmektedir (13). Ancak yapılan birçok çalışma sonucu adolesan kızların menstruasyon ve menstrual sağlık davranışları ile ilgili bilgilerinin yeterli olmadığını göstermektedir (1,2,14). Chang ve Chen (2008) sağlık bakım profesyonellerinin bu kritik geçiş sırasında adolesan kızların menstrual bilgi ve menstrual sağlık davranışlarına özel önem vermeleri gerektiğini vurgulamaktadır (2). Bu nedenle çalışma 6 8. sınıf adolesan kızlara akran eğitimi yoluyla verilen menstrual sağlık eğitiminin bilgi ve davranışlar üzerindeki etkisini belirlemek amacıyla yapılmıştır. GEREÇ ve YÖNTEM Müdahale çalışması olarak planlanan araştırma, Sivas il merkezinde yer alan bir Kız Yatılı İlköğretim Bölge Okulu nda yapılmıştır. Çalışma grubunu öğretim yılında bu okulda öğrenim gören 214 kız öğrenciden ön test ve son testi eksiksiz yanıtlayan 202 öğrenci oluşturmuştur. Çalışma öncesinde kurumdan yazılı, öğrencilerden sözel izin alınmıştır. Araştırmanın verileri, Kişisel Bilgi Formu, Menstruasyon ve Menstrual Sağlık Bilgi Formu ile toplanmıştır. Kişisel bilgi formu iki bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde öğrencilerin bazı sosyodemografik (yaş, anne/baba eğitimi, aile tipi, kardeş sayısı vb.) ve menstruasyon özelliklerini (menarş olma durumu, menarş yaşı, menstruasyon düzeni vb.) belirlemek amacıyla hazırlanmış toplam 23 soru bulunmaktadır. İkinci bölümde ise menstruasyon olan öğrencilerin menstruasyon sırasındaki sağlık davranışlarını (menstruasyon sırasında banyo yapma, tuvalet öncesi ve sonrası el yıkama, kullanılan pedlerin türü, ped değiştirme sıklığı vb.) belirlemek amacıyla hazırlanmış sorular yer almıştır. Menstruasyon ve Menstrual Sağlık Bilgi formunda menstruasyon ve menstrual sağlıkla ilgili bilgiyi ölçen toplam 28 ifade bulunmaktadır. Formda 17 ifade menstrual fizyoloji, 11 ifade ise menstruasyon sırasındaki sağlık davranışları ile ilgilidir. İfadelerden bazıları olumlu bazıları ise olumsuz olarak hazırlanmıştır. Her bir ifadenin karşısında doğru, yanlış ve bilmiyorum olmak üzere üç seçenek bulunmaktadır. Öğrencilerin doğru olarak yanıtladıkları her ifadeye 1 puan; yanlış yanıtladıkları, bilmediklerini ifade ettikleri ve boş bıraktıkları ifadelere ise 0 puan verilerek bir toplam puan elde edilmiştir. Ayrıca menstrual fizyoloji ve menstrual sağlık davranışlarına ait ifadeler ayrı ayrı toplanarak alt boyutlara ait bilgi puan ortalamaları da hesaplanmıştır. Buna göre bilgi formundan alınabilecek en yüksek puan 28 dir. Menstruasyon fizyolojisi alt boyutundan 17, menstrual sağlık davranışları alt boyutundan ise 11 alınabilecek en yüksek puanlardır. Formlar akran eğitimi programı başlamadan önce tüm öğrencilere uygulanmıştır. Daha sonra basit rastgele örnekleme yöntemi ile her şubeden 2 olmak üzere toplam 24 öğrenci akran eğiticisi olarak seçilmiştir. Akran eğiticilerine 3 hafta boyunca haftada 2 saat olmak üzere toplam 6 saat hazırlanan eğitim kitapçığı doğrultusunda menstruasyon ve menstrual sağlık konusunda bilgi verilmiştir. Eğitim 192

3 süresince akran eğiticilerinden edindikleri bu bilgileri çeşitli ortamlarda arkadaşlarıyla paylaşmaları istenmiştir. Akran eğitimi programı tamamlandıktan 4 hafta sonra tüm öğrencilere Kişisel Bilgi Formunun ikinci bölümü ve Menstruasyon ve Menstrual Sağlık Bilgi Formu tekrar uygulanmıştır. Elde edilen veriler bilgisayarda SPSS programında değerlendirilmiş ve istatistiksel analizde bağımlı gruplarda t testi, McNemar testi kullanılmıştır. BULGULAR Araştırmada yer alan öğrencilerin %65,3 ü yaş grubunda olup, yaş ortalaması 13,03 (SS=1,11) yıldır. Öğrencilerin annelerinin; yaş ortalaması 40,57 (SS=6,77) yıldır ve %61,4 ü ilkokul mezunudur. Öğrencilerin annelerinin büyük bir çoğunluğu (%98) ev hanımıdır. Öğrencilerin babalarının; %61,9 u çiftçilik ile uğraşmaktadır. Öğrencilerin %83,2 sinin 3 ve daha fazla kardeşi vardır, %57,9 u çekirdek ailede yaşamakta ve %44,6 sı ailesinin gelir düzeyini yeterli olarak değerlendirmektedir. Tablo 1: Adolesan kızların menstrual özelliklerine göre dağılımı. Menarş olma durumu (n=202) Menarş yaşı (n=109) Menarş yaş ortalaması Menstruasyon düzeni (n=109) Menarş öncesi bilgi alma(n=109) Bilgi alınan kaynak (n=99)* Olan Olmayan ± 1.03 Düzenli Düzensiz Bazen düzenli bazen düzensiz Bilgi alan Bilgi almayan Arkadaş Abla Hemşire Anne Öğretmen Sayı (%) 109 (54,0) 93 (46,0) 25 (22,9) 84 (77,1) 51 (46,8) 36 (33,0) 22 (20,2) 99 (90,8) 10 (9,2) 60 (60,6) 48 (48,4) 39 (39,3) 36 (36,3) 34 (34,2) *Seçenekler birden fazla işaretlenmiştir, yüzdeler n üzerinden hesaplanmıştır. Tablo 1 de öğrencilerin bazı menstrual özelliklerine ilişkin bilgiler verilmiştir. Öğrencilerin %54 ü menarş olmuştur. Öğrencilerin %77,1 inin yaşları arasında menarş olduğu ve menarş yaş ortalamasının 12,25 (SS=1,03) yıl olduğu belirlendi. Öğrencilerin %46,8 i menstrual siklusunu düzenli olarak değerlendirirken, %33,0 ı menstrual siklusunun düzensiz olduğunu belirtti. Öğrencilerin %90,8 i menarş öncesi bilgi aldığını ifade etti. Bilgi alınan kaynaklar arasında ilk sırada %60,6 ile arkadaş gelmektedir. Tablo 2 de adolesan kızların bazı özelliklerine göre akran eğitimi öncesinde menstrual sağlık bilgi puan ortalaması verilmiştir. Öğrencilerin menstrual sağlık toplam bilgi puan ortalamasının 11,45±5,40 (en yüksek puan 28), menstrual fizyoloji bilgi puan ortalamasının 7,15±3,85 (en yüksek puan 17) ve menstrual sağlık davranışları bilgi puan ortalamasının 4,29±2,39 (en yüksek puan 11) olduğu belirlenmiştir. Öğrencilerin yaşlarına göre bilgi puan ortalaması karşılaştırıldığında yaş grubundaki adolesan kızların toplam ve menstrual sağlık bilgi ortalamasının, yaş grubundaki kızlardan anlamlı düzeyde yüksek olduğu belirlenmiştir (p<0.05). Öğrencilerin menarş olma durumuna göre bilgi puan ortalaması karşılaştırıldığında toplam ve alt boyut bilgi puan ortalamasının menarş olanlarda olmayanlara göre anlamlı düzeyde yüksek olduğu saptanmıştır (p<0.05). Tablo 3 te adolesan kız öğrencilerin akran eğitimi öncesi ve eğitim sonrası menstrual sağlık toplam ve alt boyutlara ilişkin bilgi puan ortalamaları verilmiştir. Akran eğitimi sonrasında öğrencilerin hem menstrual sağlık toplam bilgi puan ortalaması hem de menstrual fizyoloji ve menstrual sağlık davranışları alt boyutlarına ilişkin bilgi puan ortalamaları istatistiksel olarak anlamlı düzeyde bir artış göstermiştir (p<0.05). Tablo 4 te adolesan kızların yaş grubu ve menarş olma durumuna göre ön test- son test bilgi puan fark ortalaması verilmiştir. Buna göre yaş grubunda olan adolesan kızların toplam ve menstrual sağlık bilgi puan fark ortalaması yaş grubunda olanlara göre istatistiksel olarak anlamlı düzeyde yüksekti. Ayrıca menarş olmayan kızların toplam ve menstrual fizyoloji bilgi puan fark ortalaması menarş olan kızlarınkinden istatistiksel olarak anlamlı düzeyde yüksekti (p<0.05). Tablo 5 te öğrencilerin akran eğitimi ve sonrasında menstruasyon sırasında uygulamaları gereken sağlık davranışlarının dağılımı verilmiştir. Tabloya göre akran eğitimi sonrasında menstruasyon sırasında dikkat edilmesi ve uygulanması gereken sağlık davranışlarını yaptığını ifade eden öğrenci sayısında istatistiksel olarak anlamlı bir artış olmuştur (p<0.05)

4 Tablo 2: Adolesan kızların yaş grubu ve menarş olma özelliklerine göre akran eğitimi öncesindeki menstrual sağlık bilgi puan ortalaması. Özellikler Menstrual fizyoloji bilgi puan ortalaması Menstrual sağlık davranışları bilgi puan ortalaması Toplam bilgi puan ortalaması Ortalama ±SS Ortalama± SS Ortalama± SS Yaş Menarş (n=132) (n=70) 6,84 ± 3,59 7,90 ± 3,97 3,92 ± 2,28 5,04 ± 2,39 10,76 ± 5,09 12,94 ± 5,38 t / p -1,92 / 0,056-3,25 / 0,001-2,83 / 0,005 Olan (n=109) 7,87 ± 3,84 4,76 ± 2,32 12,63 ± 5,09 Olmayan (n=93) 6,43 ± 3,50 3,78 ± 2,33 10,21 ± 5,23 t / p 2,76 / 0,006 2,96 / 0,003 3,31 / 0,001 Toplam (n=202) 7.20 ± ,31 ± 2,37 11,51 ± 5,28 Tablo 3: Adolesan kızların akran eğitimi öncesi ve sonrasındaki menstrual sağlık bilgi puan ortalaması. Bilgi Puan Alanları Akran eğitimi öncesi (n=202) Akran eğitim sonrası (n=202) t / p Ortalama ±SS Ortalama ±SS Menstruasyon Fizyolojisi 7,20±3,75 15,81±1,09-30,484 /p=0.001 Menstrual Sağlık Davranışları 4,31±2,37 10,00±1,03-30,90 / p=0.001 Toplam Bilgi Puanı 11,51±5,28 25,82±1,36-36,902 /p=0.001 Tablo 4: Adolesan kızların yaş grubu ve menarş olma durumuna göre öntest son test bilgi puan fark ortalaması. Özellikler Menstrual fizyoloji bilgi puanı fark ortalaması Menstrual sağlık davranışları bilgi puanı fark ortalaması Toplam bilgi puanı fark ortalaması Ortalama (SS) Ortalama (SS) Ortalama (SS) Yaş grubu Menarş olma durumu ,00±3,89 7,87±4,16 6,06±2,55 5,01±2, ± ±5.48 t / p 1,91 / 0,057 2,74 / 0, / Olan 7,95±4,08 5,36±2, ±5.28 Olmayan 9,37±3,81 6,08±2, ±5.57 t / p -2,54 / 0,012-1,95 / 0, / Toplam 8.60±4.01 5,69±2,62 14,30±5,

5 Tablo 5: Menarş olan adolesan kızların akran eğitimi öncesi ve sonrasındaki menstrual sağlık davranışlarına göre dağılımı. Menstrual Sağlık Davranışları Akran eğitimi öncesi (n=109) Akran eğitimi sonrası (n=109) Sayı (%)* Sayı (%)* Tuvalet öncesi el yıkama 60 (55,0) 89 (81,6) Tuvalet sonrası el yıkama 86 (78,9) 105 (96,3) Tuvalet sonrasında su ve sabunla el yıkama 89 (81,7) 108 (99,1) Doğru taharetlenme (önden arkaya) 72 (66,0) 102 (93,6) Taharetlenme sırasında tuvalet kağıdı kullanma 16 (14,7) 77 (70,6) Pamuklu iç çamaşırı kullanma 45 ( 40,4) 93 (85,3) Menstruasyon sırasında ayakta duş şeklinde banyo yapma 47 (54,7) 71 (82,6) Pedin vücuda temas eden yüzeyine el değdirmeme 48 ( 54,5) 72 (81,8) Pedi kanamanın yoğun olduğu günlerde 1-2 saatte bir değiştirme p** 38 (33,9) 47 (54,7) Kullanılan pedleri sararak çöpe atma 64 (71,1) 87 (96,7) Bez kullanıldığında sabun veya deterjanla yıkama, kaynatma ve ütüleme 6 (31,6) 16 (84,2) *Davranışı uygulayan öğrencilerin sayı ve yüzdesidir. **McNemar testi kullanılmıştır. TARTIŞMA Bu çalışmada 6-8. sınıf adolesan kızların %54 ünün menarşı yaşadığı ve menarş yaş ortalamasının 12.25±1.03 yıl olduğu belirlenmiştir (Tablo 1). Ülkemizde Öncel ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada menarş yaş ortalaması 12,56+0,98 yıl, Turan ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada 12,29±0,81 yıl, Dündar ve arkadaşlarının çalışmasında 12,6±0,03 yıl olarak bulunmuş olup çalışma sonucumuzla benzerdir. Arıkan ve arkadaşlarının çalışmasında menarş yaş ortalaması çalışma sonucumuzdan yüksek şekilde 13,4±1,0 yıl, Şenol ve arkadaşlarının çalışmasında ise 13,2±0,9 yıl olarak bulunmuştur (9,11,12,15,16). Diğer ülkelerde yapılan bazı çalışmalar incelendiğinde El Gilany ve arkadaşlarının Mısır da yaptıkları çalışmada menarş yaş ortalamasının 12,9 yıl olduğu, Ali ve Rivzi nin Pakistan da yaptıkları çalışmada ise menarşın ağırlıklı olarak yaşlarında yaşandığı bildirilmektedir (1,14). Ortiz çalışmasında menarş yaş ortalamasını Meksikalı genç kızlarda 12,3±1,5 yıl olarak bulmuştur (17). İtalya da yapılan bir çalışmada menarş yaşı 12,4 yıl olarak bildirilmiştir (18). Çalışmada adolesanların %90,8 inin menarş öncesi, menarş ve menstruasyona ilişkin bilgi aldığı, bilgi alınan kaynaklar arasında ilk sıralarda arkadaş ve ablanın geldiği belirlenmiştir (Tablo 1). Benzer şekilde ülkemizde yapılan diğer bazı çalışmalarda da genç kızların büyük bir çoğunluğunun menarş öncesi bilgi aldığı ve bilgi alınan kaynaklar arasında aile ve arkadaş/akran çevresinin ilk sıralarda yer aldığı belirtilmektedir (11,16). Cinsel Eğitim Tedavi ve Araştırma Derneği (CETAD) in 2006 yılında yaptığı Cinsel Sağlık ve Üreme Sağlığı Araştırması sonuçlarına göre de adolesanların cinsel sağlık ve üreme sağlığı konusunda en önemli bilgi edinme kaynaklarının çevre ve kendi akranları olduğu belirtilmektedir (7). Çalışma sonucumuzdan farklı olarak bazı ülkelerde yapılan çalışmalarda adolesan kızların menstruasyon ve menstrual sağlık konularında bilgi aldıkları kaynaklar arasında okul öğretmenleri ilk sıralarda yer almaktadır (2,19,20). Bu durum ülkemizdeki eğitim sistemi içinde kapsamlı cinsel eğitim programlarının bulunmaması, öğretmenlerin menstruasyon dâhil olmak üzere insan üremesi ile ilgili konularda öğrencilere bilgi vermede kendilerini yeterli ya da hazır hissetmemelerinden kaynaklanıyor olabilir. Oysa aile ve okul gençlerin cinsellikle ilgili konularda bilgilendirilecekleri iki önemli ve güvenilir kaynak olarak belirtilmektedir (8). Çalışmada öğrencilerin büyük bir çoğunluğu menarş öncesi bilgi aldıklarını ifade etmiş olmasına karşın, öğrencilerin eğitim öncesi Menstruasyon ve Menstrual Sağlık Bilgi puan ortalaması 11,51±5,

6 olarak bulunmuştur. Bilgi formundan alınabilecek en yüksek puanın 28 olduğu göz önüne alındığında, öğrencilerin bilgi düzeylerinin ortanın da altında olduğu söylenebilir yaş grubundaki ve menarş olan kızların bilgi puan ortalaması yaş grubunda ve menarş olmayan kızlardan istatistiksel olarak daha yüksektir (p<0.05) (Tablo 2). Bu durum menarşın yaşanması ile birlikte konuya olan ilginin ve bilgi ihtiyacının artmasından kaynaklanıyor olabilir. Ülkemizde yapılan diğer bazı çalışmalarda da genç kızların menstrual fizyoloji ve menstrual hijyenle ilgili bilgilerinin yeterli olmadığı belirtilmektedir (12,21). Mısır ve Pakistan da yapılan çalışmalarda da benzer sonuçlar bulunmaktadır (1,14). Menstruasyon sırasındaki yetersiz hijyen üreme sistemi enfeksiyonlarının önemli bir nedenidir. Bu nedenle genç kızların menarştan itibaren menstrual sikluslar süresince gerekli sağlık davranışlarını uygulamaları önemlidir. Bu çalışma sonuçları öğrencilerin bilgi düzeylerinin yetersizliğinin yanı sıra özellikle menstruasyon sırasında dikkat edilmesi gereken bazı hijyenik uygulamalarının da yeterli düzeyde olmadığını göstermektedir. Yapılan birçok çalışmanın sonucu da benzer sonuçları ortaya koymaktadır (1,11,22). Kadın üreme sistemi gelişiminin en önemli göstergesi olan menarş normal fizyolojik bir süreç olmasının yanı sıra duygusal ve sosyal boyutları olan bir olaydır (2,13). Bu nedenle kadın yaşamının önemli dönüm noktalarından biri olarak değerlendirilebilir. Menarş öncesi dönemde genç kızların bilgisel, duygusal ve sosyal olarak menarşa hazırlanmaları, menarşı izleyen sikluslar süresince uygulayacakları gerekli sağlık davranışlarını edinmeleri için desteklenmeleri kadın üreme sağlığı için temeldir. Aksi takdirde menarş birçok genç kızın yaşamında olumsuz bir deneyim ve birçok üreme/cinsel sağlık sorununun altında yatan bir faktör olarak yer alabilir. Bu nedenle aile, okul, sağlık kurumları ve topluma dayalı programlar içinde genç kızların menarş ve menstrual siklus konusunda eğitilmelerinin önemine vurgu yapmaktadır (23). Son yıllarda sağlık eğitim uygulamalarında kullanılan bir eğitim yöntemi, akran eğitimi modelidir. Akran eğitimi sosyal etkileşimi olan, birbirleriyle eşit statüde yer alan, benzer dil, tutum ve davranışa sahip olan gruplarda bilgi, davranış ve tutum değiştirmek amacıyla yapılan planlı bir eğitim yöntemidir (7,24,25). Bu yöntemde, eğitilen bireyler aracılığıyla akranların belli bir konudaki bilgi, tutum ve davranışlarının olumlu yönde etkilenmesi ve değiştirilmesi amaçlanmaktadır (13,25). Sağlıkla ilgili farklı konularda yapılan çalışmalar akran eğitimi modelinin bireylerin riskli davranışlarını olumlu yönde değiştirdiğini göstermektedir (26-30). Akran eğitimi yöntemi iki nedenden dolayı adolesan kızların menstrual sağlık konusunda bilgilenmeleri ve doğru sağlık davranışları kazanmalarında etkili bir yöntem olarak düşünülebilir. İlki; adolesan kızlar menarş ve menstruasyon konusunda çoğunlukla arkadaşlarıyla konuşmaktadır. İkincisi; okullar akran etkileşiminin yoğun olarak yaşandığı ve adolesan kızların çoğunluğuna kolaylıkla ulaşılabilecek ortamlardır. Onların kendi arasından seçilen bazı bireylerin eğitilmesi yolu ile adolesan kızların daha büyük bir çoğunluğunun menarş ve menstruasyon gibi cinsellik ve üreme ile ilgili konularda doğru ve güvenilir bilgiye ulaşmaları sağlanabilecektir. Okul ortamı birçok öğrenciye toplu olarak ulaşma olanağı sağladığı için öğrencilerin sağlıkla ilgili konularda bilgilendirilmelerinde bir fırsat olarak değerlendirilebilir. Bu çalışmada adolesanların cinsellik ve üreme konularında en sık başvurdukları bilgi kaynakları arasında arkadaş ve akran grubunun yer aldığı bilgisinden hareketle, adolesan kızlar için akran eğitimi modeline dayalı bir menstrual sağlık programı hazırlanmıştır. Çalışma sonuçları genç kızların eğitimden sonra hem bilgi düzeylerinde (Tablo 3) hem de menstrual sağlık davranışlarında (Tablo 5) istatistiksel olarak anlamlı bir artış olduğunu ortaya koymuştur. Bu sonuca göre akran eğitimi yöntemi, adolesan kızların menstruasyon ve menstrual sağlık konusunda bilgilerinin artması ve sağlık davranışlarının gelişmesinde etkili bir yöntem olarak düşünülebilir. Diğer taraftan yaş grubunda ve menarş olmayan kızlarda toplamda daha fazla bilgi artışı olmuştur (Tablo 4). Bu sonuç menarş olmayan kızların henüz yaşamadıkları menarş olayını daha fazla merak etmeleri ve konuya daha fazla ilgi duymalarından kaynaklanıyor olabilir. Ayrıca bu sonuç menstruasyon ve menstrual sağlık konularındaki eğitimlerin menarş öncesi dönemde yapılmasının daha etkin olacağını düşündürmektedir. KAYNAKLAR 1. Ali TS, Rizvi SN. Menstrual knowledge and practices of female adolescents in urban Karachi, Pakistan. Journal of Adolescence. 2010; 33(4): Chang YT, Chen YC. Menstrual health care behavior and associated factors among female elementary students in the hualien region. Journal of Nursing Research. 2008; 16(1): Lowdermilk DL, Perry S, Ebobak IM. Maternity and Women's Health Care. Mosby

7 4. Marvan Ml, Vacio AA. Comparison of menstrual changes expected by premenarcheal adolescent and changes actually experienced by post-menarcheal adolescent in Mexico. J Sch Health. 2001; 71(9): World Health Organization. Adolescent Girls. Women and Health. 2009, s Yeung DYL, Tang CS, Lee A. Psychosocial and cultural factors influencing expectations of menarche a study on chinese premenarcheal teenage girls. Journal of Adolescent Research. 2005; 20(1): CETAD. Gençlik ve cinsellik: Cinsel sağlık ve üreme sağlığı alanında ulusal ve yerel medya yoluyla savunuculuk projesi. Eds.: Karabey S, Müftüoğlu N. Ankara Golbasi Z, Taskin L. Evaluation of school-based reproductive health education program for adolescent girls. International Journal of Adolescent Medicine and Health. 2009; 21(3): Öncel S, Yılmaz M, Ak G. Kız öğrencilerin menstruasyona ilişkin bilgi ve davranışları. Hemşirelik Forumu. 2003; 6(2): Özcebe H, Ünalan T, Türkyılmaz S, Coşkun Y Türkiye Gençlerde Cinsel Sağlık ve Üreme Sağlığı Araştırması. Ankara Şenol V, Gündüz E, Öztürk A. Kayseri ilinde adölesan kızların menarş ve menstruasyon konusunda bilgi, tutum ve davranışları. Türkiye Klinikleri J Gynecol Obst. 2010; 20(2): Turan T, Ceylan S Yaş grubu ilköğretim öğrencilerinin menstruasyona yönelik bilgileri ve uygulamaları. Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi. 2007; 2(6): McPhearson ME, Korfine L. Menstruation across time: Menarche, menstrual attitudes, experiences, and behaviors. Women s Health Issues. 2004; 14(6): El- Gilany HA, Badawi K, El-Fedawy S. Menstrual hygiene among adolescent schoolgirls in Mansoura, Egypt. Reproductive Health Matters. 2005; 13(26): Dündar B, Anıl H, Akyol P, Eren E, Dündar N. Isparta daki kız çocuklarında ortalama menarş yaşının ve menarşı etkileyen etmenlerin saptanması. Türk Pediatri Arşivi. 2008; 43: Arıkan D, Tortumoğlu G, Özyazıcıoğlu N. Öğrencilere verilen planlı eğitimin menstruasyon hijyeni davranışlarına etkisi. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi. 2004; ISSN: Ortiz MI. Primary dysmenorrhea among Mexican university students: prevalence, impact and treatment. European Journal of Obstetrics & Gynecology and Reproductive Biology. 2010; 152: Rigon F, Bianchin L, Bernasconi S, et al. Update on Age at Menarche in Italy: Toward the Leveling Off of the Secular Trend. Journal of Adolescent Health. 2010; 46: Abioye-Kuteyi EA. Menstrual knowledge and practices amongst secondary school girls in Ile Ife, Nigeria. The Journal of the Royal Society for the Promotion of Health. 2000; 120(1): Houston MA, Abraham A, Huang Z, D Angelo JL. Knowledge, attitudes, and consequences of menstrual health in urban adolescent females. J Pediatr Adolesc Gynecol. 2006; 19: Demirel S, Terzioğlu F. Gaziantep ili Şahinbey ilçesi ilköğretim okullarında öğrenim gören 5. ve 6. sınıf kız öğrencilerin menstruasyon fizyolojisine ilişkin bilgilerinin belirlenmesi. Hemşirelikte Araştırma Geliştirme Dergisi. 2003; 5(2): Güler G, Bekar M, Güler N, Kocataş S. İlköğretim okulu kız öğrencilerinde menstruasyon dönemi hijyeni. Sted. 2005; 14(6): Garg S, Sharma N, Sahay R. Socio-cultural aspects of menstruation in an urban slum in Delhi, India. Reproductive Health Matters. 2001; 9(17): Campbell S. Using peer education project to prevent HIV/AIDS in young people. Nursing Standart. 2005; 20(10): Secomb J. A systematic review of peer teaching and learning in clinical education. Journal of Clinical Nursing. 2008; 17: Caron F, Godin G, Otis J, Lambert L. Evaluation of a theoretically based AIDS/STD peer education program on postponing sexual intercourse and on condom use among adolescents attending high school. Health Educ Res. 2004; 19(2):

8 27. Gürsoy AA, Yiğitbaş Ç, Yılmaz F, et al. The effect of peer education on university students knowledge of breast self-examination and health beliefs. The Journal of Breast Health. 2009; 5(3): Malak AT, Dicle A. Assessing the efficacy of a peer education model in teaching breast self examination to universty students. Asian Pasific J Cancer Preven. 2007; 8: Morrison SD, Talbott L. Truce for advocacy and peer education in tobacco prevention. Journal of American College Health. 2005; (54): Szilagyi T. Peer education of tobacco issues in Hungarian communities of Roma and socially disadvantaged children. Cent Eur J Public Health. 2002; 10(3):