2006 YILI ALACA HÖYÜK KAZISI

Transkript

1 2006 YILI ALACA HÖYÜK KAZISI Aykut ÇINAROĞLU 1 Duygu ÇELİK Alaca Höyük te 2006 yılı kazı çalışmaları Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü nün olurları ile 26 Haziran Kasım 2006 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir yılında yürüttüğümüz kazılar Kültür ve Turizm Bakanlığı DÖSİMM, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Ankara Üniversitesi, Türk Tarih Kurumu, Çorum Valiliği, Alaca Höyük Beldesi Belediye Başkanlığı ve Yüksel İnşaat A.Ş. 'nın ayni ve nakti katkılarıyla gerçekleştirilmiştir. 3 Alaca Höyük'te 2006 yılı arkeolojik kazı çalışmaları 6 ana hedefte toplanmıştı. Bunlar: sezonunda yapılan çalışmalar sonucunda açığa çıkartılan ve atölye olarak adlandırılan mimarinin devamını görmek için aynı alandaki kazıyı sürdürmek, 2.Kuzey-güney doğrultusunda uzanan ikinci istinat duvarının devamını izlemek, 3.Daha önce ki yıllarda açılan kazı alanını genişletmek, 1 Prof. Dr. Aykut ÇINAROĞLU, Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, Protohistorya ve Önasya Arkeolojisi Anabilim Dalı, Sıhhıye Ankara /TÜRKİYE, aykut_cinaroglu@hotmail.com Duygu ÇELİK, Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, Protohistorya ve Önasya Arkeolojisi Anabilim Dalı, Sıhhıye Ankara /TÜRKİYE, sin_duygu@hotmail Alaca Höyük Kazısına: Bakanlık Temsilcisi olarak Çorum Müzesi nden Metin ÇAKAR, katılmıştır. Arkeolog Duygu ÇELİK, Arkeolog Semra ÇINAROĞLU, Arkeolog Özay Özgür AĞAR, Restaratör Abdurrahim ÇULHA, DTC Fakültesi Lisan öğrencileri Azem Narin, Fatih Kavak, Necip Yılmaz, Ceyhun Can Öztekin, Ramazan Elmas, Yasemin Zenger,Deya Topçu, Halil Şıktaş katılmıştır. 3 Bu seneki en büyük mali destek Kültür ve Turizm Bakanlığı DÖSİMM, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Ankara Üniversitesi, Türk Tarih Kurumu, Çorum Valiliği, Alaca Höyük Beldesi Belediye Başkanlığı ve Yüksel İnşaat A.Ş. 'nın ayni ve nakti katkılarıyla gerçekleştirilmiştir.

2 4.Bir önceki yıl kazılarında gün ışığına çıkartılan ve bir bölümünün onarımı yapılan mimari kalıntılar üzerinde çalışmaları sürdürmek ve yeni mimari buluntuların restorasyonunu gerçekleştirmek 5.IV. Tudhalya tarafından yaptırıldığı bilinen Hitit Barajındaki temizlik ve küçük onarımları sürdürmek, 6.Son on yıllık kazı sonuçlarıyla ilgili yayın çalışmalarını hızlandırmaktı. KAZI ÇALIŞMALARI 1997 yılından beri yürüttüğümüz Alaca Höyük Kazılarında Ankara Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Jeoloji ve Jeofizik Bölümleri öğretim elemanlarıyla koordineli çalışmalarımız devam etmiştir. (Çizim 1) 1.FRİG KÜLTÜR KATI Alaca Höyük'te I. kültür katı Frig Çağından Cumhuriyetin ilk yıllarına kadar uzanan bir sürecin iskânlarını içermektedir. Bu bağlamda I. kültür katına ait Frig Dönemi yapıları, Frig sonrası Çağların ve özellikle Cumhuriyetin ilk yıllarına sahip Höyük Köyünün temelleri ile büyük ölçüde tahrip edilmiştir. Ancak özellikle höyüğün orta kısmına doğru Geç Frig iskânının ağırlık kazandığı anlaşılmaktadır.2006 yılı kazılarında Frig kültür katına ilişkin buluntularımızın büyük çoğunluğu da Geç Frig Çağına aittir. Bu yıl ki Frig tabakasında bir mimari bütünlüğe rastlanılmamıştır. 4 Höyüğün kuzeyindeki açmada Geç Frig Çağına ait bir yapının kuzey - güney ve doğu kısmının iki safhalı duvarları bulunmuştur. 5 Bu yapının içindeki amorf polikrom ve monokrom seramikler yapının Geç Frig Çağına ait olduğunu kanıtlamaktadır. Ayrıca aynı derinlikte Höyüğün ortalarına doğru yürüttüğümüz kazılarda, monokrom ağırlıklı seramikler bulunmuştur. Bunlar arasında tek kulplu testi, çanak, tabak, çömlek ve yonca ağızlı testiler yoğunluktadır.( Resim 1a,b) Ayrıca, koyu gri bir çanak ve aplik bir boğa (Resim2) başı ile kemik objeler dönemin karakteristik eserleridir. 4 Koşay,H.Z., Akok,M., 1966,s.7 5 Çınaroğlu,A.,Çelik,D. ; 2006, s.307,resim 1

3 2.HİTİT KÜLTÜR KATI Alaca Höyük te bugüne kadar yapılan araştırmalar ve buluntular sonucunda, Alaca Höyüğün, iki dönemde ağırlık kazandığı bilinmektedir. Bunlardan birincisi Eski Tunç Çağı Hatti Alaca Höyüğü'dür. İkincisi ise Hitit Dönemidir. Son yıllarda, Hititologların görüşleri, Alaca Höyüğün Hitit Dönemindeki adının Arinna olduğu konusunda ağırlık kazanmaktadır. Arinna Alaca Höyüğünde yaptığımız 2006 yılı kazısında Frig Döneminin yer yer saptanan kalıntılarının kaldırılmasıyla devam edilmiştir. Bunlardan birincisi ikinci ihata duvarının devamıdır.(resim3,çizim2) Uzunluğu bu kazı döneminde 85 metreyi bulan ikinci ihata duvarının her yıl bir bölümü açığa çıkartılmaktadır. 6 Önceki kazılarda bulunan I. ihata duvarı ve son dönem Alaca Höyük kazılarında açığa çıkartılan II. ihata duvarının her ikisinin gerçek işlevleri henüz anlaşılamamıştır. Ayrıca jeofizik elemanlarının yaptığı araştırmalar, birinci ihata duvarının da devam ettiğini göstermektedir. Önümüzdeki yıllarda yapılacak kazılarda her iki ihata duvarının da devamının açılması planlanmıştır. Arinna Alaca Höyüğünde Hitit katmanında yaptığımız araştırmalarda, 2006 yılında daha önceki yıllarda bir bölümü açığa çıkartılan ve içinde çok sayıda altın, gümüş, tunç eserlerin bulunduğu maden atölyesindeki çalışmalarımız devam etmiştir. 7 Buna paralel olarak bu yılda aynı atölyenin devamında çalışılmıştır. Çalışmalarımız sonucunda atık su kanallarının çok bulunduğu Arinna şehrinde bu kanalların yapımında hijyene çok önem verildiği bir önceki yılda olduğu gibi 2006 yılı çalışmalarında da saptanmıştır. 8 Atık su kanallarının duvarların içinde yapıldığına dair buluntular belgelenmiştir yılı açmasının güneyine rastlayan bölümde bol miktarda Hitit küçük eserlerine rastlanmıştır. Bunlar arasında en önemlilerinden birisi baskı yüzü kare şeklinde olan bir tunç damga mühürdür. (Resim 4) Bu mühür üzerinde kazımız filologlarından Prof. Dr. Ali Belkız Dinçol'ların yorumlarına göre hiyeroglif işaretler mevcuttur. Bu mührün yanı sıra üzerinde 7 sıra dal motifi bulunan ve çevresi dört sıra saç örgüsü motifiyle bezeli tutamağı 6 Çınaroğlu, A., Genç E., 2002 ; s.429, çizim 2 7 Çınaroğlu, A., Genç E.,2004; s.266,resim 1, çizim 3 8 Çınaroğlu, A., Çelik,D. 2006,s.307

4 koçbaşlı damga mühür (Resim 5) önceki yıllarda bulunanın Al.i.19 envanter numaralı damga mührün paralelidir. 9 Benzer tasvirli eserler Maşat Höyük te V. Tabakada ve Boğazköy de Büyükkale de açığa çıkarılmış olan mühürlerde bulunmaktadır. 10 (Bu mühürler Asur Ticaret Kolonilerinin Geç Dönemine tarihlenmektedir.) 11 Ancak; bu mühür yandığı için, deforme olmuştur. Diğer bir yuvarlak baskılı konik saplı damga mühür ise, artının dört kolları arasında delikli daire motifiyle bezenmiştir. Bu mühürlerin yanı sıra Eski Hitit dönemine tarihlenen çift kulplu bir kapaklı vazo, çift kulplu çömlek de yer almaktadır.(resim6,7) Diğer buluntular arasında yer alan çanak ve tabaklar farklı ağız ve dip formlarıyla karşımıza çıkmaktadır. Çanakları kulplu ve kulpsuz olarak iki farklı tipte alırsak paralellerini Alaca höyük IV yapı katında gördüğümüz bu kaparlın hemen hemen hepsinin kulpsuz olduğunu görmekteyiz. Bunlar arasında basit ağız kenarlı yuvarlak dipli çanaklar mevcuttur. Bunların paralelleri Boğazköy de, Acem Höyük III. ve Maşat Höyük te V. Yapı katlarında ele geçmiştir. 12 Bir başka çanakta basit ağız kenarlı, düz dipli çanaklar mevcuttur. Bunların paralellerin ise Boğazköy 4c yapı katında görmekteyiz. 13 İçeri çekik düzleştirilmiş ağız kenarlı yuvarlak dipli çanakların benzerlerini ise Boğazköy de görmemiz mümkündür. 14 Dışa çekik ağız kenarlı, keskin omuzlu, halka dipli çanağın paralelini Boğazköy de IVc katında mevcuttur. 15 Bahsi geçen bu tabak, çanak formlarının hemen hemen hepsi Alaca Höyük IV. Yaşı katı kap tipolojisi içinde yer almaktadır. Ele geçirilen bir diğer kap ise içe çekik ağız kenarlı keskin karınlı ve yuvarlak diplidir (Resim8).Alaca Höyüğün geçmiş dönem kazılarında bulunmuş olan maşrapalar yeni dönem kazılarında da ele geçmektedir. (Resim 9) 16 Ayrıca yedi tanesi tamamlanan şişkin ve armudi gövdeli şişeler dönemin karakteristik görüntüsünü yansıtmaktadır. 17 (Resim10) Bu tabakanın buluntuları arasında yer alan ağırşaklar ve ağırlıklar tekstil üretiminin yapıldığını göstermektedir. 9 Koşay, H.,Akok,M. ; , lev.lxxxi,ib 10 Özgüç, T. ; 1982 ; Lev. 57,10 a-b ; Beran T. ; 1967; s. 19, Lev. 2 nr Özgüç, T. ; 1982 ; s Fischer, F.,1963,2.140,Lev.92,102 nr. 824; Emre, K. ; 1966; s. 89, Ac.b.44, Ac.b 45, Özgüç T. ; 1982; s.32,şek Fischer, F.,1963,s.140,lev.91 nr Fischer, F.,1963,s. 140,lev.93,nr Fischer, F.,1963,s. 142,lev. 98,nr Koşay, H.Z., Akok, M. ; , lev Çınaroğlu, A., Genç E 2005,s.266,çizim 9 b,, Çınaroğlu, A., Genç E ;2003,s.510,çizim 5 a

5 Burada konu edilen Hitit Çağı küçük eserleri, plan vermeyen ve tahrip edilmiş mimarlık kalıntıları arasında ele geçmiştir. (Resim 11) Bu açıdan bir mimari bütünlüğünden söz etmek mümkün değildir. Ancak; açmanın en doğusunda yapılan çalışmalarda mabet - saray binasının yayınlanan duvarlarının, yayınlandığı kadar kısa olmadığı ve uzantılarının mevcut olduğu anlaşılmıştır. Gelecek dönemlerdeki kazılarda açığa çıkartılacak olan bölümleriyle işlevi anlaşılması beklen bu mabet-saray binasının, duvarlarının açılmasına devam edilecektir ESKİ TUNÇ ÇAĞI Yukarıda değinilen Hitit Dönemine ait olduğunu vurguladığımız Mücevher Atölyesinin, batıya doğru olan uzantısı araştırılırken Eski Tunç Çağı seramikleriyle birlikte pişmiş topraktan bir oyuncak idol bulundu.(resim 12) Bu idolün bulundu alanda bir çatıya ait yanmış ahşap malzemesi de tespit edilmiştir. Bu alandaki çalışmalarımız devam edecektir. 4. HİTİT BARAJI 2002 Yılından bu yana temizlik ve onarım çalışmalarını sürdürdüğümüz Alaca Höyük Hitit Barajındaki çalışmalarımızda devam etmiştir yılından bu yana varlığı bilinen havzanın taş setinin büyük bir bölümü açığa çıkartılmıştır. 19 (Resim 13, Çizim3) Bu bağlamda barajın gövdesi içinden çıkan kaynak suyun doğusunda ki noktada kireç taşından örülmüş bir duvarın varlığı da anlaşılmıştır.(resim 14) Söz konusu Duvarın uzantısı önümüzdeki yıl çalışmalarımızda açığa çıkartılacaktır. Ayrıca heyetimizin filologlarından Ali- Belkız DİNÇOL 2004 yılında bulduğumuz bir hiyeroglif stele ait parçayı okumuşlardır. Prof. Dinçol lara göre; bu kitabe, Alaca Höyük Hitit Barajının Tanrıça Hepat a armağan olarak yapıldığını kanıtlamaktadır. Heyetimiz Alaca Höyük te açığa çıkartılan mimarlık kalıntılarının onarımına ve görsellik kazanmasına büyük önem vermektedir Emre,K.;1993,s.7-8 Fig. 10

6 Bu bağlamda 1940 yılında Alaca Höyük'te yapılan ve kazı evi yanında yer alan eski müze binası kazı başkanlığına verilmiştir. Bu eski müze binası heyetimizce çizim atölyesi, restorasyon laboratuarı ile her yıl açığa çıkartılan eserlerin geçici teşhir edileceği bir ortama dönüştürülmüştür. Genel Müdürlüğün bu anlamlı kararına heyetimiz adın teşekkür ederiz. Eski müze binasının önünde ye alan ve Hitit barajında bulunarak buraya getirilmiş andezit kabartmalar ve Hitit dünyasının tek heykeli heyetimizce eski müze binasının bahçesinden alınarak dikkatli bir şekilde ören yerine taşınmış temizlenmiş ve ziyaretçilerin beğenisine sunulmuştur. Böylece Alaca Höyük ören yerini ziyaret edenler Hitit dünyasının tek heykelini de görebileceklerdir. Bu heykel elleriyle göğüslerini tutan Arinna nın Güneş Tanrıçasına ait olmalıdır. KAYNAKÇA ARIK, R.O. ; 1937 Türk Tarih Kurumu tarafından Yapılan Alaca Höyük Hafriyatı 1935 deki Çalışmalara ve Keşiflere ait İlk Rapor, TTKY V 1, Ankara KOŞAY, H.Z,AKOK, M Türk Tarih Kurumu tarafından Yapılan Alaca Höyük Kazısı daki Çalışmalara ve Keşiflere ait İlk Rapor, TTKY V 5, Ankara KOŞAY, H.Z,AKOK, M Alaca Höyük Kazısı deki Çalışmalara ve Keşiflere Ait İlk Rapor, TTKY V-6, Ankara KOŞAY, H.Z,AKOK, M Alaca Höyük Kazısı Çalışmalara ve Keşiflere Ait İlk Rapor, TTKY V-28, Ankara ÖZGÜÇ,T Maşat Höyük II, Boğazköy ün Kuzey Doğusun da Bir Hitit Merkezi, TTKY V-38a, Ankara BERAN,T Die Hethitische Glyptik von Boğazköy I,Die Siegel und Siegelabdrücke der vor und Althethitischen Perioden und Die Siegel der Hethitischen Grosskonige, WVDOG 76, Berlin

7 FISCHER,F Die Hethitische Keramik von Boğazköy,Berlin,WVDOG 75 EMRE, K The Hittite Dam of Karakuyu BMECCJ VII,s.1-17 EMRE,K Acem Höyük Seramiği Anadolu X ÇINAROĞLU, A.,GENÇ E.,2002 Alaca Höyük Yılı Kazı Çalışmaları 23. Kazı Sonuçları Toplantısı 1, 28 Mayıs-01 Haziran 2001, Ankara ÇINAROĞLU, A.,GENÇ E.,2003 Alaca Höyük 2001 Yılı Kazı Çalışmaları 24. Kazı Sonuçları Toplantısı 2, Mayıs 2002, Ankara ÇINAROĞLU, A.,GENÇ E.,2004 Alaca Höyük ve Alaca Höyük Hitit Barajı Kazıları Kazı Sonuçları Toplantısı 1, Mayıs 2003, Ankara ÇINAROĞLU, A.,ÇELİK,D., Alaca Höyük ve Alaca Höyük Hitit Barajı Kazıları 27. Kazı Sonuçları Toplantısı 1, 30 Mayıs-03 Haziran 2005, Antalya

8 ÇİZİM 1 a Resim 1 b

9 Resim 2 Resim 3 Çizim2

10 Resim 4 Resim 5 a

11 Resim 6 Resim 7

12 Resim 8 a Resim 9 a Resim 10

13 Resim 11 Resim 12 a

14 Resim 13 Resim14

15 Çizim 3 1