Türkçe Kazanım Defteri. Bir dilde aynı anlamı karşılayan sözcükler varsa ya bunlar arasında

Transkript

1 Türkçe

2 Bir Bakışta Alınacak notlar için her sayfada boş alanlar... Konu ile ilgili örnek sorular... Sözcükler Arası Anlam İlişkileri Eş Anlamlı (Anlamdaş) Sözcükler Bir dilde aynı anlamı karşılayan sözcükler varsa ya bunlar arasında küçük anlam farklılıkları vardır ya da bu sözcüklerden biri yabancı dilden gelmiştir. Kalıplaşmış söz gruplarında, deyimlerde ve atasözlerinde bir sözcüğün yerine eş anlam- Bir cümlede sözcüğün yerine eş anlamlısının getirilmesi, cümlenin lısı bile olsa başka bir anlamını değiştirmez. sözcük getirilemez. Bu seyahat ile ilgili güzel hatıralarımız var. Bu cümleyi altı çizili sözcüklerin yerine eş anlamlılarını getirerek yeniden yazalım: Görüldüğü gibi cümlenin anlamı değişmemiştir. Alıştırma Yazarın son kitabının konusu oldukça ilgi çekici. Bu cümle özneldir çünkü Öznel Cümle DİKKAT! soru Aşağıdaki sözcüklerin eş anlamlılarını bularak yazın. vakit: müsait: millet: rutubet: hisse: tesadüf: istirahat: mana: imtihan: tabiat: Aşağıdaki sözcüklerden hangisinin eş anlamlısı yoktur? Çözüm: A) Dünya B) Hayat C) Kötü D) Taş 18 (2011 TUDEM Yönlendirme Sınavı-1) Öznel ve nesnel cümleleri karşılaştıralım: Öznel Cümle Nesnel Cümle Öznel ve Nesnel Cümleler DİKKAT! Sorularda, kanıtlanabilirlik açısından cümleler sorulduğunda, cümlenin öznel mi yoksa nesnel mi olduğuna bakılmalıdır. Önemli noktalar... Her kazanımı pekiştiren pratik alıştırmalar... Aşağıdaki cümleleri öznel yargı bildirecek biçimde tamamlayın. 1. Bizim okulumuz 2. Okuduğum bu kitap 3. Geçen gün giydiğin kırmızı kazak 4. Bugün olduğumuz Türkçe sınavı 5. Tuğçe nin yazdığı kompozisyon 6. Kardeşimin doğum gününü kutlayacağımız için 7. Bahçedeki güller 8. Parktaki çocuklar Özet konu anlatımları Köpeğimiz Fındık 10. Boran ın yazısı 11. Dün akşam izlediğim film, 12. Bülent okuldan geldiğinde 13. Sabahın ilk saatleri 2 35

3 ne güzelsin! Okuduğunu Anlama Tema ile ilgili okuma parçaları GECE SEN NE GÜZELSİN! İki arkadaş biliyorum. Aralarına Dünya yı almış, kutu kutu pense oynuyorlar. Başları hiç dönmeden, öylece dönüp duruyorlar. Sırayla, her yere uğruyorlar. Tahmin etmiş olmalısın, bahsettiğim bu iki arkadaşı sen de. Evet, biri gündüz, biri gece Gündüz, güneş demektir benim için. Uyanmak demek, çalışmak, biraz gürültü, koşup terlemek, yorulmak Elbette yorulunca mola vermek gerek öyle değil mi? İşte diğer arkadaş gelir imdadıma o zaman. Gece olur, ay yükselir gökyüzünde. Artık vakit, uyuma vaktidir, biraz dinlenmek ve soluklanmak için Ruhumuzu saran sıcacık kadife bir yorgan gibidir gece. Usulca örter üstümüzü biz uyuyunca bütün şefkatiyle. Uyku sandallarına binip, sularında yüzdüğümüz sakin bir denizdir gece Rüyadan meltemleriyle tatlı tatlı okşar yüzümüzü öylece. Düşünüyorum da, ya gece hiç olmasaydı? Gündüz arkadaşsız, yalnız kalırdı da; kim bilir nasıl canı sıkılırdı. İnsanlar evlerine gidemezdi. Gökyüzünü ay hiç süsleyemezdi. Mışıl mışıl uyumak olmazdı, o güzelim masallar anlatılmazdı. İnsanlar yorgun ve huzursuz, çocuklar mutsuz olurdu. Bebekler uykusuz kalır, ağlardı. Teneffüssüz ders, cumartesi pazarsız hafta, yaz tatilsiz yıl gibi olurdu hayat, onsuz hiç yaşanmazdı. Dünyamıza verilmiş ne büyük bir armağansın sen gece! İyi ki geliyorsun her gün, güneş batıp da gündüz gidince. Bizim için en az gündüz kadar değerli ve özelsin. Seni çok seviyoruz, gece sen Aşağıdaki soruları bu parçaya göre yanıtlayın. 1. Parçada bahsedilen iki arkadaş nelerdir? 2. Parçada gece nelere benzetilmiştir? Mustafa TOPÇU Gece benzetilmiştir. benzetilmiştir. 3. Parçadaki altı çizili sözcüklerin eş anlamlılarını yazın. 4. Sizce gece olmasaydı ne olurdu? Kısaca düşüncelerinizi yazın. Her konuyu pekiştiren farklı soru tipleri içeren tekrar çalışması sayfaları TEKRAR ÇALIŞMASI A. Aşağıdaki cümlelerin sonundaki kutucuğa cümlede neden - sonuç ilişkisi varsa N, amaç - sonuç ilişkisi varsa A harfini yazın. 1. Çayı soğuduğu için içemedik. 2. İçeri girmek için izin istedi. 3. Gönül, hastalandı diye bugün işe gelemedi. 4. Deprem oldu diye hepimiz çok korktuk. 5. Sabahtan beri çalıştığı için epeyce yorulmuştu. 6. Dürüstlüğü ile herkes tarafından sevilen biridir. 7. Onunla konuşmak üzere yanına gittim. 8. Onunla tanışmak için can atıyor. C. Aşağıdaki balık kılçığı diyagramını çevre kirliğinin nedenlerini ve sonuçlarını yazarak tamamlayın. Neden:... Neden:... Neden:... Çevre Kirliliği Sonuç:... B. Aşağıda bir bölümü verilen cümleleri koşul sonuç ilişkisi kuracak biçimde tamamlayın. Neden - Sonuç, Amaç - Sonuç ve Koşul - Sonuç Cümleleri kitabı Ece den aldım pikniğe gideceğimizi söyledi başarılı olabilirsin. 4. Oraya kadar yürürüm ancak Bizimle sinemaya gelebilirsin yeter ki Kitap okursan Zamanında yola çıkarsak Sonuç: Sonuç: Okuduğunu anlama çalışmaları

4 İÇİNDEKİLER 1. TEMA ÇOCUK DÜNYASI Sözcüğün Anlam Özellikleri... 6 Dilimize Henüz Yerleşmemiş Yabancı Sözcükler Deyim İkileme Tekrar Çalışması Sözcükler Arası Anlam İlişkileri Tekrar Çalışması Okuduğunu Anlama TEMA MİLLÎ MÜCADELE VE ATATÜRK Anlamlı ve Kurallı Cümle Cümlede Vurgu Tekrar Çalışması Tekrar Çalışması Neden Sonuç, Amaç Sonuç ve Koşul Sonuç Cümleleri Tekrar Çalışması Nesnel ve Öznel Cümleler Tekrar Çalışması Duygusal ve Abartılı Anlatımlı Cümleler Karşılaştırma Cümleleri Tekrar Çalışması Okuduğunu Anlama TEMA ERDEMLER Geçiş ve Bağlantı İfadeleri Özdeyişler ve Atasözleri Tekrar Çalışması Söz Sanatları Tekrar Çalışması Tekrar Çalışması Okuduğunu Anlama TEMA BİLİM VE TEKNOLOJİ Sözcüğün Kökü Tekrar Çalışması Yapım Ekleri Tekrar Çalışması Okuduğunu Anlama TEMA MİLLÎ KÜLTÜR Paragrafta Konu ve Ana Fikir Tekrar Çalışması Paragrafta Yapı Tekrar Çalışması Tekrar Çalışması Paragrafta Anlatıcı ve Bakış Açısı Tekrar Çalışması Anlatım Biçimleri Tekrar Çalışması Düşünceyi Geliştirme Yolları Tekrar Çalışması Metin Türleri Tekrar Çalışması Tekrar Çalışması Okuduğunu Anlama TEMA OKUMA KÜLTÜRÜ Ses Olayları Tekrar Çalışması Tekrar Çalışması Tablo ve Grafik Yorumu Tekrar Çalışması Konuşma ve Dinleme Kuralları Tekrar Çalışması Okuduğunu Anlama TEMA SAĞLIK VE SPOR Yazım Kuralları Tekrar Çalışması Tekrar Çalışması Okuduğunu Anlama TEMA DOĞA VE EVREN Noktalama İşaretleri Tekrar Çalışması Tekrar Çalışması Doğru ve Güzel Anlatım Oluş Sırası Tekrar Çalışması Okuduğunu Anlama

5 1. TEMA ÇOCUK DÜNYASI SÖZCÜKTE VE SÖZCÜK GRUPLARINDA ANLAM Sözcüğün Anlam Özellikleri ve Sözcük Grupları T.5.2. Konuşma T Kelimeleri anlamlarına uygun kullanır. T Konuşmalarında yabancı dillerden alınmış, dilimize henüz yerleşmemiş kelimelerin Türkçelerini kullanır. T.5.3. Okuma / Söz Varlığı T Bağlamdan yararlanarak bilmediği kelime ve kelime gruplarının anlamını tahmin eder. T Kelimelerin eş anlamlılarını bulur. T Okuduğu metindeki gerçek, mecaz ve terim anlamlı sözcükleri ayırt eder. Sözcükler Arası Anlam İlişkileri T.5.3. Okuma / Söz Varlığı T Deyim ve atasözlerinin metne katkısını belirler. T Kelimelerin eş anlamlılarını bulur. T Kelimelerin zıt anlamlılarını bulur. T Eş sesli kelimelerin anlamlarını ayırt eder.

6 Sözcük Bir sözcüğün tek başına ya da cümle içinde diğer ögelerle bağlantılı olarak zihinde yarattığı kavramlardan her biri, sözcüğün anlamını oluşturur. Anlamını bilmediğimiz sözcüklerin anlamlarını kullanarak öğrenebiliriz. Alıştırma Aşağıdaki sözcükleri sözlük sırasına göre numaralandırın ve bu sözcüklerin anlamlarını yazarak birer cümlede kullanın. Misafirperver: DİKKAT! Sözcükler, sözlükte alfabetik sıraya göre yer alır. Vefa: Dayanışma: Merhamet: Sadakat: soru Aşağıda harfleri karışık olarak verilen sözcüklerden hangisi sözlükte diğerlerinden önce gelir? A) AYPATAP B) SEPATAT Çözüm: C) ZARPAKIL D) ANPARZET 6

7 Sözcükler, cümle içindeki kullanımlarına göre farklı anlamlar kazanır. Yani bir sözcüğün anlamı, içinde bulunduğu cümleden yola çıkarak belirlenir. Ayakkabısının çözülen bağını bağlamak için eğildi. Bağ sözcüğü bu cümlede anlamında kullanılmıştır. Bu kitapta birbirinden farklı iki olay arasındaki bağ anlatılıyor. Bağ sözcüğü bu cümlede ise anlamında kullanılmıştır. "Gelmek" sözcüğünü, aşağıda verilen anlamlarına uygun olarak cümle içinde kullanın. İsabet etmek: Belli bir süre dolmak: Varlığını sürdürmek, yaşamak, intikal etmek: Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerin hangi anlamda kullanıldıklarını sözlükten bularak yazın. 1. Pazar sabahları kahvaltıyı hazırlamak bana düşüyor. 2. Hava soğuyunca üzerine açık mavi hırkasını giydi. 3. Dairenin alanını hesaplamayı bilmediğinden soruyu çözemedi. 4. Sokağın başındaki bina, bugün yıkılacakmış. 5. Arkadaşını ikna etmek için boş vaatlerde bulunuyordu. 7

8 Temel Anlam Yan anlam ve temel anlam, sözcüğün gerçek anlamını oluşturur. Her sözcüğün yalnızca bir tane temel anlamı vardır. Alıştırma Aşağıdaki sözcükleri temel anlamları ile cümlede kullanın. 1. İnce: 2. Diş: 3. Kırmak: 4. Burun: 5. Göz: 6. Yol: 7. Baş: soru 8. Soğuk: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde "sırt" sözcüğü temel anlamda kullanılmıştır? A) Sırtındaki yükle merdivenlere tırmandı. Çözüm: B) Dağın sırtındaki yerde piknik yaptık. C) Kitabın sırtına adını yazmış. D) Sırtında hep aynı ceketle dışarı çıkardı. 8

9 Yan Anlam Sözcüğün yan anlam kazanmasında yakıştırma ve benzerlik ilgisi etkilidir: Bebeğin gözleri masmaviydi. Göz sözcüğü bu cümlede İpliği iğnenin gözünden bir türlü geçiremedi. Göz sözcüğü bu cümlede ise DİKKAT! Bir sözcüğün birden fazla yan anlamı olabilir. kullanılmıştır. kullanılmıştır. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcükleri yan anlamlarıyla birer cümlede kullanın. 1. Dişlerimizi günde iki defa fırçalamamız gerekir. 2. Yavru martı, kanadı kırıldığı için uçamıyordu. 3. Taş ocağında dinamitler art arda patladı. 4. Bu paketi bir an önce Nesrin e yetiştir. 5. Elindeki bardağı ağzına kadar suyla doldurdu. 6. Mutfaktan güzel kokular geliyor. soru Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ağız sözcüğü yan anlamda kullanılmamıştır? A) Kapının ağzında durmuş, bize bakıyordu. Çözüm: B) Heyelandan sonra mağaranın ağzı kapanmış. C) İhtiyarın ağzında diş kalmamıştı. D) Yol ağzında küçük bir kaza olmuş. 9

10 Mecaz Anlam Bu kullanımda anlatımı kuvvetlendirmek ve renklendirmek esastır. Bu ince davranışlarıyla herkesin gönlünü kazanmıştı. İnce sözcüğünün temel anlamı, dır. Bu cümlede ise anlamında kullanılmıştır. Yani gerçek anlamından tamamen uzaklaşmış ve kazanmıştır. Alıştırma Aşağıdaki cümlelerde mecaz anlamda kullanılmış sözcüklerin altlarını çizin ve bu sözcüklerin temel anlamlarını sözlükten bularak yazın. 1. Size derdimi açmaya geldim, dedi. 2. Sunucu, sorular karşısında terledi. 3. Kazadan sonra arkadaşlarından kopmuştu. 4. Tatlı sözleriyle annesine kendini affettirdi. soru 5. Açıklamaları hepimizi aydınlattı. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde damar sözcüğü mecaz anlamda kullanılmıştır? A) Ayaklarında şişen damarlar, genç adama acı veriyordu. Çözüm: B) Şairlik damarı kabarmış, durmadan bir şeyler yazıyordu. C) Ovacık köyünün sırtını dayadığı dağda altın damarları vardı. D) Mermerin üzerindeki damarlar görüntüyü bozuyordu. (2014 TUDEM Yönlendirme Sınavı-1) 10

11 Terim Anlam Müzisyen, notaları doğru çalmak için uğraşıyordu. Bu cümlede nota sözcüğü müzik terimidir. Bir müzik sesini belirtmeye yarayan işaret anlamında yani terim anlamında kullanılmıştır. DİKKAT! Bir sözcüğün terim anlamlı olup olmadığı, cümledeki kullanımına göre belirlenir. Aşağıdaki cümlelerde terim anlamlı bir sözcük olup olmadığını işaretleyin. Eğer varsa bu sözcüğü yuvarlak içine alın. Var Yok 1. Bu roman, tarihî bir olayı anlatıyor. 2. Meseleyi kökünden çözmek için konuştular. 3. Çürüyen dişine dolgu yaptırmış. 4. Bu konuda doğruları söylediğine inanıyorum. 5. Bizim takım, penaltı atışı yapacak. Aşağıdaki sözcükleri, terim anlam ifade edecek biçimde cümlede kullanın. Daha sonra bu sözcüklerin ait olduğu alanla ilgili ikişer terim daha yazın. 1. ışık: 2. dünya: 3. açı: 4. perde: 5. dize: 6. hücre: 11

12 Kapsam Yönünden Sözcüğün Anlamı Genel Anlam Özel Anlam Alıştırma Aşağıdaki sözcükleri genelden özele doğru sıralayın. 1. hayvan - varlık - kedi - canlı 2. bölge - il - köy - ilçe - ülke - kasaba 3. hece - sözcük - paragraf - cümle - harf 4. edebiyat - şiir - İstiklâl Marşı - sanat 5. ağaç - bitki - karaçam - çam 6. Türkiye - Dünya - Konak - İzmir 7. sandalye - varlık - cansız - mobilya soru Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kitap sözcüğü diğerlerine göre daha özel anlamlıdır? A) Kitap, insanın en sadık dostudur. Çözüm: B) Kitabın yalnızlığın tek ilacı olduğunu söylüyor. C) Kitaptaki çizimler oldukça başarılı. D) Kitap okumak, insanın kendine yaptığı en büyük iyiliktir. 12

13 Nitelik Yönünden Sözcüğün Anlamı Somut Anlam Soyut Anlam Ağaç Görebilirim. Dokunabilirim. Endişe Hiçbir duyuyla algılanamaz. Somut anlamlı bazı sözcükler, cümle içinde soyut anlam kazanabilir. DİKKAT! Beş Duyumuz: Görme Dokunma İşitme Koklama Tatma Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerin soyut anlamda mı yoksa somut anlamda mı kullanıldığını işaretleyin. Soyut Somut 1. Yaşlı kadının bakışları hüzün doluydu. 2. Bu gürültü nereden geliyormuş? 3. Rüzgârın şiddeti giderek artıyor. 4. Soğuk davranışları yüzünden kimse onunla konuşmuyor. 5. Yaptığı yemeğin tadı güzel olmuştu. 6. Bu sözleri ona söylemek yürek ister. 7. Bugün hava çok sıcaktı. 8. Ona olan öfkem hâlâ dinmedi. 9. Odadaki ışık, kitap okumak için yetersizdi. 10. O, çok akıllı bir çocuktu. 11. İnsanlık öldü mü, diye bağırdı duraktaki adam. 12. Yağmurun sesi konuşmaları bastırıyordu. 13