ULUSLARARASI GELİŞMELER

Transkript

1 ULUSLARARASI GELİŞMELER Yazar Nesli ÖZKAN ŞUBAT 2014

2 ULUSLARARASI GELİŞMELER Birleşmiş Milletler tarafından 2013 yılı Aralık ayında yayınlanan Küresel Ekonomik Görünüm ve Beklentiler 2014 Raporuna göre, başta ABD ekonomisinde yaşanan reel ekonomik göstergelerdeki olumlu gelişmeler neticesinde küresel ekonomik görünümün iyileşmeye başladığı ve 2014 yılında küresel büyümenin geçen yıla göre daha güçlü olacağı beklenmektedir. Bunun yanında, merkez bankalarının para politikalarındaki değişikliğin finansal piyasalara olan etkisinin önümüzdeki dönemde en önemli risk olduğu belirtilen raporda 2014 ve 2015 yıllarında küresel ekonomik büyüme tahmini yüzde 3 ve yüzde 3,3 olarak belirlenmiştir. Avro Bölgesinde daralmanın etkileri zayıflamaya başlarken, ABD de iç tüketimin canlanmaya başlaması ve istihdam verilerinin iyileşmesiyle beraber gelişmiş ekonomilerde ekonomik aktivite güçlenmeye başlamıştır. Gelişmiş ekonomilerin yanında başta Çin ve Hindistan olmak üzere birkaç önemli gelişmekte olan ekonomide geçmiş iki yıldaki ekonomik yavaşlamanın sonlanmaya başlaması gibi gelişmeler, önümüzdeki dönemde küresel büyümenin itici unsurları olarak görülmektedir yılında büyüme üzerinde olası aşağı yönlü risklerden en önemlisi gelişmiş ekonomilerin merkez bankalarının parasal politikalardaki değişimin uluslararası finansal piyasalara olası etkileridir. FED in varlık alım programlarını kademeli olarak azaltmaya başlaması başta dış finansmana ihtiyaç duyan gelişmekte olan ekonomiler olmak üzere küresel finansal piyasalarda karışıklığa yol açmıştır yılı Mayıs ayındaki FED toplantısından sonra gelişmekte olan ekonomilerden 2009 yılından bu yana en hızlı sermaye çıkışları yaşanırken yatırımcıların pozisyon alıp varlıklarını yeniden fiyatlama yoluna gitmesi sonucunda küresel çapta tahvil ve hisse senedi satışları hızlanmıştır. ABD: İçinde bulunduğumuz yıl boyunca güçlü bir mali konsolidasyon uygulayan ABD de gevşek para politikasının sürdürülmesi ve finansal koşullardaki iyileşme, gayrimenkul piyasasındaki olumlu seyir ve tüketim talebindeki canlılık büyümeyi desteklemektedir. Bununla birlikte, son dönemde açıklanan veriler ABD ekonomisindeki toparlanmanın henüz istikrar kazanamadığına işaret etmektedir. EUR BÖLGESİ: Parasal aktarım mekanizmasının işleyişinin ve kamu maliyesindeki sorunların halen giderilemediği Euro Bölgesi nde ise destekleyici para politikasının etkisiyle çevre ülkelerdeki daralmanın yavaşlaması ve merkez ülkelerdeki kısmi toparlanma, resesyondan çıkılmasına zemin hazırlamaktadır. Standard & Poor's, Avrupa Birliğinin AAA seviyesinde olan kredi notunu bir kademe düşürerek AA+ seviyesine çekmiş; not görünümünü ise durağan olarak teyit etmiştir. Euro Bölgesi nde kamu 1

3 maliyesindeki sorunlar, zayıf bankacılık sistemi ve düşük büyüme en önemli risk unsurları olmaya devam etmektedir. JAPONYA: Japonya da Kasım ayında cari açık rekor seviyelere çıkmıştır. Yendeki zayıflık ve nükleer santrallerin kapanmasından kaynaklanan enerji taleplerindeki artışın ithalat maliyetlerini yükseltmesi, bu artışa neden olmuştur. Japonya da ekonomik aktiviteleri teşvik amacıyla uygulanan düşük yen politikasına devam edilmektedir. Ancak uygulanan teşviklerin ekonomik büyümeye katkısı ılımlı ölçüde olmaktadır. Japonya'da hükümet 1 Nisan 2014'te başlayacak mali yıl için bütçe tasarısını hazırlamıştır. Bütçede yüksek vergilerle elde edilen gelirin borçları azaltmak ve ekonomiyi desteklemek için planlanan yüksek harcamaların finansmanı için kullanılması planlanmaktadır. ÇİN: 2013 yılın ikinci yarısından itibaren temel ekonomik göstergelerde görülen iyileşmede Aralık ayında bir miktar yavaşlama yaşanmıştır. Aralık ayında ithalatta, iç talepteki iyileşmeyle beraber son beş ayın en hızlı artışı gerçekleşmiştir yılında dış talepte yavaşlama yaşanmasına rağmen, Çin dünyada en fazla ticaret yapan ülke konumuna yükselmiştir. Aralık ayında iç talebin canlanmaya başlamasına karşın enflasyon, gıda fiyatlarındaki gerileme nedeniyle düşük seyretmeye devam etmiştir. Çin de en büyük içsel risklerden biri olarak görülen yerel hükümet borçları artmaya devam etmektedir. HİNDİSTAN, BREZİLYA: Hindistan da enflasyonun ve cari açığın birkaç yıldır artması ekonominin önceki döneme göre zayıf büyüme performansı sergilemesinde etkili olmuştur. Brezilya Yüksek enflasyonun iş dünyası ve tüketim üzerindeki etkisinin yanında finansal dalgalanma ve siyasi sorunlarla uğraşmak durumunda olan ülke ekonomisi 2013 yılında yüzde 2,3 oranında büyüme ile zayıf ekonomik performansını devam ettirmiştir. Brezilya dış talebin zayıf seyretmesi ve iç talebin canlanmasıyla beraber 2013 yılında son yıllardaki en kötü dış ticaret performansını gerçekleştirmiştir. 2

4 Kaynak: TCMB Küresel kriz sonrasındaki dönemde dünya ekonomisinin itici gücü olan gelişmekte olan ülkelerin büyüme hızlarında son dönemde yavaşlama kaydedilmiştir. Bu yavaşlamada hem yapısal hem de konjonktürel etkenlerin rol oynadığı düşünülmektedir. Gelişmekte olan ekonomilerden Hindistan, Brezilya ve Güney Afrika daki ivme kayıpları daha ziyade kriz sırasında uygulamaya konulan canlandırma paketlerinin etkisini kaybetmesi ve düzenleme altyapılarındaki aksaklıklar gibi geçici nedenlere bağlanırken, Çin ve Rusya daki yavaşlamaların büyüme modellerindeki yapısal sorunlar sebebiyle kalıcı olduğu değerlendirilmektedir. Kaynak: TCMB 3

5 Gelişmiş ülkelerde iktisadi faaliyet henüz yeterli ivmeyi kazanamadığından işsizlik yüksek seyretmeye devam etmektedir. İşsizlik oranları Euro Bölgesi nde halen tarihi yüksek seviyelerde olmakla birlikte, artış eğilimlerinin durduğu gözlenmektedir. Bununla birlikte, özellikle çevre ülkelerde işgücü piyasasındaki yapısal sorunlar ve zayıf büyüme performansı nedeniyle yüksek işsizliğin uzun süre devam etmesi beklenmektedir. İngiltere de işsizlik oranları küresel kriz öncesine göre yüksek, ancak istikrarlı bir seyir izlemektedir. Japonya da işsizlik kriz öncesindeki dönemde olduğu gibi makul düzeylerdedir. ABD de son dönemde işsizlik oranlarında kademeli bir düşüş gözlense de, bunun bir kısmının işgücüne katılımdaki düşüşten kaynaklandığı dikkat çekmektedir (Grafik I.3, Grafik I.4). Fed in parasal sıkılaşmanın zamanlamasına karar verirken enflasyon ile birlikte dikkate alacağı iki değişkenden biri olan işsizlik oranlarındaki gelişmeler küresel piyasalar tarafından yakından takip edilmektedir. Kaynak: TCMB ULUSAL GELİŞMELER Türkiye, gelişmekte olan ülkeler içinde 2009 yılından bu yana Kredi/GSYİH oranı en çok artan ülkelerden biridir. Aktif kalitesi ve sermaye yeterliliği açısından bankacılık sektörü güçlü yapısını korumaktadır. Tahsili gecikmiş alacak oranları 2013 yılı boyunca yatay seyretmiş, 2011 yılından itibaren yükseliş eğilimindeki çeklerin karşılıksız çıkma oranı ise yıl içerisinde kademeli bir seyir sürdürmüştür. Hane halkı tasarruflarının artması ülkemiz ekonomik büyümesinin sağlıklı bir biçimde finanse edilebilmesi için önem taşımaktadır. Veriler hane halkı tasarruf oranının düşmeye, hanehalkı yükümlülüklerinin varlıklarına oranının ise artmaya devam ettiğini göstermektedir. Bireysel emeklilik sisteminde tanınan teşvikler başta olmak üzere yapısal önlemlerle tasarruf oranlarının arttırılması hedeflenmektedir. 4

6 Borsa 2013 yılı ikinci çeyreğinden itibaren küresel para politikalarına ilişkin artan belirsizlikler, Türkiye nin de içinde olduğu gelişmekte olan ülkelerden sermaye çıkışları yaşanmasına neden olmuştur. Son dönemde finansal koşullarda yaşanan sıkılaşmanın önümüzdeki dönemde krediler ve cari açıktaki artışı sınırlayacağı tahmin edilmektedir. Mayıs ayından Temmuz ayına kadar geçen sürede, finans ve finans dışı sektörlerin dış borçlanmalarında herhangi bir sorun yaşanmamasına rağmen Türkiye den 10 milyar ABD dolarına yakın sermaye çıkışı olduğu görülmektedir. Ancak, Fed in varlık alım programının azaltılacağına ilişkin beklentilerin ötelenmesi ile küresel risk iştahının toparlanma eğilimine girmesi, sermaye akımlarının yeniden artışa geçmesini sağlamıştır. Türkiye ye yönelik portföy akımlarında yaşanan bu oynaklığın, 2011 yılında Avrupa krizi sırasında yaşanan oynaklıktan daha fazla olduğu görülmektedir. ABD de 10 yıllık devlet tahvil getiri faizi yüzde 3 ile son 2,5 yılın en yüksek seviyesine yükselmiştir. Gelişmekte olan ekonomilerde ABD deki uzun dönemli faizlerin yükselmesi dış finansman maliyetlerinin artmasına yol açarken, bu durum özellikle ikiz açık yaşayan ve yüksek enflasyon ile karşı karşıya olan ekonomilerin büyümelerini olumsuz yönde etkileyebilecektir. ABD ekonomisindeki tahvil getirilerinde yaşanan artış yanında son dönemde gelişmekte olan ekonomilerin yavaşlaması, yapısal sorunların ortaya çıkması gibi etkenler gelişmekte olan ekonomilere yönelen sermaye miktarını olumsuz etkileyecektir. Gelişmiş ekonomilerde finansal alanda istikrara yönelik alınan olumlu sinyaller aynı zamanda gelişmekte olan ekonomilerdeki finansal dalgalanmayı hızlandırmaktadır. Küresel ekonomide dış finansmana olan bağımlılık, son altı aydaki kur hareketlerinde belirleyici kriter olarak öne çıkmaktadır. Birçok gelişmekte olan ekonomide Mayıs ayından bu yana yaşanan kur kayıpları neticesinde finansal dalgalanmalar yaşamaktadır. Cari açıklarını finanse etmek amacıyla dış sermaye akımlarından istifade eden birçok gelişmekte olan ekonomi, FED kararları sonrası ABD tahvil getiri artışı yanında, içsel ekonomik sorunlarla da mücadele etmektedir. Yandaki grafikte FED in para politikasındaki değişiklik sinyali sonrasında gelişmekte olan ekonomilerin borsalarında yaşanan kayıplar gösterilmektedir. Buna karşın, gelişmiş ekonomilerdeki olumlu gelişmelerin etkisiyle bu ülkelere yönelen sermayede artış 5

7 görülmektedir. Gelişmekte olan ekonomilerde dış piyasa koşullarında yaşanan gelişmelerin yanında en büyük içsel risk son 10 yılda yapılan politikalar neticesinde kredi balonunun oluşmaya başlamasıdır. Bu ülkeler, oluşan kredi baskısıyla baş edebilmek için yavaş büyümeyi göze alarak faiz artırımına gitmek ya da döviz kurunun değer kaybetmesi arasında seçim yapmak durumunda kalabilecektir. Cari işlemler açığı, ulusal ekonominin sermaye hareketlerine karşı duyarlılığını artırmaktadır yılının ilk çeyreğinden itibaren yurt içi talepteki canlanmaya bağlı olarak artan ithalat talebi ile cari işlemler açığında bir miktar bozulma görülse de, bu bozulmada altın ticareti önemli rol oynamıştır. Bundan sonraki dönemde ılımlı bir artış sergilemesi beklenen yurt içi talep ve kredilerin ithalat artışını sınırlayabileceği değerlendirilmektedir. Ayrıca, Euro Bölgesi iktisadi faaliyetine dair iyileşme işaretleri de ihracata yönelik olumlu beklentileri desteklemektedir. Bu gelişmeler ışığında altın hariç cari işlemler açığındaki düzelmenin önümüzdeki dönemde devam etmesi beklenmektedir. Cari işlemler açığının finansmanında, portföy akımları dışındaki unsurların önemli bir değişim göstermemiş olması, finansmana ilişkin endişeleri azaltmaktadır. Kaynak: TCMB Döviz Kuru; Küresel para politikalarına ilişkin belirsizliklerin artması döviz kurları dahil tüm finansal varlıkların yeniden fiyatlanmasına yol açmıştır yılının ortalarından itibaren kademeli bir yükseliş sergileyen reel efektif döviz kuru, 2013 yılının Mayıs ayından sonra yaşanan nominal kur gelişmeleri ile değer kaybetmiştir. Eylül ayında ise küresel finansal piyasalarda endişeleri azaltan gelişmelerin öne çıkması ile reel efektif döviz kurundaki değer kaybının hafiflediği görülmektedir (Grafik II.3). Reel efektif döviz kurunda Mayıs ayından sonra gözlenen gelişimin ekonomideki dengelenme sürecine katkı sağlayacağı değerlendirilmektedir. 6

8 Kaynak: TCMB Gelişmekte olan ülkelerin risk görünümlerinin göreli bozulmaya uğraması kurlardaki oynaklığı artırmıştır. Cari açık veren gelişmekte olan ülke para birimleri arasında bir süredir en düşük kur oynaklığına sahip olan Türk lirası, Mayıs ayı sonrasında düşük oynaklık seviyesinden uzaklaşmaya başlamıştır. Türkiye nin dış finansmana olan duyarlılığı, ima edilen kur oynaklığının görece daha fazla yükselmesinde etkili olurken; aynı dönemde en çok değer kaybeden diğer dört gelişmekte olan ülke para birimleri ile karşılaştırıldığında, Türk lirasının en düşük oynaklığa sahip olduğu görülmektedir. Nihai Yurt İçi Talep; 2013 yılının ikinci çeyreğinde iktisadi faaliyet ivme kazanmıştır. Yılın ilk çeyreğindeki güçlü artışın ardından ikinci çeyrekte nihai talep bir önceki çeyreğe göre sınırlı bir artış sergilemiştir. Özel kesimin yatırım ve tüketim talebinin çeyreklik bazda ılımlı arttığı, ilk çeyrek büyümesinde önemli rol oynayan kamu talebinin ise düşüş kaydettiği görülmüştür. Diğer yandan ikinci çeyrek büyümesine en önemli katkı stok değişiminden gelmiştir. İthalat talebinin hızlı artışı sonrasında net dış ticaret büyümeye negatif katkı sağlarken, son dönem gerçekleşmeleri ile birlikte değerlendirildiğinde yılın ikinci yarısında net ihracatın büyümeye katkısının artacağı tahmin edilmektedir. 7

9 Kaynak: TCMB Tüm bu göstergeler ışığında son dönemde küresel piyasalarda görülen oynaklığa tedbir olarak finansman şirketleri zorunlu karşılık kapsamına alınmış, ihracat reeskont kredilerinin kullanımını artıracak düzenleme değişikliğine gidilmiştir. Daha önce ilan edildiği üzere, mevcut durumda izleme evresinde olan kaldıraca bağlı zorunlu karşılık uygulaması da 2014 yılından itibaren hayata geçirilecektir. BDDK yurtiçi tasarrufların arttırılması ve tasarrufların üretken alanlara yönlendirilmesi amacıyla bireysel kredilerdeki artışı sınırlayarak kredilerin dağılımını firma kredileri lehine çevirebilecek bir takım düzenlemeler yapmıştır. KAYNAKÇA TCMB TC Kalkınma Bakanlığı Dünya Bankası Küresel Ekonomik Beklentiler (GEP) 2014 Raporu Avrupa Merkez Bankası (ECB) 8