8. Türkiye Enerji Zirvesi Elektrik Piyasaları Ekim Deloitte Turkey. Member of Deloitte Touche Tohmatsu Limited

Transkript

1 8. Türkiye Enerji Zirvesi Elektrik Piyasaları Ekim 20

2 ISTRADE 20 den Mesajlar Elektrik Piyasası Oturumu 1. Son 15 yıllık süre içinde Türkiye elektrik piyasasındaki ticaret ortamı istikrarlı bir gelişim sürecinden geçmiştir. 2. Yıllar içinde enerji ticareti hacminde reel talep büyümesinin çok üzerinde bir artış gözlemlenmiştir. 3. Piyasa açıklık oranı %90 lar seviyesine çıkmış, serbest tüketici hakkını kullananlar da istikrarlı bir büyüme göstermiştir. 4. Üst seviye bir bakışla Türkiye de elektrik ticaretinde çok olumlu ilerleme kaydedilmişken son zamanlarda (20 başından itibaren) ticaret hacminde bir gerileme gözlemlenmiştir. 5. Yerli kömür üretimi ve linyit yatırımları desteklenmektedir. 6. Önümüzdeki yıllarda alım garantisi biten birçok santral bulunmasına rağmen, yeni anlaşmalar ile birlikte TETAŞ ın piyasadaki en önemli oyunculardan biri olmaya devam edeceği öngörülmektedir. 7. Serbest piyasada düzenlenen tarifelerin olmadığı bir yapıya doğru gidilmelidir. 8. Yabancı yatırımcılar büyüyen Türkiye ye ve Türkiye nin potansiyeline güvenmektedirler. 9. Öngörülebilirlik yani kuralların net olması piyasadaki en kritik ve belirleyici husustur.

3 Türkiye Elektrik Piyasası Değer Zincirindeki Gelişmeler Özelleştirme Süreçleri Teknolojik Gelişmeler Dağıtık üretim, elektrikli araçlar, enerji depolama, blockchain gibi yıkıcı teknolojilerin zaman içinde etkilerinin görülmesi beklenmektedir. Özelleştirme süreçlerine bugüne kadar başarıyla devam edilmiştir. Bu senenin içerisinde 900 MW kurulu gücün özel sektöre devredilmesiyle sürece devam edilmektedir. Kapasite Mekanizması Kapasite mekanizmasının 2018 senesi içerisinde devreye girmesi ve sisteme kapasite sağlayan özellikle termik santrallere ek gelir yaratması beklenmektedir. Doğal Gaz Piyasası 3 Dağıtım Faaliyetleri Akıllı şehir, şebeke, dağıtık enerji, yenilenebilir entegrasyonu gibi konularda Ar-Ge ve yatırım önem kazanmaktadır Ticaret Gelişimi ve Perakende Tarifeleri 20 sonu ve devam eden süreçte piyasa takas fiyatları artış eğiliminde olmasına rağmen, elektrik tarife fiyatlarında bir artış gerçekleşmemiştir. Bu nedenle serbest tüketicilere ait marjlarda önemli bir düşüş gözlenmiştir. Doğal gaz piyasasının liberalleşmesi ile ilgili atılması gereken adımlar bulunmaktadır.

4 Türkiye de Elektrik Üretim Santral Özelleştirmeleri Gerçekleşen Özelleştirmeler Hamitabat (DG) MW Limak 105 Milyon $ Çatalağzı (TK) 300 MW Elsan 350 Milyon $ Yeniköy,Kemerköy (Lin) 420 & 630 MW IC İçtaş 2,671 Milyar $ Soma B (Lin) 990 MW KNYŞKR 685,5 Milyon $ Fethiye (Hidro),5 MW Eti Alüminyum 128,025 Milyon TL Karacaören I-II (Kaskad Hidro) 78 MW GAMA Energy 515,025 Milyon TL Doğankent Kürtün Torul (Kaskad Hidro) 262,7 MW Kolin 1.225,100 Milyon TL Şanlıurfa* (Hidro) 51 MW Rönesans 247,500 Milyon TL Almus & Köklüce* (Kaskad Hidro) 1 MW Gül Enerji 750,500 Milyon TL 0,09 Milyon$/MW 1, Milyon$/MW 2,54 Milyon$/MW 0,69 Milyon$/MW 2,57 Milyon$/MW 2,28 Milyon$/MW 1,60 Milyon$/MW 1,71 Milyon$/MW 2, Milyon$/MW Kangal (Lin) Seyitömer (Lin) Yatağan (Lin) Orhaneli,Tunçbilek (Lin) Manavgat (Hidro) Kadıncık I-II (Kaskad Hidro) Hopa (Fuel-Oil) Adıgüzel & Kemer* (Kaskad Hidro) 457 MW KNYŞKR & SK 985 Milyon $ 2, Milyon$/MW 600 MW Çelikler 2,248 Milyar $ 3,75 Milyon$/MW 630 MW Elsan 1,091 Milyar $ 1,73 Milyon/MW 210 & 365 MW Çelikler 521 Milyon $ 0,91 Milyon$/MW 48 MW Kibar 370 Milyon TL 2,63 Milyon$/MW 126 MW IC İçtaş 864,100 Milyon TL 2,28 Milyon$/MW 50 MW Eti Bakır 76 Milyon TL 0,53 Milyon $/MW 110 MW Bereket 324,100 Milyon TL 1,05 Milyon$/MW Kurulu Güç 7GW Özelleştirilen Santrallerin Toplam Kurulu Güç 11,2 Milyar $ Toplam Özelleştirme Geliri Firma Özelleştirme Bedeli MW başına Fiyat *Yukarıdaki figürde gösterilen santraller haricinde toplam kurulu gücü 280 MW olan 57 adet küçük hidro elektrik santrali 957 Milyon $ karşılığında özelleştirilmiştir, bu MW başına 3,4 Milyon $ a karşılık gelmektedir.

5 Türkiye de Elektrik Üretim Santral Özelleştirmeleri Onay/Devir Süreci Devam Eden ve Özelleştirme Kapsamındaki Santraller Çayırhan (Kömür Rezerv Alanı) Kolin Kalyon - Çelikler Yenice (Hidro) 38 MW Kılıç Enerji 130,3 Milyon TL 0,97 Milyon$/MW Suçatı, Değirmendere, Karaçay ve Kuzuculu (Hidro) 8.2 MW Abdülmecit Modoğlu 30,5 Milyon TL 1,09 Milyon$/MW Menzelet ve Kılavuzlu (Hidro) 8 MW Entek Elektrik Üretimi 1,276 Milyon TL 2,05 Milyon$/MW Manyas (Hidro) 20,25 MW Tamamlandı Devir Onay Onay İhale Devir Onay Onay İhale İhale Anamur, Bozyazı, Mut-Derinçay, Silifke ve Zeynep (Hidro) 2.8 MW Erg Altyapı 9 Milyon TL 0,88 Milyon$/MW Dinar 2 (Hidro) 3 MW Ergök İnşaat Süper Elektrik 10,5 Milyon TL 1,02 Milyon$/MW Çine (Hidro) 46.3 MW Demars İnşaat 86 Milyon TL 0,55 Milyon$/MW Tortum (Hidro) 26,2 MW Eskişehir Alpu (Kömür Rezerv Alanı) Kurulu Güç Firma 41 MW Devir ki Santraller 235 MW Onay ki Santraller Özelleştirme Bedeli MW başına Fiyat 46 MW İhale ki Santraller 598 MW Özelleştirme Kapsam Programı dahilinde İhale Hazırlık ki Santraller

6 Elektrik Piyasası Kapasite Mekanizması Maliyet Bileşenleri vs PTF Kaynak Bazlı Sabit Maliyet Kaynak Bazlı Değişken Maliyet Emre Amade Kapasite Toplam Maliyet Bileşeni Maliyetlerin Yansıtılması Bütçe ve İletim Tarifelerinin Hesaplanması Bütçe ve Bileşenlerin Belirlenmesi Kapasite Ödemelerine Esas Bütçenin Belirlenmesi Sistem İşletmecisi Maliyet Bileşenlerinin Kurul Tarafından Belirlenmesi Kapasite Mekanizması Arz Güvenliği Uzun Dönemli Sistem Güvenliği Yeterli Kurulu Güç Kapasitesi Yeterli Yedek Kapasite Yerli vs İthal Kaynaklar Yerli Kaynaklar Yaş 50 Yıl, KF %10 İthal Kaynaklar Yaş 10 Yıl, KF %15 Kapasite Ödemelerinde Yerli Kaynaklarına Öncelik Tanınması Katılım Kriterleri Yakıt Tipleri Santral Yaşları Verimlilikler Milli / İthal Kaynak Destek Mekanizmaları Özelleştirme Süreçleri

7 TL Elektrik Piyasası Kapasite Mekanizması Öngörülen Ek Gelir Miktarları Kapasite mekanizması ile dağıtılacak olan ek gelir, yıl öncesinde belirlenecek Bütçe Miktarı, Yakıt Bazlı Değişken & Sabit Maliyetler ve yıl içerisinde gerçekleşecek Piyasa Takas Fiyatlarına bağlı olsa da, 500 MW Kurulu Güce Sahip Bir Doğal Gaz Kombine Çevrim Santrali için Taslak Mevzuatın Milyon* TL / yıl seviyelerinde ek gelir yaratması olası gözükmektedir , , , , , , , ,00 - *%55 verimli santralin üretim maliyeti değişken maliyet olarak alınmış, 20 senesi saatlik PTF fiyatları baz alınmıştır. Sabit maliyet için kurulu güç başına 5, 10 ve 15 TL lik senaryolar kullanılmıştır. Kapasite mekanizması için ayrılacak çeyrek dönemlik bütçenin, ödeme yapılacak olan toplam miktardan daha fazla olacağı, dolayısıyla herhangi bir kesintinin olmayacağı varsayılmıştır. saat

8 Elektrik Tedarik ve Ticaretinde Doğalgazın Konumu Doğal gaz piyasalarının işlevsel hale gelmesi ve elektrik piyasaları ile entegrasyonun sağlanmasıyla doğal gaz ve elektrik piyasalarının birlikte optimize edilmesinin önü açılacaktır. 25,5 GW Kurulu Güç %32 Kurulu Güç İçindeki Payı ca. 90 TWh 20 Yılı Elektrik Üretimi %33 20 Yılı Üretimi İçindeki Payı ORGANİZE TOPTAN DOĞAL GAZ SATIŞ PİYASASI YÖNETMELİĞİ Piyasa katılımcılarının ticaret yapabilmelerine ve/veya iletim sistemindeki dengesizliklerin giderilmesine imkan veren piyasaya ilişkin usul ve esaslar 2 3 ORGANİZE TOPTAN DOĞAL GAZ SATIŞ PİYASASI İŞLETİM USUL VE ESASLARI (PUE) Piyasada gerçekleştirilen işlemler, iletim sistemi dengesizlikleri sonucu oluşan alacak ile borçlarının uzlaştırılması ve merkezi uzlaştırma kuruluşu tarafından nakit takas ve teminat yönetimi EPİAŞ SİSTEM ALTYAPISININ GELİŞTİRİLMESİ Sistem altyapısının geliştirilmesi 4 aylık deneme kullanımına açılması ve 1 Nisan 2018 tarihi itibariyle piyasanın devreye alınışı

9 TWh Türkiye de Elektrik Toptan Satış Piyasası nın Gelişimi Organize Piyasalar 2011 yılı Aralık ayında kurulan gün öncesi piyasası, 20 yılı sonunda 114 TWh ticaret hacmine ulaşmış olup döneminde yıllık bileşik büyüme oranı açısından %24 lük bir büyüme göstermiştir. Türkiye Elektrik Piyasası Yıllık Bileşik Büyüme Oranları ( Dönemi) %12 %8* Toplam Elektrik Ticareti %9 %13* Toplam İkili Anlaşma Hacmi İkili Anlaşma Hacmi Özel Sektör İkili Anlaşma Hacmi - Kamu GÖP Hacmi Dengesizlik Hacmi DGP Hacmi %24 Gün Öncesi Piyasası Hacmi %4 %7* %8* UEVM Uzlaştırmaya Esas Veriş Miktarı (TWh) t t : 20 ilk 8 ayının 20 ilk 8 ayına göre değişiminin son 4 ayda da sabit kalacağı varsayılarak belirlenen 20 tahmini verisi. 272 Kaynak: EPİAŞ Tahmini %38 %14* Özel Sektör İkili Anlaşma Hacmi -%3 %11* Kamu İkili Anlaşma Hacmi * 20 yılı ilk 8 ayının 20 ilk 8 ayına göre değişimi.

10 Milyon TL Türkiye de Elektrik Toptan Satış Piyasası nın Gelişimi Vadeli İşlem Opsiyon Piyasası Vadeli İşlemler Opsiyon Piyasasında, Elektrik Vadeli İşlem Sözleşmeleri kapsamında 20 yılı Ocak Eylül aylarında gerçekleşen toplam işlem hacmi 20 yılı aynı periyoda göre %81 azalma gösterirken, benzer düşüş OTC Platformlarında yapılan işlemlerde de gözükmektedir ,0 900,0 800,0 700,0 600,0 - %81 500,0 400,0 VİOP OTC 300,0 200,0 100,0 - Eki 15 Kas 15 Ara 15 Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Kaynak: Borsa İstanbul, Deloitte Analizleri

11 Eki 15 Kas 15 Ara 15 Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Serbest Tüketici Adedi Oct-15 Nov-15 Dec-15 Jan- Feb- Mar- Apr- May- Jun- Jul- Aug- Sep- Oct- Nov- Dec- Jan- Feb- Mar- Apr- May- Jun- Jul- Aug- Serbest Tüketici Adedi TL/MWh TL/MWh Elektrik Perakende Satış Gelişimi Tarife ve Serbest Tüketici Sayısı Gelişimi 20 sonu ve devam eden süreçte piyasa takas fiyatları artış eğiliminde olmasına rağmen, elektrik tarife fiyatlarında bir artış gerçekleşmemiştir. Bu nedenle serbest tüketicilere ait marjlarda önemli bir düşüş gözlenmiştir. Sanayi tüketicisi Nisan da Ağustos ta.500 Mesken tüketicilerinin serbest tüketici konumuna geçmelerinde önemli artış Elektrik Tarife Fiyatları ve Serbest Tüketici Gelişimi Ticarethane (Sol Eksen) Sanayi (Sağ Eksen) Mesken (Sol Eksen) Aylık Ortalama Piyasa Takas Fiyatı

12 Elektrik Dağıtım Sektörünü Etkileyen Etmenler ve Sektör Geleceği Teknoloji ile Beraber Yeni Şebeke Yönetimi Anlayışı Gündemdeki Konular Yakın Geleceğin Sektör Başlıkları EDAŞ ların sıcak gündeminde yer alan gelişmeler Enerji Depolama Sistemleri Yenilenebilir Entegrasyonu Nesnelerin İnterneti (IoT) Pek çok sensörün birbirleriyle konuşması sonucu oluşturulan sinerjiler Gelişen teknolojinin ve şebeke uygulamaları konvansiyonel şebeke yönetimi anlayışını dönüştürmektedir. Elektrikli Araçlar Dağıtık Üretim Sistemleri Mikro Şebeke Uygulamaları Veri Analitiği Çoklu EDAŞ verilerinin teknolojik analizi ile iş kararları için kullanılması Akıllı Şehirler Akıllı şehir uygulamaları şehircilik yaklaşımını ve kentlerin enerji yönetimini ciddi anlamda etkilemektedir. Akıllı Sayaç ve Akıllı Şebeke Uygulamaları Enerji Verimliliği Akıllı Cihazlar Mevsimsel Isı Enerjisi Depolama Talep Tarafı Katılımı Varlık Yönetimi Dijitalleşme Varlıkların yaşam döngüsünün uzaktan ve anlık olarak takip edilebilmesi Organizasyonların tamamen dijital ortamda faaliyetlerini sürdürmesi Son dönemde Dağıtım Şirketleri; akıllı şehir, akıllı şebeke, dağıtık enerji, yenilenebilir entegrasyonu gibi konularda geliştirdiği Ar-Ge ve yatırım projeleriyle konvansiyonel elektrik dağıtım anlayışının değişimine ayak uydurmaya çabalamaktadır. Bu çalışmaların hızlanması ve sonuçlarının alınmasıyla birlikte düzenleyici çerçevede ve diğer sektör dinamiklerinde de gerekli çalışmaların olgunlaşacağı beklenmektedir. Dijitalleşme çağı ile birlikte, varlık yaşam döngüsünün uzatılması ve gerçekleştirilen yatırımlardan uzun vadeli faydalanılması amacıyla şebeke varlıklarıyla sürekli iletişimin sağlanması, daha sık veri toplanması, varlıkların yönetimi ve düzenli izlenmesi gibi çözümler öne çıkmaktadır. Bu sayede yatırım optimizasyonu ve kaynakların verimli değerlendirilmesi sağlanabilecektir.

13 Cevap bulmaya çalıştığımız sorular Elektrik piyasasının gelişiminde oldukça uzun mesafeler kat ettik ancak performansımızı daha da iyileştirmek için neler yapabiliriz? Piyasa oyuncularının ve Türkiye ye yatırım yapmak isteyen yerli ve yabancı yatırımcıların beklentileri neler? Uzun vadeli alım kontratlarına dayalı bir piyasa yapısına doğru bir geçiş mi yaşıyoruz ve bu yapıyı mevcut piyasa yerleri ile nasıl entegre edebiliriz? Kapasite mekanizması beklentileri karşılar nitelikte mi? EPİAŞ ın piyasa yerlerinin gelişimine ilişkin planları neler? Dönüştürücü etkiye sahip teknolojik gelişmeler (dağıtık üretim, depolama, elektrikli araçlar, blockchain, vb.) elektrik dağıtımı, tedariği ve ticaretini nasıl etkileyecek, bu etkilere hazırlıklı mıyız? Doğal gaz piyasasının liberalleşmesi elektrik tedarik ve ticaretine kısa vadede ve uzun vadede nasıl fayda sağlar?

14 Deloitte; İngiltere mevzuatına göre kurulmuş olan Deloitte Touche Tohmatsu Limited ( DTTL ) şirketini, üye firma ağındaki şirketlerden ve ilişkili tüzel kişiliklerden bir veya birden fazlasını ifade etmektedir. DTTL ve üye firmalarının her biri ayrı ve bağımsız birer tüzel kişiliktir. DTTL ( Deloitte Global olarak da anılmaktadır) müşterilere hizmet sunmamaktadır. Global üye firma ağımızla ilgili daha fazla bilgi almak için adresini ziyaret ediniz. Deloitte, denetim, danışmanlık, finansal danışmanlık, risk danışmanlığı, vergi ve ilgili alanlarda, birçok farklı endüstride faaliyet gösteren özel ve kamu sektörü müşterilerine hizmet sunmaktadır. Deloitte her beş Fortune Global 500 şirketinden dördüne hizmet verirken, dünya çapında farklı bölgelerde 150 den fazla ülkede yer alan global üye firma ağı ile, müşterilerinin iş dünyasında karşılaştıkları zorlukları aşmalarına destek olmak ve başarılarına katkıda bulunmak amacıyla dünya standartlarında yüksek kalitede hizmetler sunmaktadır. Deloitte un i aşan uzman kadrosunun iz bırakan bir etkiyi nasıl yarattığı konusunda daha fazla bilgi almak için Facebook, LinkedIn ya da Twitter sayfalarımızı takip ediniz. Bu belgede yer alan bilgiler sadece genel bilgilendirme amaçlıdır ve Deloitte Touche Tohmatsu Limited, onun üye firmaları veya ilişkili kuruluşları (birlikte, Deloitte Network olarak anılacaktır) tarafından profesyonel bağlamda herhangi bir tavsiye veya hizmet sunmayı amaçlamamaktadır. Şirketinizi, işinizi, finansmanınızı ya da mali durumunuzu etkileyecek herhangi bir karar ya da aksiyon almadan, yetkin bir profesyonel uzmana danışın. Deloitte Network bünyesinde bulunan hiçbir kuruluş, bu belgede yer alan bilgilerin üçüncü kişiler tarafından kullanılması sonucunda ortaya çıkabilecek zarar veya ziyandan sorumlu değildir. 20. Daha fazla bilgi için Deloitte Türkiye (Deloitte Touche Tohmatsu Limited üye şirketi) ile iletişime geçiniz.