HAFTALIK DEĞERLENDİRME RAPORU

Transkript

1 ERDOĞAN TOPRAK HAFTALIK DEĞERLENDİRME RAPORU 15 AĞUSTOS 2017

2 HAFTALIK DEĞERLENDİRME RAPORU ANA BAŞLIKLAR 1. HÜKÜMETİN BUGÜNE KADAR DESTEK VERDİĞİ DOĞU TÜRKİSTAN İSLAMİ HAREKETİ Nİ TERÖR LİSTESİNE ALDIĞININ İLAN EDİLMESİ DÜNYA MEDYASINDA YANKILANDI. ÇİN E SERT İFADELER YÖNELTEN HÜKÜMETİN BU GERİ ADIMIYLA, ÇİN POLİTİKASINDAKİ RADİKAL DEĞİŞİM, ÇAVUŞOĞLU NUN PEKİN ZİYARETİ İLE BELİRGİNLEŞTİ. 2. HÜKÜMET, SURİYE VE IRAK TA MEVZİ KAYBEDERKEN, SINIRLARIMIZDA TERÖR ÖRGÜTLERİYLE KOMŞU HALİNE GELİNİRKEN, İSRAİL, ABD VE RUSYA ARASINDA YÜRÜTÜLEN GİZLİ MÜZAKERELERDE İSE BAŞTA SURİYE OLMAK ÜZERE BÖLGEDE YENİ PLANLAMALARA GİDİLİYOR. 3. TÜRKİYE, RUSYA VE İRAN ARASINDA ASTANA MUTABAKATIYLA KURULMASI KARARLAŞTIRILAN ÇATIŞMASIZLIK BÖLGELERİ, PUTİN- TRUMP ANLAŞMASIYLA GÜNEY SURİYE DE HAYATA GEÇİRİLDİ. İDLİB İN EL KAİDE BAĞLANTILI GÜÇLERİN KONTROLÜNE GİRMESİ ÇATIŞMASIZLIK BÖLGELERİNİN ÖNEMİNİ ARTTIRDI! 4. ABD NİN KUZEY IRAK TA 25 EYLÜL DE YAPILACAK BAĞIMSIZLIK REFERANDUMU NUN ERTELENMESİ ÇAĞRISINA OLUMSUZ YANIT VEREN BARZANİ, BAĞIMSIZ DEVLET KONUSUNDA KARARLILIĞINI YİNELEDİ. REFERANDUMDAN VAZGEÇİLMESİ DURUMUNDA, KDP NİN SİYASİ GÜCÜNÜN ZAYIFLAYACAĞI KAYDEDİLİYOR. 5. KREDİ STOKU TOPLAMI, HAZİRAN SONU İTİBARIYLA 2 TRİLYON LİRAYI AŞTI! HÜKÜMETİN BİR YANDAN BANKALARI KREDİ VERMEYE ZORLARKEN, DİĞER YANDAN FAİZLERİ DÜŞÜRMELERİ YÖNÜNDEKİ BASKISI EKONOMİK AÇIDAN GERÇEKLİĞİ OLMAYAN BİR TUTUM. BU YAKLAŞIM, BANKACILIK SEKTÖRÜNÜ DARBOĞAZA İTEBİLİR. HAFTALIK DEĞERLENDİRME RAPORU 15 AĞUSTOS

3 6. MAYIS 2017 İTİBARIYLA İŞSİZLİK ORANI YÜZDE 10,2 OLDU, İŞSİZ SAYISI DA 3 MİLYON 225 BİN KİŞİYE YÜKSELDİ. MEVSİM ETKİLERİNDEN ARINDIRILMIŞ İŞSİZLİK ORANI İSE YÜZDE 11,3 OLARAK AÇIKLANDI. TÜM SEFERBERLİKLERE RAĞMEN, İŞSİZLİĞİN SONBAHARDAN İTİBAREN ARTIŞA GEÇECEĞİ ANLAŞILIYOR! 7. YILLARDIR BANKALARLA VE MERKEZ BANKASI İLE GÖRÜNÜRDE FAİZ KAVGASI VEREN AK PARTİ HÜKÜMETİ, ŞİMDİ DE EKONOMİNİN KÖTÜ DURUMDA OLDUĞU TEZLERİNE KARŞILIK, BİST İN (BORSA İSTANBUL) YÜKSELİŞİNİ EMSAL GÖSTERİYOR, REKOR KIRDIĞINI SÖYLÜYOR! 8. HÜKÜMET İLE KAMU ÇALIŞANLARI KONFEDERASYONLARI ARASINDAKİ TOPLU GÖRÜŞMELERDE, HÜKÜMET TARAFINDAN AÇIKLANAN 6 ŞAR AYLIK DÖNEMLERDE YÜZDE 3 LÜK ZAM TEKLİFİ, TOPLAMDA 4,1 MİLYON KAMU ÇALIŞANI VE MEMUR EMEKLİSİNİ AÇLIĞA VE YOKSULLUĞA DAVET ETMEKTİR. 9. HÜKÜMET, ÇİN DEN YILDA 1 MİLYON TURİST GELMESİNİ ÖNGÖRÜYOR DA YURT DIŞINA 122 MİLYON TURİST GÖNDEREN ÇİN DEN ÜLKEMİZE GELEN TURİST SAYISI 100 BİNİ BİLE ZOR BULURKEN; AK PARTİ İKTİDARI MEVCUT PAZARLARIN KAYBEDİLMESİNE YOL AÇAN DIŞ POLİTİKAYI GÖRMEZDEN GELİYOR! 10. LONDRA DA DÜZENLENEN DÜNYA ATLETİZM ŞAMPİYONASI NA BUGÜNE KADARKİ EN KALABALIK SPORCU KAFİLESİYLE KATILAN TÜRKİYE, ŞAMPİYONAYI İKİ MADALYAYLA KAPATTI. KAZANDIĞIMIZ İKİ MADALYANIN MİLLİLEŞTİRİLEN KÜBA VE AZERİ KÖKENLİ İKİ ATLETTEN GELMESİ, ÜLKE SPORUMUZ ADINA ÜZÜCÜ! HAFTALIK DEĞERLENDİRME RAPORU 15 AĞUSTOS

4 DETAYLAR HÜKÜMETİN BUGÜNE KADAR DESTEK VERDİĞİ DOĞU TÜRKİSTAN İSLAMİ HAREKETİ Nİ TERÖR LİSTESİNE ALDIĞININ İLAN EDİLMESİ DÜNYA MEDYASINDA YANKILANDI. ÇİN E SERT İFADELER YÖNELTEN HÜKÜMETİN BU GERİ ADIMIYLA, ÇİN POLİTİKASINDAKİ RADİKAL DEĞİŞİM, ÇAVUŞOĞLU NUN PEKİN ZİYARETİ İLE BELİRGİNLEŞTİ. Mayıs ayında Pekin deki İpek Yolu Konferansı nda Çin Devlet Başkanı Şi Cinping ile bir araya gelen Sayın Cumhurbaşkanı Erdoğan buradaki açıklamasında; Akkuyu nun Rusya, Sinop un Japonya ve Fransa ya verilmesinden sonra planlama aşamasındaki 3. Nükleer Santralın da Çin tarafından inşa edileceğini dile getirmişti. Çin Devlet Başkanı ise bundan memnuniyetini dile getirdikten sonra özellikle Şincan-Uygur bölgesindeki Müslüman Uygur kökenli nüfusun, cihatçı teröre yönelmesinden ve Orta Asya, Türkiye üzerinden rahatlıkla Suriye ve Irak a geçip IŞİD ve diğer cihatçı örgütlere katılmalarından duydukları rahatsızlığı Cumhurbaşkanına iletmişti. Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu'nun 3-4 Ağustos tarihlerinde Pekin e gerçekleştirdiği ziyaret ve bu ziyaret sonrasında Çin Dışişleri Bakanı Wang Yi ile ortak basın toplantısında yaptığı açıklamalar, AK Parti hükümetinin, Çin, Şincan-Uygur Bölgesi ve Doğu Türkistan konusundaki politikalarında ciddi değişim ve kırılmaları işaret ediyor. Bakan Çavuşoğlu nun ortak basın toplantısında, hükümetin Türkiye'deki Çin karşıtı güçleri bertaraf etmek için elinden geleni yapacağını ifade etmesi bunun en somut belirtisi. Çin in radikal cihatçı terör örgütü saydığı Doğu Türkistan İslami Hareketi uzun süredir hükümet tarafından destek ve kabul görüyordu. Bu örgüt mensubu Uygurların; Türkiye üzerinden Suriye'deki savaşa katılması, El Kaide, Nusra, IŞİD ve diğer cihatçı örgütlerde yer alması, Türkiye üzerinden Suriye nin yanı sıra Irak a da geçişlerine olanak sağlanması, vb. konular, HAFTALIK DEĞERLENDİRME RAPORU 15 AĞUSTOS

5 Çin tarafından uzun süredir eleştiriliyordu. Bu durum iki ülke ilişkilerindeki en önemli gerilim unsurlarından birisiydi. Çin hükümeti, Uygurların Suriye ye geçişinden dolayı Türk hükümetini suçlarken Çin den kaçan bazı Uygurların sahte Türk pasaportlarıyla yakalanmaları da bu konuda ciddi bir şebekenin varlığını ortaya çıkarttı. Özellikle İdlib deki çatışmalarda, Türkiye de eğitilip donatılan, ÖSO bünyesinde görev alan çok sayıda Uygur Türkü nün bir anda saf değiştirerek, El Kaide bağlantılı Nusra Cephesi nin yeni oluşumu HTŞ ye topluca katılmaları hükümetin Suriye ve Uygur politikasındaki iflas noktalarından en güncel olanı. Çin Dışişleri Bakanı Wang Yi ortak basın toplantısında Bakan Çavuşoğlu ile ikili görüşmelerine ilişkin olarak aşağıda yer alan ifadeleri kullanarak, konuyu dünya medyası önünde, diplomatik bir biçimde, AK Parti hükümeti açısından bağlayıcı hale getirdi: Sayın Çavuşoğlu, Çin'in güvenliğinin Türkiye'nin güvenliği olduğunu ve ülkesinde Çin'e yönelik hiçbir olumsuz faaliyete izin vermeyeceklerini vurguladı. Türkiye'nin Doğu Türkistan İslami Hareketi ni terör listesine dahil ettiğini söyledi. Çin, Türkiye'nin bu tutumunu takdirle karşılıyor. Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu da Türk medyasındaki Çin aleyhtarı yayınları ve Doğu Türkistan İslami Hareketi ne destek yönündeki, haber ve yazıları elimine etmeye çalışacaklarını ifade etti. Bu bir anlamda Türk medyasına da hükümetin Uygur Türkleri konusundaki haberlerde artık daha temkinli ve dikkatli olunması mesajıdır. Dışişleri Bakanının hükümetin Doğu Türkistan İslami Hareketi'ni terör örgütü olarak tanıma kararı aldığını ve terör listesine dahil ettiğini ilk kez Pekin de açıklaması da çok dikkat çekici. Nitekim pek çok uluslararası haber ajansı Çavuşoğlu nun bu açıklamasını flaş haber olarak ve Türkiye Uygur Türklerine desteğini çekti yorumuyla duyurdu. HAFTALIK DEĞERLENDİRME RAPORU 15 AĞUSTOS

6 Muhtemelen, bakanın Türk medyasını kontrol etme sözüne bağlı olarak, böylesine radikal bir karar ve politika değişikliği Türk medyasında ve özellikle de hükümete yakın medya organlarında fazla yer bulmadı. Hükümetin Suriye de iç savaşın başlamasından sonra, Suriye de savaşa katılan yabancı cihatçılara yönelik açık sınır politikası, Orta Asya dan ve Şincan Uygur Özerk Bölgesi nden gelenler için daha toleranslıydı. Bu politika kimi zaman Rusya, kimi zaman Kazakistan, Özbekistan, Dağıstan, Tacikistan gibi Türki Cumhuriyetler yanında özellikle de Çin tarafından sert ifadelerle eleştiriliyordu. Hükümete yönelik cihatçılara destek ithamları gündeme getiriliyordu. Hatırlanacağı gibi; Cumhurbaşkanı Erdoğan, 2009 da Doğu Türkistan daki (Sincan-Uygur Özerk Bölgesi) olaylar sırasında Çin hükümetini Türklere soykırım uygulamakla suçlamıştı. Uygurların Suriye deki savaşa Türkiye üzerinden katılmaya başlamasıyla Çin-Türkiye ilişkilerindeki gerilim tırmanışa geçti. Hükümetin 2015 te Çin den kaçan ve Tayland da yakalanan Uygurlara sığınma hakkı vermeye çalışması ve bu yönde yoğun diplomatik girişimlere yönelmesi Çin hükümetinin tepkisine yol açmış, sahte Türk pasaportlarıyla Uygurların ülke dışına çıkışlarını organize etmekle suçlanan 10 Türk vatandaşı da Çin tarafından tutuklanmıştı. ABD ve AB ile ilişkilerin farklı konularda bozulduğu dönemlerde sürekli olarak Türkiye nin Şanghay İşbirliği Örgütü ne (ŞİÖ) üyeliğini gündeme getiren Cumhurbaşkanının bu açıklamalarına, Putin ve Nazarbayev destek verirken, Çin in susku kalması dikkat çekiciydi. Türkiye-Rusya ilişkilerinin normalleşmesine paralel olarak, aralarında çok iyi bir diyalog bulunan Putin-Şi Cinping bağlantısında, Türkiye-Çin ilişkilerinin de önemli yer tuttuğu ve Putin in ilişkilerin düzelmesi konusunda iki tarafa da telkinde bulunduğu belirtiliyor. HAFTALIK DEĞERLENDİRME RAPORU 15 AĞUSTOS

7 ŞİÖ nün birinci önceliği radikal terör örgütleri ve cihatçılarla mücadele. Gerek Rusya gerekse Çin ülkelerinde bu konudaki faaliyetlerden ciddi ölçüde rahatsız. IŞİD e katılımlarda, Rusya ya bağlı Dağıstan Özerk Bölgesi ve Çeçenistan ın yanı sıra, çok sayıda Özbek, Tacik, Kırgız, Tatar ın yanı sıra Çin den Doğu Türkistan dan Uygur Türklerinin ilk sıralarda yer almasının önlenmesi, sınır geçişlerine izin verilmemesi Cumhurbaşkanı Erdoğan a iletilen rahatsızlıklar arasındaydı. Putin in de telkinleriyle anlaşıldığı kadarıyla Cumhurbaşkanı ve Ak Parti hükümeti Çin politikasında değişime gidiyor. Üçüncü Nükleer santralın ihalesiz olarak Çin e verileceğinin açıklanması, İpek Yolu Projesi nde Türkiye nin rolünün ve misyonunun genişletilmesi konusunda Çin nezdinde girişimlerin devreye girmesi ve son olarak Doğu Türkistan İslami Hareketi nin terör örgütü ilan edilerek listeye dahil edilmesi, bu konuda atılan önemli değişiklik adımları. Bunun karşılığında Çin den de 2018 yılının Türkiye Yılı ilan edilmesi adımı geldi. Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu nun Pekin deki açıklamasında, hükümetin Çin karşıtı faaliyetlere izin vermeyeceği sözünü vermesiyle şimdi Türkiye de sayılarının bin arasında olduğu kaydedilen Uygur Türkü sığınmacılar konusunda hangi adımların atılacağını gündeme getiriyor. Çin, geçtiğimiz günlerde aldığı bir kararla, yurt dışındaki üniversitelere okumaya, yüksek lisans ya da doktoraya giden tüm Uygur Türkü öğrencileri geri çağırdı. Dönmedikleri takdirde vatandaşlıktan çıkartılacaklarını ve bir daha Çin e giremeyeceklerini ilan etti. Uygur gençlerin dönüşünü temin için de aile bireylerinin bazıları gözaltına alındı. Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu nun Pekin deki açıklamalarından sonra sosyal medya üzerinden Uygur Türkleri ve destek veren diğer gruplarca başlatılan kampanyalarda, hükümete çağrıda bulunularak Uygur HAFTALIK DEĞERLENDİRME RAPORU 15 AĞUSTOS

8 Türkleriyle ilgili Çin politikasında atılan geri adımlardan vazgeçilmesi, politikanın tekrar gözden geçirilmesi dile getirildi. Aynı kampanyalarda paylaşılan mesajlarda Türkiye Türkistan'a ihanet etti, Türkiye, Doğu Türkistan İslami Hareketi'ni terör örgütü olarak tanıdı denilerek, sert tepki ifadeleri yer aldı. Aslında hükümet Uygur politikasında da öteden beri din ve mezhep ekseni üzerinde hareket ediyordu. Sünni Uygurlara verilen desteğin yanı sıra, terör örgütü olarak tanınma aşamasına kadar Doğu Türkistan İslami Hareketi de AK Parti hükümetinden destek görüyordu. Buna karşılık AK Parti hükümetleri, Çin deki Uygur muhalefetinin dünya çapında tanınan temsilcisi, Dünya Uygur Kongresi Başkanı ve sürgündeki lideri Rabiya Kader e bugüne kadar Türkiye ye geliş ve giriş izni vermedi. Laik ve demokrat olan Rabiya Kader e yönelik bu tutumun yanı sıra, İslamcı-Cihatçı Uygurlara verilen destek, hükümetin Uygur politikasının da Uygurlar arasında ayrıştırıcı, inanç ve mezhep eksenli olduğunun işaretiydi. Anlaşılan o ki, hükümet bu politikanın zararlarını ve Türkiye ye kaybettirdiğinin farkına vararak şimdi Çin politikasında kökten bir değişikliğe gitme ihtiyacı duydu. Türkiye nin Uygurlara sağladığı sığınma ve ülkeye giriş olanaklarından bugüne kadar yararlananlar, ağırlıkla radikalleşmiş cihatçılar ya da Peşaver de, Afganistan da El Kaide ve Taliban kamplarında eğitim görmüş Uygurlar oldu. Bunların bir kısmı aileleriyle Türkiye ye yerleşti bir kısmı ise Irak ve Suriye ye geçerek cihatçı örgütlerin kontrolündeki kentlere gitti. İdlib de çok sayıda Uygur Türkü ve ailesinin El Kaide bağlantılı HTŞ yönetimi altında yaşamayı seçtiği belirtiliyor. BM, Doğu Türkistan İslami Hareketi ni El Kaide ve Taliban bağlantıları ve bu örgütlerle sıkı ilişkileri sonrasında adeta bir yan kol gibi faaliyet gösterdiği gerekçesiyle 2002 yılında terör örgütleri listesine aldı. HAFTALIK DEĞERLENDİRME RAPORU 15 AĞUSTOS

9 Gerçekte BM üyesi Türkiye nin de otomatik olarak bu örgütü terör listesine alması gerekiyordu. Hükümet, bu adımı atmak için 15 yıl sonra harekete geçmiş oldu. Bu açıdan terör listesine almak biraz da mecburiyetten ve isteksizce atılmış bir adım olarak görünüyor. Şayet hükümet gerçekten Pekin de vaat ettiği gibi Çin karşıtı hiçbir faaliyete izin verilmeyeceği, Çin in güvenliğinin Türkiye nin güvenliği olarak görüldüğü yaklaşımında samimi ise o takdirde Türkiye de bulunan bin dolayındaki Uygur Türkü sığınmacı için zor bir dönem başlayacak demektir. Çin in bu sığınmacılar için iade taleplerine, Doğu Türkistan İslami Hareketi lider kadrolarının, Türkiye den sınır dışı edilmeleri ya da Çin e iadelerine hükümetin vereceği yanıtlar şimdi daha da önem kazanacak. Çin de idam cezasının (kuşuna dizme şeklinde) var olduğu ve cihatçı Uygurların büyük bölümü için iadeleri durumunda idam edilmelerinin söz konusu olacağı dikkate alındığında, hükümetin Çin e verdiği bu sözleri ne ölçüde tutacağı yakında açıklık kazanacak. Hükümetin Çin politikasındaki bu radikal değişiklik sonrasında Türkiye deki Uygurlar arasında da bir tedirginliğin başladığı, sınır dışı edilme ya da Çin e iade kaygısıyla, İdlib e geçme yolları aradıkları belirtiliyor. HTŞ nin (Heyet-i Tahrir-u Şam) sahip çıktığı ve Taliban-El Kaide bağlantısı nedeniyle işbirliği halinde olduğu Doğu Türkistan İslami Hareketi ve Doğu Türkistan İslam Partisi mensubu Uygurlara İdlib in cihatçıların eline geçmesi sonrasında kenti terk eden Şii ve Alevilerin evlerinin tahsisi edildiği kaydediliyor. Bunun yanı sıra Çin den kaçıp Türkiye üzerinden gelen çok sayıda Uygur Türkü ve ailelerinin yoğunlukla İdlib e bağlı Cisr El Şuğur kasabasına yerleştirildikleri, burada Uygurların kendi cemaatlerini kurmalarına olanak sağlandığı ifade ediliyor. HAFTALIK DEĞERLENDİRME RAPORU 15 AĞUSTOS

10 Suriye deki Uygurların sayılarının özellikle İdlib de hızla artmaya başladığı dile getirilirken, bu artış ve Uygurların bölgede kendi cemaatlerini, çocukları için dini ve cihatçı eğitim merkezlerini, silahlı eğitim kamplarını kurarak HTŞ ye destek verdiklerini açıklayan Suriye nin Pekin Büyükelçisi İyad Mustafa nın beyanları, Çin ve Arap medyasında yer aldı. Büyükelçinin açıklamalarına göre, son dönemde İdlib ve civarına yerleşen, Doğu Türkistanlı, Uygur Türklerinin sayısı civarında artış göstermiş durumda. Bunların bir kısmının silahlı cihatçılardan oluştuğu ve HTŞ saflarında savaştığı kaydediliyor. İdlib deki iktidar mücadelesini HTŞ nin kazanmasında da son anda saf değiştirerek Türkiye nin desteklediği ÖSO ve Ahrar dan ayrılıp, HTŞ ye geçen Uygurların önemli rol oynadığı öne sürülüyor. Hükümetin desteklediği gruplardan ayrılıp, Türkiye karşıtı, Taliban-El Kaide bağlantılı gruplara katılan Uygur Türklerinin bu saf değişikliğiyle, hükümetin Uygur Türklerine dönük destek politikasında açığa düştüğünü ve Suriye de, sahada bir kez daha yanıldığını söyleyebiliriz. HAFTALIK DEĞERLENDİRME RAPORU 15 AĞUSTOS

11 HÜKÜMET, SURİYE VE IRAK TA MEVZİ KAYBEDERKEN, SINIRLARIMIZDA TERÖR ÖRGÜTLERİYLE KOMŞU HALİNE GELİNİRKEN, İSRAİL, ABD VE RUSYA ARASINDA YÜRÜTÜLEN GİZLİ MÜZAKERELERDE İSE BAŞTA SURİYE OLMAK ÜZERE BÖLGEDE YENİ PLANLAMALARA GİDİLİYOR. İsrail medyasında son bir haftadan bu yana geniş şekilde yer almaya başlayan Yeni Suriye ve Ortadoğu planlamalarının ABD-Rusya-İsrail arasındaki üçlü ve gizli görüşmelerle şekillendirildiği kaydediliyor. Hamburg da Putin-Trump görüşmesiyle varılan mutabakat sonrasında, Suriye nin güneyinde, Ürdün ve İsrail sınırı, ABD nin denetiminde bir güvenli çatışmasızlık bölgesine dönüştürülürken, atılacak işbirliği adımları konusunda da önemli ilerlemelerin sağlandığı belirtiliyor. Rusya-ABD-İsrail temsilcilerinin Ürdün hükümet yetkililerinin de katılımıyla Amman da gerçekleştirdiği belirtilen gizli görüşmelerde; Başkan Putin in Suriye Özel Temsilcisi Aleksandr Lavrentyev, ABD'nin Suriye Özel Temsilcisi Michael Ratney, ABD'nin IŞİD ile Mücadele Özel Temsilcisi Brett McGurk, İsrail istihbarat servisi Mossad temsilcileri ile ordu yetkililerinin yanı sıra Ürdün istihbarat görevlilerinin, yer aldığı kaydediliyor. Amman daki bu gizli görüşmelerin Hamburg daki Putin-Trump görüşmesinden önce gerçekleştiği, burada varılan mutabakatın, Rusya ve ABD başkanlarınca teyit edilerek uygulamaya konulmasının kararlaştırıldığı belirtiliyor. İsrail başta olmak üzere, dört ülke hükümet yetkililerinin de yalanlamadığı bu görüşmelerle, İsrail bölgedeki konumunu ABD şemsiyesi altında güçlendirirken, İsrail tarafının ayrıca, Suriye deki İran güçlerinin geri çekilmesi konusunda ısrarlı olduğu, bu konudaki müzakerelerin henüz sonuçlanmadığı dile getiriliyor. HAFTALIK DEĞERLENDİRME RAPORU 15 AĞUSTOS

12 Gizli görüşmeler sonrasında, Putin ve Trump a sunulan ve onaylanan mutabakatla ABD, Suriye'nin Ürdün sınırında ve güneybatısındaki Dera ve Kuneytra da ateşkesin sağlanması ve ardından bir güvenli bölge oluşturulması kararlaştırıldı. Ürdün'ün de desteklediği bu ateşkesin denetimi, ABD ve Ürdün ile koordinasyon içerisinde Rus askeri polisi tarafından yapılacak. Daha önce Astana da varılan mutabakatla Rusya, Türkiye ve İran, İdlib, Humus, Doğu Guta ve Suriye nin güneyi olmak üzere, dört güvenli çatışmasızlık bölgesi oluşturulması konusunda mutabakat zaptı imzalamışlardı. Şimdi İsrail medyasına sızan ve yalanlanmayan bu bilgilere göre, Güney Suriye deki güvenli bölgenin asıl amacının İsrail in güvence altına alınması olduğu ve hükümetin de Astana mutabakatıyla buna onay verdiği anlaşılıyor. Bir yanda Esad ın devrilmesi için yaklaşık altı yıldır Suriye deki çeşitli muhalif gruplarla işbirliği yapan, Kudüs te, Mescid-i Aksa krizinde dışarıya karşı olmadık sertlikte çıkışlar yapan hükümetin diğer yandan da kapalı kapılar ardında, İsrail in güvenliğini, bölgedeki varlığını pekiştirecek planlarla ilgili müzakerelere ve kararlara destek çıktığı bu gelişmelerle somutlaşıyor. Kuzey Suriye de sınırlarımızda terör örgütleri cirit atarken, peş peşe kendi oluşumlarını kurarken, Güney Suriye de Suriye-İsrail sınırı güvence altına alınıp, güvenli bölge, ateşkes ve çatışmasızlık bölgesi ilan edilerek hayata geçirilmiş oluyor. Bu konuda hükümetin, meclise ve millete bir açıklama borcu bulunuyor. HAFTALIK DEĞERLENDİRME RAPORU 15 AĞUSTOS

13 TÜRKİYE, RUSYA VE İRAN ARASINDA ASTANA MUTABAKATIYLA KURULMASI KARARLAŞTIRILAN ÇATIŞMASIZLIK BÖLGELERİ, PUTİN- TRUMP ANLAŞMASIYLA GÜNEY SURİYE DE HAYATA GEÇİRİLDİ. İDLİB İN EL KAİDE BAĞLANTILI GÜÇLERİN KONTROLÜNE GİRMESİ ÇATIŞMASIZLIK BÖLGELERİNİN ÖNEMİNİ ARTTIRDI! Türkiye, İran ve Rusya'dan üst düzey yetkililer arasında geçen hafta İran ın başkenti Tahran'da iki gün boyunca gerçekleştirilen bir dizi görüşmenin ana gündem maddesi, Suriye de kurulacak çatışmasızlık bölgeleri diğer deyişle güvenli bölgeler idi. Dışişleri Bakanlarının yanı sıra askeri yetkililerin de katıldığı toplantılarda Astana mutabakatının ardından Sayın Cumhurbaşkanı Erdoğan ın 3 Mayıs taki Rusya ziyareti sırasında Vladimir Putin ile birlikte Soçi de düzenledikleri ortak basın toplantısında, garantör ülkeler olarak, uluslararası kamuoyuna ilan ettikleri çatışmasızlık bölgeleri, Suriye coğrafyasındaki dört alanda oluşturulacaktı. Cumhurbaşkanı Erdoğan Soçi de yaptığı açıklamada, Türkiye, Rusya, İran garantörlüğünde uygulanan ateşkes veya yeni adıyla çatışmasızlık, siyasi çözüm çalışmalarının başarıya ulaşması için önemli bir fırsat penceresi oluşturmuştur demişti. Cumhurbaşkanı, çatışmasızlık bölgelerini Putin ile harita üzerinde görüştüklerini söylerken, Rusya Devlet Başkanı Putin çatışmasızlık bölgelerinin oluşturulmasını, ABD'nin de desteklediğini açıklamıştı. Türkiye, İran ve Rusya'nın Astana da imzaladığı mutabakat metnine göre, Suriye devletine bağlı güçler ile silahlı gruplar arasındaki çatışmaların en yoğun olduğu dört noktada "çatışmasızlık bölgesi" kurulması ve bunun da altı ay boyunca geçerli olması öngörülüyor. Gelişmelere ve uygulamanın başarılı olması durumuna göre, çatışmasızlık sürecinin 6 şar aylık dönemler halinde uzatılması kararlaştırılmıştı. HAFTALIK DEĞERLENDİRME RAPORU 15 AĞUSTOS

14 2016'da adını Şam'ın Fethi Cephesi olarak değiştiren ve El Kaide'den ayrıldığını duyuran Nusra Cephesi nin, son dönemde başka cihatçı gruplarla birlikte kurduğu ve yeniden El Kaide den de destek aldığı Heyet Tahrir el-şam (HTŞ) ve Irak Şam İslam Devleti (IŞİD) çatışmasızlık bölgeleri ve buralarda uygulanacak ateşkes anlaşmalarının kapsamı dışında tutuluyor. Astana mutabakatı sonrasında yapılan açıklamalarda bu bölgelerin ana kuruluş amacı, evlerinden ayrılan sivillerin geri dönmesini sağlamak olarak duyurulmuştu. İmzalanan mutabakat ve sonrasında yapılan görüşmelerde, çatışmasızlık bölgelerinin oluşturulmasının amaçları içerisinde ayrıca, buralara insani yardımın ulaştırılması, açılacak yardım koridorlarıyla, Birleşmiş Milletler ve uluslararası topluma bağlı diğer yardım kuruluşlarınca, gıda ve tıbbi malzemenin taşınması da yer alıyor. Suriye de savaşın sona erdirilmesinin bir önceki adımı olarak da nitelendirilen çatışmasızlık bölgelerinin kurulmasındaki diğer hedeflerden birisi de, savaş nedeniyle zarar gören yerlerde alt yapı yatırımlarının hızla başlatılması. Böylece varılacak bir siyasi uzlaşmayla, savaşın sona erdirilmesinin ardından Suriye nin yeniden yapılanma çalışmalarının da siyasi müzakerelere paralel şekilde yürütülmesi öngörülüyor. Silahlı muhalif gruplar açısından ise çatışmasızlık anlaşmasının en önemli unsuru, Rusya ve Suriye'nin bu bölgelerde hava operasyonlarını durdurması. Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Putin'in harita üzerinde yaptığı açıklamaya göre, 4 noktada çatışmasızlık bölgesi kurulması kararlaştırılmıştı. Dört bölgenin kapsadığı alanda toplam 2,5 milyon kişinin yaşadığı belirtiliyor. HAFTALIK DEĞERLENDİRME RAPORU 15 AĞUSTOS

15 Güvenli-çatışmasızlık bölgelerin oluşumundan sonra geri dönüşlerin başlamasıyla birlikte bu sayının 4-4,5 milyona ulaşacağı tahmin ediliyor. Söz konusu bölgelerden üçü oluşturuldu. Şu anda sıra, en riskli ve tehlikeli konumdaki İdlib eyaletinde oluşturulması öngörülen bölgeye geldi. Güney Suriye deki güvenli bölge ABD kontrolüne bırakılırken, İdlib in kontrolünü ise Türkiye nin üstleneceği açıklanmıştı. Ancak İdlib de ortaya çıkan son durum, bunu oldukça zor ve güç hale getirdi. Erdoğan-Putin ortak açıklamasına göre, çatışmasızlık bölgeleri şu şekilde oluşturuldu: 1. Bölge: İdlib eyaletinin tamamı, Lazkiye eyaletinin kuzeydoğusu, Halep eyaletinin batısı ve Hama eyaletinin kuzeyi. Buralarda 1 milyon kadar sivilin yaşadığı belirtiliyor. Bu bölge ağırlıklı olarak cihatçı örgütlerin elinde bulunuyor. 2. Bölge: Humus eyaletinin kuzeyindeki Rastan ve Talbise bölgeleri. Buralarda yaşayan sivil sayısı tahmini olarak 180 bin. Burası da ağırlıklı olarak cihatçı örgütler ve daha ılımlı başka İslamcı grupların yönetimi altında. 3. Bölge: Şam'ın kuzeyinde bulunan Doğu Guta. Bu bölge, güçlü İslamcı gruplardan biri olan Ceyş-ül İslam'ın kontrolü altında. Bu örgüt Astana görüşmelerinde de yer alıyor. Burada da 700 bine yakın sivilin yaşadığı tahmin ediliyor. 4. Bölge: Güneyde Ürdün sınırında bulunan Deraa ve Kuneytra eyaletlerinin belli bölgeleri. Yaklaşık 800 bin sivilin yaşadığı düşünülüyor. Bu bölgeleri Batı'nın desteklediği, 2014 yılında 50'den fazla silahlı grubun birleşmesiyle oluşturulan Güney Cephesi adlı muhalif grup kontrol ediyor. HAFTALIK DEĞERLENDİRME RAPORU 15 AĞUSTOS

16 Belirttiğim gibi Putin ile Trump, Temmuz ayında Hamburg'da yaptıkları görüşmede ilk güvenli çatışmasızlık bölgesinin kurulmasını 4. Bölgede sağladı. Bu bölge, Suriye-Ürdün-İsrail sınırını ve Deraa-Kuneytra kentlerini kapsıyor. Çatışmasızlık bölgelerinin tam sınırlarının çizilmesiyle ilgili çalışmaların, ilk etapta Haziran başında tamamlanması öngörülüyordu, bu hedef tutturulamadı. Daha sonra Astana görüşmelerine ek olarak, Rusya'nın İran ve Türkiye'nin yanı sıra ABD, Ürdün ve Mısır gibi ülkelerle yaptığı temaslar sonucunda, Temmuz ayı itibarıyla bölgelerin sınırları üzerinde nihai mutabakat aşamasına gelindiği belirtiliyor. Güneyde kurulan bölgede ateşkesin izlenmesi için, ABD ve Ürdün ortak bir merkez kurdu. İkinci çatışmasızlık bölgesi, Şam'ın kuzeyindeki Doğu Guta bölgesinde Temmuz ayı sonunda oluşturuldu. Bunun için de Rusya desteğinde Suriye hükümeti ve burayı kontrol altında tutan Ceyş-ül İslam ile Faylak el Rahman grupları arasında Mısır'da yapılan görüşmelerde uzlaşmaya varıldı. Rus ordusunun yanı sıra Suriye polisi de ateşkesi denetliyor. Üçüncü çatışmasızlık bölgesi de Humus'un kuzeyinde geçen hafta ilan edildi. Rusya Genelkurmayı ve Rusya nın Suriye deki komuta merkezi, ateşkesin Talbise ve Rastan da dahil olmak üzere, 84 yerleşim birimini kapsadığını ve buralarda 150 bine yakın kişinin yaşadığını açıkladı. Rusya, silahlı örgütler ile Suriye ordusu arasındaki hatta iki kontrol noktası ve üç de ateşkes izleme noktası kurulduğunu bildirdi. Üçüncü bölge ile ilgili ateşkes anlaşması yine Kahire'de, Mısır'ın arabuluculuğunda, bölgede faaliyet gösteren ve cihatçı olmayan muhalif gruplarla yapılan görüşmeler sonucunda sağlandı. HAFTALIK DEĞERLENDİRME RAPORU 15 AĞUSTOS

17 Böylece, Erdoğan-Putin ortak açıklamasında gündeme getirilen dört bölge içerisinde, henüz ateşkes sağlanamadığı için çatışmasızlık bölgesi ilan edilmeyen bir tek İdlib kaldı. Rusya Dışişleri Bakanı Sergei Lavrov hafta sonunda yaptığı açıklamada, İdlib'i çatışmasızlık bölgeleri içerisinde durumu en karmaşık olan nokta olarak tanımladı. Nüfusu 1 milyonu aşan İdlib, şu anda tamamı Suriye hükümetine karşı savaşan silahlı grupların elinde bulunan tek eyalet. Ayrıca, Halep'ten tahliye edilen silahlı cihatçılar da aileleriyle birlikte İdlib'e yerleştirilmişti. İdlib'in zorlu bir yer olması başta burada birden fazla cihatçı grubun yer almasından ve bu grupların arasındaki iktidar mücadelesinden kaynaklanıyor. Ayrıca, çatışmasızlık bölgeleri içerisinde cihatçı grupların en güçlü olduğu eyalet İdlib yılında İdlib'i alan Fetih Ordusu isimli çatı örgütte birlikte hareket eden ve daha sonra eyaleti ortak yönetmeye başlayan iki büyük cihatçı grup; Ahrar'uş Şam ile daha sonra Heyet Tahrir'üş Şam adında bir çatı örgüt kuran El Kaide bağlantılı Nusra Cephesi arasındaki anlaşmazlıklar geçen ay çatışmaya dönüşmüştü. Önceki değerlendirmelerimde de ayrıntılı şekilde aktardığım gibi HTŞ karşısında yenilgiye uğrayan ÖSO-Ahrar grubu kırsal bölgelere çekilerek, İdlib in ve İdlib e bağlı Bab el Havva sınır kapısının kontrolünü HTŞ ye bırakmak zorunda kaldı. El Kaide bağlantılı ve ismini HTŞ olarak değiştiren Nusra Cephesi, Birleşmiş Milletler (BM), ABD, Rusya ve Türkiye'nin terör örgütleri listesinde yer alıyor. Ahrar'uş Şam ise BM, ABD ve Türkiye'nin terör listesinde bulunmuyor. Bunun da nedeni, cihatçı bir örgüt olmasına karşın Ahrar'uş Şam ın, Türkiye nin eğitip donattığı Özgür Suriye Ordusu (ÖSO) çatısı altındaki gruplarla işbirliği yapması, Türkiye ile iyi ilişkiler içinde bulunması, HAFTALIK DEĞERLENDİRME RAPORU 15 AĞUSTOS

18 son dönemde kendisini uluslararası alanda kabul ettirmeye yönelik bir tanınma çabası içine girmiş olmasından kaynaklanıyor. Ahrar böylece kendisini HTŞ ve IŞİD ten ayrıştırmaya çalışıyor. Her koşulda, Hatay sınırımızda yer alan İdlib in güvenli çatışmasızlık bölgesi ilan edilmesi bu aşamada oldukça güç ve zaman alacak gibi görünüyor. İdlib e yönelik müdahale senaryolarında ise gerek ABD nin gerekse Rusya nın kendi açılarından farklı hesapları ve beklentileri söz konusu. Esad a bağlı Suriye Ordusu nun da hedefindeki İdlib, Suriye deki radikal cihatçıların son ve en güçlü kalesi konumunda. Bu açıdan İdlib in güvenli-çatışmasızlık bölgesi ilan edilebilmesi için önce kenti kontrol eden El Kaide bağlantılı HTŞ ile çok şiddetli çatışmaların gerçekleştirilmesi ve HTŞ nin kentten tahliyesi, tasfiyesi gerekiyor. Böyle bir durumda İdlib den çıkartılacak binlerce radikal cihatçının kaçış ve gidiş güzergâhları özellikle Türkiye açısından ciddi anlamda bir risk ve terör tehdidi oluşturuyor. HAFTALIK DEĞERLENDİRME RAPORU 15 AĞUSTOS

19 ABD NİN KUZEY IRAK TA 25 EYLÜL DE YAPILACAK BAĞIMSIZLIK REFERANDUMU NUN ERTELENMESİ ÇAĞRISINA OLUMSUZ YANIT VEREN BARZANİ, BAĞIMSIZ DEVLET KONUSUNDA KARARLILIĞINI YİNELEDİ. REFERANDUMDAN VAZGEÇİLMESİ DURUMUNDA, KDP NİN SİYASİ GÜCÜNÜN ZAYIFLAYACAĞI KAYDEDİLİYOR. Hükümet bugüne kadar Irak ve Suriye de pek çok kez kırmızı çizgi ilan etti. Bu çizgilerin hiç birisi geçerlilik kazanamadı. Karşı taraflarca rahatça çiğnendi. Irak ve Suriye Kürtlerine yönelik politikalar ve dillendirilen kırmızı çizgiler de aynı akıbete uğradı. Son üç yılda Rojava olarak adlandırılan Kuzey Suriye de PYD egemenliği giderek genişledi. Kantonların sayısı arttı. PYD nin sahadaki ittifakları, Rusya ve ABD ile gelişerek güçlendi. Irak ta da hükümetin öteden beri iyi ilişkiler içinde olduğu Barzani yönetimi 25 Eylül de bağımsızlık referandumuna gitme kararını açıkladı. Bu karara kimseden fazla bir ses yükselmedi. Irak hükümeti referandum sonucunu tanımayacağını açıkladı. Enerji Bakanı Berat Albayrak enerji konusundaki işbirliğinin olumsuz etkilenebileceğini söylemekle yetindi. Son olarak ABD geçen hafta referandumun ertelenmesi çağrısı yaptı ancak Barzani bu çağrıyı da reddetti. Barzani, 7 Haziran'da yaptığı açıklamada, 25 Eylül günü bağımsızlık referandumu yapılacağını ilan etmişti. O günlerde, IŞİD'in Musul'dan çıkarılması, Rakka Operasyonunun başlamış olması, Katar Krizinin patlak vermesi nedeniyle diğer tartışmaların gölgesinde kalan referandum, son günlerde hızla gündemin ön sıralarına yükseliyor. Kuzey Irak taki iç politik gelişmeler ve son bir haftada artmaya başlayan dış baskılar, ertelenme ihtimalini gündeme getirse de Kürdistan Demokratik Partisi (KDP) referandumun zamanında yapılmasında diretiyor. HAFTALIK DEĞERLENDİRME RAPORU 15 AĞUSTOS

20 Bazı bölge ülkeleri ve uluslararası düzeyde yapılan bazı açıklamalarda, zamanlaması nedeniyle referanduma destek vermediklerini açıklamalarına rağmen Barzani'nin şu ana kadar geri adım atmaması ve ABD nin çağrısını da geri çevirmesi, bölgedeki karmaşa ve kargaşa ortamının fırsat olarak görülmesinden kaynaklanıyor. Barzani ve partisi KDP, bu ortamın bağımsızlık için uygun bir zaman olduğunu düşünüyor. Bu yüzden de sıklıkla, artık Irak la birlikte olmanın, Irak bütünlüğü içinde kalmanın kendileri açısından bir anlamının kalmadığını Kürt baharı ve bağımsızlık zamanının geldiğini dile getiriyorlar. Aynı zamanda da referandumun bağımsızlık anlamına gelmediğini, halkın nabzının tutulmasının amaçlandığını kaydediyorlar. Bir yandan bağımsızlık referandumu adı altında halkoylaması düzenleyip, diğer yandan referandumun bağımsızlık anlamına gelmeyeceğini savunmak bir çelişki! Referandumun ilanı sonrasında, Kuzey Irak iç siyasetinde de yoğun güç mücadelesi hızlandı. Talabani'nin Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB), Mesut Barzani'nin KDP'si ve Kürdistan İslami Birliği şu ana kadar referandumun yapılmasından yana tavır açıklayan partiler. Gorran Partisi ve Kürdistan İslami Hareketi ise referanduma karşı çıkmamakla birlikte bazı şartların yerine getirilmesini, ondan sonra referanduma gidilmesini istiyorlar. Gorran ve Kürdistan İslami Hareketi öncelikle parlamento ve başkanlık seçimlerinin yapılmasını, ardından yeni meclis ve başkanla birlikte bağımsızlık referandumuna gidilmesini savunuyorlar. Barzani nin iki dönem üst üste başkanlık görevi yapmasına ve süresinin dolmasının üzerinden 1,5 yıl süre geçmesine karşın, başkanlığı bırakmaması, parlamento çalışmalarını kilitlemesi siyasi tansiyonu yükseltmiş durumda. HAFTALIK DEĞERLENDİRME RAPORU 15 AĞUSTOS

21 Şu anda 25 Eylül de yapılacağı açıklanan referandumun ardından 6 Kasım'da da Parlamento seçimleri için karar alınmış bulunuyor. O yüzden de Barzani nin gündeme getirdiği referandum aynı zamanda Kuzey Irak Meclisi seçimlerinin bir nevi provası olacak. Taraflar kozlarını ilk olarak referandumda paylaşacaklar. Kuzey Irak taki partiler arasında gerek hükümet imkânlarını kullanma gerekse maddi olanakların yanı sıra, gazete, radyo ve televizyonlarıyla en büyük medya gücüne de sahip olan Mesut Barzani ve partisi KDP hem siyaseten hem de maddi açıdan güçlü. Bu yüzden Barzani ve partisi, iktidarını sürdürmek için her türlü imkânı seferber ederken risk de alıyor. Referandumun bağımsızlık adıyla yapılıyor olmasından ötürü Kürt Milliyetçiliği Barzani ve partisinin yaygın bir şekilde siyaset gündeminde kullandığı malzemeye dönüşmüş durumda. Referanduma karşı çıkmak, Kürtlerin bağımsızlığına karşı olmakla eşdeğer tutularak, kampanyalarda ihanetle, hainlikle eş anlamda kullanılmaya başlandı. Barzani ve KDP, Kürt Milliyetçiliğiyle rüzgârı arkasına almaya çalışırken, Talabani nin KYB si ise referandum kararının meclis tarafından alınmasını ve meclisin açılmasını istiyor. Meclisin açılması durumunda ise Barzani, şu ana kadar parlamentosuz olarak tek başına yönettiği Kuzey Irak ta gücünü meclisle paylaşmak zorunda kalacak. KYB nin yanı sıra Gorran ve diğer siyasi partilerin de temsil edildiği meclis bir anlamda Barzani nin gücünü paylaşmış olacak. O nedenle Barzani tek başına aldığı ve diğer partileri destek vermeye zorladığı referandum kararını, meclisle paylaşmak istemiyor. Buna karşılık, referandumun ertelenmesi, zamanlamasının yanlış olduğu yönündeki çağrıların ve baskıların artması, Barzani nin referandumu ertelemek zorunda kalması halinde ise kendisinin ve partisinin güç kaybedeceği açık olduğu için, Barzani bu çağrılara karşı diretiyor. HAFTALIK DEĞERLENDİRME RAPORU 15 AĞUSTOS

22 KYB şu anda Barzani ye alternatif olarak Kuzey Irak Kürt siyasetinde iki ayaklı bir durumda ve gücünü artırıyor. Bir yandan meclisin açılması, referandumun meclis kararıyla yapılması gibi konuları gündeme taşıyarak Barzani yi zorluyor. Diğer yandan referanduma destek vererek Barzani yle de fazla çatışmaktan geri duruyor. Aynı zamanda da 6 Kasım daki Kuzey Irak Parlamento seçimleri için Barzani nin KDP sine karşı Gorran ile seçim ittifakı pazarlığı yürütüyor. Referandumun yapılacağı yerler konusunda da tartışmalar söz konusu. Musul un IŞİD den kurtarılan Kuzey bölgelerinde ve Kerkük te de referandum yapılması, sandık konulması planlanıyor. Bağdat yönetimi buna şiddetle karşı çıkarken, Kerkük ün statüsünün Irak anayasasında hâlâ tartışmalı olduğunu, bu yüzden referandum sonucunu tanımayacağını ilan ediyor. KYB bu açıdan yani Kerkük e de sandık konulması yönünden Barzani ye destek veriyor. Kerkük te Süleymaniye de çok güçlü olan KYB, buralara konulacak sandıkların ardından, meclis seçimlerinde de gücünü artırmayı hedefliyor. Şayet 25 Eylül deki referandum, ertelenmeksizin yapılırsa ve Musul un Kuzeyi ile Kerkük e de sandık konulursa, bundan kazançlı çıkacak olan Talabani nin KYB si olacak. KYB bu durumda 6 Kasım seçimlerinde Kuzey Irak meclisinde birinci parti konumuna gelme şansını iyice artıracak. Referandumun ertelenmesi ya da yapılamaması durumunda KYB açısından bir siyasi kayıp söz konusu değil. Çünkü referandumu gündeme getiren Barzani Böyle bir durumda en ağır siyasi fatura, referandumu meclise danışmadan ve meclis kararı olmadan gündeme getiren Barzani ve KDP ye çıkacak. Kuzey Irak siyasetindeki ağırlığı giderek artan Gorran açısından da süreç lehte işliyor denilebilir. Barzani ye karşı en sert muhalefeti yürüten Gorran, bölgedeki en büyük muhalif güç durumunda. HAFTALIK DEĞERLENDİRME RAPORU 15 AĞUSTOS

23 Referandum a katı bir şekilde karşı çıkmayan Gorran, Barzani nin referandumu Kuzey Irak taki siyasi ve ekonomik sorunların, yolsuzlukların, yönetimin anti demokratik, baskıcı ve milliyetçi uygulamalarının üzerini örtme, gündemden düşürme amacıyla gündeme getirdiğini savunuyor. Barzani, meclisi kapatırken Gorran a mensup Meclis Başkanını da görevden almış, hükümetteki Gorran lı bakanları da görevden uzaklaştırmıştı. Gorran Partisi, referandum için Kuzey Irak ta başlatılan Şimdilik Hayır kampanyasına da destek veriyor. Hiçbir siyasi partinin doğrudan üstlenmediği Şimdilik Hayır kampanyası, Kuzey Irak ta Barzani yönetimine muhalif bazı dernekler, medya kuruluşları, STK lar ve özellikle de sosyal medya üzerinden örgütlenen gençlik grupları tarafından yürütülüyor. Gorran, diğer yandan da 6 Kasım daki meclis seçimlerinde ağırlığını artırmayı, meclis başkanlığını geri almayı, KYB ile ittifak yaparak, Barzani ve KDP yi de yönetimden uzaklaştırmayı amaçlıyor. Kuzey Irak taki tüm bu süreçlerden her koşulda kârlı çıkacak olan ise Talabani nin KYB si. Referandum yapılsa da, ertelense de, meclis seçimlerinde de KYB her koşulda güçlenerek sürecin ön sırasına yerleşecek. 25 Eylül sonrasında Kuzey Irak taki siyasi dengelerde büyük değişim olması ve Bağımsız Kürdistan a giden yolda yeni bir aşamanın daha geçilmesi gerçekleşmiş olacak. 25 Eylül referandumu yapıldığı takdirde beklentiler ve anketler çıkacak sonucun ezici bir yüzdeyle Bağımsız Kürdistan a Evet olacağını gösteriyor. Kürdistan ın kurulması ya da Kuzey Irak ın, Irak tan bağımsızlığının ilanı konusunda belirleyici tarihin 2018 yılında yapılacak Irak Genel Seçimleri ve bu seçimlerden çıkacak sonuç olacağını bugünden öngörebiliriz. HAFTALIK DEĞERLENDİRME RAPORU 15 AĞUSTOS

24 KREDİ STOKU TOPLAMI, HAZİRAN SONU İTİBARIYLA 2 TRİLYON LİRAYI AŞTI! HÜKÜMETİN BİR YANDAN BANKALARI KREDİ VERMEYE ZORLARKEN, DİĞER YANDAN FAİZLERİ DÜŞÜRMELERİ YÖNÜNDEKİ BASKISI EKONOMİK AÇIDAN GERÇEKLİĞİ OLMAYAN BİR TUTUM. BU YAKLAŞIM, BANKACILIK SEKTÖRÜNÜ DARBOĞAZA İTEBİLİR. Türkiye Bankalar Birliği (TBB) tarafından açıklanan son verilere göre, nakit krediler toplamı 2017 yılı Haziran ayı sonu itibarıyla geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 22,4 artış gösterdi ve 2 trilyon lirayı aştı. Üretime ve yatırıma dönüşmüş olsa bu oldukça sevindirici ve olumlu bir gelişme olarak değerlendirilebilir. Ancak kredilerdeki bu artışa karşılık, sanayi üretimi başta olmak üzere, tarımsal üretim, turizm, hizmet sektörü, istihdam gibi temel ekonomik göstergelerdeki gelişmeler, kredilerdeki bu olağanüstü artışın ekonomiye yansımasının fazla görülmediğini, işaret ediyor. Bankalar, 16 Nisan referandumu öncesinde başlatılan uygulamalarla, adeta baskı altına alınarak, tüm kaynaklarını dağıtmaya zorlandı. Kredi Garanti Fonu (KGF), KOSGEB, Hazine Garantileri devreye sokularak yüz milyarlarca liralık kaynak 3-4 ay içerisinde dağıtıldı ve Haziran sonunda 2 trilyon lirayı aştı. TBB Başkanı ve Ziraat Bankası Genel Müdürü Hüseyin Aydın ın bu konudaki açıklamaları gerçek durumu tüm çıplaklığıyla açığa çıkartıyor. TBB Başkanı yaptığı açıklamada; Elde avuçta ne varsa krediye verdik. İnişten daha hızlı bir çıkış yaşadık. İlk 6 ayda çok hızlı koştuk, şimdi soluklanacağız ama durmayacağız. Şimdiye kadar 313 bin müşteri için 207 milyar TL'lik kredi kullandırıldı. Kredi limitlerinde çok cüzi bir miktar kaldı. diyor. HAFTALIK DEĞERLENDİRME RAPORU 15 AĞUSTOS

25 TBB Genel Sekreteri Ekrem Keskin ise bankaların bu yılın ilk yarısında geçen yılın aynı dönemine göre 2 kat fazla kredi dağıtıldığını, yılın ikinci yarısında bunu daha makul seviyelere çekeceklerini ifade ederek ilk yarı yılda, aylık milyar liralık bir kredi artışı olduğunu, ikinci yarı yılda bunun milyar lira geleceğini tahmin ettiklerini belirtiyor. Özetle; TBB Başkanı ve Genel Sekreteri, bankaların ellerindeki tüm kaynakları kredi olarak dağıttıklarını, artık dağıtacak fazla bir şey kalmadığını, çok az limitlerinin kaldığını ifade ediyorlar. Her ne kadar bu büyük bir başarı, büyük bir sıçrama olarak sunulsa da satır aralarındaki gizlenen gerçek, bankaların kredi dağıtmaları yönünde daha fazla baskıyı kaldıramayacakları! Açıklanan rakamlar da bunu teyit ediyor. Altı ayın sonunda dağıtılan kredilerin toplamı, 2 trilyon lirayı aşmış bulunuyor. Kredilerin geri dönüşündeki riskler de bankacılık sektörü açısından olağanüstü boyutlarda büyümüş durumda. Nakit kredi toplamının 1 trilyon 934 milyar TL'lik bölümü bankalara, 43 milyar TL'si finansal kiralama şirketlerine, 29 milyar TL'si finansman şirketlerine ve 26 milyar TL'si faktoring şirketlerine ait. Dolayısıyla dağıtılan kredilerin yüzde 90 ı bankalarca verilmiş. TBB verilerine göre, tasfiye olunacak alacaklar ise 2017 Haziran itibarıyla geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 20 artarak, 70 milyar TL oldu. Bankaların gerçek kişilere kullandırdığı bireysel kredi ve kredi kartlarının tutarı, 2017 Haziran dönemi itibarıyla geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 14,3 oranında artarak 489 milyar TL düzeyine yükseldi. Bireysel nitelikli kredi ve kredi kartları içinde en yüksek artış yüzde 19,4 ile konut kredilerinde gerçekleşti. Bireysel nitelikli kredi ve kredi kartlarında, toplam tasfiye olunacak alacaklar, bir yıl içerisinde yüzde 1,3 artarak 21 milyar TL oldu. HAFTALIK DEĞERLENDİRME RAPORU 15 AĞUSTOS

26 Bankalardan bireysel nitelikli ürün alan (konut, taşıt, tüketici kredisi, kredi kartından nakit kredi, kredi kartı kullanımı vs.) kişi sayısı (takipteki krediler hariç) son bir yılda 2,6 milyon artarak 29 milyon kişi olurken, birey başına ortalama kredi borcu miktarı ise 16 bin 900 TL düzeyinde gerçekleşti. 2 trilyonu aşan kredi stoku içinde bireysel nitelikli kredi ve kredi kartlarının payı, yüzde 24,1 olarak açıklandı. Tasfiye halindeki kredi kartı borçlarında artış gözlenirken, yaşamını kredi ile yani borçla sürdürenlerin sayısı, son bir yılda 2 milyon 600 bin kişi artarak, 29 milyon kişiye ulaşmış bulunuyor. Bunun anlamı, Türkiye nüfusunun üçte birine yakın kısmı, kredi ve kredi kartıyla yaşamını idame ettiriyor ve bankalara borçlu durumda bulunuyor. Kişi başına düşen kredi borcu tutarı 16 bin 900 TL ye yükselmiş bulunuyor. Banka kârlarındaki artışı gündeme getirerek, faizleri düşürmelerini isteyen Cumhurbaşkanı, Bankalar safını seçmeli diyen Ekonomi Bakanı meydanlarda sadece siyaset yapmaktadır. Bu söylediklerinin ekonomik gerçeklikle ilgisi yoktur. Banka kârlarının artmasının birinci nedeni hükümetin bankalara, KGF kefaleti ve Hazine garantisiyle dağıttırdığı 2 trilyonluk toplama erişen kredilerdir. Bankaların faizi düşürebilmesi için önce hükümetin enflasyonu düşürmesi gerekmektedir. Bankaları enflasyon altında faize zorlamak, batın, iflas edin demektir. HAFTALIK DEĞERLENDİRME RAPORU 15 AĞUSTOS

27 MAYIS 2017 İTİBARIYLA İŞSİZLİK ORANI YÜZDE 10,2 OLDU, İŞSİZ SAYISI DA 3 MİLYON 225 BİN KİŞİYE YÜKSELDİ. MEVSİM ETKİLERİNDEN ARINDIRILMIŞ İŞSİZLİK ORANI İSE YÜZDE 11,3 OLARAK AÇIKLANDI. TÜM SEFERBERLİKLERE RAĞMEN, İŞSİZLİĞİN SONBAHARDAN İTİBAREN ARTIŞA GEÇECEĞİ ANLAŞILIYOR! Türkiye İstatistik Kurumu nun (TÜİK) açıkladığı son işsizlik verileri, işsizliğin oransal düzeyde düşüyormuş gibi görünmesine karşın artmaya devam ettiğini, mevsim etkilerinden arındırılmış işsizlik oranının yüzde 11,3 te kalmaya devam ettiğini gösteriyor. Mayıs 2017 itibarıyla yüzde 10,2 olarak açıklanan resmi işsizlik, geçen yılın aynı ayına göre, yüzde 0,8 artmış durumda. TÜİK, nisan, mayıs ve haziran ortalamasını gösteren "Mayıs" dönemine ait işsizlik rakamlarını 15 Ağustos ta açıkladı. Türkiye genelinde 15 ve daha yukarı yaştakilerde işsiz sayısı 2017 yılı Mayıs döneminde geçen yılın aynı dönemine göre 330 bin kişi artarak 3 milyon 225 bin kişiye yükseldi. Aynı dönemde; tarım dışı işsizlik 0,9 puanlık artışla yüzde 12,2 olurken, yaş arası genç işsizlik oranı ise 2,4 puanlık artışla yüzde 19,8 düzeyinde belirlendi. İstihdam edilenlerin sayısı 2017 yılı Mayıs döneminde, geçen yılın aynı dönemine göre 621 bin kişi artarak 28 milyon 488 bin kişi, istihdam oranı ise 0,2 puanlık artış ile yüzde 47,7 oldu. İstihdam edilenlerin yüzde 19,6 sı tarım, yüzde 18,9 u sanayi, yüzde 7,5 i inşaat, yüzde 54 ü ise hizmetler sektöründe yer alıyor. Geçen yılın mayıs dönemi ile karşılaştırıldığında, tarım sektörünün istihdam içindeki payı 0,3 puan, sanayi sektörünün payı 0,4 puan, inşaat sektörünün payı 0,2 puan azalırken, hizmet sektörünün payı 0,9 puan arttı. HAFTALIK DEĞERLENDİRME RAPORU 15 AĞUSTOS

28 İşgücüne katılanların sayısı 2017 yılı Mayıs döneminde 2016 nın aynı dönemine göre 950 bin kişi artarak 31 milyon 713 bin kişiye yükseldi. İşgücüne katılma oranı ise 0,5 puan artarak yüzde 53 olarak gerçekleşti. İşgücüne katılım oranı yüzde 53 e yükselirken, istihdam edilenlerin oranının yüzde 47,7 olmasıyla aradaki 5,3 puanlık fark işsiz sayısının 330 bin kişi artmasını ve işsizlerin toplamının 3 milyon 225 bin kişiye yükselmesini beraberinde getirdi. Mayıs 2017 döneminde herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşuna bağlı olmadan çalışanların oranı, geçen yılın aynı dönemine göre 0,4 puan artarak yüzde 34,2 olarak gerçekleşti. Kayıt dışı istihdamdaki en yüksek artış geçen yıla göre 0,6 puanlık artışla yüzde 22,4 e yükselen tarım sektöründe görüldü. Maliye Bakanlığı nın TÜİK e sağladığı verilerle 2017 yılı ikinci döneminde toplam kamu istihdamı 2016 yılının aynı dönemine göre, yüzde 0,8 oranında azalarak 3 milyon 590 bin kişi olarak gerçekleşti. Kamu kesimindeki istihdam düşüşünde, OHAL rejimi çerçevesinde, KHK ile kamudan çıkartılan ya da ihraç edilenlerdeki artışın etkili olduğu anlaşılıyor. İşsizlik verilerindeki bu son tablo; Şubat ayından bu yana yürürlüğe konulan istihdam seferberliğine rağmen işsiz sayısında bir azalma olmadığını, devletin üstlendiği vergi ve SGK yükümlülüğüne karşın yeni istihdam alanları yaratılmasında hedefe ulaşılamadığını, gösteriyor. Türkiye her yıl en az 1 milyon yeni işgücüne istihdam olanağı sağlayacak yatırım ve üretim alanları oluşturmak zorunda. Bu yapılmadıkça, akılcı ve uzun vadeli teşvik politikalarıyla ekonomi yönetilmedikçe, günlük çözümler işsizliğe de diğer makro ekonomik sorunlara da çözüm olmaktan çok uzak. Mayıs ta 0,8 puan artarak yüzde 10,2 olan işsizlik ve 330 bin artarak 3 milyon 225 bine yükselen işsizler ordusu, uygulanan politikaların yanlış olduğunu, apaçık biçimde sergiliyor. HAFTALIK DEĞERLENDİRME RAPORU 15 AĞUSTOS

29 YILLARDIR BANKALARLA VE MERKEZ BANKASI İLE GÖRÜNÜRDE FAİZ KAVGASI VEREN AK PARTİ HÜKÜMETİ, ŞİMDİ DE EKONOMİNİN KÖTÜ DURUMDA OLDUĞU TEZLERİNE KARŞILIK, BİST İN (BORSA İSTANBUL) YÜKSELİŞİNİ EMSAL GÖSTERİYOR, REKOR KIRDIĞINI SÖYLÜYOR! Türkiye Bankalar Birliği nin (TBB) son açıkladığı kredi, borç, tasfiye verilerini yukarıda analiz ederken, bu tablonun reel ekonomiye yansımalarının beklentileri karşılamadığına dikkat çekiyorum. Hükümet ise faizleri sürekli gündemde tutarak, daha düşük faizlerle, ekonominin çok daha kısa sürede toparlanacağını savunuyor. Türkiye ekonomisinin temel makro göstergelerine yansıyan olumsuzluklarla ilgili uyarılara karşılık ise hükümet, Borsa İstanbul un (BİST) son dönemde peş peşe rekor kırmasını, borsa endeksinin geçmiş yıllarla kıyaslanmayacak artışlarla yerli-yabancı yatırımcıların itibar ettiği bir yatırım alanı haline gelmesini, öne sürüyor. Gerçekten durum hükümetin söylediği gibi mi? BİST endeksinin haftada birkaç kez rekor düzeyde kapanışlar göstermesi, Türkiye ekonomisinin sağlıklı, iyi yolda ve büyüdüğünün somut göstergesi olabilir mi? 80 milyon nüfuslu Türkiye de 1-1,5 milyon yerli ve yabancı yatırımcının sığ bir menkul kıymet piyasasında kısıtlı sayıdaki alternatif yatırım araçlarıyla yaptığı alım-satımlar, kısa süreli kâr maksimizasyonları ne ölçüde Türkiye ekonomisinin gerçek durumunu izah edebilir ki! O zaman biz bir yandan hükümetin kendisine bağlı kurumlarının, Merkez Bankası nın, TÜİK in, Ekonomi ve Kalkınma Bakanlıklarının, Maliye Bakanlığı nın açıkladığı somut verilerle reel ekonominin durumunu analiz ederken, hükümetin Madem ekonomi o kadar kötü, BİST niye rekor üstüne rekor kırıyor, yatırımcı parasını BİST e akıtıyor tezlerinin gerçek dışılığını da sergilemek durumundayız. HAFTALIK DEĞERLENDİRME RAPORU 15 AĞUSTOS

30 Öncelikle şu tespiti yapmak durumundayız. 15 yıldan bu yana orta gelir tuzağında ve gelişmekte olan ekonomiler tanımına giren ülkeler arasında sayılan Türkiye ekonomisi, kaynaklarını heba ettiği, akılcı ve kalıcı bir ekonomik planı, programı olmadığı için, küresel ekonomide aktör olabilme niteliğinden uzak. Aksine küresel ekonomideki iniş-çıkışlardan en çok etkilenen ülkelerden birisi. Bu da para ve sermaye piyasalarının sığlığından, yeterli tasarruf olmamasından, kaynak eksikliğinden ötürü açığını dış kaynakla kapatmak, sıcak para girişine muhtaç olmasından kaynaklanıyor. Küresel ekonominin belirleyicisi konumundaki en büyük kurumlardan birisi olan ABD Merkez Bankası nın, sermaye akışını geri döndürmek için uygulamaya koyduğu parasal gevşeme ve faiz artışı politikaları ABD ekonomisinde bir canlanma yarattı. Buna paralel olarak küresel borsaların en belirleyicisi konumundaki New York Borsası ve Dow Jones endeksinde de önemli artışlar yaşandı. ABD ekonomisindeki bu gelişmeler ve Başkan Trump ın ABD nin alt yapısını yenileme, kamu yatırımlarına öncelik verme, harcamaları artırma vb. vaatleriyle, ABD ekonomisinin hızlı bir büyüme dönemine gireceği beklentileri, küresel para piyasalarından ABD ye sermaye akışını hızlandırdı. Türkiye gibi, dış kaynak ve sermaye akışına muhtaç ekonomiler yerine ABD ekonomisi finansman akışında tercih edilince, ülkemize akan kaynaklar azaldı. ABD ekonomisinin göstergeleri beklentilerin gerisinde kalınca, küresel finans piyasalarındaki kaynaklar yeniden alternatif yatırım alanları, piyasalar aramaya başladı. Bu arayışlarda her zaman olduğu gibi, paranın gideceği ülkelerin risk algısı, ülke risk puanı en önemli kriterlerin başında geliyor. HAFTALIK DEĞERLENDİRME RAPORU 15 AĞUSTOS

31 Türkiye gibi sıcak paraya gereksinim duyan gelişmekte olan rakip ülkeler, Brezilya, Güney Afrika, Arjantin, Meksika gibi ülkelerdeki gelişmeler de bu açıdan etkili. Brezilya da Devlet Başkanı Dilma Roussef in yolsuzluk nedeniyle parlamento tarafından azledilmesi, yerine vekâleten gelen Başkan Vekili Temer hakkında da peş peşe yolsuzluk iddialarının gündeme gelmesi, rakibimiz olan Brezilya nın risk puanını yükseltti. Güney Afrika da da Başkan Zuma hakkındaki yolsuzluk iddiaları ülke risk puanının yükselmesine yol açtı. Güney Amerika ülkelerindeki Venezuela yı da kapsayan genel istikrarsızlık tablosu, Türkiye yi daha farklı bir konuma taşıma ihtimalini belirginleştirdi. Sıcak para açısından kısa dönemde yüksek kazanç, kısa sürede kârının en üst düzeye çıkartmak ilk planda gelmektedir. Bu açıdan demokrasi, baskıcı yönetimler vb. kriterler geri planda kalmaktadır. Önemli ve öncelikli olan, en kısa sürede en yüksek kârı elde edip, kısa sürede çıkılabilecek bir piyasanın söz konusu olmasıdır. Gelişmekte olan rakip ekonomilerde de yolsuzluk ve siyasi istikrarsızlık söz konusu olmasına rağmen, kısa dönemde yüksek kâr peşinde olan sıcak para sahipleri açısından belirttiğim gibi öncelikli hedef budur. Nitekim bu para sahipleri Brezilya ya, Güney Afrika ya da gitmektedir. Brezilya ve Güney Afrika borsalarında da yükseliş söz konusu. Ama BİST teki yükseliş daha yüksek. Küresel düzeyde bunun anlamı, Türkiye de daha otoriter, OHAL rejimi altında ülkeyi yöneten ve 2019 a kadar görevde kalması kesin gibi görünen bir yönetimin iş başında olması, kısa dönemde en yüksek kârı elde edip çıkmayı hedefleyen sıcak paracılar açısından kâr maksimizasyonu için yeterli görülmesidir. Faizde olduğu gibi borsadaki yatırım hevesi de Türkiye açısından kısa vadeli ağırlıklıdır. Türkiye ekonomisinin sorununun çözümü ise kısa değil, uzun vadeli kalıcı yatırımlardadır. İşte bu noktada Türkiye ayrışmakta, uzun vadede yatırımcıya güven verememektedir. HAFTALIK DEĞERLENDİRME RAPORU 15 AĞUSTOS