Etkinlik Ölçümünde Kullanılan Bir Bilgisayar Yazılımı: DEAP 2.1

Transkript

1 Etkinlik Ölçümünde Kullanılan Bir Bilgisayar Yazılımı: DEAP 2.1 Altuğ ÖZDEN Osman Orkan ÖZER Gökhan ÇINAR Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü Özet Veri Zarflama Analizi (VZA) literatürde en fazla kullanılan, parametrik olmayan, doğrusal programlama prensiplerine dayanan bir yöntemdir. Bu yöntem aynı girdileri kullanarak aynı çıktıları üreten ekonomik karar birimlerinin etkinliklerini karşılaştırmak üzere kullanılmaktadır. VZA analizinde kullanılan bir çok yazılım olmasına rağmen, DEAP 2.1 hem ücretsiz olması, hem hızlı olması, hem de kolay ulaşılabilmesi açısından daha fazla tercih edilmektedir. Yazılım ölçeğe göre sabit ve değişken getiri varsayımlarına ve girdi ya da çıktıya yönelik, VZA ya dayalı çeşitli etkinlik ölçümleri yapabilmektedir. Bunun yanında Malmquist indeksi yardımıyla toplam faktör verimliliği gelişimini (TFVG) hesaplayabilmektedir. Yazılımın kullanımı, kullanıcı ara yüzünün kullanım kolaylığı olmaması sebebiyle bir takım zorluklar içermektedir. Yazılım çıktıları da, tekst dosyası olmaları, grafiksel anlatımın olmaması ve E K B leri karşılaştıran basit bir anlatımının olmaması sebebi ile anlaşılması zor ve yalnızca profesyonel kullanıcılara hitap edecek şekildedir. Anahtar Kelimeler: Etkinlik, VZA, Yazılım, DEAP 2.1 A Computer Software For Measuring Efficiency: DEAP 2.1 Abstact Data envelopment Analysis (DEA) is a method which is based on linear programming principles, nonparametric and used much in literature.this method is used to compare the efficiencies of decision making units which generate same outputs by using same inputs. Although there are a lot of softwares used for DEA, DEAP 2.1 is preferred much more than the others because it is free, fast and acquired easily. The software can measure efficiency based upon DEA which is for input or output and constant and variable returns to the scale. Besides it can calculate total factor efficiency progress with the help of Malmquist index. The usage of software includes some difficulties because its user interface has no usage easiness. It is difficult to understand programme outputs and they only appeal to the professional users because they are text files, have no graphical expressions and also no simple narration that compares decision making units. Key Words: Efficiency, DEA, Software, DEAP Giriş Veri Zarflama Analizi (VZA ) literatürde en fazla kullanılan, parametrik olmayan, doğrusal programlama prensiplerine dayanan, girdiye ya da çıktıya yönelik göreli etkinliği ölçm ek için tasarlanmış bir yöntemdir. B u yöntem aynı girdileri kullanarak aynı çıktıları üreten ekonomik karar birimlerinin (E K B ) (İşletme, B ölge, Ülke v.b.) etkinliklerini karşılaştırmak üzere kullanılmaktadır. Toplam faktör verimliliği de (TFV ) E K B lere ait tüm girdi ve çıktıların birlikte değerlendirildiği bir verimlilik analizidir. Toplam faktör verimliliği gelişimi (T FV G ) daha çok makroekonomik açıdan genellikle sektörel gelişimlerin hesaplanmasına ve karşılaştırılmasına olanak veren bir analizdir. B u analizde en sık kullanılan teknik Malmquist indeks yaklaşımıdır. V ZA için kullanılan birçok bilgisayar yazılımı vardır. Bunlardan en bilinenleri D EA E xcel Solver, D EA -Solver-Pro, E M S, W arw ick D EA, D EA P 2.1, Fronier Analyst, Fear, OnFront, PIM -D EA soft, Pioneer, A M PL, G A M S, M athematica, SA S, V B A dır (Özden, 2010). D EA E xcel Solver, E M S, Pioneer ve D EA P ticari olmayan, diğerleri ise ticari yazılımlardır. Bunlar arasında en sık kullanılanı ise gerek ücretsiz olması, gerekse kolay ulaşılabilir olması yönünden D EA P 2.1 dir (Hollingsworth, 2004). Y azılım birçok analize izin veren, hem eski donanımlı hem de yeni donanımlı bilgisayarlarda verimli çalışan oldukça hızlı bir yazılımdır. Deap 2.1 yazılım ıyla, 431 E K B içeren bir analiz bir saniye gibi, diğer yazılımlara göre oldukça kısa sayılabilecek sürede çözümlenebilmektedir. Aynı işlemi en uzun sürede çözümleyen yazılım ise 53 saniye ile W arw ick D E A dır (Barr, 2004). B u yazılım Tim Coelli tarafından fortran (Lahey F77LEM /32) dilinde yazılmış toplu iş odaklı bir D O S yazılımıdır. Ancak Windows altında da rahatlıkla çalışabilmektedir. Uygulaması çok kolay olmayan yazılım ölçeğe göre sabit ve değişken getiri varsayımlarına ve girdi ya da çıktıya yönelik, V ZA ya dayalı çeşitli etkinlik ölçümleri yapabilmektedir. Bunun yanında Malmquist indeksi yardımıyla toplam faktör verimliliği gelişimini (T FV G ) hesaplayabilmektedir. Yazılım iki adet tekst dosyası tarafından yönlendirilmektedir. Bunlardan ilki çıktı, girdi ve gerektiğinde fiyat değerlerinin yazıldığı dosya; ikincisi ise E K B, girdi, çıktı, yıl sayıları ile model seçimi ve dosya isimlerinin yazıldığı dosyadır. Yazılım çıktıları da yine tekst dosyası şeklinde verilmektedir. Yazılım ın kullanımı, kullanıcı ara yüzünün kullanım kolaylığı olmaması sebebiyle bir takım zorluklar içermektedir (Hollingsworth, 1999). Yazılım çıktıları da anlaşılması zor 772

2 Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma ve yalnızca profesyonel kullanıcılara hitap edecek şekildedir. Yazılım ım a ait, PD F formatında dosyalanmış ve yaratıcısı Tim Coelli tarafından yazılmış kırk dokuz sayfalık bir İngilizce kullanım kılavuzu bulunmaktadır. B u kılavuzda yazılımın kullanımı örneklerle desteklenerek açıklanmıştır (Coelli, 1996). B u çalışmanın amacı oldukça sık olarak V ZA ve T F V G hesaplamalarında kullanılan D EA P 2.1 bilgisayar yazılım ı nın kullanım özelliklerini, metotlarını anlatmak, verilerin nasıl oluşturulacağından, en sık kullanılan analizlere ait yazılım çıktılarının nasıl değerlendirileceğine, yazılımın hatalarının hangi yöntemlerle aşılabileceğine kadar kısa bir sunumunu yapmaktır. 2. Yazılımın Kullanımı Yazılım kullanıcılara, girdi ya da çıktı odaklı olmak üzere, ölçeğe göre sabit ve değişken getiri varsayımları altında, tek taraflı, çift taraflı, çok taraflı V ZA analizi, maliyet etkinliği analizi ve Malmquist T F V G analizi seçeneklerini sunmaktadır. B u seçeneklerle teknik etkinlik, saf etkinlik, ölçek etkinliği, tahsis etkinliği gibi etkinlik değerleri hesaplanabilmektedir. B u etkinlik hesaplamalarının teorik temelleri ve kullanım alanları Coelli et al, 1997 tarafından yapılan çalışmada ayrıntılı olarak anlatılmaktadır. 2.1 Yazılımın indirilmesi ve Kurulumu Yazılım ücretsiz olarak, Centre for Efficiency and Productivity Analysis (C EPA ) sayfasının, economics/cepa/software/deap-xp1.zip adresinden indirilebilmektedir. Yazılım bir zip klasörü olarak gelmektedir. Zipten çıkarıldıktan sonra D EA P-xp1 isimli bir klasör karşımıza gelmektedir. Klasör açıldığında içerisinde çeşitli dosyalar görülmektedir. Bunlardan D EA P adlı PD F dosyası yazılıma ait kullanım kılavuzudur. D EA P adlı exe dosyası yazılımın uygulama dosyası, eg1to4 adlı excel dosyası verilere ait örnek excel dosyası, sonu dta ile biten tekst dosyaları örneklere ait veri dosyaları, sonu ins ile biten dosyalar örneklere ait talimat (instruction) dosyaları, sonu out ile biten tekst dosyaları ise yine örneklere ait çıktı dosyalandır (Şekil 1). Yazılım D O S formatında ve tüm Windows sürümleri (x86 ve x64 dahil) altında çalışabildiği için herhangi bir kurulum gerekmemektedir. Şekil 1: Y azılım Klasörü İçerisinde Bulunan Dosyalar 2.2 Veri Dosyalarının Hazırlanması Veri dosyası hazırlamak için en kolay yol yazılım klasörü içerisinde gelen sonu dta ile biten tekst dosyalarından birini açarak kendi verilerimizi bu veriler üzerine kaydettikten sonra dosyayı farlı kaydet seçeneği ile yazılım klasörü içerisine kaydetmektir. Veri dosyasına isim verirken çok uzun olmayan, İngilizce karakterle yazılmış bir isim seçilmesi gerekmektedir. Her ne kadar yazılım sekiz karaktere kadar isim seçmemize isim verse de bunun dört karakterinin -dta kısmına ayrıldığı düşünüldüğünde, kullanıcıya yalnızca dört karakterlik bir seçim kalmaktadır. Bunun yanında aynı ismin talimat (intruction) ve çıktı (out) dosyalarına da verileceği hesaplanarak kolay hatırlanacak ve dört karakteri geçmeyen bir isim seçilmesi gerekmektedir. Örneğin kongrede yayımlanacak bir makale için isim seçileceği düşünülürse kng gibi bir ad vermenin uygun olacağı söylenebilir. Burada dikkat edilmesi gereken kısım verilen ism in sonuna mutlaka -dta karakterlerinin yazılmasıdır. Anlatılan örneğe göre verilecek isim kng-dta şeklinde olmalıdır. Aksi takdirde yazılım veri dosyasını bulamayacak ve dolayısıyla hesaplama yapamayacaktır (Şekil 2). 773

3 Şekil 2: Veri Dosyasının Adlandırılması ve Kaydedilmesi Farklı hesaplama seçenekleri için farklı veri dosyalarına ihtiyaç vardır. Ancak en genel ifade ile sütunlara göre sıralandığında öncelikle çıktılar daha sonra girdiler ve bunlardan sonra gerekliyse girdilere ait fiyat değerleri girilmelidir. Verilerde ondalık ayracı olarak mutlaka. kullanılmalıdır. Ondalık ayracı olarak, kullanıldığında da yazılım hesaplam a yapmakta ancak sonuçlar farklı çıkmaktadır. Veri girişlerinde bir başka ayrıntı ise toplam kaç haneli olacağıdır. Y a pılan analizler sonucunda toplam hane sayısının sekiz haneyi geçmemesinin hesaplamalarda sapmalara neden olmadığı saptanmıştır. Sütunlarda farklı toplam hane sayıları ve ondalık hane sayıları birbirinden farklı olabilir; ancak sütunun içerisinde ondalık hane sayıları eşit olmalıdır. Eğer verilerde toplam sekiz basamaktan fazla haneli sayılar varsa bunlar bine ya da katlarına bölünerek yazılmalıdır. Her E K B için aynı veri aynı sayıya bölündüğünde sonuçlarda herhangi bir fark olmayacaktır. B u nedenlerle verileri ilk başta M icrosoft O ffice E xcel de hazırlamak daha kolay olmaktadır. E xcel de veriler isimlendirilebilir. Ancak veriler tekst dosyasına kopyalanırken sadece sayılardan oluşmalıdır. Veriler içerisinde sıfır olmamalıdır. Sıfır olan değerler, sonucu etkilem eyecek şekilde gibi bir değerle değiştirilmelidir. Tek çıktılı ve dört girdili bir üretim için on yıllık verinin beş E K B için girildiği düşünülürse, veri dosyası şekil 3 teki gibi olmalıdır. Burada ilk sütün E K B lerin sayısıdır (1.,2.,..gibi). İkinci sütun ise yıl sayısıdır. Üçüncü sütunda çıktı değerleri, 4., 5., ve 6., sütunlarda ise sırasıyla 1. Girdiye, 2. Girdiye, 3. Girdiye ve 4. Girdiye ait değerler bulunmaktadır. Eğer fiyatlarla ağırlıklandırılmak istenseydi, sağa doğru dört sütun daha olacak ve sırasıyla onlarda da girdilere ait fiyatlar olacaktı. Satırlara bakıldığında; birinci satırda, bir nolu E K B nin ilk yıla ait çıktı ve girdi değerleri görülmekte ve son satırda ise beş nolu E K B nin onuncu yıla ait çıktı ve girdi değerleri bulunmaktadır. 774

4 Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma Şekil 3: Örnek Veri D osyası (Panel Veri) (Tekst) Verilerin tek yıllık olması halinde birinci ve ikinci sütuna gerek kalmamaktadır. B u durumda işletme numaraları ve yıl sayıları girilmeyecektir. İlk sütunda yine aynı sırayla çıktı değerleri (ilk satırda ilk işletme, 2. Satırda 2. İşletm e...) yer alacaktır. Diğer dört sütunda ise yine girdi değerleri yer alacaktır. Eğer maliyet etkinliği hesaplanacaksa fiyatlara ait değerler de sonraki dört sütunda (dört girdi olduğu için) yer alacaktır. Bahsedilen verilerin önce E x ce l de girildiği varsayılırsa, beş E K B nin bir yıla ait verileri toplam beş satır oluşturacaktır. Sonuçta E x ce l de hazırlanan veri dosyası Şekil 4 teki gibi olacaktır. L10 - U A B C D E F G H I 1 Çaktı Girdi 1 Girdi 2 Girdi 3 Girdi 4 RyM 1 R y «2 Ry*t 3 Fryrt < « » Şekil 4: Örnek Veri D osyası (Tek Y ıllık) (Excel) 775

5 Daha önce bahsedildiği üzere veriler E xcel den kopyalanıp, doğrudan tekst dosyasına yapıştırılabilir. Dikkat edilmesi gereken nokta yalnızca verilerin kopyalanıp etiket isimleri olmaksızın yapıştırılmasıdır. E xcel de hazırlanan verilerin tekst dosyasına yapıştırılmış hali Şekil 5 te görülmektedir. Buradaki son dört sütun girdilere ait fiyatlardır. Şekil 5: Örnek Veri D osyası (Tek Y ıllık) (Tekst) 2.3 Talimat Dosyalarının Hazırlanması ve Yazılımın Çalıştırılması Talim at dosyalarının adlandırılması ve kaydedilmesi, veri dosyalarında kullanılan yöntemle tamamen aynıdır. Tek fark, verilen ism in sonuna -ins eklenmelidir. Örnek olarak hazırlanan veri dosyasına uygun olarak talimat dosyasının adı kng-ins olmalıdır (Şekil 6). Talim at dosyası toplam dokuz satırdan oluşmaktadır. İlk satırda veri dosyasının ism i ikinci satırda çıktı dosyasının ismi yer almaktadır. Çıktı dosyasının ismi veri ve talimat dosyalarına verilen isim ile aynı olmalıdır. Daha önce verilen örneğe göre çıktı dosyasının ism i kng-out olmalıdır. Üçüncü satırda E K B sayısı yer almaktadır. Burada yapılan analize göre E K B sayısı yazılmalıdır. Dördüncü satırda zaman periyodu yer almaktadır. Burada kaç adet zaman periyoduna göre veri girildiyse o sayı yazılmalıdır. B eşinci satırda çıktı, altıncı satırda ise girdi sayısı yer almaktadır. B u satırlara da analizi yapılan çıktı ve girdi sayıları yazılmalıdır. Yedinci satırda girdi ya da çıktı odaklı analiz seçeneği yer almaktadır. Y ine bu satırda yapılmak istenen analize göre girdi odaklı ise 0 çıktı odaklı ise 1 yazılmalıdır. Sekizinci satırda ölçeğe göre sabit ve değişken getiri varsayımları yer almaktadır. Ölçeğe göre sabit getiri için 0 değişken getiri için ise 1 yazılmalıdır. Dokuzuncu ve son satırda ise yapılmak istenen analiz türü yer almaktadır. Çok taraflı V ZA için 0, maliyet etkinliği için 1, Malmquist T F V G için 2, tek taraflı V ZA için 3 ve çift taraflı V ZA için 4 girilmelidir. Şekil 6: Örnek Talim at Dosyası Şekil 6 da daha önce Şekil 3 te bahsedilen panel veri örneğine ait talimat dosyası görülmektedir. Eğer veriler tek yıllıksa zaman periyodu kısmına 1 girilmelidir. Talim at dosyası da hazırlanıp D EA P-xp1 klasörüne kaydedildikten sonra son olarak hazırlanan veri ve talimat dosyalarının aynı klasör içerisinde (D EA P-xp1) kayıtlı olduklarından emin olunmalıdır. Y azılım ı çalıştırmak için D EA P isimli uygulama dosyası açılmalıdır (Şekil: 8). Uygulama çalıştığında bir D O S ekranı açılacaktır. B u ekranda sadece talimat dosyasının adı sonunda.txt olacak şekilde yazılıp enter tuşuna basılmalıdır. Daha önce verilen örneğe uygun olarak açılan D O S penceresine kng-ins.txt yazılmalıdır (Şekil 7). Enter tuşuna basıldıktan sonra yazılım yine aynı klasör içerisine (D EA P-xp1) verilen ism e uygun olarak bir çıktı dosyası yaratacaktır (kng-out). Yapılan analizin türüne göre yazılım tarafından gerçekleştirilen tüm hesaplamalar bu çıktı dosyası içerisinde yer alacaktır (Şekil 8). 776

6 Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma Şekil 7: Y azıl ımın Çalıştırılması Şekil 8: Uygulama ve Çıktı Dosyaları 2.4 Çıktıların Değerlendirilmesi Öncelikle Şekil 3 te gösterilen örnek veri dosyası, Şekil 6 da gösterilen örnek talimat dosyasına göre analiz edildiğinde elde edilen çıktı dosyası incelenmiştir. Veriler panel veri, analiz ise Malmquist indeksi yaklaşım ıyla T F V G dir. Talim at dosyasından da anlaşılacağı üzere çıktı odaklı ve ölçeğe göre sabit getiri varsayımıyla analiz yapıldığı görülmektedir. Çıktı dosyasında birinci yıldan onuncu yıla kadar teknik etkinlik değerleri, ikinci yıldan onuncu yıla kadar T FV ve bileşenlerindeki gelişim değerleri (gelişim hesaplandığı için ilk yıl dahil edilememektedir), T F V G yıllık ortalamaları ve son olarak T F V G E K B ortalamaları verilmektedir. Şekil 9 da çıktı dosyası kısaltılarak verilmiştir ( Teknik etkinlik değerleri için yalnızca ikinci yıl, T F V ve bileşenlerindeki gelişim için yine yalnızca ikinci yıl alınmıştır). Şekil incelendiğinde; öncelikle ikinci yıla (döneme) ait teknik etkinlik değerleri görülmektedir. Burada t dönemi ele alınacaktır. Dördüncü ve beşinci E K B lerin teknik etkinliklerinin 1 (referans E K B ler) olduğu diğer E K B lerin bunlara göre değerlendirildiği anlaşılmaktadır. Ortalama teknik etkinlik değeri ise dir. B u üretimi yapan E K B lerin ortalama % 65 etkinlikle çalıştıkları söylenebilir. Daha sonra ise döneme ait T FV ve bileşenlerindeki değişim görülmektedir. Örneğe göre bunlar işletmelerin ikinci yıllarına ait gelişimlerdir. Burada yer alan effch teknik etkinlik değişimi, techch teknoloji değişimi, pech saf etkinlik gelişimi, sech saf etkinlik değişimi, tfpch ise T F V G dir. Sonuçlar incelendiğinde ikinci yılda tüm işletmelerde T F V G nin negatif olduğu söylenebilir. M odele göre pech x sech = effch ve effch x techch = tfpch olması gerekmektedir. T FV ve bileşenlerindeki değişimin yıllık ortalamaları incelendiğinde, her yıl T F V G nin negatif olduğu görülmektedir. Ortalama T FPG ise dür. B u değere göre iletmeler on yılda % 17.7 oranında bir verimlilik düşüşü yaşamışlardır. E K B lerin T FV ve bileşenlerindeki ortalama değişimleri incelendiğinde aynı şekilde her işletmenin analiz edilen on yıllık dönemde verimlilik düşüşü yaşadığı görülmektedir. Burada ölçek etkinliği değerlerinin 1 olduğu (ölçeğe göre sabit getiri varsayımına göre analiz edildiği unutulmamalıdır), saf etkinlik değerlerinin % 100 ü (1.001) geçtiği görülmektedir. D olayısıyla bu örneğe göre yaşanan verimlilik düşüşünün tamamen teknolojiden kaynaklandığım söylemek yanlış olmayacaktır. Çıktı dosyalarında hesaplanan tüm ortalamalar geometrik ortalamadır (Şekil 9). 777

7 «r<9 e t * Rot Doffû Durrn B^ın (aoarun Yardır> ywr = t' fin» c r s t * r«1 to ( «d 1ı» y r vrs t-1 t t^ l » o.*oo ? î twan 0.4S MALMJUI5T INOCK 5U * * * A X Y y«ar» t f i m «f fc h tk W l p*<h!k h tfp c h ı.ooo 0.54J M * 0. 98* «m on ist ik o çx sum *«Y of ic a k s 1D&ntroo AltEKB EtklnUkİprt»Doneme Ait TFV ye Bileşenleri y * ar «MOı tpcml PK h 5 «tl tfpch * " « S İ ı.ooo i * ı oıo « J uran m u rjvist ıw cx s v m m \ OF FIR* «5 f i m ffrh tvchctı P*<h tfp ch ) o» oı 1 (1) " J ») I)» ı.ooo neon l = > Yıllık OrtalarnaUr TFV v. BllftOTİgflndrtl Do<l*l>n EKB Ort«lım«ton t f v v l Petlüm h f l a * M Şekil 9: Panel Veri İle Malmquist Yaklaşım ı Analizinin Çıktı Dosyası İkinci örnek olarak Şekil 5 te gösterilen veri dosyası, Şekil 10 da verilen talimat dosyasıyla analiz edilmiştir. Burada aynı beş işletmeye ait tek yıllık verilerle, girdi odaklı, ölçeğe göre sabit getiri varsayımı altında maliyet etkinliği hesaplanmıştır. Şekil 10: Tek Y ıllık Veri İle M aliyet Etkinliği Analizinin Talim at Dosyası Çıktı dosyasında işletmelere ait teknik etkinlik (te), maliyet etkinliği (ce) ve tahsis etkinliği (ce) değerleri yer almaktadır. M odele göre ae = ce /te olmalıdır. Burada teknik etkinlik değerlerine bakıldığında dört işletmenin o dönemde % 100 etkin çalıştıkları görülmektedir. Ancak maliyet etkinliklerinde ise yalnızca beşinci işletmenin % 100 etkinlikle çalıştığı görülmektedir. B u durumda tahsis etkinlikleri de düşük çıkmaktadır. Sonuçtan anlaşılan, diğer dört işletmenin girdilere ayırdıkları kaynakların tahsisini daha iyi yapmaları gerektiğidir. Çıktı dosyasının en sonunda ise her işletm e ye ait minimum maliyetli üretim için kullanılması gerekli olan girdi miktarları verilmiştir (Şekil:11). V Z A nın en iyi işletmeye ait üretim fonksiyonunu sınır üretim fonksiyonu olarak aldığı unutulmamalıdır. B u durumda örnekte maliyet etkinliği % 100 çıkan işletmenin kullandığı girdi miktarlarının diğer işletmeler için referans alındığını söylemek yanlış olmayacaktır. Örneğe göre maliyet etkinliği en düşük çıkan işletme olan birinci işletmenin (0.214) kullandığı birinci girdi 778

8 Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma miktarı 1289 olarak verilmişti (Şekil: 5). Ancak çıktı sonuçlarına göre minimum maliyetli üretim için birinci işletmenin bu girdiden kullanması gereken miktarın olduğu görülmektedir (Şekil:11). Şekil 11: Tek Y ıllık Veri İle M aliyet Etkinliği Analizinin Çıktı Dosyası En sık kullanılan analizlere ait çıktı dosyalarının değerlendirilmelerinin ayrıntılı olarak yapıldığı düşünülmektedir. Diğer analiz sonuçları da benzer çıktılar vermektedir. B u genel değerlendirmelerin ışığında diğer analizlere ait sonuçlarda kolaylıkla değerlendirilebilecektir. 3. Sonuç V ZA için kullanılan birçok bilgisayar yazılımı vardır. Bunlar arasında literatürde en sık kullanılanı ise gerek ücretsiz olması, gerekse kolay ulaşılabilir olması yönünden D EA P 2.1 dir. B u yazılım Tim Coelli tarafından fortran (Lahey F77LEM /32) dilinde yazılmış toplu iş odaklı bir D O S yazılımıdır. Yazılım ücretsiz olarak, Centre for Efficiency and Productivity Analysis (C EPA ) web sayfasından indirilebilmektedir. Yazılım ım a ait, PD F formatında dosyalanmış ve yaratıcısı Tim Coelli tarafından yazılmış kırk dokuz sayfalık bir İngilizce kullanım klavuzu bulunmaktadır. B u kılavuzda yazılımın kullanımı örneklerle desteklenerek açıklanmıştır. Yazılım kullanıcılara, girdi ya da çıktı odaklı olmak üzere, ölçeğe göre sabit ve değişken getiri varsayımları altında, tek taraflı, çift taraflı, çok taraflı V ZA analizi, maliyet etkinliği analizi ve Malmquist T F V G analizi seçeneklerini sunmaktadır. Yazılım ın kullanımı, kullanıcı arayüzünün kullanım kolaylığı olmaması sebebiyle bir takım zorluklar içermektedir. Yazılım çıktıları da, tekst dosyası olmaları, grafiksel anlatımın olmaması ve E K B leri karşılaştıran basit bir anlatımın olmaması sebebi ile anlaşılması zor ve yalnızca profesyonel kullanıcılara hitap edecek şekildedir. Verilerde ondalık ayracı olarak mutlaka. Kullanılmalıdır. Veri girişlerinde bir başka ayrıntı ise toplam kaç haneli olacağıdır. Eğer verilerde toplam sekiz basamaktan fazla haneli sayılar varsa bunlar bine ya da katlarına bölünerek yazılmalıdır. Veriler içerisinde sıfır olmamalıdır. Sıfır olan değerler, sonucu etkilemeyecek şekilde gibi bir değerle değiştirilmelidir. B u nedenlerle verileri ilk başta M icrosoft O ffice E xcel de hazırlamak daha kolay olmaktadır. Hazırlanan veri ve talimat dosyaları yazılımın uygulama dosyası ile aynı klasörde olmalıdır. Aksi takdirde yazılım bu dosyalara ulaşamayacağı için hesaplama yapamayacak ve çıktı dosyası yaratamayacaktır. Çıktı dosyalarının değerlendirilmesinde, açıklanan kriterler dikkate alınmalı ve burada verilen ortalamaların tamamının geometrik ortalama olduğu unutulmamalıdır. Y azılım çıktılarına göre tablolar oluşturulmak istenirse aynı şekilde geometrik ortalamalar alınmalıdır. E K B lerin birbiri ile karşılaştırılmasında analizin VZA olduğu unutulmamalı, yapılan değerlendirmelerin referans E K B lere göre yapılması gerekmektedir. Eğer maliyet etkinliği analizi yapılıyor ise girdi fiyatları tüm E K B ler için aynı alınmalıdır. D olayısı ile maliyet analizi için ortalama girdi fiyatları alınmalı (ya da girdi fiyatlarının standart olduğu üretimler seçilm eli) ve analizde ortalama fiyatlar kullanılmalıdır. 779

9 Kaynaklar Hollingsworth, B., D ata envelopment analysis and productivity analysis: a review of the options, Econom ic Journal, vol. 109: Hollingsworth, B., Non Parametric Efficiency Measurement, The Econom ic Journal, 114: Coelli, T., Battese, G., Prasada, Rao, D., An introduction to efficiency and productivity analysis, Kluwer Academ ic Publishers, P :165, Cambridge. Özden, A., Günümüzde Etkinlik Kavramı ve Ölçüm M etotları, IX. Tarım Ekonomisi Kongresi, 2: Coelli, T., A Guide T o D EA P Version 2.1: A Data Envelopment Analysis (Computer) Program, Centre for Efficiency and Productivity Analysis W orking Paper Series, No. 08/1996, Australia. Barr, R.S., d E a Software Tools and Technology: A State-of-the-Art Survey, in: W.W. Cooper, L.M. Seiford, J. Zhu (eds) Handbook on Data Envelopment Analysis, Kluwer, Boston,