SİSMİK PARAMETRE HESAPLAMA VE RAPORLAMA PROGRAMI

Transkript

1 SisPar v.2.0 SİSMİK PARAMETRE HESAPLAMA VE RAPORLAMA PROGRAMI KULLANIM KILAVUZU OCAK 2016 DATA YERBİLİMLERİ 1

2 İÇİNDEKİLER Konu 1. SisPar Yazılımı Menüler Dosya Menüsü Veri Aç Veri Girişi Veri Kaydet Parametre Verilerini Kaydet Koordinat Dosyası Aç Surfer Harita Dosyası Kaydet Raporla Çıkış İşlemler Menüsü Parametreleri Hesapla Formasyon Seç Formasyon Temizle Değerlendir Tümünü Temizle Program Menüsü Ayarlar Kullanım Kılavuzu Hakkında Program Kullanımı Veri Dosyasının Hazırlanması ve Açılması Veri Girişi Yapılması Verilerin Kaydedilmesi Parametrelerin Hesaplanması ve Veri Dosyasının Kaydedilmesi Koordinat Dosyasının Hazırlanması ve Açılması Surfer Harita Dosyası Biçimi ve Kaydedilmesi Formasyonların Seçimi ve Değerlendirilmesi Sonuçların Rapor Çıktısının Alınması Kullanım Esnasında Oluşması Muhtemel Hatalar ve Açıklamaları.... Sayfa No

3 1. SİSPAR YAZILIMI SisPar; arazide yapılan sismik ölçümler sonucu elde edilen sismik hızlardan, jeoteknik çalışmalar için gerekli olan mühendislik parametrelerinin kısa bir zamanda hesaplanmasını ve değerlendirilmesini sağlayan bir yazılımdır. Bu program ile 2 ve 3 tabakalı sismik veriler için zemin dinamik elastik parametreleri hesaplanıp, isteğe bağlı olarak tüm çalışma alanı için ya da inceleme alanındaki tüm formasyonlar için ayrı ayrı değerlendirme yapılabilir. SisPar yazılımı ile hesaplanabilen zemin parametreleri aşağıda verilmiştir; - Yoğunluk (ρ) - Sismik Hız Oranı (V p /Vs) - Poisson Oranı (υ) - Maksimum Kayma Modülü (Gmax) - Dinamik Elastisite Modülü (Ed) - Bulk Modülü (K) - 30 m Kayma Dalga Hızı (Vs30) - Zemin Büyütmesi (Z b ) - Zemin Hakim Titreşim Periyodu (T0) Bu parametrelerle birlikte Sismik hızlar ve TS EN zemin sınıflama değerlendirmesi de yapılabilir. Hesaplanan tüm parametreler ve değerlendirmeler isteğe bağlı olarak Word belgesi şeklinde rapor olarak hazırlanabilir. Bu raporda en başta tüm parametreleri içeren bir genel tablo ve daha sonra her bir parametre için tablolar ve açıklamalar ayrı başlıklar halinde verilmektedir. İsteğe bağlı olarak inceleme alanındaki tüm sismik ölçümlerin koordinatları programa girilerek daha sonra Surfer yazılımı ile harita çizmek için gerekli olan veri dosyaları hazırlanabilir. Bu işlem aşağıda verilen parametreler için yapılabilir; - 30 m Kayma Dalga Hızı (Vs30) - TS EN Zemin Sınıfı - Zemin Büyütmesi (Zb) - Zemin Hakim Titreşim Periyodu (T0) SisPar yazılımı Microsoft Windows 98 ve üstü işletim sistemleri altında rahatlıkla çalışabilmektedir. 1

4 2. MENÜLER 2.1. Dosya Menüsü Bu menüde yazılım için gerekli olan veri dosyalarının açılması ve kaydedilmesi ile ilgili işlem adımları bulunmaktadır Veri Aç Bu adım ile daha önceden hazırlanmış olan ve içerisinde sismik ölçümlerden elde edilen P dalga hızı (V p ), S dalga hızı (Vs), ve kalınlık (h) değerlerinin bulunduğu veri dosyasının programa girilmesi sağlanır. Veri dosyası.dat uzantılıdır ve Surfer yazılımı veya Windows Donatılarında bulunan Not Defteri yazılımı ile hazırlanabilir. (Veri dosyası hazırlama-bkz. Sayfa:5) Veri Girişi SisPar yazılımına veri girişi manuel olarak da yapılabilir. Bu adım ile veri giriş penceresi açılarak sismik ölçümlerden elde edilen P dalga hızı (V p ), S dalga hızı (Vs), ve kalınlık (h) değerlerinin klavye üzerinden programa girilmesi sağlanır. (Veri girişi yapılması-bkz. Sayfa:7) Veri Kaydet Verilerin dosyadan ya da manuel olarak yapılmasından sonra kaydedilmesi için gerekli olan adımdır. Bu adım ile oluşturulacak dosya.dat uzantılıdır ve ölçüm adları, sismik hızlar, kalınlıklar ve formasyon bilgilerini içerir Parametre Verilerini Kaydet Sismik hızları içeren veri dosyasının açılmasından ve zemin parametrelerinin hesaplanmasından sonra tüm parametreler veri dosyası olarak kaydedilebilir. Bu adım ile oluşturulacak dosya.dat uzantılıdır ve Sismik hızlar dahil tüm parametreleri içerir. 2

5 Koordinat Dosyası Aç Bu seçenek ile daha önceden hazırlanmış olan ve içerisinde sismik ölçümlerin koordinatları bulunan veri dosyası programa girilir. Bu dosya.dat uzantılıdır ve Surfer yazılımı veya Windows Donatılarında bulunan Not Defteri yazılımı ile hazırlanabilir. (Koordinat dosyası hazırlama bkz.-sayfa:11) Surfer Harita Dosyası Kaydet Jeoteknik aporlarda verilen ve Surfer yazılımı ile hazırlanabilen grid haritaları için gerekli olan veri dosyası SisPar yazılımı ile oluşturulabilir. Bunun için koordinat verilerini içeren dosyanın daha önceden programa girilmiş olması gerekir Raporla Hesaplanan tüm parametreler ve yapılan tüm değerlendirmeler bu seçenek ile Word belgesi olarak hazırlanabilir. Bunun için Microsoft Office sürümlerinden herhangi birisinin sistemde yüklü olması gerekmektedir Çıkış Bu menü programı kapatmak için kullanılmaktadır İşlemler Menüsü Zemin parametrelerinin hesaplanması ve değerlendirilmesi için gerekli olan işlem adımlarını içermektedir Parametreleri Hesapla Programa girilen sismik verilerden zemin dinamik elastik parametrelerin hesaplanmasını sağlar. Hesaplanan parametreler tablo halinde programdan izlenebilir. Parametreleri hesaplarken kullanılan bağıntılar için program menüsünden yardım alınabilir Formasyon Seç Zemin parametreleri hesaplandıktan sonra, inceleme alanındaki formasyonların her biri için ayrı ayrı değerlendirme yapmak gerekebilir. Bu seçenek ile parametrelerin gösterildiği tablo üzerinden aynı olan formasyonlar seçilerek değerlendirme yapılabilir. Bu işlem her farklı formasyon için tekrarlanabilir. 3

6 Formasyon Temizle Bir formasyon grubu seçilip değerlendirme yapıldıktan sonra farklı diğer bir grup formasyonun seçilebilmesi için kullanılır. Bu seçenek ile daha önce seçilen formasyonlar temizlenip tekrar formasyon seçimi yapılır Değerlendir Aynı olan formasyonlar seçildikten sonra bu seçenek ile o formasyona ait parametreler değerlendirilir. Değerlendirme her bir parametre için en küçük ve en büyük değerler ile en küçük ve en büyük tanım aralığının bulunması şeklinde yapılmaktadır Tümünü Temizle Hesaplamalar ve değerlendirmeler yapıldıktan sonra yeni veri dosyasının programa girilmesi istenebilir. Bu adım ile daha önce hesaplanan tüm parametreler ve değerlendirmeler silinir ve yeni veri dosyası eklenebilir Program Menüsü Program ayarlarının ve program ile ilgili bilgilerin bulunduğu menü seçenekleridir Ayarlar Bu seçenek ile program ayarları isteğe bağlı olarak değiştirilebilir. Ayarlar menüsünden aşağıda verilen ayarlar yapılabilir; - Formasyonlara ayırarak değerlendirme: Bu menü altındaki seçenekler isteğe göre değiştirilerek parametrelerin formasyonlara ayırılıp değerlendirilmesi ya da sadece tüm inceleme alanının değerlendirilmesi sağlanabilir. Altında bulunan seçeneklerden hepsi işaretlenebilir, hepsinin işareti kaldırılabilir ya da tek tek işaretlenip işareti kaldırılabilir. Hangi seçenekler işaretli ise o parametreler için formasyonlara ayırıp değerlendirme yapılır. İşaretli olmayan parametreler tüm inceleme alanı için değerlendirmeye tabi tutulur. - Surfer Harita Dosyası Kaydet: Bu menü altındaki seçeneklerden işaretli olanlar için surfer harita dosyası kaydedilebilir. İşaretli olmayan seçenekler için harita dosyası kaydedilemez. Bu seçeneklerden hepsi işaretlenebilir, hepsinin işareti kaldırılabilir ya da tek tek işaretlenip işareti kaldırılabilir. 4

7 - Rapora Tabloları Ekle: Bu seçenek işaretlenirse oluşturulacak olan Word belgesine parametre tabloları eklenir, işaretlenmez ise eklenmez. - Rapora Değerlendirmeleri Ekle: Bu seçenek işaretlenirse oluşturulacak olan Word belgesine değerlendirme açıklamaları eklenir, işaretlenmez ise eklenmez Kullanım Kılavuzu Kullanım kılavuzunun görüntülenmesini sağlar Hakkında Program bilgilerinin yer aldığı ekranı görüntülemek için kullanılır. 3. PROGRAM KULLANIMI 3.1. Veri Dosyasının Hazırlanması ve Açılması Veri dosyası Surfer yazılımı ile ya da Windows Donatılarında bulunan Not Defteri yazılımı ile hazırlanabilir. Not defteri ile veri dosyası hazırlamak daha zahmetli ve zaman alıcıdır. Aşağıda bir veri dosyasının Not Defteri programındaki görüntüsü verilmektedir. Buradan da anlaşılacağı üzere bu programda tüm verilerin tek tek elle yazılması ve aralarına virgül konulması gerekmektedir. Buda zaman kaybı yaratır ve zahmetli bir iştir. Burada yapılacak en ufak bir hata parametrelerin yanlış hesaplanmasına ya da programda hataya neden olacaktır. Not Defteri yerine Surfer yazılımı kullanılması daha uygundur. Veri dosyası 5

8 oluşturmak için Surfer yazılımı içerisinden File-New-Worksheet adımları takip edilmelidir. Oluşturulması gereken veri dosyası biçimi aşağıda verilmektedir. 1.Sütun 2.Sütun 3.Sütun 4.Sütun 5.Sütun 1. Satır 1. Ölçüm Adı 1. Ölçüm Vp1 1. Ölçüm Vs1 1. Ölçüm h1 1. Ölçüm Formasyon 2. Satır Boş 1. Ölçüm Vp2 1. Ölçüm Vs2 Boş Boş 3. Satır 2. Ölçüm Adı 2. Ölçüm Vp1 2. Ölçüm Vs1 2. Ölçüm h1 2. Ölçüm Formasyon 4. Satır Boş 2. Ölçüm Vp2 2. Ölçüm Vs2 2. Ölçüm h2 Boş 5. Satır Boş 2. Ölçüm Vp3 2. Ölçüm Vs3 Boş Boş 6. Satır 3. Ölçüm Adı 3. Ölçüm Vp1 3. Ölçüm Vs1 3. Ölçüm h1 3. Ölçüm Formasyon 7. Satır Boş 3. Ölçüm Vp2 3. Ölçüm Vs2 Boş Boş Ölçüm Adı... Ölçüm Vp1... Ölçüm Vs1... Ölçüm h1... Ölçüm Formasyon Önemli Not: Eğer 3 tabakalı veri var ise 5. Satırda göründüğü gibi eklenmelidir. Aşağıda 2 ve 3 tabakalı verileri içeren ve Surfer yazılımında hazırlanmış veri dosyasının görüntüsü verilmektedir. Hazırlanan veri dosyası Dosya-Veri Aç (*.dat) adımları takip edilerek yada basılarak programa girilir. simgeli tuşa 6

9 3.2. Veri Girişi Yapılması Veri dosyasının hazırlanamadığı durumlarda sismik verilerin programa elle girilmesi gerekebilir. Özellikle az sayıdaki ölçüm için bu adım uygulanabilir. Bunun için Dosya-Veri Girişi adımları takip edilmeli ya da simgeli tuşa basılmalıdır. Bu adımdan sonra karşınıza veri giriş penceresi gelecektir. Bu pencerede 2 veya 3 tabakalı sismik veri değerleri ile ölçüm adı ve formasyon bilgileri girildikten sonra Ekle tuşuna basılarak veriler programa girilir. Bu işlem veri sayısı kadar yapılır. Hızlı veri girişi açısından kutucuklar arasında Tab tuşu ile otomatik geçişler yapılabilir. 7

10 Bütün veriler eklendikten sonra Tamam tuşuna basılarak pencere kapatılmalıdır. Eğer Tamam tuşuna basılmadan, İptal tuşuna veya X tuşuna basılırsa veriler programa girilmemiş olur. Verilerin girilmesinden sonra, parametreler hesaplanmadan önce bu pencere tekrar açılabilir ve veriler üzerinde istenilen düzeltmeler yapılabilir. Herhangi bir veriyi değiştirmek için öncelikli olarak yeni verinin değerleri kutucuklara yazılmalıdır. Daha sonra Değiştir tuşuna basılarak değiştirilecek verinin adı yazılmalıdır. Ok tuşuna basılınca veri değiştirilmiş olur. Herhangi bir veri silinmek istenirse Sil tuşuna basılarak silinecek verinin adı yazılır. Ok tuşuna basılınca o veri silinmiş olur. Değiştirme ve Silme işlemlerinden sonra mutlaka Tamam tuşu ile pencere kapatılmalıdır. Eğer İptal tuşuna veya X tuşuna basılırsa veriler bir önceki halinde kalır. 8

11 3.3. Verilerin Kaydedilmesi Dosyadan veya manuel olarak veri girişi yaptıktan sonra, girilen verilerin kaydedilmesi gerekebilir. Bunun için Dosya-Veri Kaydet adımları takip edilmeli ya da simgeli tuşa basılmalıdır. Bu adımdan sonra kaydedilen veri dosyasından görünüm aşağıda verilmiştir Parametrelerin Hesaplanması ve Veri Dosyasının Kaydedilmesi Veri dosyası hazırlandıktan sonra parametrelerin hesaplanması için İşlemler-Parametreleri Hesapla adımları takip edilmeli ya da simgeli tuşa basılmalıdır. Parametreler hesaplandıktan sonraki ekran görüntüsü aşağıda verilmektedir. 9

12 Eğer parametreler hesaplandıktan sonra aşağıdaki gibi bir uyarı gelirse ayarlar menüsünden seçenekler değiştirilebilir. (Ayarlar bkz.-sayfa:4) Daha sonra isteğe bağlı olarak tüm parametreler veri dosyası olarak kaydedilebilir. Bunun için Dosya-Parametre Verilerini Kaydet adımları takip edilmeli ya da basılmalıdır. simgeli tuşa Aşağıda kaydedilmiş olan veri dosyasının Surfer yazılımındaki görüntüsü verilmektedir. 10

13 3.5. Koordinat Dosyasının Hazırlanması ve Açılması Koordinat dosyası Surfer yazılımı ile ya da Windows Donatılarında bulunan Not Defteri yazılımı ile hazırlanabilir. Not defteri ile veri dosyası hazırlamak daha zahmetli ve zaman alıcıdır. Not Defteri yerine Surfer yazılımı kullanılması daha uygundur. Koordinat dosyası oluşturmak için Surfer yazılımı içerisinden File-New-Worksheet adımları takip edilmelidir. Oluşturulması gereken koordinat dosyası biçimi aşağıda verilmektedir. 1.Sütun 2.Sütun 1. Satır Y X 2. Satır 1. Ölçüm Y Koordinatı 1. Ölçüm X Koordinatı 3. Satır 2. Ölçüm Y Koordinatı 2. Ölçüm X Koordinatı 4. Satır 3. Ölçüm Y Koordinatı 3. Ölçüm X Koordinatı 5. Satır 4. Ölçüm Y Koordinatı 4. Ölçüm X Koordinatı 6. Satır 5. Ölçüm Y Koordinatı 5. Ölçüm X Koordinatı 7. Satır 6. Ölçüm Y Koordinatı 6. Ölçüm X Koordinatı Ölçüm Y Koordinatı... Ölçüm X Koordinatı Aşağıda Surfer yazılımında hazırlanmış koordinat dosyasının görüntüsü verilmektedir. 11

14 Hazırlanan koordinat dosyası Dosya-Koordinat Dosyası Aç adımları takip edilerek yada simgeli tuşa basılarak programa girilir Surfer Harita Dosyası Biçimi ve Kaydedilmesi Surfer yazılımında grid haritalarının çizilebilmesi için sismik ölçümlerin koordinatları ve çizilmesi istenilen parametrenin değerlerinin olduğu bir veri dosyası gereklidir. Bu dosyanın SisPar yazılımı ile oluşturulabilmesi için Dosya-Surfer Harita Dosyası Kaydet adımları izlenmeli ya da simgeli tuşa basılmalıdır. 12

15 Bu adımları yaptıktan sonra, ayarlar menüsünde hangi parametreler için surfer harita dosyası kaydetme seçeneği seçili ise ardı ardına o parametreler için kaydetme penceresi açılacaktır. Aşağıda bu durum için geçerli olan ekran görüntüleri verilmektedir. Seçenekler ayarlar menüsünden değiştirilebilir. (Ayarlar bkz. Sayfa:4) Aşağıda verilen ekran görüntüsü kaydedilen harita dosyasından alınmıştır. 13

16 3.7. Formasyonların Seçimi ve Değerlendirilmesi SisPar yazılımında inceleme alanındaki farklı formasyonlarda yer alan sismik ölçümler seçilerek değerlendirme yapılabilir. Bunun için İşlemler-Formasyon Seç adımları takip edilebilir ya da simgeli tuşa basılabilir. Daha sonra parametre tablosunun Serim Adı yazan ilk sütununda bulunan sismik ölçüm isimlerinden aynı formasyonlarda bulunanlar sırayla farenin sol tuşu ile seçilir. Eğer yanlış seçim yapılırsa farenin sağ tuşu ile yanlış seçilen sismik ölçüm silinir. Bu işlemden sonra İşlemler-Değerlendir adımları takip edilerek, ya da simgeli tuşa basılarak değerlendirme yapılır. Aşağıda sırasıyla formasyon seçimi ve değerlendirme işlemleri için yapılması gerekenlerin görüntüleri verilmiştir. 14

17 - Formasyon Seç işlemi yapıldıktan sonra tablonun ilk sütunu üzerinden aynı formasyonlardaki veriler seçilir: - Eğer yanlış işaretleme yapılmışsa farenin sağ tuşu ile yanlış seçilen ölçüm çıkarılır: - Değerlendir komutu ile değerlendirme yapılır ve tablonun altında yapılan değerlendirmelerin sonucu yazdırılır. Eğer Formasyonlara Ayırarak Değerlendirme tüm parametreler için Açık ise değerlendirme sonuçları aşağıdaki gibi olacaktır. 15

18 - Eğer Formasyonlara Ayırarak Değerlendirme tüm parametreler için Kapalı ise değerlendirme sonuçları aşağıdaki gibi olacaktır. - Eğer Formasyonlara Ayırarak Değerlendirme örnek olarak sadece yoğunluk için Açık ise değerlendirme sonuçları aşağıdaki gibi olacaktır. Önemli Not: Burada örnek veriler üzerinden Jm formasyonuna ait sismik ölçümler değerlendirilmiştir. Diğer formasyonları da değerlendirebilmek için yukarıdaki işlemlerden sonra mutlaka Formasyon Temizleme işlemi yapılmalıdır. 16

19 Formasyon Temizleme : İlk formasyon seçimini yapıp değerlendirdikten sonra İşlemler-Formasyon Temizle adımları ile ya da simgeli tuşa basılarak daha önce seçilen tüm formasyonlar silinir. Bu işlemden sonra en baştan yukarıda yazıldığı şekilde diğer formasyonlar seçilerek değerlendirme yapılabilir. Aşağıdaki ekran görüntüsü üç kez farklı formasyon seçimi yapılıp değerlendirildikten sonra alınmıştır. Önemli Not: Değerlendirmeler bittikten sonra programa yeni veri girişi yapılacaksa İşlemler-Tümünü Temizle adımları takip edilmeli ya da simgeli tuşa basılmalıdır. 17

20 3.8. Sonuçların Rapor Çıktısının Alınması SisPar ile hesaplanan tüm parametreler ve değerlendirmeler otomatik olarak Word belgesine aktarılmaktadır. Bu rapora isteğe bağlı olarak tablolar ve değerlendirmeler eklenebilir veya çıkarılabilir. Bu durum ayarlar penceresinden değiştirilebilir. (Ayarlar bkz.-sayfa:4) Rapor oluşturmak için Dosya-Raporla adımları izlenmeli ya da simgeli tuşa basılmalıdır. Bu işlemden sonra Raporla penceresi açılacaktır ve belirli bir süre sonra Word belgesi raporu oluşturulacaktır. Rapor oluşturulurken geçen süre programa girilen veri sayısına, rapora tabloların eklenip eklenmemesine (Ayarlar bkz.-sayfa:4) ve programın çalıştırıldığı bilgisayarın sistem özelliklerine bağlı olarak değişmektedir. Oluşturulan raporda, en başta tüm parametreleri içeren bir genel tablo ve daha sonra her bir parametre için tablolar ve açıklamalar ayrı başlıklar halinde verilmektedir. Ayrıca tüm parametrelerin açıklamaları, kullanılan formüller ve değerlendirme tabloları da rapora eklenmektedir. 18

21 4. KULLANIM ESNASINDA OLUŞMASI MUHTEMEL HATALAR VE AÇIKLAMALARI - Veri Tabanı Hatası: SisPar ayarlarının kaydedildiği veritabanı dosyası olan vrtbn.dll dosyasının değiştirilmesinden veya silinmesinden dolayı meydana gelen hatadır. Bu hata ile karşılaşılıyorsa yazılım sistemden tamamen kaldırılmalı ve yeniden kurulum yapılmalıdır. - Veri Dosyası Hatası: Programa girilecek veri dosyasının yanlış hazırlanmasından dolayı meydana gelen hatadır. Veri dosyası dikkatlice kontrol edilmelidir. - Koordinat Dosyası Hatası: Programa girilecek koordinat dosyasının yanlış hazırlanmasından dolayı meydana gelen hatadır. Koordinat dosyası dikkatlice kontrol edilmelidir. 19

22 - Belirlenemeyen Hatalar: Bu tür hatalar veri dosyasındaki verilerin birbiri ile olan uyumsuzlukları sonucu herhangi bir değişkenin tanımsız değer alması ile meydana gelen hatalardır. Örnek olarak Vp hızı Vs hızından düşük girilmişse veya kalınlık değeri girilmemişse vb. gibi durumlar söz konusu ise bu tür hatalar oluşabilir. Veri dosyasının dikkatli olarak kontrol edilmesi gerekmektedir. - Microsoft Office Hatası: Microsoft Office in herhangi bir sürümü sistemde yüklü değilse bu hata ile karşılaşılır. Microsoft Office sürümlerinden herhangi birisi sisteme yüklendikten sonra bu hata giderilmiş olur. - Belirlenemeyen Microsoft Office Hatası: Microsoft Office yazılımı sisteme yanlış yüklenmiş veya bu yazılıma ait dosyaların bir ya da bir kaçının değiştirilmiş olması sonucu meydana gelen hatadır. Microsoft Office yazılımının yeniden yüklenmesi gerekmektedir. 20

23 - Sistem Dosyaları Hatası: SisPar yazılımının çalışması için gerekli olan sistem dosyalarının bir ya da bir kaçının değiştirilmiş veya kaldırılmış olması sonucu meydana gelen hatalardır. Bu hatalar ile karşılaşılıyorsa yazılım sistemden tamamen kaldırılmalı ve yeniden kurulum yapılmalıdır. 21