ANKARA ŞEHRİNDE DERSHANELERİN DAĞILIŞI

Transkript

1 T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ COĞRAFYA (BÖLGESEL COĞRAFYA) ANABİLİM DALI ANKARA ŞEHRİNDE DERSHANELERİN DAĞILIŞI Yüksek Lisans Tezi Ümit DURU Ankara-2007

2 T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ COĞRAFYA (BÖLGESEL COĞRAFYA) ANABİLİM DALI ANKARA ŞEHRİNDE DERSHANELERİN DAĞILIŞI Yüksek Lisans Tezi Ümit DURU Tez Danışmanı Prof. Dr. E.Murat ÖZGÜR Ankara

3 T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ COĞRAFYA (BÖLGESEL COĞRAFYA) ANABİLİM DALI ANKARA ŞEHRİNDE DERSHANELERİN DAĞILIŞI Yüksek Lisans Tezi Tez Danışmanı : Prof. Dr. E.Murat ÖZGÜR Tez Sınavı Tarihi: 26/11/2007 3

4 ÖNSÖZ Özel öğretim kurumları arasında bulunan ÖSS ve OKS ye yönelik dershanelerin son yıllarda sayıları giderek artmakta ve dershaneler merkezi yerleşim sahasından çevre semtlere doğru saçılmaktadır. Alanında ilk olma özelliği taşıyan bu çalışmada dershanelerin hangi yıllardan itibaren, neden çevre semtlere saçıldığını ortaya koymak amaçlanmıştır. Öncelikli olarak bu çalışmanın her aşamasında değerli görüşlerini ve yardımlarını esirgemeyen tez danışmanım Prof. Dr. E.Murat ÖZGÜR e, MEB Özel Öğretim Kurumları Genel Müdür Yardımcısı Mustafa ÇANDIR a, anket uygulaması esnasında yardımlarını esirgemeyen öğretmen arkadaşlarıma ve aileme şükranlarımı sunarım. Ümit DURU Ankara

5 İÇİNDEKİLER Sayfa Önsöz 4 Özet 7 Summary 9 Çizelge Listesi 10 Haritalar Listesi 11 Fotoğraflar Listesi 12 Şekil Listesi GİRİŞ Araştırmanın Amacı, Yöntemi ve Veri Kaynakları Araştırmanın Sınırlılıkları Kavramsal Çerçeve Ankara Şehrinin İlçeleri ve Mahalleleri TÜRKİYE DEKİ ve DÜNYADAKİ DERSHANELER Türkiye de Dershanelerin Tarihsel Gelişimi Osmanlı Döneminde Özel Öğretim Cumhuriyet Döneminde Özel Öğretim ve Dershaneler Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı ( ) İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı ( ) Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı ( ) Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı ( ) Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı ( ) Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı ( ) Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı ( ) Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı ( ) Türkiye deki Dershane Sayılarının Yıllara Göre Değişimi Türkiye deki Dershanelerin İllere Göre Dağılışı Bazı Ülkelerde Dershaneler GELİŞİM SÜRECİ ve YER SEÇİMİ BAKIMINDAN ANKARA DAKİ DERSHANELER 3.1. Ankara daki Dershane Sayılarının Yıllara Göre Değişimi Ankara da Dershanelerin Yer Seçimi Etmenleri Ankete Katılan Öğrencilerin Sosyo-Ekonomik Özellikleri

6 Uygulanan Ankete İlişkin Temel Bulgular Dershane Yeri ve Özellikleriyle İlgili Öğrenci Görüş ve Eğilimleri Ankara da Dershanelerin Açılma Yerleri Belirlenirken Dikkat Edilen Faktörler Bina Uygunluğu Önemli Yollara/Caddelere Yakınlık Fark Edilebilirlik Erişebilirlik (Ulaşım Süresi) ve Güvenlik Faktörü Okullara Yakınlık Gürültülü Yerlere Uzak Olma İsteği Sitelere/Meskenlere Yakınlık Dershane Dağılışı Toplanma Ekonomisi İlişkisi Ankara da Dershanelerin Dağılışı Ankara daki Dershanelerin İlçelere Oransal Dağılışı Ankara daki Dershanelerin Açılış Dönemlerine Göre İlçelere Dağılışı Ankara daki Dershanelerin Açılış Dönemlerine Göre Mahallelere Dağılışı Ankara da Dershanelerin Zamana ve Mekâna Bağlı Değişimi Ankara daki Dershane Bölgelerinin Etki Alanları Çankaya daki Dershanelerin Etki Alanı Keçiören/Yenimahalle Bölgesi ndeki Dershanelerin Etki Alanı Altındağ/Mamak Bölgesi ndeki Dershanelerin Etki Alanı Etimesgut/ Sincan Bölgesi ndeki Dershanelerin Etki Alanı Gölbaşı ndaki Dershanelerin Etki Alanı SONUÇ ve ÖNERİLER Sonuçlar Öneriler 118 KAYNAKÇA 121 EKLER 124 Ek.1 Fotograflar 125 Ek.2 Anket Soruları 128 Ek.3 Karşılaştırmalı Çizelgeler

7 ÖZET Ankara da Dershanelerin Dağılışı adlı çalışmanın üç temel amacı var. Bunlar, Ankara şehri örneğinde dershanelerin yıllara göre mekân üzerinde nasıl bir dağılış ve değişim gösterdiğinin araştırılması; dershanelerin hangi etmenlerinin etkisiyle kuruluş yeri/lokasyon seçtiklerinin saptanması ve dershanelerin etki alanlarının belirlenmesidir. Bu araştırmanın evrenini, Ankara daki dershaneler ve bu dershanelere giden öğrenciler oluşturmaktadır. Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) kayıtlarına göre 2006 yılı sonunda Ankara da 489 dershane bulunmaktaydı. Araştırma için, bu dershanelerden 51 inde (%10) 1250 öğrenci üzerinde yer seçimi (lokasyon) faktörlerini belirlemek üzere anket uygulanmıştır. Bu anket verileri SPSS istatistik programı yardımıyla analiz edilmiştir. Bunların yanı sıra, öğretmen ve kurucular ile lokasyon faktörleri konusunda Yüz yüze görüşmeler (mülakat) yapılmıştır. Çalışmanın bir diğer önemli ayağını Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) yardımıyla dershane lokalizasyonlarının yapılması oluşturmaktadır. M.E.B. den elde edilen adreslerin yardımıyla, Mapinfo CBS programında bu işlem gerçekleştirilmiş ve bu altlık sayesinde çeşitli tematik haritalar üretilmiştir. Araştırma sonucunda; dershanelerin önceleri Kızılay Merkezi İş Sahası nda toplanma eğilimi gösterdiği ancak daha sonraları Ankara nın metropolitenleşme sürecine ve mekânsal büyümesine paralel olarak çevre semtlere doğru saçılma eğilimi içinde oldukları saptanmıştır. Dershane sayılarının hızla artması; dershane kurmanın kolay olması, öğrenci/velilerin büyük bir bölümünün dershane olmadan sınavlarına kazanılamayacağına inanmaları ve genç-işsiz öğretmen sayılarının fazla olması etkili olmuştur. Dershanelerin çevre semtlere mekânsal yayılımı/saçılması üzerinde ise; merkezde dershane giderlerinin (özellikle mülk ve kira bedellerinin) yüksekliği, dershane kurmaya uygun binaların sınırlılığı, büyüyen şehirde dershanelere ulaşmanın zaman alması ve yorucu olması, güvenlik kaygıları gibi faktörler etkili olmuştur. Ayrıca; bu çalışmada, dershanelerin belli bir etki alanının olduğu da anlaşılmıştır. Kızılay daki dershanelerin tarihsel ve merkezilik nedenleriyle geniş bir etki alanına sahip olduğu, bulunduğu Çankaya ilçesinin dışından da öğrenci çektiği gözlenmektedir. Ancak zamanla çevre semtlerde yeni 7

8 dershanelerin açılması Kızılay ın etki alanında daralmalara yol açmıştır. Diğer taraftan, Gölbaşı ve Keçiören deki dershanelerin diğer bölgelerdeki dershanelere göre yakın çevrelerinden daha çok öğrenci çektikleri gözlenmektedir. 8

9 SUMMARY There is three objectives of the Distribution of Private Teaching Institutions in Ankara paper: research on how those institutions demonstrate distribution and alteration on localities according to years in Ankara City sample; what are the considerations in determining the foundation place/location for the institutions and determining the influence area of the institutions. Private Teaching Institutitons in Ankara and enrolled students constitute the universe of this research. According to the registrations of Ministry of National Education there were 489 private institutions by year end of A survey conducted on 51 of the institutions (%10) and 1250 students aiming to determine the factors in selecting the location. Thjis survey data analysed by SPSS program. In addition, interviews executed with teachers and founders on the location factors. Localization of the institutions by means of Geographical Information Systems (CBS) constitutes the other important leg of the paper. This transaction implemented in Mapinfo CBS program assisted by addresses provided from Ministry of National Education and various tematic maps are produced with that support. In consequence of the research implemented it is determined that the institutions inclined to settle in central Kızılay business area at the beginning, however later paralel to Ankara s metropole fact process and expansion on locality now is in inclination to scatter neighbourhood. Easy foundation of these institutions, the belief of the students/parents that there is no chance to achieve the examinations without participating the işnstitutions and the excess number of young-unemployed teachers effected the increase of the numbers of the institutions. On scattering of the institutions to neighbourhood and expansion in locality the factors such as high costs in center (especially estates and rents), limited facilities for establishing institutions, occupation and tiresome transport and security concerns became effective. In addition, it is also understood that the institutions have a certain influence area. It is observed that institutions in Kızılay with their historical and collectivism it has a wide influence area and also attracts students from outside Çankaya. However, new establishments in neighbourhood evoked the restrictions in Kızılay influence area. On the other hand, they attracts the students living closer to Kızılay than Gölbaşı and Keçiören. 9

10 ÇİZELGE LİSTESİ Sayfa Çizelge 1 Araştırma kapsamına giren dershaneler ve öğrenci kontenjanları. 21 Çizelge 2 Ankara daki dershanelerden alınan örneklem grubunun ilçelere dağılışı 22 Çizelge 3 Ankara da anket uygulanan dershaneler. 23 Çizelge 4 Ankara daki mahallelerin ilçelere göre kodları 29 Çizelge 5 Türkiye deki yılları arası okul, öğretmen, öğrenci sayıları 35 Çizelge 6 Türkiye deki yıllara göre dershanelerin sayısal değişimleri 40 Çizelge 7 Türkiye deki dershanelerin illere göre dağılışı 44 Çizelge 8 Ankara şehrinde dershanelerin sayısal değişimi 51 Çizelge 9 Ankara da döneminde dershane, öğretmen ve öğrenci. sayıları. 53 Çizelge 10 Ankete katılan deneklerin aile gelir düzeyi 54 Çizelge 11 Deneklerin ikamet ettikleri ilçelere göre sınıflandırması 55 Çizelge 12 Ankete katılan öğrencilerin annelerinin çalışma durumu 56 Çizelge 13 Ankete katılan öğrencilerin babalarının çalışma durumu 56 Çizelge 14 Öğrencilerin dershaneye ortalama ulaşma süreleri 58 Çizelge 15 Okunan okuldan gidilen dershaneye ortalama ulaşım süresi 59 Çizelge 16 Deneklerin dershane değiştirme durumları 59 Çizelge 17 Deneklerin önceden gittikleri dershaneyi değiştirme nedenleri 60 Çizelge 18 Dershanelerin çevre semtlere yayılması hakkındaki düşünceler 60 Çizelge 19 Ulus taki dershane sayısının yeterliliği 61 Çizelge 20 Ulus ta dershane azlığına ilişkin denek görüşleri 62 Çizelge 21 Dershane seçiminde ulaşım faktörü 62 Çizelge 22 Gidilen dershanenin ikamet edilen semte yakın olması 63 Çizelge 23 Gidilecek dershanenin yürüyüş mesafesinde olması 64 Çizelge 24 Dershaneye gidişte servis imkânının olması 64 Çizelge 25 Gidilen dershanenin okula yakınlığı 65 Çizelge 26 Dershanelerin gürültüsüz bir yerde olması 65 Çizelge 27 Gidilen dershanenin Kızılay da olmasının avantajı 66 Çizelge 28 İkamet edilen semtteki dershanenin Kızılay dakinden üstünlüğü 67 Çizelge 29 Gelecekte Ulus ta dershane açılması hakkında öğrenci görüşleri 67 Çizelge 30 Dershane seçiminde fiyatların önemi 68 Çizelge 31 Fiyat uygunluğu ile dershanenin kurulduğu semtin ilişkisi 68 Çizelge 32 Güvenli ve güvenilir bir dershaneye gitme isteği 69 Çizelge 33 Tanınmış dershanelere gitme isteği ile başarı durumu ilişkisi 69 Çizelge 34 Sınıf mevcudu azlığı ile dershane yeri seçimi ilişkisi 70 Çizelge 35 Gitmek istenilen dershane ve altyapı(bina, tesis, yayın vb.) ilişkisi 71 Çizelge 36 Aynı binada farklı dershane açılmasına ilişkin düşünceler 71 Çizelge 37 Cinsiyete göre öğrencilerin dershanelerle ilgili görüşleri 131 Çizelge 38 Eğitim durumlarına göre öğrencilerin dershanelere ilişkin görüşleri

11 ÇİZELGE LİSTESİ Sayfa Çizelge 39 Ailelerin aylık gelir durumuna göre öğrencilerin dershanelerle ilgili. görüşleri 133 Çizelge 40 Cinsiyete göre öğrencilerin dershanelerle ilgili eğilimleri 134 Çizelge 41 Eğitim durumlarına göre öğrencilerin dershanelerle ilgili eğilimleri 135 Çizelge 42 Aile aylık gelir durumuna göre öğrencilerin dershanelerle ilgili. eğilimleri 136 HARİTALAR LİSTESİ Harita 1 Ankara daki mahallelerin ilçelere göre dağılışı 32 Harita 2 Türkiye de 2006 yılı itibariyle dershanelerin illere dağılışı 45 Harita 3 Türkiye de 2001 yılında sınavı geçerli olan ÖSS adaylarının illere.. dağılımı 45 Harita 4 Türkiye de 2001 yılında sınavı geçerli olan OKS adaylarının.. illere dağılımı 46 Harita 5 Ankara daki dershanelerin açılış dönemlerine göre ilçelere dağılışı.. (2006) 79 Harita 6 Ankara daki dershanelerin açılış dönemlerine göre mahallelere.. dağılışı (2006) 83 Harita 7 Ankara da yılları arasında açılan dershaneler 85 Harita 8 Ankara da yılları arasında açılan dershaneler 88 Harita 9 Ankara da yılları arasında açılan dershaneler 91 Harita 10 Ankara da yılları arasında açılan dershaneler 95 Harita 11 Çankaya daki dershanelerin etki alanları (2006) 100 Harita 12 Keçiören deki dershanelerin etki alanları (2006) 102 Harita 13 Yenimahalle deki dershanelerin etki alanları (2006) 104 Harita 14 Altındağ daki dershanelerin etki alanları (2006) 106 Harita 15 Mamak taki dershanelerin etki alanları (2006) 108 Harita 16 Etimesgut taki dershanelerin etki alanları (2006) 110 Harita 17 Sincan daki dershanelerin etki alanları (2006) 112 Harita 18 Gölbaşı ndaki dershanelerin etki alanları (2006)

12 FOTOGRAF LİSTESİ Foto 1 Kursiyerlere servisle ulaşım imkânı sunan dershanelere bir örnek (İnkılâp. Sokak / Kızılay) 125 Foto 2 Ulus ta yer alan dershanelere bir örnek (Çankırı Caddesi) 125 Foto 3 Kızılay da ana yol güzergâhında toplanan dershaneler (Ziya Gökalp Cad.) Foto 4 Sincan da ana yol güzergâhında toplanan dershaneler (Atatürk Cad.) 126 Foto 5 Kızılay da bir arada bulunan dershanelerden bazıları (Ziya Gökalp... Cad.) 127 Foto 6 Kızılay da bir arada bulunan dershanelerden bir başka grup 127 ŞEKİL LİSTESİ Şekil 1 Ankara daki dershanelerin açılış yıllarına göre dağılışı ( ) 52 Şekil 2 Ankara şehrinde dershanelerin semt ilçelerine dağılışı (2006) 78 12

13 1.GİRİŞ 1.1.Araştırmanın Amacı, Yöntemi ve Veri Kaynakları Yetenekleri doğrultusunda herkese eşit şekilde eğitim ve öğretim verme, devletin temel görevleri arasındadır. Genç nüfus oranının çok yüksek olduğu Türkiye de; okullarda verilen eğitim ve öğretim, çeşitli açılardan yetersizlikler göstermektedir. Bunlardan birisi de sistemin yarattığı bir sorun olarak öğrencileri iyi liselere ve üniversitelere giriş sınavlarına hazırlamadaki yetersizliktir. Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı nın (OECD) 41 ülkede yaptığı bir araştırmaya göre Türkiye, devlete bağlı okullar arasında eğitim-öğretim açısından farklılığın en fazla olduğu ülke olarak saptanmıştır. Okullar arasında eğitimsel yönden derin farkların görüldüğü Türkiye de zamanla öğrencilerin öğrenim eksikliğini/yetersizliğini dolduracak yeni kurumlar ortaya çıkmıştır. Bu kurumların başında, öğrencileri önce Ortaöğretim Kurumları Sınavı (OKS), sonra da Öğrenci Seçme Sınavı na (ÖSS) hazırlayan; öğrencilerin okulda verilen derslerine takviye sağlayan dershaneler gelmektedir. Türkiye de, orta öğretim düzeyinde mesleğe yönelik eğitimin sorunları ve halkın toplumsal bakış açısı gibi etmenler başta olmak üzere çok sayıdaki faktör, bireyleri meslek sahibi olmak ve sosyo-ekonomik bir statü kazanmak için üniversite eğitimi almaya zorlamaktadır. Bu durum, ülkenin demografik yapısı gereği her geçen yıl üniversite sınavına giren orta öğretim kurumu öğrencisi ve mezunu sayılarında artışa neden olmuştur. Yakın bir geçmişte, devlet ve vakıf üniversitelerinin sayılarında artış olmasına rağmen, üniversitelerde kontenjan artışı sınırlı kalmıştır (T.E.D, 2006: 24). Belli bir sınavla, sınırlı üniversite kontenjanlarına girebilmek için birbirleriyle yarışan bireylerin kontenjanlarda önemli bir artış olmaması nedeniyle özel ders aldıkları veya dershanelere gittikleri bilinmektedir. Diğer taraftan üniversiteye girebilmenin bir başka ön şartı da iyi bir lisede okumak olarak düşünüldüğünden öğrencilerin okul dışı ders almaları ve dershaneye yönelmeleri, lise öncesine yani ilköğretimin ikinci kademesine (belki de OKS nin değiştirilmesiyle birinci kademesine) kadar inmektedir. Bu itibarla Türkiye de, 1984 yılında 174 olan dershane sayısı, eğitim öğretim yılının sonunda 3650 ye ulaşmıştır (Ankara Ticaret Odası, 2005: 2). Ankara Ticaret Odası nın (ATO) 2004 yılında 13

14 yaptırdığı bir araştırmaya göre, kurs ücretleri 2000 ile 8000 YTL arasında değişmekte, buna göre de bir öğretim döneminde yaklaşık 3 milyar YTL yi (2,3 milyar doları) aşkın bir kaynağın dershanelere aktarılması söz konusu olmaktadır. Dershaneler, statüleri, ekonomik ve toplumsal işlevleri nedeniyle çeşitli disiplinler tarafından ele alınmaktadır. Bu disiplinler arasında eğitim bilimleri, sosyoloji ve ekonomi ilk sıralarda gelirken, coğrafya, bir eğitim kurumu olarak dershaneleri yer/lokasyon seçimiyle, dolayısıyla da mekânsal açıdan ele almaktadır. Bilindiği üzere bir şehirde birbirine bağımlı şekilde duran sosyal ve ekonomik faaliyet ve faydalanmalar kabaca kentsel işlevi (fonksiyonu) tanımlamaktadır (Karaboran, 1989). Kentlerde pek çok işlevden söz edilebilir. Eğitim de bu işlevler içinde yer alan önemli bir fonksiyondur. Bir şehrin eğitim işlevi, öncelikle çeşitli düzeydeki okullar ve üniversiteler aracılığıyla yürütülürler, ancak enstitüler, kurslar, dershaneler gibi başka eğitim birimleri de buna katkı sağlar. Dershaneler, bir yönüyle de kent ekonomisiyle ilgilidir. Tüm diğer kentsel işlevlerde olduğu üzere eğitim işlevinin unsurları (üniversiteler, okullar, dershaneler, kurslar vb.) da lokasyonel olarak bazı koşulları aramaktadır. Bu itibarla araştırmamızın amacı, Ankara kenti örneğinde, sosyal yönünden çok ekonomik yönü daha ağır basan ve kendine özgü yer seçimi (lokasyon) ölçütleri olduğu gözlenen dershanelerin; hangi şartlarda ve ne zaman kurulduğunu, gelişimini, mekânsal dağılışını, merkezden çevre semtlere yayılması/saçılması ve bunun nedenlerini, etki bölgelerini irdelemek olarak belirlenmiştir. Bu amaç çerçevesinde araştırmada, aşağıdaki sorulara yanıt aranacaktır: Türk eğitim sisteminde yaşanan değişiklikler ve kabul edilen yasalar dershaneleri nasıl etkilemektedir? Ankara da dershaneler ne zaman, hangi şartlarda ortaya çıkmıştır? Ankara nın merkez ilçeleri ve mahallelerindeki dershane sayılarında gözlenen dönemsel değişim miktarı ve oranı nasıldır? Ankara kentindeki dershanelerin mekânsal dağılışı nasıldır? Ankara kentindeki dershanelerin belli bölgelerde toplanmalarının nedenleri nelerdir? Ankara kentindeki dershanelerin çevre semtlere saçılmasını, kentin hızla büyümesi ve ulaşım sürelerinin artması etkilemekte midir? 14

15 Kentin büyüme yönleri ile dershanelerin çevreye saçılma yönleri benzerlik göstermekte midir? Öğrencilerin profilleri ile dershaneler hakkındaki düşünceleri arasında nasıl bir ilişki vardır? Ankara kentinin merkezi iş sahalarından biri olan Ulus ta, dershane sayısının az olması üzerinde hangi etmenler etkili olmuştur? Ankara kentindeki dershanelerin belirli bir hizmet(etki) alanı var mıdır? Ankara da, ortaya çıkışından yakın zamanlara kadar uzun yıllar dershaneler kentin merkezi kısımlarında, özellikle de Kızılay merkezi iş sahasında toplanma eğilimi içinde olmuştur. Ancak, son yıllarda Ankara kentindeki metropolitenleşme süreciyle ortaya çıkan mekânsal büyüme, dershaneleri çevre semtlere doğru itmeye başlamıştır. Ankara kentinin yatayda büyümesine bağlı olarak ulaşım güçlükleri artmış, erişebilirlik güçleşmiş ve dershaneler çevre semtlere doğru bir yayılma eğilimi göstermeye başlamıştır. Bu süreç, gözlendiği üzere bu kadar basit bir işleyişe mi sahiptir? Yoksa ayrıntıda başka durumlarla karşılaşılabilir mi? İşte bu nedenle bu araştırmada, dershanelerin önce mekânsal toplanma, sonra da mekânsal yayılma/saçılma süreçleri incelenecektir. Bu araştırma, problemle ilgili alan ve verilerin çözümlenmesinde kullanılan teknikler açısından mevcut durumu betimlemeye yönelik örnekleme ve mekânsal bakışa sahip modelde bir çalışmadır. Bu doğrultuda çeşitli mekânsal, istatistiksel ve gözleme dayalı yöntemler kullanılmış; Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) uygulamaları yapılmıştır. Dershaneler konusunda önce bu kurum/kuruluşların ortaya çıkış öyküsünün ele alınması yerinde olacaktır. Burada sorulması gereken sorulardan ilki, Türk eğitim sisteminde yaşanan bazı değişiklikler ve kabul edilen yasalar dershaneleri nasıl etkilemektedir? olmalıdır. Bu doğrultuda, çeşitli kaynaklar taranarak dershanelerin tarihsel gelişimi, Türk eğitim sisteminde alınan kararların (tekli veya ikili tedrisat, mesleki eğitim, üniversiteye giriş sistemi ve katsayıların değiştirilmesi vb.) dershaneleri nasıl etkilediği, dershanelerin yıllara göre sayısal artışı belirlenmeye çalışılmıştır. 15

16 Türkiye de dershanelerle ilgili olarak te, 625 sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanunu kabul edilmiş, bu sayede dershaneler yasal dayanak kazanmışlardır. Bu dayanak, tüm Türkiye de olduğu gibi Ankara da açılan dershane sayılarında hızlı bir artışa yol açmıştır. Ancak, 1981 yılı hükümet programının genel orta öğretim ile ilgili tedbirler bölümünün 15. maddesinde, Eğitimde fırsat eşitliğini bozan dershanelerin kısa dönemde kontrol altına alınması, uzun dönemde bu dershanelerin kapatılması ve bu fonksiyonun Milli Eğitim Bakanlığı na (M.E.B.) bağlı devlet okullarında açılan hazırlama kurslarınca yerine getirilmesi sağlanacaktır (Doğan, 2002:19) ibaresinin yer alması, dershanelerin sayı ve öneminin azalacağı izlenimini yaratmıştır. Bu bağlamda dershaneleri kesin kontrol altına almak amacıyla, 1981 Ocak ayından itibaren üç genelge, iki yönetmelikle yeni düzenlemeler getirilmiştir. 12 Eylül 1980 Askeri Müdahalesi nden sonra da dershanelerin kapatılması gündeme gelmiştir. Ancak, bu amaçla 1983 yılında hazırlanan dershanelerin kapatılmasıyla ilgili yasa tasarısı, uzun süren tartışmaların ardından reddedilmiştir. Milli Güvenlik Kurulu bu kararı veto ederek, 625 sayılı bu yasanın bazı maddelerini değiştirip tarih ve 2843 sayılı yasayı kabul etmiştir. Bu yasaya göre, dershanelerin tarihinden itibaren kapatılmaları uygun görülmüştür. Bu yıllarda Türkiye genelinde kayıtlı toplam 174 dershane faaliyet göstermekteydi genel seçimlerinin ardından kurulan hükümet bu konuyu yeniden gündeme getirmiş, yapılan tartışmaların ardından dershanelerin faaliyetlerini sürdürmelerini ve yenilerinin açılabilmesini sağlayan 11 Temmuz 1984 tarih ve 3035 sayılı yasayı kabul etmiştir. Bu yasa ile 625 sayılı özel öğretim kurumları yasasında bazı değişiklikler de yapılmış ve dershanelerin kapatılması hükmü iptal edilmiştir. Böylece dershaneler, fiili olarak kapatılmalarına 20 gün kala çıkarılan yasa ile faaliyetlerini devam ettirebilme imkânı bulmuşlardır. Bu yasa, dershanelere yasal statü sağlayan ve çoğalmalarını cesaretlendiren önemli bir mihenk taşı özelliği taşımaktadır. Ankara daki dershanelerin tarihsel gelişimini görebilmek için araştırmada sorulabilecek ikinci soru Ankara daki dershaneler hangi tarihlerde açılmıştır? Bu açılışlar dönemsel olarak sınıflandırıldığında ne gibi değişikliklerle 16

17 karşılaşılmaktadır?. Bu çalışmada, Ankara daki dershanelerin yıllara göre sayısal artışıyla ilgili bu soruya, 1962 tarihinden başlayan ve 2006 ya kadar olan uzun sayılabilecek bir dönemi kapsayan M.E.B. in kayıtları yardımıyla cevap aranmıştır. Ankara daki dershaneler mekânsal olarak nerelere dağılmıştır? başka bir deyişle Ankara da dershaneler nasıl bir coğrafi patern göstermektedir?. Bu soru, her kentsel işlev unsurunda olduğu üzere dershanelerin yer seçiminde de bazı özellikler araması nedeniyle akla gelmektedir. Ankara da dershanelerin önce kentin belli bölgelerinde toplandığı, yakın yıllarda ise çevreye doğru saçılarak yeni bir mekânsal dağılım ortaya koydukları gözlemlenmektedir. M.E.B. den alınan ve dershane adreslerini de içeren istatistiksel veriler, mekânsal ve aynı zamanda da zamansal bir dağılış paterni yapmayı mümkün kılmaktadır. Elde edilen dershane adres bilgileri, mekânsal dağılışı gösterebilmek maksadıyla Map Info 8.0 Coğrafi Bilgi Sistemleri programının yardımıyla Ankara Kentsel Bilgi Sisteminin bir parçası olarak konumlandırılmıştır. Dershaneler, mekânsal bakımdan konumlandırıldıktan sonra dershanelerin mahalle, ilçe birimleriyle ilişkilendirilebilmesi mümkün olmuş ve çeşitli tematik haritalar oluşturulabilmiştir. Özel eğitim kurumlarından biri olan dershanelerin Ankara da belli alanlarda toplanmış olması, bu toplanmada ne gibi lokasyon/yer seçimi faktörlerinin olduğu sorusunu akla getirmektedir. Öyleyse araştırma şu soruya da cevap aramalıdır: Ankara daki dershanelerin belli bölgelerde toplanmasının nedenleri nelerdir?. Bu konuda; yığılma ekonomisiyle ilgili literatür, yapılan gözleme dayalı alan uygulaması (anket, mülakat, kişisel gözlem), M.E.B. in dershane açabilme ölçütleri, Özel Dershaneler Yönetmeliği ve Özel Dershaneler Tip Yönetmeliği incelenerek dershanelerin kuruluş yeri belirlemede, dolayısıyla mevcut mekânsal dağılımda, kültürel, sosyal ve ekonomik etmenlerin yanı sıra mevzuata dayanan (yasal ve yönetsel) nedenler de belirlenmeye çalışılmıştır. Alan araştırmasında, dershane açan girişimciyi hangi çekici faktörlerin etkilediğini saptayabilmek üzere dershane sahipleri ve öğretmenlerle yüz yüze görüşmeler yapılmış, buna ek olarak öğrencilerin belirli bir yerdeki dershaneye gitmelerinde hangi faktörlerin etkili olduğunu öğrenmek amacıyla da yapılan ankette onlara bu hususla ilgili sorular yöneltilmiştir. Bir başka değişle, bu toplanmanın ekonomik ve kültürel nedenleri belirlenirken öğrencilerle anket, ilgili kişilerle de 17

18 mülakatlar yapılmıştır. Bu aşamada hazırlanan anket çalışmaları SPSS (Statistical Package for Social Sciences) istatistik paket programına aktarılarak çeşitli analizler ve sorgulamalar yapılmıştır. Dershanelerin aynı binada veya birbirlerine yakın olarak kurulmaları birbirlerini etkilemekte midir?. Serbest piyasa ekonomisi kurallarının geçerli olduğu Türkiye de, dershanelerin çoğunlukla birbirlerine yakın, hatta iç içe kuruldukları gözlenmiştir. Dershanelerin bu kadar yakın kurulmasında; dershaneden eğitim hizmeti talep eden kişiler tarafından fark edilebilme kaygısının, dershane açmaya uygun binaların birbirlerine yakın yerlerde bulunmasının ve sektörel yakınlığın önemli olup olmadığı tartışılacak konulardan bir diğeridir. Ankara şehrinin metropolitenleşme sürecine bağlı olarak bir yere erişebilme süresinin uzaması, dershanelerin çevre semtlere saçılmasını etkilemekte midir? Ankara daki dershanelerin kentsel büyümenin bir sonucu olarak, başta dershanelere erişebilme süresinin uzaması ve kat edilen mesafenin fiziksel ve ruhsal yoruculuğu, dershaneye gidenlerin (özellikle küçüklerde ve kız çocuklarında) güvenlik kaygıları, ulaşım ve dershane ücretleri gibi nedenlerle önceleri Kızılay Merkezi İş Sahası nda yer alan dershanelerde çevre semtlere bir yayılma süreci gözlenmektedir. Bu araştırmanın önemli odaklarından birisi de bu dershanelerin çevreye saçılma sürecinin ortaya koyulmasıdır. Çevreye saçılmanın nedenlerinden biri olan erişebilirlik faktörü özellikle irdelenmektedir. Ankara nın mekânsal gelişim alanları ile dershanelerin saçıldığı alanlar arasında bir ilişki var mıdır? Son yıllarda Ankara şehrinin, Eskişehir (Çayyolu, Konutkent) ve İstanbul (Batıkent, Eryaman, Sincan) yollarına doğru (genel olarak batı yönünde) hızla gelişmesi, buralarda yeni konut alanlarının kurulmasına neden olmuştur. Bu durumun ardından dershanelerin bu yönde yayılma gösterip göstermediği, gerek Ankara kent plânı üzerinde gerekse gerçek alanda incelenerek belirlenmeye çalışılmıştır. Farklı gelir gruplarına sahip olan ailelerin çocukları ile farklı cinsiyet ve yaştaki öğrencilerin dershaneler hakkında düşüncelerinin değişmesinde yaş ve cinsiyet yapısı bir etken midir?. Bu soru için farklı profildeki öğrencilerin dershane hakkındaki düşünceleri, onların dershane seçerken dikkate aldıkları kriterlerde değişim olup olmadığı anketler yardımıyla sorgulanmıştır. Örneğin; öğrencilerin 18

19 yaş, cinsiyet, gelir düzeyi ile onların gittikleri/gitmek istedikleri dershaneler arasında bir bağ olup olmadığı gibi. Ankara kentinde dershanelerin asıl toplanma alanı, bir merkezi iş sahası olarak Kızılay dır. Oysa, Ankara nın ikinci bir merkezi iş sahası daha vardır: Ulus. Ne var ki; Ulus, dershanelere genelde ev sahipliği yapmamaktadır. Ulus ta dershane sayısının az olması üzerinde hangi faktörler etkili olmuştur?, Ulus un eski Ankara ya karşılık geliyor olması, dolayısıyla da binaların yıpranmışlığı, bu yıpranmışlığın bir başka sonucu olarak güvenlik sorunları ve buraya yakın konut alanlarında oturanların düşük sosyo-ekonomik statüsü, dershane kuruluşunda olumsuzluk yaratmakta mıdır? soruları da bu çalışmada araştırılmıştır. Ankara da dershaneye giden öğrencilerin oturdukları konut ve eğitim gördükleri okul bölgeleri ile gittikleri dershanenin lokasyonları arasında ilişki var mıdır? Bir bakıma dershanelerin etki alanlarının belirlenmek istendiği bu sorunun çözümünde Coğrafi Bilgi Sistemleri programından faydalanılmıştır. Anket uygulanan öğrencilere ait bilgilerin Ankara kentsel bilgi sisteminde konumlandırılması ve daha sonra belirlenen dershane bölgeleri için tampon (buffer/etki) analizinden yararlanmak suretiyle dershane etki alanı denemesi yapılmıştır. Yukarıdaki soru aynı zamanda ev-okul-dershane üçgeninde öğrencinin/ailenin seçtiği dershane arasında da mekânsal bir ilişki olup olmadığını da ölçmektedir. İlerleyen bölümlerde, ev-dershane arasındaki ilişki haritalar; okul-ev ve okul-dershane arasındaki ilişki ise anketler yorumlanarak belirlenmeye çalışılmıştır. Araştırma evrenini, eğitim-öğretim yılında Ankara Büyükşehir Belediyesi sınırları içerisinde yer alan dershaneler oluşturmaktadır. Söz konusu alanda toplam 489 dershane bulunmaktadır. Bu dershanelerden 22 tanesi sadece ÖSS ye, 20 tanesi sadece OKS ye, 447 tanesi ise hem ÖSS ye hem de OKS ye yönelik eğitim programları sunmaktadır. Bu dershanelerdeki toplam öğrenci kontenjanı ise tür. Bunun dışında, eğitim-öğretim döneminde Ankara daki dershanelerde çalışan 5675 öğretmen veya kurucu müdür çalışmamızın bir diğer ayağını oluşturmaktadır. Araştırmanın evrenine ilişkin sayılar aşağıda belirtilmiştir (Çizelge 1). Araştırma problemlerinin çözümü için öncelikle evrenimizde bulunan dershanelerin ilçelere dağılışlarına bakılarak örneklem sayıları belirlenmiştir. İlçelere 19

20 göre anket uygulanacak örneklem sayıları belirlenirken toplam sayının genelde %10 u esas alınmıştır. Ancak; toplam dershane sayısı 10 dan az olan yerlerde 1 2 dershanede anket uygulaması yapılmasının yeterli olacağı düşünülmüştür. Çizelge 2 de, araştırmada örneklem sayısının ne olması gerektiği ve bizim ne kadar örnekleme ulaşabildiğimiz gösterilmiştir. Buna göre; Çankaya da 34 dershanede anket uygulanması gerektiği hesaplanmış, fakat diğer dershanelerden elde edilen sonuçların dershanelerin birbirlerine yakın olması nedeniyle benzerlik göstereceği düşünüldüğünden Çankaya ilçesi için 26 dershanede anket uygulanmasının yapılması yeterli görülmüştür. Buna karşılık, Keçiören de 5 yerine 7, Sincan da 3 yerine 5, Yenimahalle de 3 yerine 5 anket uygulanmıştır. Ayrıca; Etimesgut, Mamak, Altındağ ve Gölbaşı nda belirlenen örneklem sayısı kadar dershanede anket uygulaması yapılmıştır. 20

21 Çizelge 1 Araştırma kapsamına giren dershaneler ve öğrenci kontenjanları. AD KNTJ AD KNTJ AD KNTJ AD KNTJ IŞIK BİLGİ 60 MEHMET TUNÇ FEN 246 İLGİ 73 YENİ RENK KEÇİÖREN 105 BİLİM (MERKEZ) 664 KAVAKLI 360 GERÇEK ZİRVE 383 MAVİŞ 47 BİREYSEL HEDEF 110 VEKTÖR 103 KADRO 43 MATRİS 120 ARI (MERKEZ) 420 VİZYON 228 DOĞUŞ 246 GARANTİ 120 YÖNTEM 262 UZMAN 34 METOD 55 SİNERJİ 57 ARI ŞUBE 505 ORTADOĞU 141 NET 108 YENİ TÜRKAY 102 TÜMAY 279 KIZILAY AÇI 420 ALTERNATİF 43 SEVİM KÖKEN 40 TUNÇ 173 KARACAN (MERKEZ) 944 BAŞKENT KARİZMA 50 GERÇEK ZİRVE MAMAK 180 YARIŞ 62 TUTKU 201 SEVİYE DERGİSİ 280 ÖGE 246 İLKE 121 BEŞ YILDIZLAR 90 YENİ KÜLTÜR FEN 53 SAYISAL TEKNİK 38 AK 77 OLGU (ŞUBE) 129 KÜME 42 MARMARA MAT-FEN 240 KARACA 145 FİNAL DERGİSİ 445 GÜNDOĞDU GRUP 48 BETEM 70 AKADEMİ DERGİSİ 200 DOĞRU PUSULA 60 TEKİN ÖZSOY 36 ANAFEN 180 EFOR 130 AÇILIM 39 BİLEŞKE 80 KARANFİL FİNAL DERGİSİ 161 SELİM YENİ RENK 515 ÇİZGİ 227 ÇAYYOLU PRATİK İŞLEM 50 SENTEZ AKAY 68 ÜMİTKENT 50 MERCAN 192 KARİYER ÇAĞI 232 EZGİ 291 FORMÜL 319 ÖZ-DE SINAV DERGİSİ 186 YENİ SİSTEM ADAKALE 123 DOĞA 73 İLK YILDIZ FEN 92 ANALİTİK 120 MAVİ MARTI 43 ARİF UĞUR 74 YENİ ÖZGÜ 44 TEBEŞİR 68 SELANİK 42 FEN EĞİTİM MERKEZİ 51 BEŞ İŞLEM 99 BAŞAR FEN 90 MİRAY NESİBE AYDIN 116 MARKA DERGİSİ 270 BULVAR ATAK 104 SİNCAN MERKEZ AÇI 418 KARAR 43 ZAFER 857 ALTIN 52 İDEAL 91 SÜREYYA NAS 67 SINAV DERGİSİ KIZILAY 391 ÖZ BİLİŞİM 350 VATAN 228 BİL DERGİSİ 108 ÖRNEK 85 GENÇ 90 AYNUR TEZİŞ 70 ERTUĞRUL GLOBAL 156 BİREY FEN 215 GÜNEŞ 60 BOYUT 60 BİLGİ FEN ÇÖZÜM DER. 85 BİLGE BİLİM ÇAĞI M.TUNÇ FEN 154 MİTHATPAŞA MATEMATİK 39 METE-FEN 30 GELİŞİM 124 METROPOL 89 ÖLÇÜ 60 SEÇKİN BİREYLER 210 OLGU 56 BAŞARI KULVAR 128 BİLGİ ÇAĞI 39 İLK RÜYA 114 SIRRI ORDU ÇÖZÜM 81 GİRGİN 235 ÇINAR 52 İLK İŞLEM 38 KIZILAY 379 ODAK 71 ÖZELİZ 346 ÜSTÜN NİTELİKLİ FEN 87 SEÇKİN 418 BEYİN FIRTINASI 71 SORGUT FEN 126 DEMİRTEPE 54 SANCAR 114 YENİ KAVRAM 173 YAVUZ OKYANUS 42 MALTEPE KARANFİL 141 TEST DERGİSİ 270 TERCİH MATEMATİK 69 DENGE EĞİTİM MERKEZİ 60 AYDOĞDU 161 ÇİĞDEM 45 MALTEPE KIZILAY 427 HEDEF 93 ANIL 68 SİMETRİ 302 BİLGİSEL 65 TEST TEKNİĞİ 93 ÇAĞIN DERSHANES 65 TEK SEÇENEK 90 YENİ EKOL 146 BİREBİR 50 UYUM TEST HAZIRLAMA 49 KOLBİL 186 DEMİRTEPE BÜYÜK 61 İLGİN 50 ANAHTAR 60 OLUŞUM 98 SON BAŞKENT 57 NET İNCİRLİ 48 İZDÜŞÜM 36 EVRENSEL 38 SİNCAN DİNAMİK 250 ARİF KORKMAZ 96 YENİ RENK YENİMAHALLE 160 BİRKENT 187 ATLAS 91 ARİF KORKMAZ CEBECİ 108 İVME 89 MEHMET GÜVEN 133 BATI FEN 360 AS ÖDÜL 42 MALTEPE BAKANLIKLAR 372 MALTEPE 75.YIL 533 BİRİKİMLİLER DERGİSİ 104 AY IŞIK 63 GÖNÜL SEZER 133 YILDIZ 174 SED 198 CELAL AYDIN 391 JALE TEZER ÇANKAYA 236 SEMBOL 107 YÜKSEL ÖZTÜRK 120 ÇİZGİ ÜSTÜ 256 SİNERJİ MAMAK 150 YANSIMA KIZILAY 30 UMUT EKİN 112 MALTEPE ÖZGÜN 137 PROFESYONEL İLETİŞİM 38 ENERJİ 52 GÖZDE 54 DOĞRU ROTA 109 ÜÇGEN FEN 127 BİLGİ BİLİM BİREY (3B) 123 ADLEV 54 BİLİŞİM EĞİTİM 226 BÜYÜK KAMPÜS 506 BAŞKENT GÜVENÇ 120 ERYAMAN FEN 49 BAYINDIR 178 ÖREN KAMPÜS 246 ECE 136 DÖRTLER 135 BÜYÜK 252 GENÇ KARINCA 112 BATI 150 TOPLU EĞİTİM MERKEZİ 39 HEDEF KIZILAY 173 GERÇEK 86 YÜKSEL ÖZTÜRK 47 IŞIN YAMAN KARANFİL 185 PRATİK İŞLEMLER 103 AKADEMİ DERGİSİ 120 MARMARA 75 BİLİŞİM EĞİTİM SİNCAN 260 UMUDA YÜKSELİŞ 99 ÖZ BİLİŞİM SANATORYUM 300 SİMGE 40 ANADOLU 77 GÜNCEL 268 DOĞRU 226 ÇAĞ 287 ÇÖZÜM EĞİTİM KURUMLARI 76 BİLİCİ 37 DEPAR ETLİK 311 ÜÇLER DERSHANES 280 OSMAN-GRANİT-MURAT 84 YILMAZ ÖZDEMİR 56 MALTEPE GÖLBAŞI 204 JALE TEZER KIZILAY 338 YÖN 69 GERÇEK ZİRVE 192 BAŞKENT PİRAMİT 47 MALTEPE SAKARYA 579 DEĞİŞİM 50 PURSAKLAR SINAV 90 CEM KOÇAK 44 MAT-BİL 52 BAŞKENT GÜVENÇ 152 DÜZLEM 147 ETKİN SEZA 50 EGEMEN 114 TÜMAY BAYINDIR 612 DERYA 150 GENÇ ERYAMAN SINAV 149 ZAFER 330 TEK NOKTA 79 ÇANKAYA BAŞAK 57 ÖZ BİLİŞİM DEMETEVLER 293 LİMİT MATEMATİK 58 BAŞKENT KARİZMA KALİTE 55 SON KÖK 37 YENİ SİSTEM 90 ABC DERGİSİ 270 SON ADIM 43 FORMÜL PUSULA 60 BİL-SAN 60 ÇAĞDAŞ FEN 132 GENÇ KARİYER 120 GENÇ KARİYER 209 MAT-FEN SEZENLER 590 NESİBE AYDIN 231 YÖRÜNGE 60 ÇAYYOLU Pİ ÜMİTKÖY 105 DETAYFEN 76 NAZİME ÖZLEM 133 BASAMAK 43 DİKMEN BİLGİSEL 210 ÇİZGİNİN ÖTESİ 120 AN ETİK 47 ÇAĞDAŞ BAŞARI 86 YENİ RENK ETİMESGUT 158 İLKANIT 229 MALTEPE DAMLA 292 İLKİZ 372 BİLGİ YÜKSELİŞ 180 İVME FEN 51 EĞİTİMDE REFERANS 111 SEVİYE DERGİSİ K.ÖREN 149 DİKMEN BİLGİSEL İLKER 177 ŞAMPİYON 344 YENİ RENK BURCU 353 RASYONEL 325 LİDER CEYLAN 114 BENİM 244 BEYAZ ANAHTAR 60 İLKNUR MADENCİOĞLU 60 DOĞUŞ ETİMESGUT 166 UYARI 185 GENÇ ATILIM 90 ÇATI 75 DOSYA 142 UMUR 41 ETKİN FEN 115 DEPAR 249 ETKEN FEN 109 UTKU FEN 60 MALTEPE ONUR 349 BAŞKENT ATAFEN 51 GENÇ KÜLTÜR KIZILAY 147 AÇI 468 HAZİRAN 36 DÖRT İŞLEM 50 YENER 60 MALTEPE YILDIRIM 420 DÜZEY 45 GALERİ KÜLTÜR 150 BAŞKENT FARK 124 MALTEPE KARAKAYA 453 BAŞAT 40 ANKARA 47 YENİ RENK A.EVLER 247 SEÇKİNLER 427 MAVİ 480 BÜYÜK PROJE 183 ÇAĞDAŞ GELECEK 139 YENİ DERECE 88 BOĞAZİÇİ 47 YENİ RENK ERYAMAN 244 KUĞU 40 KANIT 314 GÖLBAŞI BİLGE GENÇ SİNCAN ZAFER 221 İVME BİLKENT 60 21

22 AD KNTJ AD KNTJ AD KNTJ AD KNTJ ETKEN FEN YENİ ETLİK 103 DOĞRU SONUÇ 41 AVRASYA 71 İLKELİ GENÇ KARİYER 151 CENK 56 AKTİF MARMARA REALİST 180 MALTEPE ÖVEÇLER 246 İPEK YENİ RENK 196 DENİZ 54 CANKÖK 93 SİMETRİ YENİMAHALLE 126 İPEK YENİ RENK ETLİK 215 KESKİN 292 ERYAMAN PLATİN 165 ANKARA ÇANKAYA 225 İZDÜŞÜM KOLEJ 70 SAYISAL 60 TESAM 177 ÖĞRENCE 62 KUTUP YILDIZI 56 SERDAR 71 BEKİR SAMİ MERTCAN 215 KIZILAY AÇI BAŞKENT 375 KÜME ÇANKAYA 74 ANAHTAR ÇÖZÜM 48 YENİ RENK AKDERE 234 KONUTKENT 60 MAVİ BEYAZ 52 KÜÇÜK 102 YENİ RENK YILDIZ 149 KISAYOL 56 MEHMET ŞAHİN 159 KÜME SAKARYA 44 AKTİF 120 ADIM TEST ARAŞTIRMA 54 MODÜL 84 ÖYKÜ 102 BEDİL 188 ANAHTAR ETLİK 63 NEZAKET-MUSTAFA (NM) 79 ÖZGÜN FEN 137 BİREBİRDE BAŞARI 55 ANALİTİK PAPATYA 137 ÖN ADIM 86 TEST DERGİSİ BATIKENT 120 BÜYÜK EKİP 49 ANGORA EĞİTİM MERKEZİ 75 PROFESYONEL İŞLEM 109 İDEAL BEŞGEN 68 MEZUN 111 YORUM 60 SIDDIK KÖKSAL 93 ANLAM 120 AKAY KAMPÜS 366 VATAN 231 SİNCAN SINAV ELİT 243 TURUNCU ÜMİTKÖY 76 FATİH FORMÜL 60 FEN 39 SON FENER 100 BİR EYLÜL 48 YENİ RENK FİLİZ 209 BAŞARIM 59 SÖĞÜT MALTEPE 254 BİLİM ÜMİTKÖY 100 ÖZ ÖZGÜN BİREY 336 BAŞKENT ÇÖZÜM DERGİSİ 45 SÖĞÜT MALTEPE 396 ORİJİN 101 ALACA KARINCA 56 BAŞKENT DOLUNAY 57 SÖĞÜT YENİ RENK 269 GÜL FİNAL DERGİSİ 720 SAYISAL TEKNİK ÜMİTKÖY 90 BİLGİ GELECEK 73 SÖZ 73 USTA 50 ODTÜLÜLER 64 BİNKAY 51 SÜREÇ 89 TEK ÇAĞDAŞ ÇİZGİ 60 MAVİ BİLKENT 47 CAN GRUP 60 MALTEPE FUNDA 152 YENİMAHALLE (MTSK BÜNYESİ50 ÇÖZÜM DERGİSİ 330 CANER KOÇ FEN 72 MALTEPE HÜSEYİNGAZİ 235 ARICAN 45 GENÇ MODERN 44 ÇAYYOLU Pİ Ç.AMBAR 112 MALTEPE KALE 208 BİL DERGİSİ DİKMEN 149 MALTEPE MAMAK 266 ÇETİN YAZICIOĞLU 67 MALTEPE PURSAKLAR 346 GENÇ KARİYER ETLİK 90 MODERN SAYDAM 50 ÇİĞDEM GELİŞİM 202 TEK KLAVUZ 116 BİL DERGİSİ KIZILAY 120 BÜYÜK DERSHANE 55 ÇİZGİ SANCAK 42 TEK ONAY 94 GENÇ KÜLTÜR SIHHİYE 562 ÇAYYOLU FİNAL DERGİSİ 313 ÇUKURAMBAR SINAV 125 TEPE ÇÖZÜM DERGİSİ 240 BAŞKENT SAYGIN 94 M.TUNÇ FEN ÜMİTKÖY 241 DERS-US 60 TEST DERGİSİ A.EVLER 185 YÖNTEM 161 YENİ KEŞİF 60 DOĞRU ANALİZ 59 TİTİZ 62 MEKUR 99 BİR 129 DÖRT KALİTELİ LİDER 75 UFUK YENİ RENK (Ü.KÖY) 222 MARMARA REHBERLİK 60 ANALİTİK KEÇİÖREN 150 ERYAMAN FEN DEVLET 108 UĞUR 267 ÖZNE 120 BERKAY GRUP 52 ETKİLİ 132 ÜNLÜ 83 SİNCAN SINAV 240 ZENGİN İÇERİK REHBERLİK 215 EZGİ BATIKENT 129 ÜNLÜ SINAV DERGİSİ 189 YENİ NİSAN 122 ERHAN ERDEN-SAMİ ŞULE 56 FORMÜL EĞİTİM 73 VEDAT ŞAHİN 203 MAT-FEN ÜMİTKÖY 164 GELİŞİM DERGİSİ 510 GARANTİ 80 YAPRAK MALTEPE 286 BERKCAN MATEMATİK 46 YÖRÜNGE SİNCAN 59 GENÇ ÇİZGİ 91 YENİ ALTIN 70 ENİS FURAT 101 FARKLI NİSAN 64 GERÇEK ÖZELİZ 243 YENİ 269 MERT ANADOLU FEN 47 MALTEPE PURSAKLAR 346 GERÇEK ÖZELİZ AKTEPE 189 YENİ YAŞAMA 50 GARANTİ DERS DÜNYASI 56 NECATİBEY 58 GÖKHAN KAROL 103 DELTA 45 REKOR 60 ATABİLİM 110 GÖKSU ABC DERGİSİ 164 YANKI 186 VEKTÖR YILDIZ 61 YENİ RADİKAL 55 GÜNCE 89 SINAV DERGİSİ 330 SAFA BİLİŞİM 354 ÖZDE YÜKSELEN 60 HOŞDERE SINAV DERGİSİ 258 İNCİ 60 GENÇ KARİYER A.EVLER 229 İLK CELAL AYDIN 267 ÇABA 48 MALTEPE BALGAT 249 İLK DOĞU-BATI 48 Kaynak: Milli Eğitim Bakanlığı (M.E.B.), Not: Çizelgede sadece OKS programı bulunan dershaneler koyu renkle, sadece ÖSS programı bulunan dershaneler italik, hem ÖSS hem de OKS programı bulunan dershaneler ise Times New Roman yazı karekteriyle gösterilmiştir. Çizelge 2 Ankara daki dershanelerden alınan örneklem grubunun ilçelere dağılışı. YILLAR Çankaya Keçiören Sincan Yenimahalle Etimesgut Mamak Altındağ Gölbaşı Toplam 1980 öncesi sonrası TOPLAM Uygulanacak Uygulanan Anket uygulaması yapılacak toplam dershane sayısı istatistikçi görüşü alınarak 53 olarak belirlenmiştir. Ancak; gerek dershanelerin müfettişler tarafından denetlenmesi gerekse dershane kurucularından izin alınamaması nedeniyle bu örneklem sayısına ulaşılamamış, uygulama sayısı 51 de kalmıştır (Çizelge 3). 22

23 Çizelge 3 Ankara da anket uygulanan dershaneler. ID DERSHANE ADI KONTJ TARIH İLÇE 1 ÖZEL GENÇ KARİYER DERSHANESİ AYDINLIK Altındağ 2 ÖZEL TEST DERGİSİ DERSHANESİ AYDINLIK Altındağ 3 ÖZEL BİREYSEL HEDEF DERSHANESİ Çankaya 4 ÖZEL MARKA DERGİSİ DERSHANESİ Çankaya 5 ÖZEL ZAFER DERSHANESİ Çankaya 6 ÖZEL KIZILAY DERSHANESİ Çankaya 7 ÖZEL SİMETRİ DERSHANESİ Çankaya 8 ÖZEL ANKARA EGEMEN DERSHANESİ Çankaya 9 ÖZEL ÇİZGİNİN ÖTESİ DERSHANESİ Çankaya 10 ÖZEL ANKARA AÇI DERSHANESİ Çankaya 11 ÖZEL UYARI DERSHANESİ Çankaya 12 ÖZEL KARACAN DERSHANESİ (MERKEZ) Çankaya 13 ÖZEL KIZILAY AÇI DERSHANESİ Çankaya 14 ÖZEL TUTKU DERSHANESİ Çankaya 15 ÖZEL ODAK DERSHANESİ Çankaya 16 ÖZEL GALERİ KÜLTÜR DERSHANESİ Çankaya 17 ÖZEL İLKİZ DERSHANESİ Çankaya 18 ÖZEL AKADEMİ DERGİSİ DERSHANESİ BALGAT Çankaya 19 ÖZEL ÇAYYOLU PRATİK İŞLEM DERSHANESİ Çankaya 20 ÖZEL ARICAN DERSHANESİ Çankaya 21 ÖZEL BERKAY GRUP DERSHANESİ Çankaya 22 ÖZEL BİLİM DERSHANESİ ÜMİTKÖY Çankaya 23 ÖZEL ÇAYYOLU FİNAL DERGİSİ DERSHANESİ Çankaya 24 ÖZEL SAFA BİLİŞİM DERSHANESİ Çankaya 25 ÖZEL ARİF KORKMAZ DERSHANESİ CEBECİ Çankaya 26 ÖZEL GERÇEK ÖZELİZ DERSHANESİ Çankaya 27 ÖZEL TEST DERGİSİ DERSHANESİ Çankaya 28 ÖZEL PROFESYONEL İŞLEM DERSHANESİ Çankaya 29 ÖZEL YENİ ANKARA DERSHANESİ Etimesgut 30 ÖZEL DOĞUŞ DERSHANESİ ETİMESGUT Etimesgut 31 ÖZEL BAŞKENT GÜVENÇ DERSHANESİ (GÖLBAŞ Gölbaşı 32 ÖZEL ANLAM DERSHANESİ Gölbaşı 33 ÖZEL PURSAKLAR SINAV DERGİSİ DERSHANESİ Keçiören 34 ÖZEL DEPAR DERSHANESİ Keçiören 35 ÖZEL BÜYÜK KAMPÜS DERSHANESİ Keçiören 36 ÖZEL ETKEN FEN DERSHANESİ YENİ ETLİK Keçiören 37 ÖZEL GENÇ KARİYER DERSHANESİ ETLİK Keçiören 38 ÖZEL İPEK YENİ RENK DERSHANESİ ETLİK Keçiören 39 ÖZEL ANALİTİK DERSHANESİ KEÇİÖREN Keçiören 40 ÖZEL MALTEPE DERSHANESİ MAMAK Mamak 41 ÖZEL ANKARA SİNERJİ DERSHANESİ MAMAK Mamak 42 ÖZEL BİLGİ GELECEK DERSHANESİ Sincan 43 ÖZEL GELİŞİM DERGİSİ DERSHANESİ Sincan 44 ÖZEL BİLİŞİM EĞİTİM DERSHANESİ SİNCAN Sincan 45 ÖZEL ANKARA VATAN DERSHANESİ Sincan 46 ÖZEL SİNCAN MERKEZ AÇI DERSHANESİ Sincan 47 ÖZEL ORİJİN DERSHANESİ Yenimahalle 48 ÖZEL GARANTİ DERSHANESİ Yenimahalle 49 ÖZEL ÖN ADIM DERSHANESİ Yenimahalle 50 ÖZEL BİLGİSEL DERSHANESİ Yenimahalle 51 ÖZEL GERÇEK ZİRVE DERSHANESİ Yenimahalle 23

24 Anketlerin kaç öğrenciye uygulanacağı konusunda ise M.E.B den elde edilen verilerdeki bina kontenjanının en az % 10 una yapılması uygun görülmüştür. Ankara daki 489 dershanenin toplam öğrenci kontenjanı tür. Ancak, burada anket uygulanan 51 dershanenin kontenjanı olan dikkate alınmış ve bunun % 10 u hesaplanarak 1170 öğrenci örneklem olarak belirlenmiş olmasına rağmen bu değerin biraz üzerine çıkılarak 1250 anket uygulanmıştır. Ayrıca, buralarda çalışan öğretmenler ile yetkililerden 1 veya 2 kişi de örneklemimize dâhil edilmiştir. Ankara Şehrinde Dershanelerin Dağılışı adlı bu araştırmada temel problemlere ilişkin olarak, Milli Eğitim Bakanlığı, Özel Öğretim Kurumları Genel Müdürlüğü nden Ankara şehrindeki tüm dershanelerin sayıları, bu dershanelerin açık adresleri, kuruluş tarihleri, tek oturum için belirlenmiş kontenjan sayıları ile telefon numaraları temin edilmiştir. M.E.B. den alınan bu veriler daha sonra araştırmacı tarafından ayrıştırılarak düzenlenmiş, tablo ve grafikler oluşturulmuştur. Araştırma problemlerinin çözümüne yönelik, ilk olarak ankete temel oluşturabilmesi bakımından öğretmenler, dershane kurucuları ve Özel Dershaneler Birliği (ÖZ-DE-BİR) yetkilileri ile yüz yüze görüşmeler yapılmıştır. Bunun ardından 5 dershane pilot araştırma bölgesi olarak belirlenmiş ve bunlarda, hazırlanan anket soruları sınanmıştır. Bunun sonucunda, deneklerin bazı sorularda takıldıkları ve bazılarını da anlamakta güçlük çektikleri gözlemlenmiştir. Aynı soruyu anlamada güçlük çekildiği hissedildiği zaman ya o soruya ek açıklama konulmuş ya da bazı maddeler anketten çıkartılmıştır. Örneğin; uygulama yapılıncaya kadar dikkat edilmeyen anketin birinci bölümündeki üçüncü soruya Ankara da nerede oturuyorsunuz? bazı öğrencilerin mahalle, cadde ve sokak terimlerinin anlamını bilmedikleri, bazılarının ise oturdukları adresi bilmedikleri için takıldıkları görülmüştür. Mekânsal dağılışın ve Buffer analizinin yapılacağı çalışmada anketin bu sorusu çok önemlidir. Bu nedenle anketin adres sorusuna örnek açıklama eklenmiştir. Anketin birinci bölümünün dördüncü sorusunun birinci maddesi ilköğretim birinci kademeye giden öğrencilere anket uygulanmayacağından çıkartılmıştır. Ayrıca, anket sorularının maddelerini belirleyebilmek için 100 öğrenciden dağıtılan boş kâğıtlara dershane ile ilgili neler düşündüklerini, nerede ve nasıl bir 24

25 dershaneye gitmek istediklerini yazmaları istenmiştir. Öğrencilerin bu yazdıkları incelenerek anket maddelerinde düzenlemeler yapılmıştır. Anket soruları en son şeklini aldıktan sonra, Ankara şehrini temsil edeceği düşünülen örnekleme dâhil olan dershanelerde öğrencilere anket uygulaması aşamasına geçilmiştir. Bu uygulama, dershanelerde görevli rehber öğretmenler denetiminde, bazı dershanelerde coğrafya öğretmenlerine anketler verilerek, bazılarında ise soru kâğıtları deneklere elden dağıtılarak gerçekleştirilmiştir. Toplanan anketlerden geçersiz olanları tasnif dışı bırakılarak yeni uygulamalar yapılmıştır. Bu bağlamda 21 öğrencinin anketi geçersiz sayılmıştır. Araştırma verilerinin tablolaştırılmasında Microsoft Office Excel 2003, verilerin istatistik analizinde SPSS 11 for Windows ve mekânsal paterni ortaya koyabilmek için Map Info 8.0 Coğrafi Bilgi Sistemleri programları kullanılmıştır. Araştırmanın birinci ve ikinci problemini çözümlemeye ilişkin dershanelerin yıllara göre frekansları ve artış yüzdeleri hesaplanmış, dershanelerle ilgili alınan kararlar ile dershane sayılarında meydana gelen değişim ile Ankara daki mevcut verilere göre 1980 öncesinde kurulan dershanelerin lokasyonları, dershanelerin kurulma yerlerinin seçiminde nelerin etkili olduğunu belirlenebilmek için sorgulamalar yapılmıştır. Araştırmanın üçüncü, dördüncü ve beşinci problemlerini çözmek için, Map Info 8.0 programındaki sayısallaştırılmış Ankara kent planında dershaneler konumlandırılmış, dershanelerin hangi bölgelerde hangi tarihten sonra toplanmaya başladıklarını, belli bölgelere saçılma nedenlerini belirleyebilmek için CBS programında tematik haritalar, mahallelere göre dershanelerin açılış tarihlerini ve frekansları gösteren grafikler oluşturulmuştur. Altıncı ve yedinci problemi çözmeye ilişkin olarak dershanelerin lokasyonlarının hangi yönde saçıldığı ve şehrin gelişim yönü ile dershanelerin saçılma yönü arasında benzerlik olup olmadığı Map Info 8.0 da Ankara planı üzerinde gözlenmiş dershanelerin mahallelere göre frekans dağılımları ile mahallelerdeki dershane sayılarının yıllara göre artış oranları hesaplanmıştır. Sekizinci problemde, deneklerin dershanelere ilişkin görüşlerinin neler olduğunu belirleyebilmek için öncelikli olarak anket soruları numaralandırılarak Microsoft Office Excel 2003 programına buradan da SPSS e aktarılmıştır. Anket 25

26 maddeleri kodlanırken genel olarak kabul gören kriterlere uygun olarak kodlama yapılmıştır. Örneğin; anketin birinci bölümünün altıncı sorusuna öğrencilerin verdikleri cevaplar kodlanırken TÜİK in (eski Devlet İstatistik Enstitüsü-DİE) 2000 yılı genel nüfus sayımındaki esas meslek-yapılan iş gruplaması dikkate alınmıştır. Buna göre, yedi meslek katagorisi belirlenmiştir ve üç tane de araştırma sürecinde yeni kategori olarak eklenmiştir. Bu kategorilerden TÜİK tarafından belirlenenler; - İlmi ve teknik elemanlar, serbest meslek sahipleri (1), - Müteşebbisler, direktörler ve üst kademe yöneticileri (2), - İdari personel vb çalışanlar (3), - Ticaret ve satış personeli (4), - Hizmet işlerinde çalışanlar (5), - Tarım, hayvancılık, balıkçılık ve avcılık işlerinde çalışanlar (6), - Tarım dışı üretim faaliyetlerinde çalışanlar (7) dır. Bu kategorilere tarafımızından eklenen kategoriler; - Ev hanımı (8), - Emekli (9) - Vefat etmiş (10) olarak sıralanabilir. Araştırmada dokuzuncu problemi çözümlemek amacıyla, 51 okulda 1250 öğrenciye uygulanan anketler SPSS de çeşitli çözümlemeler kullanılarak sorgulanmıştır. Buradaki sorgulamanın temel amacı, Ulus ta dershanelerin olmaması konusunda, hizmet talep eden kesimin (yani öğrencilerin) düşüncelerinin öğrenilmek istenmesidir. Onuncu probleme ilişkin, Ankara şehir bilgi sisteminin bir parçası olarak kabul edilebilecek şehir planı yardımıyla buffer (etki bölgesi) analizi yapılmış ve seçilen dershane bölgelerine nerelerden öğrenci geldiğini görebilmek için dershane bölgelerinin etki alanı belirleme denemesi yapılmıştır. Böyle bir uygulama ileride dershane yeri seçiminde etkili olan etkenler yardımıyla uygun dershane yeri belirlemede kullanılabilecektir. Özetle bu çalışmada, farklı yöntemler kullanılmıştır, bu yöntemler: yazılı kaynak taraması, anket, görüşme tekniği, istatistiksel analiz ve gözlem yöntemleridir. Bu yöntemlerden anket ve istatistiksel analiz yöntemi kullanılarak çizelge, grafik ve CBS çıktısı haritalar elde edilmiştir. 26

27 1.2.Araştırmanın Sınırlılıkları Araştırmada dershanelerdeki değişimi, kapanan dershaneler yönünden irdelemek amacıyla Milli Eğitim Bakanlığı na bağlı Özel Öğretim Genel Müdürlüğü nden Ankara da kapanan dershanelerin kapanma tarihleri, adresleri ve sayıları istenmiş, ancak bu bilgiler gizlilik (yasal olmadığı) gerekçesiyle verilmemiştir. Merkezi Ankara da olan ÖZ-DE-BİR ve merkezi İstanbul da bulunan Tüm Özel Öğretim Kurumları Derneği nin (TÖDER) yetkilileriyle yüz yüze veya elektronik ortamda ayrıntılı görüşme talepleri sadece ÖZ-DE- BİR ile yapılan kısa bir mülakat ile geçiştirilmiştir. Bazı dershaneler M.E.B den gelen müfettişler ve Maliye uzmanları tarafından denetlendiği için, bazıları ise kurucu müdürlerinin çeşitli nedenlerle işbirliğini reddetmesinden dolayı anket uygulanan dershane sayısı istenilen düzeyde gerçekleştirilememiştir. Araştırma, eğitim öğretim yılında Ankara ili Büyükşehir Belediyesi içerisinde, üniversite ve ortaöğretim kurumları seçme sınavlarına hazırlık programı uygulayan dershanelere devam eden öğrencilerle sınırlıdır. Oysa, okullarda yapılacak başka bir değerlendirmeyle konunun derinliği artırılabilirdi. Ancak, bu konuda süre sınırlılığı ve gerekli izinlerin alınamayışı bu uygulamanın yapılmasına engel olmuştur. Ankara daki ve ülke genelindeki dershane sayısı M.E.B. den alınan rakamlardan çok daha fazla olmasına karşılık, kayıtsız çalışan dershanelerle ilgili hiçbir bilgiye ulaşılamaması onların bu çalışmanın kapsamı dışında bırakılmalarına neden olmuştur. 1.3.Kavramsal Çerçeve Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS): Her ölçekteki doğal ortam ile insan, zaman özellikleri ve ilişkilerine ait bilgi toplama, depolama ve analiz çalışmalarını kapsayan ve kendine has metodolojisi olan, bilgisayar ortamındaki coğrafya uygulamalarıdır (Turoğlu, 2000: 228). 27

28 Dışsal Ekonomiler: İşletmelerin birbirleriyle olan ilişkilerinden ortaya çıkan olumlu veya olumsuz etkilerdir (Ertürk, 1995: 60). Giriş Sınavlarına Hazırlık Kursu: Öğrencileri, Öğrenci Seçme Sınavına, Yabancı Dil Sınavına ve Ortaöğretim Kurumları Sınavına hazırlamak amacıyla dershaneler tarafından açılan kurslardır. Kentsel Ekonomiler: Belli bir alanda yoğunlaşmaları nedeniyle işletmelerin elde ettikleri fayda veya kayıplardır (Ertürk, 1995: 60). Lokasyonel Analiz: Olayların mekânsal dizilişine ve varolan paternlerin ilişkilerine odaklanan bir Beşeri Coğrafya yaklaşımıdır (Johnston ve diğerleri, (2000: 464). Öğrenci Kontenjanı: Milli Eğitim Bakanlığı nın belirlediği dershanelerin tek oturumda kabul edebileceği maksimum öğrenci sayısını ifade eder. Dershane: İlköğretim ve Ortaöğretim öğrencilerini zayıf oldukları veya daha iyi yetişmek istedikleri derslerden yetiştirmek amacıyla eğitim veren; ÖSS ve OKS ye yönelik proğram sunan özel öğretim kurumlarına denir. Özel Kurs: Milli eğitim Bakanlığınca müfredatı onaylanmış olan, değişik yaş gruplarındaki öğrencilere belli bir konuda bilgi ve beceri kazandırmayı amaçlayan bittiği zaman başarılı olanlara bitirme belgesi düzenlenen özel öğretim kurumlarıdır. Özel Öğretim: MEB tarafından denetlenmek ve yasalara karşı olmamak şartıyla özel öğretim kurumları tarafından yapılan öğretimdir (MEB, 1996: 7). Şehir (Kent) Bilgi Sistemleri: Kentsel faaliyetlerin yerine getirilmesinde optimum karar verebilmek için ihtiyaç duyulan planlama, altyapı, mühendislik, temel hizmetler, yönetsel bilgileri hızlı ve sağlıklı bir şekilde irdelemek amacıyla oluşturulan, coğrafi bilgi sistemlerinin kent bazında bir uygulaması olan konumsal bilgi sistemlerinden biridir (Yomralıoğlu, 2000: 208). Tampon (Buffer) Analizi: Referans olarak kabul edilen coğrafi bir detayın etrafında istenen uzaklıkta poligon özelliği taşıyan bir tampon bölgenin oluşturularak coğrafi detayların isteğe bağlı olarak sorgulanma işlemine denir (Yomralıoğlu, 2000: 208). 28

29 Tematik Harita: Bir altlık harita üzerinde o bölge ile mekânsal referanslı olan her konuda bilgi aktaran kartografik ürünlerdir. Toplanma Ekonomileri (Agglomeration Economies): Nüfusun ve ekonomik etkinliklerin belli bir alanda yoğunlaşmasıyla oluşan etkilerdir (Ertürk, 1995:60). 1.4.Ankara Şehrinin İlçeleri ve Mahalleleri Bu bölümde, Ankara şehrinin ilçeleri ve mahalleleri konunun mekânsal altlığını oluşturmak üzere verilmektedir. Bu amaçla öncelikli olarak, araştırmanın evrenini oluşturan Ankara Büyükşehir Belediye sınırları içerisinde bulunan ilçelerin ve mahallelerin konumları Harita 1 de gösterilmiştir. Ankara nın 8 merkez ilçesi (Çankaya, Keçiören, Yenimahalle, Mamak, Altındağ, Gölbaşı, Etimesgut ve Sincan) ve Çizelge 4 de isimleri belirtilen 402 mahallesi bulunmaktadır. Çizelge: 4 Ankara daki mahallelerin ilçelere göre kodları. NO MAHALLE İLÇE NO MAHALLE İLÇE NO MAHALLE İLÇE 1 ahiler ALTINDAĞ 30 doğanşehir ALTINDAĞ 59 misak-ı milli ALTINDAĞ 2 akalar ALTINDAĞ 31 doğu ALTINDAĞ 60 nazımbey ALTINDAĞ 3 akköprü ALTINDAĞ 32 engürü ALTINDAĞ 61 necatibey ALTINDAĞ 4 aktaş ALTINDAĞ 33 enverpaşa ALTINDAĞ 62 orhangazi ALTINDAĞ 5 alemdağ ALTINDAĞ 34 erzurum ALTINDAĞ 63 oğuz ALTINDAĞ 6 aliersoy ALTINDAĞ 35 evliyaçelebi ALTINDAĞ 64 pazar ALTINDAĞ 7 alpaslan ALTINDAĞ 36 fatih ALTINDAĞ 65 plevne ALTINDAĞ 8 altınbaş ALTINDAĞ 37 fazılahmetpaşa ALTINDAĞ 66 sakalar ALTINDAĞ 9 altınpark ALTINDAĞ 38 fazilet ALTINDAĞ 67 sakarya ALTINDAĞ 10 altıntaş ALTINDAĞ 39 feridunçelik ALTINDAĞ 68 serversomuncuoğlu ALTINDAĞ 11 anafartalar ALTINDAĞ 40 fermanlılar ALTINDAĞ 69 seyfidemirsoy ALTINDAĞ 12 akbaş ALTINDAĞ 41 fevzipaşa ALTINDAĞ 70 sinanpaşa ALTINDAĞ 13 atilla ALTINDAĞ 42 gökçenefe ALTINDAĞ 71 siteler ALTINDAĞ 14 atıfbey ALTINDAĞ 43 gülpınar ALTINDAĞ 72 sokullu ALTINDAĞ 15 aydınlıkevler ALTINDAĞ 44 gültepe ALTINDAĞ 73 sutepe ALTINDAĞ 16 baraj ALTINDAĞ 45 gündoğdu ALTINDAĞ 74 sümer ALTINDAĞ 17 battalgazi ALTINDAĞ 46 güneşevler ALTINDAĞ 75 sığınaklar ALTINDAĞ 18 bağlariçi ALTINDAĞ 47 hacılar ALTINDAĞ 76 tabakhane ALTINDAĞ 19 başkır ALTINDAĞ 48 hayriartmanlar ALTINDAĞ 77 turan ALTINDAĞ 20 başpınar ALTINDAĞ 49 hürriyet ALTINDAĞ 78 turgut reis ALTINDAĞ 21 beşikkaya ALTINDAĞ 50 karakum ALTINDAĞ 79 ulubatlıhasan ALTINDAĞ 22 1.sultanmurat ALTINDAĞ 51 karapürçek ALTINDAĞ 80 ulubey ALTINDAĞ 23 bozkurt ALTINDAĞ 52 kartallar ALTINDAĞ 81 yalçınkaya ALTINDAĞ 24 cemalbey ALTINDAĞ 53 kemalzeytinoğlu ALTINDAĞ 82 yamaç ALTINDAĞ 25 demirtaş ALTINDAĞ 54 koyunpazarı ALTINDAĞ 83 yavuzselim ALTINDAĞ 26 demirfırka ALTINDAĞ 55 köprübaşı ALTINDAĞ 84 yenihayat ALTINDAĞ 27 dereboyu ALTINDAĞ 56 kılıçaslan ALTINDAĞ 85 yenituran ALTINDAĞ 28 doğanbey ALTINDAĞ 57 kızılelma ALTINDAĞ 86 yenice ALTINDAĞ 29 doğantepe ALTINDAĞ 58 meydan ALTINDAĞ 87 yeğenbey ALTINDAĞ 29

30 NO MAHALLE İLÇE NO MAHALLE İLÇE NO MAHALLE İLÇE 88 yiğitler ALTINDAĞ 151 güvenevler ÇANKAYA 214 altay ETİMESGUT 89 yunusemre ALTINDAĞ 152 güzeltepe ÇANKAYA 215 elvan ETİMESGUT 90 yıldırımbeyazıt ALTINDAĞ 153 harbiye ÇANKAYA 216 etiler ETİMESGUT 91 yıldıztepe ALTINDAĞ 154 hilal ÇANKAYA 217 kazımkarabekir ETİMESGUT 92 yılmazlar ALTINDAĞ 155 huzur ÇANKAYA AgustosETİMESGUT 93 ziraat ALTINDAĞ 156 karakusunlar ÇANKAYA 219 piyade ETİMESGUT 94 zübeydehanım ALTINDAĞ 157 karapınar ÇANKAYA 220 süvari ETİMESGUT 95 solfasol ALTINDAĞ 158 kavaklıdere ÇANKAYA 221 topçu ETİMESGUT 96 çalışkanlar ALTINDAĞ 159 kazımözalp ÇANKAYA 222 istasyon SİNCAN 97 çamlık ALTINDAĞ 160 keklikpınarı ÇANKAYA 223 şehitosmanavcı SİNCAN 98 çandarlı ALTINDAĞ 161 kocatepe ÇANKAYA 224 şeker SİNCAN 99 çeşme ALTINDAĞ 162 korkutreis ÇANKAYA 225 bahçelievlergölbaşi 100 çimentepe ALTINDAĞ 163 kültür ÇANKAYA 226 karşıyaka GÖLBAŞI 101 öncüler ALTINDAĞ 164 küçükesat ÇANKAYA 227 seğmenler GÖLBAŞI 102 önder ALTINDAĞ 165 kırkkonaklar ÇANKAYA 228 adnanmenderes KEÇİÖREN 103 örnek ALTINDAĞ 166 kızılay ÇANKAYA 229 aktepe KEÇİÖREN 104 özbekler ALTINDAĞ 167 kızılırmak ÇANKAYA 230 atapark KEÇİÖREN 105 özgen ALTINDAĞ 168 malazgirt ÇANKAYA 231 ayvalı KEÇİÖREN 106 özgürlük ALTINDAĞ 169 maltepe ÇANKAYA 232 aşağıeğlencekeçiören 107 öztürk ALTINDAĞ 170 mebusevleri ÇANKAYA 233 bademlik KEÇİÖREN 108 ülkü ALTINDAĞ 171 metinakkuş ÇANKAYA 234 basınevleri KEÇİÖREN 109 inkılap ALTINDAĞ 172 meşrutiyet ÇANKAYA 235 bağlarbaşı KEÇİÖREN 110 istiklal ALTINDAĞ 173 mimarsinan ÇANKAYA 236 emrah KEÇİÖREN 111 izzettin ALTINDAĞ 174 muhsinertuğrul ÇANKAYA 237 esertepe KEÇİÖREN 112 içkale ALTINDAĞ 175 murat ÇANKAYA 238 etlik KEÇİÖREN 113 şenyurt ALTINDAĞ 176 mustafakemal ÇANKAYA 239 gümüşderekeçiören 114 şükriye ALTINDAĞ 177 mürseluluç ÇANKAYA 240 güzelyurt KEÇİÖREN 115 işçiblokları ALTINDAĞ 178 naciçakır ÇANKAYA 241 güçlükaya KEÇİÖREN 116 akpınar ÇANKAYA 179 namıkkemal ÇANKAYA 242 hasköy KEÇİÖREN 117 anıttepe ÇANKAYA 180 nasuhakar ÇANKAYA 243 kalaba KEÇİÖREN 118 arkatopraklık ÇANKAYA 181 ortaimrahor ÇANKAYA 244 kamilocak KEÇİÖREN 119 ata ÇANKAYA 182 osmantemiz ÇANKAYA 245 kanuni KEÇİÖREN 120 ayrancı ÇANKAYA 183 oğuzlar ÇANKAYA 246 karargahtepekeçiören 121 aziziye ÇANKAYA 184 remzioğuzarık ÇANKAYA 247 kavacıksubayevleri KEÇİÖREN 122 aşağıimrahor ÇANKAYA 185 sancak ÇANKAYA 248 kuşcağız KEÇİÖREN 123 aşağıöveçler ÇANKAYA 186 sağlık ÇANKAYA 249 köşk KEÇİÖREN 124 aşıkpaşa ÇANKAYA 187 seyranbağları ÇANKAYA mayis KEÇİÖREN 125 büyükesat ÇANKAYA 188 sokullumehmetpaşa ÇANKAYA 251 osmangazi KEÇİÖREN 126 bademlidere ÇANKAYA 189 söğütözü ÇANKAYA 252 ovacık KEÇİÖREN 127 bahçelievler ÇANKAYA 190 topraklık ÇANKAYA 253 pınarbaşı KEÇİÖREN 128 balgat ÇANKAYA 191 tınaztepe ÇANKAYA 254 tepebaşı KEÇİÖREN 129 barbaros ÇANKAYA 192 umut ÇANKAYA 255 ufuktepe KEÇİÖREN 130 bayraktar ÇANKAYA 193 yukarıbahçelievler ÇANKAYA 256 uyanış KEÇİÖREN 131 bağcılar ÇANKAYA 194 yeşilkent ÇANKAYA 257 yakacık KEÇİÖREN 132 çukurcabirlik ÇANKAYA 195 yukarıdikmen ÇANKAYA 258 yayla KEÇİÖREN 133 boztepe ÇANKAYA 196 yukarıöveçler ÇANKAYA 259 yeşiltepe KEÇİÖREN 134 cebeci ÇANKAYA 197 yücetepe ÇANKAYA 260 yeşilöz KEÇİÖREN 135 cevizlidere ÇANKAYA yıl ÇANKAYA nısan KEÇİÖREN 136 cumhuriyet ÇANKAYA 199 yıldızevler ÇANKAYA 262 yükseltepe KEÇİÖREN 137 devlet ÇANKAYA 200 zafertepe ÇANKAYA 263 çaldıran KEÇİÖREN 138 dilekler ÇANKAYA 201 çamlıtepe ÇANKAYA 264 çiçekli KEÇİÖREN 139 doğuş ÇANKAYA 202 çankaya ÇANKAYA 265 incirli KEÇİÖREN 140 ehlibeyt ÇANKAYA 203 çukurambar ÇANKAYA 266 şehitkubilaykeçiören 141 ellinciyıl ÇANKAYA 204 öncebeci ÇANKAYA 267 şenlik KEÇİÖREN 142 emek ÇANKAYA 205 öveçler ÇANKAYA 268 şenyuva KEÇİÖREN 143 ertuğrulgazi ÇANKAYA 206 metinoktay ÇANKAYA 269 şevkat KEÇİÖREN 144 esatoğlu ÇANKAYA 207 ileri ÇANKAYA 270 abidinpaşa MAMAK 145 eti ÇANKAYA 208 ilkadım ÇANKAYA 271 akdere MAMAK 146 fakülteler ÇANKAYA 209 incesu ÇANKAYA 272 akşemsettinmamak 147 fidanlık ÇANKAYA 210 şehitcengizkaraca ÇANKAYA 273 altıağaç MAMAK 148 gaziosmanpaşa ÇANKAYA 211 şehitcevdetözdemir ÇANKAYA 274 anayurt MAMAK 149 gökkuşağı ÇANKAYA 212 aydınlık ETİMESGUT 275 araplar MAMAK 150 göktürk ÇANKAYA 213 alsancak ETİMESGUT 276 aşıkveysel MAMAK 30

31 NO MAHALLE İLÇE NO MAHALLE İLÇE NO MAHALLE İLÇE 277 bahçeleriçi MAMAK 320 şahapgürler MAMAK 363 çayyolu YENİMAHALLE 278 bahçelerüstü MAMAK 321 şahintepe MAMAK 364 yunusemre YENİMAHALLE 279 balkiraz MAMAK 322 şirintepe MAMAK 365 çiğdemtepe YENİMAHALLE 280 bostancık MAMAK 323 atatürk SİNCAN 366 özevler YENİMAHALLE 281 boğaziçi MAMAK 324 fatih SİNCAN 367 ilkyerleşim YENİMAHALLE 282 cengizhan MAMAK 325 gaziosmanpaşa SİNCAN 368 inönü YENİMAHALLE 283 demirlibahçe MAMAK 326 plevne SİNCAN 369 beştepeler YENİMAHALLE 284 derbent MAMAK 327 tandoğan SİNCAN 370 erler YENİMAHALLE 285 dostlar MAMAK marıt SİNCAN 371 bahçekapı YENİMAHALLE 286 duralialıç MAMAK 329 anadolu YENİMAHALLE 372 yenibatı YENİMAHALLE 287 dutluk MAMAK 330 gayret YENİMAHALLE 373 ivedik YENİMAHALLE 288 ege MAMAK 331 avcılar YENİMAHALLE 374 üreğil MAMAK 289 fahrikorutürk MAMAK 332 barış YENİMAHALLE 375 ilker ÇANKAYA 290 generalzekidoğan MAMAK 333 barıştepe YENİMAHALLE 376 sancaktepe KEÇİÖREN 291 gülseren MAMAK 334 batısitesi YENİMAHALLE 377 ortadoğu ÇANKAYA 292 gülveren MAMAK 335 burç YENİMAHALLE 378 aşağıdikmen ÇANKAYA 293 harman MAMAK 336 demet YENİMAHALLE 379 şafak GÖLBAŞI 294 hürel MAMAK 337 demetgül YENİMAHALLE 380 emiryaman ETİMESGUT 295 hüseyingazi MAMAK 338 demetlale YENİMAHALLE 381 şeyhşamil YENİMAHALLE 296 karaağaç MAMAK 339 emniyet YENİMAHALLE 382 tunahan ALTINDAĞ 297 kartaltepe MAMAK 340 ergazi YENİMAHALLE 383 yeşilova ALTINDAĞ 298 kayaş MAMAK 341 ergenekon YENİMAHALLE 384 ulubatlıhasan ALTINDAĞ 299 küçükkayaş MAMAK 342 esentepe YENİMAHALLE 385 yunusemre ALTINDAĞ 300 kazımorbay MAMAK 343 gazi YENİMAHALLE 386 aşağıyahyalar YENİMAHALLE 301 kutlu MAMAK 344 güventepe YENİMAHALLE 387 yukarıyahyalar YENİMAHALLE 302 köstence MAMAK 345 güzelyaka YENİMAHALLE 388 ahmettanerkışlalı ÇANKAYA 303 mehtap MAMAK 346 ışınlar YENİMAHALLE 389 koru ÇANKAYA 304 misket MAMAK 347 kaletepe YENİMAHALLE 390 konutkent ÇANKAYA 305 mutlu MAMAK 348 kardelen YENİMAHALLE 391 çayyolu ÇANKAYA 306 peyamisefa MAMAK 349 karşıyaka YENİMAHALLE 392 ümit ÇANKAYA 307 pttevleri MAMAK 350 kayalar YENİMAHALLE 393 yenikent ÇANKAYA 308 saimekadın MAMAK 351 kentkoop YENİMAHALLE 394 başak MAMAK 309 şehitcengiztopel MAMAK 352 macun YENİMAHALLE 395 ekin MAMAK 310 tepecik MAMAK 353 mehmetakifersoy YENİMAHALLE 396 gaziosmanpaşa ÇANKAYA 311 tuzluçayır MAMAK 354 pamuklar YENİMAHALLE 397 or-an ÇANKAYA 312 türközü MAMAK 355 ragıptüzün YENİMAHALLE 398 pınarbaşı KEÇİÖREN 313 yatıkmuslukanadolumamak 356 tepealtı YENİMAHALLE 399 istasyon SİNCAN 314 yenibayındır MAMAK 357 uğurmumcu YENİMAHALLE 400 mareşalçakmak SİNCAN 315 yeşilbayır MAMAK 358 varlık YENİMAHALLE 401 ostim SİNCAN 316 yukarıimrahor MAMAK 359 yeniçağ YENİMAHALLE 402 merkez KEÇİÖREN 317 çağlayan MAMAK 360 yeşilevler YENİMAHALLE 318 çiğiltepe MAMAK 361 çamlıca YENİMAHALLE 319 şafaktepe MAMAK 362 çarşı YENİMAHALLE Kaynak: Başar-Soft Coğrafi Bilgi Sistemleri Merkezi, 2006 Ankara şehrinin 402 mahallesi numaralandırılarak Harita 1 de gösterilmiştir. Böylece haritanın etiketlendirme aşamasında, mahalle isimlerinin karışması sorunu giderilmeye çalışılmıştır. Şehrin ilçe ve mahalle sisteminin oluşturulması, dağılışı ortaya koyabilmek için lokasyon belirleme uygulamalarında birinci dereceden önem taşımaktadır. Dershanelerin şehrin hangi ilçelerinde ve mahallelerinde yoğunlaşma gösterdiği sorusuna cevap ararken bu harita ve onunla ilişkili çizelge anahtar rolü oynayacaktır (Harita 1 ve Çizelge 4). 31

32 Harita 1 Ankara daki Mahallelerin İlçelere Göre Dağılışı 32

33 2. TÜRKİYE DEKİ ve DÜNYA DAKİ DERSHANELER 2.1.Türkiye de Dershanelerin Tarihsel Gelişimi Türkiye de, yaşanan hızlı nüfus artışı ve kentleşme, üniversitelere olan gereksinimi arttırmaktadır. Bu gereksinim mevcut ve sınırlı kaynaklarla karşılanmaya çalışıldığından öğrenciler, bir yarış atmosferi içerisinde sınava girmek, bu sınavlardan yüksek puan almak zorunda bırakılmaktadır. Devlet okullarında verilen eğitimin çoğu kez yetersiz olması, sınavlarda yüksek puan almak isteyen öğrencileri ve onların velilerini yeni arayışlara itmiştir. Bu nedenle de öğrencilerin % 60 ı velilerin ise % 68 i dershane olmadan üniversitelerin kazanılamayacağını düşünmektedir. (TED, 2006; 12). Bunun sonucunda, yaygın eğitim kurumlarından olan dershaneler ortaya çıkmış ve hızla yayılarak okulların bazı işlevlerini üstlenmiştir Osmanlı Döneminde Özel Öğretim Dershaneler, 625 sayılı yasa gereği devletin gözetim ve denetimi altında eğitim veren, 1800 lü yıllardan beri Türk Milli Eğitimi nin içerisinde yer alan kurumlardır. Türkiye de özel eğitimin resmi belgelerde yer alması 1856 Islahat Fermanı na kadar uzanır. 26 Ocak 1866 da Mahrec-i Aklam ve Mülkiye okulları mezunlarını alıp sivil mühendis yetiştiren Mülkiye-Mühendis Okulu açılmıştır. Bu, okuldan ziyade dershane durumunda olan bir eğitim yeriydi (Koçer, 1992: 77) da kabul edilen Kanuni Esasi nin 15. maddesine göre, Öğretim işini herkes özgürce yapabilir. Belli bir kanuna uymak şartıyla her Osmanlı, genel ve özel öğretim yapmaya izinlidir (Akyüz, 1989: 36). Darüşşafaka Lisesi nin eğitim öğretime başlayarak eğitim sisteminde yerini almasının ardından, 1876 yılında Kanuni Esasi ile kabul edilen öğretim özgürlüğü Mutlakıyet Dönemi nde ( ) bütün özel öğretim kurumlarında (Türk, yabancı, azınlık) büyük gelişmelerin yaşanmasına neden olmuştur. Bu dönemde gönüllü birkaç kişi bir araya gelerek kimi servetini kimi ise ilmini koyarak özel öğretim kurumları kurmuşlardır (Koçer, 1992: 154). Daha sonra, gönüllü vatandaşların girişimiyle 1903 yılında İstanbul da Türklerin kurduğu özel öğretim kurumunun sayısı 28 e ulaşmıştır (Akyüz,1996: 208). 33

34 Dershaneler ilk statüsünü 1895 tarihli Hususi Mektepler Talimatnamesi ile kazanmıştır. Meşrutiyet Döneminde ( ) basın ve yayın özgürlüğünün tanınmasıyla dershaneler daha hızlı gelişim göstermeye başlamıştır. Meşrutiyet Döneminde hazırlanan Maarif-i Umumiye Kanunu nun 190. ve 217. maddelerinde özel öğretim kurumları geniş biçimde yer almıştır (Akyüz,1996: 239). Bunun ardından dershaneler Türk milli eğitim mevzuatında ilk defa 20 Ağustos 1915 tarihli Mekatib-i Hususiyet Talimatnamesi (Özel Okullar Yönetmeliği) ile yerini almıştır (Akyüz, 1989: 39) Cumhuriyet Döneminde Özel Öğretim ve Dershaneler Kurtuluş Savaşı döneminde devletin içinde bulunduğu durum nedeniyle özel öğretim kurumlarında önemli bir değişme yaşanmamıştır. Cumhuriyet Dönemi nin ilk yıllarında ilköğretimin devlet tarafından verilmesi, ilköğretim düzeyindeki özel öğretim kurumlarının azalmasına neden olmuştur yılında sayıları 28 olan özel öğretim kurumları, 1938 yılında 11 e gerilemiştir (Ergin,1977: 276) yılında hazırlanan kanun tasarısına özel öğretimin her türü hakkında geniş hükümler konmuştur. Kurutuluş Savaşı ndan sonra imzalanan Lozan Antlaşması yla Türkiye deki yabancı ve azınlık okullarına bir disiplin geliştirilmiş ve yabancı devletlerin okulları tanınmıştır yılında ise hükümet bu okulların dini propaganda yapmalarını yasaklamış ve okullara sıkı denetimler getirmiştir (Akyüz,1996: 325). Kurtuluş Savaşı sonunda Atatürk, 1925 yılında TBMM nin açılış nutkunda özel öğretim kurumlarına ilişkin şu tavsiyede bulunmuştur (M.E.B., 1997: 298): Önümüzdeki sene için devletçe yapılabilecek azami fedakârlığı rica ederken, erbabı yasardan olan vatandaşlarımıza da şayan-ı sahabet olan çocuklarımızı hususi teşebbüslerle okutup yetiştirmelerini ehemmiyetle tavsiye ederim. Atatürk ün 1925 tarihinde yapmış olduğu bu konuşmanın ardından 31 Ocak 1928 tarihinde Türk Eğitim Derneği (TED) kurulmuştur. Atatürk ün de kuruluşuna destek verdiği TED e bağlı Ankara, İstanbul ve Zonguldak ta özel öğretim kurumları açılmıştır. Böylece, önceleri yetişkinler için kurs niteliğinde eğitim veren özel öğretim kurumları, 1930 yılından sonra öğrenci yetiştirmeye de başlamıştır li yıllarda ise eğitim talebinin artması ve mevcut kaynakların bu talebi karşılayamaması sonucunda özel eğitim kurumlarına giden öğrenci sayılarında artış gözlenmiştir. 34

35 Cumhuriyet in kurulmasının ardından eğitim, yenileşme aracı olarak kabul edilmiş Atatürk ve arkadaşları laik ve çağdaş eğitim kurumlarının açılmasına büyük önem vermişlerdir. Bunun sonucunda, yılları arasında okul, öğretmen ve öğrenci sayılarında değişmeler yaşanmıştır (Çizelge 5). Çizelge 5 Türkiye deki yılları arası okul, öğretmen ve öğrenci sayıları EĞİTİM DÜZEYİ İlköğretim Okul Sayısı Öğrenci Sayısı Öğretmen Sayısı Ortaöğretim Okul Sayısı Öğrenci Sayısı Öğretmen Sayısı Yükseköğretim Okul Sayısı Öğrenci Sayısı Öğretim Elemanı Kaynak: Milli Eğitim Bakanlığı (M.E.B.), yılları arasında gerek ilköğretim, gerek ortaöğretim, gerekse yüksek öğretim gören öğrenci sayılarında hızlı bir artış yaşanmaktadır. Ancak, en çok artışın ortaöğretim düzeyinde yaşandığı gözlenmiştir li yıllardan sonra öğrenci sayıları ve yükseköğretime olan talep de artmış, bunun sonucunda derslik açığı ortaya çıkmıştır yılından sonra derslik ve öğretmen sıkıntısının yaşanması sınıflardaki öğrenci sayılarını da arttırmıştır. İkili/üçlü öğretim yapılma kararının alınmasının ardından öğrencilerin boş zamanları artmıştır. Bu durum, öğrencilerin zamanlarını dershanelerde değerlendirmelerine zemin hazırlanmıştır. Bunun sonucunda, öğrencilerin dershanelere gidebilecekleri bir zaman dilimi ortaya çıkmış ve dershanelere giden öğrenci sayıları artmıştır. Ortaöğretim kurumlarındaki öğrenci sayılarının ve yükseköğretime olan talebin artması, yüksek öğretim kurumlarının kapasitelerini yetersiz duruma getirmiştir. Buna bağlı olarak, 1955 ten sonra üniversitelere yüksek öğretim kurumları seçme sınavı ile öğrenci alınmaya başlanmıştır eğitim öğretim 35

36 döneminde ortaöğretimden mezun olan herkes bir yüksek öğretim programına girebilmekteydi. Ancak, bu oran; eğitim öğretim yılında % 76,2 ye, eğitim öğretim yılında % 61 e, eğitim öğretim yılında % 32 ye, eğitim öğretim yılında ise % 13 e düşmüştür (Şirin, 1998: 20). Üniversiteyi kazanma oranlarında bu şekilde azalmanın gözlenmesi dershanelere olan talebi arttırmıştır tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi (T.B.M.M.) tarafından çıkarılan 625 sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanunu ile yasal dayanak kazanan dershaneler, üniversiteye giriş her geçen yıl zorlaştığı için, hızla gelişim göstermeye başlamıştır. Üniversiteye girişin tek ölçütü olan puan yükseltmeye verilen önemin de artması öğrencileri zayıf oldukları derslerden geçmeye veya yetersiz oldukları dersleri öğrenmeye yöneltmiştir. Bu amaçla, okul bitirme sınavlarına hazırlık ve okul derslerine takviye kursları düzenleyen dershanelerde pek çok öğrenci eğitim görmeye başlamış ve dershanelerin sayılarında da artış olmuştur Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı ( ) Devletin eğitime verdiği önem sürekli olarak artmaktadır. Bunun sonucunda, birinci beş yıllık kalkınma planında özel sektördeki eğitim kurumlarıyla ilgili bir çalışma planı hazırlanmıştır. Bu dönemde, büyük şehirlerin dışında pek çok ilde dershane bulunmamaktaydı. Dershane bulunan illerin başında İstanbul, Ankara ve İzmir gelmektedir. Türkiye de, 1965 yılında 12 ilde toplam 43 dershane bulunmaktadır (Özdebir, 2005: 10) İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı ( ) Kalkınma planlarında dershanelerle ilgili en somut bilgiye ikinci beş yılık kalkınma planında ulaşılabilir (II. BYKP, 1970: 122). İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı na göre: Dershaneler çeşitli öğretim kademelerinde kamu sektörüne ek olarak kapasiteler yaratmaları belli bir gelir grubundaki öğrencilere eğitim imkânı sağlayarak, eğitim kurumlarının üzerindeki talebi azaltması bakımından faydalı olmaktadır. Ancak; dershanelerin düşük nitelikte hizmet sağlamaları, kamu eğitim kurumlarının niteliğini düşürücü yönde gelişmeleri, özellikle yükseköğretim kademesinde insan gücü politikasını bozucu ve sonunda istihdam sorunları doğuracak kapasiteler yaratmaları, tüm eğitim sistemini bozucu bir sorundur. Bu gibi çalışmalara izin verilmeyecek ve devamlı bir izleme düzeni kurulacaktır. 36

37 Bu yaklaşımdan da anlaşılacağı üzere, bu dönemde özel öğretim kurumlarına ve dershanelere çekinceyle yaklaşılmaktadır. Dershaneleri teşvik etmeye yönelik hiçbir faaliyetin gerçekleştirilmediği bu dönemde, merkezi sınavların yaygınlaşması ve yüksek öğrenime olan talebin artması, dershaneleri nitelik ve nicelik yönünden geliştirmiştir Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı ( ) Bu dönemde yalnızca özel anaokullarından bahsedilmiş özel sektörün eğitim faaliyetlerinin ilköğretim öncesi için uygun olduğu izlenimi verilmiştir. Buna göre; okul öncesi eğitimde özel sektörün teşvik edilmesi prensip olarak kabul edilmektedir (M.E.B., 1996: 38). Buna bağlı olarak, Türkiye de dershane bulunan il ve dershane sayısı artmıştır. Sonuçta, 1975 yılında 32 ilde (illerin yaklaşık yarısı) toplam 139 tane dershane bulunmaktadır Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı ( ) dönemleri arasında geçerli olan Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı na göre; Geçmişte eğitime ayrılan kaynakların sınırlı olması, sosyal adaleti ve fırsat eşitliğini gerçekleştirecek bir araç olarak kullanılmaması ve eğitim içeriğinin ekonominin ve toplumun değişen koşullarına uygun biçimde geliştirilememesi gibi sınırlamalar III. Plan Dönemi nde de eğitimin tüm toplum kesimlerine dengeli ve verimli bir biçimde yaygınlaştırılmasını engellemeye devam etmiştir. Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı nda dershane sayılarında gözlenen artış olumsuz karşılanmaktadır. Bu dönemde, dershanelerin fırsat eşitsizliğine neden olduğu vurgulanmaktadır (M.E.B.,1996: 38). 12 Eylül 1980 Askeri Müdahalesi nden sonra dershanelerin kapatılması gündeme gelmiştir. Bu konu, 1981 yılından 1983 e kadar sürekli olarak tartışılmıştır yılında hükümet programının genel ortaöğretimle ilgili tedbirler bölümünün 15. maddesinde, eğitimde fırsat eşitsizliğini bozan dershanelerin kısa dönemde kontrol altına alınması uzun dönemde ise kapatılıp bu fonksiyonun M.E.B. e bağlı devlet okullarında açılan hazırlama kurslarınca yerine getirilmesi yönünde bir direktife yer verilmiştir (Doğan, 2002: 60). 37

38 1981 tarih ve 1068 sayılı genelge ile dershanelerin valiliklerce yapılan her türlü işlemleri Milli Eğitim Bakanlığı nın yetkisine verilmiş, öğretmenler, ders saatleri ve sınıf mevcutları denetim altına alınmıştır tarih ve 3900 sayılı genelge ile dershanelere okul disiplini getirilmeye çalışılmıştır. Dershanelerin eğitimöğretim ve yönetim işlemlerini yeniden düzenlemek için dershaneler tip yönetmeliği kabul edilmiştir yılında yapılan seçimler sonucunda I.Özal Hükümeti kurulmuş ve bu dönemde dershaneler konusu yeniden gündeme gelmiştir. Türkiye de toplam 174 dershanenin bulunduğu 1983 yılında, bu dershaneler bir taraftan tasfiye işlemlerinin hazırlıklarını yaparken diğer taraftan da kapatma işlemlerinin haksızlılığını dile getirebilmek için bir araya geliyorlardı. Kısa adı ÖZ-DE-BİR olan Özel Dershaneler Birliği bu tarihlerde kurulmuştur (Temel, 2002: 34). Konuyla ilgili olarak Danışma Meclisi Milli Eğitim Komisyonu Başkanı Selçuk Kantarcıoğlu kürsüden şöyle sesleniyordu: Denetim ve gözetim için her türlü olanağın Milli Eğitim Bakanlığı na ait olduğu, eğitimi tamamlayan birer kurum halinde çalışmalarının yetkili kurumlarca sağlanabileceği iyi işlerliği temin edildiğinde toplumda bir talebi karşıladığı, iyi işlemeyenler için mevzuat boşluğu olmadığı, üniversiteye giriş açısından yapılan araştırmalara göre faydalarının bulunduğu anlaşıldığından, dershanelerin yasa metnine dâhil edilmesi, komisyonumuzca uygun görülmüştür. Komisyonun bu görüşü, Danışma Meclisi Genel Kurulu nca benimsendi ve dershanelerin kapatılma kararı reddedildi. Danışma Meclisi nin bu kararını Milli Güvenlik Kurulu veto etti ve dershanelerin bir yıl içinde kapatılmasını öngören, 16 Haziran 1983 tarih ve 2843 sayılı yasayı kabul etti tarih ve 625 sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanunu ile bu kanunun bazı maddelerinin değiştirilmesi ve bu kanuna bir madde eklenmesine dair kanun ile yeni dershane açılması yasaklanmış; mevcutlarının da 1 Ağustos 1984 tarihinde kapatılmaları kararlaştırılmıştır (Duman, 1984: 23). Ancak; I.Özal Hükümeti nin, 11 Temmuz 1984 tarih ve 3035 sayılı yasası ile dershanelerin faaliyetlerine devam etmeleri sağlanmıştır (Temel, 2002: 45) Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı ( ) Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı nda özel sektörün eğitim çalışmalarına katılmaları gerektiği düşünülmekte ve özel sektörün teşvik edilmesinin faydalı olacağı vurgulanmaktadır. Planda, dershanelerin teşvik edileceği ve eğitim 38

39 kalitesinin, teftiş ve denetim mekanizmasının geliştirilmesi amacıyla, yeni düzenlemelerin yapılacağı karara bağlanmıştır (M.E.B.,1996: 39) Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı ( ) dönemine ait Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planında özel sektörün eğitim faaliyetleri içerisindeki önemi ile; yeni eğitim metot ve teknolojilerinin geliştirilmesi için özel sektörden faydalanılması gerektiği belirtilmiştir (DPT, 1990: 551) Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı ( ) Eğitimle ilgili ciddi sorunların olduğu kabul edilmekte ve devletin özel sektörü desteklemesi gerektiği düşünülmektedir. Bu dönemde özel sektörün eğitimdeki payının arttırılması amaçlanmakta, bu amaçla 625 sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanunu nda bazı değişikliklerin yapılacağı belirtilmektedir. Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planında dershaneler ile ilgili aşağıdaki görüşlere yer verilmiştir. 1. Eğitimde sağlanan sayısal gelişmelere rağmen nüfus artışı ve iç göçler nedeniyle başta büyük kentlerde olmak üzere ikili ve kalabalık sınıflarda öğretim yanında tüm kademelerde eğitime ayrılan kaynakların yetersizliği gelişmeleri sınırlandırmaktadır. 2. Kamu ve özel sektör kurum ve kuruluşlarının meslekî ve teknik eğitim alanına yeterince yönelmeyişleri önemli bir sorun oluşturmaktadır. Bu durum, kamunun eğitim maliyetlerini arttırmakta ve eğitimin kalitesini olumsuz yönde etkilemektedir. 3. Üniversiteye girmek ümidiyle birkaç yılını dershanelerde harcayan öğrenci, üniversiteye de giremediği takdirde herhangi bir meslek sahibi olamadan hayata atılmaktadır. Bu durum kaynak ve zaman israfına sebep olmaktadır (DPT, 1995: 11). Ayrıca; kalkınma planında dershanelere olan gereksinimin ortadan kaldırılarak, kurumların özel okul gibi eğitim sistemi içinde kurumsallaştırılması planlanmaktadır. 39

40 Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı ( ) Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı nda özel öğretim kurumlarına pek fazla değinilmemiştir. Ancak, üniversite önlerinde okumak isteyen gençlerin aşırı yığılmalarının fazla olduğundan bahsedilmiştir. Buna göre; Eğitimin her kademesinde fizikî altyapı ve insan gücü altyapısı eksiklikleri önemini korumaktadır. Eğitimde gerçekleştirilen iyileşmelere rağmen zorunlu temel eğitim süresi, meslekî eğitim, ortaöğretim ve yükseköğretimdeki okullaşma oranları, işgücünün eğitim seviyesi ve niteliği bakımından Avrupa Birliği ülkelerinin gerisinde kalınmıştır. Kalabalık sınıflarda eğitim, ikili eğitim, öğretmen ve öğretim elemanı sayısında yetersizlik ve dengesizlikler ve üniversite önündeki aşırı yığılma devam etmektedir (DPT, 2000: 85) Türkiye deki Dershane Sayılarının Yıllara Göre Değişimi Bir üst okulun giriş sınavlarına öğrenci hazırlamak veya öğrencilerin devam ettikleri okullarda izledikleri eğitim-öğretim faaliyetlerine katkıda bulunmak amacıyla açılan dershaneler, ülkemizde yükseköğretime geçişte etkin rol oynamaktadır. Bu nedenle, üniversite okumak isteyen gençlerin sayılarının her geçen yıl artması dershanelerin de hızla artmasına neden olmuştur. Türkiye deki dershanelerin yıllara göre toplam sayıları ve yüzdelik artış oranları Çizelge 6 da verilmiştir. Çizelge 6 Türkiye deki yıllara göre dershanelerin sayısal değişimleri Dönemler Sayı % Dönemler Sayı % Kaynak: M.E.B., 2006 Çizelgen 6 incelendiğinde, Türkiye deki dershane sayılarının ilgili kanunun çıkışından itibaren ama özellikle ve arası yıllarda hızlı arttığı gözlenmektedir. Dershane sayılarında eğitim öğretim döneminde gözlenen artışın nedeni henüz dershanelerin kapatılması ile ilgili herhangi bir kararın alınmaması ve dershaneye olan talebin artması şeklinde değerlendirilebilir. 40

41 M.E.B. den alınan veriler incelendiğinde 1983 yılının ortalarına kadar dershane sayılarında hızlı bir artışın yaşandığı, 1983 yılının ortalarından 1984 ün sonlarına kadar dershanelerin durağan bir döneme girdiği belirtilebilir. Bu durum üzerinde şüphesiz tarihinde dershanelerin en geç bir yıl sonra kapatılması kararının etkisi büyüktür. Bu nedenle, eğitim öğretim döneminde dershane sayılarının artış oranlarında bir azalma gözlenmiştir. Ancak; 1984 yılının ikinci yarısından sonra ve 1985 yılında dershane sayılarında çok hızlı bir artış gözlemiştir. Burada etkili olan temel faktör, 11 Temmuz 1984 tarihinde alınan bir karar ile dershaneler eğitim öğretim hizmetlerine devam edebilecek ve yenilerinin açılabilecek olmasıdır. Bu durum, doğal olarak dershane sayılarında hızlı bir artış yaşanmasına neden olmuştur. Böylece, ve eğitim öğretim döneminde dershane sayıları çok hızlı artmıştır yılından sonra özellikle de eğitim öğretim döneminde yine Türkiye deki dershane sayılarında hızlı bir artış yaşanmıştır. Bu dönemde, dershane sayılarının artışı üzerinde, gerek devletin özel sektörü desteklemek amacıyla KDV ve kurumlar vergisini düşürmesi gerekse dershanelerin çevre semtlere şube açma politikası izlemesi etkili olmuştur. Türkiye de yıllara göre dershanelerin sayısal değişiminde dikkat çeken bir başka husus, dershane sayılarındaki en az artışın eğitim öğretim döneminde yaşandığıdır. Burada, dershane sayılarında daha az artış olması yükseköğretim programlarına öğrenci seçen sınav sistemindeki değişiklikle ilgilidir. Bu değişikliğe göre, sınav iki aşamadan tek aşamaya düşürülmüş ve söylenilenlere göre öğrencilerin dershaneye olan gereksinimleri azaltılmıştır. Ancak, bu durum gerçeği yansıtmadığı için çok uzun sürmemiş, eğitim öğretim yılından sonra dershane sayılarında yeniden hızlı bir artış yaşanmıştır. Sınav sistemindeki değişiklikler dershane sayılarındaki artış ya da azalışa neden olmaktadır eğitim öğretim döneminde sınav sisteminin değişmesi ile dershane sayılarındaki artışın az olması bu hipotezi destekler niteliktedir. Buna göre, döneminde dershane sayılarının bir önceki yıla göre artış oranı % 16 iken döneminde % 1 e düşmüş, döneminde % 14 olan artış oranı ise döneminde ancak % 7 olmuştur. Türkiye de dershane sayısı eğitim öğretim döneminde 3650 ye ulaşmıştır. Bu dönemde dershane öğrenci sayısı bu kuruluşlarda çalışan öğretmen sayısı ise dur. 41

42 Dershane sayılarının artması üzerinde yükseköğretime olan talebin artması ile nüfus artışının fazla olması dışında kuşkusuz değişik faktörler de etkili olmuştur. Yükseköğretime olan talebin artması üzerinde şunlar etkili olmuştur: Öğrenci ve velilerin ÖSS veya OKS türü sınavları kazanmadan bir meslek sahibi olunamayacağına inanması, Yeni üniversiteler kurulmasına rağmen kaynak yetersizliği nedeniyle kontenjan sayılarında yeterli artışın sağlanamaması, Mesleki eğitim okullarının önemsenmemesi ve buna yönelik politikaların süregelmesidir. Yukarıdaki nedenlerden ötürü yükseköğretime olan talebin artması, öğrencileri daha yüksek puanlar alabilmek amacıyla dershanelere yönlendirmiştir. Ayrıca; dershanelere olan talebin artması üzerinde etkili olan diğer faktörler aşağıda belirtilmiştir; M.E.B. e bağlı okulların verdiği eğitimler arasında eşitsizliklerin olması, Öğrenci seçme sınavları ile lise veya ilköğretim programlarında verilen eğitim ve uygulanan sınav sistemlerinin çok farklı olması, Öğretmenlerin ülke geneline eşitsiz dağılımı, bazı okullarda derslerin boş geçmesi ve sınıf mevcutlarının çok fazla olması, Farklı programlardan (Çocuk Gelişimi, Makine veya Anadolu Lisesi vb.) mezun olan öğrencilerin aynı sınav sistemine tâbi olmaları, Okullarda uygulanacak müfredatın zamanında bitirilememesi. Eğitim sistemimizdeki bu açıkların dershanelerde kapatılabileceği ve dershanesiz üniversite kazanılamayacağı düşünülmektedir. Bu nedenle, her geçen yıl daha fazla öğrenci dershaneye kayıt yaptırmaktadır. Bu durum da arz talep dengesinden doğan dershane sayılarının hızla artmasına neden olmaktadır. 42

43 2.1.4.Türkiye deki Dershanelerin İllere Göre Dağılışı Milli Eğitim Bakanlığı, Özel Öğretim Kurumları Genel Müdürlüğü nden alınan verilere göre, Türkiye Cumhuriyeti nde bugünkü anlamıyla ilk dershane (halen aktif halde) 1962 yılında Ankara da (Kızılay semtinde) açılmıştır. Dershanelerin illere göre dağılışında İstanbul, Ankara, İzmir, Adana ve Bursa, yani milyonluk şehirlerin bulunduğu iller başı çekmektedir ve bu illerdeki dershane sayısı Türkiye toplamının % 32 sini oluşturmaktadır. Türkiye de, sanayi faaliyetlerinin en çok yapıldığı bu illerde eğitim seviyesinin de yüksek olduğu görülmüştür. Ülkemizde, en az dershaneye sahip iller ise; Tunceli (2 dershane), Ardahan (2), Bayburt (3) ve Kilis tir (4) (Çizelge 6). Ayrıca; dikkati çeken diğer bir durum ise Doğu ve Güneydoğu Anadolu illerinde dershane sayılarının az olmasıdır. Dershanelerin illere dağılışı incelendiğinde, illerin nüfus büyüklükleri ve gelişmişlik düzeyleri ile dershane sayıları arasında paralellik olduğu saptanır. Genel olarak gelişmiş, kalabalık ve göç alan illerdeki dershane sayıları, Türkiye ortalamasının (46) üzerindedir. Göç veren illerde ise durum tam tersidir. Yani, göç veren illerdeki dershaneler Türkiye ortalamasının çok altındadır. Harita 2 de, Türkiye deki dershanelerin illere dağılışı gösterilmiştir yılına ait veriler kullanılarak hazırlanmış olan bu haritada batı illerinde dershane sayılarının fazlalığı dikkati çekmekte, özellikle de kalabalık nüfuslu illerde dershane sayılarının arttığı belirlenmektedir. İstanbul ve Ankara dershane sayıları bakımından ilk sıralarda yer alırken, dershane sayısı ikinci derecede fazla olan iller İzmir, Adana, Bursa, Mersin ve Antalya dır (Harita 2, Çizelge 7). Dershane sayısı az olan illerin başında Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi nde yer alan Kars, Ardahan, Artvin, Ağrı, Erzincan, Bayburt ve Gümüşhane gelir. Ayrıca Hakkâri, Tunceli, Muş, Bingöl, Sinop, Zonguldak, Bilecik, Düzce, Karaman ve Nevşehir gibi iller dershane sayısının az olduğu diğer illerdir yılındaki Öğrenci Seçme Sınavı geçerli olan öğrenci sayılarının illere göre dağılış haritası aşağıda verilmiştir. Bu harita ile dershanelerin dağılış haritasının benzerlik gösterdiği görülmektedir. Her iki haritada koyu renklerle gösterilen illerin, yani sınavı kabul edilen aday sayısı ile dershane sayısının fazla olduğu yerlerin, 43

44 benzerlik gösterdiği gözlenmiştir. Buna göre, aday sayısı fazla olan İstanbul, Ankara ve İzmir de dershanelerin de fazla olduğu söylenebilir. Çizelge 7 Türkiye deki dershanelerin illere göre dağılışı Kaynak: M.E.B., Özel Öğretim Kurumları Genel Müdürlüğü, (2006 Ekim ayı itibari ile) 44

45 Harita 2 Türkiye de 2006 yılı itibariyle dershanelerin illere dağılımı Kaynak: Veriler, M.E. B Özel Öğretim Kurumları Genel Müdürlüğü den (2006) alınmıştır. Harita 3 Türkiye de 2001 yılında sınavı geçerli olan ÖSS adaylarının illere dağılımı Kaynak: Veriler, web adresinden (2007) alınmıştır. Yine 2001 de, öğrenci seçme sınavı geçerli olan aday sayısı ile en az dershane bulunan iller benzerlik arz etmektedir. Yani, dershanelerin az olduğu illerde sınava hazırlanan öğrenci sayısı genellikle azdır. Ancak; bazı illerde tezatlık olduğu gözlenmektedir. Örneğin; Hakkâri de 2001 de sınavı geçerli olan öğrenci sayısı olmasına rağmen bu ilimizde toplam 6 tane dershane vardır. Buna karşın Kayseri de 2001 de sınavı geçerli olan öğrencinin ÖSS ye hazırlanabileceği 67 tane dershane vardır. Yani, Kayseri de her bir dershaneye düşen öğrenci sayısı Hakkâri den daha azdır. 45

46 Harita 4 Türkiye de 2001 yılında sınavı geçerli olan OKS adaylarının illere dağılımı Kaynak: Veriler, web adresinden (2007) alınmıştır yılındaki Ortaöğretim Kurumları Sınavı (OKS) geçerli olan öğrenci sayılarının illere göre dağılışı Harita 4 de verilmiştir. Bu harita ile dershanelerin dağılış haritası ve ÖSS ye giren öğrencilerin illere dağılışı benzerlik göstermektedir. Her iki haritada da koyu renkle gösterilen, OSS ve OKS ye giren aday sayısının fazla olduğu, iller ile dershane sayısının fazla olduğu illerin dağılışı benzerlik göstermektedir yılında İstanbul da kişi, Ankara da kişi, İzmir de ise kişi OKS ye girmiştir. Bir başka değişle, İstanbul da OKS ye giren her 143 kişiye; Ankara da 88 kişiye; İzmir de ise 186 kişiye bir dershane düşmektedir. OKS ye giren öğrenci sayısının fazla olduğu İstanbul, Ankara ve İzmir de dershane sayısı da fazladır. Sonuç olarak, dershanelerin illere dağılışı ile sınavı geçerli olan illerdeki OKS ve ÖSS öğrenci sayıları genel olarak benzerlik göstermektedir. Bu benzerliğin en fazla görüldüğü illerden biri olma özelliğine sahip olan Ankara daki her bir dershaneye düşen öğrenci sayısı diğer illere göre çok daha azdır. Yani, Ankara şehri, dershane yoğunluğunun en fazla olduğu illerden birisidir. Ayrıca, bu hesaplamalar yapılırken, Türkiye genelinde 1000, Ankara da ise 200 den fazla olan kaçak dershane ve özel ders büroları dikkate alınmamıştır. 46

47 2.1.5.Bazı Ülkelerde Dershaneler Dünya da pek çok ülkede üniversite eğitimi için bireylere sınav uygulanmaktadır. Bu sınavlar bazı ülkelerde merkezî; bazı ülkelerde ise üniversite bünyesinde gerçekleştirilmektedir. Yani, öğrencilerin okul dışında kendilerini daha iyi yetiştirme ve geliştirme gereksiniminden doğan dershaneler birçok ülkede faaliyet göstermektedir. Bu bölümde bazı ülkelerdeki dershanelerin işleyişlerine kısaca değinilecektir. Okullaşma oranının % 100 e ulaştığı ender ülkelerden biri olan Japonya daki öğrencilerin yarıdan fazlasının okul dışında devam ettikleri dershaneler Özel Eğitim Okulları olarak isimlendirilmektedir (Özdebir, 1987): JUKO (Özel Eğitimli Okullar Endüstrisi): İlk ve ortaöğretim okullarında okuyan öğrencilerin devam ettikleri bu kurumlar öğrencileri, il düzeyinde yapılan bir üst okulun giriş sınavına hazırlarlar. Bu sistem ülkemizde Fen Liseleri ve Anadolu Liselerine öğrenci hazırlayan işletmelere benzetilebilir. YUBİKO (Gramer Okulları): Lise öğrencileri veya mezunlarını üniversiteye giriş sınavlarına hazırlayan özel eğitim kurumlarıdır. Bu okullar sadece üniversite giriş sınavlarına hazırlık amacıyla kurulmuşlardır. Uydu Aracılığı İle Eğitim: Bazı dershanelerin anlaştıkları okullarda dersleri uydu aracılığıyla canlı olarak vermesidir. Dersler işlendiği anda okullar bu öğretim programlarını öğrencilerine canlı izletebilmektedir. Japonya da dershaneler öğrencilere başarı durum belgesi (Hensaçi) vermektedir. Bu belge, öğrenci tarafından bir üst okullara kayıt sırasında veya bir işe girerken kullanıldığından önemlidir. Ülkede üniversiteye giriş sınavda alınan puanlara ve başarı durumlarına göre belirlenir. Bu sınavların ilk aşaması ulusal düzeyde ve baraj niteliğinde iken; ikinci aşaması üniversitelerin özerk yapısına göre uygulanmaktadır. Bu ülkedeki dershaneler eğitim amacıyla açıldıkları için açılışları ile ilgili olarak çalışma izin belgesi, yeterlilik belgesi vb. almamaktadır. Dershaneler herhangi bir ticaret şirketi gibi açılmakta ve eğitim işi yaptıkları için de hiç vergi vermemektedir (Özdebir, 1997). 47

48 Yunanistan da, yükseköğretime meslek lisesi veya genel lise mezunları başvurabilir. Yüksek öğretime başvurmak isteyen adaylar, her yıl haziran ayının ikinci yarısında yapılan genel sınavlara girmek zorundadır. Ortaöğretim kurumlarının son sınıf öğrencileri bu sınavlara hazırlayabilecek niteliktedir. Ancak; ülkemizde olduğu gibi kontenjanların sınırlı olması öğrencileri özel ders almaya veya dershanelere gitmeye yönlendirmektedir. MPK adı verilen bu dershaneler başarısız olan adayların sınavlara hazırlanabilmelerini sağlayacak şekilde hazırlanmış yoğun programlara sahiptir. Hollanda, genel ortaöğretim kurumlarında dört ayrı program uygulamaktadır. Burada; 6 yıllık üniversite öncesi okullar (VWO), 5 6 yıllık ileri/genel ortaöğretim kurumları (HAVO), 4 yıllık küçük ortaöğretim kurumları (MAVO), 2 yıllık ilk/genel ortaöğretim kurumları (LAVO) olmak üzere dört çeşit program uygulanır (Şirin,1998: 59). Hollanda da ortaöğretimi bitiren her öğrenci yükseköğretime hak kazanmaz. Bu ülkede VWO ve HAVO mezunları doğrudan yükseköğretime gitme hakkına sahiptir. Hollanda eğitim sisteminde yükseköğretime geçiş için sınav yapılmamaktadır. Buradaki öğrencinin hangi okula devam edeceğinin belirlenmesinde ortaöğretim kurumları not ortalamasına dikkat edilmektedir. Hollanda da ülkemizde olduğu gibi dershanelere rastlanmamaktadır. Ancak, burada bazı okullar öğrencileri kabul etmeden önce hazırlık kurslarına tabi tutmaktadır. Hollanda da bu tür hazırlık kursları dışında dershanelere rastlanmamaktadır. Kore deki eğitim sisteminin işleyişi Türkiye dekine benzemektedir. Bu ülkede öğrencilerin eğitim süresi; altı yıl ilköğretim, üç yıl ortaöğretim, üç yıl lise, iki yıl ile altı yıl arasında yükseköğretim olmak üzere toplam yıl arasında değişir. Kore de yükseköğrenim görmek isteyen öğrenciler önceleri iki aşamalı sınavlara girmek zorundaydı. Ancak, bu durum günümüzde değişti ve artık öğrencilerin liselerde almış oldukları akademik başarılarının % 30 u ve kompozisyon sınavının % 70 i hesaplanarak yükseköğretim kontenjanlarına yerleştirilmektedir. Ayrıca, Kore de 1980 yılında kabul edilen bir yasa ile özel ders, özel öğretmen ve dershaneler yasaklanmıştır (Şirin, 1998: 59). Bu nedenle de öğrenciler okullarda başarılı olmaya ve doğru tercih yapmaya çalışmaktadır. 48

49 ABD de üniversite eğitimi alabilmek için üniversitelerin belirlemiş olduğu yedi kriterin yerine getirilmesi gerekmektedir. Bu kriterlerden en önemlileri öğrencilerin lise diplomasındaki ortalamalar ve SAT (Genel Kültür ve Bilgi) Sınavı ndan yeterli puanı alabilmektir. Ülkede 2004 yılında 2 milyon öğrencinin katılımıyla gerçekleştirilen SAT tan başarılı olanların ancak % 10 u kaliteli üniversitelerde eğitim görebilecektir. Bu durum, ABD de dershanelerin hızla yaygınlaşmasına neden olmuştur. Buradaki dershanelerde daha çok test çözüm teknikleri ve ipuçları anlatılmaktadır. (Küçük, 2006: 181). 49

50 3.GELİŞİM SÜRECİ ve YER SEÇİMİ BAKIMINDAN ANKARA DAKİ DERSHANELER Dershanelerin Ankara şehrindeki dağılışı ve yıllar itibariyle değişimi, Türk eğitim sisteminde meydana gelen değişiklik ve yeniliklerle paralellik göstermektedir. Alınan politik kararlar, çıkarılan yönetmelikler dershane sayılarını doğrudan etkilemiştir. Bu bölümde, dershane sayılarında meydana gelen bu değişim alınan kararlar doğrultusunda nedensellik prensiplerine bağlı kalınarak açıklanacaktır. 3.1.Ankara daki Dershane Sayılarının Yıllara Göre Değişimi Halen Ankara ilinde M.E.B. e bağlı/kayıtlı toplam 498 dershane bulunmaktadır ki, bunun 489 u Ankara Büyükşehir Belediyesi sınırları içerinde yer almaktadır. M.E.B. Özel Öğretim Kurumları Genel Müdürlüğü nden alınan verilere göre; Ankara Büyükşehir Belediyesi sınırları içerinde kalan ve halen faal olan dershanelerden ilki 1962 yılında Kızılay da kurulmuştur. Bu durum üzerinde, eğitim öğretim döneminde üniversiteye başvuran herkesin kabul edilmesine karşın, eğitim öğretim döneminde üniversiteye başvuranların % 76 sının üniversiteye kabul edilmesinin etkili olduğu düşünülmektedir. Bunun sonucunda, ¼ lik şansını denemek ve iyi bir fakültede okumak isteyen ekonomik sıkıntısı olmayan ailelerin çocukları dershanelere yönelmişlerdir. Örgün eğitim kurumlarında verilen eğitim-öğretimin öğrencileri seçme sınavlarına hazırlayamaması ve her geçen yıl yüksek öğretim okumak isteyen öğrenci sayısının artmasına rağmen bunun karşılanamaması dershanelere giden öğrenci sayısını da arttırmıştır. Ayrıca; tarih ve 625 sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanunu nun kabul edilmesi de dershanelere bir dayanak oluşturduğundan, 1972 de bir, 1978 de iki, 1980 de bir olmak üzere toplam dört dershane daha açılarak Ankara daki dershane sayısı 15 yılda beşe ulaşmıştır. Günümüzde 3 milyar dolarlık ciroya sahip olan dershane sektörü, 1980 li yılların ilk yarısına kadar çeşitli spekülasyonlara konu olmuş, 1984 den sonra dershane sayıları artmaya başlamıştır. Dershanelerin kapatılmasının gündemde olduğu yılları arasında Ankara şehrinde dershane açılmamıştır. 11 Temmuz 1984 tarihli (3035 sayılı) yasa ile dershanelerin faaliyetlerine devam etmesi kararı alındıktan sonra Ankara da, 1984 yılının son iki ayında, iki yeni dershane 50

51 faaliyete geçmiştir. Böylece, Ankara daki toplam dershane sayısı 7 ye ulaşmıştır eğitim öğretim döneminde Ankara daki dershane sayılarında %40 lık artışın olduğu gözlenebilir (Çizelge 8). Çizelge 8 Ankara şehrinde dershanelerin sayısal değişimi Dönemler Sayı % Dönemler Sayı % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % Kaynak: M.E.B., yılının ikinci yarısında dershanelerin kapatılmayacağı bilgisinin yayılmasıyla Ankara da dershane sayıları artmaya başlamıştır. Çizelge 8 incelendiğinde, 1984 tarih ve 3035 sayılı yasanın kabul edilme tarihinden hemen sonra dershane sayılarının hızla arttığı gözlenebilir. Bu dönemdeki dershane sayılarının artış oranı % 70 in üzerindedir eğitim öğretim döneminde dershane sayılarının artışı üzerinde 1987 yılında dönemin bakanlar kurulu kararı ile Kaynak Kullanım Destekleme Fonu (KKDF) adı altında özel kredi imkânlarını sağlaması etkili olmuştur. KKDF kanalıyla sağlanan kredilere, iki yıl geri ödemesiz, toplam beş yılda eşit taksitlerle ödenecek ve düşük faiz uygulanacaktır. Bunun sonucunda, eğitim öğretim döneminde % 33 lük artış olduğu gözlenmiştir ve 1995 yıllarında ise devletin teşvik etmesi, 1994 yılında kalkınmada öncelikli yörelerde açılan dershaneler için beş yıl diğer yörelerde ise açılan dershanelere bir yıl vergi muafiyetinin sağlanması kanununun kabul edilmesi dershanelerin artış hızını etkilemiştir (M.E.B. Özel Öğretim Kurumları Kanunu, 1994: 6). Ayrıca, eğitim öğretim döneminde pek çok yeni üniversitenin açılması da dershane sayısının artması üzerinde etkili olmuştur. 51

52 ile yıllarında dershane sayılarında hızlı artışın yaşanması ise üniversitelerden mezun olan pek çok işsiz öğretmen adayının kendi gayretleriyle bir şeyler yapmak istemesi, tekli sınav sisteminin öğrencilere dershanelere yönlendirmesi ve üniversite kazanmanın çok zor olması etkili olmuştur. Dershanelerin sayısal değişiminde Türkiye deki duruma benzerlik gösteren Ankara da, dershane sayılarındaki en az artışın eğitim öğretim döneminde yaşandığı görülmektedir. Burada, dershane sayılarındaki artışın az olması üzerinde yine yükseköğretim programlarına öğrenci seçen sınav sisteminin değiştirilmesi etkili olmuştur eğitim öğrenim döneminde ise sınav sisteminin yeniden değiştirilmesi ve bu dönemde dershane sayılarındaki artışın az olması eğitim sistemine getirilen yenilikler ile dershane sayıları arasındaki ilişkiyi ima etmektedir. Yani; döneminde dershane sayılarının bir önceki yıla göre artış oranı %13 iken döneminde % 7 ye; döneminde % 33 olan artış oranı ise döneminde % 19 a gerilemiştir. Şekil 1 Ankara daki Dershanelerin Açılış Yıllarına Göre Dağılışı ( ) Kaynak: M.E.B., 2006 Ankara şehrinde, dershanelerin dönemsel olarak artışı incelendiğinde günümüze yaklaşıldıkça dershane sayılarının artış yüzdelerinin fazlalaştığı gözlenmiştir. Şekil 1 incelendiğinde, günümüzde Ankara da hala faal olan dershanelerin % 1 inin 1980 yılından önce; % 66 sının ise, 2001 yılından sonra kurulduğu sonucuna ulaşılabilir. Bu durum, dershanelerin 2001 den sonra hızla arttığına işaret etmektedir. 52

53 Çizelge 9 da Ankara şehrindeki dershanelerde yılları arasında gözlenen sayısal (dershane sayısı, öğretmen sayısı ve öğrenci sayısı) değişim verilmiştir. Çizelge 9 Ankara da döneminde dershane, öğretmen ve öğrenci sayıları. YILLAR DERSHANE SAYISI ÖĞRETMEN SAYISI ÖĞRENCİ SAYISI Kaynak: M.E.B., 2007 Yukarıdaki çizelgeye bakıldığında, 2003 yılından 2006 yılına kadar Ankara şehrinde dershane sayılarının önemli ölçüde arttığı söylenebilir te 242 olan dershane 2006 yılında iki kattan fazla artarak 489 a ulaşmıştır. Dershane sayılarındaki artışa paralel olarak dershanelerde çalışan öğretmen sayıları da artmıştır. Buna göre 2003 yılında dershanelerde 3750 öğretmen çalışırken bu sayı 2006 yılında 5675 e ulaşmıştır. Burada dershane sayılarındaki artışın % 100 olmasına rağmen öğretmen sayılarında daha az artışın yaşandığı gözlenmektedir. Bu dönemde bazı öğretmenler birden fazla dershanede çalışmakta veya kuruluşlarda kaçak öğretmen çalıştırılmaktadır. Öğrenci sayılarında ise, daha az bir artış gözlenmiştir. Buna göre; 2003 yılında olan öğrenci sayısı 2006 yılında kişiye ulaşmıştır. 3.2.Ankara da Dershanelerin Yer Seçimi Etmenleri Ankara şehrinde açılan dershanelerin kuruluş yerlerinin (lokasyonlarının) inceleneceği bu bölümde dershane sahipleri, öğretmenler ile yapılan görüşmelerden ve öğrencilere uygulanan anketlerden yararlanılacaktır. Ama önce anket uygulanan öğrencilerin sosyo-ekonomik özellikleri ve dershane görüşleri üzerinde durulacaktır Ankete Katılan Öğrencilerin Sosyo-Ekonomik Özellikleri Çalışmada, anket uygulanan örnekleme dâhil grubun 640 ı kız, 610 u da erkeklerden oluşmaktadır. Ayrıca, ankete katılan deneklerden 269 u (%21,5) herhangi bir ortaöğretimden mezun olabilecek yaşta ( yılları arası doğumlular), 611 i (%48.8) ortaöğretimde öğrenci olabilecek yaşta ( yılları arası doğumlular), 370 i (%29.7) de ilköğretimin ikinci aşamasındadır 53

54 ( yılları arası doğumlular). Toplam 1250 öğrenciye yapılan anket uygulamasında öğrencilerin 359 tanesi (%28,7 si) ilköğretim; 460 tanesi (%36 sı) lise öğrencisidir. Ayrıca; 426 denek (% 34,5 i) liseden; 5 tane (%0,8 i) denek de yüksekokuldan mezun olmuştur. Buna göre; deneklerin önemli bir bölümü örgün eğitime katılan öğrencilerdir ve bu öğrenciler, okul ve dershaneyi beraber yürütmek zorunda olan grubu oluşturmaktadır. Anket uygulaması yapılan deneklerin ailelerinin aylık gelir durumuna göre dağılımı Çizelge 10 da gösterilmiştir. Bu çizelgeye göre dershaneye devam edenlerin çoğuluğunu, orta ve alt-orta gelir grubundaki ailelerin çocukları oluşturmaktadır. Çizelge 10 Ankete katılan deneklerin aile gelir düzeyi Gelir Durumu f % 500 YTL den az YTL YTL YTL den fazla Cevapsız Toplam Anket çalışmasına katılanların devam ettikleri okul türünün özel mi yoksa devlet okulumu olduğu da dershaneye gidiş ve dershane yeri konusunda önemli olabilecek bir özelliktir. Ayrıca, öğrenci olanların tam veya yarım gün okula gidişleri de dikkate alınabilecek bir durumdur. Örneklem grubunu 793 ünün (%63,4) devlet okuluna, 60 ının da (%4,6) özel okula devam ettiği görülmektedir. Ayrıca; deneklerden 397 si (%32) liseden mezun olmuştur. Ankete katılan örneklem grubunun okul sürelerini ölçen soruya katılımcılardan 447 si (%35.8) mezun olduğu için veya boş bırakarak cevap vermemiştir. Anket sonuçlarından öğrencilerin 321 inin (%25,6) tam gün, 480 inin (%38,4) yarım gün ve 2 sinin (0,2) de yatılı olarak okullara devam ettiği anlaşılmaktadır. Deneklerin 480 inin (%38,4) yarım gün okulda kaldıkları diğer zamanlarını ise dershanede değerlendirdikleri anlaşılmıştır. Eğitim süresinin, dershaneye gitme oranını ve neredeki dershaneyi tercih ettiklerini ortaya koyabilmek adına önemli olduğu söylenebilir. Buna göre; ikili eğitim veren okullarda eğitim gören öğrencilerin 54

55 daha çok dershaneye gittikleri ve ikamet ettikleri yerlere veya okullarına yakın yerlerde kurulan dershaneleri tercih ettikleri görülmektedir. Araştırmada görüşlerine başvurulan öğrencilerin, 293 ünün (%23.4) Keçiören de, 292 sinin (%23.2) Yenimahalle de, 215 inin (%17.2) Çankaya da, 120 sinin (%9.6) Sincan da, 108 inin (%8.6) Mamak ta, 87 sinin (%7) Etimesgut ta, 75 inin (%6) Altındağ da ve 34 ünün (%2.7) Gölbaşı nda ikamet ettikleri belirlenmiştir. Ayrıca; 5 öğrencinin (%0.4) Çubuk ta, 2 şer öğrencinin (%0.2) Ayaş, Kazan ve Akyurt ta, 1 er öğrencinin (%0.1) de Polatlı, Kızılcahamam ve Elmadağ da ikamet ettikleri, 12 sinin (%1) bu soruyu cavaplamadıkları saptanmıştır (Çizelge 11). Çizelge 11 Deneklerin ikamet ettikleri ilçelere göre sınıflandırılması İlçeler f % AYAŞ 2 0,2 KAZAN 2 0,2 AKYURT 2 0,2 GÖLBAŞI 34 2,7 ÇANKAYA ,2 MAMAK 108 8,6 KEÇİÖREN ,4 ALTINDAĞ 75 6,0 ETİMESGUT 87 7,0 SİNCAN 120 9,6 POLATLI 1 0,1 KIZILCAHAMAM 1 0,1 YENİMAHALLE ,2 ELMADAĞ 1 0,1 ÇUBUK 5 0,4 Cevapsız 12 1,0 Toplam ,0 Çizelge 11 incelendiğinde, dershanelere giden denek grubunun Keçiören, Yenimahalle ve Çankaya ilçelerinde toplandıkları sonucuna ulaşılabilir. Bunun dışında Ankara nın Kazan, Polatlı, Ayaş gibi ilçelerinde de dershane bulunmasına rağmen buralardan öğrencilerin Ankara şehrine gelip burada eğitim almaları da dikkati çekmektedir. Çevre ilçelerden gelen bu öğrenciler genellikle Ankara Büyükşehir Belediye sınırları içerisinde ikâmet ettikleri yere en yakın olan semtlere yönelmektedir: Sincan daki dershaneye Ayaş tan, Keçiören deki bir dershaneye ise Akyurt tan öğrenci gelmektedir. Velilerin eğitim düzeyi öğrencilerin üniversite sınavlarına hazırlanmalarında etkilidir. Eğitim düzeyi yüksek olan velilerin çocuklarının dershanelere daha çok yöneldikleri gözlenmektedir. Araştırmada görüşlerine başvurulan deneklerin 32 sinin (%2,6) annesinin okuma- yazma bilmediği, 19 unun (%1,5) okur-yazar, 458 inin 55

56 (%36,6) İlkokul mezunu, 244 ünün (19,5) ortaokul mezunu, 331 inin (%26,5) lise mezunu, 141 inin (%11,3) üniversite ve 11 inin (%0,9) de yüksek lisans ve doktora mezunu olduğu bulgusuna ulaşılmıştır. Tolam 14 denek (%1.1) ise bu soruyu yanıtsız bırakmıştır. Ankete katılan öğrencilerin babalarının eğitim düzeyleri incelendiğinde 4 ünün (% 0,3) okur-yazar olmadığı, 11 inin (%0,9) okur-yazar, 242 sinin (%19,3) ilkokul mezunu, 225 inin (%18) ortaokul mezunu, 427 sinin (34,1) lise mezunu, 298 inin (%23,8) üniversite mezunu ve 29 unun (%2,3) da yüksek lisans ve doktora mezunu olduğu, 14 ünün (%1.3) ise bu soruyu yanıtlamadığı bulgusuna ulaşılmıştır. Bu bulgular, öğrencilerin annelerinin %58 oranında, babalarının ise %78 oranında 8 yıl ve daha fazla sürede eğitim aldıklarını ortaya koymaktadır. Babaların eğitim seviyesi annelerden daha yüksektir. Diğer taraftan araştırmaya konu olan öğrencilerin velilerinin hangi meslek grubuna dâhil oldukları hakkında birkaç cümle kurmak gerekirse; annelerin büyük bir çoğunlukla ev hanımı ve emekli olduklarına ulaşılmıştır (Çizelge 12). Çizelge 12 Ankete katılan öğrencilerin annelerinin çalışma durumu. Annenin Mesleği f % Teknik eleman İdari personel Ticaretle Uğraşan Hizmet Sektöründe Tarımla Uğraşan 2.2 Makina Kullanan 10.8 Ev Hanımı Emekli Cevapsız Toplam Babaların durumu biraz değişmekte, ticaretle uğraşanlar ilk sırada, teknik elemanlar ikinci sırada gelmekte; onları, hizmet sektöründe çalışanlar ve idarî personel izlemektedir (Çizelge 13). Çizelge 13 Ankete katılan öğrencilerin babalarının çalışma durumu. Baba Mesleği f % Teknik eleman Yönetici İdari personel Ticaretle Uğraşan Hizmet Sektöründe Tarımla Uğraşan 6.5 Makina Kullanan Emekli Cevapsız Toplam

57 3.2.2.Uygulanan Ankete İlişkin Temel Bulgular Araştırmanın bu bölümünde anket uygulaması yapılan deneklerin cevapladıkları ikinci bölüm (dershane bilgileri) soruları üzerinde durularak öğrencilerin dershanelere nasıl ulaştıkları ve düşünceleri öğrenilmeye çalışılmıştır. Haftada kaç gün dershaneye gidiyorsunuz? Araştırmada görüşlerine başvurulan denek grubunun, 2 sinin (% 0,2) bir gün, 52 sinin (% 4,2) iki gün, 102 sinin (% 8,2) üç gün, 543 ünün (% 43,4) dört gün, 264 ünün (% 21,1) beş gün, 192 sinin (% 15,3) altı gün ve 63 ünün (% 5) ise yedi gün dershaneye gittiğine; 32 sinin (%2.6) ise bu soruyu yanıtlamadığı bulgusuna ulaşılmıştır. Dershanelere gitme sürelerine ilişkin anket maddesini yanıtlayan öğrencilerin büyük bir bölümü dershanelere haftada 4 5 gün gittiklerini ifade etmektedir. Zamanlarının büyük bir bölümünü dershanelerde geçiren öğrencilerin gittikleri dershanelere gidip gelirken çok zaman kaybettikleri yadırganamaz. Bu nedenle, hem maddi hem de manevi yönden kayba neden olan uzak bir yerdeki dershaneye gitmek öğrencilere kuşkusuz biraz itici gelmektedir. Günde ortalama 1 saat dershaneye giderken, 1 saat dershaneden gelirken harcayan bir öğrencinin, günde 1 1,5 saat de okula ulaşmak için harcadığı düşünülürse haftada 15 17,5 saatini yolda geçirmiş olacaktır. Yani haftanın yaklaşık bir gününü yolda geçiren bir öğrenci, hem okul derslerini hem de dershanenin işlerini bir arada yürütebilmek için daha fazla zamana gereksinim duyacaktır. Anket uygulanan deneklerden dört gün gidenler ile yedi gün gidenlerin büyük bir bölümünün gittikleri dershanelerin evlerine yakın oldukları gözlenmiştir. Dört gün dershaneye giden öğrencilerinin % 71,1 i, yedi gün dershaneye giden öğrencilerin de % 74,2 si yarım saatten kısa bir sürede dershanelerine ulaşmaktadır. Gittiğiniz dershaneye nasıl ulaşıyorsunuz? Araştırmada görüşlerine başvurulan deneklerin devam ettikleri dershaneye nasıl ulaştıkları sorusuna verilen yanıtlar dershanelerin kurulma yerlerinin belirlenmesinde önemli bulguları bünyesinde barındırmaktadır. Ankete katılan öğrencilerin 494 sı (% 39.5) gittikleri dershaneye yürüyerek, 81 ü (% 6,5) servisle, 58 i (4,7) otomobille, 136 i (% 10,8) Metro-Ankaray ile ve 481 ü (% 38,5) otobüs ve dolmuşla ulaşmaktadır. Yürüyerek 57

58 dershaneye ulaşan öğrencilerin çoğunluğu şehir merkezindeki dershanelerden çok, çevre semtlerdeki dershanelerin öğrencisidir. Bazı dershanelerin öğrencilerine özel servis imkânı sağladıkları da dikkati çekmektedir (Foto 1). Bu da dershanelerin kuruldukları yerlerin önemini bir ölçüde azaltmaktadır. Böylece öğrencilerin yolda çok fazla zaman kaybetmeleri engellenmeye ve daha güvenli bir ulaşım sağlanmaya çalışılmaktadır. Anket uygulanan öğrencilerin bazıları ise özel otomobille dershanelerine gitmektedir. Ancak; burada otomobille gidenlerin oranının düşük olduğunu belirtmek gerekir. Deneklerin yarısından fazlasının toplu taşıma araçlarını kullandıkları ve dershaneler ile oturdukları semtler arasındaki mesafenin yürüme mesafesi ötesinde olduğu anlaşılmaktadır. Toplu taşıma araçlarını kullanan deneklerin büyük bir bölümü Kızılay daki dershanelere gitmektedir. Evden dershaneye ne kadar sürede ulaşıyorsunuz? Araştırmada görüşlerine başvurulan deneklerin devam ettikleri dershaneye ne kadar sürede ulaştıkları Çizelge 14 te gösterilmiş ve elde edilen bulgular aşağıda yorumlanmıştır. Çizelge 14 Öğrencilerin dershaneye ortalama ulaşma süreleri Süre (dakika) f % 15 dk dan az dk.arası dk.arası dk.arası dk dan fazla Cevapsız Toplam Öğrencilerin büyük bir bölümü (yaklaşık %85 i) 45 dakikanın altında, 2/3 ü 30 dakikadan az bir sürede ulaşabilecekleri bir dershaneye gitmektedirler (Çizelge 14). Bu sonuçlar dershane seçiminde erişebilme süresinin öğrenciler açısında önemli olduğunu ima etmektedir. Aslında bir bakıma dershanelerin çevre semtlere yayılmasında erişebilme süresinin önemini ortaya koymaktadır. Okuduğunuz okuldan dershaneye ne kadar sürede ulaşıyorsunuz? Araştırmada görüşlerine başvurulan deneklerin devam ettikleri dershaneye okullarından erişebilme süresinin de önemli olduğu düşünüldüğünden bu süre de ankette sorulmuştur. 58

59 Çizelge 15 Okunan okuldan gidilen dershaneye ortalama ulaşım süresi Süre (Dakika) f % 15 dk dan az dk dk dk dk dan fazla Cevapsız Toplam Yukarıdaki çizelgede cevapsız sayısının fazla olması mezun olan öğrencilerin bu sorulara cevap vermemiş olması ile ilişkili olmalıdır. Bu grup bir tarafa bırakılırsa okul dershane arası erişebilme süresi yine 45 dakikanın altındadır (Çizelge 15) ki bu da öğrencilerin ve velilerin büyük bir şehirde bir yerden başka bir yere gidişte ulaşım süresini önemsediklerine bir başka işarettir. Bir başka ifadeyle öğrencilerin gittikleri dershane ile okulları genellikle birbirlerine yakındır. Daha önce başka bir dershaneye gittiğiniz mi? Araştırmada görüşlerine başvurulan deneklere, önceden başka bir dershaneye gidip gitmedikleri de sorulmuş, bu soru ile gittilerse niçin dershane değiştirdikleri anlaşılmaya çalışılmıştır. Çizelge 16 Deneklerin dershane değiştirme durumları Dershane değiştirdiniz mi? f % Evet Hayır Cevapsız Toplam Araştırmada görüşlerine başvurulan deneklerin 255 i (% 20,4) bu soruyu yanıtsız bırakmıştır. Ayrıca; deneklerin 281 i (% 22,5) dershaneyi değiştirmiş ve 714 ü (% 57,1) değiştirmemiştir. Önceki gittiniz dershaneyi niçin değiştirdiniz? Görüşleri alınan öğrencilerin, 952 si (% 76,2) bu soruyu yanıtlamamıştır. Ayrıca, oturulan semte uzak olduğundan daha yakın bir dershaneye gitme amacıyla yer değiştiren öğrenci sayısı da azımsanamayacak kadar çoktur. Yani, 175 öğrenci (% 14) evlerine uzak olduğundan önceden gittikleri dershaneyi değiştirdiğini belirtmiştir. Daha sonra 50 öğrenci (% 4) dershaneye alışamadığından, 18 öğrenci (% 1,4) de fiyatları yüksek bulduğundan veya tanınmış bir dershane olmadığından farklı bir dershaneye gitme kararı aldıklarını ifade etmiştir. (Çizelge 17) 59

60 Çizelge 17 Deneklerin önceden gittikleri dershaneyi değiştirme nedenleri Dershane değiştirme nedeni f % Alışamadığım için 50 4,0 Evimize uzak olduğu için ,0 Fiyatı çok yüksek olduğu için 18 1,4 Tanınmamış olduğu için 18 1,4 Diğer 37 3,0 Cevapsız ,2 Toplam ,0 Ayrıca, deneklerin 37 si (% 3) diğer başlığı altında önceden gittikleri dershaneyi değiştirme kararı aldıklarını göstermektedir. Diğer başlığı altındaki öğrencilerin büyük bir bölümünün öğretmenleri beğenmediğinden veya dershane görevlilerinin öğrencilere gereken önemi vermediklerinden farklı dershane arayışlarına yöneldiklerini ifade etmektedir. Dershanelerin son yıllarda merkez dışına yayılması konusunda ne düşünüyorsunuz? Araştırmada görüşlerine başvurulan deneklere, dershanelerin son yıllarda çevre semtlere yayılması konusunda ne düşünüyorsunuz soruları yöneltilmiş ve yanıtlar Çizelge 18 de gösterilmiştir. Çizelge 18 Dershanelerin çevre semtlere yayılması hakkındaki düşünceler Yayılmayı nasıl karşılıyorsunuz? f % Rekabet oluyor, fiyat düşüyor ,9 Zamanımı yolda harcamıyorum ,8 Farklı aktivitelerde bulunamıyorum 36 2,9 Eğitim kalitesi düşüyor ,5 Diğer 66 5,3 Cevapsız 120 9,6 Toplam ,0 Fiyat ve dershaneye erişim süresinin azalması nedeniyle öğrencilerin 249 u (% 19,9) dershanelerin çevre semtlere saçılmasının çok iyi olduğunu, 548 i (%43,8) ise iyi olduğunu belirtmişlerdir. Buna karşılık eğitim kalitesinin düşmesi ve farklı aktivitelere katılamadıklarından 36 sı (% 2,9) kötü olduğunu, 231 i (% 18,5) eğitim kalitesi düştüğü için çok kötü olduğunu, 66 sı (%5.3) da diğer nedenlere dayanarak kötü olduğunu bildirmişlerdir. Araştırmada görüşlerine başvurulan deneklerin, 120 si (% 9,6) bu soruyu yanıtsız bırakmıştır. Dershanelerin mekânsal dağılışının ve bu dağılışın nedenlerinin araştırıldığı bu çalışmada, talep eden kesimin/öğrencilerin dershanelerin çevreye yayılım paterni göstermesini genelde olumlu karşıladıkları anlaşılmaktadır. Diğer faktörlerin dışında 60

61 gerek ataerkil ve aile bağları kuvvetli olan Türk toplumunda velilerin çocuklarını kendi etki bölgelerinde tutmak istemesi, gerekse şehrin yatayda gelişimine bağlı olarak erişebilirlik faktörünün çok daha önem kazanması, dershanelerin yayılımını hızlandırmıştır. Ulus ta dershane sayısı sizce yeterli midir? Başkent oluşundan özellikle de bu işlevi yerine getirecek kamu binalarının Yenişehir diye anılan (bugün Kızılay diye genelleştirdiğimiz) alana doğru kaymasından itibaren Ankara iki merkezi iş sahasına sahip olmuştur. Bunlardan Kızılay geçen zamanla birlikte modern binaları ile daha baskın bir karakter kazanmıştır. Daha önce üzerinde durulduğu gibi dershaneler de bu şehirsel alanda toplanmıştır. Oysa şehrin diğer merkezi iş sahası Ulus, dershaneler açısından böyle bir gelişmeye tanık olmamıştır. Araştırmada görüşlerine başvurulan deneklere bu konuda da bazı sorular yöneltilerek bu alanın dershane kuruluşuna niçin uygun olmadığı araştırılmaya çalışılmıştır. Çizelge 19 Ulus taki dershane sayısının yeterliliği Ulus ta yeterli dershane var mı? f % Evet ,4 Hayır ,8 Cevapsız ,8 Toplam ,0 Kızılay dışında merkezi iş sahası olma özelliğine sahip olan ve tarihsel dönem içerisinde merkezi konumda olan Ulus ta dershane sayısının öğrencilerin 493 ü (% 39,4) tarafından yeterli görüldüğü, 573 ü (% 45,8) tarafından yetersiz görüldüğü sonucuna ulaşılmıştır. Deneklerin 184 ü (% 14,8) bu soruya yanıt vermemiştir. Ayrıca; Ulus ta dershane sayısı günümüzde toplam iki tanedir. Bu durum öğrencilerin Ulus ta dershane bulunup bulunmadığı konusunda yeterli bilgiye sahip olmadıklarını göstermektedir. Ulus ta dershanelerin az olmasının nedeni sizce nedir? Araştırmada görüşlerine başvurulan deneklerin, Ulus ta neden az dershane bulunduğu konusundaki düşünceleri Çizelge 20 de gösterilmiştir. 61

62 Çizelge 20 Ulus ta dershane azlığına ilişkin denek görüşleri Ulus ta az dershane olmasının f % nedeni nedir? Donanım imkanları yetersiz ,5 Ulaşım imkanı yetersiz 45 3,6 Güvenlik yetersiz ,3 İnsan profili farklı 82 6,6 Diğer 47 3,8 Cevapsız ,2 Toplam ,0 Ankete katılanların 194 ü (% 15,5 i) Ulus ta yeterli donanımın bulunmadığını, 45 i (% 3,6 sı) ulaşım imkânlarının yetersiz olduğunu, 341 i (% 27,3) güvenliğin zayıf olduğunu, 82 si (% 6,6) dershaneye gelecek insan profilinin farklı olduğunu ve 47 sinin (% 3,8) de diğer faktörleri işaretledikleri gözlenmiştir. Deneklerin, 541 i (% 43,2) cevap vermemiştir. Anket uygulaması yapılan öğrencilerden bu soruyu yanıtlayanların büyük çoğunluğu Ulus ta güvenlik ve bina, donanım imkânlarının yetersiz olması nedeniyle dershane sayısının az olduğunu düşünmektedir. Yani; güvenlik ve altyapı imkânlarının yetersiz olması, Ulus ta dershane sayısının az olmasının nedenlerindendir. Buna karşılık Ulus ta bulunan dershanelerin ulaşım imkânları bakımından yetersiz koşullar gösterdiği söylenemez (Foto 2) Dershane Yeri ve Özellikleriyle İlgili Öğrenci Görüş ve Eğilimleri Dershane seçiminde ulaşım faktörü önemlidir. Dershanelerin dağılışının araştırıldığı bu çalışmada anket uygulanan deneklerin gidecekleri dershaneyi belirlerken ulaşıma ne kadar önem verdiklerini anlamak amacıyla bu yargı hakkındaki düşünceleri sınanmıştır. Çizelge 21 Dershane seçiminde ulaşım faktörü Dershane seçiminde ulaşım önemlidir. f % Tamamen katılıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Hiç katılmıyorum Cevapsız Toplam Anket uygulanan deneklerin 844 ü (% 67,5) ulaşımın önemli olduğunu, 183 ü (14,6) kararsız olduğunu, 194 ü (% 15,5) önemli olmadığını belirtmiştir. Bu soruya 29 kişi (%2.4) cevap vermemiştir. Buradan öğrencilerin ulaşıma önem verdikleri 62

63 sonucuna varılabilir. Ayrıca; dershanelerin genellikle ulaşım güzergâhları üzerinde yoğunlaşması bu hipotezi destekler niteliktedir (Foto: 3 ve 4). Anket bulgularına göre kız öğrencilerin % 74,7 si erkek öğrencileri ise % 63,2 si ulaşımı önemsediklerini ifade etmişlerdir. Gidecekleri dershane için ulaşım faktörünün çok önemli olduğunu; aylık aile gelirleri 500 YTL nin altındaki öğrencilerin % 70,2 si, 501 YTL-1000YTL arasındaki öğrencilerin % 69,5 i, YTL arasındaki öğrencilerin % 65,1 i, YTL arasındaki öğrencilerin 63,3 ü ve 4000 YTL üstündeki öğrencilerin ise % 65 i savunmaktadır. Gelir düzeyi yükseldikçe dershaneye giderken ulaşım faktörünün öneminin azaldığı görülmektedir. Gittiğim dershanenin semtimize yakın olmasını isterim. Örneklem grubunun gittikleri dershanenin oturduğu semte yakın olmasını isteyip istemedikleri öğrenilmek amacıyla yöneltilen bu soruya alınan cevaplar Çizelge 22 de gösterilmiştir. Çizelge 22 Gidilen dershanenin ikamet edilen semte yakın olması Gittiğim dershanenin semtimize F % yakın olmasını isterim. Tamamen katılıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Hiç katılmıyorum Cevapsız Toplam Buna göre; ankete katılanların 967 sinin (% 77,4) gidecekleri dershanelerin oturdukları semtlere yakın olmasını istedikleri, 98 inin (%7,8) karasız oldukları ve 139 unun (% 11,1) oturdukları semtlerine yakın olmasını istemediklerini belirtmişlerdir. Yani, bu rakamlar dershaneye gidecek olanların dershane seçerken aynı semtte olmasını önemsediklerini ve eve/mahalleye yakınlığın bir dershaneyi tercih etme olasılığını artırabildiğini ima etmektedir. Gideceğim dershaneye yürüyerek gitmek isterim. Ankete katılan grubun gidecekleri dershanenin yürüyüş mesafesinde olup olmama konusundaki cevapları da dershaneye yürüyerek gitmek isterim yönündedir. Anket uygulanan deneklerin 572 si (%45,7) gidecekleri dershaneye yürüyerek gitmek istemekte, 423 i (%33.8) yürüyerek gitmek istememekte, 208 si %16,6 ise bu konuda kararsız olduğunu ifade 63

64 etmekte, 47 si (%3.9) de bu soruyu cevapsız bırakmaktadır (Çizelge 23). Ancak; burada, deneklerin verdiği cevapların birbirine yakın olduğu dikkati çekmektedir. Çizelge 23 Gidilecek dershanenin yürüyüş mesafesinde olması Gideceğim dershaneye yürüyerek f % gitmek isterim. Tamamen katılıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Hiç katılmıyorum Cevapsız Toplam Servis imkânı varsa dershanenin kurulduğu semt çok önemli değildir. Anket uygulaması yapılan deneklere servis imkanı olması durumunda dershanelerin kurulduğu semtin önemli olup olmadığı sorulmuş ve alınan cevaplara göre anket grubundaki öğrencilerin 68 i (% 5,5) bu maddeyi yanıtsız bırakmış, 482 si (% 38,5) servis imkânı olması durumunda dershanenin kurulduğu semtin aslında çok da önemli olmadığını, 236 sı (% 18,9) kararsız olduğunu ve 464 ü (% 37,1) de buna katılmadıklarını ifade etmişlerdir. Yani, deneklerin yarısına yakını servis imkânı olmasının semti etkilemeyeceğini; yarısının da etkileyeceğini belirtmiş olması hipotezin doğruluk derecesini etkilemiştir. Çizelge 24 Dershaneye gidişte servis imkânının olması Servis imkânı varsa dershanenin f % kurulduğu semt önemli değildir. Tamamen katılıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Hiç katılmıyorum Cevapsız Toplam Gitmekte olduğum dershane okuduğum okula yakındır. Anket uygulanan deneklerin devam ettikleri örgün eğitim kurumu ile dershaneleri arasındaki mesafenin yakın veya uzak olduğu öğrenilmeye çalışılmış sonuçlar Çizelge 25 te gösterilmiştir. 64

65 Çizelge 25 Gidilen dershanenin okula yakınlığı Gitmekte olduğum dershane f % okuduğum okula yakındır. Tamamen katılıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Hiç katılmıyorum Cevapsız Toplam Öğrenci grubunun 171 i (% 13,9) bu maddeyi yanıtsız bırakmış ve 60 ı (% 4,8) da kararsız olduğunu belirtmiştir. Ayrıca; deneklerin, 445 i (% 35,5) okudukları okulun öğrenim gördükleri dershaneye yakın olduğunu, 574 ünün (% 45,8) de uzak olduğunu belirtmiştir. Bu sorunun ankete eklenmesindeki temel amaç Ankara da dershaneye giden öğrencilerin eğitim gördükleri okul bölgeleri ile gittikleri dershanenin lokasyonları arasında ilişki olup olmadığını anlamaktır. Buna göre; öğrencilerin yarıya yakınının okudukları okul ile dershaneleri arasındaki mesafenin fazla olduğunu söylemeleri dikkati çekmektedir. Dershanelerin gürültüsüz bir yerde kurulması gerekmektedir. Bu bölümde dershanelerin gürültülü olan şehir merkezlerinde mi yoksa gürültünün daha az olduğu çevre semtlerde mi kurulmasının daha avantajlı olacağı sorusunun yanıtı aranacaktır. Bu nedenle öğrencilerin bu konudaki düşünceleri Çizelge 26 da verilmiştir. Çizelge 26 Dershanelerin gürültüsüz bir yerde olması Dershanelerin gürültüsüz bir yerde f % kurulması gerekmektedir. Tamamen katılıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Hiç katılmıyorum Cevapsız Toplam Çizelge 26 da anket uygulanan öğrencilerin 35 i (%2.8) bu maddeyi yanıtsız bırakmış, 1060 ı (%84,8) dershanelerin gürültüsüz bir yerde kurulmasını desteklemiş, 63 ü (% 5) kararsız olduğunu belirtmiş ve 92 si (% 7,4) de gürültülü yerde de dershane kurulabileceğini belirtmiştir. 65

66 Son dönemlerde Kızılay da dershane açmaya uygun yapıların olmayışı, yasal olmamasına rağmen cafe/barların bulunduğu binalarda veya yakınlarında yeni dershanelerin açılmasına neden olmuştur. Ayrıca, sık sık toplumsal/siyasal eylemlerin yapıldığı Kızılay da dershane öğrencileri bu durumundan şikâyet eder duruma gelmiştir. Hatta bazı gösteri ve yürüyüşlerde Kızılay daki dershaneler tatil dahi edilebilmekte böylece de öğretim faaliyetleri aksayabilmektedir. Kızılay da dershaneye gitmenin başka avantajlar sağlayacağını düşünüyorum. Anket uygulanan deneklerin Kızılay da dershaneye gitmenin başka avantajlar sağlayıp sağlamayacağını ve bu konudaki düşüncelerini öğrenmek amacıyla yöneltilen sorunun cevapları Çizelge 27 de gösterilmiştir. Çizelge 27 Gidilen dershanenin Kızılay da olmasının avantajı Kızılay da dershaneye gitmenin başka f % avantajlar sağlayacağını düşünüyorum. Tamamen katılıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Hiç katılmıyorum Cevapsız Toplam Anket uygulanan deneklerin 36 sı (% 2,9) bu maddeye cevap vermemiş, 377 si (% 30,2) Kızılay ın daha avantajlı olduğuna katıldığını, 226 sı (% 18,1) kararsız olduğunu ve 616 sı (% 48,8) da Kızılay ın avantajlı olmadığını ifade etmişlerdir. Görüldüğü gibi Kızılay ın avantajlar getirdiğini düşünmeyenlerin sayısı daha fazladır. Bu da aslında merkezi iş sahasında olma özelliğine sahip olan Kızılay ın öğrenciler için çok da avantajlı olmadığını göstermektedir. Bu durum öğrencilerin, Kızılay ı pek tercih etmek istemediğinden yakın gelecekte çevre semtlere doğru hızla saçılmanın devam edeceği görüşünü desteklemektedir. İkâmet edilen yerdeki bir dershanenin Kızılay daki bir dershaneden daha avantajlı olduğunu düşünüyorum. Anket uygulanan deneklerin oturduğunuz yerdeki bir dershanenin Kızılay daki dershaneden daha avantajlı olduğunu düşünüyor musunuz sorusuna verdikleri yanıtlar Çizelge 28 de gösterilmiştir. 66

67 Çizelge 28 İkamet edilen semtteki dershanenin Kızılay dakinden üstünlüğü Semt dershanesinin Kızılay dakinden f % daha avantajlı olduğunu düşünüyorum. Tamamen katılıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Hiç katılmıyorum Cevapsız Toplam Çizelge 28 de görüldüğü gibi deneklerin 41 i (%3.5) bu maddeyi yanıtlamamıştır. 533 ü (%42.6) semt dershanelerinin daha avantajlı olduğunu, 287 si (%22.9) karasız olduğunu ve 389 u (%31) da Kızılay ın daha avantajlı olduğunu ileri sürmektedir. Buradan da öğrencilerin, dershanelerin çevre semtlere saçılmasını desteklediği sonucuna ulaşılabilir. Burada, kız öğrencilerin % 41,1 inin erkek öğrencilerin ise % 44,3 ünün semt dershanelerinin daha avantajlı olduğunu savundukları gözlenmektedir. Yani, sanılanın aksine erkek öğrenciler nispeten semt dershanelerini daha cazip bulmakta ve bu dershaneleri tercih edebilmektedir. Gelecek yıllarda Ulus ta dershane sayısının artacağını düşünüyorum öğrenci üzerinde uygulanan anket çalışmasında denek grubunun Ulus taki dershane sayısı hakkında ne düşündükleri konusunda bilgiler toplanmıştır. Çizelge 29 a göre 79 denek (% 6,5) bu maddeyi yanıtlamamış, 291 i (% 23,3) katıldıklarını, 471 i (%37.6) kararsız olduklarını ve 409 u (%32.6) da katılmadıklarını belirtmiştir. Bir başka merkezi iş sahası olma özelliğine sahip olan Ulus ta dershane sayısının 2 tane olması öğrenciler açısından Ulus itici geldiğin için gelecekte de buna benzer bir durum sergileyecektir. Çizelge 29 Gelecek yıllarda Ulus ta dershane açılması hakkında öğrenci görüşleri Gelecek yıllarda Ulus ta dershane f % sayısının artacağını düşünüyorum. Tamamen katılıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Hiç katılmıyorum Cevapsız Toplam

68 Dershane seçiminde fiyatın ucuz olması önemlidir. Anket uygulanan öğrencilerin gidecekleri dershanenin fiyatını önemseyip önemsemedikleri Çizelge 30 da gösterilmiştir. Çizelge 30 Dershane seçiminde fiyatların önemi Dershane seçiminde fiyatın f % ucuz olması önemlidir. Tamamen katılıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Hiç katılmıyorum Cevapsız Toplam Deneklerin 25 i (% 2) bu maddeyi yanıtlamamış, 555 i (% 44,4) fiyatın önemli olduğunu, 356 sı (% 28,5) kararsız olduğunu ve 314 ü (% 25,1) de önemsiz olduğunu ifade etmiştir. Burada, öğrencilerin büyük bir bölümünün fiyatı önemsediklerine ancak bir kısmının da pahalı yerin kaliteli olacağı düşüncesiyle fiyatı önemsemediklerine dikkat edilmektedir. Yani, fiyatın zannedildiği kadar önemli bir faktör olmadığı sonucuna ulaşılabilir. Fiyatın uygun olması durumunda dershanenin kurulduğu semt çok önemli değildir. Anket uygulanan deneklerin fiyatın uygun olması durumunda herhangi bir semtteki dershaneye gidip gitmeyecekleri sorusunun yöneltildiği bu bölümde elde edilen veriler Çizelge 31 de gösterilmiştir. Çizelge 31 Fiyat uygunluğu ile dershanenin kurulduğu semtin ilişkisi Fiyatın uygun olması durumunda f % semt çok önemli değildir. Tamamen Katılıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Hiç Katılmıyorum Cevapsız Toplam Yukarıdaki çizelgeden de anlaşılacağı üzere deneklerin 46 sı (%3.8) bu maddeyi yanıtsız bırakmış, 281 i (% 22,4) fiyatın uygun olması durumunda semtin önemsiz olduğunu, 279 u (% 22,3) kararsız olduğunu ve 644 ü (%51.5) de semtin önemli olduğunu ifade etmişlerdir. Bu durum, semt dershanelerinin yayılmasını ancak; her yere de yayılmaması gerektiğini destekler niteliktedir. 68

69 Güvenli ve güvenilir bir dershaneye gitmek isterim. Çalışmada görüşlerine başvurulan örneklem grubunun güvenli ve güvenilir bir dershaneye gitme istekleri Çizelge 32 de verilmiştir. Çizelge 32 Güvenli ve güvenilir bir dershaneye gitme isteği Güvenli ve güvenilir bir f % dershaneye gitmek isterim. Tamamen katılıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Hiç katılmıyorum Cevapsız Toplam Ankete katılan öğrencilerin 19 u (%1.6) cevap vermemiş, 1157 si (%92.5) katıldıklarını, 29 u (%2.3) kararsız olduklarını ve 45 inin (%3.6) de katılmadıklarını beyan etmişlerdir. Bu durum son dönemlerde özellikle de büyük dershanelerde gözlenen çevreye doğru saçılma politikasının nedenleri arasında gösterilebilir. Tanınmış, güvenli ve güvenilir bir dershaneye gitmek isteyen öğrenciler velilerinin de isteğiyle ikamet ettikleri yerlere yakın yerlerde açılan tanınmış dershanelere gitmeye başlamış bu da çevre semtlerdeki marka dershane sayılarının hızla artmasına neden olmuştur. İsim yapmış dershanelere giden öğrencilerin daha başarılı olduğunu düşünüyorum. Anket uygulanan öğrencilerin isim yapmış olan dershanelere dair görüşlerini öğrenmek amacıyla öğrencilere yöneltilen bu maddenin sonuçları Çizelge 33 te gösterilmiştir. Çizelge 33 Tanınmış dershanelere gitme isteği ile başarı durumu ilişkisi Tanınmış dershanelere giden f % öğrenciler daha başarılıdır. Tamamen katılıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Hiç katılmıyorum Cevapsız Toplam Yukarıdaki çizelgede, 25 (%2.1) öğrenci bu maddeyi yanıtlamamıştır. Deneklerin 590 ı (% 47,1) tanınmış dershanelere giden öğrencilerin daha başarılı olduğunu, 245 i (% 19,6) karasız olduğunu ve 390 i (% 31,2) de tanınmış dershanelere giden öğrencilerin başarılı olmadığını belirtmişlerdir. 69

70 Tanınmış dershanelere giden öğrencilerin daha başarılı olduğunu düşünenlerin oranın daha fazla olması çevre semtlere doğru saçılan tanınmış dershanelerin daha fazla öğrenci potansiyeline sahip olacağını göstermektedir. Yani, çevre semtlerde marka dershaneleri açmanın daha avantajlı olduğu söylenebilir. Sınıf mevcudunun az olmasını dershane seçiminde önemsiyorum. Çalışmada görüşlerine başvurulan örneklem grubunun sınıf mevcudunun az olmasını dershane yeri seçiminde önemseyip önemsemediği Çizelge 34 te gösterilmiştir. Anket uygulaması yapılan deneklerin 16 sı (%1.3) bu maddeyi yanıtsız bırakmış, 1022 si (% 81,7) sınıf mevcudunu önemsediğini, 111 i (% 8,9) karasız olduğunu ve 101 i (% 8,1) sınıf mevcudunu önemsemediklerini belirtmiştir. Çizelge 34 Sınıf mevcudu azlığı ile dershane yeri seçimi ilişkisi Sınıf mevcudunun az olmasını dershane yeri f % seçiminde önemsiyorum. Tamamen katılıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Hiç katılmıyorum Cevapsız Toplam Buna göre; sınıf mevcudunun az olması öğrencilerin dershane yeri seçiminde çok önemlidir. Yani, çevre semtlerde sınıf mevcudu az olan dershanelerin açılması öğrenci sayısını arttırmaktadır. Gideceğim dershanenin altyapısı (bina, tesis, yayın vb.) yeterli olmalıdır. Çalışmada anket uygulaması yapılan deneklerin gidecekleri dershanenin altyapı imkânlarını önemseyip önemsemedikleri Çizelge 35 te gösterilmiştir. Deneklerin, 25 i (%2) bu maddeyi yanıtlamamış, 1043 ü (%83.3) dershanenin altyapısını önemsediklerini, 107 si (%8.6) kararsız olduklarını ve 75 i (%6.1) altyapı imkânlarını önemsemediklerini belirtmişlerdir. Buradan da anlaşılacağı gibi, öğrenciler gideceği dershaneyi seçerken altyapı imkânlarına önem vermekte ve yeterli hizmetin sağlanabildiği dershanelere gitmek istemektedir. Yani, dershane kurucuları dershane açacakları binaların seçimine önem vermeli ve dershaneler uygun binaların olduğu semtlerde ve uygun ortamlarda kurulmalıdır. 70

71 Çizelge 35 Gitmek istenilen dershane ve altyapı(bina, tesis, yayın vb.) ilişkisi Gideceğim dershanenin altyapısı (bina, f % tesis, yayın vb.) yeterli olmalıdır. Tamamen katılıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Hiç katılmıyorum Cevapsız Toplam Aynı binada farklı dershanelerin olmasında bir sakınca görmüyorum. Anket uygulanan deneklerin aynı binada farklı dershanelerin olmasının sakıncalı olup olmadığı konusunda düşüncelerini öğrenmek amacıyla bu madde deneklere yöneltilmiş, verilen yanıtlar Çizelge 36 da gösterilmiştir. Örneklem grubunu oluşturan öğrencilerin 16 sı (% 1,4) bu maddeyi yanıtlamamış, 369 u (% 29,4) aynı binada farklı dershane olmasının sakıncalı olmadığını 208 i (% 16,6) kararsız olduğunu ve 657 si (% 52,6) de aynı binada farklı dershane açılmasının sakıncalı olduğunu belirtmiştir. Çizelge 36 Aynı binada farklı dershane açılmasına ilişkin düşünceler Aynı binada farklı dershanelerin olmasında f % bir sakınca görmüyorum. Tamamen katılıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Hiç katılmıyorum Cevapsız Toplam Arz talep dengesine göre talep eden evreni temsil eden örneklem grubunun büyük bir bölümünün aynı binada farklı dershane olmasının bazı sakıncalarının olduğunu ifade etmesi yeni açılacak dershanelerin kat dershanesi değil de binanın tamamında kurulan kitlesel bir dershane olması gerektiği sonucuna bizleri ulaştırmaktadır. 71

72 3.2.4.Ankrara da Dershanelerin Açılma Yerleri Belirlenirken Dikkat Edilen Faktörler Ankara şehrinde dershanelerin açılma yerleri belirlenirken dershane sahiplerinin nelere dikkat ettikleri ve hangi kriterlere göre dershane açtıkları dershanelerin konumlarını belirledikleri, yapılan mülakatlar sonucunda elde edilen bilgilerden faydalanılarak açıklanmaya çalışılacaktır. Burada, çevre semtlerde ve Kızılay da açılan dershanelerin yerleri belirlenirken farklı kriterlerin etkili olduğu belirtilmelidir Bina Uygunluğu Ankara nın iki merkezi iş sahasından biri olan Kızılay da dershane açmaya uygun binanın sınırlı olması dershane sahiplerini yeni bir dershane açacakları zaman zor durumda bırakabilmektedir. Bu durum üzerinde MEB in ve Bayındırlık ve İskân Bakanlığı nın kriterlerine uygun tesisler bulunmaya çalışmaktadırlar. Burada, binaların uygun altyapıda olabilmesi için öncelikli olarak yangın merdiveninin bulunup bulunmadığı, her bir katın yüksekliği, sınıfların genişliği, her 30 öğrenciye bir WC düşüp düşmediği vb. kriterler dikkate alınmaktadır. Dershaneler ile meyhane, kahvehane, bar ve elektronik oyun merkezleri gibi yerler arasında 1965 yılına kadar 100 metre mesafe olması sınırlaması getirilmiştir. Dershane sayılarında gözlenen hızlı artışın ardından 1965 yılında kabul edilen 625 sayılı kanun ile birlikte bu mesafe 200 metreye çıkarılmıştır. Ancak; bu çok uzun sürmemiş ve 2003 yılında kabul edilen yönetmelikle özel okullar ve dershaneler ile içkili mekânlar ve eğlence yerleri arasındaki mesafe tekrar 100 metreye çekilmiştir. Bu kararın alınmasında ise 200 metreden uzak yerlerdeki dershane açmaya uygun olan bina sahiplerinin yüksek fiyatlar istemesinin etkili olduğu belirtilebilir. Günümüzde Ankara da, 100 metre sınırlandırmasına uymayan pek çok dershane bulunmaktadır. Özellikle de eğlence mekânlarının merkezi konumundaki Kızılay da bu kriterin göz ardı edildiği açıktır. Öğretmenlerden edinilen bilgilere göre zaman zaman bu mesafenin hesaplanmasında, örneğin; 5. katta kurulmuş olan dershanenin kurulduğu kattan itibaren uzaklık hesaplanabildiğinden yanılgıya düşülebilmektedir. Bunun sonucunda, dershaneler ile eğlence merkezlerinin kuruldukları yerler iç içe bir hal almıştır. 72

73 Çevre semtlerde de yeni açılacak dershanelerin yerleri belirlenirken öncelikli olarak uygun altyapıda bina ve tesislerin olma durumu dikkate alınmaktadır. Eğitimin binalarda verilmesi nedeniyle dershanelerin gerekli kriterlere uygun binalarda kurulması gerekmektedir. Bu nedenle kurucular da dershane açacakları yerleri seçerken bu kritere dikkat etmektedir. Ancak; çevre semtlerde uygun bina bulmak Kızılay daki kadar zor değildir. Ankara şehrinin yatayda büyümesine bağlı olarak her geçen yıl yeni konutların yapılması dershane sahiplerini konutlar kaba inşaat halindeyken almalarına ve kendilerine uygun hale getirmeleri yoluna yönlendirmiştir. Özellikle de 2000 yılından sonra çevre semtlerde açılan dershanelerde bu durum daha belirgindir Önemli Yollara/Caddelere Yakınlık Dershanelerin toplanma merkezi olma özelliğini günümüzde de koruyan Kızılay da açılan dershanelerin büyük bir bölümü cadde veya bulvarlara yakın yerde kurulmaktadır. Caddeler ve bulvarların gösterildiği Harita 10 da dershanelerin kuruldukları yerlerin bu ana yollara yakın olduğu dikkati çekmektedir. Ancak bu durum Kızılay için çok geçerli değildir. Çünkü zaten kalabalık olan Kızılay da insanların en yoğun oldukları yerler, caddelerle birlikte sokak aralarıdır. Bu nedenle nüfusun yoğun olduğu Kızılay daki ara sokaklar da dershane açmaya uygun yerler arasında gösterilebilir. Ancak; yine de Kızılay da Atatürk Bulvarı, Gazi Mustafa Kemal (GMK) Bulvarı ve Ziya Gökalp Caddesi dershanelerin odaklanma alanlarını oluşturmaktadır. Kızılay da olduğu gibi çevre semtlerde yeni dershane açarken gerek fark edilebilirlik gerekse kolay erişilebilir olması bakımından ana yollara yakınlık önem taşımaktadır. Hatta anayollara yakınlık çevre semtlerde Kızılay çevresinden daha da önemli bir hal almaktadır. Çünkü dershanenin fark edilebilir olması, güvenli bir ortamda olması ve yürüyerek/araçla kolayca ulaşılabilir olması gerekmektedir. Bu nedenle, çevre semtlerde açılan dershaneler incelendiğinde bunların daha çok anayollara yakın yerlerde kuruldukları gözlenmektedir Fark Edilebilirlik Fark edilebilirlik dershanelerin reklâm yaparak veya yapmayarak talep eden insanlar tarafından kabul görme, tercih edilme ve önemsenmeyi ifade etmektedir. Dershane sahipleri kendi dershanelerinin diğerlerinde farklı olan yanlarını 73

74 kamuoyuna duyurarak öğrenci toplamak hedefiyle reklâmlar vermektedir. Ancak; milyonlarca doların döndüğü bu sektörde, fazla reklâm için kaynak ayrılmadan da reklâm yapılabilmektedir. Bu durum ancak merkezi ve iyi bir yerde dershane açmakla olabilmektedir. Mesela; Kızılay meydanın yakınlarında kurulan bir dershane Ankara nın çoğu tarafından fark edilebileceğinden bu dershanenin reklâm için büyük paralar ayırması gerekmemektedir. Olumsuz yanları ise bu durumun rekabet ortamı doğurarak fiyatları geriye çekme politikasını tetiklemesi ve kurumların ucuz işgücüyle kalitesiz hizmet verme yönünde hızla ilerlemelerine ve en sonunda da iflas etmelerine zemin hazırlamasıdır. Çevre semtlerde açılan dershanelerin fark edilebilirliği, bu bölgelerde dershane sayısı az olduğundan daha fazladır. Yani; ana yola yakın bir semt dershanesini o semtte kalan insanların büyük bir bölümü bilmektedir. Ancak; Kızılay da dershane binası kritik bir noktada olmadıkça böyle bir durum söz konusu olamaz. Bu durum, çevre semtlerde dershane kurmayı daha avantajlı duruma getirmektedir. Reklam, kira ve diğer giderlerin az olması, kolay fark edilebilir olması bakımından dershane sayısı az olan çevre semtlerde açılan işletmelerin verdikleri eğitim de kaliteli ise geniş kitlelerce tanınmakta ve diğer dershanelerin de şube açmalarını cesaretlendirmektedir Erişebilirlik (Ulaşım Süresi) ve Güvenlik Faktörü Dershanelere giden gerek ilköğretim çağındaki gerekse ortaöğretim çağındaki öğrenciler genellikle dershanelere kendi imkânları ile gelmektedir. Bu nedenle öğrenciler, en kısa zamanda, daha az yorucu ve güvenilir güzergâhlardan dershanelere gidip gelmeyi tercih etmektedir. Öğrencilerin en kısa zamanda güvenli ve güvenilir güzergâhları kullanmak istemesi ulaşım faktörünün önemini ortaya koymaktadır. Özellikle de 4 günden fazla dershaneye devam eden öğrenciler için dershaneye ulaşabilirliğin önemi çok daha fazla olmaktadır. Zamanının büyük bir bölümünü yollarda geçirmek istemeyen öğrenciler eğer imkânları varsa Metro veya Ankaray ile, imkânları yoksa otobüsle gelerek bu araçların duraklarına yakın yerlerdeki dershaneleri tercih etmektedir. Kızılay da, toplu taşıma araçlarının durakları caddeler/bulvarlar üzerinde yer almakta ve açılan 74

75 dershaneler de duraklara yakın olan yerlerde kurulmaktadır. Yani, dershanelerin kuruldukları yerler ile toplu taşıma araçlarının duraklarının yayılışı genellikle benzerlik göstermektedir Okullara Yakınlık Örgün eğitim ve öğretim kurumlarından biri olan okullarda öğrenim gören öğrenciler sınavlara hazırlanabilmek ve okul notlarını yükseltebilmek için dershanelere yönelmektedirler. Haftada 3 4 gün dershaneye giden öğrenciler genellikle okullarına yakın olan yerlerdeki dershaneleri tercih etmektedir. Şehrin yatayda hızla gelişimine paralel olarak nüfusun da buna paralel dağılış gösterdiği Ankara da şehriçi ulaşımın çok daha önemli hâle gelmesinin ardından öğrenciler okullarına yakın olan yerleri daha çok tercih etmeye başlamışlardır yılından önce açılan dershanelerin dağılışları incelendiğinde Kızılay merkezinde kurulan 5 dershanenin Yükseliş, TED ve Ayşe Abla kolejlerine yakın yerlerde açıldıkları dikkati çekmektedir (Harita 7). Kızılay ve çevresinde kurulan dershanelerin konumları Harita 8 de incelendiğinde dershanelerin özellikle de 1990 lı yıllardan önce özel okulların yakınlarında kurulmuş olmaları gözlenmektedir. Ancak; 1990 dan sonra bu durum değişim göstermiş ve dershaneler artık devlet okullarına yakın yerlerde de kurulmaya başlamıştır. Son yıllarda özel okulların şehir dışına taşınmasının dershane dağılışlarındaki etkisi dershanelerin de kenar semtlere yayılması şeklinde olmuştur Gürültülü Yerlere Uzak Olma İsteği Dershaneler bir eğitim kurumu olduğundan ses ve gürültüden uzak yerlerde kurulmalıdır. Bu nedenle özellikle de Ankara nın eğlence ve iş merkezi olma özelliğine sahip olan Kızılay çevresinde dershane kurucuları yeni bir yer açarken gürültü faktörünü de dikkate almaktadır. Gürültülü ortamlarda ders yapmanın zor olması ve öğrencilerin konsantrasyonlarının dağılması nedeniyle kurulacak dershanelerin yerleri belirlenirken bar, disko vb. eğlence merkezleri ile genellikle eylemlere ev sahipliği yapan Kızılay meydanından uzak yerleri tercih etmesi gerekmektedir. 75

76 Sitelere/Meskenlere Yakınlık Çevre semtlerde açılan dershanelerin Kızılay dakilerden farklı olarak ikamet edilen meskenlere yakın yerlerde yoğunlaştıkları dikkati çekmektedir. Dershanelere giden öğrenciler daha kısa sürede gidecekleri dershaneye ulaşmak istediğinden dershaneler çok katlı binalar ve sitelere yakın olan yerlerde yoğunluk kazanmıştır. Hatta, zaman zaman Çayyolu, Batıkent vb. yerlerdeki bazı dershanelerin sitelerin içlerinde dahi kurulabildiği dikkati çekmektedir. Bu durum üzerinde velilerin çocuklarını denetim alanlarında tutmak istemesi nedeniyle bu dershanelere göndermeleri etkili olmaktadır. Kızılay ile çevre semtlerde dershanelerin yoğunluk kazandığı yerler farklılık göstermektedir. Kızılay gibi yoğun bir iş sahası olma özelliğine sahip olan Ostim de hiçbir dershane açılmamıştır. Bu durum da Kızılay ile çevre semtlerde dershane açarken farklı kriterlerin dikkate alındığının göstergesidir. Yani, Kızılay da iş merkezlerine yakınlık; çevre semtlerde ise büyük sitelere veya meskenlere yakınlık önem kazanmaktadır Dershane Dağılışı Toplanma Ekonomisi İlişkisi Ankara daki dershanelerin mekânsal dağılışının incelendiği çalışmanın bu bölümünde, toplanma ekonomilerine bağımlı kalınarak, başta Kızılay olmak üzere dershanelerin bir birilerine yakın yerlerde ve hatta aynı binada kurulmalarının (Foto 5) avantajları ve dezavantajları beraberinde getirebileceği ve böyle bir durumun yaşanmasının nedenleri üzerinde durulacaktır. Araştırma alanını oluşturan Ankara nın merkezi yerlerinden biri olan Kızılay çevresinde dershanelerin toplandıkları görülmektedir (Foto 5 ve 6). Ankara da, Dershanelerin belli bir alanda yoğunlaşması, öncelikle dershane olabilecek nitelikteki binaların mülk veya kiralarında artışa (buna bağlı olarak stopaj vergilerinin artışına); rekabet ortamı oluşturarak öğrenci kayıt fiyatlarının düşürülmesine, trafiğin tıkanmasına ve dershane çalışanlarının yakınlardaki başka dershanelere transfer olmasına vb. neden olabilmektedir. Olumsuz dışsal ekonomiler olarak da değerlendirebileceğimiz bu faktörlerin de etkisiyle işletmeler zamanla birbirlerine zarar verebilecek konuma ulaşabilmektedir. Ancak, dershanelerin birbirlerine yakın yerlerde kurulması, zarardan çok yararı beraberinde getirmiştir. Olumlu dışsal ekonomilere örnek olarak 76

77 gösterebileceğimiz bu yararlar, yetişmiş öğretici ve yönetici bulmayı, reklâma gerek kalmadan fark edilebilir olmayı, kırtasiye/matbaa/muhasebe vb. hizmetlerin dershanelerin yakınlarına gelmesiyle maliyetin kısmen azalmasını, sosyal ortamın gelişmesini, yeni yöntemlerin uygulanabilmesini ve zamanla altyapı ve ulaşımın bölgede gelişmesini sağlaması şeklinde sıralanabilir. Ayrıca; dershanelerin belli bir bölgede toplanması, piyasasının büyümesi, çalışan ihtiyacının karşılanabilmesi, muhasebe/danışman kurumlarla irtibat halinde olunması, bilgi iletişiminin kolaylaşması, öğretmenlerin aynı gün içerisinde o dershanenin yakınındaki diğer şubelerinde görevlendirilmesi gibi çeşitli yararları da beraberinde getirmektedir Bütün bunlar işletmelerde, maliyetin azalmasına; öğrenci potansiyelinin ve kârlılığın artmasına neden olmaktadır. Böylece olumlu dışsal ekonomiler, firmanın üretim maliyetlerinde azalmaya yol açarken; olumsuz dışsal ekonomiler üretim maliyetlerinde artışa neden olmaktadır (Ertürk, 1995:62). Ankara da özellikle de 2000 e kadar dershanelerin Kızılay çevresinde toplanması ve 2001 de sonra çevre semtlere yayılması; toplanmanın beraberinde getirdiği aşırı yoğunlaşma, ulaşımın zor olması vb. nedenlerle Kızılay çevresinin çekiciliğini azaltması ve toplanmanın çevre semtlere yönelmesiyle açıklanabilir. Gerçekten de 2001 den sonra başta Keçiören ve Sincan olmak üzere dershaneler saçılma göstermiştir. Bu saçılma öncelikle Kızılay dan çevre semtlere doğru gerçekleşmiştir. Ancak çevre semtlere yayılma eğilimi gösteren dershaneler bu semtlerde de bir toplanma mantığı gütmektedirler. Dershanelerin bu şekilde belli bir yerde toplanarak öbeklenmesinde dershane açmaya uygun binaların da dağılışı etkili olmuştur. Yani, mevzuatta yer alan kriterleri 1 sağlayan ve işletmeciler tarafından uygun olduğu düşünülen binaların genellikle birbirlerine yakın yerlerde bulunması dershanelerin toplanma eğilimi göstermesinin temel nedenleri olarak değerlendirilebilir. Bu nedenle, günümüzde artık dershane kurucuları uygun yer sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanununa, Yönetmeliği ile Standart Yönergesine Göre; Meyhane, kahvehane, bar gibi umuma açık yerler ile alkollü içki satan yerlerle dershaneler aynı binada bulunamaz. Dershanenin merdivenleri öğrencilerin bir anda rahatlıkla geçmelerine uygun olmalıdır. Yangın merdiveni, yangın köşesi veya düzeni bulunmalıdır. Sınıflarda yazı tahtası ile sıra arasındaki mesafe 1.7 m; öğrenci başına düşen kullanım alanı 1.2 m² den az olamaz. Katlardaki tavan yüksekliği 3 m den fazla olmalıdır. Koridorun genişliği öğrencilerin rahatlıkla girip çıkmalarına olanak vermelidir. 77

78 bulamadıklarından çevre semtlerde kaba inşattan aldıkları binaları en uygun şekilde dekore etmektedir. 3.3.Ankara da Dershanelerin Dağılışı Ankara daki Dershanelerin İlçelere Oransal Dağılışı Ankara şehrinde dershanelerin semt ilçelerine dağılışı Şekil 2 de gösterilmiştir. Şekil 2 incelendiğinde Ankara daki dershanelerin % 74 ünün Çankaya da toplandığı sonucuna ulaşılabilir. Çankaya yı % 8 lik bir oranla Keçiören, % 5 lik oranla Sincan/Yenimahalle, % 4 lük oranla Etimesgut, % 2 lik oranla Mamak, % 1 lik oranla da Altındağ ve Gölbaşı takip etmektedir. Çankaya, semt ilçeleri arasında hem en kalabalık nüfuslu hem de en fazla dershaneye sahip olan yerdir. Buna karşılık, nüfusu en az olan Gölbaşı ilçesinde dershane sayısı da azdır. Ayrıca; nüfus yoğunluğu ile de dershane sayılarının paralellik gösterdiği dikkati çekmektedir. Yani, nüfusun yoğun olduğu yerlerde dershane sayısı fazla iken; nüfusun ve yoğunluğun az olduğu yerlerde dershane sayısı da azdır. Şekil 2 Ankara Şehrinde Dershanelerin Semt İlçelerine Dağılışı (2006) Kaynak: M.E.B., 2006 Son dönemlerde dershane sayılarında gözlenen hızlı artış ve dershanelerin çevre semtlere saçılma eğilimi henüz, yoğun nüfuslu ve merkezi yer özelliğine sahip olan Çankaya daki dershane sayılarındaki üstünlüğü ortadan kaldıramamıştır Ankara daki Dershanelerin Açılış Dönemlerine Göre İlçelere Dağılışı Dershane sayılarında yaşanan bu artışın dönemsel değişim oranları Harita 5 te gösterilmiştir. Buna göre; Çankaya ilçesinde açılmış olan dershanelerin yaklaşık % 78

79 1 i 1980 den önce, % 10 u arasında, % 32 si arasında, % 57 si 2001 den sonra; Keçiören ilçe sınırları içerisinde kalan bölgede açılmış olan dershanelerin % 2 si arasında, % 98 i ise 2001 den sonra, Sincan ilçesinde açılmış olan dershanelerin % 23 ü arasında, % 77 si 2001 den sonra, Yenimahalle ilçe sınırları içerisinde kalan bölgede açılmış olan dersahenelerin % 3 ü arasında, % 10 u arasında, % 87 sı 2001 den sonra, Etimesgut ta açılmış olan dershanelerin % 25 i arasında, % 75 i 2001 den sonra, Mamak ta açılan dershanelerin tamamı 2001 den sonra, Altındağ da açılan dershanelerin % 14 ü arasında, % 86 sı 2001 den sonra, Gölbaşı nda açılan dershanelerin ise % 20 si arasında, % 80 i 2001 den sonra açılmışlardır. Ayrıca; dershane sayısı en fazla olandan en az olana doğru ilçeler Çankaya (341), Keçiören (47), Sincan (30), Yenimahalle (29), Etimesgut (20), Mamak (10), Altındağ (7) ve Gölbaşı (5) şeklinde sıralanabilir. Harita 5 Ankara daki Dershanelerin Açılış Dönemlerine Göre İlçelere Dağılışı (2006) Bu bigilerden de anlaşılacağı gibi dershanelerin en eski olduğu yer Çankaya dır. Bu bölgede, son dönemlerde dershane sayılarında gözlenen değişim 79

80 diğer bölgelerden çok daha azdır. Buna karşın, Mamak taki dershanelerin tamamı 2001 den sonra açılmıştır. Yani, 2001 yılından sonra dershane artış oranlarının en az olduğu bölge Çankaya bölgesi; en fazla olduğu bölge ise Mamak Bölgesidir. Buradan dershanelerin merkezi yerlerden çevre ilçelere doğru saçılma eğilimi göstermekte olduğu sonucuna ulaşılabilir Ankara daki Dershanelerin Açılış Dönemlerine Göre Mahallelere Dağılışı Türkiye de yaşanan iç göçler sonucunda Ankara nın nüfusu hızlı bir artış trendine girmiştir. Bunun sonucunda genç nüfusun hızla arttığı Ankara nın eğitim hizmetlerinde bazı aksaklıklar ortaya çıkmıştır. Örneğin; sınıflar kalabalıklaşmış ve eğitim sistemi değiştirilmiştir (tekli-ikili tedrisat vb.). İkili tedrisat uygulamasının yapılmaya başlanması öğrencilere dershaneye gidebilmeleri için zaman kazandırmıştır. Böylece, dershaneler ya okullara ya da yerleşim merkezlerine yakın yerlerde yoğunlaşmaya başlamıştır. Harita 6 da dershanelerin mahallelere ve açılış tarihlerine göre pasta grafikleri gösterilmiştir. Yarım pasta grafik şeklinde gösterilen mahallelerde 1980 öncesinde açılan dershaneler pembe renkle, arasında açılan dershaneler mavi renkle, arasında açılan dershaneler yeşil renkle ve 2001 den sonra açılan dershaneler ise kırmızı renkle gösterilmiştir. Harita 6 incelendiğinde, Etimesgut-Sincan bölgesinde yer alan Topçu Mahallesi nde bulunan dershanelerin % 20 si arasında, % 80 i 2001 den sonra; Altay Mahallesi nde bulunan dershanelerin % 33 ü arasında, % 67 si 2001 den sonra; İstasyon Mahalle sinde bulunan dershanelerin % 25 i arasında, % 75 i 2001 den sonra açılmıştır. Ayrıca; Piyade Mahallesi nde bulunan dershanelerin tamamının arasında; Mareşalfevziçakmak, Gaziosmanpaşa, Ulubatlıhasan, Şeyhşamil, Emiryaman ve Kâzımkarabekir de bulunan dershanelerin tamamının ise 2001 den sonra açıldığı görülmektedir. Keçiören-Yenimahalle bölgesinde yer alan Batısitesi Mahallesi nde bulunan dershanelerin % 50 si arasında, % 50 si 2001 den sonra, Ragıptüzün Mahallesi nde bulunan dershanelerin % 25 i arasında, % 75 i 2001 den sonra, Işınlar Mahallesi nde bulunan dershanelerin % 25 i arasında, % 80

81 75 i 2001 den sonra, Pınarbaşı Mahallesi nde bulunan dershanelerin % 20 si arasında, % 80 i 2001 den sonra, Demet Mahallesi nde bulunan bir dershanenin arasında, Kentkoop, Çarşı, Ayvalık, Avcılar, Burç, Demetgül, Etlik, Aşağıeğlence, İncirli, Emrah, Çiçekli, 19 Mayıs, Kuşcağız, Karargahtepe, Tepebaşı, Şenlik, Güçlükaya, Kavacıksubayevleri, Şevkat, Güçlükaya, Bağlarbaşı, Aktepe, Adnanmenderes, Merkez ve Uyanış Mahalleleri nde bulunan dershanelerin tamamının ise 2001 den sonra açıldığı gözlenmiştir. Çayyolu Mahalle sinde bulunan dershanelerin % 8 i arasında, % 92 si 2001 den sonra; Ümit, Konutkent ve Ahmettanerkışlalı Mahalleleri nde bulunan dershanelerin tamamı ise 2001 den sonra açılmıştır. Gölbaşı bölgesinde, Gaziosmanpaşa Mahallesi nde bulunan dershanelerin % 50 si arasında, % 50 si 2001 den sonra; Seğmenler Mahallesi nde yer alan dershanelerin tamamı 2000 den sonra faaliyete başlamıştır. Çankaya bölgesinde yer alan Eti Mahallesi nde bulunan dershanelerin % 50 si arasında, % 50 si 2001 den sonra, Sağlık Mahallesi nde bulunan dershanelerin % 66 sı arasında, % 34 ü 2001 den sonra kurulmuştur. Altındağ-Mamak bölgesindeki Ahiler, Aydınlıkevler ve Öztürk Mahalleleri nde açılan dershanelerin 2001 yılından sonra, Köprübaşı Mahallesi nde yer alan dershanenin ise arasında açıldığı görülmüştür. Ayrıca; Saimekadın, Kazımorbay, Peyamisafa, Tuzluçayır, Bahçeleriçi, Türközü ve Boğaziçi Mahalleri nde bulunan dershanelerin tamamı 2001 den sonra belirmişlerdir. Çankaya bölgesinde yer alan Aziziye Mahallesi ndeki dershanelerin (% 23) ü arasında, (% 77) si 2001 den sonra; Remzioğuzarık ta bulunan dershanenin arasında; Küçükesat ta bulunan dershanenin ise arasında açıldığı görülmektedir. Ayrıca; Emek, Bahçelievler, Yukarı Bahçelievler, Balgat, Kızılırmak, Aşağıözveçler, Şehitcevdetözdemir, Aydınlık, Karakusunlar, Akpınar, Oran, İlker, Sancak, Yıldızevler, Güzelbahçe, Çankaya, Büyükesat, Çukurcabirlik, Bayraktar, Erzurum, Esatoğlu ve Ortadoğu Mahalleleri nde bulunan dershanelerin tamamı 2001 yılından sonra açılmıştır. Ankara şehrinde kurulan dershanelerin niceliksel yönden mahallelere göre sınıflandırması yapıldığında 8 tane mahallede 7 ile 35 arasında dershane bulunduğu 81

82 sonucuna ulaşılmaktadır. Bu dershanelerin açıldığı mahalleler Kızılay çevresi, Sincan/Etimesgut ve Ümitköy/Çayyolu bölgelerinde yer alan Çayyolu (12), Fidanlık (28), Kavaklıdere (10), Kocatepe (20), Korkutreis (11), Kültür (18), Maltepe (14) ve Atatürk (18) Mahalleleri dir. Atatürk Mahalle sindeki dershanelerin % 40 ı arasında, % 60 ı da 2001 yılından sonra, Çayyolu ndaki dershanelerin % 10 u arasında, % 90 ı 2001 den sonra, Maltepe deki dershanelerin % 10 u arasında, % 90 ı 2001 den sonra, Korkutreis teki dershanelerin % 30 u arasında, % 40 ı arasında, % 30 u da 2001 den sonra, Fidanlık taki dershanelerin % 20 si arasında, % 30 u arasında, % 50 ı 2001 den sonra, Kavaklıdere deki dershanelerin % 10 u arasında, % 40 ı arasında, % 50 si 2001 den sonra, Kocatepe ve Kültür Mahalleleri nde açılan dershanelerin % 15 i arasında, % 25 i arasında, % 60 ı 2001 den sonra faaliyete başlamışlardır. Görüldüğü gibi Kızılay çevresinde ve çevre semtlerde dershanelerin ilk açılma yerlerinde dershane sayısı daha fazladır. Bir başka değişle, günümüzde Ankara da en fazla dershane bulunan mahalleler dershanelerin ilk ortaya çıktıkları yerlerdir. Ankara da en fazla dershane bulunan mahalleler ise daha önce de belirtildiği gibi Kızılay (70), Cumhuriyet (53) ve Meşrutiyet (56) Mahalleleri dir. En fazla dershane bulunan dershanelerin Kızılay bölgesinde yer aldıkları görülmektedir. Kızılay bölgesine adını veren Kızılay Mahallesi ndeki dershanelerin % 3 ü 1980 den önce, % 6 sı arasında, % 44 ü arasında, % 47 si 2001 den sonra, Cumhuriyet Mahallesi ndeki dershanelerin % 2 i 1980 den önce, % 11 i arasında, % 42 si arasında, % 45 i 2001 den sonra; Meşrutiyet Mahallesi ndeki dershanelerin % 4 ü 1980 den önce, % 13 ü arasında, % 39 u arasında, % 44 ü ise 2001 den sonra açılmıştır. Ayrıca; dershane sayılarının çevre semtlere doğru hızla yayıldığı dönemlerde merkezi iş sahası olan Kızılay da yeni dershanelerin de açıldığı görülmüştür. 82

83 Harita 6 Ankara daki Dershanelerin Açılış Dönemlerine Göre Mahallelere Dağılışı (2006) Kaynak: M.E. B Özel Öğretim Kurumları Genel Müdürlüğü,

84 3.3.4.Ankara da Dershanelerin Zamana ve Mekâna Bağlı Değişimi Ankara şehrinde 1980 öncesinde Kızılay, Cumhuriyet ve Meşrutiyet Mahalleleri nde olmak üzere toplam beş tane dershane bulunmaktaydı. İdari kent özelliğine sahip olan Ankara da açılmış olan bu dershanelerin, dönemin özel okullarına yakın yerlerde kuruldukları gözlenmektedir. Bu durumu gözler önüne sermesi bakımından, Meşrutiyet Caddesi üzerinde, 1978 yılından kurulan Özel Arı Dershanesi ile 1980 yılında kurulan Yöntem Dershanesi nin Fatoşabla Koleji ne; Ziya Gökalp Caddesi üzerinde, 1962 yılında kurulan Özel Işık Bilgi Dershanesi nin TED Kolejine; 1978 yılında kurulan Özel Bireysel Hedef Dershanesi nin ise o dönemde faal olan Yükseliş Koleji ne mekânsal yakınlığı burada anılabilir (Harita 7). Ankara daki dershanelerin 1980 öncesinde şehrin hızla gelişen merkezi iş sahası durumundaki Kızılay ve yakın çevresinde toplanmış olmasında, özel okulların şehrin bu bölgesinde yer almasının yanı sıra, ekonomik düzeyi yüksek olan ailelerin K.Esat, Seyranbağları, A.Ayrancı, Kavaklıdere gibi Kızılay bölgesine yakın semtlerde ikamet etmesi ve bu bölgenin kolay ulaşılabilirliğinin etkisinden de söz edilebilir. Böylece, dershanelerin ilk olarak Ankara nın ikinci iş sahası olan ve şehrin daha modern görünümlü bir kesimi durumundaki Kızılay Meydanı çevresinde doğduğu ve yığılma eğilimi gösterdiği gözlenmektedir. 84

85 Harita 7 Ankara da yılları arasında açılan dershaneler Kaynak: M.E. B Özel Öğretim Kurumları Genel Müdürlüğü,

86 Ankara şehrinde dershanelerin yılları arasındaki dağılışı incelendiğinde, dershanelerin zaman içinde ilk açıldığı yerlerin hemen yakınlarında çoğaldığı ve yer seçiminde ilk dershanelerin kuruluş mantığını taşıdıkları gözlenmektedir (Harita 8). Artan nüfus baskısı, az sayıdaki nitelikli lise ve üniversitenin sınırlı öğrenci kontenjanları, mesleki eğitime yeteri kadar önem verilmemesi, gelir düzeyinin göreceli artışı, eğitimle ilgili alınan idari kararlar, zamanla dershanelerin önemini arttırmakla kalmamış, okulların önüne geçmesine yol açmıştır. Bu, piyasa koşullarında arz-talep ilişkisi çerçevesinde dershanelerin sayılarının hızla artışıyla sonuçlanmıştır yılları arasında dershane sayılarında 1980 öncesi döneme göre altı katlık bir artış gerçekleşerek dershane sayısı otuz beşe yükselmiştir. Bu dönemde Ankara daki otuz beş dershaneden sadece ikisi diğer ilçelerde yer alırken geriye kalanların tamamı (% 96 sı) Çankaya ilçesinde toplanmıştır yılında dershanelerin eğitim öğretim faaliyetlerine devam edeceği kararının alınmasının ardından Çankaya ilçesinde dershanelerin sayıları artmış ve dershaneler, Kızılay, Cumhuriyet ve Meşrutiyet Mahalleleri ile yakın çevresindeki Kocatepe ve Korkutreis Mahalleleri ne de sıçramıştır. Bu dönemde açılan dershanelerin merkezi iş sahasında, cadde üzerinde ve birbirlerine çok yakın kuruldukları gözlenebilir. Buradaki dershanelerin birbirlerine yakın yerlerde kurulmasının nedenleri daha önce de belirtildiği gibi yığılma ekonomileri ile açıklanabilir yılları arası dönemde Meşrutiyet Mahallesi nde 9, Cumhuriyet Mahalle sinde 6, Kızılay Mahalle sinde 4 dershane açılmıştır. Açılan bu dershanelerle birlikte dershane sayıları Meşrutiyet te 11 e, Cumhuriyet te 7 ye ve Kızılay da da 6 ya ulaşmıştır. Günümüzde en fazla dershane bulundurma özelliğine sahip olan Kızılay da bu dönemde dershane sayısının nispeten az olması, özel okullara diğer mahallelerden biraz daha uzak olmasıyla açıklanabilir. Çünkü bu dönemde dershanelerin merkezi iş sahasının biraz kenarında ve özel okulların yakınlarında kuruldukları gözlenmiştir. Dershanelerin merkezi bölgede yayılmaya başladığı yılları arasında başta Kültür (5), Fidanlık (4) Mahalleleri olmak üzere Kocatepe (3), Korkutreis (3) ve Kavaklıdere (1) Mahalleleri nde yeni dershaneler açılmıştır. Bu 86

87 dönemde TED Koleji nin bulunduğu Fidanlık Mahallesi nde, Yükseliş Koleji ile Büyük Kolej in bulunduğu Korkutreis Mahallesi nde ve Fatoşabla Koleji nin bulunduğu Kültür Mahallesi nde dershanelerin artması özel okul ile dershane arasındaki ilişkinin bir göstergesi olarak düşünülebilir. Sosyo-ekonomik düzeyleri bakımından orta-üst ve üst gruba dâhil olan ailelerin çocuklarını gönderdiği özel okulların yakın çevresi fark edilebilirlik ve erişebilirlik nedeniyle dershane kurucularına cazip gelmiş ve buralarda yeni dershaneler açılmıştır. Kızılay bölgesinin yer aldığı Çankaya ilçesi dışında ilk dershane, 1987 yılında Yenimahalle ilçe sınırları içerisinde yer alan Demet Mahallesi nde kurulmuştur. Bu dershanenin kurulması üzerinde 1983 yılında İvedik yolu üzerinde kurulan Özel Samanyolu Koleji nin etkili olduğu iddia edilebilir. Ayrıca; Çankaya sınırları içerisinde merkezden daha uzak olan bir yerde Aziziye ve Küçükesat ta birer tane daha dershane açılmıştır. Bu dershanelerin tam da ortasında 1964 yılında kurulan Özel Tevfik Fikret Koleji yer almaktadır. Ayrıca, 1988 yılında Küçükesat ta açılan bir diğer dershane eğitim öğretim döneminde Barbaros Mahallesi nde açılan Aykan Koleji ne çok yakındır. Tevfik Fikret ve Aykan Kolej lerine yürüme mesafesinde bir yerde açılan bu iki dershane Hoşdere ve Esat Caddesi gibi iki önemli cadde üzerindedir (Harita 8). 87

88 Harita 8 Ankara da Yılları Arasında Açılan Dershaneler 88

89 Ankara da dershanelerin yılları arasındaki dağılışını gösteren Harita 9 incelendiğinde, dershanelerin merkezde iyice yoğunlaştığı gözlenmektedir arasında, öncelikli olarak Kızılay bölgesini oluşturan Kızılay (32), Cumhuriyet (22) ve Meşrutiyet (22) Mahalleleri nde toplam 76 dershane açılmıştır. Ayrıca; Kızılay çevresinde, Korkutreis (5), Maltepe (1), Eti (1), Sağlık (2), Fidanlık (9), Kültür (3) ve Kocatepe (4) olmak üzere toplam 25 dershane faaliyete geçmiştir. Dershanelerin çevre semtlere, Kızılay merkezinden uzaktaki yerleşim alanlarına doğru saçılmaya başladığı bu dönemde, Yenimahalle-Keçiören bölgesinde Pınarbaşı, Batısitesi, Işınlar ve Ragıptüzün Mahalleleri nde olmak üzere toplam 4 dershane belirmiştir. Etimesgut-Sincan bölgesinde Atalay (1), Atatürk (7), Topçu (1), Piyade (1) ve İstasyon (2) Mahalleleri nde olmak üzere toplam 12 dershane daha faaliyete geçmiştir yılları arasında Ankara şehrinin yeni gelişen yerleşim alanlarından Çayyolu nda bir dershane açılırken, Çankaya bölgesinde bulunan Kavaklıdere (3) ve Remzioğuzarık (1) Mahalleler inde toplam 4 dershane, Altındağ- Mamak bölgesinde bulunan sadece Köprübaşı Mahallesi nde bir dershane hizmete girmiştir. Ayrıca; Gölbaşı bölgesinde yer alan Karşıyaka Mahallesi nde de bu dönemde 1 dershane açılmıştır. Bu dönemde açılan dershanelerin Kızılay merkezi iş sahası ve yakın çevresinde yoğunlaşmış olduğu dikkati çekmektedir yılları arasında bu bölgede 127 dershane açılmıştır ve açılan dershanelerle birlikte merkezde dershane sayısı 149 a ulaşmaktadır. Bu dönemde, Ankara da açılan 167 dershanenin % 88 i Kızılay ve çevresinde yer seçmiştir yılları arasında dershanelerin özellikle Kızılay ve çevresinde açıldığı, ancak şehrin demografik ve fiziksel büyümesinden ötürü yer yer çevre semtlere doğru yayılım paterni izlediği söylenebilir. Bu dönemde dershanelerde meydana gelen bu yayılmanın şehrin büyüme yönü olan batıya ve kuzeybatıya doğru olduğu gözlenmektedir. Haftada 4 5 gün devam edilen dershanelere ulaşmak için öğrenciler, günde ortalama 1 1,5 saatlerini yolda harcar hale gelmişlerdir. Bu duruma bağlı olarak, şehir merkezi ile çevre semtler arasındaki mesafenin artması ulaşım faktörünü önemli hale getirmiştir. 89

90 Ankara şehrinde bu dönemde açılan dershanelerin büyük bir bölümü 1990 dan önce açılanlar gibi özel okul ve kolejlere yakın bir yerde kurulma isteğini yitirmeye başlamıştır. Artık dershaneler ile özel okulların açıldıkları bölgeler arasında farklılıkların olduğu gözlenmektedir. Hatta yeni dinamikler özel okulları da şehrin yeni gelişen saçaklarına yönlendirmeye başlamıştır. Ayrıca; bu dönemde çevre semtlerde açılan dershanelerin önemli ulaşım güzergâhları üzerinde ve Ankara nın en uç kesimlerinde yer aldıkları dikkati çekmektedir. Örneğin; 1990 lara kadar Sincan, Gölbaşı, Keçiören ve Çayyolu nda hiç dershane yokken özellikle de 1995 ten sonra buralarda yeni dershanelerin açılmış olması, şehrin yatayda genişlemesine bağlı olarak, dershanecilikte erişebilirlik faktörünün artık ön plana çıkmaya başladığının göstergesidir. 90

91 Harita 9 Ankara da Yılları Arasında Açılan Dershaneler 91

92 1988 yılında Ankara Büyükşehir Belediyesi sınırları içerisine alınan Sincan da bu yıldan itibaren nüfus hızla artmış ve burada yılları arasında 7 dershane açılmıştır. Bu dershanelerin hepsinin de Atatürk Mahallesi nde Atatürk caddesine yakın bir yerde kurulması çevre semtlerde açılan dershanelerin de tıpkı geçmişte Kızılay bölgesinde olduğu gibi çevrenin merkezini seçtiğini göstermektedir. Böylece, mesafe nedeniyle şehir merkezinden çevre konut alanlarına saçılan dershaneler buralarda da toplanma eğilimi sergilemektedirler. Resim: 4 te Sincan da kurulmuş olan dershanelerin toplanma alanları gösterilmiştir yılından sonra ilçe statüsü kazanmış olan Etimesgut, Ankara nın nüfusu hızla artan alanlarından biri olmuştur. Bunun sonucunda, yeni yerleşim, merkezi iş sahasına (Kızılay a) uzaklık ve artan nüfus nedeniyle kısa sürede kendi dershanelerini üretmiştir ve burada 5 dershane faaliyete geçmiştir. Ancak, Etimesgut taki dershanelerin Sincan dakiler gibi belli bir toplanma alanı yoktur. Bu dershaneler Topçu (1), Altay (1), Piyade (1) ve İstasyon (2) Mahalleleri olmak üzere dört farklı mahallede açılmışlardır. Ayrıca; bu dönemde Etimesgut ta açılan dershaneler anayollardan biraz daha uzak sokaklarda kurulmuştur ki, bu durum dershane olabilecek nitelikteki bina sayısının sınırlı olmasıyla ilişkili olabilir yılından sonra ilçe merkezi olan Yenimahalle de ise bu dönemde Işınlar, Ragıptüzün ve Batısitesi Mahallesi nde olmak üzere toplam 3 tane dershane açılmıştır. Yenimahalle de kurulan bu dershanelerin İvedik yolu üzerinde kuruldukları dikkati çekmektedir. Ayrıca bu dönemde Mamak dışında her ilçede yeni dershane açılmıştır. Bu durum, belki Mamak ta oturan kesimin ekonomik gelir düzeyinin düşük olmasıyla ilişkili olabilir. Ankara şehrinde yeni açılan dershanelerin 2001 yılından sonraki dağılışı incelendiğinde artık dershanelerin merkezi yerlerden çok çevrede hızla arttığı ve bu semtlerde yoğunluğunu arttırmaya başladığı gözlenmektedir (Harita 10) yılından 2006 yılına kadar Ankara da toplam 324 tane dershane açılmıştır. Bu miktar önceki dönemde açılan dershane sayısının yaklaşık üç katıdır. Açılan dershanelerin 193 ü Çankaya da, 46 sı Keçiören de, 25 i Yenimahalle de, 23 ü Sincan da, 15 i Etimesgut ta, 12 si Mamak ta, 6 sı Altındağ da ve 4 ü de Gölbaşı ndadır. 92

93 2001 yılından sonra, Kızılay ve çevresinde yer alan, Kızılay (33), Cumhuriyet (24), Meşrutiyet (22), Maltepe (13), Korkutreis (3), Eti (1) Sağlık (1), Fidanlık (15), Kültür (10), ve Kocatepe (12) Mahalleleri nde toplam 134 tane; Keçiören de yer alan Merkez Mahallesi (4), Pınarbaşı (4), Uyanış (1), Adnanmenderes (1), Şenlik (1), Bağlarbaşı (1), Aktepe (1), Tebebaşı (4), Güçlükaya (1), Şevkat (2), Kuşçağız (1), 19 Mayıs (1), İncirli (1), Çiçekli (2), Karargahtepe (1), Emrah (2), Aşağıeğlence (4), Etlik (4), Ayvalı (2) ve Kavacıksubayevleri (2) Mahalleleri nde toplam 40 tane; Yenimahalle de yer alan Işınlar (1), Ragıptüzün (3), Çarşı (2), Demetgül (1), Demet (2), Burç (1), İnönü (1), Çayyolu (12), Ümitköy (6), Konutkent (2), Ahmettanerkışlalı (1), Kentkoop (4) ve Batısitesi (1) Mahalleleri nde toplam 37 tane; Etimesgut ta; İstasyon (1), Kazımkarabekir (3), Altay (2), Emiryaman (3), Topçu (4) ve Şeyhşamil (1) Mahalleleri nde toplam 14 tane; Sincan da; Atatürk (12), Mareşalfevziçakmak (2), Fatih (1), Gaziosmanpaşa (1) ve İstasyon (3) Mahalleleri nde toplam 19 tane; Altındağ da Aydınlıkevler (3), Ahiler (1), Öztürk (1), Erzurum (2) ve Başpınar (1), Mahalleleri nde toplam 8 tane, Mamak ta ise Saimekadın (3), Bahçeleriçi (2) Tuzluçayır (1), Peyamisafa (1), Kazımorbay (1), Ekin (1), Başak (1) Türközü (1) ve Boğaziçi (1) Mahalleleri nde toplam 12 tane dershane açılmıştır sonrasında, Çankaya nın Kızılay dışında kalan mahallelerinde toplam 45 tane dershane daha açılmıştır. Bunlar; Ortadoğu (2), Karakusunlar (1), Karapınar (1), Oran (1), İlker (1), Sancak (3), Yıldızevler (2), Çukurcabirlik (1), Güzeltepe (2), Aziziye (2), Çankaya (5), Aydınlık (2), Şehitcevdetözdemir (1), Aşağıöveçler (1), Büyükesat (1), Murat (1), Küçükesat (1), Esatoğlu (1), Kavaklıdere (5), Balgat (3), Nasuhakar (2), Kızılırmak (2), Bahçelievler (1), Yukarıbahçelievler (1) ve Emek (2) Mahalleleri dir. Görüldüğü gibi yeni açılan dershaneler sayısal bakımdan Çankaya Belediyesi sınırları içerisinde yine fazladır. Ancak; bir önceki döneme göre değişimin oransal değerlendirmesi yapıldığında, en fazla artışın Keçiören de gerçekleştiği söylenebilir. Keçiören Belediyesi sınırları içerisinde, döneminde 1 olan dershane sayısı 2001 den sonra 46 ya yükselmiştir. Diğer ilçelerde açılan dershane sayılarının bir önceki döneme göre değerlendirmesi yapıldığında hepsinde gözlenen artış oranın Çankaya dan daha fazla olduğu sonucuna ulaşılmaktadır. 93

94 2006 yılı verilerine göre, Ankara daki dershanelerin % 60 ının Çankaya da, % 40 ının da çevre semtlerde olduğu gözlenmiştir. Bu oranlar, 2000 yılında, sırasıyla % 86 ve % 14 idi. Sadece bu oranlar bile Ankara nın metropolitenleşme sürecine bağlı olarak gerçekleşen şehirsel büyümesinin konut alanlarının çevreye yayılmasına, şehir merkezine 30 km.den daha uzak yerleşim alanlarının oluşup gelişmesine, bu yeni dinamiklerin de yeni dershane yeri seçiminde etkili olduğunu ima etmektedir. Kızılay merkezi iş sahasına toplu taşıma araçlarıyla ulaşımın bir saati bulması, hatta geçmesi, çevre semtlerde yeni dershanelerin veya merkezdeki dershanelerin şubelerinin hızla açılmasına/saçılmasına yol açmıştır. Bu değişim bir bakıma geleceğin de habercisi olarak, dershanelerin artık merkezi iş sahasından çevredeki yerleşim alanlarına doğru kaydığını açıkça göstermektedir (Harita 10). Ankara Büyükşehir Belediyesi sınırları içerisinde yer alan ilçelerde bu dönemde açılan dershanelerin bir önceki dönemde açılan dershanelerin yakınlarında kuruldukları gözlenmektedir. Örneğin; yılları arasında Sincan ın Atatürk Mahallesi nde açılan birkaç dershanenin yakınlarında 2001 yılından sonra pek çok dershane açılmıştır. Buna benzer durumlar diğer ilçelerde de gözlenmektedir. Yani, dershanelerin yayılışı; önce merkezde, sonra merkezin yakın çevresine daha sonra çevre semtlerin merkezi yerlerine, en son olarak da çevre semtlerin merkezi sahalarının etrafına ve buradan da diğer çevrelere doğrudur. Son zamanlarda, Ankara nın kuzey, batı ve güney uçlarındaki semtlerde dershane sayılarında gözle görülür bir artış olurken doğu kesimlerinde çok fazla değişiklik olmamıştır. Düşük gelir grubunda yer alan ailelerin yoğunluk kazandığı Ankara nın doğu kesimlerinde dershaneye olan talep de düşüktür. Ancak; özellikle 2005 yılından sonra Mamak belediye sınırları içerisinde yeni dershanelerin açılması ilçede, ilerleyen dönemlerde yeni dershaneler açılacağına işaret etmektedir. 94

95 Harita 10 Ankara da Yılları Arasında Açılan Dershaneler 95

96 Harita 10 incelendiğinde, Etimesgut-Sincan bölgesinde yer alan Topçu Mahallesi nde bulunan dershanelerin % 20 si arasında, % 80 i 2001 den sonra, Altay Mahallesi nde bulunan dershanelerin % 33 ü arasında, % 67 si 2001 den sonra, İstasyon Mahallesi nde bulunan dershanelerin % 25 i arasında, % 75 i 2001 den sonra, Piyade Mahallesi nde bulunan dershanelerin tamamının arasında, Mareşalfevziçakmak, Gaziosmanpaşa, Ulubatlıhasan, Şeyhşamil, Emiryaman ve Kâzımkarabekir de açılan dershanelerin tamamının da 2001 den sonra açılmış olduğu gözlenmektedir. Keçiören-Yenimahalle bölgesinde yer alan Batısitesi Mahallesi nde bulunan dershanelerin % 50 si arasında, % 50 si 2001 den sonra, Ragıptüzün Mahallesi nde bulunan dershanelerin % 25 i arasında, % 75 i 2001 den sonra, Işınlar Mahallesi nde bulunan dershanelerin % 25 i arasında, % 75 i 2001 den sonra, Pınarbaşı Mahallesi nde bulunan dershanelerin % 20 si arasında, % 80 i 2001 den sonra, Demet Mahallesi nde bulunan dershanenin arasında, Kentkoop, Çarşı, Ayvalı, Avcılar, Burç, Demetgül, Ayvalı, Etlik, Aşağıeğlence, İncirli, Emrah, Çiçekli, 19 Mayıs, Kuşcağız, Karargahtepe, Tepebaşı, Şenlik, Güçlükaya, Kavacıksubayevleri, Şevkat, Güçlükaya, Bağlarbaşı, Aktepe, Adnanmenderes, Merkez ve Uyanış Mahalleleri nde açılan dershanelerin tamamının ise 2001 den sonra açıldığı görülmektedir. Çayyolu-Ümitköy bölgesindeki Çayyolu Mahallesi nde bulunan dershanelerin % 8 i arasında, % 92 si 2001 den sonra; Ümit, Konutkent ve Ahmettanerkışlalı Mahalleler inde bulunan dershanelerin tamamı ise 2001 den sonra açılmıştır. Gölbaşı bölgesinde yer alan Gaziosmanpaşa Mahallesi nde bulunan dershanelerin % 50 si arasında, % 50 si 2001 den sonra;, Seğmenler Mahallesi nde yer alan dershanelerin tamamı 2001 den sonra faaliyete başlamıştır. Çankaya bölgesinde bulunan Eti Mahallesi nde bulunan dershanelerin % 50 si arasında, % 50 si 2001 den sonra, Sağlık Mahalle sinde bulunan dershanelerin % 66 sı arasında, % 34 ü 2001 den sonra faaliyete başlamışlardır. Altındağ-Mamak bölgesine dâhil edebileceğimiz Ahiler, Aydınlıkevler ve Öztürk Mahalleleri nde açılan dershaneler 2001 yılından sonra, Köprübaşı 96

97 Mahalle sinde yer alan dershane ise arasında açılmıştır. Ayrıca; Saimekadın, Kazımorbay, Peyamisafa, Tuzluçayır, Bahçeleriçi, Türközü ve Boğaziçi Mahalleleri ndeki dershanelerin tamamı 2001 den sonra açılmıştır. Çankaya bölgesinde yer alan Aziziye Mahalle sinde kurulmuş olan dershanelerin % 23 ü arasında, % 77 si 2001 den sonra faaliyete geçmiştir. Remzioğuzarık taki dershanenin arasında; Küçükesat taki dershanenin ise arasında açıldığı görülmektedir. Ayrıca; Emek, Bahçelievler, Yukarı Bahçelievler, Balgat, Kızılırmak, Aşağıözveçler, Şehitcevdetözdemir, Aydınlık, Karakusunlar, Akpınar, Oran, İlker, Sancak, Yıldızevler, Güzelbahçe, Çankaya, Büyükesat, Çukurcabirlik, Bayraktar, Erzurum, Esatoğlu ve Ortadoğu Mahalleleri nde faaliyet gösteren dershanelerin tamamı 2001 yılından sonra açılmıştır. Ankara şehrinde açılan dershanelerin nicelik bakımından mahallelere göre sınıflandırması yapıldığında 8 tane mahallede 7 ile 35 arasında dershane bulunduğu sonucuna ulaşılmaktadır. Bu dershanelerin açıldığı mahalleler Kızılay çevresi, Sincan/Etimesgut ve Ümitköy/Çayyolu bölgelerinde yer alan Çayyolu (12), Fidanlık (28), Kavaklıdere (10), Kocatepe (20), Korkutreis (11), Kültür (18), Maltepe (14) ve Atatürk (18) Mahalleleri dir. Atatürk Mahallesindeki dershanelerin % 40 ı arasında, % 60 ı da 2001 yılından sonra, Çayyolu ndaki dershanelerin % 10 u arasında, % 90 ı 2001 den sonra, Maltepe deki dershanelerin % 10 u arasında, % 90 ı 2001 den sonra, Korkutreis teki dershanelerin % 30 u arasında, % 40 ı arasında, % 30 u da 2001 den sonra, Fidanlık taki dershanelerin % 20 si arasında, % 30 u arasında, % 50 ı 2001 den sonra, Kavaklıdere deki dershanelerin % 10 u arasında, % 40 ı arasında, % 50 si 2001 den sonra, Kocatepe ve Kültür Mahalleleri ndeki dershanelerin % 15 i arasında, % 25 i arasında, % 60 ı 2001 den sonra açıldıkları gözlenmiştir. Görüldüğü gibi Kızılay çevresinde ve çevre semtlerde dershanelerin ilk açılma yerlerinde günümüzde dershane sayısı daha fazladır. Bir başka değişle halen Ankara da dershanelerin fazla olduğu mahalleler, dershanelerin ilk ortaya çıktıkları yerlerdir. 97

98 Ankara da, dershanelerin en fazla olduğu Kızılay Mahalle sinde bulunan dershanelerin % 3 ü 1980 den önce, % 6 sı arasında, % 44 ü arasında, % 47 si 2001 den sonra, Cumhuriyet Mahalle sinde bulunan dershanelerin % 2 i 1980 den önce, % 11 i arasında, % 42 si arasında, % 45 i 2001 den sonra, Meşrutiyet Mahalle sinde kurulan dershanelerin % 4 ü 1980 den önce, % 13 ü arasında, % 39 u arasında, % 44 ü ise 2001 den sonra açılmıştır. Ayrıca, dershane sayılarının çevre semtlere doğru hızla yayıldığı dönemlerde merkezi iş sahası olan Kızılay da da yeni dershanelerin açıldığı görülmüştür. 3.4.Ankara daki Dershane Bölgelerinin Etki Alanları Çalışmanın bu bölümünde, dershanelere giden öğrencilerin o dershane bölgesine hangi semtlerden geldikleri dershanelerin belli bir etki alanı olup olmadığı konusu tartışılacaktır. Ankara daki dershanelerin mekânsal dağılışı incelendiğinde dershaneleri beş bölgeye ayırmak mümkündür. Dershanelerin yoğunluğuna göre belirlenen dershane bölgeleri: Çankaya, Keçiören/Yenimahalle, Altındağ/Mamak, Etimesgut/Sincan, Gölbaşı şeklinde sınıflandırılabilir. Buralardaki dershanelere giden deneklerin hangi semtlerde yoğunlaştıkları ilerleyen bölümlerde değerlendirilecektir Çankaya daki Dershanelerin Etki Alanı Çankaya Bölgesinde kurulmuş olan 341 dershaneden örneklem olarak belirlenen 26 dershanede uygulanan anketler, bu dershanelere gelen öğrencilerin ikâmet ettikleri semtlere göre değerlendirilip nedensellik prensiplerine bağlı kalınarak açıklanacaktır. Merkezi iş sahası olma özelliğine sahip olan Kızılay, Cumhuriyet ve Meşrutiyet Mahalleleri nin yer aldığı Çankaya ilçesindeki dershanelere giden öğrencilerin Ankara nın her tarafına eşit dağıldığı gözlenmiştir. Bu durum Çankaya bölgesindeki dershanelerin etki alanlarının geniş ve Ankara nın geleneksel dershane toplanma bölgesinin burası olduğunun göstergesidir. Buradaki dershanelere Altındağ/Mamak bölgesinden Sincan/Etimesgut bölgesine; Keçiören/Yenimahalle bölgesinden Gölbaşı bölgesine kadar pek çok yerden öğrenci gelebilmektedir. Bu anlamda Çankaya, özelde de Kızılay semtinin dershane etki alanı tüm Ankara yı kapsamaktadır. 98

99 Ancak, Çankaya belediye sınırları içerisinde kalan dershanelerin ve bu dershanelere giden öğrencilerin dağılışını gösteren Harita 11 incelendiğinde, Çankaya bölgesindeki dershanelere Çankaya, Keçiören ve Yenimahalle ilçelerinden daha fazla öğrenci geldiği sonucuna ulaşılabilir. Yenimahalle den gelen öğrencilerin özellikle metro istasyon duraklarına yakın yerlerde ikamet ettikleri gözlenmektedir. Keçiören den gelen öğrencilerin dağılışı ise daha düzenlidir. Keçiören de oturan öğrencilerin anketleri incelendiğinde büyük bir bölümünün gittikleri dershanelere otobüsle ulaştıkları saptanmıştır. Bu nedenle Keçiören deki öğrenciler daha düzenli bir dağılış sergilemektedir. Keçiören/Yenimahalle bölgesinden gelen öğrencilerin 6 sı belediye sınırları dışında ikamet etmektedir. Çankaya bölgesinde oturan öğrencilerin örneklem olarak belirlenen dershanelere yakın yerlerde yaşadıkları gözlenmektedir. Genellikle gittikleri dershanelere yürüme mesafesinde ikamet eden öğrenciler başka semtlerdeki dershanelere çok fazla gitmemektedir. Bu öğrencilerin anketleri incelendiğinde, dershanelerine yürüyerek veya toplu taşıma araçlarıyla gittikleri sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca, beş kişi belediye sınırları dışında kalmıştır. Çankaya da bulunan örneklem dershanelere Altındağ/Mamak, Etimesgut/Sincan ve Gölbaşı bölgelerinden gelen öğrenci sayısı nispeten daha azdır. Altındağ/Mamak bölgesi gerek düşük gelire sahip olan ailelerin ikamet ettikleri yerler olması gerekse kültürel farklılıkların bulunması nedeniyle burada ikamet eden çocuklar daha az dershaneye gitmekte, gidenler de yakın çevredeki dershaneleri tercih etmektedir. Etimesgut/Sincan bölgesinde ikamet eden öğrencilerin Çankaya ya az gelmesinde ise ulaşım faktörü etkilidir. Sincan dan Kızılay Meydanı na 30 km lik mesafenin olduğu, bu mesafenin şehriçi trafiğinde bir saati aşan bir sürede katedildiği ve bu yolun kursiyerler tarafından haftada 4 5 gün tekrarlandığı düşünülürse, yerel dershanelerin tercih edilme nedeni daha iyi anlaşılabilir. Sincan/Etimesgut bölgesinde yeterli dershanenin de bulunması buradan Çankaya bölgesindeki dershanelere giden öğrenci sayılarının azlığını önemli ölçüde açıklar. Gölbaşı bölgesindeki öğrencilerin ise Çankaya daki dershanelere gitmemelerinin nedeni yine ulaşım faktörü ile ilgilidir. Gölbaşı nın gerek uzak olması gerekse otobüs seferlerinin az olması nedeniyle öğrenciler daha çok kendi bölgelerindeki dershaneleri tercih etmektedir. 99

100 Harita 11 Çankaya daki Dershanelerin Etki Alanı (2006) 100

101 3.4.2.Keçiören/Yenimahalle Bölgesi ndeki Dershanelerin Etki Alanı Keçiören bölgesinde kurulmuş olan 47 dershaneden örneklem olarak belirlenen 7 dershanede uygulanan anketlere göre oluşturulmuş, Harita 12 incelendiğinde, Keçiören deki dershanelere giden öğrencilerin tamamına yakınının bu ilçenin sınırları içerisinde ikamet ettiği anlaşılmaktadır. Keçiören Belediye sindeki dershanelere giden öğrencilerden sadece biri Altındağ Belediye sınırları içerisinde oturmaktadır. Bu durum, Keçiören de kurulmuş olan dershanelerin etki alanlarının dar kapsamlı olduğuna işaret etmektedir. Başka bir deyişle, Keçiören bölgesinin yerel öğrenci kabul eden ve dershane etki alanı bakımından daha kapalı bir bölge olduğu söylenebilir. Eve ve okula yakınlık, dershane fiyatları kursiyerleri bu bölge içinde tutmuştur. Keçiören de dershanelerin toplandığı bölgeye uzak bir yerde bulunan Merkez (Pursaklar) Mahallesi kendi içerisinde değerlendirilebilir. Merkez Mahalle sindeki dershanelere giden öğrencilerin büyük bir bölümünün de yine aynı semtte ikamet ettikleri görülmektedir. Ayrıca, öğrencilerin anketlere vermiş oldukları yanıtlar incelendiğinde, büyük bir bölümünün dershaneye giderken toplu taşıma araçlarını kullanmadığı belirlenmiştir. İlerleyen dönemlerde Keçiören Belediye sınırları içerisinde metro inşaatının tamamlanmasıyla Keçiören deki dershanelerin etki alanının daralıp daralmayacağını zaman gösterecektir. Yerel şartlar nedeniyle buradaki dershanelere başka semtlerden gelen öğrenci sayısı artabileceği gibi; Kızılay a daha kolay ve kısa sürede ulaşabilme ilgiyi bu bölgeye kaydırabilecektir. Keçiören deki bir dershaneye gitmek isteyen öğrencilerin mevcut olan toplu taşıma araçlarıyla Kızılay a yaklaşık olarak bir saatte ulaştıkları bilinmektedir. Metro inşaatının tamamlanmasıyla bu sürenin 30 dakikaya ineceği tahmin edilmektedir. 101

102 Harita 12 Keçiören deki Dershanelerin Etki Alanı (2006) 102

103 Yenimahalle bölgesinde bulanan 29 dershaneden örneklem olarak belirlenen 5 dershanede uygulanan anket sonuçlarına göre, buradaki dershanelerin etki alanı Ankara nın güneydoğusu ve batısı ile sınırlıdır (Harita 13). Yenimahalle sınırları içinde kalan Ümitköy civarı ile Yenimahalle nin çarşı kesimi (Ragıp Tüzün Caddesi çevresi) iki alt bölge oluşturmaktadır. Yenimahalle Belediye sindeki dershanelere giden öğrencilerden biri Sincan, biri Altındağ, altısı Keçiören Belediye si sınırları içerisinden biri de Ankara dışında ikemet etmektedir. Bu durum, Yenimahalle deki dershanelerin etki alanının Keçiören dekilerden daha geniş ve yayılmış halde olduğuna işaret etmektedir. Yenimahalle deki dershanelere gelen öğrencilerin metro, minibüs ve otobüs hattı istikametinde saçıldıkları dikkati çekmektedir. Yenimahalle de dershanelerin toplandığı bölgeye uzak bir yerde bulunan Ümit (Ümitköy) Mahallesi kendi içerisinde değerlendirilebilir. Bir bölümü Yenimahalle Belediye sınırları içerisinde kaldığından buradaki dershanelere gelen öğrencilerin büyük bir bölümünün Çayyolu, Ümitköy Mahalleleri nde ikamet ettikleri tespit edilmiştir. Bu bölgedeki öğrencilerin anketlere vermiş oldukları yanıtlar incelendiğinde, öğrencilerin büyük bir bölümünün dershaneye servisle veya yürüyerek gittikleri saptanmaktadır. Ümit Mahallesi nin Yenimahalle sınırları içerisinde kalması, bu bölgenin dershane etki alanı bakımından genişlemesinde etkendir. 103

104 Harita 13 Yenimahalle deki Dershanelerin Etki Alanı (2006) 104

105 3.4.3.Altındağ/Mamak Bölgesi ndeki Dershanelerin Etki Alanı Altındağ bölgesinde kurulmuş olan 7 dershaneden örneklem olarak belirlenen 2 dershanede uygulanan anketler, bu dershanelere gelen öğrencilerin ikamet ettikleri semtlere göre değerlendirilmesi aşağıda yapılmıştır. Harita 14 incelendiğinde Altındağ da örneklem olarak belirlenen dershanelere giden deneklerin bir bölümünün Altındağ, bir bölümünün Keçiören Belediye sınırları içerisinde ve bir bölümünün de Ankara nın güneyinde ikamet ettikleri belirlenmiştir. Altındağ Belediye sindeki dershanelere giden öğrencilerden ikisi Çankaya, üçü Keçiören, üçü Mamak Belediye sınırları içerisinde, bir tanesi ise Ankara Büyükşehir Belediye sınırları dışında ikamet etmektedir. Bu durum, Altındağ daki dershanelerin etki alanının da birkaç istisna sayılmazsa yerel olduğunu göstermektedir 105

106 Harita 14 Altındağ daki Dershanelerin Etki Alanı (2006) 106

107 Sosyo-ekonomik bakımdan genellikle orta ve dar gelirli ailelerin ikamet ettikleri Mamak ilçesinde kurulmuş olan 10 dershanenin 2 tanesinde anket uygulanmış ve bu dershanelere gelen öğrencilerin ikamet ettikleri semtlere göre değerlendirme yapılmıştır. Ankara nın doğusunda yer alan Mamak bölgesinde dershanelere giden öğrenciler Ankara nın kuzeyinden veya güneyinden gelmektedir. Harita 15 incelendiğinde Mamak ilçesinin batısında ikamet eden öğrencilerin Mamak ilçesindeki dershanelere gelmedikleri gözlenmektedir. Öğrencilere bu durumun nedeni sorulduğunda Mamak/Altındağ bölgesindeki dershanelere giden öğrencilerin kültürel yapılarının farklı olması ve ulaşım imkânlarının uygun olmaması cevabıyla karşılaşılmaktadır. Mamak taki dershanelere gelen deneklerin büyük bir bölümü Mamak, Altındağ dan gelmektedir. Ankara Büyükşehir Belediye sınırları dışında ikamet eden iki tane öğrenci de bu bölgedeki dershanelerden birisine gelmektedir. Mamak bölgesindeki dershanelere giden öğrencilerin büyük bir bölümünün örneklem olarak belirlenen dershanelere yakın olan yerlerden geldikleri gözlenmektedir. Yani, buradaki öğrencilerin büyük bir bölümünün ikamet ettikleri yerlere yürüme mesafesinde olan dershanelere gittikleri söylenebilir. Burada, dershanelere uzak yerlerden gelen öğrencilerin büyük bir bölümünün ulaşım aracı olarak otobüsü kullandıkları saptanmıştır. 107

108 Harita 15 Mamak taki Dershanelerin Etki Alanı (2006) 108

109 3.4.4.Etimesgut/Sincan Bölgesi ndeki Dershanelerin Etki Alanı Ankara nın batısında yeni yerleşim alanı olarak gelişen Etimesgut ta konut sayılarının çokluğu ve sosyal yapı nedeniyle dershaneye giden öğrenci sayısı fazladır. Burada, kurulmuş olan 20 dershanenin 2 tanesinde anket uygulanmış ve bu dershanelere gelen öğrencilerin ikamet ettikleri semtlere göre değerlendirmeler yapılmıştır. Ankara nın batısındaki Etimesgut bölgesindeki dershanelere giden öğrenciler daha çok Etimesgut ilçesinde oturmakta, bir kısmı da komşu ilçelerden (Sincan, Yenimahalle ve Çankaya) gelmektedir. Etimesgut taki dershanelere gelen ancak ilçe sınırları dışında ikamet eden 14 öğrenci bulunmaktadır. Sincan dan gelenlerin (10 kişi) yakın olduğu gerekçesiyle Etimesgut taki dershanelere yöneldikleri söylenebilir. Sincan a giden toplu taşıma araçlarının bazılarının Etimesgut tan geçmesi Sincan Etimesgut arasında pek fazla farklılığın oluşmamasına neden olmuştur. Kursiyerlerden ikisi Yenimahalle, biri de Çankaya ilçe sınırları içerisinde ikamet etmektedir. 109

110 Harita 16 Etimesgut taki Dershanelerin Etki Alanı (2006) 110

111 Ankara Büyükşehir Belediye sınırları içerine 1988 yılında dâhil edilen Ankara şehir merkezinin batısında yer alan Sincan da kurulmuş olan 30 dershaneden 5 tanesi örneklem olarak belirlenmiş ve bu dershanelere giden öğrencilere anket uygulaması yapılmıştır. Anket uygulaması yapılan öğrencilerin ikamet ettikleri yerlere göre değerlendirmesi aşağıda verilmiştir. Sincan ilçesinde, konut kiralarının ve öğretmen ücretlerinin genellikle düşük olması burada dershane açma maaliyetlerinin azalmasına ve dolayısıyla dershane fiyatlarının ucuzlamasına neden olmaktadır. Bu nedenle, Sincan ilçesinde oturan öğrencilerin pek çoğu farklı bir bölgedeki dershanelere gitmemektedir. Diğer taraftan Sincan daki dershanelere Gölbaşı dışında diğer ilçelerden de öğrenci gelmektedir. Sincan ilçesindeki dershanelere gelenlerden dokuzu Çankaya dan, üçü Mamak tan, biri Altındağ dan, dördü Keçiören den, dördü Yenimahalle den ve onbeşi de Etimesgut Mahalleleri ndendendir. Ayrıca, bu bölgeye Büyükşehir mücavir alanından iki öğrenci, Ayaş (2), Kazan (2), Polatlı ve Kızılcahamam dan da kurs görmeye gelenler vardır. Buna göre, Sincan Mahalleleri ndendeki dershanelerin etki alanının oldukça geniş olduğu söylenebilir. Bu durumun oluşmasında, şüphesiz dershane fiyatlarının uygunluğu ve tercih edilebilecek dershane sayısının fazlalığı etkilidir. Örneğin; şehir merkezinde YTL ye kayıt alan bir dershanenin Sincan daki şubesi dahi YTL ye kayıt yapmaktadır. 111

112 Harita 17 Sincan daki Dershanelerin Etki Alanı (2006) 112

113 3.4.5.Gölbaşı ndaki Dershanelerin Etki Alanı Ankara nın güneyinde yer alan Gölbaşı Mahalleleri ndende son dönemlerde yaşanan hızlı nüfus artışı sonucunda talebin doğmasıyla dershane sayılarında artış yaşanmış ve son verilere göre bu ilçede beş tane dershane kurulmuştur yılından sonra kurulmuş olan bu dershanelerden 2 tanesinde yapılan alan araştırmasına göre Gölbaşı Mahalleleri ndende dershanelere devam eden öğrenciler daha çok ilçe sınırları içerisinde oturmaktadır. Ayrıca, yakın şehirsel köyler (3) ile üç kişi de Haymana ve Bala dan coğrafi yakınlık nedeniyle bu dershanelere gelmektedir. Harita 18 incelendiğinde Gölbaşı ndaki dershanelerin etki alanının çok dar olduğu saptanır. Buradaki dershaneye Ankara nın diğer semtlerden pek fazla öğrenci gelmemektedir. Böyle bir durumun oluşmasında yine ulaşım faktörünün önemi vurgulanmalıdır. Yarım saatte bir belediye otobüslerinin hareket ettiği Gölbaşı ilçesine ulaşabilmek için 45 dakikanın da yolda geçtiği düşünülürse bölgeye araçsız ulaşmanın gerçekten zor olduğu anlaşılabilir. Dolayısıyla ulaşımın güçlükle sağlandığı bölgedeki dershanelerin yerel bir etki alanının olması çok doğaldır. 113

114 Harita 18 Gölbaşı ndaki Dershanelerin Etki Alanı (2006) 114

115 4.SONUÇ VE ÖNERİLER Bu çalışmada, kendine özgü yer seçimi (lokasyon) ölçütleri olan dershanelerin; hangi şartlarda ve ne zaman kurulduğu, gelişimi, mekânsal dağılışı, merkezden çevre semtlere saçılması ve bunun nedenleri ile etki bölgelerinin olup olmadığı araştırılmıştır. Çalışmada elde edilen bulgulara dayanılarak ulaşılan sonuçlar ve buna bağlı öneriler aşağıda verilmiştir. 4.1.Sonuçlar 1983 te dershanelerin mevzuata göre kapatılmasının düşünüldüğü; I. Beş Yıllık Kalkınma Planının başlangıç tarihi olan 1985 te yürürlüğe giren mevzuatların dershaneleri niceliksel olarak etkiledikleri saptanmıştır. Dershanelerin kapatılmalarının gündeme geldiği 1983 yılında dershane sayılarında durağanlığın yaşanması; özel öğretim kurumlarının desteklendiği 1985 yılında dershanelerin hızla çoğalması bu görüşü destekler niteliktedir. Ayrıca, sınav sistemindeki değişikler de dershanelerin yıllara göre artış hızını yavaşlatmaktadır. Ankara da dershanelerin ilk kuruluş yerleri incelendiğinde, dershane yer seçiminde özel okullara yakınlığın dikkate alındığı gözlenmiştir. Bu durum, 1990 lı yıllara kadar süregelmiştir lı yıllarda dershane yeri belirlenirken özel okulların eski önemlerini yitirmeye başladıkları görülmüştür. Bu tarihlerden itibaren dershanelerin daha çok erişilebilir (otobüs duraklarına yakın) ve kolay fark edilebilen yerlerde olması, son yıllarda da şehrin büyümesiyle oturulan semte veya devam edilen okula yakınlık ön plana çıkmaya başlamıştır. M.E.B. kayıtlarına göre, Ankara da ilk olarak kurulan ve hâlen faal olan dershane, 1962 yılında faaliyete başlamıştır. Daha önce de belirtildiği gibi 1985 ten ve 2001 den itibaren dershane sayılarında hızlı bir artış yaşanmıştır ten sonraki artış mevzuat değişikliği ile dershanelerin çevreye saçılması sonucunda yaşanmıştır. Ayrıca, dershanelerin son dönemlerde artış yüzdelerinin de yükseldiği gözlenmiştir. Ankara da hâlâ faal olan dershanelerin % 1 i 1980 yılından önce; % 66 sı ise, 2001 yılından sonra kurulmuştur. Bu durum, dershanelerin 2001 den sonra hızla arttığının bir göstergesidir. Ankara Büyükşehir Belediye sınırları içerisinde yer alan ilçelerin tamamında dershane bulunmaktadır. Dershaneler sosyo-ekonomik duruma bağlılık 115

116 göstermektedir. Ankara da, dershanelerin en fazla olduğu ilçe Çankaya dır yılından sonra dershanelerdeki artış hızının en fazla olduğu ilçe ise Mamak tır. Bu durum, Mamak ın da sosyo-ekonomik yönden gelişme gösterdiğini ve şehrin yatayda büyümesine bağlı olarak ulaşımın önem kazandığını göstermektedir. Ankara da, dershanelerin kuruluş yerleri genellikle birbirlerine yakındır (Foto 6). Bu durum daha çok, yetişmiş öğretici ve yönetici bulmayı, reklâma gerek kalmadan fark edilebilir olmayı, yardımcı hizmetlerin dershanelerin yakınlarına gelmesini, sosyal ortamın gelişmesini, yeni yöntemlerin uygulanabilmesini, bilgi iletişiminin kolaylaşmasını ve zamanla altyapı ve ulaşımın bölgede gelişmesini sağlaması bakımından işletmeler tarafından faydalı olarak değerlendirilmektedir. Bütün bunların yanında, uygun binaların belli bölgelerde toplanması da böyle bir durumun ortaya çıkışında etkili olmuştur. Kendine has yer seçim etmenleri olan dershaneler, son yıllarda merkezi iş sahası olan Kızılay dan çevre semtlere doğru dağılış göstermektedir. Özellikle de 2001 den sonra çevre semtlere doğru saçılma/yayılma üzerinde, merkezde aşırı yoğunlaşmanın yaşanması, giderlerin artmasına bağlı olarak kayıt ücretlerinin yükselmesi ve yörekentleşmeye bağlı olarak ulaşımın güçleşmesi etkili olmuştur. Böylece, dershaneler açısından Kızılay çevresinin çekiciliği nispeten azalmaya başlamıştır. Şehrin metropolitenleşme sürecinin bir yan ürünü olarak hızla büyümesi bir yerden bir başka yere ulaşma sürelerini arttırmış ve zaman içerisinde toplanmanın yarattığı olumsuz dışsal faktörler dershanelerin merkezden uzaklaşmasına, çevreye kaçmasına neden olmuştur. Ankara nın kentsel gelişimi konut sayılarının kuzey, güney ve batı yönlerine doğru artmasına yol açmıştır. Yörekentlerde konut sayılarının dolayısıyla nüfusun artması ile beraber kentsel işlevlerden biri olan eğitim kurum/kuruluşlarını (üniversiteler, çeşitli derecelerdeki devlete ve özele ait okullar, dershaneler) çevreden uzağa yöneltmiştir. Özellikle 2000 li yıllarla birlikte, dershane sayısı, kentin büyüme yönlerinde hızla artmaya başlamıştır. Bu durum, dershanelerin yeni kuruluş yerleri ile kentin büyüme yönleri arasındaki benzerliğe işaret etmektedir. Bu araştırmada, öğrencilerin dershaneler hakkındaki düşüncelerini öğrenmek amacıyla 1250 öğrenciye anket uygulanmış, bu anketler sonucunda, öğrencilerin 116

117 sosyo-ekonomik yapıları ile dershaneler hakkındaki düşünceleri arasında ilişki olduğuna ulaşılmıştır. Örneğin, gelir düzeyi düşük olan öğrencilerin daha çok dershane ücretlerini önemsemesi ve dershanelerden beklentilerinin daha az olması yukarıdaki durumu destekler niteliktedir. Yine, gelir düzeyi yüksek olan ailelerin çocuklarının dershane yerini daha çok değiştirdikleri saptanmıştır. Ankara nın kuruluş yeri ve ilk merkezi iş sahası olarak Ulus ta, halen faal olan iki dershane vardır. Ulus ta kurulu olan bu dershanelerin geçiş güzerhahları üzerine olduğu görülmektedir (Foto 2). Ulus ta dershane sayısının sınırlılığında; altyapısı yeterli binaların azlığından (eski Ankara), bu bölgenin öğrenciler/veliler tarafından güvenli bulunmayışından (yıpranmışlık ve alt gelir grubunun oturma alanı haline gelme) ve bu çevredeki insanların düşük sosyal, ekonomik ve kültürel yapılarından söz edilebilir. Ankara şehir merkezinde kurulmuş olan 489 dershanenin bulunduğu dershane bölgelerine gelen öğrencilerin ikamet ettikleri yerlerin farklı olduğu görülmüştür. Kızılay a şehrin her tarafından öğrenci gelebilirken; Keçiören veya Gölbaşı na genellikle o semtlerden kursiyerler gelmektedir. Ankara da faaliyet gösteren dershanelere hangi semtlerden öğrencilerin geldiği kısaca özetlenecek olursa, dershaneler etki alanlarına göre üç grupta toplanabilir. Birinci grupta geniş alanları etkileme özelliğine sahip olan bir bölgede yer alan dershanelere, ulaşılabilir olmasının da etkisiyle, hemen hemen her yerden öğrenci gelebilmektedir: Çankaya/Kızılay ve Sincan (Etki alanı geniş bölgeler). İkinci gruptaki dershanelere (Etimesgut, Yenimahalle ve Altındağ) gidenlerin önemli bir bölümü dershanenin kurulmuş olduğu semtte oturmaktadır. Ancak, diğer semtlerden de bu dershanelere öğrenciler gelebilmektedir (Etki alanı orta genişlikte bölgeler). Üçüncü grup ise; Gölbaşı ve Keçiören gibi daha içe kapalı kent bölgelerindeki dershaneleri ifade etmektedir. Buralardaki dershanelerin etki alanları incelendiğinde, kurs alanların neredeyse tamamının ev ve okullarının dershanenin yer aldığı semtlerde olduğu saptanmaktadır (Etki alanı dar bölgeler). Dershane bölgelerinin farklı şekilde gruplaşması üzerinde etkili olan en önemli faktör kuşkusuz erişebilirliktir. Her yerden toplu taşıma araçları ile ulaşılabilen Çankaya/Kızılay bölgesindeki dershanelerin etki alanın geniş olması; toplu taşıma araçlarıyla ulaşımın zor olduğu Gölbaşı bölgesindeki dershanelerin ise 117

118 etki alanının dar olması bu hipotezi doğrular niteliktedir. Yenimahalle de kurulmuş olan dershanelerin etki alanının geniş olması üzerinde metro ve Ümitköy Mahallesi nin bir bölümünün buraya dâhil olması; Sincan-Etimesgut ta kurulmuş olan dershanelerin ucuz olması bu semtlerdeki dershanelerin etki alanlarının Gölbaşı veya Keçiören den daha geniş olmasını sağlamıştır. Ayrıca; Altındağ ve Mamak taki dershanelere giden öğrencilerin ise daha çok toplu taşıma araçlarının geçiş güzergâhları üzerinde ikamet ettikleri görülmektedir. 4.2.Öneriler Türk eğitim sistemine OKS veya ÖSS gibi sınavların getirilmesi, devlet okullarının öğrencileri bu sınavlara hazırlamada yetersiz kalması ve yüksekokula olan talebin artması neticesinde dershaneler ortaya çıkmıştır. Dershanelerin ilk ortaya çıkışlarından bugüne kadar önemlerinin sürekli olarak artması üzerinde üniversitelerde okumak isteyenlerin fazla; ancak, üniversite kontenjanlarının az olması etkili olmuştur. Dershanelerin okulların önüne geçmesine izin vermemek adına üniversite kontenjanları arttırılmalı ve OKS, ÖSS gibi sınavlardaki maddelerin kapsam geçerliliğinin okul müfredatlarına daha uygun hale getirilmesi gerekmektedir. Ayrıca; maddelerin kapsam geçerliliğini arttırmanın yanı sıra ortaöğretim başarı puanlarının bir üst okulu kazanmada daha etkili hale getirilmesi ve okulların son sınıflarında öğrencilere farklı bir program uygulanarak öğrencilerin sınavlara en iyi şekilde hazırlanmalarının sağlanması gerekmektedir. Günümüzde dershane açmanın kolaylaştırılması dershane sayılarının hızla artmasına neden olmuştur. Şu anda, YTL lik teminat gösteren ve uygun bir yeri olan öğretmenler dershane açabilmektedir. Son dönemlerde Eğitim ve Fen- Edebiyat Fakülteleri nden mezun olan öğretmen sayısının fazla olması ve hatta tıp veya mühendislik gibi farklı bölümleri bitirenlerin de dershanelerde öğretmen olması bireyleri dershane açmaya yönlendirmiştir. M.E.B kadrolarına da kontenjan açılmadığından atanamayan bu öğretmenlerin bir bölümü, üç dört kişinin birleşmesiyle dershane açmaktadır. Bu durumu engelleyebilmek için öğretmen yetiştiren üniversitelerden mezun olanların sınırlandırılması, öğretmen kadrolarının arttırılması ve farklı bölümlerden mezun olanların öğretmen olmalarına izin verilmemesi gerekmektedir. 118

119 Dershaneleri denetlemekle yükümlü olan Maliye, Sosyal Güvenlik ve Milli Eğitim Bakanlık larından dershanelere gelen müfettişlerin buralardaki usülsüzlükleri engellemesi ve eğitim-öğretim kalitesini arttıracak yaptırımları aldırması gerekmektedir. Dershanelerde kaçak ve sigortasız çalıştırılan, yılda birkaç defa istifa ettirilerek girdi çıktı yaptırılan ve böylece de anlaşılamaması durumunda tazminat hakları ellerinden alınan dershane öğretmenlerinin özlük haklarının iyileştirilerek; dershanelerde sabit bir fiyat politikasının belirlenmesi eğitim ve öğretimin kalitesini arttıracak, böylece de dershanelerin almış oldukları ücretin karşılığı tam olarak verilecektir. Ancak; yukarıdaki tavsiyelerin yerine getirilmesi durumunda öğretmen, öğrenci/veliler durumlarından memnun olacak ve dershanelerin hızlı artışı yavaşlatılabilecektir. Dersanelerin sayısı son üç yılda bin 500 den 5 bine çıktmıştır. Dershane sayılarında gözlenen bu hızlı değişim ağırlaşan rekabet koşullarını beraberinde getirdi. Bunun yanı sıra, değişen ÖSS sistemi ve lise son sınıftan öğrenci mezun edilmemesi sektörü vurdu. Bu durumun dershane sektöründe en az % 25 lik öğrenci kaybına neden olması beklenmektedir. Bütün bunlara dayanılarak dershane sayılarının ilerleyen dönemlerde azalacağı tahmin edilmektedir. Bu yıl Türkiye de, M.E.B e 600 tane dershanenin kapatma dilekçesi vermesi bu görüşü destekler niteliktedir. Ankara şehir merkezinde kapatma dilekçesi veren 65 dershanenin ağırlıklı olarak Kızılay da olması buradaki öğrencilerin çevre dershanelere gittiğinin göstergesidir. Bu nedenle, Kızılay da dershane açmak isteyen küçük işletmelerin bir kez daha düşünmeleri gerekmektedir. Ankara da dershanelerin dağılışı üzerinde şehrin yatayda büyümesinin etkili olduğu daha önce de belirtilmiştir. Dershanelerin artık semt dershanesi olmaktan çok mahalle dershaneleri olması, kayıtlı öğrenci sayılarının azalmasına neden olmuştur. Mevcut öğrenci potansiyelinin çok fazla bölünmemesi, dershane ücretlerinin düşürülmesi ve kurucuların zarar etmemesi için öğretim kurumu olan dershanelerden alınan vergilerin (stopaj, işletme ruhsatı harcı vb.) azaltılması gerekmektedir. Hatta Japonya da olduğu gibi eğitim-öğretimi teşvik etmek amacıyla bu kurumlardan vergi alınmamalıdır. Ayrıca; belli bölgelerin öğrenci potansiyellerine göre derhshane sayıları sabitlenmeli ve o sayıyı aşmamaya özen gösterilmelidir. 119

120 Dershane kurucuları dershane açacakları binaların seçimine önem vermeli ve dershaneleri uygun binaların olduğu semtlerde ve uygun ortamlarda kurmalıdırlar. Yani, dershane açarken, kat dershanelerinin, erişebilir/farkedilebilir olmayan, gürültülü yerlerde ve sokak aralarındaki dershanelerin öğrenci potansiyellerinin az olduğu dershane kurucuları tarafından dikkate alınmalıdır. Merkezi iş sahası olma özelliğine sahip olan Ulus a öğrencilerin gitmek istemeyişi burada dershane açmanın avantajlı olmadığının göstergesidir. Yani, Ulus ta güvelik, uygun bina ve gelir düzeyinin az olması öğrenci sayısının da az olmasına neden olacaktır. Dolayısıyla bugünkü şartlarda Ulus ta dershane açmanın çekici bir yanı çok fazla olmadığından kurucular burada dershane açmayı tercih etmemelilerdir. Sonuç olarak, dershanelerin birtakım eksiklerinin olduğu kabul edilmeli, bu eksiklikler belirlenerek giderilmeye çalışılmalıdır. Ayrıca; bu kurumların toplumsal gereksinimlerden ortaya çıktığı ve talep edenlere hizmet sunduğu hiçbir zaman unutulmamalı ve sektöre saygılı olunmalıdır. 120

121 KAYNAKÇA Akyüz, Y., (1989) Türk Eğitim Tarihi, A.Ü.Eğitim Bilimleri Yayınları No:160, Ankara. (1996) Anaokullarının Türkiye de Kuruluş ve Gelişim Tarihçesi, 1. Ulusal Çocuk Kültürü Kongresi Bildirileri, M.E.B Yayınları, Ankara. Arıcı, H., (2001) İstatistik Yöntemler ve Uygulamalar, (13. Baskı), Meteksan Yayıncılık, Ankara. Arseven, A., (2001) Alan Araştırma Yöntemleri, Gündüz Yayıncılık, Ankara. (2004) Anket Hazırlama (Alan Araştırmaları İçin), Gündüz Yayıncılık, Ankara. Ataay, F., (2001) Türkiye de Kentsel ve Bölgesel Gelişme Dinamikleri, ( ), Ankara Üniversitesi Yayınları, Ankara. (2005) Geleceğe Silgi: Eğitimli Küskünler Dosyası, ATO Bülteni Ankara. Ankara Ticaret Odası (ATO) Bilgin, T., (1996) Genel Kartoğrafya I, Filiz Kitabevi, İstanbul. Büyüköztürk, Ş., (2006) Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı, Pagem Yayıncılık, Ankara. Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) (1990) Türkiye nin Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı: , Ankara. (1995) Türkiye nin Yedinci Beş Yılık Kalkınma Planı: , Ankara. (2000) Türkiye nin Sekizinci Beş Yılık Kalkınma Planı: , Ankara. Doğan, O., (2002) Türkiye de Özel Dershaneler, Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, Muğla Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Muğla. Duman, T., (1984) Özel Dershaneler ve Fonksiyonları, Yayınlanmamış Uzmanlık Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Erdinç, H.İ., (1999) Coğrafya Bakımından Türkiye de Ortaöğretim Kurumlarının Dağılışı, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sos.Bil.Enst., Ankara Ergin, O., (1977) Türk Maarif Tarihi, Eser Matbaası, Cilt 5, İstanbul. Ertürk, H., (1995) Kent Ekonomisi, Ekin Kitapevi Yayınları, Bursa. Hall, T., (2001) Urban Geography, Routledge, second edition, London and Newyork. Johnston, R.J., Gregory, D., Pratt, G., Watts, M., (2000) The Dictionary of Human Geography, 4th edition, Blackwell Publishing, Karaboran, H., (1989) "Şehir Coğrafyası ve Şehirsel Fonksiyonlar". Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 3,(1), Koçer, H.A., (1992) Türkiye de Modern Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi, Araştırma ve İnceleme Dizisi, Meb. Yayınları, İstanbul. Küçük, N., (2006) Hedefteki Kurum Dershaneler, Nüve Yayıncılık, İstanbul. Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) (1996) 2000 li Yıllarda Türk Milli Eğitim Sistemi, MEB Talim Terbiye Kurulu Bşk., 15. Milli Eğitim Şurası Raporu, Ank. 121

122 (1997) Özel Okullar, MEB Basımevi, Ankara. ÖZ-DE-BİR (2005) 20. Yılında ÖZ-DE-BİR, Özel Dershaneler Birliği Derneği Yayınevi, Ankara. (1987) Eğitim ve Öğretimde Özel Dershaneler Dergisi, (2), Ankara. (1995) Japon Eğitimi ve Özel Dershaneler, Araştırma ve İnceleme Yayınları, Ankara. (1997) Eğitim ve Öğretimde Özel Dershaneler Dergisi, Aylık Haber Bülteni, (5), 4 5. (2005) Eğitim ve Öğretimde Özel Dershaneler Dergisi, Aylık Haber Bülteni, 10. (2004) Tüm Özel Öğretim Kurumları Mevzuatı, Seviye Yay., Ank. Özsoy, M., (2003) Özel Öğretim Kurumları Olarak Dershaneler ve Sorunları, Yüksek Lisans Tezi, Dumlupınar Üniversitesi, Sos.Bil.Enst., Kütahya. Özgür, E.M., (2003) 21 Yüzyılın Başında Türkiye Nüfusu, Coğrafi Bilimler Dergisi,(1), 1, (2004) Türkiye de Şehirleşmenin Mekânsal Dağılışı ve Değişimi, Coğrafi Bilimler Dergisi, (2), 1, Piaget, J., (1993) Eğitim Nereye Gidiyor?, Çeviren: Kadir Aslan, İbrahim Dönmezer, Ege Üniversitesi Basımevi, İzmir. Pierre, G., (1964) Geographie Urbanie, Presses Universities de France, Paris. Short, R., (1991) An İntroduction to Urban Geography, Routledge, London and Newyork. Şahin, B., (2002) Özel Dershanelerin Türk Eğitim Sistemindeki Yeri ve Önemi, Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale Üniversitesi, Sos.Bil.Enst., Kırıkkale. Şirin, H., (1998) Özel Dershanelerin Genel Görünümü ve Öğrenci Görüşleri, Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sos.Bil.Enst., Ankara. T.E.D Koleji (2006) Hayatımız =195 dk mı?, TED Yayınları, Ankara. Temel, C., (2002) Bir Eğitim Kurumunun 25 Yılı, Mersin Test Tekniği Tholman, P., Lois, H., Dominique, V., (2000) Dershanesi Yayınları, Mersin. Kentlerin Doğuşu, Çeviren: Girgin, A., B., İmge Kitapevi, 1. baskı, Ankara,. Tolun, D.B., (1976) Şehir İçi Arazi Kullanışı, İstanbul Üniversitesi, Coğrafya Enstitüsü Yayın No: 83, İstanbul. Turoğlu, H., (2000) Coğrafi Bilgi Sistemlerinin Temel Esasları, Acar Yay., İst. Tümertekin., E., (1973) Türkiye deki Şehirleşme ve Şehirsel Fonksiyonlar, İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yayın No: 1840, İstanbul. Yücel, H. A., (1938) Türkiye de Ortaöğretim, MEB Yayınları, İstanbul. Yıldırım, A., (2000) Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri (2. Baskı), Seçkin Matbaacılık, Ankara. Yomraloğlu, T., (2000) Coğrafi Bilgi Sistemleri, Akademi Kitapevi, İstanbul Weber, M., (2003) Şehir Modern Kentin Oluşumu, Çeviren: Ceylan, M., Bakış Yayınevi, İstanbul. 122

123 İNTERNET KAYNAKLARI (21 Mart 2007) (10 Nisan 2007) (10 Nisan 2007) (10 Nisan 2007) ozelokullarbirligi. org.tr (10 Nisan 2007) 123

124 EKLER 124

125 EK. 1 FOTOGRAFLAR Foto. 1 Kursiyerlere servisle ula+ m imkân sunan dershanelere bir örnek ( nk lâp Sokak / K z lay) Foto. 2 Ulus ta yer alan dershanelere bir örnek (Çank r Caddesi) 125

126 Foto. 3 K z lay da ana yol güzergâh nda toplanan dershaneler (Ziya Gökalp Cad.) Foto. 4 Sincan da ana yol güzergâh nda toplanan dershaneler (Atatürk Caddesi) 126

127 Foto.5 K z lay da bir arada bulunan dershanelerden baz lar (Ziya Gökalp Cad.) Foto. 6 K z lay da bir arada bulunan dershanelerden bir ba+ka grup (Ziya Gökalp Cad.) 127