qwertyuiopgüasdfghjklsizxcvbnmöçq wertyuiopgüasdfghjklsizxcvbnmöçq wertyuiopgüasdfghjklsizxcvbnmöçq KONU:FİİLDE ANLAM VE KİPLER

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "qwertyuiopgüasdfghjklsizxcvbnmöçq wertyuiopgüasdfghjklsizxcvbnmöçq wertyuiopgüasdfghjklsizxcvbnmöçq KONU:FİİLDE ANLAM VE KİPLER"

Nazar Akçam
6 yıl önce
İzleme sayısı:

1 q DERS: BİLGİSAYAR I HAZIRLAYAN: MAHMUT GÖÇER

2 İçindekiler 1. Ünite Hakkında Genel Bilgi Fiilde Anlam ve Kipler Haber (Bildirme) Kipleri Görülen Geçmiş Zaman Kipi Öğrenilen(duyulan,anlatılan,miş'li) Geçmiş Zaman Kipi Şimdiki Zaman Gelecek Zaman Geniş Zaman Dilek Kipleri Gereklilik Kipi İstek Kipi Dilek-Şart Kipi Emir Kipi...9 Kaynakça [1]

3 1. Ünite Hakkında Genel Bilgi Sözcükler tür bakımından üç ana gruba ayrılır: A. AD SOYLU SÖZCÜKLER 1. İsim (Ad) - İsim Çekim Ekleri 2. Sıfat (Önad) 3. Zarf (Belirteç) 4. Zamir (Adıl) B. EDAT SOYLU SÖZCÜKLER 1. Edat (İlgeç) 2. Bağlaçlar 3. Ünlem C. FİİLLER - Fiiller - Ekfiil (Ekeylem) - Birleşik Fiiller - Fiilimsiler - Birleşik Zamanlı Fiiller - Fiillerde Anlam (Zaman) Kayması 2. Fiilde Anlam ve Kipler Fiiller, zaman ve anlam özelliklerine göre türlü ekler alarak değişik biçimlerde kullanılırlar. Bu kullanılış biçimlerinin her birine kip denir. Kip, fiillerin zaman, şahıs, tekillik ve çoğulluk bildiren şekilleridir. Fiiller kip yönünden ikiye ayrılır: [2]

Fiilde Kipler Haber (Bildirme) Kipleri Dilek Kipleri 3. Haber (Bildirme) Kipleri Zaman kavramı taşıyan kiplerdir, yani zaman ekleriyle yapılırlar. Taşıdıkları bu zaman eklerine göre beşe ayrılır: 3.1.

4 Fiilde Kipler Haber (Bildirme) Kipleri Dilek Kipleri 3. Haber (Bildirme) Kipleri Zaman kavramı taşıyan kiplerdir, yani zaman ekleriyle yapılırlar. Taşıdıkları bu zaman eklerine göre beşe ayrılır: 3.1. Görülen Geçmiş Zaman Kipi Fiile (kök veya gövde) "-dı/di/-du/-dü ; -tı/-ti/-tu/-tü" eki getirilerek yapılır. Bu ek bilinen geçmiş zaman ifade eder. Uzak ya da yakın geçmişte yapılan ve tamamlanan işleri kesinliğe bağlayarak anlatır. Araştırmalarını geçen yıl kitaplaştırarak yayımladı. Saat kaçta ve nerede buluşacağımızı şimdi hatırladım. Konular ayrıntılarıyla görüşüldü. [3]

5 Kişi, kişiler ya da tarih tarafından bilinen olaylar anlatılır. 1908'de ikinci Meşrutiyet ilân edildi. Türklere Anadolu'nun kapılarını Alparslan açtı Öğrenilen(duyulan,anlatılan,miş'li) Geçmiş Zaman Kipi Fiile "-mış/-miş-/-muş/-müş" eki getirilerek yapılır. Bu ek ve bu çekim, yapılan işin görülmediğini, duyulduğunu, öğrenildiğini ifade eder. Depremzedelere gönderilen yardımları engellemişler. Atalarımız bizlere güvenmiş de bu vatanı emanet etmişler. Annemin anlattığına göre ben bir yaşında yürümeye başlamışım. Farkında olunmayan ya da sonradan fark edilen fiilleri anlatır: Okula giderken otobüste uyumuşum. Bir de baktım ki okul durağını geçmişiz. Bir işle, oluşla ilgili kişisel görüş bildirir: Yemek güzel olmuş; ellerin dert görmesin. Masallarda kullanılır: Bir varmış, bir yokmuş. Az gitmiş uz gitmiş Şimdiki Zaman Fiile "-yor" eki getirilerek yapılır. Ünsüzle biten fiile "İ" yardımcı ünlüsüyle birlikte; ünlüyle bitenlere tek başına getirilir: Oku-yor gel-i-yor Belirtilen işin, oluşun vb. içinde bulunulan zamanda yapılmakta olduğunu ifade eder. Gidiyorum, gurbeti gönlümle duya duya, Ulukışla yolundan Orta Anadolu'ya Bir yer var, biliyorum; Her şeyi söylemek mümkün; Epeyce yaklaşmışım, duyuyorum; Anlatamıyorum. [4]

Bu çekimden sonra "-Dİr" bildirme eki kullanılırsa olasılık anlamı katılmış olur: O şimdi mışıl mışıl uyuyordur. Bu ekin yerini "-mek-te" ekleri alabilir:gördüğün gibi dinleniyoruz>dinlenmekteyiz. 3.

6 Bu çekimden sonra "-Dİr" bildirme eki kullanılırsa olasılık anlamı katılmış olur: O şimdi mışıl mışıl uyuyordur. Bu ekin yerini "-mek-te" ekleri alabilir:gördüğün gibi dinleniyoruz>dinlenmekteyiz Gelecek Zaman Fiile "-acak/ecek" eki getirilerek yapılır. İşin gelecekte yapılacağını bildirir. Senin altında doğdum, Senin dibinde öleceğim. Önümden çekilirsen İstanbul görünecek Nerede olduğumu bileceğim Sisler utanacak, eğilecek Ağzının ucundan öpeceğim Saçına kalbimi takacağım Avcunda bir şiir büyüyecek Nerede olduğumu bileceğim (Atilla İlhan; Rüzgâr Gülü) "-dir" bildirme ekiyle birlikte kullanıldığında kesinlik anlamı katar. Yarınki maç saat 14:00'te yapılacaktır Geniş Zaman Fiil kök veya gövdesine "-r" ; "-ar/-er" ; "-ır/-ir/-ur/-ür" eki getirilerek söz konusu olan işin vb. geçmiş, şimdiki ve gelecek zamanların tümüne ait olduğunun, yani her zaman tekrarlandığı bildirir. [5]

7 Seni ancak ebediyyetler eder istiab. Ağlarım, ağlatamam; hissederim, söyleyemem Yaş otuz beş! yolun yarısı eder. Hiç yolcusu yokmuş gibi sessizce alır yol; Sallanmaz o kalkışta ne mendil ne de bir kol. *Geniş zamanın olumsuz çekiminde bu ekin kullanımı biraz izah gerektirir. Bazı şahıslarda olumsuzluk ekinden sonra geniş zaman eki gelmezken bazılarında da "z" olarak kullanılır: Gel-i-r-im gel-me-m ek yok Gel-i-r-sin gel-me-z-sin z Gel-i-r gel-me-z z Gel-i-r-iz gel-me-y-iz ek yok Gel-i-r-siniz gel-me-z-siniz z Gel-i-r-ler gel-me-z-ler z 4. Dilek Kipleri Dilek kipleri, fiillere dilek anlamı katan kiplerdir. Fiilin zamanını bildirmezler. Ama hepsinde de pek belirgin olmayan bir gelecek zaman anlamı vardır. Dilek kipleri dörde ayrılır: [6]

4.1. Gereklilik Kipi Fiile "-malı/meli" eki getirilerek yapılır. Belirtilen işin yapılması gerektiğini bildirir. "lâzım, gerek, icap eder" anlamlarını verir.

8 4.1. Gereklilik Kipi Fiile "-malı/meli" eki getirilerek yapılır. Belirtilen işin yapılması gerektiğini bildirir. "lâzım, gerek, icap eder" anlamlarını verir. Bütün bunların üstüne Hepsinin üstüne sevda sözleri söylemeliyim ; Vatanım milletim tüm insanlar kardeşlerim Sonra sen gelmelisin dilimin ucuna adın gelmeli Adın kurtuluştur ama söylememeliyim Can kuşum umudum canım sevgilim İstek Kipi Fiile "-a /-e" eki getirilerek yapılır. Fiilin yapılmasının istendiğini bildirir. Bende yok sabr ü sükûn sende vefadan zerre İki yoktan ne çıkar fikr idelim bir kerre Güneş ufuktan şimdi doğar Yürüyelim arkadaşlar Nereye dikilmek istersen Söyle seni oraya dikeyim! Hep senünçündür benim dünyâ cefasın çektiğim Yoksa ömrüm varı sensiz neyle(ye)yim dünyâyı ben *Ünlüyle biten fillerin 1. tekil şahıs çekiminde heceden tasarruf edilebilmektedir: Gelmeyeyim>gelmeyim Okumayayım>okumayım Neyleyeyim>neyleyim *Beddua amaçlı da kullanılabilir:kurşunlara gelesin. [7]

9 4.3. Dilek-Şart Kipi Fiile "-sa/-se" eki getirilerek yapılır. Fiilin yapılması dileğini bildirir. Bu durumda bu eki alan fiil yüklemdir. "Bu, taşındır" diyerek Kâbe'yi diksem başına; Ruhumun vahyini duysam da geçirsem taşına; Sonra gök kubbeyi alsam da, rida namiyle, Kanayan lahdine çeksem bütün ecramiyle; Mor bulutlarla açık türbene çatsam da tavan; Yedi kandilli Süreyya'yı uzatsam oradan; Sen bu avizenin altında, bürünmüş kanına, Uzanırken gece mehtabı getirsem yanına, Türbedarın gibi ta fecre kadar bekletsem; Gündüzün fecr ile avizeni lebriz etsem; Tüllenen mağribi, akşamları sarsam yarana... Yine bir şey yapabildim diyemem hatırana. Bir fiilin gerçekleşmesi koşulunu bildirir. Bu durumda bu eki alan fiil yan cümlenin yüklemidir. Neler çeker bu gönül söylesem şikâyet olur Ne zaman seni düşünsem Bir ceylan su içmeye iner Çayırları büyürken görürüm (İlhan Berk) Sen ki; a'sara gömülsen taşacaksın... Heyhat, Sana gelmez bu ufuklar, seni almaz bu cihat... Ey Maraşlı Şeyhoğlu, evliyalar adağı Bahtına lânet olsun aşmadıysan bu dağı [8]

10 4.4. Emir Kipi Şahısların çekimi yoktur. Fiilin yapılmasını emir biçiminde bildirir 1. Oraya otur ve yerinden kalkma. Bu raporu akşama kadar yetiştir. 1 Bazen dilek, istek anlamları da taşır. Allah'ım bizi affet! Peki, öyle olsun. [9]

11 Kaynakça 1. 1.bp.blogspot.com. Aralık 09, 2012 tarihinde adresinden alındı 2. 4.bp.blogspot.com. Aralık 09, 2012 tarihinde ODfHPzmtFb0/T4VkIdctlZI/AAAAAAAAACQ/Cznp4qZY2eM/s320/kip.jpg adresinden alındı 3. files.myopera.com. Aralık 09, 2012 tarihinde adresinden alındı 4. img03.blogcu.com. Aralık 09, 2012 tarihinde 3c7_ jpg adresinden alındı 5. Türkçeciler. Aralık 09, 2012 tarihinde adresinden alındı [10]

Benzer belgeler

Dilimizde fiiller çekimli hâlde kullanılır. İkinci tekil şahıs emir çekimi hariç bütün fiiller çekim eki alarak kullanılır.

B. FİİL ÇEKİM EKLERİ Dilimizde fiiller çekimli hâlde kullanılır. İkinci tekil şahıs emir çekimi hariç bütün fiiller çekim eki alarak kullanılır. Fiil çekim ekleri, fiil kök veya gövdelerine eklenerek,