KAMU HASTANELERİNDE TEDARİK ZİNCİRİ

Transkript

1 T.C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İŞLETME ANABİLİM DALI KAMU HASTANELERİNDE TEDARİK ZİNCİRİ TEZSİZ YÜKSEK LİSANS BİTİRME PROJESİ Taner SEMERCİ Proje Danışmanı Yrd. Doç.Dr. A. Hüsrev EROĞLU ISPARTA, 2011

2 ii T.C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROJE SAVUNMASI VE SÖZLÜ SINAV TUTANAĞI İLGİ: Enstitü Yönetim Kurulu nun./.720. Tarih ve /. Sayılı Kararı. İşletme Anabilim Dalında ders dönemine ait Eğitim-Öğretim programını başarı ile tamamlayan numaralı Taner SEMERCİ nin hazırladığı KAMU HASTANELERİNDE TEDARİK ZİNCİRİ başlıklı TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROJESİ ile ilgili PROJE SAVUNMASI ve SÖZLÜ SINAVI Lisansüstü Öğretim Yönetmeliği nin md. si uyarınca./ günü saat da yapılmış; sorulan sorular ve alınan cevaplar sonunda adayın proje savunmasının KABULÜNE / REDDİNE / DÜZELTME SÜRESİ VERİLMESİNE, OYBİRLİĞİYLE / OYÇOKLUĞUYLA karar verilmiştir. SINAV JÜRİSİ BAŞKAN ÜYE ÜYE

3 iii ÖZET KAMU HASTANELERİNDE TEDARİK ZİNCİRİ Taner SEMERCİ Süleyman Demirel Üniversitesi, İşletme Anabilimdalı Yüksek Lisans Projesi, 72 Sayfa, Mayıs 2011 Danışman: Yrd. Doç. Dr. A. Hüsrev EROĞLU Bütün işletmeler yaşamlarını devam ettirebilmek için tedarik faaliyetinde bulunmak durumundadır. Tedarik fonksiyonunun iyi işlemesi işletme için uygun tedarik zinciri yapısının oluşturulmasına bağlıdır. Tedarik zinciri sadece ürünlerin bir yerden başka bir yere taşınması değil, aynı zamanda bilgi ve para akışını ifade eden bir kavramdır. Anahtar Kelimeler: Tedarik, Tedarik Zinciri, Sağlık, Sağlık Hizmetleri, Hastane

4 iv ABSTRACT PUBLIC HOSPITALS IN SUPPLY CHAIN Taner SEMERCİ Suleyman Demirel University, Department of Business MA Project, 72 pages, May 2011 Project Advisor: Assistant Professor A. Hüsrev EROĞLU All managament have to be in procurement activities in order to survive. Well functioning of supply function, depends on the creation of suitable supply chain structure fort he managament. Supply chain is not only transporting goods from one place to a nother place, but also the concept that expresses the flow of information and money. Keywords: Supply, Supply Chain, Health, Health Services, Hostpital,

5 v İÇİNDEKİLER ÖZET... iii ABSTRACT... iv İÇİNDEKİLER... v KISALTMALAR... vii ŞEKİLLER DİZİNİ... ix ÇİZELGELER DİZİNİ... x BİRİNCİ BÖLÜM Tedarik ve Tedarik Zinciri Kavramları Tedarik: Tedarik Fonksiyonunun Amacı ve Önemi Tedarik Zinciri Kavramı Tedarik Zincirinin Temel Özellikleri Sağlık ve Sağlık Hizmetleri Kavramı Sağlık Hizmetlerinin Temel Özellikleri Sağlık Hizmetlerinin Biçimleri... 8 İKİNCİ BÖLÜM HASTANELERİN TEMEL ÖZELLİKLERİ İşletme Olarak Hastaneler Sistem Yaklaşımına Göre Hastaneler Hastanelerin Amaçları Hastanelerin İşlevleri Hasta ve Yaralıların Tedavisi Eğitim Araştırma ve Geliştirme Faaliyetleri Toplumun Sağlık Seviyesinin Yükseltilmesine Katkıda Bulunma Hastanelerin Sınıflandırılması Genel Hastaneler Özel Dal Hastaneleri Kısa Süreli Hastaneler Uzun Süreli Hastaneler Sağlık Kurumlarında Talep Tahmini ve Yöntemleri Talep Tahmin Yöntemleri Öznel Yöntemler Delphi Tekniği Kollektif Düşünce (görüş toplama=collective opinion) Yöntemi Yöneticilerin Düşünceleri Yöntemi Talebin Geçmiş Deneyimler Yoluyla Tahmini İstatistiksel Yöntemler Regresyon Analizi Zaman Serileri Analizi Hareketli Ortalama Yöntemi Ussal Düzeltme Yöntemi Planlama Satın Alma ÜÇÜNCÜ BÖLÜM HASTANELERDE TEDARİK ZİNCİRİ UYGULAMALARI Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Ulusal Bilgi Bankası (TİTUBB)... 21

6 3.2. Medula Sistemi (E-Fatura) Çekirdek Kaynak Yönetim Sistemi (ÇKYS) Projesi İnsan Kaynakları Yönetim Sistemi (İKYS) Malzeme Kaynakları Yönetim Sistemi (MKYS) Yatırım Takip Sistemi (YTS) Özel Sağlık Kuruluşları Yönetim Sistemi (SKYS) Sistemin İşleyişi Satın Alınan Taşınırların Giriş işlemleri Bağış ve Yardım Yoluyla Edinilen Taşınırların Girişi Sayım Fazlası Taşınırların Girişi İade Edilen Taşınırların Girişi Devir Alınan Taşınırların Girişi Tüketim Malzemeleri İçin Tüketim Suretiyle Çıkış Kullanım Suretiyle Çıkış Devir Suretiyle Çıkış Satış Suretiyle Çıkış Kullanılmaz Hale Gelme, Yok Olma veya Sayım Noksanı Nedeniyle Çıkış Hurdaya Ayırma Nedeniyle Çıkış Kullanılmaz Hale Gelme Yok Olma DÖRDÜNCÜ BÖLÜM KAMU HASTANELERİNDE SATIN ALMA YÖNTEMLERİ Satın Alma İhale Usulleri Açık İhale Usulü Belli İstekliler Arasında İhale Usulü Pazarlık Usulü Doğrudan Temin Denizli Servergazi Devlet Hastanesinde Tedarik Süreci Talep Oluşması Teknik Şartname Hazırlanması Yaklaşık Maliyet Belirleme Komisyonunun Oluşturulması İhale onayının alınması İhale dokümanı hazırlanması İhale ilanının yapılması İhale komisyonu kurulması İhale dokümanı satılması İlan ve ihale günü arası sürece ilişkin işlemlerin yapılması Sözleşme aşamasındaki işlemlerin yapılması Özel İşlemler Muayene İşlemleri Ödeme İşlemleri Fatura İşlemleri Tedarik Zincirinde Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri SONUÇ VE ÖNERİLER KAYNAKÇA EKLER ÖZGEÇMİŞ vi

7 vii KISALTMALAR WHO TİTUBB SGK TCKS GSS ÇKYS İKYS MKYS FKYS İEBB KİK TİF SUT BUT UBB TZY SBMT İSM Dünya Sağlık Örgütü (World Health Organization) Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Ulusal Bilgi Bankası Sosyal Güvenlik Kurumu Tıbbi Cihaz Kayıt Sistemi Genel Sağlık Sigortası Çekirdek Kaynak Yönetim Sistemi İnsan Kaynakları Yönetim Sistemi Malzeme Kaynakları Yönetim Sistemi Finans Kaynakları Yönetim Sistemi İlaç Eczacılık Bilgi Sistemi Kamu İhale Kurumu Taşınır İşlem Fişi Sağlık Uygulama Tebliği Bütçe Uygulama Talimatı Ulusal Bilgi Bankası Tedarik Zinciri Yönetimi Sağlık Bakanlığı Merkez Teşkilatı İl Sağlık Müdürlüğü HTTPS Hyper Text Transfer Protocol Secure (Hiper Metin Transferi Potokolü- Güvenli) SSL Y.T.K.İ.Y. YTS SKYS Secure Sockets Layer (Güvenli Yuva Katmanı) Yataklı Tedavi Kurumları işletme Yönetmeliği Yatırım Takip Sistemi Sağlık Kuruluşları Yönetim Sistemi

8 viii TY ÖSK DBB UMKE SEFOP Tarih Yok Özel Sağlık Kuruluşları Doktor Bilgi Bankası Ulusal Medikal Kurtarma Ekibi Seferberlik Otomasyon Projesi

9 ix ŞEKİLLER DİZİNİ Sayfa No: ŞEKİL 1: Tedarik Zinciri: 3 ŞEKİL 2: Sağlık Hizmetleri Endüstrisi. 6 ŞEKİL 3: Medula Sistem Mimarisi 26 ŞEKİL 4: Kamu Hastanelerinden Medula ya Malzeme Gönderimi. 27 ŞEKİL 5: ÇKYS Ana Menü ŞEKİL 6: Malzeme Giriş Ekranı.. 34 ŞEKİL 7: Taşınır İşlem Fişi ŞEKİL 8: Servergazi Devlet Hastanesi Satın Alma İş Akış Şeması... 46

10 x ÇİZELGELER DİZİNİ Sayfa No: ÇİZELGE 1: Planlama Tipleri ve Örnekler : 20

11 1 BİRİNCİ BÖLÜM 1.1. Tedarik ve Tedarik Zinciri Kavramları Tedarik: Tedarik kelimesinin sözlük anlamı, araştırıp bulma, elde etmedir. İşletmeler açısından ise tedarik kavramı, üretim sürecinde gerekli olan hammadde, yardımcı madde ve sermaye mallarının araştırılarak bulunması ve satın alınarak elde edilmesi için yapılan faaliyetlerdir (Palamutçuoğlu, t.y.: 1). İşletme yönetiminin üretim ve satışla birlikte 3 temel işlevinden birini oluşturan tedarik işlevi; mal üretmek ve satmak için, hammadde, malzeme, makine, donatım ve personel gibi üretim faktörlerinin elde edilmesi işlemlerini içerir. (Eren, 1998: 250). Tedarik, ihtiyacın karşılanması, bir tedarikçinin seçilmesi, fiyat ve ilgili koşulların görüşülmesi ve teslimin sağlanmasının izlenmesi gibi fonksiyonlar topluluğunu kapsar (Akalın, 1971: 1) Tedarik Fonksiyonunun Amacı ve Önemi İşletmenin tedarik fonksiyonu, üretim süreci için gerekli üretim faktörlerinin gerekli nitelik ve nicelikte, gerekli zamanda ve uygun fiyatla işletmede hazır bulundurulması ve bunların üretim/montaj hattına, depolara ve tüketiciye taşınmasına ilişkin tüm faaliyetleri içeren bir işletme fonksiyonudur (Müftüoğlu, 1994: ) Tedarik Zinciri Kavramı Bir üretim işletmesinde tedarik zinciri, mal ve hizmetlerin tedarik aşamasından, üretimine ve tüketiciye ulaşıncaya kadar birbirini izleyen tüm faaliyetlerin ve fonksiyonların bütünüdür. Tedarik zinciri için diğer bir tanım da, mal ve hizmetlerin tedarik edilmesinden nihai müşteriye ulaşıncaya kadar geçen süreçte, birlikte çalışan çeşitli kuruluşlardan(tedarikçiler, üreticiler, dağıtıcılar,

12 2 perakendeciler) oluşan bir ağdır. Malzemeler, bu ağın başlangıç noktasından(tedarikçiler) nihai müşterilere akarken, tedarik zincirinde farklı aşamalardan geçmektedir. Bu süreçte malzemeye değer katılmaktadır. Tedarik zincirinde amaç, bu değerin en büyüklenmesi olmaktadır. Zincir, hammaddenin yeryüzünden çıkarılmasından başlar ve ürün kullanıldığında veya atıldığında sona erer. Tedarik Zinciri Konseyi ne göre, Tedarik Zinciri kavramı son ürünün üretilmesi ve dağıtımı(tedarikçinin tedarikçisinden müşterinin müşterisine kadar) ile ilgili bütün çabaları kapsar. Bu çabalar plan, (tedarik ve talebin yönetimi), kaynak (hammadde ve yarı mamullerin temini), üretim (imalat ve montaj), teslim (depolama ve stok takibi, sipariş alımı ve yönetimi, bütün kanal boyunca dağıtım ve müşteriye teslim) olmak üzere dört temel süreçten oluşur. Tedarik zinciri, tedarikçi firmalar, üreticiler, dağıtım servisleri ve müşterilerden oluşan, ileriye doğru malzeme ve geriye doğru bilgilerin akışı ile birbirlerine bağlandıkları bir sistemdir. Tedarik zincirinde hammadde kaynaklarının belirlenmesi, hammaddenin tedarik edilmesi, üretimin yapılması ve ürünlerin müşteriye ulaştırılması alt süreçlerini kapsayan bir süreç kastedilir (Palamutçu, t.y.: 1). Günümüzde birçok işletme rekabet üstünlüğü elde etmede işletmeler arası ilişkilerin önemini anlamış ve gerek tedarikçileri gerekse müşterileri ile olan ilişkilerini karşılıklı işbirliği ve menfaat esasına bağlı olarak yeniden yapılandırmaya başlamışlardır. Özellikle tedarikçilerle geliştirilen sıkı işbirliğinin; ürün kalitesinin arttırılması, satın alınan ürünlerin maliyetinin düşürülmesi, üretim ve dağıtım esnekliğinin geliştirilmesi, müşteri memnuniyetinin arttırılması gibi konularda son derece olumlu katkılar sağladığı görülmektedir. İhracatçı firmalar açısından bakıldığında, büyük bir çoğunluğu için tedarik giderleri, en önemli gider kalemleri arasında yer alır. Tedarik sürecindeki verimsizlik ve aksaklıklar, stok kontrolü, nakliye planlaması, üretim planlaması ve müşteri ilişkileri gibi şirketin diğer alanlarına da yansır. Tedarik zinciri mal ve hizmetlerin üretim aşamasından, üretimine ve nihai tüketiciye ulaşmasına kadar birbirini izleyen tüm halkaları kapsar. İş süreçleri açısından bakıldığında, tedarik zinciri; satış süreci, üretim, envanter yönetimi,

13 3 malzeme temini, dağıtım, tedarik, satış tahmini ve müşteri hizmetleri gibi pek çok alanı içine almaktadır (Şen, 2008: 4). Şekil 1: Tedarik Zinciri Kaynak: (27/04/2011) Tipik olarak tedarik zinciri doğal kaynakların çevresel ve biyolojik düzenlenmesi ile başlar, hammaddelerin insan tarafından çıkarılması ile devam eder ve depolanma, uzak coğrafik yerleştirmeler ve son olarak müşteriye ulaşmasından önce birçok üretim halkalarını (örneğin parça yapılandırması, montaj, ve birleştirme) içerir (Wikipedi, ). Tedarik zinciri, tedarikçilerden son müşterilere ürün ya da hizmetlerin taşınması için fiziksel, finansal ve bilgi akışını destekleyen yaşam devir sürecidir. Yaşam devir süreci ürün ya da hizmetin müşteriye ulaşmasından kullanımının bitimine kadar geçen tüm aşamaları kapsar ( Kağnıcıoğlu, 2007: 9). Son yıllarda gelişen teknolojik imkânlar ve rekabet koşullarındaki değişimler tedarik zincirinin önemini daha da arttırmıştır. Ancak ülkemizdeki işletmelerin bu konudaki çalışmaları dünyadaki gelişmelerin gerisinde kalmaktadır. Bu da işletmelerin uluslararası pazardaki rekabet imkânlarını azaltmaktadır.

14 Tedarik Zincirinin Temel Özellikleri Tedarik zincirlerinin çoğu şu temel özellikleri gösterirler; 1. Tedarik zinciri, ürünün tedarik edilmesinden nihai tüketiciye sunulmasına kadar bütün aktiviteleri ve prosesleri içine alır. Bu faaliyetler, hammaddenin üretim merkezine taşınması, üretim faaliyetleri, dağıtım gibi birçok faaliyeti kapsamaktadır. 2. Birçok sayıda şirket tedarik zincirinde yer alabilir. Tedarikçi firmalar, tedarikçinin tedarikçisi firmalar, üreticiler, dağıtım servisleri ve müşterilerden oluşan bir zincir devam eder gider. 3. Bir müşteri bir diğerinin tedarikçisi olabilir, bu yüzden toplam zincir içinde birçok tedarikçi-müşteri ilişkileri mevcuttur. 4. Dağıtım sistemi, ürünlere ve pazara bağlı olarak, tedarikçiden tüketiciye olabileceği gibi, toptancılar, depolar ve perakendecilerden oluşan birtakım distribütörleri de içerebilir. 5. Ürünler ve hizmetler genellikle tedarikçilerden tüketiciye akar. Talep bilgileri ise genellikle tüketiciden tedarikçiye doğru akar (Bayhan, 2005: 10) Sağlık ve Sağlık Hizmetleri Kavramı Tüm toplumlar tarafından bireylerine doğuştan elde edilen bir hak olarak sunulan sağlık kavramı; Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından genel anlamda fiziksel, ruhsal ve sosyal yönden tam bir iyilik hali olarak tanımlanmaktadır. Bu tanıma göre sağlık, sadece bedenin değil, kişinin sosyal yaşantısı ve ruhsal hali ile de ilgilidir. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) kişiyi sosyal, psikolojik ve fiziksel yönleriyle bir bütün olarak ele almıştır ancak hastanelerin esas fonksiyonlarının yanında eğitim, araştırma ve geliştirme, toplumun sağlık seviyesini yükseltmek gibi fonksiyonları da bulunmaktadır (Kurtuluş, 2005, ) Günümüzde sağlık bakım harcamaları yükselirken kar marjları sürekli düşmektedir. Bu trend sağlık kurumlarında görev alan yöneticileri süreç odaklı düşünmeye ve örgütsel performansı artırmaya zorlamaktadır. Kurumun rekabet avantajı kazanması açısından daha fazla tedarik zinciri perspektifinden bakılması gerekmektedir (Töz, 2009: )

15 5 21. yüzyılda sağlık alanında hedeflenen en önemli konu; yalnızca daha uzun bir yaşam değil yaşam kalitesinin de yükseltilmesidir. Sağlık hizmetleri kavramı kişilerin sağlığının korunması ve teşhis, tedavi, bakım olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır. Gelişmiş ülkelerde kurumsallaşma üst düzeyde olduğu için sağlık hizmetleri genelde örgütler tarafından sunulmaktadır. Sunulan hizmetin ekip çalışması gerektirmesi nedeniyle kurumsal düşünme ve uygulama gerekmektedir. Sağlık hizmetleri kamu ya da özel şahıslar tarafından sunulabilmektedir. Sağlık hizmetleri sektöründe kar amacı güden ticari kuruluşlar olabileceği gibi, kar amacı gütmeyen kuruluşlar da yer almaktadır. Sağlık hizmetleri, hizmet kavramı için geliştirilmiş tüm özelliklere sahip olmakla beraber, farklı bazı özelliklere de sahiptir. Bu özellikler nedeniyle sağlık sektöründeki kuruluşları belirlemek ve sınıflandırmak oldukça güçtür. Bu konuda geliştirilmiş bir gruplandırma şekil 2'de olduğu gibi gösterilebilir (Odabaşı, 1998: 25-26).

16 6 Şekil 2 Sağlık Hizmetleri Endüstrisi Kaynak: Odabaşı, 1998: Sağlık Hizmetlerinin Temel Özellikleri Sağlık hizmetlerinin kendine özgü özellikleri şunlardır: Sağlık hizmeti, kullanılması zorunlu bir hizmet olduğu için talep esnekliği katıdır: Sağlık hizmeti kullanımı beslenme ve barınma gibi zorunludur. Hizmetin kullanılmaması durumunda ölüm ya da acı ile karşı karşıya kalınacaktır. Bu nedenle sağlık hizmetleri talebinin fiyatlar karşısındaki duyarlılığı zayıftır. Hasta için, hastalığın önem ve şiddetine göre ağırlaşan bir şekilde, fiyatların düşmesi veya yükselmesi çok önemli değildir. Fiyatın yüksek olması talebi azaltmayacağı gibi düşük olması da tüketimi önemli ölçüde artırmaz. Örneğin bir ilacın fiyatının düşmesi ya da yükselmesi kullanımını veya kullanım dozunu değiştirmeye gerekçe olamaz. Aynı şekilde ameliyat fiyatlarındaki değişim de talebi etkilemeyecektir.

17 7 Sağlık hizmetlerinin bir bölümü toplumsal özellik taşır: Bulaşıcı hastalıklarda sunulan sağlık hizmeti o bölgedeki tüm nüfusu ilgilendirir. Bu nedenle koruyucu sağlık hizmetlerinin hasta olsun olmasın herkese sunulması gerekir. Sağlık hizmetleri talebi tesadüfidir (rassaldır): Sağlık hizmetlerinde talep devamlılık göstermez. Kimin, ne zaman, hangi hastalığa yakalanacağı tahmin edilemez. Örneğin 40 yaşına kadar hiç ilaç kullanmayan birisi yakalandığı bir hastalık sonucu önemli boyutta ilaç kullanıcısı olabilir. Sağlık hizmetleri piyasasının böyle bir belirsizliğe karşı korunması için sağlık sigortası sistemi uygulanmaktadır. Sağlık sigortası ile önceden ödeme yöntemiyle risk bölüşümü sağlanmaktadır. Sağlık hizmetlerinde kişinin talebini hekim belirler: Diğer mal ve hizmetlerde olduğu gibi ihtiyacı ve ihtiyacın miktarını tüketicinin kendisi yani hasta belirlemez. Sağlık hizmetlerine duyulan ihtiyacın tanısı, tedavi şekli, tıbbi bilgi ve tıbbi teknolojik imkanlar çerçevesinde hekim tarafından belirlenir. Kişilerin hekim seçme özgürlüğü bu durumu değiştirmez. Dolayısıyla sağlık hizmetlerinde tüketicinin rasyonel davranış imkanı oldukça sınırlıdır. Hasta almış olduğu sağlık hizmetlerinin kalitesini ve karakterini ölçme yeteneğine sahip değildir: Tüketicinin kullandığı mal veya hizmetin sağladığı faydayı ve kaliteyi ölçme yeteneği vardır. Ancak aynı şans sağlık hizmetlerinde mümkün değildir. Bu nedenle sağlık hizmetlerinin tamamen piyasa koşullarına bırakılması güçlükler doğuracaktır. Tüketicinin koruma altına alınması ve farklı uygulamalar yapılması zorunludur. Sağlık hizmetlerinin ikamesi yoktur: Mal veya hizmetlerin fiyatlarında oluşan değişimler sonucunda tüketiciler bu mal veya hizmetin sağlayacağı faydayı sağlayacak başka bir mal veya hizmete yönelirler. Bunun sonucunda da piyasa dengesi sağlanmış olur. Ancak sağlık hizmetlerinde kişiler önerilen sağlık hizmetini aynen almak zorundadır. Önerilen

18 8 sağlık hizmetinin başka bir hizmetle ikame edilme imkânı ya hiç yoktur ya da çok sınırlıdır. Örneğin bir mide ameliyatının yerine geçecek başka bir yol yoktur. Sağlık hizmetleri yine kendine özgü özelliklerinden dolayı, çoğu kez kar amaçlı olmayıp sosyal amaçlıdır: İnsan sağlığının parayla ölçülememesi nedeniyle, sağlık hizmetleri genelde sosyal amaçlı olarak sunulmaktadır. Maliyet, fayda, kar gibi piyasa ekonomisinin temel kavramları sağlık sektöründe farklı bir anlam kazanmaktadır. Bu nedenle sağlık hizmetleri piyasa ekonomisi koşullarına bırakılmamakta, sektörün şartlarına uygun "sağlık ekonomisi sistemi" oluşturulmaktadır. Sağlık hizmetlerinin bu kendine özgü özellikleri sebebiyle farklı bir ekonomi dalı olarak sağlık ekonomisi kavramı ortaya çıkmıştır. Sağlık sektörüne ayrılan kaynakların hızla artması da sağlık ekonomisinin gelişimini hızlandırmıştır (Tokat, 2001: 3-7) Sağlık Hizmetlerinin Biçimleri Sağlık hizmetleri koruyucu, tedavi edici ve rehabilite edici olmak üzere üç temel başlık altında ele alınmaktadır. Koruyucu sağlık hizmetleri primer, sekonder ve tersiyer koruma olarak üçe ayrılır. Primer Koruma: Kişisel ya da toplumsal düzeyde sağlığı geliştirmek için aşılanma, dengeli beslenme, çevrenin güvenli hale getirilmesi anlamına gelirken, Sekonder Koruma: Erken tanı ve tedavi önlemlerinin alınması demektir. Tersiyer koruma: Hastalığa bağlı oluşan sakatlıkların en aza indirgenmesini ifade etmektedir. Ayrıca koruyucu sağlık hizmetlerinin kişiye ve çevreye yönelik olmak üzere iki boyutu vardır. Tedavi Edici Sağlık Hizmetleri, Hastaları tedavi etmek amacıyla düzenlenen sağlık hizmetleri, birinci, ikinci ve üçüncü basamak tedavi merkezleri olarak üç ana grupta ele alınabilir. Birinci Grup Tedavi Merkezleri: Hastalıkların evde ya da ayakta teşhis ve tedavisi için düzenlenen hizmet merkezleridir. Ülkemizdeki sağlık ocakları,

19 9 muayenehaneler, Verem Savaş Dispanserleri, Ana-Çocuk Sağlığı Merkezleri birinci basamak sağlık hizmeti veren kuruluşların bazı örnekleridir. İkinci Basamak Tedavi Merkezleri: Hastalıkların teşhis ve yatırılarak tedavisi için düzenlenen hizmet merkezleridir. Ülkemizdeki tam teşekküllü devlet hastaneleri, özel hastaneler, yataklı sağlık merkezleri bu tür hizmet veren kuruluşların bazı örnekleridir. Üçüncü Basamak Tedavi Merkezleri: İleri tetkik ve özel tedavi gerektiren hastalıklar için düzenlenen sağlık hizmet merkezleridir. Ülkemizdeki ruh ve sinir hastalıkları hastaneleri, kanser hastaneleri, meslek hastalıkları hastaneleri, üniversite hastaneleri bu tür hizmet veren kuruluşların bazı örnekleridir. Rehabilite Edici Sağlık Hizmetleri, hastalık ve kazalara bağlı olarak gelişen kalıcı bozukluklar ve sakatlıkların günlük hayatı etkilemesini engellemek ya da bu etkiyi en aza indirgemek, kişinin bedensel ve ruhsal yönden başkalarına bağımlı olmadan yaşamasını sağlamak amacıyla düzenlenen sağlık hizmetleridir. Bu hizmetler Tıbbi ve Sosyal Rehabilitasyon olarak iki şekilde verilmektedir. ( (30/03/2011)

20 10 İKİNCİ BÖLÜM HASTANELERİN TEMEL ÖZELLİKLERİ 2.1. İşletme Olarak Hastaneler Bir işletme olan ve hizmet üreten hastaneler için birçok tanım yapılmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) hastaneleri, "müşahede, teşhis, tedavi ve rehabilitasyon olmak üzere gruplandırılabilecek sağlık hizmetleri veren, hastaların uzun veya kısa süreli tedavi gördükleri yataklı kuruluşlardır" şeklinde tanımlamaktadır. Sağlık Bakanlığı Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliğinde ise hastaneler, "hasta ve yaralıların hastalıktan şüphe edenlerin ve sağlık durumlarını kontrol ettirmek isteyenlerin, ayakta veya yatarak müşahade, muayene, teşhis, tedavi ve rehabilite edildikleri, aynı zamanda doğum yapılan kurumlar" olarak tanımlanmaktadır. Birbirine benzeyen bu iki tanımda hastanelerin asıl işlevleri hasta ve yaralıların tedavisi olarak belirtilmiştir. Ancak hastanelerin esas fonksiyonlarının yanında eğitim, araştırma ve geliştirme, toplumun sağlık seviyesini yükseltmek gibi fonksiyonları vardır (Büker ve Bakır, 2001: 3). Hastaneler; tedavi ve tıbbi bakım fonksiyonlarının yanı sıra, hekimlerin ve yardımcı sağlık personelinin eğitimi, tıbbi araştırma ve toplum sağlığı gibi konularda eğitim veren bir kurum, bir araştırma birimi, birçok meslek mensuplarından kişilerin çalıştığı bir örgüt, sosyal bir kurum ve çoğunluğu kamu kuruluşu niteliğinde olan hizmet işletmeleridir ( Özgen, 1993: 9). Hastanelerin belirtilen fonksiyonları yerine getirmek için ihtiyaç duydukları insangücü ve tıbbi malzemelerin uygun zamanda, yerde, kalitede ve fiyatta sağlanması, sağlık hizmetlerinin özellikleri ve hizmetin uygun şekilde yerine getirilmemesinden doğacak acının telafisinin çok güç ya da imkânsız olması ve

21 11 toplum sağlığına olabilecek olumsuz etkileri göz önüne alındığında hastanelerde tedarik zincirinin ne kadar önemli olduğunu ortaya koymaktadır Sistem Yaklaşımına Göre Hastaneler Yukarıda hastanelerin tanımları işlevsel tanımlardır. Hastaneleri sistem yaklaşımına göre tanımlamak istersek hastaneler, dinamik, değişken bir çevre içinde girdileri belli süreçlerden geçirerek çıktıya dönüştüren, geribildirim mekanizmasına sahip sistemlerdir. Hastanelerin girdileri, hastalar, insan gücü, malzeme, fiziksel ve finansal kaynaklardır. Hastanelerin çıktısı ise hasta ve yaralıların tedavisi, personelin hizmet içi eğitimi, öğrencilerin klinik eğitimleri, araştırma-geliştirme faaliyetleridir. Hastaneler bir bütün olarak sistem yaklaşımıyla tanımlanabileceği gibi, hastane içindeki çeşitli hizmet birimleri de birer alt sistem olarak tanımlanabilir. Hastanelerin işlevlerini yerine getirebilmesi için her hizmet biriminin bir araya getirilerek organize edilmesi gerekir. Hastaneler; hasta yatırma, teşhis, tedavi ve teknik hizmetlerle birleşmiş kurumlardır. Bu kurumlar birçok farklı meslek grubundan kişilerin çalıştığı bir örgüt, sosyal ve toplumsal bir kurumdur (Büker ve Bakır, 2001: 4). Bir işletme çeşidi olan hastaneler en geniş ifadeyle müşahede, teşhis, tedavi ve rehabilitasyon olmak üzere gruplandırılabilecek hizmetlerin verildiği, hastaların kısa veya uzun süreli tedavi gördükleri yataklı tedavi kuruluşlarıdır. Sağlık hizmetlerinin tümünü sunabilmek için birbirine bağımlı çeşitli teknik ve tıbbi işlemlerin ortaya konulduğu kurumlardır. (Keskin, 2006: 1003) Hastanelerin Amaçları Hastanelerin çok değişik kuruluş amaçları olmakla birlikte tüm hastaneler için geçerli temel amaçlar bulunmaktadır. Bu amaçlar şu şekilde sıralanabilir: Kaliteli hasta bakımı ve tedavi hizmetlerinin en düşük maliyetle sunulmasını sağlamak,

22 12 Makro düzeyde istihdam sağlamak, ekonomik ve sosyal kalkınma için en son tıbbi ve teknolojik bilgiye dayalı eğitim ve araştırmayı sağlamak, hastalıkları önlemek ve tedavi için gerekli tedbirleri almak, Ulusal ve kurumsal gelirleri en ekonomik şekilde kullanarak, daha çok sağlık hizmeti sunmaktır. Sağlık Bakanlığı hastanelerin amaçlarını Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliğinde "hastanelerdeki hizmet çeşitleriyle, bunların uygulanmasındaki esaslar ve hastane personelinin görev, yetki ve sorumlulukları arasındaki ilişkileri belirtmek yoluyla, modern çağın icaplarına ve ülke gerçeklerine uygun, hızlı, disiplinli, üstün kaliteli ve ekonomik bir hastane işletmeciliği sağlamaktır" şeklinde belirtilmiştir (Büker ve Bakır, 2001: 4-5) Hastanelerin İşlevleri Hasta ve Yaralıların Tedavisi Hastaneler ilk önceleri daha ziyade dini inançlara dayanarak ve tanrılara adanarak kurulmuşlardır. Buralardaki sağlık hizmeti de din görevlileri tarafından verilmeye başlanmıştır. Sosyal, ekonomik, teknolojik ve tıbbi gelişmeler sonucunda bilimsel temellere dayanan hastaneler kurulmuştur. Fizyolojik ve psikolojik boyutu bulunan hastalık halinin tedavisi için farklı meslek gruplarının birlikte çalışması gerekmektedir. Hastaneler hasta ve yaralıların tedavisinin yapıldığı bir organizasyondur Eğitim Hastanelerde hasta ve yakınlarına, öğrencilere, hastane personeline ve sağlık konularında kamuoyuna eğitim verilmektedir. Hastanede tedavi gören hasta ve yakınlarının hastalıkları, tedavileri ve hastalıklardan korunma yöntemleri hakkında bilgilendirilmesi ile toplumun sağlık düzeyinin yükseltilmesi hedeflenir. Hastanede verilen ikinci tür eğitim tıp, hemşirelik

23 13 ve yardımcı sağlık personeline verilen klinik eğitimdir. Hastanede çalışan personelin tıpta ve teknolojide yaşanan değişimlere ayak uydurması için de personele hizmetiçi eğitim verilmesi gerekmektedir. Bütün bunların dışında başka bir eğitim hizmeti de sağlık ile ilgili konularda kamuoyunun eğitimidir. Bu eğitim ile verilen sağlık hizmetinin kamuoyuna duyurulması, sağlık kontrolü yaptırılması ve ihtiyaç halinde hastanelerin kullanılmasının teşvik edilmesi sağlanmaya çalışılır Araştırma ve Geliştirme Faaliyetleri Hastanelerdeki araştırma ve geliştirme faaliyetleri tıbbi ve idari olmak üzere iki türlüdür. Tıbbi araştırma da klinik ve geçmişe dönük olmak üzere kendi içinde ikiye ayrılır. Klinik araştırma hasta ve deney hayvanları üzerinde yapılan araştırmadır. Geçmişe dönük araştırma ise hasta dosyaları üzerinden yapılan araştırmadır. İdari araştırma, hastanedeki işletmecilik sorunlarının saptanıp, verimlilik ve etkinliği artırmaya yönelik olarak yapılan araştırmalardır Toplumun Sağlık Seviyesinin Yükseltilmesine Katkıda Bulunma Burada açıklanan tüm işlevler dolaylı yoldan toplumun sağlık seviyesini de yükseltmektedir. Artık günümüzde hastanelerin tedavi hizmeti yanında koruyucu sağlık hizmeti vermesi de beklenmektedir. Bu hastaneye başvuran hastalara yapılan tetkikler neticesinde muhtemel hastalıkların teşhisi için alınacak tedbirler ile kanser, alkolizm gibi konularda değişik kuruluşlarla işbirliği sağlanarak eğitim programları, aşı programları veya tarama programları düzenlenerek sağlanabilir (Seçim, 2001: 5) Hastanelerin Sınıflandırılması Hastaneler verdikleri tedavi hizmetlerinin türüne, yönetim ve kontrollerine, finansal kaynakların türüne (mülkiyet türüne), büyüklüklerine (yatak kapasitelerine), hastaların hastanede kalış sürelerine, kadrolu personelinin kompozisyonuna göre sınıflandırılabilmektedir. Ancak sınıflandırmalar genellikle, verilen tedavi hizmetinin türü, finansal kaynakların türü, büyüklük ve hastaların hastanede kalış sürelerine göre yapılmaktadır.

24 14 Fakat yapılan sınıflandırmalarda genellikle, ''verilen tedavi hizmetinin türü'', ''hastaların hastanede kalış süreleri'', ''finansal kaynakların türü yani mülkiyet türü'' ve ''büyüklükleri'' esas alınmaktadır. Verilen tedavi hizmetinin türüne göre hastaneler iki grupta toplanmaktadır: Genel ve özel dal hastaneleri: Genel Hastaneler Her türlü acil vaka ile yaş cinsiyet farkı gözetilmeksizin, bünyesindeki mevcut uzmanlık dallarıyla ilgili hastaların kabul edildiği hastanelerdir Özel Dal Hastaneleri Belirli bir yaş veya türde hastaların kabul edildiği hastanelerdir. Sözgelişi, çocuk hastaneleri ve doğumevleri bu gruba girmektedir. Bu ayrıma bağlı olarak yapılan başka bir ayrım da, eğitim hastaneleri ile eğitim vermeyen hastaneler seklindedir. Eğitim hastaneleri, öğretim, eğitim ve araştırma yapılan uzman ve ileri dal uzmanlar yetiştirilen genel ve özel dal hastaneleridir. Burada sözü edilen eğitim, hekimlere uzmanlık kazandırmayı amaçlayan eğitimdir. Pek çok hastanede yardımcı tıp personeli ve öğrenci hemşirelere verilen klinik eğitim, bu hastanelerin eğitim hastaneleri olarak sınıflandırılması için yeterli olmamaktadır. Diğer bir sınıflandırmada ise ''hastaların hastanede kalış süreleri'' esas alınmaktadır. Buna göre hastaneler kısa süreli hastaneler ve uzun süreli hastaneler olarak ikiye ayrılmaktadır Kısa Süreli Hastaneler Hastalarının %50'den fazlasının 30 günden az hastanede kaldığı hastanelerdir. Türkiye'deki Devlet Hastaneleri bu gruba örnek olarak gösterilebilir.