12.Bölüm. Bankaların Kredi İşlemleri. Yrd. Doç. Dr.Oruç ALKILINÇ

Transkript

1 12.Bölüm Bankaların Kredi İşlemleri Yrd. Doç. Dr.Oruç ALKILINÇ

2 Amaçlarımız: Bu bölümü tamamladıktan sonra; aşağıdaki bilgi ve becerilere sahip olabileceksiniz. Bankaların fonksiyonları Bankaların Kredi verme fonksiyonu Kredi tahsis etmeye yetkili organlar Kredi türleri Ticari ve Bireysel Krediler Kredilere faiz tahakkuku gibi konularda bilgi edinilmiş olunacaktır. Anahtar Kavramlar Bankaların fonksiyonları, Kredi tahsisi, Kredi türleri, Ticari krediler, Bireysel krediler, kredi faizleri 1

3 İçindekiler BANKALARIN KREDİ İŞLEMLERİ BÖLÜM 1: BANKANIN TANIMI, GÖREVLERİ VE TÜRLERİ 1.Bankanın Tanımı 2.Bankanın görevleri 3.Banka Türleri BÖLÜM 2: KREDİ İŞLEMLERİ 1.Kredinin Tanımı Kredilerin Temel Unsurları Kredi Kullandırımının Amaçları Kredi Değerliliğinin Ölçülmesinde Dikkate Alınacak Hususlar 2.Kredi Açmaya Yetkili Organlar Yönetim Kurulu Kredi Komitesi Genel Müdürlük Bölge Müdürlük Şubeler 3.Genel Kredi Sınırları Kredi Kısıtlamaları Kredi Tahsis Limitleri BÖLÜM 3: KREDİ TÜRLERİ 1. Ticari Krediler 2.Ticari Kredilerin Çeşitli Yönden Sınıflandırılması Nitelik Açısından Kredilerin Sınıflan dırılması Vadelerine Göre Krediler Kredilerin Kullanım Amaçlarına Göre Sınıflandırılması Teminat Şekline Göre Kredilerin Ayrımı Kaynak Açısından Kredilerin Sınıflandırılması Kullandırılan Sektör Açısından Krediler İzin Açısından Kredilerin Sınıflandırılması Kullandırılan Para Cinsine Göre Krediler 3.Tüketici Kredileri Tüketici Kredilerinin Özellikleri Tüketici Kredilerinin Tarihi Tüketici Kredilerinin Çeşitleri Nakit Tüketici Kredisi 2

4 Faturalı İhtiyaç Kredisi Otomobil veya Taşıt Kredileri Kredi Kartları Mesken Kredisi( Konut kredileri) BÖLÜM 4: KATILIM BANKALARININ KREDİ KULLANDIRMA YÖNTEMLERİ 1. Kurumsal Finansman Desteği 2. Bireysel Finansman Desteği 3. Kar-Zarar Ortaklığı Yatırımı 4. Finansal Kiralama 5. Mal Karşılığı Vesaikin Finansmanı İhracat Vesaikinin Alım-Satımı İthalat Vesaikinin Alım-Satımı 6. Ortak Yatırımlar 3

5 BANKALARIN KREDİ İŞLEMLERİ BÖLÜM 1:BANKANIN TANIMI GÖREVLERİ VE TÜRLERİ 1.Bankanın Tanımı Bankalar, gerçek ve tüzel kişilerin tasarruflarını toplayarak, bunları gelir sağlayıcı işlere kredi yoluyla kanalize eden, ödemelere aracılık yapan, para nakli, senet tahsili, emanet kabulü gibi çeşitli hizmetler gören finansal işletmelerdir. 2.Bankanın görevleri Bankaların görevleri klasik olarak mevduat toplamak, kredi kullandırmak ve bankacılık hizmeti yapmak olarak ifade edilmekle birlikte, günümüzde çok geniş bir finansal yelpazeye yayılmıştır tarihinde kabul edilen ve halen yürürlükte olan 5411 sayılı Bankalar kanunu na göre bankaların görevleri; Mevduat kabulü, Katılım Fonu kabulü, Nakdî, gayrinakdî her cins ve surette kredi verme işlemleri, nakdî ve kaydî ödeme ve fon transferi işlemleri, muhabir bankacılık veya çek hesaplarının kullanılması dahil her türlü ödeme ve tahsilat işlemleri, çek ve diğer kambiyo senetlerinin iştirası işlemleri, saklama hizmetleri, kredi kartları, banka kartları ve seyahat çekleri gibi ödeme vasıtalarının ihracı ve bunlarla ilgili faaliyetlerin yürütülmesi işlemleri, efektif dahil kambiyo işlemleri; para piyasası araçlarının alım ve satımı; kıymetli maden ve taşların alımı, satımı veya bunların emanete alınması işlemleri, ekonomik ve finansal göstergelere, sermaye piyasası araçlarına, mala, kıymetli madenlere ve dövize dayalı; vadeli işlem sözleşmelerinin, opsiyon sözleşmelerinin, birden fazla türev aracı içeren basit veya karmaşık yapıdaki finansal araçların alımı, satımı ve aracılık işlemleri, sermaye piyasası araçlarının alım ve satımı ile geri alım veya tekrar satım taahhüdü işlemleri, sermaye piyasası araçlarının ihraç veya halka arz yoluyla satışına aracılık işlemleri, daha önce ihraç edilmiş olan sermaye piyasası araçlarının aracılık maksadıyla alım satımının yürütülmesi işlemleri, başkaları lehine teminat, garanti ve sair yükümlülüklerin üstlenilmesi işlemleri gibi garanti işleri, yatırım danışmanlığı işlemleri, portföy işletmeciliği ve yönetimi, Hazine Müsteşarlığı ve/veya Merkez Bankası ve kuruluş birlikleri nezdinde oluşturulan bir sözleşme kapsamında üstlenilen yükümlülükler çerçevesinde alım satım işlemlerine ilişkin piyasa yapıcılığı, faktöring ve forfaiting işlemleri, bankalararası piyasada para alım satımı işlemlerine aracılık, 4

6 finansal kiralama işlemleri, sigorta acenteliği ve bireysel emeklilik aracılık hizmetleri ve Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu nca belirlenecek diğer faaliyetleri yerine getirmektir. Ancak aşağıda türleri belirtilen bankaların hepsi yukarıda sayılan faaliyetlerin hepsini yepmaya yetkili olmayıp, Mevduat bankaları Katlım Fonu Kabulü ile Finansal Kiralama İşlemlerini, Katılım Bankaları Mevduat Kabulünü, Kalkınma ve Yatırım bankaları ise Mevduat ve Katılım Fonu Kabulü işlemlerini yapamamakta olup, her üç tür banka da bu kısıtlamaların dışındaki tüm faaliyetleri gerçekleştirebilmektedirler. 3.Banka Türleri Bankacılık çok farklı şekilde sınıflandırılmaktadır. Küçük-orta-büyük banka, uzmanlaşmışuzmanlaşmamış banka, holding bankacılığı, perakendeci-toptancı bankacılık, hizmet (yatırım) bankacılığı, ziraat-halk-iş bankacılığı, bireysel-ticari-kurumsal bankacılık gibi. Sözkonusu sınıflandırmalar bankaların fonksiyonları, kuruluş amaçları, hizmet çeşitlilikleri, faaliyet alanları, hitap ettikleri kitlleer gibi farklı etkenler gözönüne alınarak yapılmaktadır. Bankalar genel olarak aşağıdaki gibi sınıflandırılmaktadır. Merkez Bankaları Ticaret Bankaları Yatırım Bankaları Kalkınma Bankaları Özel amaçlar için kurulmuş bankalar Kıyı Bankaları Uluslararası Bankalar Ancak, ülkemizde bankalar 5411 sayılı Bankalar Kanunu na göre Mevduat Bankaları, Katılım Bankaları, Kalkınma ve Yatırım Bankaları olarak üç gruba ayrılmıştır. Mevduat bankaları: Bu Kanuna göre kendi nam ve hesabına mevduat kabul etmek ve kredi kullandırmak esas olmak üzere faaliyet gösteren kuruluşlar ile yurt dışında kurulu bu nitelikteki kuruluşların Türkiye'deki şubelerini ifade eder. Katılım bankaları: Bu Kanuna göre özel cari ve katılma hesapları yoluyla fon toplamak ve kredi kullandırmak esas olmak üzere faaliyet gösteren kuruluşlar ile yurt dışında kurulu bu nitelikteki kuruluşların Türkiye'deki şubelerini ifade eder. Kalkınma ve yatırım bankaları: Bu Kanuna göre mevduat veya Katılım Fonu kabul etme dışında; kredi kullandırmak esas olmak üzere faaliyet gösteren ve/veya özel kanunlarla kendilerine verilen görevleri yerine getiren kuruluşlar ile yurt dışında kurulu bu nitelikteki kuruluşların Türkiye'deki şubelerini ifade eder. 5

7 BÖLÜM 2. KREDİ İŞLEMLERİ 1. Kredinin Tanımı Bankalar Kanunu nun 48. Maddesine göre; Bankalarca verilen nakdî krediler ile teminat mektupları, kontrgarantiler, kefaletler, aval, ciro, kabul gibi gayrinakdî krediler ve bu niteliği haiz taahhütler, satın alınan tahvil ve benzeri sermaye piyasası araçları, tevdiatta bulunmak suretiyle ya da herhangi bir şekil ve surette verilen ödünçler, varlıkların vadeli satışından doğan alacaklar, vadesi geçmiş nakdî krediler, tahakkuk etmekle birlikte tahsil edilmemiş faizler, gayrinakdî kredilerin nakde tahvil olan bedelleri, ters repo işlemlerinden alacaklar, vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri ile benzeri diğer sözleşmeler nedeniyle üstlenilen riskler, ortaklık payları ve Kurulca kredi olarak kabul Birinci fıkrada belirtilenlere ilâve olarak, kalkınma ve yatırım bankalarının finansal kiralama yöntemiyle sağladığı finansmanlar ile katılım bankalarının taşınır ve taşınmaz mal ve hizmet bedellerinin ödenmesi suretiyle veya kâr ve zarar ortaklığı yatırımları, taşınmaz, ekipman veya emtia temini veya finansal kiralama, mal karşılığı vesaikin finansmanı, ortak yatırımlar veya benzer yöntemlerle sağladıkları finansmanlar da bu Kanun uygulamasında kredi sayılır. Mevduat Bankaları; topladıkları vadeli ve vadesiz mevduattan zorunlu karşılık ve likidite olarak ayırdıkları kısmın dışında kalanlar ve özkaynaklarının varlıklarına ayırdıkları kısmın dışında kalan kısımları ile para piyasaları, sermaye piyasaları ve organize piyasalardan sağladıkları krediler ve çıkardıkları borçlanma senetleri karşılığında elde ettikleri yerli ve yabancı para cinsinden fonları kredi olarak kullandırırlar. Katılım Bankaları; topladıkları vadesiz cari hesaplar ve vadeli katılma hesaplarından zorunlu karşılık ve likidite olarak ayırdıkları kısmın dışında kalanları ve özkaynaklarının varlıklarına ayırdıkları kısmın dışında kalan kısımları ile para ve sermaye piyasasından faizsiz kredi olarak sağladıkları yerli ve yabancı para cinsinden fonları kredi olarak kullandırırlar. Kalkınma ve Yatırım Bankaları; özkaynaklarının varlıklarına ayırdıkları kısmın dışında kalan kısımları, kendilerine tahsis edilen özel fonlar, kendi müstakrizlerinden, ortak ve ortaklıklarından genel esaslar dâhilinde sağladıkları fonlar ile bankalardan, para piyasaları ve sermaye piyasaları ve organize piyasalardan sağladıkları krediler ve çıkardıkları borçlanma senetleri karşılığında elde ettikleri yerli ve yabancı para cinsinden fonları kredi olarak kullandırırlar. 6

8 Kredilerin Temel Unsurları Zaman: Bankalar, nakdi ya da gayrinakdi tüm kredileri belli bir süre için kullandırırlar. Yani her kredinin bir vadesi vardır. Zaman, bankacılıktaki adıyla vade, bir kredinin en önemli unsurlarından birirdir. Vade uzadıkça risk artmaktadır. Bunda geleceğin belirsizliği ve finansal piyasalar ile ekonomik konjonktürün hızlı değişimi temel etkendir. Güven: Kredi veren ile kredi alan arasında kurulan ilişki, bir güven ilişkisidir. Eğer bu ilişki, kredi kullandırılmadan önce tam olarak tesis edilememiş ya da şüpheli durumlar içeriyorsa, kredi kullandırmak mümkün olmayacaktır. Risk: Bankacılıkta risk, ödünç verilen paraların tahsiline kadar meydana gelmesi muhtemel tehlikelerin toplamıdır. Kredinin geri ödenmesini tehlikeye sokabilecek çok sayıda risk unsuru olabilir. Firmanın ticari riski, finansal yapısından kaynaklanan riskler, kötü yönetimden kaynaklanabilecek riskler, kredinin yanlış yapılandırılması ve kullandırımından kaynaklanan riskler, ekonomik gelişmelerden doğan riskler vb. Kredi Kullandırımının Amaçları Kredinin Kullanım Amacı: Kullanılan kredi ile ne yapılacağı çok önemlidir. Örneğin, kısa vadeli kredi ile uzun vadeli yatırıma (Fabrika binası alımı gibi) gidilirse ya da kullandırılan zirai kredi ile ev yapılırsa, (Kredinin katma değer yaratacak ekonomik bir faaliyette kullanılmaması nedeniyle) kredinin vadesinde ödenmesinde güçlüklerle karşılaşılabilir. Akıcılık (Seyyaliyet): Kullandırılan kredinin faiz ve ana para gibi geri ödemeleri mutlaka zamanında yapılmalı, firmanın kredi limitleri uzun süre dolu ve hareketsiz kalmamalıdır. Aksi durumlar, kredinin geri ödenmesinde zorluklar olduğunu gösterir. Verimlilik (Randıman): Banka kullandırdığı krediler karşılığında elde edeceği faiz ve komisyon gelirlerini kar yaratacak şekilde hesaplamalı, müşteri bazında verimlilik sağlanmalıdır. Müşteri, sektör ve vade bakımından en yüksek geliri elde edebilecek alternatif yatırım alanları bulunarak kredi kullandırılmalıdır. Kredi Geri Ödemesi: Kredi, kullandırılan kredili müşterinin ekonomik faaliyetleri sonuncunda yarattığı artı değerle geri ödenmelidir. Ekonomik faaliyetleri sonucu, nakit yaratma performansı düşük olan bir kredinin geri ödenmesinde sorun yaşanabilir. Bu durumda, teminatlar nakde çevrilerek kredi kapatılarak tasfiye edilir. Kredi Değerliliğinin Ölçülmesinde Dikkate Alınacak Hususlar Firmaya kredi tahsisi yapılmadan önce; mevzuat gereği bilanço ve diğer mali tablolar alınıp incelenir. Firma hakkında yapılan mali analiz ve diğer toplanan bilgiler ışığında, firmaya ne amaçla, ne tutarda, ne vadeye kadar, hangi koşullarda ne tür bir kredi kullandırılacağı ve karşılığında ne gibi teminatlar alınacağına karar verilir. 7

9 Bu değerlendirmeyi yaparken, bankacılıkta 5C kuralı olarak bilinen kurallardan faydalanılır. (5C terimlerin İngilizce karşılıklarının baş harflerinden oluşmaktadır). 1.Character (Karakter): Boorçlunun itibarını, ödeme ahlakını yansıtmaktadır. Müşterinin ticari geçmişi, kredinin geleceğini etkileyen önemli bir unsurdur. Krşılıksız çek ve protesto bilgileri, kredi kullanan tarafın ödeme alışkanlıklarını göstermesi nedeniyle önemlidir. 2.Capacity (Kapasite): firma ya da bireyin ekonomik faaliyetlerinden gelir yaratma kapasitesi, borçlunun krediyi geri ödeme gücünü gösterir. Bunun için mali analiz işe hakimiyet ve deneyim göz önüne alınır. Bir işletmenin geçmiş performansı, ileride yapacağı işlerle ilgili ipucu verir. 3.Collateral (Teminat): Güvence (Teminat) kredinin riskini belirleyen ve riskini azaltan bir unsurdur. Kredi türü ile teminatın yapısının uyumlu olması da önemlidir. 4.Capital (Sermaye): Sermaye, müşterinin finansal yeterliliğinin bir göstergesidir. Sermayenin yeterliliğinin yanı sıra, etkin kullanılıp kullanılmadığı da değerlendirilmelidir. 5.Conditions (Ekonomik Koşullar): İşletmetlerin aldıkları kredilerin geri ödenmesi, uzun ve kısa dönemde ekonomik durumdaki gelişmelerden de etkilenir. Bu nedenle, ülkenin ve sektörün içinde bulunduğu durum göz önüne alınmalıdır. 2.Kredi Açmaya Yetkili Organlar Yönetim Kurulu Bankalarda kredi açma yetkisi esas itibariyle yönetim kuruluna aittir. Yönetim kurulu; kredi açma, onay verme ve diğer idarî esaslara ilişkin politikaları oluşturmak, bunların uygulanmasını ve izlenmesini sağlamak ve gerekli tedbirleri almakla yükümlüdür. Yönetim kurulu kredi açma yetkisini (alınacak teminatın şekli ve türü ile birlikte) teşkil edeceği kredi komitesine veya genel müdürlüğe devredebilir. Bir gerçek veya tüzel kişiye açılacak kredi sınırının tespitinde, yönetim kurulu, en fazla, kredi komitesine özkaynakların yüzde onu, genel müdürlüğe yüzde biri tutarındaki kredi açma yetkisini devredebilir. Kredi açma yetkisini haiz olanlar, kendileri ile eş ve velâyeti altındaki çocuklarının veya bunlarla risk grubu oluşturan diğer gerçek ve tüzel kişilerin taraf olduğu kredi işlemlerine ilişkin değerlendirme ve karar verme aşamalarında yer alamaz ve bu hususu yazılı olarak yetkililere bildirir. Kredi Komitesi Yönetim Kurulu üyelerinden icrai göreve sahip iki kişi ve Genel Müdür veya vekilinden oluşur. Kredi tahsis işlemlerinin banka faaliyetleri gereği süreklilik arzetmesi nedeniyle, 8

10 Yönetim Kurulu nun her zaman toplanması mümkün olmadığından, onun adına Kredi Komitesi kredi taleplerini inceleyerek karara bağlar ve tahsis işlemlerini gerçekleştirir. Ancak, alınan kredi tahsis kararları oybirliğiyle alınırsa tekrar Yönetim Kurulu ndan geçirmeye gerek yoktur, oy çokluğuyla alınırsa en kısa sürede toplanacak Yönetim Kurulu kararından geçirilmelidir. Genel Müdürlük Yönetim Kurulu tarafından kendisine devredilen kredi açma yetkisini bizzat Genel Müdürlük olarak kullanabilecği gibi, yetkisinin bir kısmını veya tamamını diğer birimlere, bölge müdürlüklere veya şubelere de devrederek veya dağıtarak kullanabilir. Ülkemizdeki uygulamada bir çok bankada işlemlerin hızlı yürütülmesi ve sorumlulukların dağıtılması açısından, Genel Müdürlük yetkisi, Bölge Müdürlükleri ve Şubelere sınıflarına göre dağıtılmaktadır. Bölge Müdürlükleri Her bankada olmasa da, şube sayısı fazla ve ülkenin geniş coğrafi kesimlerine dağılmış olarak faaliyet gösteren büyük bankalar Genel Müdürlük ile şubeler arasında aracılık etmek ve yetki dağılımını sağlamak için Bölge Müdürlükleri ihdas etmiştir. Genel Müdürlük, işlemlerin daha hızlı yürütülmesi ve riskin kotrollü bir şekilde takibi ve tahsisi için kredi limitlerinin bir kısmını Bölge Müdürlüklerine devretmiştir. Şubeler kendi limitlerini aşan talepler için bağlı oldukları Bölge Müdürlükleri nden kredi tahsis talebinde bulunarak işlemlerin hızlı bir şekilde yapılmasını ve riskin üst makamlar tarafından takip ve kontrolünü de paylaşmış olurlar. Şubeler Bankalar kredi taleplerini genellikle şubeleri kanalıyla kullandırılar. Genel müdürlük tarafından şubelere, sınıflarına göre Genel Müdürlük ve Bölge Müdüdrlüğü yetkisinin altında kredi tahsis yetkisi dağıtılarak, kredi taleplerinin incelenmesi ve tahsisini şubelere bırakırlar. Bazı büyük şubeler Bölge Müdürlüğüne bağlı olmayabilir, bunlara Bölge Müdürlüğü yetkisisine kadar yetki verilebilir. 3. Genel Kredi Sınırları Bankalar topladıkları mevduatları ve özkaynaklarından duran varlıklara ayırdıkları kısmın dışındakilerini kredi olarak kullandırırlar. Ancak, istedikleri gerçek veya tüzel kişilere istedikleri kadar kredi kullandırmak konusunda tamamen serbest olmayıp bazı kısıtlamalarla karşı karşıyadırlar. Kredi kullandırılan gerçek ve tüzel kişiler taşıdıkları risklere göre aşağıda belirtilen risk gruplarına ayrılır. 9

11 Kredi Kısıtlamaları Firmaların risk grubu: Bir gerçek kişi ile eşi ve çocukları, bunların yönetim kurulu üyesi veya genel müdürü oldukları veya bunların ya da bir tüzel kişinin birlikte veya tek başlarına, doğrudan ya da dolaylı olarak kontrol ettikleri ya da sınırsız sorumlulukla katıldıkları ortaklıklar bir risk grubunu oluşturur. Banka Ortaklarının risk grubu: Bir banka ile bu bankanın nitelikli pay sahipleri, yönetim kurulu üyeleri ve genel müdürü, bunların birlikte veya tek başına, doğrudan ya da dolaylı olarak kontrol ettikleri ya da bunların sınırsız sorumlulukla katıldıkları veya yönetim kurulu üyesi ya da genel müdürü oldukları ortaklıklar bankanın dahil olduğu risk grubunu oluşturur. Kamu Kuruluşları risk grubu: Sermayesinin çoğunluğu ayrı ayrı veya birlikte Hazineye, Özelleştirme İdaresi Başkanlığı na, genel veya katma bütçeli dairelere ait bankalar; doğrudan veya dolaylı olarak kontrol ettikleri ortaklıklar ile birlikte bir risk grubu oluşturur. Bankalar dışındaki kamu iktisadi teşebbüslerinin veya hisselerinin çoğunluğu Özelleştirme İdaresi Başkanlığı nın elinde bulunan diğer kamu kurum ve kuruluşları, sermaye, yönetim ve denetimlerine hâkim oldukları bağlı ortaklık, iştirak ve müesseseler ile birlikte bir risk grubu oluşturur. Bankalar; Yönetim kurulu üyelerine, genel müdüre, genel müdür yardımcılarına ve kredi açmaya yetkili mensuplarına; bunların eş ve velâyet altındaki çocuklarına; tek başlarına ya da birlikte sermayesinin yüzde yirmibeş veya fazlasına sahip oldukları ortaklıklara, Yukarıda sayılanlar dışında kalan mensupları ile bunların eş ve velâyeti altındaki çocuklarına, Mensuplarının kurduğu veya bunlar için kurulan sandık, dernek, sendika veya vakıflara, her ne şekil ve surette olursa olsun nakdî ve/veya gayrinakdî kredi veremez, tahvil ya da benzeri menkul kıymetlerini satın alamazlar. Ancak, birinci fıkra hükümleri, yönetim kurulu üyeliklerinde aslen bulunan veya temsilci bulunduran ve banka sermayesinde doğrudan veya dolaylı olarak nitelikli paya sahip olan gerçek kişi ortaklar ile tüzel kişi ortaklar hakkında uygulanmaz. Bir bankanın ortaklıklarının yönetim ve denetim kurullarında bulunan kimselerin aynı zamanda ilgili bankanın mensubu olması, bu ortaklıkların ilgili banka ile işlem yapmasına engel değildir. 10

12 Bankanın dâhil olduğu risk grubunda bulunan gerçek ve tüzel kişilere kredi kullandırılması hâlinde, gerekli kararların yönetim kurulunun üye tam sayısının üçte iki çoğunluğu ile alınması ve bunlara sağlanan kredi koşullarının kredi kullananın lehine diğer kişi ve gruplara kullandırılanlardan ve piyasa koşullarından farklılık arz etmemesi şarttır. Bir bankanın yönetim kurulu üyelerine, mensupları ile bunların eşlerine ve velâyet altındaki çocuklarına, aylık net ücretleri toplamının beş katını aşmamak üzere verilecek krediler, üç katını aşmamak üzere çek karnesi veya kredi kartı verilmesi suretiyle kullandırılacak krediler ile karşılığı nakit, nakit benzeri kıymet ve hesaplar ile kıymetli maden olan işlemler ve Hazine Müsteşarlığı, Merkez Bankası, Özelleştirme İdaresi Başkanlığı ve Toplu Konut İdaresi Başkanlığıyla yapılan işlemler ile bu kurumlarca çıkarılan ya da ödenmesi garanti edilen bono, tahvil ve benzeri menkul kıymetler karşılığı kullandırılan krediler kısıtlamaya tâbi değildir. Kredi Tahsis Limitleri Bankalarca bir gerçek ya da tüzel kişiye veya bir risk grubuna kullandırılabilecek kredilerin toplamı özkaynakların yüzde yirmibeşini aşamaz. Bu oran, 5411 sayılı Bankalar Kanunu nun 49 uncu maddesinin ikinci fıkrasında tanımlanan risk grubu (Banka ortaklarının risk grubu) bakımından yüzde yirmi olarak uygulanır. Kurul bu oranı yüzde yirmibeşe kadar yükseltmeye veya kanunî haddine kadar indirmeye yetkilidir. Bir adi ortaklığa verilen krediler, sorumlulukları oranında ortaklara kullandırılmış sayılır. Bankalarca hâkim ortak veya nitelikli pay sahibi olup olmadıklarına bakılmaksızın bankaların sermayesinin yüzde bir ve daha fazla payına sahip olup pay defterine kayıtlı olan tüm ortaklarına ve bunlarla risk grubu oluşturan kişilere kullandırılacak kredilerin toplamı özkaynaklarının yüzde ellisini aşamaz. Birlikte kontrol edilen ortaklıklara kullandırılan krediler, bu ortaklıkları birlikte kontrol eden hissedarların her birinin ortaklık sermayesinde sahip olduğu payların, birlikte kontrol ettikleri toplam paya oranı ölçüsünde ortaklığı birlikte kontrol eden her bir hissedarın dâhil olduğu risk grubuna kullandırılmış sayılır. Bir gerçek ya da tüzel kişiye veya bir risk grubuna özkaynakların yüzde onu veya daha fazlası oranında kullandırılan krediler büyük kredi sayılır ve bunların toplamı özkaynakların sekiz katını aşamaz. Bir risk grubuna kullandırılan kredilerin teminatını oluşturmak üzere aynı risk grubuna dâhil gerçek veya tüzel kişilerden kabul edilen aval, garanti ve kefaletler risk grubuna ait kredi sınırlarının hesabında dikkate alınmaz. 11

13 Gayrinakdî krediler, vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri ile benzeri diğer sözleşmeler, kabul edilen aval, garanti ve kefaletler, kredi kuruluşları ve finansal kuruluşlarla gerçekleştirilen işlemler, Kurulca kabul edilecek ülkelerin merkezî yönetimleri, merkez bankaları ve bankaları ile yapılan işlemler veya bunlarca çıkarılan ya da ödenmesi garanti edilen bono, tahvil ve benzeri sermaye piyasası araçları, verilen diğer garantiler karşılığı yapılan işlemler kredi sınırlarının hesabında Kurulca belirlenen esaslar ve oranlar dâhilinde dikkate alınır. BÖLÜM 3: KREDİ TÜRLERİ Genel olarak krediler, kredi kullandırılan müşterinin durumu, ticari kimliğinin olup olmadığına ve krediyi kulanma amacına göre Ticari Krediler ve Tüketici Kredileri olarak ikiye ayrılır. 1.Ticari Krediler: Ticaret ve sanayi erbabının bir gelir elde etmek amacıyla kullandıkları nakdi ve gayri nakdi kredilerdir. 2.Ticari Kredilerin Çeşitli Yönden Sınıflandırılması Ticari Kredilerin Nitelik Açısından Sınıflandırılması Nakdi krediler: Kısa, orta ve uzun vadeli olarak ticaretle uğraşan gerçek ve tüzel kişilere nakit olarak kullandırılan krediler, satın alınan tahvil ve benzeri sermaye piyasası araçları, tevdiatta bulunmak suretiyle ya da herhangi bir şekil ve surette verilen ödünçler, varlıkların vadeli satışından doğan alacaklar, vadesi geçmiş nakdî krediler, tahakkuk etmekle birlikte tahsil edilmemiş faizler, gayrinakdî kredilerin nakde tahvil olan bedelleri, ters repo işlemlerinden alacaklar nakdi kredi olarak adlandırılır. Nakit Kredilerin Genel Olarak Kullanılma Şekilleri İskonto/İştira Kredileri: Borçlusu yurt içi ve yurt dışında bulunan bir vadeli senedin, dış iskonto yöntemine göre belli bir faiz oranı üzerinden faizi hesaplanarak, faiz, komisyon ve vergiler ana paradan düşülmek suretiyle, bakiyesinin kredi lehdarına ödenmesi ve vade sonunda senedin nominal değeri üzerinden tahsil edilerek tasfiye edilmesi suretiyle kullandırılan kredidir. İskonto, senedin nominal değeri ile peşin değeri arasındaki farktır. İskonto kredisi; iskonto edilen vadeli senedin ciro ve teslim yoluyla bankaya satılması işlemidir. Senet borçlusu, banka ile aynı şehir içinde ise yapılan kredi işlemine iskonto, ayrı şehirlerde veya ayrı ülkede ise iştira denir. 12

14 Borçlu Cari Hesap Biçiminde Çalışan Krediler: Belirli bir vadesi olan, limit içinde kalınmak kaydıyla her an para yatırılıp çekilebilen, faiz oranı ihbar edilmek kaydıyla her an değiştirilebilen, reeskont dönemlerinde veya anlaşılan dönemlerde faiz tahakkuk ettirilen ve vade sonunda tasfiye edilen nakit kredilerdir. Faiz oranları kredi kullandırıldığı tarihte piyasa şartlarına göre belirlenir ve zaman içinde konjonktüre göre tarafların mutabakatıyla değişebilir. Kredi vadesi en fazla 18 aydır. Bankacılık uygulamasında bu krediye senet mukabili veya senet karşılığı kredi de denmektedir. Bunun nedeni bu tür kredilere teminat olarak müşteri senet veya çeki alınmak suretiyle kullandırılmasıdır. Ülkemizde son dönemlerde ticari kesim arasında senet kullanımının azalması ve onun yerine çeklerin vadeli olarak kullanımının artması nedeniyle senet yerine çek alınması tercih edilmektedir. Spot Krediler: Spot krediler, firmaların kısa süreli nakit ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik kullandırılan kısa vadeli ve bir defalık kredilerdir. Başlangıcı, vadesi kesin olarak baştan belirlenen, genellikle bir defada kullandırılarak vade sonuna kadar bir başka ödemeye ve çekilişe izin verilmeyen, faizi sabit veya bir göstergeye endeksli olan ve vade sonuna kadar değiştirilemeyen, ara dönemlerde faiz tahakkuk ettirilmeyen ve tüm faizli bakiyesi ile anaparası vade sonunda bir defada tasfiye edilen nakit kredilerdir. Gayrinakdi Krediler Bankanın, adını ve prestijini kullandırarak müşterilerin ihtiyacını karşılamak amacıyla yurt içi ve yurt dışına verdikleri teminat mektupları, kontrgarantiler, kefaletler, aval, ciro, kabul kredileri ve bu niteliği haiz taahhütler, vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri ile benzeri diğer sözleşmeler nedeniyle üstlenilen riskler, ortaklık payları ve Kurulca kredi olarak kabul edilen işlemler gayrinakdi kredi olarak adlandırlır. Gayrinakdi krediler, ticari bir iş ya da taahhüdün banka tarafından garanti edilmesi, ya da işin veya taahhüdün yerine getirilmesine bankanın kefil olması biçiminde tanımlanabilir. Gayrinakdi krediler genel olarak aşağıdaki belirtildiği şekilde Temianat Mektubu, Kontrgaranti ve Kefalet Mektupları veya Aval, Ciro ve Kabul Kredisi şeklinde kullandırılır. Teminat Mektupları: Bankaların; yurt içinde veya yurt dışında bulunan gerçek ve tüzel kişiler lehine, bir malın teslimi, bir işin yapılması ya da bir borcun ödenmesi gibi konularda muhatap kuruluşlara hitaben verdikleri, sözkonusu taahhüdün yerine getirilmemesi durumunda, mektup bedelinin yazılı olarak talep edilmesi halinde kayıtsız şartsız ödenmesi yükümlülüğünü içeren garanti belgelerine Teminat Mektubu denir. Bu ilişkide lehine kredi açılan tarafa lehdar, teminat mektubunun garanti altına aldığı tarafa ise muhatap denir. Teminat mektupları, bir kefalet değil garanti sözleşmesidir ve lehdar ile muhatap arasındaki ilişkiye bağlı olmaksızın bankanın ödeme taahhüdünü içerir. 13

15 Garanti mektupları (Kontrgarantiler ve Kefalet Mektupları): Garanti mektupları, hukuki açıdan teminat mektupları ile aynı türden belgeler olmakla birlikte, genelde yabancı para birimleri üzerinden düzenlenir. Bunun da nedeni, muhatabın yurt dışında bulunan bir firma olması ya da taahhüt edilen işin uluslararası niteliği bulunması ve bu yüzden mektubun yabancı para birimi üzerinden talep edilmesidir. Garanti mektupları Harici Garanti ve Kontrgaranti olmak üzere iki bölümde incelenebilir. Harici Garanti: Yurt dışında iş yapan bir müşteri lehine (Lehtar), yurt dışındaki bir muhataba hitaben düzenlenen garanti mektubudur. Kontrgaranti: Yurtdışındaki muhatap firma, Türkiye de tanımadığı bir bankanın mektubuna güvenmek yerine, kendi ülkesindeki bir bankadan garanti mektubu verilmesini isteyebilir. Ancak, yurt dışındaki banka da lehdarı tanımadığı için onun lehine böyle bir mektup düzenlemek istemeyebilir. Bu durumda, Türkiye deki banka ilgili ülkede bulunan bankaya sözkonusu işi taahhüt eden bir garanti mektubu verir. Yurtdışındaki banka da bu mektuba dayanarak kendi ülkesindeki muhataba garanti mektubu düzenler. Bu işleyişe, konrgaranti (Garanti karşılığı garanti) denir. Aval, Ciro ve Kabul Kredileri: Kabul/Aval kredilerinde ihracatçı, bir poliçe düzenleyerek ithalatçıya gönderir. İthalatçı (Muhatap), poliçenin bedelini ödeyeceğine dair poliçe üzerinde yazılı ve imzalı taahhütte bulunur. Kayıtsız şartsız ödeme yükümlülüğü doğuran bu imzaya kabul denir. Böylelikle ithalatçı, henüz karşılığını ödemeden malları gümrükten çekme şansı elde eder. Aval ise; Çek, senet ya da poliçe gibi kambiyo senetlerinde imzası olan borçlu lehine verilen kefalettir. Bankadan kabul/aval kredisi talep eden ithalatçı, ithalat işlemi için poliçe vadesinde bankanın kendi adına ödeme taahhüdünde bulunmasını istemektedir. Dolayısıyla, ithalatçıya bu gayrinakdi krediyi açan bankanın riski, kredi lehtarının (İthalatçı) poliçe bedelini vadesinde ihracatçıya ödememesdir. Böyle bir durumda banka, verdiği aval gereği ihracatçıya poliçe bedelini öder. Akrditif: Yurt dışı ticarette kullanılan ve belirli koşulların yerine getirilmesine bağlı bir ödeme taahhüdüdür. Akreditifler, iki ayrı ülkedeki birbirini tanımayan ve ticari ahlakını ve ödeme gücünü bilmeyen iki firmanın mal alışverişlerinde kolaylık sağlamak üzere kullanılan bir gayrinakdi kredi türüdür. Tarafların, aralarında yaptıkları sözleşmenin şartlarının yerine getirilmemesi nedeniyle zarar görmelerini önlemek amacını güder. Vadelerine Göre Krediler Kısa Vadeli Krediler: Vadeleri 12 aya kadar olan işletme kredileridir. Ancak, bankalarda kısa vadeli krediler 18 aya kadar vadeli olarak kullanılmaktadır. Orta Vadeli Krediler: Vadeleri 1-2 yıl arasında olan işletme ve yatırım kredileridir. Uzun Vadeli Krediler: Vadeleri 2 yıldan uzun olan genellikle yatırım kredileridir. 14

16 Kredilerin Kullanım Amaçlarına Göre Ayırımı İşletme Kredileri: İşletmelerin üretim faaliyetlerini finanse etmek, döner sermaye ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla açılan kısa veya orta vadeli kredilerdir. Yatırım Kredileri: İşletmelere bina ve tesislerinin yapımı için (sabit kıymetlerin finansmanında kullanılmak üzere) açılan orta ve uzun vadeli kredileridr. Donatım Kredileri: İşletmelere ait bina ve tesislerin genişletilmesi, yenilenmesi, makine ve techizat sağlanması amacıyla genellikle orta vadeli açılan kredilerdir. Teminat Şekline Göre Kredilerin Ayrımı Teminatsız Krediler (Açık Krediler): Sadece kredi kullandırılan müşterinin akit imzası alınarak kullandırılan kredilerdir. İyi ve itibarlı müşterilere belli limitler çerçevesinde kullandırılır. Teminatlı Krediler: Kredili müşterinin akit imzasının yanında, birtakım teminatlar alınmak suretiyle açılan kredilerdir. Teminatlı krediler iki gruba ayrılır. Maddi Teminatlı Krediler: Bankaca teminat olarak kabul edilebilme şartlarını taşıyan maddi değerlerin teminat olarak alınması karşılığında açılan kredilerdir. Örneğin, Çek, senet, menkul rehni, emtia rehni, gayrimenkul ipoteği, nakit blokajı vb.gibi. Maddi Teminat Karşılığı Olmayan (Kefalet Karşılığı) Krediler: Maddi bir varlığın teminatı dışında kalan kefalet, teminat mektubu, kontrgaranti benzeri teminatlar karşılığında açılan kredilerdir. Kefalet, kredili müşteri dışında başka bir gerçek veya tüzel kişi firmanın borçtan sorumlu olacak şekilde kredi sözleşmesine imza atmasıdır. Maddi Olmayan Teninat Karşılığı Krediler: Maddi olmayan (Gayri maddi) bir varlığın, (alacak, istihkak, haklar, şerefiyeler, lisanslar, patentler, ticari işletme rehni, markalar, telif hakları vb.) rehin verilmesi suretiyle kallandırılan kredilerdir. Kaynak Açısından Kredilerin Sınıflandırılması Banka Kaynaklı Krediler: Bankaların topladıkları mevduat ve özkaynakların-dan kullandırdıkları kredilerdir. Fon Kaynaklı Krediler: T.C.Merkez Bankası, Eximbank ve diğer fonlardan yararlanılarak kullandırılan kredilerdir. Yurt Dışı Kaynaklı Krediler: Bankaların yurt dışı kaynaklardan sağladığı fonlar karşılığında kullandırılan kredilerdir. Kullandırılan Sektör Açısından Kredilerin Sınıflandırılması 15