TÜRKĠYE DE BEġ YAġ ALTI ÖLÜM HIZINDAKĠ DEĞĠġĠMLER. Dr. Sema ÖZBAŞ Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü

Transkript

1 TÜRKĠYE DE BEġ YAġ ALTI ÖLÜM HIZINDAKĠ DEĞĠġĠMLER Dr. Sema ÖZBAŞ Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü

2 Binyıl Kalkınma Hedeflerinden 4 üncüsü (BKH4) beş yaş altı ölüm hızının 1990 daki düzeye göre 2015 e kadar üçte iki azaltılmasını öngörmektedir. Bugüne dek dünyadaki tüm bölgeler ve toplam olarak dünya bu hedefin 2015 yılına kadar gerçekleştirilmesi açısından geride kalmıştır. Buna karşılık Türkiye, BKH4 ü gerçekleştirmiş, yani 5YAÖH yi üçte iki oranında azaltmıştır ve bunun ötesine geçme olasılığı bulunan az sayıda ülke arasındadır.

3

4 5YAÖH ANALĠTĠK ÇERÇEVESĠ

5 DEMOGRAFĠK DEĞĠġĠM Türkiye de 1970 ile 1990 yılları arasındaki Yıllık Nüfus Artış Hızı %2.3 iken bu hız döneminde azalarak %1.6 ya inmiştir yılında ise %1.2 ye inmiştir döneminde Türkiye nin kentsel nüfusu hemen hemen yüzde 14 artarak 49.5 milyona ulaşmış kırsal nüfus ise yüzde 1.4 azalmayla 23.4 milyona düşmüştür. Aslında Türkiye son on yıllarda, nüfusunun yüzde 68 inin kentlerde yaşadığı, başat olarak kent nüfuslu bir ülkeye dönüşmüştür. Geçtiğimiz on yıllarda kentli nüfus artarken genel olarak aile büyüklüğü de 1980 de 5.3 iken 2003 te 3.9 a düşmüştür. Kaynak: OECD, Türkiye Ülke İstatistik Profili, 2009., UNICEF, Dünya Çocuklarının Durumu, 2009.

6 HDI 2009 Nüfus ve 5 yaş altı ölüm hızı ilişkisi , , TDH NAH 5YAÖH 1, , Düşük gelir grubu Orta gelir grubu Yüksek gelir grubu Dünya Türkiye 0

7 EKONOMĠK ETKENLER Türkiye nin ekonomisi döneminde kişi başına GSYH ölçüsüne göre yılda %1.9 büyümüş, 1990 ile 2007 arasında kişi başına GSYH yılda ortalama %2.2 artmıştır.

8 KĠġĠ BAġI GSMH VE 5 YAġ ALTI ÖLÜM HIZI ĠLĠġKĠSĠ GSMH 5YAÖH HDI 2009 Düşük gelir grubu Orta gelir grubu Yüksek gelir grubu Dünya Türkiye 0

9 KADIN NÜFUSUN EĞĠTĠM DÜZEYĠ (%) TÜRKĠYE KENT KIR EĞĠTĠMĠ YOK / ĠLOKULU BĠTĠRMEMĠġ ,6 33,4 33,8 28,1 48,8 47,6 ĠLKÖĞRETĠM 1. KADEME 37,6 35,8 36,4 35,2 40,1 37,4 ĠLKÖĞRETĠM 2. KADEME 9,5 12,3 10,8 13,7 6,6 8,8 LĠSE 14,2 18,2 18,8 22,7 4,4 5, TNSA

10 GĠRDĠLER: PROGRAMLAR, POLĠTĠKALAR VE KAYNAKLARDAKĠ EĞĠLĠMLER

11 ANNE VE ÇOCUK SAĞLIĞI PROGRAMLARI Evlilik Ve Gebelik Öncesi Danışmanlık Programı Aile Planlaması Programı Doğum Öncesi Bakım Programı Acil Obstetrik Bakım Programı Doğum Ve Sezaryen Programı Doğum Sonu Bakım Programı Anne Ölümlerini İzleme Programı 11

12 ANNE VE ÇOCUK SAĞLIĞI PROGRAMLARI Yenidoğana Temel Yaklaşımın Sağlanması Programı Bebek Ve Çocuk İzlemleri Programı Yenidoğan Yoğun Bakım Programı Yenidoğan Taramaları Programı Ana Ve Çocuk Beslenmesi Programı Çocuk Enfeksiyonlarını Önleme Programı Bebek Ölümlerini İzleme Programı 12

13 ANNE VE ÇOCUK SAĞLIĞI Ergen Sağlığı Ve Gençlik Programı Yaşlı Üreme Sağlığı Programı Cinsel Sağlık Programı PROGRAMLARI Açsap Hizmetlerine Erkek Katılımının Sağlanması Programı Uluslararası Eğitim Programı 13

14 PROGRAMLARI ETKĠLEYEN TEMEL FAKTÖRLER Politik Kararlılık Bilimsel Destek Mesleki Sivil Toplum Kuruluşlarının Desteği Sivil Toplum Kuruluşlarının Desteği İzleme ve Değerlendirme Personelin Motivasyonu 14

15 POLĠTĠK KARARLILIK Anne ve çocuk sağlığı neden önemlidir? Politikacılara siyasi olarak ne fayda getirir? Ekonomik politikayı nasıl etkiler? Orta ve uzun vadede ekonomiyi rahatlatacak ne tür fayda sağlar? Bu hizmetleri sunmazsak maliyet ne olur? 15

16 POLĠTĠK KARARLILIK Üniversiteler ile konuştuk Maliye Bakanlığı ile konuştuk Özel sektör ile konuştuk Parlamenterler ile konuştuk Sivil toplum kuruluşları ile konuştuk Konsensus sağladık, Kadın sağlığı stratejik planını yaptık, Sonra birlikte karar vericilere anlattık, politik destek sağladık. 16

17 BĠLĠMSEL DESTEK Programların ülke genelinde sahiplenilmesi için güçlü bilimsel destek sağlanması gerekiyordu Her bir program için; Üniversitelerden Sağlık Bakanlığı hastanelerinden Özel sektör hastanelerinden Bilim insanlarından oluşan bilimsel kurullar oluşturuldu. 17

18 BĠLĠMSEL DESTEK Bütün programlar bu bilimsel kurulların işbirliği ile hazırlandı ve takip edildi. Ülke genelinde stardardizasyonu sağlamak üzere her bir programın klinik uygulama rehberleri ve iģ akıģı Ģemaları hazırlandı. Bu suretle hizmet sunan bütün kurumların programları sahiplenmesi sağlandı. 18

19 MESLEKĠ SĠVĠL TOPLUM KURULUġLARININ DESTEĞĠ Programların uygulayıcı sağlık personeli tarafından benimsenmesi ve sahiplenilmesi için uzmanlık dernekleri ile iģbirliği sağlandı. 19

20 SĠVĠL TOPLUM KURULUġLARININ DESTEĞĠ STK desteği iki açıdan önemliydi; Politik kararlılık sağlanması Sağlık hizmetlerine talep yaratılması 20

21 ĠZLEME VE DEĞERLENDĠRME Her bir programın izleme ve değerlendirme göstergeleri hazırlandı. Veri sözlülüğü hazırlandı, göstergeler tanımlandı, kayıt ve bildirimle yükümlü olan personel belirlendi. Verilerin elektronik ortamda izlenebilmesi için bilgisayar programları yapıldı. 21

22 ĠZLEME VE DEĞERLENDĠRME Ġzleme ve Değerlendirme 3 aģamalı olarak sürdürüldü. İl düzeyinde Sağlık Müdürlükleri Bakanlık Düzeyinde Genel Müdürlükler tarafından izlendi. Ayrıca rutin bürokratik kademelere bağlı olmayan doğrudan Bakana bağlı saha koordinatörleri tarafından sürekli izleme yapıldı. 22

23 ĠZLEME VE DEĞERLENDĠRME Sağlık Hizmetini kullananların değerlendirmeleri de ele alındı. Nüfus ve Sağlık AraĢtırmaları ile veriler kontrol edildi. Memnuniyet araģtırmaları ile kullanıcıların görüģleri alındı. 23

24 PERSONELĠN MOTĠVASYONU İnsan bildiği ve inandığı kadar mücadele eder; bilmediklerinin, inanmadıklarının mücadelesini yapamaz; amaç ve beklentilerini bu sınırlar içinde belirler. Bu hedeflere ulaģacağımıza önce biz kendimizi inandırdık. Daha sonra personelimizi inandırmak için bir dizi toplantılar yaptık. Başarıyı mali açıdan da ödüllendirdik. Performans sitemini getirdik. Gebe ve Bebek izlemleri ile diğer göstergeleri performans kriterleri arasına aldık. 24

25 ÇIKTILAR: GÜÇLENDĠRĠLMĠS ANA-ÇOCUK SAGLIGI SĠSTEMLERĠ

26 GEBELĠK BAKIMI VE DOĞUMDAKĠ GELĠġMELER Yaş Anne Sütü ve: Halen Emzirilmiyor Sadece Anne Sütü Su Diğer Sıvılar 59.6 Katı/Lapa Mama Biberonla Beslenme Yaş 0-3 aylık aylık aylık aylık Toplam Doğum öncesi bakım Doğuma yardımcı olan Doğumun yapıldığı yer TNSA-1993 TNSA-1998 TNSA-2003 TNSA

27

28 DOĞUMDAKĠ GELĠġMELER (%) TNSA 1993 TNSA 1998 TNSA 2003 TNSA 2008 SAĞ. PERS. DOĞUM HASTANE DOĞUM28

29 DOĞUM SONU BEBEK ĠZLEMLERĠ ,1 79, ,8 94,1 95,4 70,5 88, TNSA 0 0 Kent Kır Batı Güney Orta Kuzey Doğu Türkiye 29 29

30 SONUÇLAR: YENĠDOĞAN, YENĠDOĞAN SONRASI BEBEK VE ÇOCUK ÖLÜMLERĠ

31 , ,8 23,4 29, PERĠNATAL- NEONATAL- POSTNEONATAL BEBEK VE BEġ YAġ ALTI ÖLÜM HIZLARINDA DEĞĠġĠMLER TNSA 0 Pöh Nöh Ponöh Böh

32 5% 1% 1% 19% 15% Bilinmiyor dogum travması 1% 1% 2% konjenital anomali KKH prematürite perinatal asfiksi özel durumlar sepsis ASYE 2007 YILI NEDENLERĠNE GÖRE BEBEK ÖLÜMLERĠ 11% 6% menejit İVH ishal neonatal tetanos malignite kaza 5% diger 6% 27% 2008 YILI NEDENLERĠNE GÖRE BEBEK ÖLÜMLERĠ 32

33 31% 2009 YILI NEDENLERĠNE GÖRE BEBEK ÖLÜMLERĠ 5% 1% 4% 2% 2% 11% 29% 42% 1% 5% 5% 16% 1% 1% 1% 2% 9% dogum travması konjenital anomali KKH prematürite perinatal asfiksi diğer sepsis ASYE menejit İVH ishal neonatal tetanos malignite kaza 6% 1% 2% 1% 1% 7% 1% 3% 1% 1% 2% 1% 1% 1% postmatürite IU enfeksiyon hidrosefali hepatit NEK ensefalit diger enfeksiyon RDS pnömotoraks MAS PHT diger sol.sis.prob. sok diger kalp hast. nöromusk.hast. genetik hast. nöro.prob. metabolik hast. imm.yetm. metabolik bzk. endok.prob. bobrek yetm. HF diger renal prob. anemi kanama bzk. malnutrisyon postop.nedenler ayrışmamış ABO ihmal-ist. 1%

34 ETKĠ: TÜRKĠYE DE 5YAÖH DE AZALMA

35 BEġ YAġ ÖLÜM HIZI BĠLEġENLERĠ

36

37 ANNE VE ÇOCUK SAĞLIĞI PROGRAMLARI Evlilik Ve Gebelik Öncesi Danışmanlık Programı Doğum Sonu Bakım Programı Yenidoğana Temel Yaklaşımın Sağlanması Programı Bebek Ve Çocuk İzlemleri Programı Yenidoğan Yoğun Bakım Programı Yenidoğan Taramaları Programı Ana Ve Çocuk Beslenmesi Programı Çocuk Enfeksiyonlarını Önleme Programı Çocuk Acil ve Yoğun bakım Eğitimi Programı 37

38 TEġEKKÜRLER