Mizaç-Kişilik ve Bozuklukları

Transkript

1 Mizaç-Kişilik ve Bozuklukları Dr. Timuçin Oral İTİCÜ 27 Kasım 2012

2 Mizaç? Yapısal, genetik ve biyolojik temele dayanan tavır ve davranışlar, Temperaman, Huy. Karakter (Charactera-G nakşedilmiş) İnsanın yetiştiği aile çevresinden kaynaklanan öğrenilmiş tavır ve davranışlar. Kişilik (persona-l: maske) Davranışsal ve psikolojik özelliklerin doğuştan gelen ve sonradan kazanılan belirleyicilerinin ortak oluşturduğu yapı. Goodwin-Jamison 1990

3 Eysenk Üç Boyutlu Modeli; nörotiklik, dışa dönüklük, psikotiklik Beş Faktörlü Model (FFM); dışa dönüklük, nörotiklik, kendini bilme yetisi, uyum, deneyime açıklık Temperament ve Karakter Envanteri (TCI); zarardan kaçınma, ödül bağımlılığı, yenilik arayışı, sebat etme, işbirliği yapma, kendini yönetme, kendini aşma 3

4 TCI Alt Grup Yüksek Puan Düşük Puan Heyecanlı Meraklı Yenilik Hareketli arayışı Gayretli Kolay sıkılan MİZAÇ Zarardan kaçınma Ödül bağımlılığı Sebat Etme Sosyal engellenme, Çabuk yorulma, Yabancılardan kaçınma, Başkalarının endişelenmediği durumlarda bile sorun olacağı beklentisi, karamsarlık Belirsizlik korkusu Temiz kalpli, Duyarlı, Sosyal olarak bağımlı Kolay etki altında kalabilen Beklenen ödül yanıtlarına aşırı çaba gösterme eğiliminde, Beklenenden daha başarılı İlgisiz, Gayretsiz, Heyecansız, Monotonluğu tolere eden Sistematik Keyifli, Sempatik, Çoğu kişinin endişeli olduğu durumlarda bile iyimser Katı, itiraz eden, soğuk, Sosyal olarak kimseyi önemsemeyen, Kararsız Hareketsiz Kararsız Düzensiz 4

5 TCI Alt Grup Yüksek Puan Düşük Puan Olgun, Zayıf, Güçlü, Olgunlaşmamış, Kendini Kendi kendine yeten, Kırılgan, Sorumsuz, yönetme Güvenilir, Yapıcı Etkisiz, Güvensiz, Kendine saygı/güveni Kendine saygısı az yüksek KARAKTER İşbirliği yapma Kendini aşma Sosyal hoşgörüye sahip Yaratıcı, Kendini unutan, İnançlı, Manevi duyguları olan İdealist Eleştirici, Diğer kişilere karşı ilgisiz, Yardımsever olmayan Gururlu, Sabırsız, Hayal gücü olmayan, Her şeyi kontrol etmeye çalışan, Maddeci 5

6 Temperament ve Soft Bipolar Kavramı Hipertimik İrritabl Siklotimik Distimik Akiskal, 1977

7 Hipertimik Mizaç Erken başlangıç (< 21 yaş ) Aralıklı hipomanik özellikler ve araya giren seyrek ötimi Kısa uyuma (günde < 6 saat, hafta sonu dahil) "İnkar"ı fazla kullanma Schneiderien hipomanik kişilik özellikleri İrritabl, neşeli, aşırı iyimser, taşkın Aşırı güvenli, kendinden emin,övünen, abartan, grandiyöz Dinç, tasarılarla dolu, tutumsuz ve arsız Aşırı konuşkan Sıcak, insan arayan ya da dışa dönük Fazla kendini kaptıran ve işgüzar Ketlenmemiş, uyaran-arayan ya da uçkuru gevşek Akiskal ve ark., 1977, 1979

8 İrritabl Mizaç Erken başlangıç (< 21 yaş ) Aralıklı huysuzluklar ve seyrek ötimiler Derin düşünmeye eğilimli Fazla eleştirel ve yakınmacı Olumsuz yönlere odaklanan Mizahtan yoksun şakalar yapan Sırnaşık Dargın, küskün, huysuz Öfke patlamalarına yatkın (Antisosyal kişilik, DEHB ya da epilepsi ölçütünü doldurmaz) Akiskal ve ark., 1979

9 Depresif Mizaç Erken başlangıç (< 21 yaş ) Karamsar, kötümser, eğlenemeyen Sessiz, pasif, kararsız Aşırı eleştirel, şikayetlenen, şüpheci Kara kara düşünen, endişeye kapılan Dürüst, titiz, sorumluluk sahibi Özeleştiri, kendini kınama ve suçlamada aşırıya kaçan Kendini küçümseyen, yetersizlik düşünceleri olan Akiskal ve ark., 1979

10 Siklotimik Mizaç Erken başlangıç ( < 21 yaş ), seyrek ötimi, kısa döngü Bir fazdan ötekine ani kaymalarla giden iki evreli hastalık Öznel Belirtiler: Aşırı Uyanıklık / uyku İyimserlik / kötümserlik ve kara kara düşünme Keskin ve yaratıcı düşünce / zihinsel karışıklık Kendine güven azlığı / aşırı güven(kararsız benlik değeri) Davranışsal Belirtiler (tanı ağırlığı daha fazla) Azalmış uyku gereksinimi / aşırı uyku Engellenemeyen insan-arayışı / içe dönme Konuşkanlık / az konuşma Aşırı sözcük oyunları ve şakacılık / gözü yaşlılık Alışılmamış çalışma saatleri, üretkenliğin miktar ve niteliği düzensiz

11 DSM-IV KB Genel Ölçütleri A. Kültürel beklentilerden belirgin sapma gösteren içsel deneyim veya davranış kalıbı. Aşağıdaki alanların iki ya da fazlasında görülür: 1) Biliş 2) Duygulanım 3) Kişilerarası işlevler 4) Dürtü denetimi

12 DSM-IV KB Genel Ölçütleri B.Kalıplar esnek değildir ve kişisel ve sosyal durumlarda geniş bir yaygınlık gösterir. C.Kalıplar klinik olarak anlamlı bozulma ya da sıkıntıya yol açar D.Kalıplar stabildir, uzun sürelidir ve izleri çocukluğa ve erken ergenliğe kadar izlenebilir. E.Bir başka hastalığa bağlı değildir F.Madde kullanımı vd tıbbi duruma bağlı oluşmaz

13 DSM-IV KB Genel Ölçütleri Özgün bir KB tanısı konulmadan önce mutlaka genel ölçütleri karşılamalıdır II Eksende kodlanır Kişi 18 yaş ve üzerinde olmalıdır

14 Diğer Özellikler KB karşı içgörü yoktur (I.Eksen için sorun ya da ilişki problemleri yaşar) KB belirtileri genellikle ego-sintonik olur Çoğunun kişiler arası ilişki sorunları bulunur İlk görüşmede saptamak güçtür Dirençli, tedavisi güç vd sorunların çözümü için de engel oluşturabilirler

15 Neden ego-sintonik tir?

16 Neden ego-sintonik tir? otoplastik savunma kişinin strese yanıtını kendi iç psişik sürecini değiştirerek vermesidir; sorununu ego-distonik olarak değerlendirir (kabul edilemez, değişmesi gereken). NÖROTİK BOZUKLUKLAR

17 Neden ego-sintonik tir? otoplastik savunma kişinin strese yanıtını kendi iç psişik sürecini değiştirerek vermesidir; sorununu ego-distonik olarak değerlendirir (kabul edilemez, değişmesi gereken). NÖROTİK BOZUKLUKLAR alloplastik savunma kişinin stres yanıtını kendini değil çevreyi değiştirerek vermeye çalışmasıdır; kişi kendi sorunlarını (eksikliklerini) ego-sintonik olarak algılar. KİŞİLİK BOZUKLUKLARI

18 Nasıl gelişir? Çocuklukta şekillenir 20 li yaşların başlarında yerleşir Bazıları organik nedenli (trauma) olabilir Bazıları daha biyolojik / genetik özellikte Ör. Şizotipal, Antisosyal ve Borderline?

19 Kişilik Tarzı-Kişilik Bozukluğu Devamlılığı

20 Nasıl tanınır? Yapılandırılılmış görüşmeler (SCID-II)? Psikolojik Testler? WAIS MMPI Bender-Gestalt Rorschach

21 Nasıl tedavi edilir? Genellikle dirençlidir Yavaş değişim gösterir nadiren tedaviye yanıt verir Bireysel/grup terapi Anksiyolitiklerin kısa süreli kullanımı Küçük doz antipsikotikler Bazıları dekompanse olunca yatırılırlar

22 Neyle karışır? I Eksen Bozukluklarla? Atipik ve karma tiplerle en sık Bazıları da üstüne binerek ya da karıştırılarak Ör. Paranoid, Obsesif

23 Eksen I - II : Ayrım yapay mı? Kişilik, hastalıkların temel psiko-patolojisini yansıtır Freud & Kreapelin Betimleyici psikiyatride DSM sistemi ile, kişilik bozukluklarının sendromal psikiyatrik bozukluklardan ayrımı o kadar keskin hatlarla yapılmıştır ki, ne Freudien ne de Kreapelinien yaklaşımlarla bu kadar keskin ayırım yapmaya olanak yoktur. (DSM sistemi aslında ateoriktir ama etiyolojiye de gizli bir atıf vardır)

24 Küme Organizasyonu (DSM) A Kümesi: tuhaf ya da eksantrik yapı, yalnız kalmaya eğilimli, şüpheci Paranoid, Şizoid, Şizotipal B Kümesi: dramatik, emosyonel, düzensiz, kararsız, dürtüsel, empati yeteneğinden yoksun Antisosyal, Borderline, Histrionik, Narsisistik C Kümesi: anksiyeteli, korkulu, mükemmeliyetçi Kaçıngan, Obsesif, Bağımlı

25

26 Kategorik X Boyutsal DSM-IV kategorik Kişilik özellikleri boyutsal özellik taşır Sınıflandırmada güçlükler KB araştırmaları I.Eksenin gerisinde en az güvenilir tanı kategorisi sistematik çalışmayı zorlaştırır

27 Kişilik Bozukluğu için Yeni Model Arayışı İşlevsel bozukluk psikopatolojiden, bazı ölçütler de diğerlerinden daha kararlıdır (stabil). Kişilik Özellikleri değişme ve sonlanımı öngörebilir KB aslında daha kararlı olan kişilik özellikleri ve daha az kararlı olan semptomatik davranışların karışımından oluşur. Seyir duruma göre parlama ve sönmelerle değişir kavramına gereksinim var Kesin tanı için 20 li yaşların sonları beklenmeli. Genç hastalar için prognoz daha iyimserdir. Tedavide psikososyal işlevselliğe odaklanmalı. Oldham, 2006

28 DSM-V Kişilik Bozukluğu DSM-V de kişilik bozuklukları değişiyor: 1.Daha yalın bir tanım öneriliyor 2.Kişilik işlevsellik düzeyleri öneriliyor 3.Genel kişilik bozukluğu tanı ölçütleri öneriliyor

29 Kişilik Bozuklukları yerine Tip tanımlaması geliyor Antisosyal/Psikopatik tip Sınır tip Kaçıngan tip Obsesif-Kompulsif tip Şizotipal tip

30 Kişilik Bozukluğu : Genel Tanı Ölçütleri A. Adaptif yetmezlik aşağıdakilerden biri veya ikisi ile belirlidir: Özkimliği duygusunda bozukluk, Etkin kişilerarası işlevsellik geliştirmekte yetersizlik B. Adaptif yetmezliğe bir veya daha çok kişilik özelliğinin uç düzeyleri eşlik eder. C. Adaptif yetmezlik zaman içinde ve durumlar arasında görece stabildir ve başlangıcı en azından ergenlik yıllarına dek izlenebilir. D. Adaptif yetmezlik sadece başka bir mental bozukluğun sonucu veya belirtisi olarak açıklanamaz. E. Adaptif yetmezlik sadece herhangi bir maddenin doğrudan fizyolojik etkilerine veya bir genel medikal soruna bağlanamaz.

31 Kişiliğin İşlevsellik Düzeyi Kişilik psikopatolojisi temel olarak kişinin kendisi ve başkalarına ilişkin düşüncelerdeki aksaklıklardan kaynaklanır. Öze ve kişilerarası alanlara ilişkin aksaklıklar değişik derecelerde olabildiği için, bireysel hastalar özün ve kişilerarası işlevselliğin düzeylerinden oluşan aşağıdaki sürekliliğe göre değerlendirilmelidir. Her bir düzey, aşağıdaki alanlarda o düzeye özgü işlevsellikle nitelendirilir.

32 Tıpkı Kişilik Bozuklukları için Genel Tanı Ölçütlerinde olduğu gibi, bu boyutları tanısal amaçla uygularken öze ve kişilerarası ilişkilere ilişkin güçlükler; A. yıllardır sürüyor olmalı B. sadece başka bir mental bozukluğun belirtisi ya da sonucu olmamalı C. sadece madde kullanımı ya da genel medikal bir durumun fizyolojik etkilerine bağlı olmamalı D. Kişinin kültürel çevresi içinde norm olmamalı

33 A Kümesi Tuhaf-eksantrik Semptomlar şizofreniye benzer Düz ya da uygunsuz duygulanım Tuhaf düşünce ya da konuşmalar Paranoya Gerçeklikle bağlantılarını bir şekilde sürdürürler

34 Paranoid Kişilik Bozukluğu Başkalarının kendini aldattığını, sömürdüğünü ve zarar verdiğini düşünme Dost ve iş arkadaşlarının sadakat ve güvenirliliğinden şüphelenme Başkalarına sır vermeme Sürekli kin besler, haksızlıklara aşırı tepki Ani öfke ve karşı saldırı Eşi ya da cinsel eşinin sadakatsız olduğunu düşünme

35 Paranoid Kişilik Bozukluğu Uzak; emosyonel olarak soğuk Mantıksız şüphecilik Hostil; aşırı duyarlı Kıskanç; yakınlıktan kaçan Grandiöz, rijid, affetmeyen, alaycı, muhalif, hak arayan Izole yaşayan ve sevilmeyen Eleştiriye açık olmayan; başkalarını suçlayan

36 Paranoid Kişilik Bozukluğu Nelerle Birlikte Görülebilir?

37 Paranoid Kişilik Bozukluğu Nelerle Birlikte Görülebilir? Kronik MSS bozuklukları

38 Paranoid Kişilik Bozukluğu Nelerle Birlikte Görülebilir? Kronik MSS bozuklukları Madde Kötüye Kullanımı (amfetamin)

39 Paranoid Kişilik Bozukluğu Nelerle Birlikte Görülebilir? Kronik MSS bozuklukları Madde Kötüye Kullanımı (amfetamin) Depresyon

40 Paranoid Kişilik Bozukluğu Nelerle Birlikte Görülebilir? Kronik MSS bozuklukları Madde Kötüye Kullanımı (amfetamin) Depresyon OKB

41 Paranoid Kişilik Bozukluğu Nelerle Birlikte Görülebilir? Kronik MSS bozuklukları Madde Kötüye Kullanımı (amfetamin) Depresyon OKB Şizofreni öncülü olarak

42 Şizoid Kişilik Bozukluğu Ailesi de dahil yakın ilişkilere girmeme Yalnız yapılan etkinlikleri seçme Cinsel deneyim yaşamaya aşırı isteksizlik Zevk aldığı etkinlik çok az Yakın arkadaş-sırdaşı olmaz Duygusal soğukluk,donukluk Övgü ve eleştirilere aşırı ilgisiz

43 Şizoid Kişilik Bozukluğu Sırlarla dolu Kişilerarası ilişkiler için çok az istekli ve ilgili Gündüz düşleri kurar, kendisiyle meşguldür Mizahtan yoksun, ayrıksı Yalnızlar işlevleri bozulmuş değilse ille de şizoid değillerdir. Şizofreni geliştirme olasılıkları azdır

44 Şizotipal Kişilik Bozukluğu Şizoid KB benzer özellikleri vardır:izole, anhedonik, uzaktırlar Bunlara ek olarak tuhaftırlar Tuhaf içsel psişik deneyimlerle meşguldür Konuşmaları da tuhaftır Sıklıkla anksiyetelidir Kişiyi tanımak zordur

45 Şizotipal Kişilik Bozukluğu Referans fikirleri Acayip inanış ve büyüsel düşünce Olağandışı algısal yaşantılar Kuşkuculuk ve paranoid düşünce Uygunsuz kısıtlı duygulanım Kendine özgü,acayip davranış ve görünüm

46 Küme Organizasyonu (DSM) A Kümesi: tuhaf ya da eksantrik yapı, yalnız kalmaya eğilimli, şüpheci Paranoid, Şizoid, Şizotipal B Kümesi: dramatik, emosyonel, düzensiz, kararsız, dürtüsel, empati yeteneğinden yoksun Antisosyal, Borderline, Histrionik, Narsisistik C Kümesi: anksiyeteli, korkulu, mükemmeliyetçi Kaçıngan, Obsesif, Bağımlı

47 B Kümesi Dramatik-Emosyonel Kişilik Bozukluğu Manipulatif, uçucu (yüzeysel) sosyal ilişkilerde gözetmeyen Dürtüselliğe eğilimli, bazen şiddet davranışı, kendisinin ve başkalarının güvenliğini tehlikeye atan

48 Antisosyal Kişilik Bozukluğu Tutuklanmayı gerektiren tekrarlayıcı eylemler Sürekli yalan söylenme, başkalarını aldatma,takma isimler kullanma Yineleyen kavgalara katılma, öfkelenme Belirli sorumsuzluk Yaptıklarına karşı ilgisiz olma Sık sık iş değiştirme

49 Antisosyal Kişilik Bozukluğu Suç işleme; saldırganlık Kendine zarar verme impulsivite Hedonizm Baştan çıkarıcılık Güvenilmez Tehlikeli alkol madde kullanımı Yakın ilişkiler kuramama

50 Antisosyal Kişilik Bozukluğu %5 özkıyım (çoğu impulsif) 30 larda düzelmeye yüz tutar Erkeklerde daha sık ve şiddetli Zamanın çoğu hapiste geçebilir, (cezaevlerinin yarısı) Tipik olarak anksiyeteli ve depresif Ana-babaları da suçlu, ihmal eden, uzak tutan, tutarsız displin anlayışı olan alkolik ve işsiz

51 Psikopati 1. Yüzeysel bir çekicilik, albeni vardır 2. Sanrı, mantıksız düşünce yoktur 3. Sinirli değillerdir 4. Güvenilir değildirler 5. Doğrusözlü değildir ve samimiyetsizdir 6. Utanç duygusu yoktur 7. Yeterince motive olmayan antisosyal davranış 8. Yargılama yetersiz deneyimlerden öğrenmez 9. Genel kişilerarası ilişkilerde duyarsızlık

52 Psikopati 10.Patolojik benmerkezcilik ve sevme kapasitesinin olmaması 11.Temel duygusal ilişkilerde genel bir fakirlik 12.Anlamlı bir içgörü kaybı 13.İçince fantastik ve davetsiz davranış kalıpları 14.Nadiren özkıyım girişimleri 15.Duygu ve değerden yoksun, bütünlik taşımayan seks yaşamı 16.Herhangi bir plana uymakta zorluk

53 Yüksek İşlevsellik Gösteren Antisosyal Kişilik Yapısı Hırs: yarışmacılık, kazanma hırsı Yönetmek, otorite olmayı sevmek Eyleme yönelmek Risk almak Düşük hissediş düzeyi (emosyon) Katı ahlaki kurallar (delik deşik) Zayıf bağlanma: gruplarla bireylerden daha iyi Kişilerden çok kurallara bağlanma Başkalarının motiflerinden şüphe duymak

54 Tanı Ölçütlerinin Gelişimi Tanım Cleckley in psikpopati tanımına uygun olarak DSM-II de yer aldı Psikopati günümüzde bir özellik gibi tanımlanıyor Günümüzdeki şekil 1960 ortalarında netleşti ve Birçok antisosyal yetişkinin çocukken de antisosyal olduğu fark edildi (Conduct/Hal ve Gidiş Bozukluğu) Çoğu antisosyal çocuğun yetişkinlikte antisosyal olmadığı da görüldü

55 Hal ve Gidiş Bozukluğu Çocukluk veya erken ergenlikte başlar (<15 y) Agresif; kavgacı, kavgada alet kullanır Akranlarıyla kötü ilişkiler Sorumsuz, yalan söyler, hırsızlık, okuldan kaçar, okul performansı kötüdür Evden kaçar, uygunsuz cinsel deneyim Alkol madde kullanır Hayvanlara eziyet eder

56 Alt Tipler (Theodore Millon) Hırslı Göçebe, başıboş Risk alan Namını koruyan Kötücül

57 Önce neler araştırılmalı? Birincil alkol madde kötüye kullanımı Şizofreni Patolojik kumar, kleptomani, piromani Adi suçlar??

58 Borderline Kişilik Bozukluğu Kimlik karmaşası, tutarsız kendilik Kişiler arası ilişkilerde tutarsızlık Gelip geçici psikotik ataklar Kronik öfke (başkalarına) ve kendine yöneltme Dürtüsellik Yalnız kalmaya dayanamama Cinsel yaşamda kaos Terk edilmeye aşırı hassasiyet

59 Borderline Kişilik Bozukluğu: Ölümcül Olabilir İntiharlar arasında %40-65 i bu kategoriye ait İntihar davranışının en yoğun olduğu kişilik bozukluğu Kendine zarar verme davranışı yoğun %8-10 intihar eder %75 girişimde bulunur %69-80 kendini yaralar

60 Borderline Kişilik Bozukluğu Şunların kombinasyonları: Öfke, anksiyete, yoğun ve labil duygulanım Bilinçte kısa bozulmalar Kronik yalnızlık, boşluk, sıkıntı Stabil olmayan uçucu ilişkiler Kimlik karmaşası Impulsif biçimde kendine zarar verme Yineleyen özkıyım girişimleri (%8 ölümle biter)

61 Borderline Kişilik Bozukluğu Şunların kombinasyonları: Öfke, anksiyete, yoğun ve labil duygulanım Bilinçte kısa bozulmalar Kronik yalnızlık, boşluk, sıkıntı Stabil olmayan uçucu ilişkiler Kimlik karmaşası Impulsif biçimde kendine zarar verme Yineleyen özkıyım girişimleri (%8 ölümle biter)

62 Borderline Kişilik Bozukluğu: İşlevsellik Yüksek - Acting Out Düşük - Acting In Öfke nöbetleri Sorumluluk alır iş yapar Arkadaşlıklar kurabilir Gerektiğinde normal davranabilir Temel emosyon: ÖFKE Kendine zarar nöbetleri İntihar tehdit ve davranışı İş yapamaz/alt düzeyde yapar Riskli davranışlarda bulunur Temel emosyon: KORKU

63 Alt Tipler Ben merkezci tip: Dikkat çekmeyi seven, başkalarından beklentili Anti-sosyal tip: Kendinden nefret eder, başkalarına acımasız. Kıskanç, eleştirel, saldırgan Utangaç tip: Aşırı değersizlik düşünceleri, çaresizlik, umutsuzluk. Korku dolu İzole tip: Korkulu, anksiyöz, kontrol arayan, her yerde felaket gören. Eleştirel, utançlarını yansıtan

64 Nelerle Birlikte Olur? Depresyon Kısa Psikotik Bozukluk Diğer Kişilik Bozuklukları Madde ile ilişkili bozukluklar Bazan çocuklukta istismar öyküsü

65 Tedavi Psikofarmakoloji Antidepresan, Antipsikotik, Lityum vb dengeleyiciler Psikoterapi CBT Diyalektik Davranış Terapisi (Linehan) Şema Tedavisi (Young)D Psikodinamik Destekleyici (Rockland) Mentalizasyon Temelli (Batemen & Fonagy) Transferans Odaklı

66 Olmazsa Olmazlar

67 Olmazsa Olmazlar Splitting

68 Olmazsa Olmazlar Splitting

69 Olmazsa Olmazlar Splitting Boşluk, yalnızlık duygusu

70 Olmazsa Olmazlar Splitting Boşluk, yalnızlık duygusu

71 FIGURE 1 Relationship between familiar, prototypic, personality types and structural diagnosis. Severity ranges from mildest, at the top of the page, to extremely severe at the bottom. Arrows indicate range of severity. Kernberg & Caligor (2005). A psychoanalytic theory of personality disorders. In: Major Theories of Personality Disorders, 2 nd Ed. Eds: Clarkin & Lenzenweger. NY, Guilford,

72

73 Histrionik Kişilik Bozukluğu İlgi odağı olmak isteme Başkaları ile ilişki çoğu kez cinsel yönden ayartıcı şekilde sağlama Hızlı değişen, yüzeyel duygulanım İlgi için fizik görünümünü kullanma Başkalarını etkilemeye yönelik konuşma Gösteriş yapma, yapmacık davranma Telkine yatkın İlişkilerin daha yakın olmasının ister

74 Drama Kraliçesidir Sık ve uygunsuz emosyonları abartarak gösterir Duygudurumu labil ve sığdır

75 Alt Tipler (Theodore Millon) Teatral: Dramatik, romantik, dikkat çekmek isteyen Infantil (çocuksu): Borderline özellikler Canlı, neşeli: Baştançıkarıcılık ile hipomani bileşimi Sakin: Bağımlı ve kompulsif yapıda Çalkantılı: Pasif-agresif, olumsuz bakan özellikler Samimiyetsiz: Antisosyal özellikler

76 Klinikte Histeri Histerik hastalarda önemsenmeme bir drama dönüşür. Uçarılıkları, yadsıma eğilimleri, yüzeysellikleri, öykünmeye yatkınlıkları ve çocuksu davranışları tanı koydurucudur. Kendilerini ciddiye alamayışları, önemsemeyişleri, saygı uyandıramayışları asıl belirleyicidir. Bu nedenle klinikte de pek ciddiye alınmaz, önemsenmezler. Oysa ciddi ruhsal sorunları vardır.

77 Narsis(is)tik Kişilik Bozukluğu Kendini çok önemli zannetme Sınırsız zeka, güç, güzellik ya da kusursuz sevgi arayışı Özel ve eşi bulunmaz biri olduğunu düşünme Kişiler arası ilişkileri kendi çıkarı için kullanma Empatik olamama Kıskanma, başkalarının kendini kıskandığını düşünme Küstah, kendini beğenmiş tavır

78 Narsis(is)tik Kişilik Bozukluğu Genelde belirtisiz ve iyi işlevsellik gösterir Tatmin edilemeyen kronik takdir ihtiyacı Kendilik beklentileri gerçek dışıdır Impulsif ve anksiyeteli Başkalarından çabuk sıkılır Başkalarının yeterli takdiri olmadığında stres altında depresif ya da öfkeli olur Diğer KB ile sık birliktelik gösterir

79 Büyüklenmiş Kendilik (Grandiöz Self) Büyüklenmiş kendilik (grandiöz self) Narsisistik Nevroz un kardinal belirtisidir (Kohut) Özgün ilişki biçimlerinin değer sorunlarına eşlik eder. Ölçüsüz bir kendine dönüklük, ölçüsüz şiddette hayranlığı arama vardır (Kernberg) İki alt tip: grandiöz/oblivious, utangaç/hipervijilan (Gabbard)

80 Alt Tipler (Theodore Millon) Tutkulu: Histrionik özellikleri de vardır. (Don Juan)Erotik, Teşhirci Ödünleyici: Pasif-agresif, kaçıngan özellikler vardır. Elitist: Asıl kalıbın farklılaşmış olanı (fallik narsistik) Fanatik: Paranoid özellikler. Omnipotans vehmetme İlkesiz: Antisosyal özellikler. Şarlatan, hilekar, aldatan, ahlaksız

81 Büyüklenmiş Kendilik (Grandiöz Self) Sevgi başkasının bireyselliğini tanıyan bir beraberliğe olanak verir; hem kendiliğe hem nesnelere eşdeğerli libidinal yatırım vardır. (ben ve şey ilişkisi) Normal narsisizm (kendiliğin dengeli bütünleşmesi) Sağlıklı narsisizm (başarılı birinin büyüklenmesi) Özsevide yatırımlar kendiliğe yöneliktir. Nesnelere kendilerine hayran olmak, onun hakimiyetinde yaşamak gibi görevler verilir ama onlara yatırım yapılmaz. (ben ve ben ilişkisi) Aksi ise başkalarının düzeyine inmek demektir (bir çeşit değer yitirme)

82 Büyüklenmiş Kendilik (Grandiöz Self) Empatik olamaz Haset ve incinme korkuları nedeniyle yakın ilişkiler kurulmasına olanak yoktur. Kendini yüceltmek yetmez başkalarını da değersizleştirmelidir (en büyük, başka büyük yok) Büyüklenme X Başkalarının onayına bağımlılık çelişkisi Duygusal dağarcıkları yoksuldur, derinliği az, sığdır. Yaşam kıvançları ketlenmiştir. Huzursuzdur, şiddetli can sıkıntısı içindedir. Boşluk duygularından yakınır. (büyüklenme işlevlerinin yürümediği durumlarda)

83 Büyüklenmiş Kendilik (Grandiöz Self) Beklentilerini yerine getirecek kişileri yani hayranlarını aşırı ülküleştirir. Kendisini umursamayanları (küstahları) aşağılar ve sıfırlar. Aşağılama, sıfırlama, hiçleme, yoksayma ceza verme biçimleridir. İlişkilerinde çıkarcı ve bir parazit gibi sömürücüdürler. Limon gibi (Kernberg) İlişki kuracakları kişileri değerliler (bir şey beklenir, sömürülebilir) değersizler (bir şey beklenmez, sömürülemez) diye ayırırlar.

84 Büyüklenmiş Kendilik (Grandiöz Self) Sakin görünümün derininde soğukluk ve acımasızlık Hayranlık ve onaya bağımlılıkları bağımlı kişilik özelliklerini akla getirir ama değillerdir. Başkalarına teslimiyet ve başkalarına güven mümkün değildir. Yas, özlem, pişmanlık yaşayamazlar. Gerçek bir depresyon da yaşayamazlar. Düş kırıklığına uğradıklarında depresyona benzer bir çökkünlük yaşarlar. Daha çok kızgınlık ve öç alma eğilimleri küsme ile sonuçlanır (ikisi de çok yaygındır).

85 Büyüklenmiş Kendilik (Grandiöz Self) Üstbenlikleri çıkara ve yalana izin veren bir yapılanma gösterir (rüşvetçi üstbenlik). Kendileri de inanırlar. Güvensiz, kuşkuludurlar, şiddetli değersizlik ve yetersizlik duyguları içindedirler. Aşırı alıngandırlar ve neden dolayı alındıkları kestirilmez (incinme?) Unutamama, affedememe özür dileyenden etkilenememe, özür dileyememe, özür dileyenle empati kuramama yaygındır.

86 Büyüklenmiş Kendilik (Grandiöz Self) İncinen narsist kendisini incitene bir misli fazlasını yapmaya çalışır. (Moby Dick örneği) Gemi gözcüsü önlerinde birçok balinanın bulunduğunu söyler. Kaptan bunu işitmez Oğlunu denizde yitiren başka bir balina avcısının yardım isteklerini de duymaz. Kin güden, kin güdülenden daha çok daha büyük zarara uğrar.

87 Terapide Narsistik Hasta (Celal Odağ) Genç ve alımlı bir hasta gittiği bir lokantada kapıdan girerken ona öncelik verilmemesine alınmış ve lokantadan kaçmış, ardından yıllar yılı bir arkadaşlık kuramamıştı. Terapiye zar zor geliyor, bırakmıyor, ama gelmediği her görüşme sonrası terapistin dikkatsizliği, onu aşağılaması, kötü, değersizleştiren, ona önem vermeyen bir insan olduğunu konuşuyordu. Tatil tarihinin unutulması, görüşmeyi bir dakika önce bitirmek, kapıyı istediği çabuklukta açmamak, beklediği bir cümleyi kullanmamak, susmanın uzun sürmesi incinmeye yetiyor, gelmeyerek terapistini cezalandırıyor (hem de güç topluyordu).

88 Entitlement (Hak Görme) Sen bana bunu nasıl Sen benim kim olduğumu biliyor musun? Ona benim kim olduğumu göstereceğim Senden bunun hesabı sorulacak Tabii ki bana yol vereceksin. Benim acelem var...

89 Entitlement (Hak Görme) Sen bana bunu nasıl Sen benim kim olduğumu biliyor musun? Ona benim kim olduğumu göstereceğim Senden bunun hesabı sorulacak Tabii ki bana yol vereceksin. Benim acelem var... Narsizm toplumumuzun önemli meselelerinden biridir ve iyi öğrenilmelidir.

90 Küme Organizasyonu (DSM) A Kümesi: tuhaf ya da eksantrik yapı, yalnız kalmaya eğilimli, şüpheci Paranoid, Şizoid, Şizotipal B Kümesi: dramatik, emosyonel, düzensiz, kararsız, dürtüsel, empati yeteneğinden yoksun Antisosyal, Borderline, Histrionik, Narsisistik C Kümesi: anksiyeteli, korkulu, mükemmeliyetçi Kaçıngan, Obsesif, Bağımlı

91 C Kümesi Anksiyöz-Korkulu Kişilik Özellikleri Eleştiriye ve terk edilmeye aşırı duyarlı Başkalarıyla işlevsiz ilişkiler

92 Kaçıngan Kişilik Bozukluğu Eleştirilecek, beğenilmeyecek ya da dışlanacak olma korkusuyla kişiler arası ilişki gerektiren etkinliklerden kaçınma Sevildiğinden emin olmadıkça insanlarla ilişkiye girmek istememe Yetersizlik duyguları ile yeni ortamlarda ketlenme Kendini toplumsal yönden beceriksiz, albenisi olmayan biri olarak görür

93 Bağımlı kişilik bozukluğu Gündelik kararlarını verememe Sorumluluk almak için başkalarına gereksinim Tasarıları başlatma kendi başına iş yapma zorluğu Bakım ve desteği sağlamak için hoş olmayan şeyleri yapmak isteme Yakın bir ilişki sonlandığında yeni ilişki

94 Özet Kişilik Bozukluklarının Seyri ve Akıbeti Diğer tanımlamaya göre boyutu Psikoterapisi İlaç tedavisi?

95 II. Eksen ve Kişilik Organizasyonu Karma Kategorik ve Boyutsal Bakış 1. Normal esneklik ve adaptasyon 2. Nörotik kişilik organizasyonu 3. Borderline kişilik organizasyonu a) Yüksek düzey b) Alçak düzey 4. Psikotik kişilik organizasyonu

96 Tanı Paranoid Şizoid Şizotipal Seyir ve Prognoz Bazıları şizofreni tanısı alır Kronik seyirlidir, yaşamboyu iş ve evlilik sorunları yaratır. Kronik seyirlidir ama yaşamboyu olmayabilir Kronik seyirlidir ve bazılarında şizofreni gelişir Yüksek nörotiklik, düşük ikna edilebilme Büyük 5 Düşük dışa dönüklük, düşük ikna edilebilme Yüksek nörotiklik, düşük dışa dönüklük düşük ikna edilebilme

97 Tanı Antisosyal Seyir ve Prognoz Kronik seyirlidir, yaşla düzelebilir Bedensel yakınmalar, madde kullanımı sık Büyük 5 Yüksek nörotiklik, Yüksek dışa dönüklük Borderline Stabil, kronik seyirli, MD ve madde kullanımı sık İntihar davranışı sık, bazan kazayla ölüm sebebi Yüksek nörotiklik, Düşük ikna edilebilme, Düşük vicdan Histrionik Narsisistik Kronik seyirlidir, yaşla düzelebilir Kronik seyirlidir Gençlik ve güç ile aşırı meşguliyet nedeniyle orta yaş krizi çok yoğundur Yüksek nörotiklik, Yüksek dışa dönüklük Düşük ikna edilebilme

98 Tanı Kaçıngan Seyir ve Prognoz Kronik seyirlidir, ergenlikte zorlanır Anksiyete ve depresyon sık, bağımlılık? Büyük 5 Yüksek nörotiklik, düşük dışa dönüklük Bağımlı Kronik seyirlidir, yaşla düzelebilir Anksiyete ve depresyon sık, bağımlı olunan kişini kaybı ile kötüleşme olur Yüksek nörotiklik, Düşük ikna edilebilme Obsesifkompulsif Öngörülemez seyir Bazılarında OKB, bazılarında MD ya da şizofreni gelişir Yüksek nörotiklik, Düşük dışa dönüklük, Düşük ikna edilebilme, Yüksek vicdan

99 Tanı Psikoterapi İlaç Tedavisi Paranoid Dürüstlük ve alttan alma stratejisi defansif bir mekanizmayı kırabilir. Grup terapi için uygun değillerdir. Anksiyete gidericiler Antipsikotikler Şizoid Şizotipal Paranoiddeki gibi; ama daha katılımcıdır Şizoid gibi Antipsikotikler, Antidepresan, Psikostimulan Antipsikotikler, Antidepresan,

100 Tanı Psikoterapi İlaç Tedavisi Antisosyal Seçeceğiniz herhangi bir yöntem Semptomatik tedavi, bağımlılığa dikkat Borderline Histrionik Narsisistik Öfke patlamaları ve acting out ları kontrol edecek eleştiri ve reddedilmeye duyarlılığı azaltacak bir yöntem Psikanalitik psikoterapi Zordur, Kernberg ve Kohut psikanalitik psikoterapi önerir; grup işe yarar Öfke ve psikozun kontrolu Anksiyete ve depresyonun kontrolu Duygudurum Dalgalanmalarının kontrolu Bedensel yakınmalar ve depresyonun kontrolu Anksiyete kontrolu Duygudurum Dalgalanmaların kontrolu

101 Tanı Psikoterapi İlaç Tedavisi Kaçıngan Grup terapi Anksiyete ve depresyonu kontrol. Beta-blokerler Bağımlı İçgörü yönelimli terapi, BDT, Aile terapisi, Asertif teknikler, grup terapi sıklıkla başarılı olur: Semptomatik tedavi: anksiyete-depresyon panik Obsesif Kompulsif Grup terapi, BDT Ciddi olgularda ciddi ve yoğun ilaç tedavisi