İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ

Transkript

1 İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ PROGRAMI İŞ KAZALARI VE YARALANMALAR PROF. DR. M. SARPER ERDOĞAN İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ AÇIK VE UZAKTAN EĞİTİM FAKÜLTESİ

2 İş Kazaları ve Yaralanmalar Yaralanma: İstemli veya istemsiz olarak termal, mekanik, elektrik veya kimyasal enerjiye akut maruziyet yaşanmasıyla veya ısı veya oksijen gibi temel gereksinimlerden mahrum kalma nedeniyle ortaya çıkan vücut hasarıdır. Yaralanma istemli ve istemsiz olarak ikiye ayrılır. İstemli yaralama: Kişinin kendisini veya bir başkasını yaralamak üzere gerçekleştirdiği eylem sonrası ortaya çıkan vücut hasarıdır. Kişinin intihar girişimi gibi kendine dönük şiddet uygulaması, cinayet, öldürücü olmayan şiddet uygulama, eş istismarı ve tecavüz veya cinsel saldırıyı da içeren, kadına şiddet uygulanması ve çocuk ve yaşlı istismarı istemli yaralama örnekleridir. İstemsiz yaralama: İstemsiz olarak termal, mekanik, elektrik veya kimyasal enerjiye akut maruziyet yaşanmasıyla veya ısı veya oksijen gibi temel gereksinimlerden mahrum kalma nedeniyle ortaya çıkan vücut hasarı. Motorlu araç kazaları, düşmeler, zehirlenmeler, yanıklar, boğulma, yabancı cisim yutma istemsiz yaralanma örnekleridir. İstemsiz yaralanmaya yol açan durumlar kaza olarak adlandırılmaktadır. Bu bağlamda iş kazaları da istemsiz yaralanmalar içinde yer almaktadır. Kaza: Bir silsile biçiminde gelişen oluşan olaylar dizisinin sonunda istemsiz yaralanma, ölüm ya da mülk zararına yol açan olaydır. Bir diğer deyişle kaza; tasarlanamayan, öngörülemeyen, beklenmedik anda meydana gelen ve çevresine hemen ya da sonradan zarar verme nitelikleri bulunan olaydır. Dünya Sağlık Örgütü nün (WHO) yaptığı tanımlamaya göre kaza önceden planlanmamış kişisel yaralanmalara, maddi zarara ve üretimin durmasına sebep olan olaydır. Uluslar arası Çalışma Örgütü (ILO) kazayı önceden planlanmamış, bilinmeyen ve kontrol altına alınamamış olan ve etrafa zarar verebilecek nitelikteki olay olarak tanımlamaktadır. Bu tanımlamalar doğrultusunda iş kazasının kabaca işyerinde ve iş nedeniyle meydana gelen kazalar olduğunu söyleyebiliriz. Mevzuatımızda iş kazası 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu madde 3 te ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu Madde 13 te tanımlanmıştır. İş kazası 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu madde 3 te iş kazası işyerinde veya işin yürütümü nedeniyle meydana gelen, ölüme sebebiyet veren veya vücut bütünlüğünü ruhen ya da bedenen özre uğratan olay olarak tanımlanmaktadır. Bununla beraber mevzuatımızda iş kazasının en geniş tanımı 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu madde 13 te yapılmaktadır:

3 İş kazası aşağıda sayılan durumlarda meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen ozüre uğratan olaydır: 1. Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada, 2. İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle veya görevi nedeniyle, sigortalı kendi adına ve hesabına bağımsız çalışıyorsa yürütmekte olduğu iş veya çalışma konusu nedeniyle işyeri dışında, 3. Sigortalının, işveren tarafından görev ile başka bir yere gönderilmesi yüzünden asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda, 4. Emzikli kadın sigortalının çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda, 5. Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere toplu olarak götürülüp getirilmeleri sırasında. Ülkemizde 2011 yılında iş kazası meydana gelmiştir (Tablo 1). Bir önceki yılın iş kazası sayısı tür. Tablo 1: Aktif Sigortalıların İş Kazaları Vakalarının Yaş Gruplarına Ve Cinsiyete Göre Dağılımı, Age Groups Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam

4 Toplam İŞ KAZALARININ SINIFLANDIRILMASI İş kazaları çeşitli biçimlerde sınıflandırılmaktadır. Yaralanmanın ağırlığına, organ hasarına, kazanın biçimine göre sınıflandırmalar yapılabilir. Yaralanmanın ağırlığına göre kazalar; Ölümlü, Üç günden fazla istirahat gerektiren kazalar, Üç ve üç günden az istirahat gerektiren kazalar, Tedavi gerektirmeyen veya bir gün istirahat etmeyi gerektirmeyen kazalar olarak ayrılmaktadır. Yaralanmanın cinsine göre kazalar; Kafa yaralanmaları, İç organ yaralanmaları, Ruhsal ve sinirsel tahribat yapanlar vs olarak sınıflandırılmaktadır. Kazanın oluş biçimine göre iş kazaları 11 ayrı sınıfta toplanabilir: Bir nesnenin çarpması Bir nesne ile istemeden temas Bir nesneye çarpmak Bir nesne ile bilerek temas Bir şeyin içinde kalmak Bir nesneye takılmak İki nesne arasında sıkışmak Yüksek bir yerden aşağı düşmek Yere düşmek Bir şeye yüksek oranlı maruziyet yaşamak Kas ve eklemlerin aşırı zorlanması Bir nesnenin çarpması

5 Hareketli bir parçanın şiddetle ve aniden bir işçiye çarpmasıdır. Düşen bir nesnenin çarpması, hareketli bir aracın çarpması, hareketli bir başka kişinin çarpması ya da yuvarlanmakta olan bir nesnenin çarpmasıdır. Tanımlayıcı prensip hareketli bir nesnenin, örneğin araç-gereç, makine, ekipman veya bir kişinin bir işçiye şiddetle çarpmasıdır. Bir nesnenin işçiyle teması Yaralayıcı özelliği olan bir maddenin işçiyle temas etmesidir. Asit ile temas, erimiş metalin sıçraması, basınçlı buhar ile temas, sıcak yağ sıçraması, sıcak gaza temas ile yanma istemeden temas ile ortaya çıkan yaralanmalardır. Tanımlayıcı prensip işçinin maddeyle temas etmesi, ancak zararın temasın içerdiği şiddet nedeniyle değil, maddenin aşırı soğuk, aşırı sıcak, korozif, radyoaktif ya da elektrik yüklü olması nedeniyledir. Bir nesneye çarpmak Bir kişinin aniden ve şiddetle çevresindeki bir nesneye çarpmasıdır. Bir başka işçiye çarpmak, işçinin başını alçak bir seviyeye çarpması, işçinin bacağını açık bir çekmeceye çarpması, elin veya kolun ekipmana çarpması bir nesneye çarpmak olarak değerlendirilebilir. Tanımlayıcı prensip, işçinin hareketli olması ve onun bir şiddetle bir şbaşka nesneye çarpmasıdır İşçinin bir nesneyle temas etmesi Bir işçinin yaralama kapasitesi olan bir madde veya nesneyle şiddet içermeyen temasıdır. Örnekler, bir buhar borusuna temas, enerji yüklü bir kondüktöre temas, kaynamakta olan sıcak su ile temas ve korozif özellikli bir kimyasal ile temas olabilir. Tanımlayıcı prensip temasa kişinin yol açmasıdır ve yaralanmaya yol açan temasın şiddeti değil, temas edilen maddenin zarar verme özelliğidir. Bir yerde kısılı kalmak Bir işçinin kapalı bir yerde kalması veya vücudunun bir bölümünün bir açıklıkta sıkışmasıdır. Örneğin, bir işçinin çıkışın bloke olması nedeniyle bir tankta kapalı kalması veya işçinin sürünerek çıkmaya çalıştığı bir açıklıkta sıkışmasıdır. Tanımlayıcı prensip işçinin bir şeyin içinde kalması ve dışarı çıkamamasıdır Bir nesneye takılmak İşçinin dışarı doğru uzanan bir nesneye takılmasıdır.

6 Bir pantolon paçasının dışarı doğru uzanan bir hurda parçasına takılması, boyuna asılan kimlik kartının dışarı doğru uzanmış bir vidaya takılması, eldivenin makinede hareketli bir aksama takılması, ayakkabı bağının makinenin zincirine takılması bir nesneye takılmanın örnekleridir. Tanımlayıcı prensip bir nesnenin dışarı doğru uzamasıdır. İşçi ona takılarak yaralanır. İki nesne arasında sıkışmak Bir işçinin hareket eden bir nesne ile duran bir nesne veya hareket eden iki nesne arasında sıkışması, ezilmesidir. Geri manevra yapan bir kamyon ile duvar arasında sıkışmak, kapı ile kapı menteşesi arasında parmağın kalması, iki silindirin arasında kalmak veya parmağın iki dişli arasında kalması gibi örnekler verilebilir. Tanımlayıcı prensip iki nesnenin birinin veya ikisinin hareketiyle birbirine yaklaşması ve işçinin onların arasında kalması ve ezilerek, sıkışarak veya hareketsiz kalarak Aşağı düşme İşçinin bulunduğu, durduğu veya yürüdüğü zeminin altına düşmesidir. Merdivenden düşmek, açık bir kapaktan içeri düşmek, bir platformdan aşağı düşmek bu yaralanma türüne verilebilecek örneklerdir. Tanımlayıcı prensip işçinin sonunda düşmeden önce bulunduğu zeminin altında bir seviyeye düşmesidir. Yere düşme İşçinin durduğu veya yürüdüğü zemine düşmesidir. Filmlerde görüldüğünde güldüren bir olay olsa da gerçek hayatta hiç böyle değildir. Kırılan kafa kemikleri, kalça kemikleri, beyin sarsıntısı, dislokasyonlar ve spinal yaralanmalar bu tarz yaralanmalardır. Bir şeye yüksek oranlı maruziyet yaşamak Bir işçinin zarar verme potansiyeline sahip aşağıda belirtilen koşullara yoğun maruziyet yaşamasıyla ortaya çıkan yaralanma tipidir. Toksik gazlar, dumanlar, buharlar Toksik partiküller Aşırı sıcak veya soğuk Yetersiz oksijen Radyoaktif radyasyon Yoğun parlak ışık

7 Kas ve eklemlerin aşırı zorlanması İşçinin vücudunun bir bölgesini aşırı zorlaması/germesi nedeniyle kendisini yaralamasıdır. Bilinen örnek ağır bir yükün yanlış kaldırılması nedeniyle bel problemi yaşanmasıdır. Aşırı gerilim yaralanmaları burkulma, gerilme, fıtıklar, dislokasyonlar ve benzer tipte yaralanmalardır. Tanımlayıcı prensip aşırı gerilme ile ortaya çıkan yaralanmadır. Kazaları doğuran nedenler İş kazaları son tahlilde insan davranışı, uygunsuz ve eski teknoloji kullanımı ve organizasyon kusurları nedeniyle meydana gelmektedir. İnsan yani işyerinde çalışmakta olan kişi iş güvenliği ilkelerini ihmal ediyor, bilmiyor veya umursamıyorsa kaza meydana gelme olasığı artar. Çalışma ortamındaki risklerden haberdar olmamak, Uyarılara aldırmadan sorumsuz çalışmak, Mesleki deneyimsizlik, Aceleci olmak, Sağlık yönünden yetersiz olmak, İlaç bağımlısı veya kötü alışkanlıklar sahibi olmak, Fizyolojik veya kronik yorgunluk, Yanlış alet kullanımı, Kişisel koruyucu kullanmamak, kaza oluşumunda insan unsurunu temsil eden özelliklerdir. İnsanda gözlemlediğimiz tehlikeli davranışların nedenleri ise, Dikkatsizlik, laubalilik, umursamazlık gibi kişisel kusurlar, eğitim yetersizliği ve bünyenin yapılan işe uygun olmamasından kaynaklanmaktadır. Bunların yanında uygunsuz ve eski teknoloji kullanımı da kazaya yol açan özellikler barındırabilir: Korunmasız ortam, Kişisel koruyucu donanımın olmayışı, Düzensiz ve bakımsız ortam, Kusurlu ve eskimiş aletlerin kullanımı, Ergonomik olmayan araç gereç kullanımı kazaya sebebiyet veren eski ve uygunsuz teknoloji kullanımına ait özelliklerdir.

8 Eğer işyerinde keskin kenarlı ve sivri uçlu malzemeler kullanılıyorsa, pres, mengene gibi biçimlendirme aletleriyle gerçekleştirilen ve ağır yük kaldırma gibi işlemler nedeniyle vücudu yoğun stres altına sokan işler yapılıyorsa, sıcak ve soğuk, elektrik akımı, ses, ışık, radyasyon ve vibrasyon, toksik ve korozif maddeler kullanılıyorsa, iş güvenliği ve korunma önlemlerinin alınmamış olması kaza riskini daha da arttıracaktır. Organizasyon kusurları da kazalara yol açar: Düzensiz iş akışı Organizasyondan sorumlu kişilerin güvenli çalışma prensiplerinin takipçisi olmayışı İş ortamının güvenli bir biçimde düzenlenmemesi Yetersiz eğitim ve danışmanlık desteği Önerilerin ve uyarıların zamanında çalışanlara ulaştırılamaması Yetersiz denetim Uygunsuz personel alımı gibi organizasyon kusurları kaza oluşumunda önemli bir rol oynar. Kaza önleme faaliyetleri yukarıda sıralanan tehlikeli davranış, eski ve uygunsuz teknoloji kullanımı ve kusurlu organizasyon unsurlarının iyileştirilmesi temelişnde yürütülmelidir. Kaza piramidi Kazalar, oluşan zararın büyüklüğüne göre oluşturulan sınıflara dağıtıldığında bir piramit yapı oluştuğu gözlenir. Şekil 1: Kaza piramidi Şekil 1 de görüldüğü gibi piramidin tabanında ramak kala kazalar yer almaktadır. Buna göre her 50 bin ramak kala kazaya karşılık 5 bin civarında tedavi gerektirmeyen, 2 bin civarında istirahat gerektiren kazlar ve bir adet ölümlü kaza meydana gelmektedir. O halde ölümle veya ağır

9 yaralanma ile sonuçlanan kazaları önlemek için işe piramidin tabanından başlamak gerekmektedir. Ramak kala kazalar kayıt altına alınıp incelenebilse ve dersler çıkarılıp gerekli önlemler alınabilse, teorik olarak yaralanma ve hatta ölümle sonuçlanan kazaların önüne geçmek mümkün olacaktır.kaza önleme faaliyetleri küçük kazalardan başlayarak yürütülmelidir. İşyerinde kaza ve hastalık oluşumunu önlemek için mevzuatımız işveren ve çalışanlar için çeşitli yükümlülükler tanımlamıştır.iş Sağlğı ve Güvenliği Kanunu nun dördüncü maddesi işverenin genel yükümlülüklerinden söz ederken, 19.madde çalışanların yükümlülüklerini tanımlamaktadır. İŞVERENİN VE ÇALIŞANIN YASAL YÜKÜMLÜLÜKLERİ İSG KANUNU(No: 6331) Madde 4 - İşverenin genel yükümlülüğü (1) İşveren, çalışanların işle ilgili sağlık ve güvenliğini sağlamakla yükümlü olup bu çerçevede; a) Mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dâhil her türlü tedbirin alınması, organizasyonun yapılması, gerekli araç ve gereçlerin sağlanması, sağlık ve güvenlik tedbirlerinin değişen şartlara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun iyileştirilmesi için çalışmalar yapar. b) İşyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine uyulup uyulmadığını izler, denetler ve uygunsuzlukların giderilmesini sağlar. c) Risk değerlendirmesi yapar veya yaptırır. ç) Çalışana görev verirken, çalışanın sağlık ve güvenlik yönünden işe uygunluğunu göz önüne alır. d) Yeterli bilgi ve talimat verilenler dışındaki çalışanların hayati ve özel tehlike bulunan yerlere girmemesi için gerekli tedbirleri alır. (2) İşyeri dışındaki uzman kişi ve kuruluşlardan hizmet alınması, işverenin sorumluluklarını ortadan kaldırmaz. (3) Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği alanındaki yükümlülükleri, işverenin sorumluluklarını etkilemez. (4) İşveren, iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin maliyetini çalışanlara yansıtamaz. Madde 19 Çalışanların yükümlülüğü (1) Çalışanlar, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili aldıkları eğitim ve işverenin bu konudaki talimatları doğrultusunda, kendilerinin ve hareketlerinden veya yaptıkları işten etkilenen diğer çalışanların sağlık ve güvenliklerini tehlikeye düşürmemekle yükümlüdür. (2) Çalışanların, işveren tarafından verilen eğitim ve talimatlar doğrultusunda yükümlülükleri şunlardır:

10 a) İşyerindeki makine, cihaz, araç, gereç, tehlikeli madde, taşıma ekipmanı ve diğer üretim araçlarını kurallara uygun şekilde kullanmak, bunların güvenlik donanımlarını doğru olarak kullanmak, keyfi olarak çıkarmamak ve değiştirmemek. b) Kendilerine sağlanan kişisel koruyucu donanımı doğru kullanmak ve korumak. c) İşyerindeki makine, cihaz, araç, gereç, tesis ve binalarda sağlık ve güvenlik yönünden ciddi ve yakın bir tehlike ile karşılaştıklarında ve koruma tedbirlerinde bir eksiklik gördüklerinde, işverene veya çalışan temsilcisine derhal haber vermek. ç) Teftişe yetkili makam tarafından işyerinde tespit edilen noksanlık ve mevzuata aykırılıkların giderilmesi konusunda, işveren ve çalışan temsilcisi ile iş birliği yapmak. d) Kendi görev alanında, iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için işveren ve çalışan temsilcisi ile iş birliği yapmak. İş güvenliği çalışmalarına işletmenin üst düzey yöneticileri de katılmalı ve sorumluluğa ortak olmalıdır.bu ilkeyi göz önüne alarak mevzuatımız elli ve daha fazla çalışanın bulunduğu ve altı aydan fazla süren sürekli işlerin yapıldığı işyerlerinde işvereni, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili çalışmalarda bulunmak üzere İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) Kurulu oluşturmakla yükümlü kılmıştır. Kurul üyeleri işveren veya işveren vekili, iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi, insan kaynakları, personel, sosyal işler veya idari ve mali işleri yürütmekle görevli bir kişi, bulunması halinde sivil savunma uzmanı, bulunması halinde formen, ustabaşı veya usta, çalışan temsilcisi, işyerinde birden çok çalışan temsilcisi olması halinde baş temsilcidir. Kurulun başkanı işveren veya işveren vekili, kurulun sekreteri ise iş güvenliği uzmanıdır. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği konusunda formen ve ustabaşı gibi ilk kademe yöneticilerinin katılımıçok önemlidir.bu bağlamda İSG Kurulu nun teşekkülü, üst düzey yöneticiler ile formen ustabaşı gibi üretim alanında çalışanların alt düzey yöneticileri biraraya getirmesi bakımından çok önemlidir.ancak, ülkemizde İSG Kurulu kurmakla yükümlü kılınan işyerlerinin oranının tüm işletmeler içinde yüzde 3 olduğu düşünülürse yararı sınırlı bir uygulamadır. İş güvenliği çalışmalarının hedefi insan olmalıdır.öncelikli hedef insan sağlığı oluptemel amaç tek bir çalışanın hastalanmayacağı ve kaza geçirmeyeceği bir ortamı sağlamak ve sürdürmek olmalıdır. Ancakunutulmamalıdır ki iş alınacak iş güvenliği önlemleri, üretimi arttırarak ve masrafların azaltarak maliyetlerin düşmesine yardımcı olacaktır. Kazaya bağlı kayıplar Kaza nedeniyle ortaya çıkan kayıplar doğrudan ve dolaylı olmak üzere iki gruba ayrılır. Doğrudan maliyetler, tedavi, mahkeme, tazminat ve tamir giderleri iken, dolaylı maliyetler işgücü ve üretim kayıplarıdır. Doğrudan Kayıplar Kaza anında yapılan ilk yardım masrafları, Kazalıya ödenen geçici ve sürekli iş göremezlik ödenekleri,

11 Gerekli dinlenme süreleri için ödenen ücretler, Kazalıya ya da ailesine ödenen tazminatlar, Mahkeme giderleri, Ölümlü kazalarda uygulanacak cezai hükümlerin bedelleri ve Kaza sonucu ortaya çıkan maddi hasarın tamir masraflarından oluşur. Dolaylı Kayıplar İş Gücü Kaybı Üretim Kaybı Kazalının çalışamaması, Kazalıya yapılan ilk yardım, Kazalının işyeri arkadaşlarının verdikleri aralar, Yöneticilerin kazayı incelemek için kaybettikleri zaman, Yasal işlemler için kaybedilen zaman nedeniyle oluşan kayıplardır. Kaza sırasında üretime ara verilmesi, Üretimin aksaması nedeniyle iş akım ve programındaki aksamalar, Makinelerin durması yada hasara uğraması, Malzeme ve hammaddenin zarara uğraması nedeniyle oluşan kayıplardır. İş kazalarının elbette en olumsuz etkileri kaza geçiren çalışanlaradır. İş kazalarının çalışanlara etkisi Evde bakım ve bakıcı masrafları, Çalışılamayan süredeoluşan gelir kaybı, Maluliyet olursa ömür boyu ücret kaybı, Fiziksel aktiviteyi kaybetme sonucu yaşamdaki değişiklik, Yeni ilgi alanları bulmak amacıyla yapılan harcamalar, Aile üyelerindeki moral kaybı, sosyal ilişkilerin bozulması iş kazalarının çalışanlar üzerindeki olumsuz etkileridir. İş kazalarının ülke ekonomisine etkisi Her bir iş kazası ve meslek hastalığı toplumu olumsuz olarak etkiler.

12 Devlet oluşan kazaları soruşturmak, ilgili uzmanlara raporlar hazırlatmak ve bu raporları dikkate alarak mevzuatı güncellemek, eğitim ve denetim faaliyetlerini arttırmak zorundadır. Oluşan zarar kusur oranlarına göre SGK işveren-çalışan ve üçüncü şahıslar tarafından paylaşılır. SGK maddi zararın bir kısmını öder. Çalışanın bağışlanmaz kusuru varsa tazminatı belli oranda keser. İşverenin veya üçüncü şahısların kusuru varsa rücu eder. Kaza sıklığı ile ilgili epidemiyolojik ölçütler Kaza Sıklık Hızı(Accident Frequency Rate) Takvim yılı içerisindeki ölümlü ve/veya ölümlü olmayan mesleki yaralanmaların toplam sayısının, aynı yıl içerisinde referans grupta yer alan işçilerin çalışma saatlerinin toplamına bölünmesi ile elde edilen değerin katsayısı ile çarpılmasıyla hesaplanır. KSH = (Toplam Kaza Sayısı /Toplam çalışma saati)* Kaza Ağırlık Hızı (Accident Severity Rate) Takvim yılı içerisinde ölümlü ve/veya ölümlü olmayan mesleki yaralanmalardan dolayı toplam kayıp gün sayısının, aynı yıl içerisinde referans grupta yer alan işçilerin çalışma saatlerinin toplamına bölünmesiyle elde edilen değerin 1000 katsayısı ile çarpılmasıyla hesaplanır. KAO= (Kazalardan dolayı toplam kayıp gün sayısı / toplam insan saat çalışma sayısı) x 1000 Bu oranın hesaplanması sırasında eğer ölümlü iş kazası veya sürekli iş göremezlik durumu mevcut ise, kazalardan dolayı toplam kayıp gün sayısına, her ölümlü ve/veya sürekli iş göremezlik olayı için ayrı ayrı 7500 gün eklenmesi gerekmektedir.geçici iş göremezlik olaylarında, tıbbi işlemlerin süresi 1 günden daha az sürmesi durumları dikkate alınmamaktadır. Kaza İnsidans Hızı (Accident Insidence Rate) Takvim yılı içindeki ölümlü ve/veya ölümlü olmayan mesleki yaralanmaların toplam sayısının, aynı yıl içerisinde referans grupta yer alan işçilerin toplam sayısına bölünmesiyle elde edilen değerin katsayısı ile çarpılmasıyla hesaplanır. KİH = (Mesleki yaralanmaların toplam sayısı / Referans gruptaki işçi sayısı) x Bu oran, istatistik verilerinin elde edilmesi ve değerlendirilmesi açısından daha basit ve sade bir oranı temsil etmektedir. Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) istatistikleri hesaplanırken, Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) istatistikleri kaynak olarak alındığından, Türkiye için her sigortalı işçi sayısına göre değerlendirme yapılmaktadır. İş kazalarının kayıt ve bildirimi 6331sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu nun 14. maddesine göre, işverenler, işyerlerinde meydana gelen iş kazasını ve tespit edilecek meslek hastalığını en geç üç iş günü içinde yazı ile Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirmek zorundadır sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, madde 14:

13 İşveren; a) Bütün iş kazalarının ve meslek hastalıklarının kaydını tutar, gerekli incelemeleri yaparak bunlar ile ilgili raporları düzenler. b) İşyerinde meydana gelen ancak yaralanma veya ölüme neden olmadığı halde işyeri ya da iş ekipmanının zarara uğramasına yol açan veyaçalışan, işyeri ya da iş ekipmanını zarara uğratma potansiyeli olan olayları inceleyerek bunlar ile ilgili raporları düzenler. İşveren, aşağıdaki hallerde belirtilen sürede Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirimde bulunur; a) İş kazalarını kazadan sonraki üç iş günü içinde. b) Sağlık hizmeti sunucuları veya işyeri hekimi tarafından kendisine bildirilen meslek hastalıklarını, öğrendiği tarihten itibaren üç iş günü içinde. 3) Sağlık hizmeti sunucuları kendilerine intikal eden iş kazalarını, yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucuları ise meslek hastalığı tanısı koydukları vakaları en geç on gün içinde Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirir. 4) Meydana gelen iş kazasını kolluk kuvvetlerine derhal bildirir. İş Sağlığı ve Güvenliği Yaptırımları İş sağlığı ve güvenliği kurallarını ihlal edenişverenler kamu hukuku yaptırımları yani idarive cezai yaptırımlarla karşı karşıyadır. İdari yaptırımlar : 1- İdari para cezası, 2- işin durdurulması, 3- İşyerinin kapatılması, 4- İşçilerin çalışmaktan alıkonmasıdır. Cezai yaptırımlar 1- Para cezası 2- Hapis cezası İşyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gereken önlemleri almayarak ölüm ya da yaralanmaya sebep olan işveren yahut işverenvekilleri; 1- Taksirli Öldürme TCK 85, 2- Taksirli Yaralama TCK 89, suçlarından dolayı cezai yaptırımla karşı karşıya kalabilirler. Taksirli öldürme

14 Taksirle bir insanın ölümüne neden olan kişi 2 yıldan 6 yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.fiil birden fazla kişinin ölümüne ya da bir veya birden fazla kişinin ölümü ile birlikte bir veya birden fazla kişinin yaralanmasına neden olmuş ise 2 yıldan 15 yıla kadar hapis cezası verilir(tck 85). Taksir: Dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırılık dolayısıyla bir davranışın suçun kanuni tanımında belirtilen neticesi öngörülmeyerek gerçekleştirilmesidir(tck 22). İş Sağlığı ve Güvenliği Yönünden Taksirli Öldürme İşveren, uyulması zorunlu iş sağlığı ve güvenliği kurallarına uyarak önleyebileceği iş kazasını, bu kurallara uymaması nedeniyle gerçekleşmesi sonucu çalışanın ölümünden taksirle ölüme sebebiyet vermekten sorumlu olacaktır. İş sağlığı ve güvenliği için gereken önlemlerin alınmaması taksir olarak değerlendirilmektedir. Kaza inceleme Kaza incelemesinde amaç kusurlu bulmak değil, kazanın gerçek nedenini ortaya çıkarmak olmalıdır.her yıl binlerce iş kazası olmaktadır. Bunların büyük çoğunluğu kazalardan gerekli dersi almamaktan kaynaklanır. Kazalar şekil 2 de resmedildiği gibikök neden olarak kabul ettiğimiz işyerindeki yetersiz ve sistemsiz güvenlik anlayışı ve çalışma usulleri, dolaylı neden olarak kabul ettiğimiz güvensiz davranış veya çalışma koşulları temelinde, görünür neden sonucunda gerçekleşir. Şekildeki kutuların boyutları, bu nedenlerin kazanın ortaya çıkmasındaki ağırlık derecelerini anlatmaktadır. Şekil 2: Kazaların nedenleri

15 KÖK İşyerindeki yetersiz ve sistemsiz güvenlik anlayışı ve çalışma usulleri DOLAYLI Güvensiz davranış veya çalışma koşulları GÖRÜNÜR Kötü olayın doğrudan nedeni KAZA Kaza incelemelerinin 2 temel amacı vardır: 1. Kaza nedenini ortaya çıkarmak: Kaza incelemelerinde, kaza nedenleri belirlendiği gibi, ilgili işyerinin risk durumu hakkında bilgi sağlanır. Bu çalışmada elde edilebilecek bilgiler aşağıda sıralanmıştır: Kaza nedeninin belirlenmesi Kazanın meydana geldiği ortamdaki özel çalışma koşullarının belirlenmesi Kaza öncesinde söz konusu riskin ne kadar farkında olunduğunun ortaya çıkarılması Riskin önlenmesi için hangi önlemlerin alınması gerektiğinin belirlenmesi Riskin teknik ve örgütsel güvenlik önlemleriyle ne ölçüde azaltılabileceğinin belirlenmesi

16 Çalışanın bu önlemlere uyması için nasıl motive edileceğinin belirlenmesi 2. Elde edilen verileri benzer kazaları anlamak için kaza/neden veri tabanı oluşturabilmek: Çeşitli kaza incelemeleri sonucunda elde edilen veriler, benzer işletmelerde oluşan benzer kazaların incelenmesinde ve önleyici faliyet geliştirmede kullanılırlar. Amaç kazanın nedenlerini ortaya çıkartarak işletmedeki iş güvenliğini arttırmaktır.inceleme sonucunda kusurun kazanın meydana geldiği işyerine yükleneceği kaygısının giderilmesi gerekir. İnceleme tekniği Bir işin risk değerlendirmesi doğru yapılmış ve gerekli önlemler önceden alınmışsa bir kazanın olabilmesi için, olağanın dışına çıkılmış olması gerekir. Bu durumda ne, neden, ne zaman, nasıl ve nerede soruları sorularak kazanın oluş biçimi anlaşılmaya çalışılır: Kazadan önceki olağan çalışma ortamı ve durumu ne idi, Olağan dışına neden çıkıldı, Olağanın dışına ne zaman çıkılıyor, Olağanın dışına nasıl çıkılıyor, Olağanın dışına nerede çıkılıyor, sorularının sorulması gerekir. Kaza inceleme aşamaları Doğru kaza inceleme, dört aşamadan oluşur: 1- Bilgi toplama ve olguları belirleme 2- Kazaya katkısı olan etmenleri ayırma 3- Düzeltici eylemleri saptama ve uygulama Bilgi toplama ve olguları belirleme İnceleme, gerekli önlem ve müdahaleden sonra mümkünse sıcağı sıcağına yapılmalıdır. Kazanın görgü tanıkları ile kaza ortamında görüşülmelidir Tanıkların beyanları, kendi görüşleri kullandıkları dil ve terimlerle kayda alınmalıdır. Belirgin olmayan ifadelerin açıklanması istenmelidir. İncelemede sorulacak sorular 4N tekniğine uygun olmalıdır. Kaza yeri teknik incelemesi her şey olduğu gibiyken gerçekleştirilmelidir. (Kroki/Fotoğraf vb. kayıtlarla desteklenmelidir) Kazanın kök nedenleri mutlaka sorgulanmalıdır.

17 Kazaya katkısı olan etmenleri ayırma Görünür etmenlerin belirlenmesi İşi yapmadan riskler/tehlikeler belirlenmiş mi? Güvenlik kurallarına uyulmamasına göz yumulmuş mu? Tasarım kaynaklı güvenlik kusuru var mı? Ortamdaki güvenlik sistemleri doğru çalışıyor mu? Talimatlara uygun çalışılmış mı? Alt etmenlerin belirlenmesi Kazalının eğitimi İşin yapılış biçimi ve iş talimatının yeterliliği Çevresel etmenlerin katkısı (Hava koşulları, gürültü) Çalışanın dikkatini etkileyen diğer unsurlar (Fazla mesai, stres vb.) Düzeltici eylemler Düzeltici eylemlerin saptanmasında neden-sonuç kuramlarını anlamakta fayda vardır. Bunlar; Heinrich in Domino Kuramı Çoklu neden kuramı Sırf şansa bağlılık kuramı Kazaya çanak tutulması kuramı Enerjinin boşalması kuramı İnsan etmenleri kuramı Heinrich in domino kuramı 1931 yılında Heinrich tarafından ortaya atılmış olan bu kurama göre; Heinrich, kötü olaya götüren adımları beş etmene dayandırmaktadır; 1. Kötü alışkanlıklar ve görenekler 2. İşçini kusuru, 3. Güvenliği tehlikeye atan davranıs ve/veya tehlikenin varlığı 4. Kaza

18 5. Kötü olay Heinrich, yukarıdaki beş etmeni dizili dominolara benzetmekte ve aradan biri eksiltildiğinde, diğerlerinin devrilmeyeceği benzetmesini yapmaktadır. Şekil 3: Heinrich in kazaya yol açan 5 domino taşı En kritik olan 3 numaralı domino taşıdır. Bu kuram günümüz anlayışının temelini oluşturmaktadır. Çoklu neden kuramı: Kaza incelenirken daha ince ayrıntıların üzerinde durulmasını ve etmenlerin arasındaki bağıntı ve bağlantının araştırılmasını vurgulamaktadır. Sırf Şansa bağlılık kuramı: Herşeyi şansa bağlayan bir yaklaşımdır. Günümüzde itibar edilmemektedir. Kazaya çanak tutulması kuramı: Kazaya çanak tutan çalışan grubunu kazaların temel sebebi olarak görür. Çalışmalar bu grubun varlığının, kazaların ana nedeni olamayacağında birleşmektedir. Enerjinin boşalması kuramı: Kötü olayın ortaya çıkması için enerjinin boşalması gerekmektedir. Enerjinin boşalımı için; Bir kaynağın, Akacağı bir yolun, Varacağı noktada bir alıcının olması koşulugerekmektedir. Yer çekimi de, kaynaklar arasında sayılmaktadır. Bu kuram görünür nedenler açısından geçerlidir.

19 İnsan etmenleri kuramı: Kazaların, sonuçta, insan kusurundan ortaya çıktığı ileri sürülerek, kusurlu davranışa yol açan etmenler incelenir. Bu etmenler 3 grup altında toplanır; Aşırı yük, Uygun olmayan tepkime Tehlikelerin yanlış belirlenmesi, güvenliğe özen göstermeme, Uygun olmayan eylemler Eğitimsiz bir şekilde iş yapılması. Riski değerlendirememe. Kaza önleme Kaza önleme bilimi, kişiyi temelalan yaklaşımlardan sosyal temelli politikalara yaslanan bir biçim almıştır.epidemiyolojik çalışmalar tek nedenli bakıştan çok nedenli modele geçmiştir. Halk Sağlığı yöntem ve gereçlerinin kaza önlemede başarıyla uygulanabileceği görüşü giderek yaygınlık kazanmaktadır. Toplum, yaralanmaları; kaza ile oluşan, gelişigüzel meydana gelen, rasgele düzende sıklıkları olan, kestirilemeyen, kaçınılamaz olan ve kadere veya şansa bağlı olarak meydana gelen olaylar olarak kabul ederken halk sağlıkçılar yaralanmaları önlenebilir, zamanlaması ve sonuçları kestirilebilir ve sakınılabilir olaylar olarak değerlendirirler. Halk sağlığı disiplinine göre, dikkatimizi yalnızca bireysel kurbanlara değil çevreye ve kamu tarafından kullanılan araçlara da yöneltmeliyiz. Uygulamada veri toplamak ve risk etmenini tanımlamak yoluyla yaralanma değerlendirilmeli ve toplumda multi disipliner gruplar oluşturularak sorunun etrafında birleşilmesinin sağlanması gerekir. Oluşturulan veri havuzunun da yardımıyla kaza önleme girişimleri geliştirilmeli ve bir program dahilinde bu uygulamaların etkinliği değerlendirilmelidir. Elde edilecek değerlendirme sonuçlarına göre geçerli programlar çoğaltılmalıdır (Şekil 3). Şekil 3: Kaza ve yaralanmayı önleme aşamaları 5. Değerlendirme İşe yarar mı? 2. Risk Faktörü Saptama 3. Müdahale Geliştirme Ne yapabiliriz? 4. Uygulama Nasıl yaparız?

20 Neden ne? 1. Sürveyans Problem ne? PROBLEM YANIT Kaza önlemede olası kısıtlılıklar Kaza önleme programları uygulanırken birçok sıkıntı ile karşılaşılması olasıdır. Bu kısıtlılıklar değişik biçimlerde karşımıza çıkabilirler: Toplum bakışı Çok kişi yaralanmaları kontrol edilemeyen, rasgele ortaya çıkan, insanlar tarafından kontrol edilemeyen ve kaza ve kötü şans olarak adlandırılan etmenlerin etkisi olarak değerlendirir. Yaralanma çok kişinin aklına gelen bir olgu değildir. Yaralanma denince daha çok dramatik ve çok ölüme sebebiyet vermiş, bir madenin göçmesi gibi olaylar hatırlanır. Medyanın rolü Medya yaralanmalar konusunda toplumu eğitmez. Yazılı ve görsel medya yaralanma olaylarını duygusallaştırırve birbirinden bağımsız ayrı birer antite gibi sunar. Oluşan yaralanma paterniyle ve uzun dönemdeki seyriyle ilgilenmez. Korunmanın ihmal edilmesi bu saydığımız nedenlerle tesadüf değildir. Çıkar grupları Kazadan korunma çıkar gruplarının menfaatlerine ters düşebilir. Zira kazaların oluşumuna yol açan ortam ve araçlar insan üretimidir. Çıkar grupları halkla ilişkiler marifetiyle kaza önleme konusunda kafa karışıklığı yaratabilirler. Sanayi medyanın yardımıyla daha çok yaralıyı suçlama eğilimindedir ve kazayı kişisel zeminde, dikkatsizlik, akılsızlık, kötü alışkanlık veya hatalı davranış sonucu ortaya çıkan bir olay olarak tanımlar. Toplum algısı Kaza önleme faaliyetlerinin, tedavi hizmetlerinin insanlar üzerinde oluşturduğu mistik bir tarafı ve ileri teknoloji kullanımından kaynaklanan bir aurası yoktur. Her tür koruma ve önleme faaliyeti tedavi faaliyetlerinin yanında hemen ikinci plana düşer.

21 Mortalite ve morbidite üzerideki belirgin etkisine rağmen koruma faaliyetleri finansal olarak da hak ettiğini alamaz. Bu bağlamda kaza önleme faaliyetleri konusunda eğitim almak, uzmanlaşmak ve profesyonel olarak çalışmak çok cazip olarak değerlendirilmez. Veri yetersizliği Ayrıca kazalar konusunda gözleme ilişkin veriler, özellikle ramak kala kazalarla ilgili olarak, oldukça azdır. Morbiditeye ilişkin verilerin toplanması oldukça yetersizdir. Kaza önleme faaliyetlerinin tarihsel gelişimi Kişisel korunma ve güvenlik sorunu zamanın başladığı andan itibaren vardır. İnsanoğlunun varoluşu onun düşman bir çevrede varolabilme yeteneğine bağlı olarak mümkün olabilmiştir. Kendi kişisel güvenliğini sağlayabilmek için insanoğlu, kaba silahlar geliştirmiş ve güvenliğini tehdit eden unsurlar için koruyucu barınaklar geliştirmiştir. Nüfüsun sürekli artması ve toplumun karmaşıklaşmasıyla da kişisel ve doğal düşmanlarından korunabilmek için kabilesinin, toplumunun ve ulusunun kollektif gücüne ihtiyaç duymuştur. Ancak, planlanmamış ve öngörülememiş ve insanların ölümüne veya mal kaybına yol açan olaylar, daha çok kaçınılamaz olarak değerlendirilmişlerdir. Bunlar ya insanların üzerinde tasarrufunun olamadığı kadere bağlı olarak ortaya çıkan olaylar ya da ilahları kızdıran kişilerin cezalandırılmaları olarak görülmüşlerdir. Feodal nitelikli ilkel bir tarım toplumunda organize kaza önleme faaliyetleri üzerinde pek fikir yürütülmemiştir. Basit tarım toplumundan karmaşık sanayi toplumuna geçişle kişisel güvenlik toplumun önemli bir meselesi haline gelmiştir. Bu değişim endüstriyel proseslerin getirdiği yeni tehlikeler, çalışan yaralanmalarının yol açtığı ekonomik kayıplar ve toplum vicdanının duyarlılaşması ile olmuştur. Toplumun duyarlılaşmasında en büyük rolü endüstriyel çevrenin karmaşıklaşmasıyla artan kazalar ve bu kazaların sonucunda görülen çoklu ölümlerin dramatik etkisi oynamıştır. Bu yeni ve sanayileşmiş toplumdan bugün konuştuğumuz kaza önleme kavramları, uygulamaları ve profesyonelleri türemiştir. Kaza önleme faaliyetlerinin gelişiminde ilk etkilenimler Yasama Toplumun ortak arzusu ile işyerlerindeki çalışma koşulları iyileştirilmiş, kazalılar ve yaralılar için tazminat uygulamaları gelişitirilmiş ve çalışanları korumak için koruyucu ekipman ve düzenler sağlanmıştır. Sosyal değerler Sanayi devrimine bağlı ekonomik değişim İngiltere de 1750 yılı civarında meydana gelmiştir. Sanayi devrimi öncesinde feodal toprak sahipleri ile onlar adına çalışan serfler arasındaki paternalistik ilişkiye bağlı olarak çalışanların sağlığı güvence altına alınmaktaydı. Ancak yeni kurulan sanayi toplumunda çalışanlar ve işverenler arasındaki kurumsallaşamamış bu ilişki biçimi kontrolsüz bir rekabete ve çalışanların insafsızca sömürülmesine yol açıyordu.

22 Çok kötü ve yetersiz koşullarda uzun saatler çalıştırılma sonucu toplumda gelişen öfke çalışanların korunması amacıyla zorlayıcı yeni yasal düzenlemelerin hayata geçirilmesini sağladı. İşverenler giderek daha güvenli iş ortamları oluşturmak zorunda kaldılar ve kendi işyerlerinde çalışırken yaralanan veya ölen işçiler için finansal sorumluluk üstlendiler. Ayrıca, üstüste yaşanan iki dünya savaşı insan kaynaklarının değerinin farkına varılmasını sağladı. İnsanlar kaza önleme faaliyetlerinin geliştirilmesi konusunda taleplerini güçlü bir biçimde dile getirmeye başladı. Tüm insanlığın güvenli ve sağlıklı yaşamasının sağlanması taleplerinin bir parçası olarak çalışan sağlığı konularında uluslararası etkinlikler düzenlendi. Bu etkinliklere medya temsilcilerinin, işçi örgütlerinin, dinsel grupların, sivil toplum kuruluşlarının ve sanayi temsilcilerinin katılması sağlandı. Hükümet temsilcilerinin ve halkın temsilcilerinin ortak çalışmaları sonucu tavsiye kararları oluştu. Bunların da büyük çoğunluğu yasal mevzuat olarak yayınlandı. Bütün bu çabalar kaza önleme faaliyetlerinin gelişmesini etkileyen önemli girişimler olarak nitelenebilir. Ekonomiketkenler Ekonomik baskılar kaza önleme faaliyetlerin yaygınlaşmasında önemli bir güç olmuştur İşverenler endüstriyel kazaların tazmin edilmesi yönünde önemli sorumluluklar üstlenmişlerdir. İşverenler ekonomik nedenlerle endüstriyel kazaları tazmin edilmesi yönündeki mali risklerin bertaraf edilmesi amacıyla sigorta kuruluşlarına yönelmişlerdir. Sigorta kurumları tazminat masraflarının azaltılması amacıyla kaza önleme girişimlerini yaygınlaştırmışlardır. Bu önlemler kazaları kayıt altına alma ve bildirim, eğitim, mühendislik gibi kaza kontrolünde etkili olduğu kanıtlanmış yöntemleri içermektedir. Birçok şirket ve kamu kuruluşu sigorta kuruluşlarını takip etmiş ve kendi bütçeleriyle finanse ettikleri bütünlüklü güvenlk programları hazırlamışlardır. Mekanik araçlar Farklı iş alanlarında çalışanların kişisel güvenliğini arttıran mekanik araçlar ve koruyucu ekipman geliştirilmiştir: Motorlu araçlarda kullanılan hidrolik frenler, koruyucu gözlükler, maske, baret, emniyet kemeri gibi ekipman bu amaçla üretilmişlerdir. Kaza önleme Kaza, kazaya yol açan ajan, kazaya uğrayan kişi ve çevre başlıkları altında kaza öncesi, kaza anı ve kaza sonrası olarak analiz edilebilir. Kaza öncesi, hız limitleri, yaya yolları gibi primer korunma önlemlerinin uygulandığı aşamadır. Kaza anı çarpma anında açılan yastıklar ya da düşme sırasında devreye giren güvenlik kemeri gibi sekonder korunma önlemlerinin uygulandığı aşamadır.

23 Kaza sonrası ise etkin acil yardım programları, rehabilitasyon programları gibi tersiyer korunma önlemlerinin uyulandığı aşamadır. Haddon Matrix Müdahale ve önleme yaklaşım ve stratejileri Eğitim Davranış değişikliği Mühendislik - Teknoloji Politikaların ve yasal mevzuatın hayata geçirilmesi Kaza veri tabanı 1. Kim/ler yaralandı? 2. Nasıl yaralandı/lar Yaş Cinsiyet Kıdem Düşme Çarpma Patlama 3. Kaza nerede meydana geldi? Üretim alanında Bahçede Yemekhanede 4. Hangi koşullar altında meydana geldi? Üretim sırasında Dinlenirken Yolda 5. Yaralanmanın ciddiyeti nedir? Ölümcül Hastane yatışı gerektiriyor Ayaktan tedavi yeterli

24 6. Belli bir dönemde ne kadar kaza meydana geldi? Sayıda artış Sayıda azalma Tüm işçiler içindeki oranı nedir? 7. Kazanın kişisel ve sosyal sonuçları nelerdir? Geçici işgöremezliknedeniyle kaybedilen süre Kalıcı işgöremezlik nedeniyle kaybedilen süre Acil yardım tedavi harcamaları Hastanede yatarak tedavi harcamaları İşçi sigorta kurumu masrafları 8. Kaza hızı diğer alanlardaki hızlarla karşılaştırıldığında durum nedir? Başka ülke hızları Başka bölge hızları Başka fabrika hızları 9. Aşağıdaki sorular üzerine düşünülmelidir: Eğitim Hedef 1. Bilgi edinme Kazalardaki mortalite ve morbidite hızlarının büyüklüğü ve yaygınlığı nedir? Eğitim stratejileri, öncelikle, kaza riski ve kaza önleme yöntemlerihakkında bilgi toplamayı gerekli kılar. Daha önce olmuş kazalardan veya tehlikeli durumlardan derlenmiş bilgilerin rakamsal büyüklüklere dönüştürülmesidir. Hedef 2. Tutum değişikliği Kaza önleme eğitiminin ikinci hedefi çalışanların risk ve güvenlik kavramına karşı takındıkları tutumun değiştirilmesidir. Çalışanlar risk konusunda ifade edilen matematiksel büyüklükleri algılayabilmeli, karşılaştırabilmeli ve büyüklüklerine göre sıralayabilmelidirler. Riski ciddiye almalı ve riskin büyüklüğüne göre tutum ve davranış değişikliği gösterebilmelidirler. Hedef 3. Davranış değişikliği

25 Kaza önlemenin üçüncü hedefi davranış değişikliğinin sağlanmasıdır. Çalışanların, çalışma sırasında takılan baretin hayat kurtardığını yalnızca öğrenmeleri yetmez. Onlar baret takmanın gerekliliğine inanmalı ve çalışırken baret takma yönünde karar oluşturmalıdırlar. Davranış değişikliği zamanla yerleşir ve kaza hızlarında düşme gözlenir. Fiziksel ve sosyal çevrenin modifiye edilmesi Potansiyel tehlikenin minimize veya elimine edilmesi Daha güvenli çalışma ortamının dizayn edilmesi Üretimde kullanılan araç gerecin daha güvenli olarak dizayn edilmesi Üretim protokolleri ve uygulamalarının gözden geçirilmesi Sosyal tutumların değiştirilmesi Halk Sağlığı uzmanlarının rolü Çevre temelli yaklaşımın önemli bir avantajı vardır: O bölümde çalışan herkesi korumayı hedefleyen bir yaklaşımdır; riskin kendisi hedef alınmıştır. Halk sağlığı uzmanları çevrenin yeniden dizayn edilmesinde önemli bir rol oynayabilirler: Yasamanın rolü Mimarları, mühendisleri, sanayicileri ve medyayı eğitebilirler. Gönüllü standart ve politikalr geliştirip yayabilirler. Çevresel tehlike ve riskleri tanımlayıp bu bilgiyi kamuyla paylaşabilirler. Çevresel değişimlerin gerçekleştirilmesi için toplumsal uzlaşının gerekliliği ve yaratılmasında öncü rol oynayabilirler. Önemli ve yaygın kaza etmenlerini hedef alan bilgi ve programlar geliştirebilirler. Kazaların önlenmesinde yerel ve ulusal düzeyde kamu görevlileri işbirliği yapabilirler. Yasama kuvveti ile riskli alanlara ilişkin düzenlemeler yapmak mümkündür. Ancak tek başına etkili olmayabilir. Yasamayla birlikte yürütülecek denetim etkili olur. Denetlenmeyen kurumlar, işyerleri mevzuat hükümlerini yerine getirmekten çeşitli nedenlerle kaçınabilirler. Kritik önemdeki meselelere odaklanma

26 Gözlem İzleme ve değerlendirme Toplum katılımı Kurumsallaşma Engeller Finansman problemleri Organizasyonel problemler Verinin bilimsel ve poliitik analizindeki yetersizlikler Kaza önlemede ekonomik ve politik değerlendirme eksikliği Koruma programlarının sürdürülebilirliğinin sağlanamaması Kaza önlemeden yana taraf olmanın sağlanamaması Yasa koyucuyla iletişim kurmada etkin yöntemler geliştirememe Büyük Endüstriyel Kazalar Herhangi bir kuruluşun işletilmesi esnasında, kontrolsüz gelişmelerden kaynaklanan ve kuruluş içinde veya dışında çevre ve insan sağlığı için anında veya daha sonra ciddi tehlikeye yol açabilen bir veya birden fazla tehlikeli maddenin sebep olduğu büyük bir emisyon, yangın veya patlama olayı büyük endüstriyel kaza olarak adlandırılır. Örneğin Kocaeli nin Körfez ilçesinde Akçagaz LPG dolum tesisi 28 Temmuz 2002 de bir patlama sonucu yanmıştır. Patlama 3 milyon TL zarara yol açmıştır. Dolum yapan kara tankeri sürücüsünün ağır yaralandığı kazada 2 kişi de zehirlenmiştir. Beş bin kişi evlerinden tahliye edilmiş, 10 ev kullanılamaz hale gelmiştir. Mersin de 25 Temmuz 2004 tarihinde ATAŞ Rafinerisi olarak bilinen Anadolu Tasfiyehanesi A.Ş. nin 102 numaralı tankında çıkan yangın ancak 29 saatte söndürülebilmiştir. Tarihimizde buna benzer pek çok büyük endüstriyel kaza yaşanmıştır. Dünyada yaşanan büyük endüstriyel kazaların en bilinenleri Seveso, Bhopal ve Çernobil gerçekleşen ve insana ve çevreye çok büyük zararlar veren kazalardır. İtalya nın kuzeyinde yer alan Seveso kasabasında, pestisit ve herbisit üretimi yapılan bir fabrikada meydana gelen kazada kontrolsüz ekzotermik reaksiyona bağlı reaktör patlaması olmuş ve 3000 kg kimyasal madde etrafa saçılmıştır. Bu kimyasal maddenin 20 kg kadarının çevre ve insan için çok zararlı olan TCDD olduğu tahmin edilmektedir. Kazadan kişinin etkilendiği tahmin edilmektedir. Bölgedeki tüm tarım ürünleri imha edilmiş ve hayvan telef olmuştur. Bhopal felaketi, 3 Aralık 1984 günü, ABD kökenli Union Carbide firmasının Hindistan Bhopal'de kurduğu böcek ilacı üreten fabrikadan yanlışlıkla 40 ton metil isosiyanat gazını

27 dışarı atması kişinin ölümüne, 'den fazla insanın zehirlenmesine neden olan kazadır. Kaza sonrasında, doğal afet bölgesi ilan edilen bölgede kazadan 20 yıl sonra, 2004 yılında yapılan ölçümlerde, toprakta normalin 6 milyon katı toksik madde bulunmuştur. Kaza insanın ölümüne, 150 binden fazla insanınsa ömürlerinin geri kalan kısmını sakat ve hasta geçirmesine yol açmıştır. Union Carbide firması bir "ticari sır" olduğu gerekçesiyle toksik maddenin adını bile açıklamaktan kaçınmış, bu durum, zehirlenenlere tanı konmasını güçleştirirken, hastanelerde ölümlerin artmasına yol açmıştır. Çernobil Reaktör Kazası, bir deney sırasında meydana gelen 20. yüzyılın ilk büyük nükleer kazasıdır. O yıllarda Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği (SSCB) içinde yer alan Ukrayna'nın Kiev iline bağlı Çernobil kentindeki Nükleer Güç Reaktöründe 26 Nisan 1986 günü erken saatlerde meydana gelen nükleer kaza sonrasında atmosfere büyük miktarda radyoaktif madde salınmış ve dünya SSCB nin gizlediği bu gerçeği ancak 30 Nisan 1986 günü öğrenebilmiştir. En yüksek radyasyon dozlarına, sayıları bini bulan acil durum çalışanları ve Çernobil personeli maruz kalmıştır. Çalışanların bazıları için maruz kaldıkları dozlar öldürücü olmuştur. Çöken radyoaktif iyodinden kaynaklanan çocukluk tiroid kanseri, kazanın en önemli sağlık sorunlarından birisi olagelmiştir yılına kadar tanı konan tiroid kanserlerinin büyük bölümünün radyoiyodin alımından kaynaklanmış olması çok muhtemeldir. Ülkemizde büyük endüstriyel kazaların önlenmesi için Avrupa Birliği nin 96/82/EC Tehlikeli Maddeleri İçeren Büyük Kaza Tehlikelerinin Kontrolü Hakkında Konsey Direktifi ile uyumlu olarak; Büyük Endüstriyel Kazaların Kontrolü Hakkında Yönetmelik 18 Ağustos 2010 tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanmıştır. Büyük Endüstriyel Kazaların Kontrolü Hakkında Yönetmelik te amaçlar; Tehlikeli maddeler içeren büyük kazaları önlemek, Büyük kaza riski taşıyan tesislerde acil durumlara karşı hazırlıklı olmak, Zamanında müdahale etmek, Gereken tedbirleri almak ve Kazaların insan ve çevre üzerine etkilerini sınırlandırmak olarak bildirilmiştir. Bu yönetmeliğin yürütümüne ilişkin yetki ve sorumluluklar merkezi düzeyde Çevre ve Orman Bakanlığı ile Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı na, yerel düzeyde ise İl Özel İdareleri, Belediyeler ve barındırdıkları tehlike ölçüsünde üst ve alt seviye olarak tanımlanan ilgili kuruluşlara verilmiştir. Yönetmelik in 7. maddesi Bildirim başlığı altında kapsama giren kuruluşların tehlikeli madde cinsi ve miktarı yönünden belirlenmesini hedeflemektedir. Madde 8 Büyük Kaza Önleme Politikasının hazırlanması ve uygulanmasına dönük direktifler içermektedir. Kuruluşların büyük kaza tehlikelerine yol açacak faaliyetlerinin yapısını, çalışanlarına, komşularına ve çevreye olan yükümlülüklerini ve bunlar için gerekli kaynakların

28 sağlanabilirliğini gösteren Büyük Kaza Önleme Politikası belgesini hazırlamasını ve belirtilen politikayı uygulamasını talep eder. Büyük Kaza Önleme Politikası (BKÖP), bir güvenlik yönetim sisteminin (GYS) bulunduğunu, büyük kazaların tanımlandığını, büyük kazaların önlenmesi ve bunların çevre ve insan üzerindeki etkilerinin sınırlandırılması için gerekli önlemlerin alındığını,kuruluş içindeki, büyük kazaya yol açabilecek herhangi bir tesisin, depolama tesisinin, ekipmanın veya alt yapının tasarımı, inşaatı, işletimi ve bakımında yeterli güvenliğin sağlandığını, bir dahili acil durum planının hazırlandığını gösteren ve yerel sorumlulara harici planların hazırlanması aşamasında destek verebilmek amacıyla hazırlanmış bir dökümandır. Kuruluşlar olası bir endüstriyel kazaya hazırlık olarak Acil Durum Planı hazırlamakla yükümlüdürler. Bu plan acil servis hizmetleri ile iletişim biçimleri, acil durum müdahalesi ile ilgili prosedürleri, ihtiyaç duyulacak özel ekipmanların nicelik ve niteliği, kaynakların mevcudiyeti ve ulaşılabilirliği, kişilerin kolayca nasıl tanınacağı ve birbirlerini nasıl tanıyacakları, buluşma noktaları ve haberleşmeyi, acil durum planlamacılarının eğitimi, plan ile ilgisi olan kişilerin eğitimi, tatbikat ve güncelleme, değişiklikler ve çıkarılan dersleri, yeniden inceleme, gözden geçirme ve düzeltme bilgilerini içerir. Belediye veya İl Özel İdaresi; sorumlu kişilerin isim ya da unvanlarını, acil durum uyarıları, alarm ve uygulama prosedürlerini, uygulama için, gerekli kaynakların koordine edilmesine ilişkin düzenlemeleri, tesis içi azaltıcı/düzeltici faaliyetlere ilişkin düzenlemeleri ve halkın bilgilendirilmesi ve halkın bu durumda yapması gerekenlere ilişkin düzenlemeleri hazırlamak ve bildirimini yapmakla yükümlüdür. Büyük endüstriyel kaza meydana geldiği takdirde kuruluşun işletmecisi, mümkün olan en kısa sürede en uygun araçları kullanarak, Belediye veya İl Özel İdaresi, Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığını, Çevre ve Orman Bakanlığını ve Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığını bu kazadan derhal haberdar eder. Bu kurumlara kazanın oluşumu ve gelişim seyri, ilgili tehlikeli maddeler ve miktarları, kazanın insan ve çevre üzerindeki etkilerinin değerlendirilmesi için gerekli olan mevcut veriler ve alınan acil durum önlemleri hakkında bilgiler verir. Belediye veya İl Özel İdaresi, gönderilen güvenlik raporlarındaki bilgileri kullanarak, kuruluşların konumu ve bulundurduğu tehlikeli maddeler nedeniyle domino etkisine sahip kuruluşları veya kuruluş gruplarını tayin eder. Domino Etkisi Grubunda yer alan komşu kuruluşların işletmecileri ile uygun bilgi alışverişini sağlar. İşletmeci tarafından Çevre ve Orman Bakanlığına sağlanan bilginin, kendisi veya başka bir kişi için, ticari veya kişisel gizliliği olduğu gerekçesiyle kayıttan çıkartılması için başvurması durumunda, Çevre ve Orman Bakanlığı, millî savunma, kamu güvenliği, ticarî ve endüstriyel sırlar ve kişisel bilgiler gibi kriterler göz önünde bulundurarak bilginin gizliliğine karar verir. Çevre ve Orman Bakanlığı, 30 iş günü içerisinde bir karar vermezse, bu bilginin ticari veya kişisel olarak gizli olduğuna karar verilmiş gibi hareket edilir. Büyük endüstriyel kazaları Çevre ve Orman Bakanlığı ve Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ile eşgüdümlü olarak yürütür. Denetim programı hazırlandıktan sonra üst seviyeli kuruluşlar

29 yılda en az 1 kez olmak üzere denetimler yapılır ve denetim raporları yazılır. Büyük bir kazadan haberdar olunması durumunda; acil durum planlarının uygulanıp uygulanmadığı denetlenir. Kaza analiz raporları incelenir, iyileştirici tedbirlerin alınıp alınmadığı izlenir. İşletmeci tarafından Güvenlik raporunun ve dahili acil durum planının süresinde teslim edilmediği ve büyük kazaların önlenmesi ve zararların azaltılması için alınan önlemlerin yetersiz olduğunun tespiti durumlarda yaptırımlar uygulanır.