BİREYSEL SERVETİN BÖLGESEL DAĞILIMI PERSPEKTİFİYLE TÜRKİYE NİN AB YE UYUM SORUNU

Transkript

1 BİREYSEL SERVETİN BÖLGESEL DAĞILIMI PERSPEKTİFİYLE TÜRKİYE NİN AB YE UYUM SORUNU Murat ÇİFTÇİ (Yazar) Kutluk Kağan SÜMER (Editör) İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ İKTİSAT FAKÜLTESİ EKONOMETRİ BÖLÜMÜ İstanbul, 2009

2 BİREYSEL SERVETİN BÖLGESEL DAĞILIMI PERSPEKTİFİYLE TÜRKİYE NİN AB YE UYUM SORUNU Murat ÇİFTÇİ (Yazar) Kutluk Kağan SÜMER (Editör) İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ İKTİSAT FAKÜLTESİ EKONOMETRİ BÖLÜMÜ İstanbul, 2009

3 589/ sayılı normal proje kapsamında İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ Bilimsel Araştırma Projeleri (BAP) Yürütücü Sekreterliği nce desteklenmiştir. Editör: Kutluk Kağan SÜMER Yazar: Murat ÇİFTÇİ ISBN: Yayın, Mizanpaj, Kapak Tasarımı, Baskı, Cilt: Dilek Ofset Matbaacılık San. Tic. Ltd. Şti. Topkapı Maltepe Cad. Nur Han No: 32 / 7 Kat 1 Bayrampaşa İstanbul Tel: (0212) Faks: (0212) e-posta: arif@dilekofsetmatbaacilik.com web: Temmuz 2009

4 Bu eser, beni sıfır toleransla yetiştiren tanıdığım en mükemmeliyetçi ve aynı zamanda da en mükemmele yakın insana, çalışmalarımdaki tek ilham kaynağım olan anneme adanmıştır

5

6 ÖZ Amaç: Bu çalışmada emeğin ve nüfusun servetin bölgelerarası dağılımından sağladıkları sosyal refah düzeylerinin ölçülmesine odaklanılmıştır. Gereç ve Yöntem: Bu çalışmada Atkinson endeksleri kullanılmıştır. Uygulamada kullanılan veriler Türkiye İstatistik Kurumu ve Birleşmiş Milletler verilerine dayanmaktadır. Bulgular ve Sonuç: Hesaplanan endeks katsayıları, hem Türkiye içerisinde iller arasında hem de Türkiye nin katılımı durumunda AB ülkeleri içerisinde servetin tam denge durumundan uzaklaştığını göstermektedir. Bu sebeple Türkiye, AB ye tam üye olmak için uygun değildir. Anahtar Kelimeler: Atkinson endeksleri, demografik iktisat, bölgesel ekonomi, kalkınma iktisadı, bölgesel kalkınma politikaları, sosyal politika, istatistik - endeksleme. Jel Sınıflandırması: J100, R100, O100, R580, L380, C430. Yayın Türü: Özgün araştırma çalışması. i

7 ABSTRACT THE PROBLEM OF ADAPTATION TO TURKEY FOR EU MEMBERSHIP FROM REGIONAL DISTRIBUTION OF ECONOMIC ACTIVITY Objective: The aim of this study is to investigate level of social welfare for the employment and people, which they gain from distribution of regional wealth. Material and Method: Throughout this study, the Atkinson indices have been used. The data that have been used for application are based on statistics of TUIK and United Nations. Results and Conclusion: The indices have revealed that there is imbalance in the regional distribution of wealth for the population or labor force in Turkey; and that there are dramatic declines in the rate of EU s social utility from production to the population or labor force when participated in Turkey. Hence, Turkey does not candidate for member of EU. Key Words: Atkinson indices, demographic economics: general, general regional economics (includes regional data), economic development: general, regional development policy, public policy, index numbers and aggregation; leading indicators. Jel classification: J100, R100, O100, R580, L380, C430. Kind of Publication: Original research paper. ii

8 EDİTÖRDEN Bu çalışma İstanbul Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi tarafından 589/ sayı ve Avrupa Birliği ve Tam Üyelik Sürecinde Türkiye nin Birliğe Uyum Kabiliyeti başlıklı 14 Ekim 2006 tarihinden itibaren normal proje kapsamında desteklenen araştırma projesi kapsamında yayınlanmak üzere değerlendirilmiştir. Projenin başladığı tarihten bu yana geçen üç yıla yakın süre içerisinde çoğunluğu İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Ekonometri Bölümü nde öğretim üyesi veya öğretim elemanı olarak görev yapan yardımcı araştırıcılarla birlikte araştırma projesinin amacını oluşturan Türkiye nin tam üye olmasında birliğe uyumsuzluğundan kaynaklanan sorunları tespite yönelik yoğun bir tartışma ve araştırma süreci yürütülmüştür. Projenin ekonometri-istatistik kısmında görev alan arkadaşlarım Mustafa Tekin, Özlem Göktaş, Murat Çiftçi, Beşir Topaloğlu, Burak Güriş, Burcu Kıran, Aycan Hepsağ, Veli Yılancı, Fatma Zeren dir. Teorik ve tarihsel araştırmalarda ise Murat Çiftçi, Suat Dede, Mehmet Kılıç, Elif Erturan, Selma Karaduman, Arda Kırankaya görev almıştır. Her şeyden önce bu projede yer alarak akademik tartışma ve araştırma sürecinde mesai harcayan ekip arkadaşlarıma teşekkür etmeden geçemem. Harcanan mesaiye karşılık çeşitli idari görevler, akademik yükselme ve diğer akademik sınavlara hazırlanma, akademik faaliyetler için yurtdışına uzun süreliğine gitme gibi sebeplerle ekip içerisinde bir arada yayına hazırlanan ortak bir metne ulaşma imkânı bulunamamıştır. Proje süresinin de sonuna gelinmesi sebebiyle ek süre alma imkânı da olmamıştır. iii

9 Proje kapsamında ortak bir metne ulaşılamamasına yol açan diğer önemli bir sorun ise, özellikle zaman serisi uygulamaları için Avrupa Birliği ülkelerinin bütününü içerecek kapsamda uzun süreli düzenli veriye sahip olunamamasıdır. Bilindiği gibi Avrupa Birliği ülkelerinden onu eski Doğu Bloku Ülkesi dir. Bu sebeple hem sosyalist rejimden liberal rejime geçişleri esnasında geçen 4-5 yıllık süre içerisinde hiper-enflasyon ve ciddi daralma gibi krizlerle karşılaşmışlardır hem de 1990 öncesi dönemdeki muhasebe hesapları farklılık göstermektedir. Ayrıca Çekoslovakya nın iki devlete bölünmesi, Slovenya nın eski Yugoslavya içinde yer alması ve Almanya ya Demokratik Almanya nın katılımı standart veri sürekliliğini olanaksız kılmıştır. Daha önceki çalışmalarında bölgesel iktisatta çok değişkenli istatistiksel yöntemlerden ve eşitsizlik endekslerinden yararlanma deneyimine sahip arkadaşımız olan ve bu proje kapsamında yardımcı araştırıcı olarak görev alan Murat Çiftçi nin kesit verilerle hazırladığı çalışmalar projenin amacına hizmet etme vasfındadır. Projenin başlangıcından itibaren üç yıla yakın süredir disiplinli çalışmasıyla göz dolduran arkadaşımız, temelde Türkiye nin birliğe tam üye olması için eş zamanlı olarak hem kendi içerisinde bölgelerarası ekonomik dengeyi sağlaması gerektiğinden hem de Avrupa Birliği nin kendi içerisinde ülkelerarasındaki ekonomik dengeyi bozucu etkide bulunmaması gerektiğinden hareket ederek mevcut durumu sorgulamıştır. Proje kapsamında yayınlanan üçüncü çalışma olan Bireysel Servetin Bölgesel Dağılımı Perspektifiyle Türkiye nin AB ye Uyum Sorunu başlıklı bu eserde yazar, servetteki dengesizlikten hareket ederek Türkiye nin birliğe tam üyelik için uyumunu sorgulamıştır. İlgili herkes için çalışmanın faydalı olması temennilerimle Kutluk Kağan Sümer 2009, Beyazıd - İSTANBUL iv

10 YAZARDAN Projenin üçüncü kitabını oluşturan bu çalışma, özgün araştırma çalışması original research paper dır. Bilindiği gibi bilimsel çalışmalar ulusal ve uluslar arası literatürde genel olarak üç grupta değerlendirilmektedir. Temel bir varsayımdan hareket edilerek çok boyutlu inceleme yanında varsayımı istatistiksel yöntemlerle veya olaylarla doğrulamayı amaçlayan ilk gruptaki çalışmalar özgün araştırma çalışması olarak tanımlanmaktadır. İkinci kategorideki çalışmalar ise literatür sunumu ve yorumuyla yapılandırılan derleme çalışmalarıdır. Bu tür çalışmalarda temel amaç, özgün araştırma çalışmalarından farklı olarak temel varsayımı doğrulamak yerine bir konuyu okura aktarmaktır. Bu iki temel türe ek olarak üçüncü kategorideki çalışmalar ise olgu sunumu ya da vak a takdimi olarak tanımlanan ve genelde daha kısa olan ara çalışmalardır. Genelde sağlık bilimlerinde yoğun olarak olgu sunumları gerçekleştirilmektedir. Sözü edilen kategorideki çalışmaların kitap ölçeğinde karşılıklarına ise özgün araştırma çalışmaları için lisansüstü doktora - doçentlik - profesörlük takdim tezlerini, derleme çalışmaları içinse ders ve yardımcı ders kitaplarını örnek olarak vermek mümkündür. Yazarlığını üstlendiğim bu eser, kategori olarak özgün araştırma çalışması özelliğindedir. Çünkü çalışma hazırlanırken ilk olarak temel bir varsayımdan hareket edilmiş ve çalışma boyunca istatistiksel yöntemlerle ve yanlışlanabilirlik düzleminde bilimsel standartlara uygun olarak söz konusu varsayım kanıtlanmaya doğrulanmaya çalışılmıştır. Dolayısıyla okurların çalışmayı v

11 incelerken bunu göz ardı etmemelerini temenni ediyorum. Eseri kaleme alırken okurları olabildiğince teknik detaylarla boğmamaya gayret gösterdim. Projenin başlangıcıyla beraber projenin yürütücülüğünü üstlenen editörüm Sayın Kutluk Kağan Sümer ile yakın irtibat içerisinde olduk. Projenin üst amacıyla örtüşecek çalışma önerilerimi kendileri detaylı olarak incelediler. Dolayısıyla bu eserleri kaleme almadan önce çalışma önerilerim hakkındaki fikir ve destekleri, son derece faydalı oldu. İlgi ve desteği için burada kendisine teşekkürlerimi sunuyorum. Elbette bu eserin bütün kurgusu, uygulamaları ve yazımı yalnızca tarafımca gerçekleştirilmiştir ve olası hatalardan da sadece ve bizzat kendim sorumlu konumdayım. Teşekkür etmeden geçemeyeceğim bir diğer kişi de tüm çalışmalarımda olduğu gibi bu çalışmamı da kendisine adadığım annemdir. Çalışmamın ilgili herkes için faydalı olması temennileriyle Murat ÇİFTÇİ 2009, Büyük Çamlıca - İSTANBUL vi

12 İÇİNDEKİLER ÖZ...i ABSTRACT...ii EDİTÖRDEN... iii YAZARDAN...v İÇİNDEKİLER... vii 1. GİRİŞ 1.1. Sorunun Tanımlanması: Hipotez Organizasyon Yöntem TÜRKİYE DE TİCARİ GAYRI-MENKUL STOĞUNUN İLLER ARASI DENGESİZ DAĞILIM SORUNU 2.1. Giriş Emeğin Ticari Gayrimenkul Stoğunun Bölgesel Dağılımından Sağladığı Sosyal Refah Düzeyleri Nüfusun Ticari Gayrimenkul Stoğunun Bölgesel Dağılımından Sağladığı Sosyal Refah Düzeyleri Bölüm Sonu Değerlendirmesi TÜRKİYE DE İKAMET AMAÇLI GAYRİMENKUL STOĞUNUN İLLER ARASI DENGESİZ DAĞILIM SORUNU 3.1. Giriş Emeğin İkamet Amaçlı Gayrimenkul Stoğunun Bölgesel Dağılımından Sağladığı Sosyal Refah Düzeyleri Nüfusun İkamet Amaçlı Gayrimenkul Stoğunun Bölgesel Dağılımından Sağladığı Sosyal Refah Düzeyleri Bölüm Sonu Değerlendirmesi...65 vii

13 4. TÜRKİYE DE YARI-MENKUL SERVETİN İLLER ARASI DENGESİZ DAĞILIM SORUNU 4.1. Giriş Emeğin Yarı - Menkul Servetin Bölgesel Dağılımından Sağladığı Sosyal Refah Düzeyleri Nüfusun Yarı - Menkul Servetin Bölgesel Dağılımından Sağladığı Sosyal Refah Düzeyleri Bölüm Sonu Değerlendirmesi TÜRKİYE DE MENKUL SERVETİN İLLER ARASI DENGESİZ DAĞILIM SORUNU 5.1. Giriş Emeğin Menkul Servetin Bölgesel Dağılımından Sağladığı Sosyal Refah Düzeyleri Nüfusun Menkul Servetin Bölgesel Dağılımından Sağladığı Sosyal Refah Düzeyleri Bölüm Sonu Değerlendirmesi AVRUPA BİRLİĞİ NDE SERVETİN ÜYELER ARASI DENGESİZ DAĞILIMI VE TÜRKİYE 6.1. Giriş Türkiye nin birliğe eklemlenmesinin servetin ülkelerarası dağılımı açısından AB 6 da sağlanan sosyal refaha etkileri Türkiye nin birliğe eklemlenmesinin servetin ülkelerarası dağılımı açısından AB 9 da sağlanan sosyal refaha etkileri Türkiye nin birliğe eklemlenmesinin servetin ülkelerarası dağılımı açısından AB 12 de sağlanan sosyal refaha etkileri viii

14 6.5. Türkiye nin birliğe eklemlenmesinin servetin ülkelerarası dağılımı açısından AB 15 te sağlanan sosyal refaha etkileri Türkiye nin birliğe eklemlenmesinin servetin ülkelerarası dağılımı açısından AB 25 te sağlanan sosyal refaha etkileri Türkiye nin birliğe eklemlenmesinin servetin ülkelerarası dağılımı açısından AB 27 de sağlanan sosyal refaha etkileri Bölüm Sonu Değerlendirmesi TARTIŞMA VE SONUÇ REFERANSLAR ix

15 x

16 1. GİRİŞ Sorunun Tanımlanması: Hipotez Bu çalışmada üst başlık olarak servetin bölgeler arası dağılımlarındaki dengesizlik ve dengesizlikten kaynaklanan sosyal refah kayıplarının tespitine odaklanılmıştır. Liberal doktrinde piyasa ekonomisi için geçerli olan bir makro bölüşüm teorisinin oluşturulamadığı yaygın olarak vurgulanmaktadır. 1 Buna karşılık optimal servet dağılımı ve optimal düzeyden sapmaların yol açacağı kayıpları tanımlayacak matematiksel kalıplar geliştirilebilmiştir. Atkinson eşitsizlik endeksi de bu noktada başta kalkınma iktisatçıları olmak üzere konuyla doğrudan ya da dolaylı ilgisi bulunan pek çok disiplinin imdadına yetişmiştir. Çalışmanın sorununu, Türkiye kısıtında iller arasında, Avrupa Birliği kısıtında ise üye ülkeler ve Türkiye arasında olmak üzere iki ana aşamada servetin işgücü 2 ve nüfusa göre dağılımlarındaki dengesizlikten dolayı oluşan ya da oluşma potansiyeli bulunan 3 sosyal refah kayıplarının ölçümü ve AB 1 Ömer A. Aksu (1993), Gelir ve Servet Dağılımı, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi yayını, İstanbul, s İller arası dağılım için işgücü alınmıştır. AB alanı için ortak bir işgücü ayrıştırması yaparak uygulamada bulunma imkanı bulunmamaktadır. 3 Bulgular, Türkiye nin birliğe eklemlenmesi durumunda oluşacak kayıpların hesaplanmasını temel alan uygulamalarda realiteyi değil, potansiyeli ifade etmektedir. 1

17 uygulamaları için ülke grupları arasında birbirleriyle mukayesesini gerçekleştirmektir. Bu çerçevede çalışmanın temel varsayım öncesindeki önermeleri 1. Eğer ülke içerisinde tam dengeden ciddi sapma gösteren bir servet yapısı varsa, ülke içerisinde homojen bir yapı bulunmadığından dolayı yeni bir rejime eklemlenme o denli zor ve sancılı olacaktır. 2. Eğer belirli bir alana eklemlenecek yeni bölgesel birim (bizde Türkiye) kendi içinde homojen olsa bile eklemleneceği alanda tam dengeden sapmaya yol açıyor veya sapmanın şiddetini arttırıyorsa, eklemlenmenin servet, artışından kaynaklanacak faydası yanında sosyal refahta yol açacağı kayıp sebebiyle maliyeti de olacaktır. şeklinde tanımlayabiliriz. Buna göre çalışmanın temel problemini oluşturan Türkiye nin servet dağılımı açısından Avrupa Birliği ne tam üyeliğinin eklemlenmesinin mümkün olup olamayacağına cevap aranacaktır. Buna göre iki temel hipotez eş zamanlı olarak 4 temel alınmaktadır. 4 Ekonometride eş zamanlı analizler yapılırken, uygulamada temel alınan zaman veya dönemin aynı olması gerekir. Ancak bölge çalışmalarının çoğunda bu temel kuralın ihlali zorunludur. Çünkü sayımlar farklı zamanlarda yapılır. Hatta bu yüzden regresyon uygulamalarında bağımlı-bağımsız değişkenlerin ya da faktör analizi gibi çok değişkenli istatistik uygulamalarında değişkenlerin birbirlerinden farklı zamandaki değerlerinin alındığına sıkça rastlanır. Bu çalışmada eş zamanlı analizden kastedilen ekonometrideki eş zamanlı analizlerden tamamıyla farklıdır. Ayrıca yapılan uygulamaların hiç birisinde regresyon ya da faktör analizlerinde ifade edilen birbirinden farklı 2

18 İlk hipotez: Eklemleneceği alanda Avrupa Birliği servet açısından uyumlu olması için önkoşul olarak kendi içerisinde Türkiye servetin bölgesel iller arası dağılımda tam dengeye H 0 : uzak => Eklemlenme için uyumsuz H 1 : yakın => Eklemlenme için uyumlu şeklindedir. İkinci hipotez: Eklemleneceği alanda Avrupa Birliği servetin bölgeler ülkeler arası dağılımda tam dengeden sapmaya ve mevcut sapma da artışa sebep H 0 : oluyor => Eklemlenme için uyumsuz H 1 : olmuyor => Eklemlenme için uyumlu şeklindedir. zamandaki durumu gösteren veriler de kullanılmamıştır. İlk uygulama grubunda eldeki en son sayım sonucu olması sebebiyle 2000 yılı verileri temel alınmış, AB uygulamalarında ise ülkelerin sayım yılları birbirini tutmadığından ILO, UN gibi köklü kuruluşların tahminlerine dayanan 2005 yılı verileri alınmıştır. Burada her iki uygulama grubunda da statik bir yaklaşım vardır ve 2000 yılı Türkiye sindeki durumun 2005 yılında değişmediği varsayımıyla sonuç ve tartışmalar bölümünde bir arada yorumlanarak çalışmanın problematiğini oluşturan hipotezlerin sonuçlandırılmasına gidilmiştir. 3

19 Organizasyon Bu çalışma, giriş ile tartışma ve sonuç bölümleriyle birlikte toplam yedi bölümden oluşmaktadır. İkinci, üçüncü, dördüncü ve beşinci bölümlerde çeşitli servet unsurlarının işgücü ve nüfusa göre Türkiye alanında iller arası dağılımlarındaki dengesizlikten kaynaklanan sosyal refah kayıplarına odaklanılmıştır. Bu dört bölümün her birisi, kendi içerisinde giriş ve bölüm sonu değerlendirmesi dışında ikişer kısma ayrılmış, ilk kısımda emeğin, ikinci kısımda ise nüfusun servetin iller arası dağılımından sağladığı sosyal refah düzeyleri ayrı ayrı hesaplanarak yorumlanmıştır. Avrupa Birliği nde Servetin Üyeler Arası Dengesiz Dağılımı ve Türkiye başılğını taşıyan altıncı bölümde ise, Türkiye nin AB ye eklemlenmesi öncesi ve sonrası durumun mukayesesi için altı aşamalı uygulama süreci takip edilmiştir. İlk kısımda AB 6, ikinci kısımda AB 9, üçüncü kısımda AB 12, dördüncü kısımda AB 15, beşinci kısımda AB 25, altıncı kısımda ise AB 27 ülkeler bütünü temel alınmış, servet unsurlarının ülke nüfuslarına göre dağılımlarındaki denge düzeyleri ilk olarak hesaplanarak yorumlanmıştır. Ardından da Türkiye analizlere dahil edilerek, servetin ülke nüfuslarıyla dağılımlarındaki dengesizlikte yaşanan ilave sapmalar tespit edilmiştir. 4

20 Yöntem Bölgelerarası dengesizliklerin ölçümünde, Gini, Theil, Atkinson endeksleri gibi çeşitli katsayılardan yararlanılmaktadır. Eşitsizlik endeksleri ise Gini tarafından 1912 de geliştirilen ve kendi adıyla anılan endeksle başlamaktadır 5. Bölgesel dengesizliğin hesaplanmasında eşitsizlik endekslerinin kullanımındaysa, Williamson tarafından gelirin bölgesel dağılım eşitsizliğine odaklandığı çalışmasıyla başlanmıştır 6. Başlangıcında ve yaygınlaşmasında ağırlıklı olarak gelir dağılımı dengesizliğine yoğunlaşılmasına karşılık günümüzde eşitsizlik endekslerinden hemen her disiplinde yararlanılmaktadır 7. Çalışmada kullanılan istatistiksel yöntem, bölgesel eşitsizlik endeksleri arasında yer alan Atkinson eşitsizlik endeksidir. Atkinson endeksinin eşitsizlik endeksleri arasındaki gösterge kabiliyeti konusundaysa uluslararası literatürde olumlu görüşler baskındır. Örneğin Harvey Gini katsayısı ile Atkinson endeksi arasında yüksek ilişkinin olduğunu savunurken 8, karşı tez olarak Garcia ve Molina en iyi göstergenin Atkinson endeksi olduğunu 5 A. K. Sen (1973), On Economic Inequality, Oxford University Press, Oxford, etc. 6 S, Bhide ve R. Shand (2000), Inequalities in income growth in India before and after reforms, South Asia Economic Journal, 1(1): pp M. Çiftçi (2008), Ülkeler arası küresel eşitsizlikte uzun dönemli bozulma ( ), Journal of International Social Research / Uluslar arası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1 (5), ss J. Harvey (2005), A note on the natural rate of subjective inequality hypothesis and the approximate relationship between the Gini coefficient and the Atkinson index Journal of Public Economics, 89, pp

21 savunmaktadır 9. Salas a göre de, Atkinson endeksinin performansı son derece tatminkârdır 10. Bu çalışmada eşitsizlik endeksleri içerisinde Atkinson endeksinin tercih nedenleri şunlardır: İlk olarak eşitsizlik ölçümü için etik uygulamaların modern versiyonuna 1970 te Anthony Atkinson tarafından geliştirilen bu endeks öncülük etmektedir 11. İkinci olarak Atkinson endeks değeri, aynı fayda seviyesinin eşit dağılım durumuna göre oluşan mevcut fayda kaybıyla bütünleştirildiğinde çok duyarlı bir yoksulluk yoksunluk endeksi konumuna erişmektedir. Atkinson çalışmasında orijinal endeks 1 ε y I = 1 i f ( yi ) μ i 1 1 ε [1] ile formüle edilmektedir 12. Buna göre y geliri, μ ortalama geliri, ε ise farklı gelir seviyelerinde gelir transferine duyarlılık düzeyini ifade etmektedir. 9 I. García ve J. A. Molina (2001), The Effects of Region on the Welfare and Monetary Income of Spanish Families, pp , Urban Studies, 38 (13), p R. Salas (1997), Welfare-consistent inequality indices in changing populations: The marginal population replication axiom A note, pp , Journal of Public Economics, A. W. Pedersen (2004), Measurement Inequality as Relative Deprivation: A Sociological Approach to Inequality, pp , Acta Sociologica, 47, p A. B. Atkinson (1970), On the Measurement of Inequality, pp , Journal of Economic Theory, 2, p

22 Bu çalışma kapsamında bölgelerarası eşitsizlik için Atkinson endeksi ise; A ( Ω ) = 1 1 Ω 1 Ω W P n i 1 i P i P i=1 W P eğer Ω 1 [2] A ile formüle edilmektedir. Buna göre ( Ω ) endeksi, W i bölgesindeki il / ülke servet miktarını, W ortalama serveti tanımlamaktadır. P i i bölgesindeki il / ülke nüfusu veya işgücünü ve P ortalama nüfusu veya işgücünü tanımlamaktadır. Ω ise duyarlılık parametresidir. Atkinson' un sosyal refah fonksiyonunda; Ω duyarlılık parametresinin değeri 0 ile sonsuz arasında değişebilmektedir. Şayet parametre değeri 0 ise toplumun gelir dağılımı konusunda tamamen kayıtsız olduğu varsayımından hareket edilmektedir. Eğer parametre değeri sonsuz olarak belirlenirse de toplumun sadece en düşük gelir grubuna sahip olan kişilerle ilgilendiği durum tanımlanmış olacaktır 13. Araştırmacılar Ω duyarlılık parametresine verecekleri değerde özgürdürler ve genel de hesaplama kolaylığı ve yüksek duyarlılığın olduğu gerekçesiyle 2 değerini vermektedirler 14. Bu 13 DPT (2001), Gelir Dağılımının İyileştirilmesi Ve Yoksullukla Mücadele Özel İhtisas Komisyonu Raporu, ÖİK No. 610, Ankara, s Lütfü Öztürk (2005), Bölgelerarası Gelir Eşitsizliği: İstatistikî Bölge Birimleri Sınıflandırması na (İBBS) Göre Eşitsizlik İndeksleri İle Bir Analiz, , ss , Akdeniz İ.İ.B.F. Dergisi, 10, s. 99. i 7

23 parametre zenginden - çok zengin olmayana; fakirden - çok fakir olmayana göre yeniden dağılımına mukayeseli duyarlılığı yansıtır. Daha yüksek Ω değeri, gelir dağılımı transferinin daha düşük olan arka kısmındakilerin duyarlılığının daha yüksek hissedilmesini sağlar 15. Arka kısımda kalan fakirlerdeki (dezavantajlı-yoksun kalmışlardaki) yeniden dağıtım, zenginlere göre ölçeksel bazda daha düşük olacaktır. Bunu standartlaştırır. Ayrıca endeksle sosyal refah düzeyine ulaşılmaktadır. Bölgelerarası eşitsizlikten kaynaklanan sosyal refah kaybını rahat şekilde tespit etmek mümkün olmaktadır. Hesaplanan Atkinson değeri bölgelerarasındaki eşit olmayan dağılımdan kaynaklanan sosyal refah kaybını tanımlamaktadır. Buna göre örneğin Atkinson endeks değeri 0.15 ise, iller arası eşit dağılım durumunda aynı sosyal refahın [100*(1- Atkinson)] %85 inden şimdiki düzeyde sağlanacağı anlamını taşımaktadır 16. Dolayısıyla Atkinson endeksi, diğer endekslerin aksine bilim adamları için net şekilde elde edilen sosyal fayda düzeyini ve bölgelerarası eşitsizlikten kaynaklanan sosyal refah kaybını hesaplama imkânını vermektedir. 15 J. Spatz (2006), Poverty and Inequality in the Era of Structural Reforms: The Case of Bolivia, Springer Verlag. Berlin, p E. Regidor, M. E, Calle, P. Navarro ve V. Dominguez (2003), Trends in the Association between Average Income, Poverty and Income Inequality and Life Expectancy in Spain, pp , Social Science & Medicine, 56, p

24 2.BÖLÜM TÜRKİYE DE TİCARİ GAYRI-MENKUL STOĞUNUN İLLER ARASI DENGESİZ DAĞILIM SORUNU - Giriş - Servet unsurları içerisinde nakde çevrilmesi zaman alan bileşenler arasında ticari gayrimenkuller, önemli bir yeri işgal etmektedir. Ticari gayrimenkuller, ikamet amaçlı gayrimenkullerden servet bileşenleri arasında daha ayrıcalıklı bir yerde olarak değerlendirilebilir. Çünkü nakde çevrilmeleri zaman almakla birlikte, üretim faaliyetleri içerisinde aktif unsurlar arasında da yer almaktadırlar. Örneğin tarım arazisi satışı her zaman kısa zamanda neticelenmese bile, tarımsal üretimin temel unsuru olarak işlevini sürdürür. Diğer bir deyişle toprak olmadan tarımsal ürün elde etmek, her ne kadar gen teknolojisiyle domatesin suda üretilmesi mümkün hale gelmiş olsa bile en azından günümüz şartlarında yaygınlık açısından mümkün değildir. O halde tarım arazileri, neolitik devrimden bu yana geçen yüz asır civarındaki süreden bu yana 17 en köklü geçmişe sahip emek dışı üretim unsuru konumundadır. 17 Neolitik devrimin başlangıç zamanı ve yeriyle ilgili çeşitli görüşler olsa da sürenin aşağı yukarı on bin yıl civarında olduğu belirtilmektedir. Bkz. Tevfik Güran (1994), İktisat Tarihi, Acar yayıncılık, İstanbul, s

25 Özellikle tarımsal üretimde ticari gayrimenkullerin önemi daha ağırlıklı olarak kabul edilebilir. Bu sebeple de binlerce yıldır bir meta olarak tarım arazilerinin mülkiyeti ve alım-satımı süregitmektedir. Nitekim Kültepe kazılarında ele geçen 15 bin civarındaki tabletler arasında, az sayıda da olsa arsa-arazi-ev satışına dair sözleşmelere rastlanmaktadır. 18 Keza Roma dönemi Latifundia ları incelendiğinde de hem haciz konusu olarak küçük arazilerin büyük arazilere eklemlenmesi açısından, hem de günümüzdeki modern dünyanın iki bin yıl önceki doğaya dayanan fabrikaları olarak ticari gayrimenkullerin üretimdeki önem ve değeri tekrar teyit olunmaktadır. Son tahlilde latifundialar, kendi dönemi içerisinde kitlesel üretimin yapıldığı çok büyük üretim alanları haline gelmiştir. 19 Modern kapitalizmde de ticari gayrimenkullerin sermaye bileşeni olarak işlevi sürmüştür. Ekonometrik ölçümle klasik üretim fonksiyonunu literatüre kazandıran Cobb-Douglas ta ticari gayrimenkulün de sermaye bileşenlerinde yer bulması da bu önemli fonksiyonu göstermesi açısından son derece değerlidir. 20 Ülkemizde ticari gayrimenkulleri sermaye bileşeni olmanın ötesinde daha kapsamlı olarak bireysel servet enstrümanı olarak değerlendirmek daha doğru bir yaklaşım olacaktır. Çünkü pazar kapitalizasyonu sınırlı sayıda ve İMKB de işlem gören şirketler için mevcuttur. Hâlbuki üretimin önemli bir bölümü bu şirketler dışında gerçekleştirilmektedir. Bu bölümde de servet bileşenleri arasında değerlendirebileceğimiz ticari gayrimenkullerin iller arası dağılımındaki dengesizlikten kaynaklanan sosyal refah kayıplarının hesaplanmasına odaklanılmıştır. 18 Sebahattin Bayram (1991), Taşınmaz mallar hakkında yeni Kültepe vesikaları, s , Belleten, LV (213), s. 298, 299, vd. 19 Erol Zeytinoğlu (1977), İktisat Tarihi, Met/er matbaası, İstanbul, s Charles W. Cobb and Paul H. Douglas (1928) A Theory of Production, The American Economic Review, 18 (1), Supplement, Papers and Proceedings of the Fortieth Annual Meeting of the American Economic Association, pp

26 1.Kısım Emeğin Ticari Gayrimenkul Stoğunun Bölgesel Dağılımından Sağladığı Sosyal Refah Düzeyleri Ticari gayrimenkul sahiplerine ilişkin ülke bütününü içeren her hangi bir istatistiksel veri bulunmamaktadır. Kaldı ki piyasa ekonomisi şartlarında ticari bilgilerin ifşasının mevzu bahis bile edilemeyeceği düşünüldüğünde, böyle bir tasnifin de yapılması olanaksızdır. Doğrudan maliklere ulaşılamaması sebebiyle toplumun çeşitli kesimlerine göre dağılımların incelenmesi gereklidir. İstihdam edilen işgücünün ticari gayrimenkul maliki olma imkânı ise, teknik olarak toplumun diğer kesimlerine göre daha kolaydır. Son tahlilde istihdam edilen işgücü, aktif olarak çalışan kesimdir ve gelir elde etmesi sebebiyle servet edinimi daha kolaydır. Buna ek olarak istihdam edilen işgücünün seyyar satıcılar ya da internet üzerinden iktisadi faaliyette bulunanlar gibi sınırlı sayıdaki bir bölümü dışında iktisadi faaliyetlerini gerçekleştirebilmesi, doğrudan ticari gayrimenkullerin varlığına bağlıdır. İşgücüyle ilgili iller düzeyindeki son veriler, temelde 2000 yılı nüfus sayımı sonuçlarına dayanmaktadır. Mantıklı bir gerekçesini bulmanın çok da mümkün olmadığı bir sebepler, 1990 yılından itibaren nüfus sayımları maalesef on yılda bir yapılmaya başlanmıştır. Hâlbuki 1990 öncesinde her beş yılda bir nüfus sayımları yapılagelmiştir. Şayet statüko değişmemiş olsaydı, bugün elimizde iller düzeyinde pek çok istatistiksel veri için son 11

27 tarih 2005 yılı olacaktı ve sadece dört yıl öncesine dayanan verilerle uygulamaları gerçekleştirmek olanaklı olacaktı yılı sayım sonuçlarına dayanarak yapılan ilk uygulama, iller bazında istihdam toplamları esas alınarak gerçekleştirilmiştir. Ülke bütününde yaklaşık 26 milyon kişiye ulaşan istihdam edilen işgücü yekûnunun ticari gayrimenkul stoğunun iller arası dağılımındaki dengeye göre elde ettikleri sosyal refah düzeylerinin, hiç de iç açıcı düzeylere ulaşamadığını savunmak mümkündür (Tablo 2.1). Tablo 2.1. İstihdam toplamının ticari gayri-menkul arzının iller arası dağılımından sağladığı sosyal refah düzeyleri Ticari gayri - Miktar (000) Atkinson S.refah S. refah menkul türleri Mevcut Hissedilen endeksi % kaybı % Tarım arazileri <10 dönüm 2, dönüm 7, dönüm 29, , dönüm 38, , >100 dönüm 106, , Toptan-per. tic. Binaları 4, , Diğer binalar 14, , Yatak arzı yılında toplam istihdam miktarı 25,997,141 kişidir. Yukarıdaki tabloda da görüleceği üzere istihdam edilen işgücü toplamının ticari gayrimenkullerden sağladığı sosyal refah düzeyleri, tarım arazilerinde %12-16 aralığında gerçekleşebilmiştir. Tarım sektöründe faaliyet gösteren işgücünün analize esas olan 2000 yılında yaklaşık olarak toplam istihdamın yarısını oluşturduğu düşünüldüğünde, bu refah düzeylerinin kabul edilebilir olduğunu savunmak güçleşmektedir. Bu dengesizlik, istihdam edilen işgücünün mevcut tarım arazilerini olduğunun onda bir kadar hissetmesine sebebiyet verebilmektedir. Örneğin 12

28 işletme sayısı bir milyon sınırına dayanan en yaygın ölçek konumundaki dönüm arasında büyülüğe sahip yaklaşık 20.5 milyon dekarlık tarım arazisi, istihdam bütünü için sadece %11.8 lik sosyal refah fayda sağlamakta olup, sosyal refah kaybı %88.2 ye ulaşmaktadır. Bunun anlamı ise 29.5 milyon dekarlık tarım arazisinden elde edilen sosyal refah düzeyinin iller arasında istihdamla tam dengeli dağılan 3.5 milyon dekarlık tarım arazisinden sağlanacak düzeyde olduğudur. Diğer bir deyişle 26 milyon dekarlık dönüm arasında değişen ölçekteki tarım arazisi yokmuş gibi hissedilmektedir. Tarım arazilerinden elde edilen refah kayıpları ölçeklere göre 10 dönüme kadarkilerde %87.9 a, dönüm arasındakilerde %87.2 ye, dönüm arasındakilerde %84.1 e ve 100 dönümden büyük olanlarda ise %86.5 e ulaşmaktadır. Cinsiyetler boyutuyla konu ele alındığında da refah düzeylerinde ciddi değişmelerle karşılaşılmaktadır (Tablo 2.2). Tablo 2.2. İstihdam edilen erkeklerin ticari gayri-menkul arzının iller arası dağılımından sağladığı sosyal refah düzeyleri Ticari gayri - Miktar (000) Atkinson S.refah S. refah menkul türleri Mevcut Hissedilen endeksi % kaybı % Tarım arazileri <10 dönüm 2, dönüm 7, dönüm 29, , dönüm 38, , >100 dönüm 106, , Toptan-per. tic. binaları 4, , Diğer binalar 14, , Yatak arzı yılında erkek istihdam miktarı 16,567,405 kişidir. İstihdam edilen erkek işgücünün tarım arazilerinin iller arası dağılımındaki dengesizlikten kaynaklanan sosyal refah kayıpları, 13

29 işgücü toplamına göre oluşan kayıplardan çok daha yüksek seviyelerde gerçekleşmektedir. Bu çerçevede hissedilmeyen ya da yokmuş gibi hissedilen tarım arazi büyüklükleri ölçeklere göre şu şekildedir: 10 dönümden küçük ölçekli yaklaşık 2.4 milyon dönümlük tarım arazisinden sağlanan sosyal refah düzeyi, istihdam edilen erkek işgücü ile doğru orantılı dağılan yaklaşık 240 bin dekarlık tarım arazisiyle aynı düzeydedir. Diğer bir deyişle yaklaşık 2.2 milyon dekar tarım arazisi yokmuş gibi hissedilmektedir dönüm arasındaki ölçekli yaklaşık 7.3 milyon dönümlük tarım arazisinden sağlanan sosyal refah düzeyi, istihdam edilen erkek işgücü ile doğru orantılı dağılan yaklaşık 720 bin dekarlık tarım arazisiyle aynı düzeydedir. Diğer bir deyişle yaklaşık 6.6 milyon dekar tarım arazisi yokmuş gibi hissedilmektedir dönüm arasındaki ölçekli yaklaşık 29.5 milyon dönümlük tarım arazisinden sağlanan sosyal refah düzeyi, istihdam edilen erkek işgücü ile doğru orantılı dağılan yaklaşık 2.7 milyon dekarlık tarım arazisiyle aynı düzeydedir. Diğer bir deyişle yaklaşık 27 milyon dekar tarım arazisi yokmuş gibi hissedilmektedir dönüm arasındaki ölçekli yaklaşık 38 milyon dönümlük tarım arazisinden sağlanan sosyal refah düzeyi, istihdam edilen erkek işgücü ile doğru orantılı dağılan yaklaşık 4.7 milyon dekarlık tarım arazisiyle aynı düzeydedir. Diğer bir deyişle yaklaşık 33 milyon dekar tarım arazisi yokmuş gibi hissedilmektedir. 100 dönümden büyük ölçekli yaklaşık 107 milyon dönümlük tarım arazisinden sağlanan sosyal refah düzeyi, istihdam edilen erkek işgücü ile doğru orantılı dağılan yaklaşık 12.4 milyon dekarlık tarım arazisiyle aynı düzeydedir. Diğer bir deyişle yaklaşık 95 milyon dekar tarım arazisi yokmuş gibi hissedilmektedir. İstihdam edilen kadın işgücünün tarım arazilerinin iller arası dağılımındaki dengesizlikten kaynaklanan sosyal refah kayıpları, erkek işgücüne göre oluşan kayıplardan daha düşük seviyededir. Bunda, özellikle tarımsal faaliyetlerde kadınların baskın ağırlığı ve 14

30 ücretsiz yardımcı aile efradı konumundaki baskın istihdam özelliklerinin etkisini aramak yanlış olmayacaktır. Yine de sosyal refah kayıpları azımsanacak düzeyde değildir (Tablo 2.3). Tablo 2.3. İstihdam edilen kadınların ticari gayri-menkul arzının iller arası dağılımından sağladığı sosyal refah düzeyleri Ticari gayri - Miktar (000) Atkinson S.refah S. refah menkul türleri Mevcut Hissedilen endeksi % kaybı % Tarım arazileri <10 dönüm 2, dönüm 7, , dönüm 29, , dönüm 38, , >100 dönüm 106, , Toptan-per. tic. binaları 4, , Diğer binalar 14, , Yatak arzı yılında kadın istihdam miktarı 9,429,736 kişidir. İstihdam edilen kadın işgücünün tarım arazilerinin iller arası dağılımındaki dengesizlikten kaynaklanan sosyal refah kayıplarına göre hissedilmeyen ya da yokmuş gibi hissedilen tarım arazi büyüklükleri ölçeklere göre şu şekildedir: 10 dönümden küçük ölçekli yaklaşık 2.4 milyon dönümlük tarım arazisinden sağlanan sosyal refah düzeyi, istihdam edilen erkek işgücü ile doğru orantılı dağılan yaklaşık 420 bin dekarlık tarım arazisiyle aynı düzeydedir. Diğer bir deyişle yaklaşık 2 milyon dekar tarım arazisi yokmuş gibi hissedilmektedir dönüm arasındaki ölçekli yaklaşık 7.3 milyon dönümlük tarım arazisinden sağlanan sosyal refah düzeyi, istihdam edilen erkek işgücü ile doğru orantılı dağılan yaklaşık 1.6 milyon dekarlık tarım arazisiyle aynı düzeydedir. Diğer bir deyişle yaklaşık 5.7 milyon dekar tarım arazisi yokmuş gibi hissedilmektedir dönüm arasındaki ölçekli yaklaşık 29.5 milyon dönümlük tarım arazisinden sağlanan sosyal refah düzeyi, istihdam edilen erkek işgücü ile doğru orantılı dağılan yaklaşık 6.1 milyon dekarlık tarım arazisiyle aynı düzeydedir. Diğer bir deyişle 15

31 yaklaşık 23.4 milyon dekar tarım arazisi yokmuş gibi hissedilmektedir dönüm arasındaki ölçekli yaklaşık 38 milyon dönümlük tarım arazisinden sağlanan sosyal refah düzeyi, istihdam edilen erkek işgücü ile doğru orantılı dağılan yaklaşık 10 milyon dekarlık tarım arazisiyle aynı düzeydedir. Diğer bir deyişle yaklaşık 28 milyon dekar tarım arazisi yokmuş gibi hissedilmektedir. 100 dönümden büyük ölçekli yaklaşık 107 milyon dönümlük tarım arazisinden sağlanan sosyal refah düzeyi, istihdam edilen erkek işgücü ile doğru orantılı dağılan yaklaşık 18 milyon dekarlık tarım arazisiyle aynı düzeydedir. Diğer bir deyişle yaklaşık 89 milyon dekar tarım arazisi yokmuş gibi hissedilmektedir. Toptan ve perakende ticaret binaları, diğer binalar ve yatak arzından istihdam edilen toplam, erkek ve kadın işgücünün elde ettikleri sosyal refah düzeyleri tarım arazilerinden elde ettikleri sosyal refah düzeylerine göre daha yüksek orandadır. Ancak yine de elde edilen sosyal refah düzeylerinin yüksek olduğunu savunmak güçtür. Neticede her üç ticari gayrimenkulün iller arasındaki dağılımlarındaki dengesizlikten kaynaklanan sosyal refah kayıpları %50 yi aşmaktadır. Buna göre istihdam edilen toplam-erkek-kadın işgücünün toptan ve perakende ticaret binaları, diğer binalar ve yatak arzlarının iller arası dağılımındaki dengesizlikten kaynaklanan sosyal refah kayıplarına göre hissedilmeyen ya da yokmuş gibi hissedilen bina ve yatak miktarları şu şekildedir: Yaklaşık 4.7 milyon m2 lik toptan ve perakende ticaret binasından sağlanan sosyal refah düzeyleri, istihdam edilen toplam-erkek-kadın işgücü ile doğru orantılı dağılan yaklaşık milyon m2 lik toptan ve perakende ticaret binasıyla aynı düzeydedir. Diğer bir deyişle aynı sırayla yaklaşık milyon m2 lik toptan ve perakende ticaret binası yokmuş gibi hissedilmektedir. Yaklaşık 15 milyon m2 lik diğer binalardan sağlanan sosyal refah düzeyleri, istihdam edilen toplam-erkek-kadın işgücü ile doğru orantılı dağılan yaklaşık milyon m2 lik diğer binayla aynı 16

32 düzeydedir. Diğer bir deyişle aynı sırayla yaklaşık milyon m2 lik diğer binalar yokmuş gibi hissedilmektedir. Turizmde konaklama işletmelerinde yaklaşık 345 bin yataktan sağlanan sosyal refah düzeyleri, istihdam edilen toplam-erkekkadın işgücü ile doğru orantılı dağılan yaklaşık bin yatak arzıyla aynı düzeydedir. Diğer bir deyişle aynı sırayla yaklaşık bin yatak yokmuş gibi hissedilmektedir. İstihdam edilen işgücü içerisinde işverenlerin ticari gayrimenkullerden sağladığı sosyal refah düzeyleri incelendiğinde ise, tarım arazilerinden elde edilen sosyal refah düzeylerinin sıfıra iyice yaklaştığı görülmektedir. Yatak arzından sağlanan sosyal refah düzeyleri incelendiğinde ise istihdam edilen toplam erkek kadın işgücü yekûnunun sağladığı sosyal refah düzeylerinin hafif altında olmakla birlikte bu düzeyler civarında olduğu görülmektedir. Buna karşılık toptan ve perakende ticaret binaları ile diğer binalardan sağlanan sosyal refah düzeylerinin, yer yer %70 leri aşması oldukça önemlidir (Bkz. Tablo 2.4; Tablo 2.5; Tablo 2.6). Tablo 2.4. İşverenler toplamının ticari gayri-menkul arzının iller arası dağılımından sağladığı sosyal refah düzeyleri Ticari gayri - Miktar (000) Atkinson S.refah S. refah menkul türleri Mevcut Hissedilen endeksi % kaybı % Tarım arazileri <10 dönüm 2, dönüm 7, dönüm 29, dönüm 38, >100 dönüm 106, Toptan-per. tic. binaları 4, Diğer binalar 14, Yatak arzı yılında işveren olarak istihdam edilenler toplamı 677,316 kişidir. 17

33 İşveren grubunda yer alan işgücü, genel olarak servet sahipliğinde en avantajlı konumda olan grupta yer almaktadırlar. Diğer gruplara göre yüksek gelire ve buna paralel olarak da servete sahip olan kitleyi oluşturan işverenler, sayısal olarak da işgücü içerisinde %2.5 civarına ancak ulaşabilmektedirler. 26 milyon kişi içerisinde 677 bine ulaşan sayılarına karşılık ticari binaların iller arası dağılımı diğer istihdam gruplarına en dengeli şekilde işverenlerin illerdeki sayısıyla orantılı dağılmaktadır. Tablo 2.5. İşveren erkeklerin ticari gayri-menkul arzının iller arası dağılımından sağladığı sosyal refah düzeyleri Ticari gayri - Miktar (000) Atkinson S.refah S. refah menkul türleri Mevcut Hissedilen endeksi % kaybı % Tarım arazileri <10 dönüm dönüm dönüm dönüm , >100 dönüm , Toptan-per. tic. binaları , Diğer binalar , Yatak arzı yılında erkek işverenler toplamı 677,316 kişidir. İşveren olarak istihdam edilen toplam-erkek-kadın işgücünün toptan ve perakende ticaret binaları, diğer binalar ve yatak arzlarının iller arası dağılımındaki dengesizlikten kaynaklanan sosyal refah kayıplarına göre hissedilmeyen ya da yokmuş gibi hissedilen bina ve yatak miktarları ise şu şekildedir: Yaklaşık 4.7 milyon m2 lik toptan ve perakende ticaret binasından sağlanan sosyal refah düzeyleri, işveren olarak istihdam edilen toplam-erkek-kadın işgücü ile doğru orantılı dağılan yaklaşık milyon m2 lik toptan ve perakende ticaret binasıyla aynı düzeydedir. Diğer bir deyişle aynı sırayla yaklaşık milyon m2 lik toptan ve perakende ticaret binası yokmuş gibi 18

34 hissedilmektedir. Yaklaşık 15 milyon m2 lik diğer binalardan sağlanan sosyal refah düzeyleri, işveren olarak istihdam edilen toplam-erkek-kadın işgücü ile doğru orantılı dağılan yaklaşık milyon m2 lik diğer binayla aynı düzeydedir. Diğer bir deyişle aynı sırayla yaklaşık milyon m2 lik diğer binalar yokmuş gibi hissedilmektedir. Turizmde konaklama işletmelerinde yaklaşık 345 bin yataktan sağlanan sosyal refah düzeyleri, işveren olarak istihdam edilen toplam-erkek-kadın işgücü ile doğru orantılı dağılan yaklaşık bin yatak arzıyla aynı düzeydedir. Diğer bir deyişle aynı sırayla yaklaşık bin yatak yokmuş gibi hissedilmektedir. Tablo 2.6. İşveren kadınların ticari gayri-menkul arzının iller arası dağılımından sağladığı sosyal refah düzeyleri Ticari gayri - Miktar (000) Atkinson S.refah S. refah menkul türleri Mevcut Hissedilen endeksi % kaybı % Tarım arazileri <10 dönüm dönüm dönüm , dönüm , >100 dönüm , Toptan-per. tic. binaları , Diğer binalar , Yatak arzı yılında kadın işveren olarak istihdam miktarı 84,753 kişidir. İstihdam edilen işgücü içerisinde kendi hesabına çalışanların ticari gayrimenkullerden sağladığı sosyal refah düzeyleri incelendiğinde, çok yüksek olmamakla birlikte işverenler ve ücretlilere göre karşılaştırma yapılamayacak kadar yüksek düzeyde tarım arazilerinden sosyal refah sağlandığı dikkat çekmektedir. Buna karşılık toptan ve perakende ticaret binaları ile 19

35 diğer binalardan sağlanan sosyal refah düzeyleri, hem işveren hem de ücretlilerin sağladığı düzeylerin altında gerçekleşmiştir. Yatak arzından sağlanan sosyal refah düzeyleri ise diğer işgücünün sağladığı seviyelerin biraz üstünde gerçekleşmiştir (Bkz. Tablo 2.7 Tablo 2.8; Tablo 2.9). Tablo 2.7. Kendi hesabına çalışanlar toplamının ticari gayri-menkul arzının iller arası dağılımından sağladığı sosyal refah düzeyleri Ticari gayri - Miktar (000) Atkinson S.refah S. refah menkul türleri Mevcut Hissedilen endeksi % kaybı % Tarım arazileri <10 dönüm dönüm dönüm dönüm >100 dönüm Toptan-per. tic. binaları Diğer binalar Yatak arzı yılında toplam istihdam miktarı 5,228,491 kişidir. Kendi hesabına çalışanlar olarak istihdam edilen toplamerkek-kadın işgücünün ticari gayrimenkullerin iller arası dağılımındaki dengesizlikten kaynaklanan sosyal refah kayıplarına göre hissedilmeyen ya da yokmuş gibi hissedilen miktarları şu şekildedir: 10 dönümden küçük ölçekli yaklaşık 2.4 milyon dönümlük tarım arazisinden sağlanan sosyal refah düzeyleri, kendi hesabına çalışanlar olarak istihdam edilen toplam-erkekkadın işgücü ile doğru orantılı dağılan yaklaşık bin dekarlık tarım arazisiyle aynı düzeydedir. Diğer bir deyişle yaklaşık milyon dekar tarım arazisi yokmuş gibi hissedilmektedir dönüm arasındaki ölçekli yaklaşık 7.3 milyon dönümlük tarım arazisinden sağlanan sosyal refah 20

36 düzeyleri, kendi hesabına çalışanlar olarak istihdam edilen toplamerkek-kadın işgücü ile doğru orantılı dağılan yaklaşık milyon dekarlık tarım arazisiyle aynı düzeydedir. Diğer bir deyişle yaklaşık milyon dekar tarım arazisi yokmuş gibi hissedilmektedir dönüm arasındaki ölçekli yaklaşık 29.5 milyon dönümlük tarım arazisinden sağlanan sosyal refah düzeyleri, kendi hesabına çalışanlar olarak istihdam edilen toplamerkek-kadın işgücü ile doğru orantılı dağılan yaklaşık milyon dekarlık tarım arazisiyle aynı düzeydedir. Diğer bir deyişle yaklaşık milyon dekar tarım arazisi yokmuş gibi hissedilmektedir dönüm arasındaki ölçekli yaklaşık 38 milyon dönümlük tarım arazisinden sağlanan sosyal refah düzeyleri, kendi hesabına çalışanlar olarak istihdam edilen toplam-erkek-kadın işgücü ile doğru orantılı dağılan yaklaşık milyon dekarlık tarım arazisiyle aynı düzeydedir. Diğer bir deyişle yaklaşık milyon dekar tarım arazisi yokmuş gibi hissedilmektedir. 100 dönümden büyük ölçekli yaklaşık 107 milyon dönümlük tarım arazisinden sağlanan sosyal refah düzeyleri, kendi hesabına çalışanlar olarak istihdam edilen toplam-erkek-kadın işgücü ile doğru orantılı dağılan yaklaşık milyon dekarlık tarım arazisiyle aynı düzeydedir. Diğer bir deyişle yaklaşık milyon dekar tarım arazisi yokmuş gibi hissedilmektedir. Yaklaşık 4.7 milyon m2 lik toptan ve perakende ticaret binasından sağlanan sosyal refah düzeyleri, kendi hesabına çalışanlar olarak istihdam edilen toplam-erkek-kadın işgücü ile doğru orantılı dağılan yaklaşık milyon m2 lik toptan ve perakende ticaret binasıyla aynı düzeydedir. Diğer bir deyişle aynı sırayla yaklaşık milyon m2 lik toptan ve perakende ticaret binası yokmuş gibi hissedilmektedir. Yaklaşık 15 milyon m2 lik diğer binalardan sağlanan sosyal refah düzeyleri, kendi hesabına çalışanlar olarak istihdam edilen toplam-erkek-kadın işgücü ile doğru orantılı dağılan yaklaşık

37 milyon m2 lik diğer binayla aynı düzeydedir. Diğer bir deyişle aynı sırayla yaklaşık milyon m2 lik diğer binalar yokmuş gibi hissedilmektedir. Turizmde konaklama işletmelerinde yaklaşık 345 bin yataktan sağlanan sosyal refah düzeyleri, kendi hesabına çalışanlar olarak istihdam edilen toplamerkek-kadın işgücü ile doğru orantılı dağılan yaklaşık bin yatak arzıyla aynı düzeydedir. Diğer bir deyişle aynı sırayla yaklaşık bin yatak yokmuş gibi hissedilmektedir. Tablo 2.8. Kendi hesabına çalışan erkeklerin ticari gayri-menkul arzının iller arası dağılımından sağladığı sosyal refah düzeyleri Ticari gayri - Miktar (000) Atkinson S.refah S. refah menkul türleri Mevcut Hissedilen endeksi % kaybı % Tarım arazileri <10 dönüm dönüm , dönüm , dönüm , >100 dönüm , Toptan-per. tic. Binaları , Diğer binalar , Yatak arzı yılında kendi hesabına çalışan erkek sayısı 5,228,491 kişidir. Tarım arazileri ve turizm sektöründe yatak arzından sağlanan sosyal refah düzeylerinde kendi hesabına çalışan kadınlara göre erkek ve toplamların aksine daha yüksek sosyal refah düzeylerinin sağlanmıştır. Buna karşılık ticari binalardan sağlanan sosyal refah düzeylerinde erkek ve toplam kendi hesabına çalışanlar için daha yüksek refah düzeylerinin sağlandığı dikkat çekmektedir. Bu oluşumun temeli irdelendiğinde, kadınların özellikle tarımsal ekonomik faaliyetlerin yoğun olduğu yerlerde 22

38 yoğunlaşmasının üzerinde durmak yerinde olacaktır. Turizm alanları da genel olarak ülkemizde kum-güneş-deniz üçlemesiyle şekillenen doğal zenginliklerin yoğun olduğu ve eş lokasyon olarak tarımsal üretimin de yoğunluk taşıdığı yerler olduğu bu duruma eklendiğinde, cinsiyet farklılığına göre yaşanan farklılaşmayı açıklamak kolaylaşmaktadır. Tablo 2.9. Kendi hesabına çalışan kadınların ticari gayri-menkul arzının iller arası dağılımından sağladığı sosyal refah düzeyleri Ticari gayri - menkul türleri Tarım arazileri Miktar (000) Mevcut Hissedilen Atkinson endeksi S.refah % S. refah kaybı % <10 dönüm dönüm , dönüm , dönüm , >100 dönüm , Toptan-per. tic. Binaları , Diğer binalar , Yatak arzı yılında kendi hesabına çalışan kadınların sayısı 564,167 kişidir. İstihdam edilen işgücü içerisinde ücretlilerin ticari gayrimenkullerden sağladığı sosyal refah düzeyleri incelendiğinde, işverenlerin hemen ardından en yüksek düzeyde toptan ve perakende ticaret binaları ile diğer binalardan sosyal refah sağlandığı sonucuyla karşılaşılmaktadır. Bu sonuçla karşılaşılmasında işverenlerin aksine bina arzına sahiplikten ziyade, bu binaların bulunduğu yerlerde ücretli kesimin istihdam ediliyor olmasının belirleyiciliğinin rol oynadığını savunmak yanlış olmayacaktır. Ticari binalardan sağlanan yüksek sosyal refah düzeylerinin aksine her beş tür işletme büyüklüğüne göre tarım 23

39 arazilerinden sağlanan sosyal refahsa oldukça düşük gerçekleşmektedir. Turizm sektöründe yatak arzından sağlanan sosyal refah düzeyleri ise oldukça tatminkârdır (Bkz. Tablo 2.10 Tablo 2.11; Tablo 2.12). Tablo Ücretliler toplamının ticari gayri-menkul arzının iller arası dağılımından sağladığı sosyal refah düzeyleri Ticari gayri - Miktar (000) Atkinson S.refah S. refah menkul türleri Mevcut Hissedilen endeksi % kaybı % Tarım arazileri <10 dönüm dönüm dönüm dönüm >100 dönüm Toptan-per. tic. Binaları Diğer binalar Yatak arzı yılında ücretli olarak istihdam edilenlerin miktarı 11,314,030 kişidir. Ücretliler olarak istihdam edilen toplam-erkek-kadın işgücünün toptan ve perakende ticaret binaları, diğer binalar ve yatak arzlarının iller arası dağılımındaki dengesizlikten kaynaklanan sosyal refah kayıplarına göre hissedilmeyen ya da yokmuş gibi hissedilen bina ve yatak miktarları ise şu şekildedir: Yaklaşık 4.7 milyon m2 lik toptan ve perakende ticaret binasından sağlanan sosyal refah düzeyleri, işveren olarak istihdam edilen toplam-erkek-kadın işgücü ile doğru orantılı dağılan yaklaşık milyon m2 lik toptan ve perakende ticaret binasıyla aynı düzeydedir. Diğer bir deyişle aynı sırayla yaklaşık milyon m2 lik toptan ve perakende ticaret binası yokmuş gibi hissedilmektedir. Yaklaşık 15 milyon m2 lik diğer binalardan sağlanan sosyal refah düzeyleri, işveren 24