ORMANCILIKTA DİKİLİ AĞAÇ DAMGA İŞLERİNDE ZAMAN ETÜDÜ

Transkript

1 ORMANCILIKTA DİKİLİ AĞAÇ DAMGA İŞLERİNDE ZAMAN ETÜDÜ Kayhan MENEMENCİOĞLU 1, Ayhan KILIÇ 2, Ender BUĞDAY 3 1 Yrd.Doç.Dr., Çankırı Karatekin Üniversitesi Orman Fak. Orman Mühendisliği Bölümü Çankırı,e-posta : kmenemen@karatekin.edu.tr 2 Orman Mühendisi, Tosya Orman İşletme Müdürlüğü. Dedemdağ Orman İşletme Şefliği, Tosya-Kastamonu,e-posta : ayhankilic@ogm.gov.tr 3 Arş. Gör., Çankırı Karatekin Üniversitesi Orman Fak. Orman Mühendisliği Bölümü Çankırı,e-posta : ebugday@karatekin.edu.tr ÖZET Ormancılıkta dikili ağaç damga işlerinde, mevcut performansı ortaya koymaya yönelik fikir sahibi olabilmek amacıyla ele alınan bu çalışma, Kastamonu Orman Bölge Müdürlüğü, Tosya Orman İşletme Müdürlüğü ormanlık alanlarında, 2012 yılı yaz mevsiminde yapılmıştır. Zaman ölçümü, orman işletme şefi haricindeki damga ekibinin haberi olmadan, normal tempoda dokuz bölmede gerçekleştirilen ve belirli aralıklarda toplam 13 iş günü süren damgalama işleri sırasında, sürekli zaman ölçüm yöntemi kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Çalışma süresi içerisinde 3229 dakika bizzat damgalama işi yapılmış olup, öğle yemeği dahil mola süreleri 1267 dakika olarak ölçülmüştür. Damgalama yapılan dikili ağaç sayısı ise 6902 olarak tespit edilmiştir. Gün içerisinde damgalama çalışma süresi en düşük 118 dakika, en yüksek 300 dakika olarak gerçekleşmiştir. 13 günün ortalaması alındığında ise, bir günde damgalama işi 248 dakika, öğle yemeği molası dahil dinlenme süresi 97 dakika olarak hesaplanmıştır. Anahtar Kelimeler: Zaman etüdü, dikili ağaç, damgalama, verim, zaman ölçümü, Tosya ABSTRACT This study aims to demonstrate the current performance of marking trees to be cut in order to gain insight at forestry works, and it was carried out in forested areas of Kastamonu Forest Regional Directorate, Tosya Forest District in 2012 summer season. Time measurement was carried out at certain intervals lasting a total of 13 working days during the tree marking works, using continuous-time measurement method, without the knowledge of marking staff about time study except forest head. Marking trees to be cut took 3229 minutes and breaks and resting time including lunches took 1267 minutes during the period of study in forest. The number of marked trees to be cut is identified as The lowest and highest daily working time period in forest was defined as 118 and 300 minutes respectively. The daily average time period of marking tree is 248 minutes and resting-break times including lunch is 97 minutes with the average of 13 working days. Key words: Time study, standing tree, marking trees, performance, time measurement, Tosya 399

2 1. GİRİŞ Ekonomik, sosyal, kültürel ve teknolojik gelişmelerin hızlı olduğu günümüzde orman; sadece ağaç topluluklarının bulunduğu alan değil, odun hammaddesi başta olmak üzere çok değişik ürünler ve hizmetler üreterek topluma fayda sağlayan, kendine ait dengeleri olan, canlı, dinamik ve karmaşık yapıda, karasal ekosistemler içinde en büyük oranda bulunan çok boyutlu bir sistem ve yenilenebilir özellikte doğal kaynaktır. Bu sistemin temel özelliğini ise devamlılık ve istikrarlılık oluşturmaktadır DPT (2001). Yenilenebilir doğal kaynak olan ormanların sürdürülebilirliğinin sağlanması, ormanda yapılan bakım, rehabilitasyon ve gençleştirme çalışmalarına bağlıdır. Ormanlarda yapılan işler; ağaçların yetiştirilmesi, bakımı ve korunması ile ormanlardan ara hasılatın hasat edilmesi şeklinde ifade edilmiş ve ormanların sürekliliği bu işlemlerin gerçekleştirilmesine bağlıdır Yıldırım ve Engür (1992). Ormanlarda her yıl ağaçların belirli miktardaki büyümesine artım denir. Ormanlarda yeter miktarda kaliteli bireyler yetiştirmek, mevcut ormanlarımızı oluşturan ağaç türlerinin biyolojik ve silvikültürel özellikleri ile yetişme ortamı şartları dikkate alınarak Kesime Olgunluk Çağı na gelmiş ormanlarımızı gençleştirmek, gençleştirilen alanları en uygun kuruluşa kavuşturmak, biyotik ve abiyotik zararlılara karşı daha dayanıklı bir yapıya kavuşturmak için gerekli silvikültürel bakımlarını yapmak gerekmektedir Anonim (2006). Ormanda hasat işlerinin ilk safhasını, plan dahilinde kesilmesine karar verilen ağaçların işaretlenmesi teşkil eder Yıldırım (1989). Bu işaretleme işlemi damga ile yapılmaktadır ve Damga Yönetmeliğinde Anonim (2004) belirtilen esaslar dahilinde gerçekleştirilmektedir. Dikili ağaç damgası adı verilen bu damgalar, plan dahilinde (üretim planı) kesilecek ağaçlara, ağacın kök seviyesine en yakın yerinde açılacak ayna üzerine, ağaç kesildikten sonra dip kütükte kalacak şekilde uygulanmalıdır Acar (1998). Damga; göğüs çapı 20 cm ve üzerindeki ağaçlara ve yine göğüs çapları 8-20 çapındaki ağaçlarda kesim yüzeyine uygulanmaktadır Anonim (2004). Damgalar dört değişik tiptedir Anonim (2004): a) Dikili ağaç damgası: Oval e yakın bir şekilde, kenarları çift çerçeveli olup, çerçeve içinde Türkiye Cumhuriyeti (T.C), Orman Umum Müdürlüğü (O.U.M.) rumuzları ve damga numarası bulunan dikili ağaçların damgalanmasında kullanılan demir ve çelikten yapılmış ağaçtan sapı olan metal kıymetli bir alettir. Damgalamada kullanılan boya rengi siyahtır. b) Devrik ağaç damgası: Sekiz köşeli, kenarları çift çerçeveli olup, çerçeve içinde Türkiye Cumhuriyeti (T.C), Orman Umum Müdürlüğü, (O.U.M) rumuzları ve damga numarası bulunur. Devrik ağaç damgalamada boya rengi siyahtır. Zati ihtiyaçta boya rengi kırmızıdır. Bu damga; ormanlarda herhangi bir tabii sebeple devrilmiş ve alınması gereken kırılmış ağaçların dip kütüklerine 5 inci maddede belirtilen yetkide ve ayrıca 6831 sayılı Orman Kanununun 31, 32, 33 üncü maddelerine göre Zati ve Müşterek İhtiyaçlar ile felaketzede ve göçmen ihtiyaçları olarak verilen yapacak emvalin her iki başına sık ve çapraz bir şekilde uygulanır. 400

3 c) Usulsüz ve nizamsız kesimler ile ürünlerine ait damga: Altı köşeli, kenarları bir çerçeveli olup, çerçeve içinde Türkiye Cumhuriyeti (T.C), Orman Dairesi (O.D) rumuzları ve damga numarası bulunan usulsüz olarak kesilen ağaçların damgalanmasında kullanılan demir ve çelikten yapılmış ağaçtan sapı olan metal kıymetli bir alettir. Damgalamada kullanılan boya rengi kırmızıdır. d) Mamul Damga: Her nevi metreküple ölçülen emvalin, tek tarafına istif yerlerine taşınmadan önce uygulanır. Dikili satışlar sonucu elde edilen emval kesim bölmesinde, diğer emval satış istif yerlerinde nakilden önce emvalin her iki başına çapraz olarak uygulanır. Damga işleri için bir ekip gerekmektedir. Dikili damga ekibi; ilgili orman işletme şefi, orman muhafaza memuru, kumpasçı (çap-ölçer), baltacı, yazıcı ve damgacı dan oluşmaktadır. Bu ekipte bulunması gereken malzemeler ise; damga yapılacak yere ait amenajman planı ile silvikültür uygulama planı, haritalar, dikili ağaç damgası, dikili ağaç ölçü tutanağı ve yardımcı dikili ağaç tutanağı, boya ve yazı fırçası veya numaratör, hatasız şekilde ölçüm yapan çap-ölçer, eğimölçer (klizimetre), şerit metre, altimetre, dürbün, baltadan oluşmaktadır. Damgalanacak ağacın seçimi, silvikültürel isteğine göre işletme şefi veya işletme müdürlüğü tarafından görevlendirilmiş bir orman mühendisi tarafından yapılır. Seçilen ağaçlar ile ilgili alınması gereken notlar var ise bu notlar orman muhafaza memuru tarafından yapılan ölçümleri kayıt altına almış olduğu dikili ağaç ölçü tutanağının açıklamalar kısmında belirtmektedir. Seçilen ağacın 1.30 metre seviyesinden ve ağacın bulunduğu eğime göre üst kısmından çap-ölçer ile ölçümü yapılır. Eğime göre alt kısımdan ölçülmesi hatalara sebep olabilmektedir. Çap-ölçeri kullanacak kişinin damga işine başlanılmadan 1.30 metre göğüs seviyesi şerit metre ile ölçülmesi pratik ve doğru ölçüm açısından önem taşımaktadır Genç (1998). Orman işletmelerinde üretimin neredeyse ilk aşaması olarak ifade edilen damgalama işinin verimli olması için; kanun ve yönetmelikler çerçevesinde ormanın ekolojik değerleri dikkate alınarak gerekli silvikültürel işlemlerin yapılması gerekmektedir. Hem doğaya hem sürdürülebilir orman yönetimi kriterlerine uygun hem de ekonomik bir çalışma yapmak gerekmektedir. Üretim verimliliğini artırmak için önceden iş etüdünün yapılması gerekmektedir. İş etüdünü ise Dizdar ve Özen (2001) üretimin standart zamanını hesaplayarak ve mevcut metotların etkinliğini artırarak çözümleme yönünden yaklaşmak olarak ifade etmektedir. Orman işletmelerinde istihsal işlerinden önce ormandan çıkarılacak ağaçların belirlenmesi ve damgalanması işi de üretim faaliyetinin bir aşaması olarak değerlendirmektedir. Damgalama işinin planlanması daha önce yapılan damgalama işlerinin zaman ve verimlilik 401

4 özellikleri bakımından değerlendirilmesi bir sonraki damgalama çalışmalarına ışık tutacaktır. Bu nedenle damgalama işlerinde de iş etüdünün yapılması gerekmektedir. İşin özelliklerinin iyi bilinmesi ve bu işe uygun iyi personel seçimi için öncelikle iş ölçümü yapılması gerekmektedir. Bu iş ölçümünde işin her bir bölümü tek tek ele alınmalıdır. Bu işleme ise iş analizi denmektedir. İş analizi işin özellikleri, gerekleri ve çalışma koşulları gibi işin çeşitli yönlerini araştıran bilimsel bir çalışmadır Gedik (2013). Verimlilik ölçümlerinin yapılması bir denetim aracı olması nedeniyle işletme yönetimi açısından da önemlidir. Verimlilik ve verimliliğin ölçülmesi yöneticiye gerek teknik gerekse ekonomik sorunları çözmede karar verirken yardımcı bir araç olmaktadır Doğan (2006). Barnes (1980); zaman etüdünün iş planı ve iş programı belirlemede, fiyat standartlarına karar verme ve bütçelerin hazırlanmasında, üretimden önce ürün fiyatının tespit edilmesinde, tekliflerin hazırlanmasında ve satış fiyatlarının belirlenmesinde, işe almada, uygun insan gücü planlamasında ve iş memnuniyetinin belirlenmesinde, zaman standardı belirlemede, doğrudan veya dolaylı işlerde ücret teşvik ödemeleri için temel bilgi olarak almada, güvenilir iş maliyeti kontrolünde ve yönetimin daha verimli kontrol edilmesinde faydaları bulunduğunu ifade etmiştir Bircan ve İskender (2005). Yukarıda belirtilen hususlar göz önünde bulundurularak ele alınan bu çalışmada; orman işletme şefi haricinde, damga ekibinde bulunanların haberi olmaksızın, normal tempoda ilgili bölmelerde ve belirli aralıklarda gerçekleştirilen damgalama işleri sırasında yapılan işlere ait zaman etüdü ortaya konmaya çalışılmıştır. 2. METOD (YÖNTEM) Bu çalışma Kastamonu Orman Bölge Müdürlüğü, Tosya Orman İşletme Müdürlüğü sınırlarında yer alan ormanlık alanlarda gerçekleştirilmiştir. Çalışmada Dedemdağ (iki adet), Ahlatdağ (bir adet), Tosya (bir adet) ve Çiçekli (beş adet) orman işletme şeflikleri olmak üzere toplam dört farklı orman işletme şefliği alanında, dokuz adet bölmede gerçekleştirilen dikili ağaç damgalama işleri sırasında ölçümler yapılmıştır (Şekil 1). 402

5 Şekil 1. Çalışma alanına ait harita Ormancılık işlerinde 3 değişik zaman ölçümü tekniği bulunmaktadır. Bunlar; kümülatif (sürekli) zaman ölçme tekniği, tekrarlı (sıfırlama) zaman ölçme tekniği ve iş örneklemesi teknikleridir (Yıldırım 1989). Ele alınan çalışmada ölçme işlemlerinde Kümülatif (Sürekli) zaman ölçme tekniği kullanılmıştır. Bir orman işletme şefinin damga ekibi ile birlikte doğal seyrinde gerçekleştirdiği dikili ağaç damgası işlerinde zaman etüdü yapmak amacıyla ele alınan bu çalışma, 2012 yılı yaz dönemi için plan dahilinde üretim yapılması gereken alanlarda gerçekleştirilen dikili ağaç damga işleri sırasında, işletme şefi haricinde damga ekibinin haberi olmadan gerçekleştirilmiştir. 3. BULGULAR Çalışma süresi içerisinde 3229 dakika bizzat damgalama işi yapılmış olup, öğle yemeği dahil mola süreleri 1267 dakika olarak ölçülmüştür. Damgalama yapılan dikili ağaç sayısı ise 6902 olarak tespit edilmiştir (Tablo 1). Gün içerisinde damgalama çalışma süresi en düşük 118 dakika, en yüksek 300 dakika olarak gerçekleşmiştir. 13 günün ortalaması alındığında ise, bir günde damgalama işi 248 dakika, öğle yemeği molası dahil dinlenme süresi 97 dakika olarak hesaplanmıştır. Günlük damgalanan ağaç sayısı itibariyle bakıldığında günlük ortalama yaklaşık 530 adet ağacın damgalandığı ve ortalama 550 m 3 lük servete sahip ağaç çıkarılabileceği hesaplanmıştır. 26 nolu bölmede yer alan GÇsC meşcere tipinde bir iş günü boyunca yapılan damgalama çalışmasına saat 08:58 de başlanmış ve saat 11:34 de mola verilmiştir. 8 ve 9 dakikalardan oluşan toplam 2 mola verilmiş olup, toplam 139 dakika damga yapılmıştır. Az diri örtünün 403

6 bulunduğu ve eğimin %36 olduğu; 26 nolu bölmede 342 adet (525,140 m 3 ) ağaç damgalanmıştır. Damgalama esnasında yapılan ölçümlere göre ortalama sıcaklık 13,8 o C ve %48,3 nem oranı tespit edilmiştir. Seçme işletmesinde yer alan 26 nolu bölme ile orman işletmesi merkezi arsında toplam 16,7 km mesafe bulunmaktadır. Bu mesafenin 10,2 km si asfalt, 3,0 km ise stabilize yol iken 3,5 km si ise ham yoldur. Tablo 1. Damgalama işlemi yapılan alanlara ve sürelere ait bilgiler Bölme no Genel Toplam Yapılan Süre Ağaç DKGH Hava Nem Bitki Yamaç iş (dk) adedi (m 3 ) Sıcaklığı (%) Örtüsü Eğimi (%) Damga ,140 13,8 48,3 Az 36 Mola 17 Damga ,631 16,8 43 Az 33 Mola 19 Damga ,296 16,8 43 Orta 28 Mola 15 Öğle Y. 70 Damga ,230 13,8 48,3 Az Mola Öğle Y. 53 Damga , Az 32 Mola 114 Öğle Y. 176 Damga ,918 17,5 56 Yok 30 Mola 48 Öğle Y. 155 Damga ,956 17,8 42,3 Az 39 Mola 160 Öğle Y. 219 Damga ,589 16,1 65 Yok 51 Mola 34 Öğle Y. 59 Damga ,810 20,3 46,7 Az 38 Mola 23 Öğle Y. 84 Damga ,467 Mola 451 Öğle Y nolu bölmede yer alan Çkcd2 meşcere tiplerinde, ortalama %33 yamaç eğiminde bir iş gününde toplam 201 dakika damga yapılmış ve damgalama işlemi boyunca 10 dakikalık ve 9 dakikalık olmak üzere 2 mola verilmiştir. Damgalama işlemine saat 15:00 da başlanmış ve aynı gün saat 17:21 de mola verilmiştir. Diri örtünün az olduğu bu meşcere tipinde bakım çalışması yapılmış ve ara hasılat olarak 260 adet (346,631) m3 ağaç damgalanmıştır.59 nolu bölmede damgalama çalışması boyunca ortalama sıcaklık 16,8 o C 404

7 nem ise %43 civarlarında ölçülmüştür. İşletme müdürlüğü merkezinden 59 nolu bölmeye ulaşımda 29,0 km asfalt yol, 4,0 km stabilize yol ve 0,5 km ham yol kat edilerek ulaşılmaktadır 60 nolu bölmede Çkcd2 meşcere tipinin bulunduğu alanın eğimi yaklaşık olarak %33 olarak hesaplanmıştır. Bu meşcerede yapılan damgalama bir iş günü sürmüş olup damgalamaya saat 10:33 de başlanmış ve 13:50 de son verilmiştir. Damgalama işlemi boyunca 5 ve 10 dakikalık 2 mola verilmiştir. Damgalama çalışmasının yapıldığı gün hava sıcaklığı 16,8 o C ve nem oranı %43 olarak hesaplanmıştır. Çkcd2 meşcere tipinde orta düzeyde diri örtü bulunmaktadır. Damgalama çalışması sonucunda sahada toplam 206 adet (305,296 m 3 ) ağaç damgalanmıştır. Tosya Orman İşletme Müdürlüğü merkezinden 60 nolu bölmeye ulaşımda 29,0 km asfalt, 3,0 km stabilize 1,0 km ham yol kat edilmektedir. 116 nolu bölmede Çkd3 meşcere tipinde Çk ve Çs ağaç türlerinde, %31 yamaç eğiminde bir iş gününde toplam 202 dakika damga yapılmış ve damgalama işlemi içerisinde 74 dakika toplam 2 ara ve 1 öğle yemeği molası verilmiştir. Damga boyunca toplam 325 adet (547,230m 3 ) ağaç damgalanmıştır. Diri örtünün az olduğu bu meşcere tipinde tensil (gençleştirme) çalışması yapılmaktadır. Damgalama işinin yapıldığı gün hava sıcaklığı 13,8 o C ken nem oranı % 48,3 olarak belirlenmiştir. Damgalama işlemine saat 14:56 a son verilmiştir. 116 nolu bölmeye Tosya Orman İşletme Müdürlüğü merkezinden 24,5 km asfalt ve 2,5 km ham yol geçilerek toplamda 27,0 km yol kat edilerek ulaşılmaktadır. 130 nolu bölmede yer alan Çkbc2, Çkc3,Çsc3 ve Çscd2 meşcere tiplerinde toplam 5 iş gününde 864 saat damgalama işlemi yapılmıştır. Damgalamanın devam ettiği 5 iş günü boyunca toplam 10 adet mola ve 3 öğle yemeği arası olmak üzere toplam 290 dakika ara verilmiştir. Çalışmanın ilk günü saat 16:05 de işe başlanmış ve 17:05 de mola verilmiştir. Diğer günler ise sırasıyla saat 10:53, 11:10, 10:49 ve 11:19 da damgalama işlemine başlanmış ve yine sırasıyla 17:33, 15:53, 17:10 ve 12:08 saatlerinde mola verilmiştir. Bakım damgası yapılan 5 gün boyunca yapılan ölçümler neticesinde ortalama hava sıcaklığı 17,16 o C ve nem oranında ortalama % 59 oranında olduğu tespit edilmiştir. diri örtünün genel olarak az olduğu 130 nolu bölme ile orman işletme müdürlüğü merkezi arası 37,0 km asfalt, 3,0 km stabilize ve1,0 km ham yol olmak üzere toplam 41,0 km yol kat edilmektedir. 131 nolu bölmede yer alan GCsC meşcere tipinde 2 iş günü boyunca yapılan damgalama çalışması esnasında 421 dakika damgalama ile toplam 4 mola ve 2 öğle yemeği olmak üzere toplam 203 dakika ara verilmiştir. 131 nolu bölmede yapılan damga sonucunda 1107 adet (926,918 m 3 ) ağaç damgalanmıştır. Diri örtünün bulunmadığı bu bölmede çalışmalar boyunca yapılan ölçümler neticesinde ortalama 17,5 o C hava sıcaklığı ve %56 nem tespit edilmiştir. Damga çalışması yapılan 131 nolu bölme ile işletme müdürlüğü arasında kat edilen mesafe toplam 41,8 km olup bunun 37,0 km si asfalt, 3,9 km si stabilize ve 0,9 km si ise ham yoldur. 143 nolu bölmede Çkbc2, Çkbc3, Çsc3, Çscd2, Çscd3, ÇsÇkcd2 ve ÇkÇscd3 meşcere tiplerinde Çk ve Çs ağaç türlerinde, ortalama %39 yamaç eğiminde 3 iş gününde toplam 202 dakika damga yapılmış ve damgalama işlemi içerisinde 379 dakika toplam 11 ara ve 3 öğle yemeği molası verilmiştir. Genel olarak diri örtünün az olduğu bu meşcere tiplerinde bakım çalışması yapılmış ve ara hasılat olarak 1555 adet (1546,956) m3 ağaç damgalanmıştır. 143 nolu bölmede yapılan 3 günlük damga çalışması boyunca ortalama sıcaklık 17,8 o C nem ise %42,3 civarlarında olmuştur. Bu bölmede yapılan damgalarda ilk gün saat 16:33 de; ikinci gün 13:30 da ve son gün 15:12 de damgalama işine son verilmiştir. Tosya 405

8 Orman İşletme Müdürlüğü nden 143 nolu bölmeye ulaşımda 21,2 km asfalt yol, 8,5 km stabilize yol ve 1,0 km ham yol kat edilerek ulaşılmaktadır. 150 nolu bölmede yer alan ÇsGbc3 meşceresinde yapılan damga çalışması esnasında 237 dakika damgalama yapılmış ve 2 mola ve 1 öğle yemeği arası verilmiş olup toplam 93 dakika ara verilmiştir. Yamaç eğimi yaklaşık olarak %51 olarak hesaplanan150 nolu bölmede yapılan damga sonucunda 406 adet (92531,589 m 3 ) ağaç damgalanmıştır. Diri örtünün bulunmadığı 150 nolu bölmede damgalama çalışması esansında yapılan ölçümlere göre hava sıcaklığı 16,1 o C iken nem oranı %65 olarak ölçülmüştür. 150 nolu bölme ile işletme müdürlüğü arasında toplam 31,2 km mesafe bulunmaktadır. Bu mesafenin 21,7 km si asfalt, 9,5 km ise stabilize yoldur. 194 nolu bölmede yer alan GÇsA meşcere tipinde yapılan bir iş gününde yapılan damgalama çalışması esnasında 164 dakika damga yapılırken 2 dinlenme molası ve 1 öğle yemeği olmak üzere toplam 3 mola verilmiştir ve bu aralar toplam 107 dakika olarak hesaplanmıştır. Yamaç eğimi ortalama %38 olan 194 nolu bölmede yapılan damgalama sonunda toplam 346 adet (564,810 m 3 ) ağaç damgalanmıştır. Damgalama esnasında yapılan ölçümlere göre ortalama sıcaklık 20,3 o C iken nem oranı %46,7 olarak ölçülmüştür. Diri örtünün az olduğu 194 nolu bölmeden orman işletme müdürlüğü merkezine olan mesafe toplam 26,4 km olurken bunun 21,5 km si asfalt, 4,9 km si ise stabilize yoldur. 4. TARTIŞMA VE SONUÇ Kastamonu Orman Bölge Müdürlüğü, Tosya Orman İşletme Müdürlüğüne bağlı Dedemdağ, Ahlatdağ, Tosya ve Çiçekli Orman İşletmelerinde bulunan üretim bölmelerinde, 2012 yılında gerçekleştirilen dikili ağaç damgalama çalışmalarında zaman etüdü gerçekleştirilmiştir. Yapılan ölçümler neticesinde dokuz üretim bölmesinde toplam 4496 dakika bulunulduğu ve bunun 3229 dakikasında bizzat damgalama işlemi gerçekleştirildiği belirlenmiştir. Dinlenme molaları ve öğle yemeği molaları toplam 1267 dakika sürmüştür. 13 günde toplam 37 defa mola verilmiştir. Verilen dinlenme molaları en az 5 dakika, en fazla 26 dakika olarak ölçülmüş olup; ortalama 12 dakika olarak tespit edilmiştir. Öğle yemeği molaları ise yemek sonrası dinlenme ile birlikte ortalama bir saat sürmüştür. Damgalama işlemleri sonucunda toplam 6902 adet (7336,467 m 3 ) ağaç damgalanmıştır. Kesilmesi gereken ağacın belirlenmesi, ağaca ayna açılması, açılan aynaya damga vurulması, sıra numarası verilmesi ve ağacın 1.30 cm deki çapının ölçülerek dikili ölçü tutanağına geçirilmesi işi; genel olarak eğimin %31-60 aralığında seyrettiği; diri örtünün az ve neredeyse olmadığı; sıcaklığın ortalama 17,2 o C ve nemin ortalama %51,2 olduğu arazilerde 1 adet ağacın damgalanması işlemi ortalama saniyede gerçekleştirilmiştir. Bu süre tamamen bir fikir vermesi amacıyla ortalama değer olarak verilmiş olup, sadece belirtilen işlerin yapılması sırasında harcanan süredir. İlk bakışta belirtilen işlerin saniye gibi kısa bir sürede gerçekleştirilemeyeceği düşünülebilir ancak her bir işin faklı kişilerce yapıldığı göz önünde bulundurulduğunda, bu işlerin belirtilen sürede yapılabilmesinin mümkün olduğu anlaşılacaktır. Ormanlık alanda çalışılan süre içerisinde tüm bu işlemler için harcanan süre kadar da, kesilecek ağaçların belirlenmesi ve bir ağacın dibinden öbür ağacın yanına gitme süresi almaktadır. İlgili orman işletme şefinin kesilecek ağacı göstermesi ve gerekli bilgileri söylemesi sonrası ilgili işlemler yapılmakta, bu süre içerisinde işletme şefi bir sonraki ağacı belirlemektedir. 406

9 Yukarıda belirtilen süreler, ormanlık alanda işe başladıktan sonra gerçekleştirilen işlere ait sürelerdir. Dikili ağaç damga işleri sırasında, bir iş günü içerisinde ormanlık alan içerisinde çalışma sırasında iş verimliliğini etkileyen faktörler; başta hava ve topoğrafya özellikleri olmak üzere, ormanın yapısı, kapalılığı, çağı vb. meşcere özellikleri, diri örtü durumu, ormana yapılacak müdahale şekli ve dolayısıyla damgalanacak ağaç yoğunluğu şeklinde sıralanabilir. Bunlara ilave olarak, günlük verimliliği etkileyen önemli faktörlerden biri de, çalışılacak ormanlık alanın, ilgili orman işletme şefliği merkezine olan uzaklığıdır. Aynı zamanda yeterli yol yoğunluk durumu ve çalışma yapılacak bölmeye uzaklığı da önemli etken olarak karşımıza çıkmaktadır. İlgili orman işletme şefinin iş planını iyi yapması, iş verimliliğini olumlu yönde etkileyebilecektir. Orman üretim işlerinde dikili damga işlerinde iş verimliliğini ortaya koymaya yönelik zaman etüdü yapılarak gerçekleştirilen bu çalışmanın, bu konuda fazla çalışma yapılmamış olması nedeniyle en azından bir fikir oluşturması yönüyle önemli olduğu, aynı zamanda, birçok işi ve sorumluluğu bulunan orman işletme şeflerinin, özellikle üretim yoğun bölgelerde sadece damgalama işine ne kadar zaman ayırmaları gerektiğinin ortaya konması açısından da ayrı bir önem taşıdığı düşünülmektedir. KAYNAKÇA Acar H.H. (1998) Ormancılık İş Bilgisi Ders Notları. KTÜ Orman Fakültesi Ders Teksirleri Serisi No:55, 161, Trabzon. Anonim. (2004) Damga Yönetmeliği. Orman ve Su İşleri Bakanlığı, tarih ve sayılı Resmi Gazete, Ankara. Anonim. (2006) Ormanlarımızda Uygulanacak Silvikültürel Esas ve İlkeler. Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Ankara. Bircan H. ve İskender G. (2005) İş Ölçümü Tekniklerinden Zaman Etüdü Üzerine Bir Uygulama. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt 6, Sayı 2, Doğan M. (2006) İşletme Ekonomisi ve Yönetimi, Birleşik Matbaacılık, 355, İzmir. Dizdar Ö. (2001) Ahşap Mobilya Endüstrisinde Üretim Verimliliği İçin İş Etüdü Uygulama Alanları, Teknoloji sayı 1-2, 1-9 ( ( ). DPT (2001) VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planı. Ormancılık Özel İhtisas Komisyon Raporu, Devlet Planlama Teşkilatı Yayınları, ISBN X, Ankara, 539 s. Genç A. (1998) İşletme Pazarlama Şube Müdürlüğü Eğitim Notları, Kastamonu. Gedik T. (2013) Zaman Etüdünün Özel Bir Kereste Fabrikasında Uygulanması, 11diger.pdf. Son erişim Tarihi: 21 Ağustos Yıldırım M. (1989) İş Etüdü ve Planlaması. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları, İ.Ü.Yayın no:3556,o.f. Yayın No: 402,İstanbul. Yıldırım M., Engür O. (1992) Ormanda Bölmeden Çıkarma. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, İstanbul. 407