NEO-LİBERALİZME KARŞI MÜCADELEDE YENİ BİR DÖNEMEÇ Mİ?

Transkript

1 Yeni tarzı siyaset: HDP, Syriza, Die Linke, vb NEO-LİBERALİZME KARŞI MÜCADELEDE YENİ BİR DÖNEMEÇ Mİ? Kürt Halkının uzun süren demokrasi ve özgürlük mücadelesi, 21 Mart 2013 İtibariyle yeni bir dönemece girdi. Esasen bu süreç çok daha önce başlamıştı, ancak bu tarihle taşlar yerine oturduğu için bu yeni süreç görünürlük kazandı da diyebiliriz. Bu süreçte değişen sadece Kürt hareketinin siyasi stratejisi olmadı, aynı zamanda iktidar güçlerinin parametreleri de değişti. Çiçek in de belirttiği gibi Kürt hareketine meydan okuyan artık Kemalist devlet geleneği değil, bu geleneği politik alanda marjinalleştirerek Türkiye deki İslamcılığı neoliberal politikalarla küresel sermayeye entegre eden AK Parti dir (Çiçek, 2013). AK parti de bir kimlik hareketi olarak doğdu. Başlangıçta Kemalist Rejime karşı başlattığı, modernizmin ulus-devlet modeline dayanan rejim eleştirisinden beslenen ve bu ölçüde devlet eleştirisini ve demokratikleşme vaatlerini de içinde barındıran siyasal yönelimini terk ederek, kendisi devletleşti ve neo-liberal, neo-muhafazakar rejimini otoriter bir devlet yönetme tarzıyla bütünleştirdi. Kemalist seçkinciliğe karşı geliştirdiği kimlik politikası neo-liberal demokrasinin çerçevesiyle sınırlıydı. Doğumundaki nitelik (kimlik politikasına dayanması, Kemalist devlet geleneğine ve modernizme dönük eleştirel tutumu) onu Kürt Hareketiyle ortak bir etkileşim alanına sokarken (bunu AK Partinin tabanıyla Kürt Hareketinden doğan partilerin tabanları arasındaki kaymadan, aralarındaki taktiksel ortaklıklar ve etkileşimlerden çıkarsamak mümkün), bugün artık yollar tamamen ayrılmış görünüyor. Bu momentte, AK Parti açısından, büyük ölçüde artık Kürt hareketiyle ortak eleştiri odağı olan Kemalizme karşı öfkeli tutumunun yerini kendi neo-liberal iktidarına direnen ve kurduğu toplumsal projenin dışladığı tüm toplumsal güçlere karşı sert anti-demokratik tepkilere bırakmış durumda. Rejimin yapısındaki bu değişiklik muhalif güçlerin de kendi pozisyonlarını yeniden düşünmeleri ve mücadele cephelerini her anlamda genişletmeleri gereğine işaret ediyor. Yani, mücadele hattı artık merkezi devlet otoritesinin tarihsel kavşağı olan erken modernleşme ve ulus-devletin ötesinde, neo-liberalizmin yarattığı toplumsal dönüşüm sürecini gören bir yerden kurulmak zorunda artık. Nitekim Laclau, mevcut konjonktürün (ki bu ona göre bir konjonktürden fazlası, tamamen yeni bir tarihsel döneme geçişi simgelemekte), her şeyden önce 1980 ler ve 1990 lar boyunca hakim olan ve Washington konsensüsü denilen şey tarafından cisimleştirilen neo-liberal modelin kriziyle karakterize olduğu görüşünde (Laclau, 2013). Neo-liberalizmin ve kapitalist küreselleşme sürecinin siyasi önderliğine soyunmuş herhangi bir partinin (AK Parti dâhil), gücünü sadece devletin güç aygıtlarından alması beklenemez. Bundan çok daha farklı ve karmaşık bir yönetim biçiminin geliştiğini görmek ve teslim etmek zorundayız. Burada bir not düşelim Bu açıdan AK Partiyi seçim sonrasında neo-kemalist olmakla veya Kemalist geleneğe rücu etmekle itham edenlerin de önemli bir analiz hatası yaptığı görüşündeyim. Daha sonra da değineceğim gibi bu hata Türkiye tarihine Kemalist Modernizm eleştirisi üzerinden bakmaya fazlasıyla odaklanmış bir tarih okumasından kaynaklanmakta. Devlet geleneğinin devamlılığına vurgu yapan bu yaklaşımın kurucu isimlerinden biri Şerif Mardin ve bu yaklaşım 1980 ler sonrasında gelişen sol-liberal muhalif söylemin de çerçevesini oluşturuyor. Buradaki temel sorun devlet geleneğini merkeze alan bir okumanın ötesinde, tarihsel açıdan dönüşümlere ve değişim dinamiklerine yeterince yer

2 vermemesi. Bu nedenle sabit bir biçimde 1930 lara odaklanan analiz çerçevesi her döneme yeniden ve yeniden uyarlanıyor. Erken Cumhuriyet dönemi için yeterince açıklayıcı olan ve devamlılık dinamiklerini (Foucault cu tarih analizinde olduğu gibi, gensel veya kökensel dinamikler gibi dinamiklerdir bunlar) anlamak açısından önemli olan bu analiz değişimi anlamak için kimi zaman yetersiz kalıyor. Böyle olunca da AK Partiyi 1930 ların Kemalist Devleti gibi çok farklı dönemlere ait rejimleri tarih üstü bir yaklaşımı zorlayarak karşılaştırmak mümkün hale geliyor. Oysa neo-liberalizmin siyasi, iktisadi ve kültürel dinamiklerin iç içe geçtiği bir yeni yönetim tarzı ve zihniyeti olarak okunması bize bugünün kendi özgün dinamiklerini anlamamız açısından daha çok olanak sunuyor. Bu eleştiri solliberal yaklaşımı iktisadi dinamiklere kör kalmakla suçlayan Klasik Marksist eleştirilerden farklı. Buradaki asıl meselenin tarihi ağırlıkla bir devamlılık süreci olarak mı, yoksa bir devamlılık ve değişimin birlikte yürüdüğü bir süreç olarak mı okuyacağımız sorusuna dayandığını düşünüyorum. Bu okuma içinde ağırlığı bir yere vermeye çalışmak ise kendi içinde açmazlar yaratıyor. Bu açıdan AK Parti veya daha öncesinde Özal ın liderliğindeki ANAP, modernleşme ve hatta öncesine yaslanan bir kurumsal miras üzerine yeni rejimlerini inşa ettilerse de, gerçek şu ki neo-liberal siyaset tıpkı modernizm eleştirisinden beslenerek büyüyen tüm yeni toplumsal hareketler gibi, Kemalist modernizmin ve 1960 ların sınırlı sosyal demokrasi projesinin krizine karşı bir tepki olarak gelişti. Bu yaklaşımın yine tarih üstü bir okuma sunan- ulusalcı Kemalist perspektife daha güçlü bir eleştiri sunması bundan. Neo-liberal rejimleri okurken, siyasal İslamı dönemsel özelliklerine bakmaksızın, daima anakronik bulan ve gerici olmakla eleştiren Kemalist tarih okumasının düştüğü tuzağa, yani tarihsel değişimlere kör bir mercekle bakmak tuzağına düşmemek lazım. Peki, AK Parti hükümeti liderliğinde yükselen neo-liberal ve neo-islamcı rejimin özellikleri nelerdir? Öncelikle bu rejimin geniş bir taban örgütlülüğüne (tabandan örgütlenmeye değil) dayandığını görmek gerekir. Yeni toplumsal hareketler literatürüne bakıldığında, bu literatürün sadece özgürlükçü ve ilerici hareketlerin analizlerine yer vermiş olduğunu, sağ içinden gelişen muhafazakâr toplumsal hareketleri içermediğini görmekteyiz. Oysa bu sorunlu bir yaklaşım ve esasen gelenekçi, muhafazakâr ve sağ ideolojiler içinde de modernizmin krizine tepkiler verilmiş ve buradan da yeni hareketler doğmuştur. Bu anlamda AK Partinin siyaseten kurucusu olduğu hegemonik blok içerisinde farklı oluşumların, grupların ve cemaatler yer alıyor. Bunun dışında AK parti rejiminin geniş bir toplumsal tabana dayanmasını sağlayan en önemli olgu, cemaat tipi örgütlenme biçimi. İngilizce deki community kavramının Türkçedeki tam karşılığı olan cemaat kelimesinin benimsenememesinin de, bu sözcüğü karşılayacak başka bir Türkçe kavramın olmamasının da sebebi esasen yerel dayanışma ilişkilerinin ve örgütlülüğün tarihsel olarak hep dinle ilişki içinde yaşanmış olmasıyla bağlantılı gibi duruyor. Kemalizmin modernist yaklaşımı bunu devlet adaletiyle ve kamuyla yer değiştirmeye çalıştıysa da bunda başarılı olduğu söylenemez. Türkiye de sol ve sosyal demokratların tek anladığı bu Kemalist modernist yorumdur ve bu nedenle sol strateji ağırlıklı olarak devlet iktidarını ele geçirerek, dağıtımın adaletli kılınmasına dayanan paternalist bir iktidar ve adalet algısına dayanır. Toplumsal dayanışma, tabandan örgütlülük, siyasal demokrasi geleneği, Türkiye modernleşmesine yön veren siyasal güçlerle ve devlet geleneğiyle yakından ilişkilidir. Kemalist ideolojiyle yakın temas içinde gelişme gösteren sol muhalefet içinde de bu nosyonlar çok zayıftır. Öte yandan yine Kemalist

3 modernizmin halka mesafeli ve kibirli tavrını içselleştirmiş eğitimli orta sınıf sol muhalifler dahi, Türkiye deki demokrasi geleneğinin eksiliğini kendilerinde değil de eğitimsiz, yoksul halk kitlelerinde ararlar. Yılmaz ın da ortaya koyduğu gibi belki de bu nedenle Türkiye de toplumsal açıdan muhafazakârlığın ana kurumu devlet değil ailedir ve en zayıf olgu da siyasal demokrasi ve katılımcılıktır (Yılmaz). Siyaseti devletle sınırlı gören bir siyaset algısıyla, adaleti devletin adil dağıtımı olarak gören bir sosyal adalet arasına sıkışmış bir sosyal demokrasi anlayışının ve sol siyasetin toplumsallaşması oldukça zor. Oysa AK Parti, Şerif Mardin in tanımıyla, Osmanlı dan beri devletten daha fazla toplumsal alanı kesen merkez ile taşra arasındaki tek ve en eski köprü olan dinsel kurumların ve dinin toplumsal temelleri olan cemaatlerin üzerinden gelişen bir hareketin siyasal temsilcisi olmayı başardı. AK Partinin başarısızlığa sürüklenmesinin ise devlet olduğu anda gerçekleşmesi de tam da bundan belki de. Devlet dışında (ve gördük ki devlet içinde) kazandığı örgütlülük ve kurumsallık yoluyla toplumsal alt yapısını kurmuş bir siyasal hareketin gücüne yaslanmıştı bugüne kadar. Dolayısıyla devlet alanındaki iktidarını kesinleştirdikten sonra demokratikleşme adına sınırlarına da dayanan AK Partinin, bu noktaya toplumsal ve örgütsel ayağını cemaatler (ve Cemaat) yoluyla güçlendirerek geldiği açık. Neo-liberalizmin tüm çelişkili söylem ve pratiklerini icra eden, bio-politika alanında etkili ve postmodern iletişim tekniklerini uygulamayı ihmal etmeyen, küreselleşmeci bir yönetim tarzı olan AK Parti, arkasında İslamcı hareketin uzun yıllardır gerçekleştirdiği cemaat ilişkilerini ve kurumsal dayanışma ağlarını aldığında güçlü bir siyasal liderlik konumu kazandı. Ancak son seçimlerin ardından AK Parti'nin otoriter demokrasisi ya da neo-liberal demokrasi anlayışının sınırlarının belirginleşmesi, AK Parti'ye karşı kuşkuyla yaklaşan kesimlerdeki öfkenin artmasına neden olmaya başladı. Türkiye Batısı düzenin değişmeyeceği hissiyle ve üzerindeki ölü toprağın altında, uzun yıllar Kürdistan da yaşanan savaşın çarpıtılmış bir versiyonunu Türk medyasının prizmasından sessizce seyrederken, biriken bu öfkenin bu şekilde dışa patlayacağını kimse bilmiyordu. Muhalif güçler ve iktidardakiler arasında bu şaşkınlık halinin üzerinde ayrıca düşünmek gerektiğini söylemekle yetinecek ve bu konuyu burada açmayacağım. Burada daha çok Türkiye Batısı için Gezi Direnişinin tarihsel bir ilk olduğunu vurgulamak asıl niyetim Çünkü kendisi, eğitimli orta sınıfları da içine alan bir kalkınış olarak, otuz yıllık neo-liberal rejimin yarattığı ilk isyan... Kemalist rejimin belkemiği olan toplumsal kesimlere sirayet eden bir ayaklanma olması ayrıca kayda değer. İktidar el, devlet toplum ilişkisi ise hat değiştirmiş görünüyor lerde daha çok erken Cumhuriyetten günümüze uzanan seçkinci modernleşme projesi ve tekçi merkeziyetçi devlet zihniyeti eleştirisinden beslenen kimlik hareketlerinin bir parçası olan İslamcı hareket kendi özcü kısıtlarına, neo-liberalizm ve neo-muhafazakarlığın yarattığı sorunlara çarpmış durumda. Türkiye deki siyasal parametrelerin artık Mardin in merkez-çevre ikilemi üzerinden okunabilmesi pek zor görünüyor. Gezi İsyanının, AK Parti'nin yıkılmayacağı varsayılan (özellikle AKP elitleri tarafından) hegemonyasının sarsılmasına neden olduğu açık. Elbette bu isyanın ardında eskiye bir özlem yatıyorsa da, şimdiye duyulan tepki çok daha belirleyiciydi. Bu anlamda tıpkı AK Parti'nin neo-liberal rejimini neo-kemalist olarak analiz etmek gibi, bu ayaklanmayı da basitçe ilerici değil de Kemalist ve gerici (ulus-devletçi) olarak görebiliriz. Ama o da yeni direnişin yeni ve daha önce görmediğimiz koordinatlarını algılamaktan uzak bir yorum. İçindeki Kemalist renklere rağmen ona indirgenemeyecek bir yeni Eski askeri

4 vesayet rejimine dönüş, ordu, Ergenekon gibi kavramlar kısa hafıza haznemizden hızla ayaklanmış ve kafalarımızın içinde yankılanmışsa da, tıpkı AK Parti'nin hegemonik liderliğinde hız kazanan neo-liberalizmi okumaktaki handikaplarımız gibi, Gezi Direnişini okumakta da güçlük çektiğimiz gerçeği, bizim aslında toplumsal ile siyasalın buluşma yerlerindeki koordinat değişikliğini anlayamamış olduğumuzun bir göstergesi sanırım. Gariptir ki bu handikap en ağır biçimiyle de AK Partiyi vurdu. Gezi Parkında neo-liberal rejime karşı bir duruş olduğunu göremeyen ve kendisini var kılan Kemalizmin ruhuyla hala savaşa devam eden başta Erdoğan olmak üzere tüm AK Parti kurmayları, Gezi direnişinde yeni olanı (tıpkı Kemalistlerin AK Parti yönetimindeki yeniyi görememeleri gibi) görmezden gelip, gerici Ergenekoncu, bilinmeyen güçlere ve lobilere olayı havale ettiler. Bu güçlere karşı yürütülen mücadelenin yarattığı bir refleksin ötesinde, bu durum AK Parti rejiminin kendisini artık devlet olarak görmesiyle ve yönetim stratejisi ve zihniyetinin bileşenleriyle doğrudan ilişkili. Her ne kadar farklı iktidar okumalarına tepki olarak doğsalar da ve dayandıkları sosyo-politik dinamikler ve toplumsal etkileri farklı olsa da, bu iki hareketin (Kürt hareketi ve Gezi direnişi) en temel ortaklığı iktidara karşı duruşlarıdır. Bunun kaynağı Kürt hareketinin bilinçli bir siyasal strateji olarak bunu seçmiş olmasıdır. Yani Kürt hareketi kendini bu şekilde konumlandırmış görünüyor şu haliyle. Öte yandan Gezi direnişi güncel iktidar merkezine bir kendiliğinden isyandır. Bu anlamda her iki direniş süreci de yaşadığımız düzenin zorunlu ve değişmez olduğu inancını yıkan ve verili durumun hakikat olmadığını görmemizi sağlayan sarsıcı, hatta yıkıcı deneyimler. Yaratıcılık olmadan toplumsal deney, mevcut putları kırmadan da yaratıcılık olmaz (Diken, 2013.) İsyan süreçleri put kırıcıdır. Onlar Marx ın ısrarla vurguladığı daha önce var olmamış bir şeyi yaratan sıçrama gibidirler (Diken, 2013). Foucault ya göre ezilenlerin ayaklanması en az iktidar kadar gerçek ve indirgenemez bir imkândır (Diken, 2013). Kürt hareketinin yarattığı imkânın ötesinde, şimdi de Türkiye nin Batı sında yeni imkânların işaretleri verilmekte. Gezi direnişinin bir diğer niteliği, bu isyanın kent ölçeğinde yürütülebilecek olan muhalefet tarzına dair ipuçları göstermesidir. Özellikle, Gezi Parkı üzerinden ortaya çıkan enerjinin, şehrin orta yerinde bulunan bir kamusal mekânın, merkezi iktidar tarafından bir AVM projesinin mekânı olarak yeninden tanımlanması girişimine karşı bir duruşu temsil ettiğini iddia edebiliriz. Zira bu mekânın savunulması ve yeninden tanımlanması olarak okunabilecek Gezi Komünü inşası ve Türkiye sathında iktidara karşı sokaklara dökülen insanların hissiyatında yer eden bir ortak duyu olarak Gezi nin savunulması, mücadelenin artık yerel düzeye ne derece dokunduğu ve yerelin ne şekilde savunulabileceğine dair soruları da gündemimize getirmekte. Esasen Kürt hareketinin savunduğu demokratik özerklik projesi aynı ruhu taşıyor. Kent ve diğer yerel ölçeklerde tabandan bir öz örgütlenmeyi hedefleyen bu projenin kaynağı farklı olmakla beraber, bu iki arayışın birleştirilebileceğine dair en somut işaret Tam da bu noktada, yerel siyasetin iktidarın ötesinde bir konumdan savunulması ve özerkleştirilmesi, AK Parti iktidarı ve devletin bu alanlara müdahale etme biçimlerine karşı bir imkân olarak karşımızda duruyor. Yerelliği sadece yönetişim in icra alanı olarak algılamaya yatkın olan neo-liberal hegemonya projesine karşı- ki bu anlamıyla yönetişimin kendisi neo-liberal devletin siyasal ve iktisadi müdahale kapasitesinin en güncel karşılığıdır-

5 doğrudan ve katılımcı bir demokrasinin inşasını yerelin, muhalefetin özneleri tarafından eşitlik-özgürlük-adalet kavramları üzerinden yeniden tanımlanması güncel bir mücadele formu olarak ortaya çıkmakta. Küresel ölçekte sürmekte olan mücadelelerle de paralellikler taşıyan bu mücadele tarzı, bizleri iktidarın kent mekânı üzerindeki tasarruflarına karşı durabilme ve durdurabilme kapasitesinin olanaklarıyla tanıştırır. Aslında Kürt hareketinin yıllardır sürdürmekte olduğu özgün muhalefet tarzı, hem Türkiye sathında, hem de Kürdistan coğrafyasında eş-zamanlı bir tanınma ve tanımlama siyasetinin ortaya koyduğu potansiyeli bizlere gösterdi. Şimdi bu potansiyeli yaymak ve Türkiye nin Batısı ile bir ortak dil kurmak için özel emek sarf etmek ve düşünce üretmek zorundayız. AK Partinin hegemonyasının yükselişiyle beraber, muhalif güçlerin mücadelesi bir alan ve fikir mücadelesine dönüşmek ve genişlemek durumda. Kürt hareketi devlet iktidarının çirkin yüzünü tüm çıplaklığıyla gözler önüne sererken, Gezi süreciyle de AK Partinin demokrasi foyası daha görünür hale geldi. Çok bedel ödenerek ulaşılan bu süreci devrim-isyan veya devrimci isyan gibi görmek mümkün. Artık gerçeklik diye bize sunulanı sarsmanın ötesine geçme zamanı gelmiş gibi görünüyor. Özellikle söz konusu olan bugün çatırdayan AK Parti iktidarı, daha doğrusu onun liderliğine soyunduğu neo-liberal küresel kapitalistleşme güçleri olunca, çok daha geniş bir cephede mücadeleye devam etmek ve devrimci süreci bir yeniyi inşa etmeye yöneltmek çok daha anlamlı. Bu Diken in deyimiyle devrime ve isyana bir ihanet gibi de okunabilir: Devrim tarihsel durumdan ayrılmış, bir olaydır her zaman. Ne var ki zamanla yeniden tarihe asimile edilir; ister istemez ihanet edilir devrime, ya da devrim akışını değiştirip yeni bir gelecek getirme düşüncesiyle zamana, şimdiye müdahale etmek demektir (2013). Ancak isyan ve devrim olumsuzlama kadar olumlama, yani yeni değerler yaratma gibi bir etkiye de sahip. İşte HDK ve HDP oluşumu böyle bir sürecin öznesi olmaya aday. HDK-HDP şimdiki durumumuzu imkânlar prizmasından geçirerek düşünmemizi sağlayan bir fikir (Diken, 2013). Ya da HDK ve HDP bir fikir inşa etme ve bu fikrin öznelerine dönüşme sürecinin kendisi ya da alanı. En azından böyle olduğunda başarıya ulaşacağına inanmak mümkün. İsyanın olumsuzlama kadar olumlamaya dönük yüzünü dikkate alırsak, bu fikrin üretken ve inşacı olması gerektiği görünürlük kazanıyor. Yani HDK ve HDP nin yeni bir fikir olarak gelişmesi, geliştirilmesi gerekir, bu anlamda eskinin bir tekrarı olmaktan çıkmak zorunda. İşte tam da bu noktada sorular ardı ardına diziliyor. Bunlardan en temel olanıyla başlayalım: Türkiye muhalefeti ya da Türk Solu buna hazır mı? Burada ele alınacak olan Türk Solu ve Sosyalistleri kavramı ise HDK ve HDP bileşenleri içinde yer alan sol-sosyalist grup ve partilerden daha fazlasını ima eder. Bu şekilde ele almamamın sebebi ise, esasen HDK v HDP nin bileşenlerinin bugün ismi geçenler olarak değil, fikri düzeyde Türk Solusosyalistleri olarak görmem. İkinci olarak elbette Kürt hareketinin bu oluşum içindeki konumu da ayrıca tartışılmalı. SOSYALİZM KAVRAMI TÜRK SOLUNUN TEKELİNDE Mİ? SOLUN ÖTESİNDE NE VAR? Günümüzün siyasi koşullarının nasıl bir dönüşüm içinde olduğuna; bu koşullar altında HDK ve HDP nin sunduğu potansiyeli ve nasıl bir fikir olduğuna; bu fikrin ne anlamda devrimci

6 bir fikir olduğuna ve hangi açıdan yeniyi inşa etme süreci olarak yaklaşılması gerektiğine dair görüşlerimi açmak üzere kaleme aldığım bu yazının ilk etabını, bu fikre Türk Solunun hazır olup olmadığını sorarak bitirdim. Böylece yolun en engebeli bölümüne de geçmiş oldum. Aynı soruya yanıt ararken, bugün işe Türk solu-sosyalistleri kavramının kendisini ve Türk Solu-Sosyalistlerinin kendisiyle ilgili algısını sorgulayarak başlamak istiyorum. Hiç dikkat ettiniz mi bilmem. Türkiye deki toplumsal hareketlerden bahsedilirken, Türk solu ve sosyalistleri (özellikle bu siyasal pozisyonda konumlandırılanların büyük bir çoğunluğu) kendilerini, kimlik eksenli toplumsal hareketlerden, örneğin Kadın hareketinden, LGBTTİ hareketinden, Kürt Hareketinden ayrıştırarak, onları dışarıdaki özneler olarak tanımlarlar. Bir bunlar var, bir de Türk Solu ve Sosyalistleri... Oysa sol ve sosyalizm kavramlarının yenilenmesi güncellenmesi sonucunda, bugün artık sosyalizmin ekseni bizzat bu hareketlere kaymış durumda. Yani Türk Solu-Sosyalistleriyle, Kürt Hareketi, Kadın Hareketi gibi kimlik merkezli hareketler arasında kurulan bu ayrım dışlayıcı-muhafazakâr sol söylemin izlerini taşıyan bir ifadeyi, bir dili içeriyor hala. Sosyalist hareketin gerçekte iktidar karşıtı her tür muhalif hareketleri içinde barındıran bir akım olduğunu ve son dönemde yeni toplumsal hareketlerle yepyeni bir çizgiye kavuştuğunu görmemek mümkün değil. Tabi bu algıda bizzat bu hareketlerin kendilerini sol-sosyalist hareketten (ve tabi ki Kemalist ulusalcılıktan ve milliyetçilikten, devletten) ayrıştırarak ve bir otonomi-sivilleşme talebiyle ortaya çıkmalarının da payı büyük. Ancak sol sosyalist, Kemalist gibi toplumsal projelerden ayrışma ve bunların eleştirisine rağmen, bugün sivil topluma dönük çabaların da devlette bir değişim olmaksızın toplumsal alana yaygınlaştırılmasının güç olduğu fikrinin giderek belirginlik kazanmasının ve hareketler arası gerilimli etkileşimin yarattığı iç eleştiriler sonucunda, bu hareketler de kendilerini yeniden gözden geçirmeye zorlanıyorlar. Kürt hareketinde olduğu gibi diğer hareketlerde de özcülük veya özcü yaklaşımlar en temel sorunlardan biri. Bu noktada Kürt hareketinde özcü olmamak yönünde açık bir irade görülüyor. Ancak elbette ortaya çıkışı itibariyle bir kimlik hareketi olması nedeniyle bu irade zaman zaman belirli toplumsal sınırlara da dayanıyor. Ancak en önemlisi bizzat Kürt hareketinin kendisini bu yeni ilikisel ve eklemleyici politika arayışının zemini kılması. Böylesi bir zeminde Kürt hareketinin kendi varlığını nasıl ortaya koyduğu, gücü merkezileştirmeden bu çoklu ilişkiyi nasıl dengeleyeceği temel sorunlardan biri elbette. Her durumda farklı toplumsal sorunlar, gruplar, hareketler arası kesişimsel-ilişkisel bir tarza ve koalisyon arayışlarına dönük yenilenme ve bu şekilde kendi dar alanlarından çıkma çabasının arttığını görüyoruz. Gelinen bu noktada kadın hareketinin ve feminist düşüncenin, anarsişt düşünce ve hareketin, yerel halk hareketlerinin, etnik kimlik temelli mücadelelerin birikimi sosyalizmden ne düzeyde ve nasıl ayrıştırılabilir? Sosyalizm bütün bunların toplamıyla yeni bir içerik kazanmadı mı? Daha da ötesi bizzat bu hareketler kendi aralarındaki etkileşimden doğan bir sorgulama ve kendi sınırlarını aşma süreci içinde değiller mi? Geleneksel sosyalizmin de kimlik siyasetinin de sınırlarının belirginleşmeye başladığı bu dönemde, aranması gereken bunları harmanlayan yeni bir yaklaşım gibi duruyor. Dünya da sosyalizm son 30 yıldır kendini toplumsal hareketler ekseninde yenileyip yaşatma peşindeyken, Türk Solu-Sosyalistleri ısrarla kendini önce tüm bunlardan soyutluyor, sonra kendini bizzat soyutladığı bu olgularla yeniden nasıl ilişkilendireceğini tartışıyor. Hal böyle olunca tüm bu kulağını tersinden gösterme hikâyesi, solun kendisine uyguladığı bir suni teneffüse dönüşüyor. Bu dili bizzat HDK ve HDP nin içindeki bileşenlere ait kesimlerden

7 insanların bile yer yer kullandığını işitmek mümkün. HDK dışındaki Marksist ve ulusalcı kanat için ise bu hareketlerin meşruluğu dahi tartışmalı. Böyle olunca da sol-sosyalist grupların kendi kabuğunu kırması ve güçlenmesi de oldukça zorlaşıyor. Türk solu denen az sayıda insanı içeren örgütlü gruplar, esasen varlıklarını dayandığı kitlelerden değil, güçlü bir mücadele ve düşünce akımı geleneği olmalarından alıyorlar. Bugün bu geçmişi sahiplenmiş liderlerin bu kavramın telif hakkını ellerinde tutmasından kaynaklanan sıkıntılar yok değil. Sosyalist hareket içindeki kişiler, gruplar kendilerini ne yazık ki liderlerinin ve tanınmış aydınlarının isimlerine indirgemeye terk etti. Farklı bir şeyi yapabileceklerine inanmıyorlar belki. Medyanın da değer verdiği bu isimler, malum örgütlerin kamuya açılan tekil yüzleri ve sesleri. Bu durum aynı liderlerin örgütlü yapılar içindeki değişmez ve sarsılmaz güçlerini de baki kılıyor ne yazı ki. Bu deneyimlerin hiçlenmesi anlamında olmasa da, örgütlü bir yapının gelişmesi ve genç isimlerin daha demokratik süreçlerden geçerek bir döngünün ortaya çıkmasıdır asıl arzu edilen. Bu genel tespitlerin ötesinde Türkiye Solu-sosyalistleri içerisinde 1980 lerden sonraki üç ana damardan söz edebiliriz. Bunlardan Ortodoks Marksistler, kimlik siyasetine dayanan hareketlerin demokrasi ve yeni bir toplumsal yaşam talebine dayanan mücadeleleri devam ederken, hep dışarıdan bu süreci izlemeye dönük tutum aldılar. Böylece yeni toplumsal hareketlerin kitlelerinden de hızla koptular. Bu aslında sadece geleneksel sol için değil, bu yeni düşünce akımları ve hareketlerle nasıl ilişki kuracağını bilemeyen her tür sol kesime bulaşan bir içe kapanma süreci oldu. Devletten çok sınıfa, siyasetten çok ekonomiye vurgu yapan bu yaklaşımın, modernizmin ve ulus-devletin eleştirisi üzerine yükselen yeni hareketleri dışsallaştırması anlaşılır görünüyor. Türkiye Solu içerisinde bir diğer damar için ise Kemalist modernleşme, kalkınmacı modernist bir yaklaşım çerçevesinde ulus-devletle ve milliyetçilikle ilişkisini kutsayan bir biçim kazandı. Her ne kadar iktisadi açıdan hızla neo-liberalizmin etkisi altına girdiyse de, devlet ve millet kavramlarını sorgulama konusunda bir dönüşüm geçirmedi. Bu bakımdan da ulusalcılığı ve devletçiliği sorgulayan bu yeni hareketlerle ilişki kurması mümkün olmadı. Bu anlamda sosyal demokratları bir araya getiren CHP de ulus-devlet modelinin 1980 lerde girdiği krize ve bu krizden doğan yeni toplumsal hareketlere ve neo-liberal sağa bir yanıt üretemedi. Küresel ve toplumsal dinamiklere kör bir çizgide, Kemalist miliyetçilik-laiklik ilkeleri temelinde bir anti-islamcı siyasal strateji geliştirmek dışında bir yaratıcılık sergileyemedi. İktisadi açıdan da neo-liberal iktisat politikalarına bir alternatif oluşturamadı. Geleneksel üniter ve merkeziyetçi devlet modeli üzerine kurulu, toplumsal bağlamından soyutlanmış bireyler olarak vatandaşlık tanımına dayalı siyasal söylemi ise toplumsal talepleri karşılayacak güçte olmadığı için ikna edicilikten uzak kaldı. Demokratikleşme konusunda yeni yeni adımlar atmaktaysa da bunların güçlü bir siyasal söyleme dönüştüğü iddia edilemez. Bu ulusalcı sol kanadın daha solunda duran unsurlara bakıldığında ise, bunların da kitlelerini daha çok İslamcı muhafazakârlığın yükselişine duyulan tepkileri sol bir mecraya akıtma çabası içinde bulundukları görülüyor. Neo-liberalizmle mücadelenin böyle yönlerinin olması kaçınılmaz olsa da, muhalefetin ağırlıkla muhafazakârlık karşıtlığından beslenmesi, bu tür hareketlerin Türkiye de özgürlükçü sol-sosyalist düşüncenin halk içinde yaygınlaşmasının da sınırlarını çiziyor ve toplumu otoriter devletçiliğin ve neo-liberalizmin eleştirisinden

8 uzaklaştırarak, inanç temelinde karşıt kutuplara ayırma tehlikesi barındırıyor. Daha da önemlisi insanları özgürlükçü sol fikirlerle tabandan çelişen ulusalcı ve devletçi bir çizginin içine hapsediyor. Mesele AK Parti'ye indirgenince, bu hükümetin yerine örneğin kendi otoriter eğilimlerini, devletçiliğini sorgulamamış bir başka parti gelse işler düzelecekmiş gibi bir yanılsamanın yaratılması yanlışları daha da büyütüyor. Örneğin CHP ne neo-liberalizmle, yani kapitalist sistemle, ne de otoriter devlet geleneğiyle, yani Kemalist milliyetçilikle ilişkisini koparabilmiş bir parti konumunda değil henüz. Ama öte yandan bugün iktidarın ana ekseninin AK Parti hegemonyasında kurulduğu da bir gerçek. Bununla beraber neo-liberalizm ağırlaştırdığı koşullarla mücadelede artık sadece itiraz eden bir siyaset biçiminin ya da sadece belirli bir bölgede kimlik siyasetiyle de sınırlandırılması mümkün değil. Farklı muhalif özneleri eklemleyen; moral, siyasal ve iktisadi açıdan genel bir toplumsal proje ve yeni bir dünya görüşü sunabilen; cepheyi bu şekilde her anlamda genişletebilen bir siyasetin kurucu bir özne haline alması ihtiyacının dikkate alınması her kesim açısından önemli görünüyor. Neo-liberalizmle ve neo-muhafazakarlıkla mücadelenin köklü bir toplumsal değişimi öngören uzun erimli ve geniş cepheli bir mücadele olduğu unutulmamalıdır. Bu sol-sosyalist muhalefet havuzunda, Kürt hareketine yakın duruna özgürlükçü ve diğer sol gruplar ise bu akımlar arasında bir mevzi savaşı içindeler uzun yıllardır. Bu ağır ve zaman zaman yıkıcı olabilen sol içi tartışma arenasında, özgürlükçü solcuları da kapsayan bir iç dil oluşmuş durumda. Bu da sol içi rekabetten kaynaklanan ve bir mırıltı gibi sadece sol çevreler içinde anlaşılan, halka değmeyen teorik tartışmaların öne çıkmasına neden oluyor. Özgürlükçü solcuların dahi dışına çıkamadığı bu söylem, zihni kısırlık ve hareketsizliğin de temel müsebbibi gibi görünüyor. Bu aynı zamanda özgürlükçü solcuların da kendilerini diğer toplumsal hareketlerle dışsal bir biçimde konumlandırıp, belirli sorunların temsilcisi olarak tanınan gruplarla daha çok ittifaklar şeklinde ilişki kurulmasıyla da pekişen bir durum. Bizzat bu sorunların öznesi olmak, bu hareketlerin kendisi olmak yerine, hareketlere yukarıda da belirttiğim gibi dışsal bir unsur gibi bakmak ve o şekilde ilişki kurmak, dilimize bir tür biz ve onlar ayrımı aşılıyor Bunun dışında, yine yukarıda da belirttiğim gibi, Türkiye nin özgürlükçü solunun dayandığı erken cumhuriyete odaklanan, modernleşme eleştirisi üzerine kurulu tarih okumasının başatlığından söz edilebilir. Kemalizmi ve Kemalist devlet geleneğini değişmez bir sorun olarak gören anti-modernist bir tarih okumasının, son otuz yıldır yükselmekte olan neo-liberal rejimi ve onun yarattığı toplumsal etkileri ıskaladığı düşüncesindeyim. Dolayısıyla yeni bir harmanlamaya ihtiyaç var. Kimlik politikasını, neoliberalizme karşı bir mücadele sathına taşıyacak yeni bir anlayışla hareket edecek bir zeminin yaratılması önemli. Bu nedenle de HDP ve HDK nın politik çağrısı gerçekten çok anlamlı ve yeni bir arayış sürecine tekabül ediyor. Öte yandan bir zamanlar anti-kemalist olarak ifade edilebilen AKP-Erdoğan dahi son kertede otoriter eğilimlerini öne çıkarttıkça neo-kemalist gibi adlandırılabiliyor sol liberal basında. Oysa yukarıda da işaret etmeye çalıştığım gibi, Türkiye son otuz yıldır erken Cumhuriyet dönemiyle sınırlı bir eleştirel söylemin yetersiz kalacağı yeni toplumsal ve siyasal dinamiklerin etkisi altında ve çok dönüştü. Üstelik bu dönüşüm açısında, neo-liberal AK Parti rejimi bizzat bu eleştirinin üzerine yükseldi. Buradan güç alarak Erdoğan hükümeti en önemli adımları atarak Kemalist devlet rejiminin son kalelerini de yıktı ve gerek devlet yapısını

9 gerekse devlet-toplum ilişkisini dönüştürdü. Türkiye nin güncel meselelerine dönük analizlerin zayıflaması, muhalif hareketlerin özneleriyle veya toplumsal kesimlerle organik ilişkilerin kurulamaması, yaratıcı alternatiflerin geliştirilemiyor olması tüm bu eksikliklerin göstergeleri olarak okunabilir sorunlar. Bu sorunların tümü geleneksel sol sendikal yapılarda ve diğer örgütlenmelerde de mevcut bir durum. Sendikaların da ciddi bir tıkanma içinde olduğu, yeni politikalar üretme noktasında açık basiretsizlik içinde oldukları bir gerçek. Nitekim Gezi direnişi bu gerçeği gözler önüne serdi. Ancak nedense Gezi direnişiyle ilgili sonuçlar arasında sadece hükümete verilen cevabın üzerinde durmayı tercih etti muhalif kesimler: Gezi Parkı direnişi AKP rejiminin otoriter yönetimine karşı bir girişimdi demekle yetindiler. Oysa en az iktidar kadar muhalif örgütlenmeler de sınıfta kaldı bu süreçte. İlkesel bir politik söylemin ötesinde, farklı toplumsal hareketlerin öznelerinin bizzat kurduğu bir harekete dönüşemediği ölçüde, neo-liberal siyasete maddilik kazandıran ve meşruiyetini arttıran her tür sosyal politikanın alternatifini yaratmaya yönelik hamleler atamadığı ölçüde (en azından düşünsel düzeyde bu yaratıcı fikirlerle hem hal olamadığı ölçüde) solun (özgürlükçü sol da dâhil) bu kısır döngüden çıkması mümkün gibi görünmüyor. Yani hayatın nasıl dönüştürüleceğinin bizzat gösterilmesi ve bu konuda toplumsal bir ikna çalışmasının yapılması şart. Ancak solun öncelikle kendi var oluş biçimini ve siyaset yapma tarzını gözden geçirmesi gerekli. HDK ve HDP farklı toplumsal hareketleri bir araya getiren bir zemin olarak bu dönüşüm ve sorgulama süreci için önemli bir deneyim ve araştırma alanı sunuyor. En büyük eksik olan toplumsalla buluşmanın gerçekçi bir zemini Bunu gerçekçi kılan bu imtihandan geçmiş olan BDP nin ve Kürt hareketinin bu oluşuma olan katkısı hiç kuşkusuz. Ve onunla beraber gelen kitle kadar ona mesafeli duran kitleden de söz edilebilir. HDK VE HDP TOPLUMSAL HAREKETLERİN TEMSİLCİSİ DEĞİL KENDİSİ OLMALI 1996 da ÖDP nin kuruluş aşamasındaki deneyiminden farklı olarak bugün HDK ve HDP toplumsal hareketlerin öznelerinin ya da temsilcilerinin, çeşitli sol-sosyalist oluşumlarla bir araya geldiği bir zemin olarak öne çıkmaktadır. Yani HDK ve HDP kimlik hareketlerini de kapsayan ancak onu aşmaya da niyetli yapılanmalar görünümündedir. Ancak bu farklı sorunlar ve toplumsal kesimler-özneler arasında henüz bir ortak dil oluşturulmuş olduğu söylenemez. Bu anlamda HDK ve HDP aslında bir yeni tarzı siyaset arayışının zeminidir. Bu arayışa girebilmek için, bir araya gelen öznelerin kendi bulundukları konumu koruma çabasından çok onları bir araya getiren bu ortaklığın büyütülmesine odaklanması önemli. Elbette bu yeni kurulan zeminde farklı güç dengelerinin varlığı söz konusu ve elbette Kürt hareketi kendi siyasi mücadelesinin reel karşılığını az ya da çok almış kitlesel bir hareket olmak nedeniyle, HDK ve HDP zeminlerinde belirli bir ağırlığa sahip... Bazıları için rahatsızlık verici görülebilir bu durum, toplumcu bir politika yapacak bizler içinse bunu doğal ve saygı değer bir durum olarak algılamak önemli Belirli bir kitleyle buluşmayı başarmış, uzun ve zorlu bir mücadeleden geçmiş bir hareketin böylesi bir oluşum içinde daha farklı bir konumda olmaması beklenebilir mi? Ancak bu arayış zemininde siyaseten her kim olursa olsun bir eğilimin eşitsiz bir ağırlık kazanması da HDK ve HDP nin kuruluş amacına aykırı bir sonuç üretme riskine sahip. Bu aynı zaman kendi iç eleştirimizin tıkanmasına da yol açabilecek farklı görüşlerden doğacak zenginliği alıp götürecek bir yanlış eğilim olur. Bu

10 nedenle önerilerin kaynağı ne olursa olsun, bir görüşün ağırlık kazanmasına vesile olacak her tür tartışma mekanizmasının iyi çalıştırılması temel hedeflerden biri olmalıdır. Hareket içinde bir merkezi akıl yaratmamalı, buna sebep olamamak da Kürt hareketinin temsilcilerinin ayrı bir irade ortaya koymalarını gerektirebilir. Ayrıca aynı ağırlık nedeniyle Kürt hareketinin atacağı adımlar bir o kadar eleştiri oklarını kaçınılmaz olarak kendine çekecektir. Bunun yanı sıra her iki zeminde bulunan her kesimin ve hareketin birbirine duyduğu ihtiyacın bilincinde olduğunun izlerini de görmek mümkün. Özellikle Kürt hareketi açısından, bu birlikteliğin Batı ya açılmanın en azından Batı daki Kürt nüfusuna ve tüm ezilenlere seslenmek için oluşturulmuş olması gerçekten Türkiye tarihi için bir fırsat. Bu birlikteliğin demokratik özerklik gibi uzun erimli bir toplumsal proje üzerinde temellenmesi için henüz erken belki ama, bunun Türkiye demokrasi mücadelesi için heba edilemez bir fırsat olarak karşımızda durduğu da bir gerçek. Öte yandan LGBTİ hareketi, kadın hareketi, (henüz belki somut değil ama) çevre-ekoloji hareketi gibi hareketlerden gelenler ise uzun yıllardır sürdürdükleri STK tarzı örgütlenme biçiminden, daha toplumcu bir mücadele sürecine girme iradesi göstermekteler. İnançlı muhafazakâr kesimlerden gelenler içinse, HDK ve HDP ye katılmanın, yani Türkiye nin demokrasi mücadelesini sahiplenmenin ağır eleştirilere ve sekter tutumlara maruz kalmak anlamına gelebileceği bir durumda, bu yönde irade göstermekte olduklarının kıymetini bilmek önemli. Her şeyin ötesinde HDP coğrafyalar, tarihi hafızalar, toplumsal kesimler arasında bir köprü kurmaya soyunmuş bir fikri zemin olduğundan, işinin çok zorlu olduğunun herkes bilincinde. En basitinden Kürtlerin 30 yıldır verdiği mücadelenin ve savaşın ardından, pek çok Kürt için adım adım ilerleyen bir dönüşümün, uzun vadeli bir siyasal mücadele sürecinin anlamsız gelme ihtimali çok yüksek. Yukarıda da belirttiğim gibi HDK ve HDP, her devrim anından sonra gelişen siyasal dönüşüm hareketlerinin algılanabileceği gibi, devrime bir ihanet gibi okunabilir. Nitekim Kürdistan da yaşayan pek çok milliyetçi veya milliyetçi olmayan Kürt için bu siyasal süreç yeterince devrimci değil. Öte yandan Türkiye nin Batı sındaki (Kürtler dâhil) nüfus için beklentiler tam tersine çok daha düşük ve bu görünen haliyle bile HDK-HDP fazla radikal bir girişim. Bu coğrafyalar arasında kurulacak siyasal etkileşimin kolay yürütülemeyebileceğini ön görmek gerekir. Dolayısıyla bu birliktelik bütün bileşenleri ve Türkiye nin siyasal dokusunu değişime zorlayacak yeni bir süreç. Sonuç belirsizlik taşısa da, pek çoğumuz da değişimi göze almış görünüyoruz Kimsenin cebinde hazır reçeteler yok. Her toplumsal hareketin kendi var oluş sıkıntılarına daha açık yüreklilikle yaklaşmasını gerektiren bu arayış sürecinde, toplumsal bir dil oluşturma ve farklı toplumsal kesimlerle buluşarak kitleselleşme ana hedeflerden biri olmak zorunda. Bu ise AK Parti ve rejim karşıtı reaksiyoner bir siyasal dilin yerine, toplumsal sorunların temel dinamiklerini bilen, onlara farklı açılardan yaklaşabilen, sorunları en güncel somut halleriyle kavrayabilen ve alternatif üretebilen bir yaklaşımı geliştirmemizi zorunlu kılıyor. Bu toplumsal kesimlere yabancı dışardan bir yaklaşım yerine, içerden bir algı-bakış geliştirmemizi, öğretici bir dil yerine, dinlemeye ve anlamaya açık, asıl amacın çözüm geliştirmek olduğunun, çözümünse geniş toplumsal kesimlerle birlikte somutlanıp realize edilebileceğinin bilincinde bir dil ve yaklaşımla söz konusu olabilir. Bu tarzdır ki kitleleri hem demokratik bir katılıma inandırıcı bir şekilde davet edecek hem de ikna edecektir.

11 Bu noktada, HDK ve HDP projesinin toplumsal hareketlerle olan ilişkisini ve bu hareketleri birbirine eklemeyebilme potansiyelini yeniden düşünmemiz gerekir. Böylesine bir projenin toplumsal alanda karşılığını bulabilmesi ve başarabilmesi için halkçı (popüler) ve çoğulcu bir siyaset inşa etmesi elzemdir. Farklı retoriklere sahip farklı mücadele dinamiklerinin karşılığını bulduğu bir muhalefet tarzı ancak böylesine bir eklemlemenin sonucunda karşılık bulabilir. Bu projenin başarıya ulaşması, mevcut siyasetin homojenleştirici niteliğine karşı çok kimlikli ve geniş cepheli bir siyasal hattın kurulmasından; iktidarın basit bir karşıtı olmak yerine, kurucu siyasetin zemini ve öznesi olmaktan geçer. İktidara karşı duruşu kitlesel bir karşı duruş temsil etme potansiyelini taşıyan halkçı-toplumcu nitelik ile muhalefet seçeneklerinin çeşitliliği anlamındaki çoğul nitelik, bir toplumsal hareket alanı olarak düşünülebilecek olan HDP ve HDK projesinin ayrıt edici bir özelliği olarak düşünülmelidir. Farklı toplumsal hareketlerin kesimlerin içinden gelen bizler, HDK ve HDP zeminini bir kendini var kılma mecrası olmanın ötesinde, kendini aşma ve yayma mecrası olarak görebilmeliyiz. Bu esasen bu hareketler için görünürlük ve dar kimlik politikasını kapsayıp aşmayı, bunun ötesinde ortak bir toplumsal yaşam projesi geliştirebilmek ve bunu bugünden inşa edebilmek için birlikte düşünmeyi gerektiriyor. Yani LGBTİ bireyler, kadınlar, etnik ve dini gruplar, tek tek kendi politik taleplerini alt alta dizmek yerine, bu duyarlılıkları taşıyan ortak bir projeyi düşünmek ve ona ruh vermek üzere politika yapmak için bir araya geliyorlar. HDK ve HDP, ancak bu şekilde kendi içinde her an dağılmaya müsait gevşek bir yapılanma olmaktan çıkıp, organik ve sentez bir özneye dönüşebilir. Ancak bu şekilde eklektik bir siyasetin ötesinde eklemleyici, hegemonik bir karşı siyaset arayışının zeminini oluşturabilir. Bu katılan her bir birey ve grubun kendi var oluş sıkıntılarına daha açık yüreklilikle yaklaşmasıyla kurulacak bir iç iletişimle mümkündür. Kabul edilmelidir ki bugün kadın hareketi de Kürt hareketi de bir tıkanıklık içindedir. Neo-liberal yeni sağ ve yeni-islamcı rejimlerin hegemonik gücü sarsılmış, ancak henüz alternatifi yaratılamadığından yıkılmamıştır. Bu anlamda AK Parti rejiminin hegemonyasının krize doğru gittiğinin emareleri olsa da henüz bir krizden söz edilemez. Biz alternatif olabiliriz! En yeni ve geniş anlamıyla sosyalist muhalefet içinde irdelenebilecek her tür yeni toplumsal hareketin buna bugünden başlaması için öncelikle buna kendilerinin inanmaları gerekir. Bunu yapabilmek için de inancı bilginin süzgecinden geçirmek atılacak en temel adımdır. Bu geniş anlamıyla sosyalistlerin, devrimcilerin, radikal demokratların yaşamı eşitlik, kardeşlik ve barış gibi ilkeler temelinde yeniden örgütleyebileceğine duyduğu inancı hem kendi içinde hem de halk nezdinde tazelemesi demektir. Peki, inancı bilginin süzgecinden nasıl geçirebiliriz? İNANCI BİLGİNİN SÜZGECİNDEN GEÇİRMEK: DÜNYADAN ÖRNEKLER, SYRİZA VE DİE LİNKE HDK ve HDP bu açıdan yepyeni bir deneyim Türkiye muhalefeti için. Sadece bu yönüyle dahi dikkat çekilmesi ve gerekli özenin gösterilmesini hak ediyor. Bu özgünlüğü kısmen açıkladım. O toplumsal muhalefetin farklı seslerinin bir araya gelmesinin ve bunların siyasal özne olma arayışının zemini olmaya aday bir yapı. Henüz toplumsal karşılığını test etmediğimiz bu yapı içinde muhalefet kendi yeni siyaset yapma tarzını ve dilini de kendisiyle

12 beraber kuracak. Bu arayış sadece Türkiye deki özgürlükçü sol fikirler etrafında bütünleşmiş muhaliflerin hikâyesi değil. Dünyada esasen benzer bir arayış söz konusu ve ana eğilim toplumsal hareketler, örgütlenmeler ve toplumsal gruplar arasında etkileşimi hedef alan yeni siyaset araçları (hem düşünsel hem de örgütsel anlamda) geliştirmek yönünde. Bugün gerek siyasal kuram, gerekse siyasal hareketler ve örgütlenme süreçleri açısından olsun, tartışılan pek çok şey mevcut ve genel görüş birliğine varılan konulardan biri, bir paradigma kaymasının olduğudur. Kullandığımız pek çok kavram gözden geçiriliyor ve yenileniyor. Bu yeni gelişmeler açısından en temel sorunlardan biri ulus-devletin inanılmaz homojenleştirici etkisinin uğradığı zafiyet ve küreselleşme süreciyle beraber açığa çıkan yeni özgürleşme dinamikleri ve potansiyelleri (Laclau, 2013). Öte yandan küresel kapitalizmin yeni bio-iktidar biçimleri üzerinden işleyişi ve biyolojik ve ekolojik kaynakların (doğal kaynakların) iktibasına dayanan (extractive) küresel kapitalizm, sömürüde yeni boyutlar yaratmış durumda. Bütün bunlar mücadelenin ontolojisini de değişime zorlayan gelişmeler. Örneğin Negri ye göre günümüz mücadele ontolojisinin çokluk olduğu kesin bir esastır (Negri, 2013). Bu bağlamda Negri politik örgütlenmeye dair de yeni kavramlar sunar: paralel kesişmeler, çokluk, çokluk ortaklığı ve federalizm gibi... Mouffe ve Laclau un savunduğu eklemleyici siyasetle ilişkilendiren hegemonya mücadelesi de benzer bir duruş sergiliyor. Ancak buradaki temel farklardan biri Mouffe un da işaret ettiği gibi siyasete içsel olan antagonistik mücadele anlayışına yapılan vurgu (Mouffe, 2010). Buradan yola çıkarak önerilen tarz-ı siyaset ise radikal demokrasi başlığında ve popülizm tanımda birleştiriliyor (Laclau, 2005). Genel gidişat özgürlükçülüğün farklılıkları tanıyan ve çokluk üzerine kurulu yeni bir toplumsal yaşam tahayyülünden geçtiği kanaatinin giderek yaygınlaşmasıyla ilintili. Çoğulculuk, çokluk gibi kavramlarla beraber, federasyon gibi kavramların giderek daha önemli hale gelişi, koalisyon kurma girişimlerinin sol içinde hız kazanması ve bunlardan bazılarının zamanla daha çokluğu kapsayan partilere dönüşmeleri, toplumsal hareketler arasındaki kesişimlerin ve etkileşimlerin artması, kimlik siyasetinden ve solun geleneksel anlayışlarından öte bir yeniyi arayış sürecinin emareleri olarak okunabilir. Türkiye de bu örneklerin yeterince irdelendiğini düşünmüyorum. Bunlar arasında Avrupa Yeşilleriyle ilgili örnekler, Latin Amerika daki katılımcı bütçe, katılımcı demokrasi ilkeleri temelinde denenen ve üzerine bugün de canlı tartışmaların yürütüldüğü Sol rejimler, Almanya daki Die Linke deneyimi ve Yunanistan daki Syriza örneği gibi örneklerden söz etmek mümkün. İlk olarak Almanya daki Die Linke örneği göz attığımızda, ilk bakışta sosyalist solun birlik projesi olarak değerlendirilebilir fakat Almanya özelinde hızla kitleselleşmesi ve emekçi sınıfların geleneksel temsilcisi olarak kendisini sunan Sosyal Demokrat Parti ye karşı bir alternatif oluşturması bakımından bir birlik projesinin çok daha ötesine geçtiğini söyleyebiliriz. Zira kendi programlarında ifade ettikleri üzere, anti- kapitalist ve demokratik sosyalist bir tahayyülün yeni siyasetini farklı kökenlerden gelen solcuların, demokratların, feministlerin ve ekolojistlerin ortak mücadelesi olarak tanımladıklarını görüyoruz. Kendi

13 siyasetlerini, hem Almanya ölçeğinde hem de onu aşarak küresel ölçekte süren toplumsal hareketlerin varlığı üzerine bina ettiklerini belirten Die Linke, bu anlamıyla partinin kendisini dışsal bir aktör olarak kurgulamaktan ziyade, toplumsalın siyasallaştırılması mücadelesini daha ilişkisel bir düzeyde kurguluyor. Bu haliyle de, farklı deneyimlerin öznelerini bir araya getiren bir parti olarak, çoğul bir kimliği temsil ediyor. Buna ek olarak, Die Linke yi benzerlerinden ayrıt eden bir özelliği de, merkez kapitalist ülkelerde, neo-liberalizme karşı başarılı bir sol eklemlenmeyi tam anlamıyla başarabilmiş tek sol parti olmasıdır. Geçtiğimiz yıllarda küresel ölçekte ortaya çıkmış kimi sol-birlik projelerinden bahsedebiliriz (İtalya da Rifondazione-Komünist Yeniden Kuruluş ve Norveç Sol Partisi gibi büyük çaplı örneklerin yanında, Kanada daki Quebec Dayanışması ve İngiltere deki Respect deneyimleri gibi küçük çaplı girişimler de mevcut). Bu örneklerin Die Linke deneyimi karşısında kısmen sönük kalmasının temel sebeplerini sayacak olursak, bulundukları ülke ölçeğinde sağ popülist partilere karşı bir alternatif oluşturamamaları ve eklemlenmelerin toplumsal alanda yeterince karşılık bulamadığını söyleyebiliriz. Bu noktada Die Linke nin en temel başarısı, görünürlüğü artmakta olan ne-liberal hegemonya krizine yeni bir sol siyaset ile cevap verebilmesi ve bu çağrının Almanya özelinde karşılığını bulabilmesidir. (Solty, 2007). Almanya özelinde post-komünist sol partilerin geleneksel yönelimlerine karşı Die Linke kendisine, bu siyasal içeriği aşmak için tarihsel bir sorumluluk yüklemiştir. Dolayısıyla, bu tarihsel sorumluluğun kendisi neo-liberal hegemonyaya karşı ortaya çıkan enerjiyi bir taban örgütlenmesi haline getirmekle anlam kazanıyor. Almanya özelinde önemli bir ağırlığa sahip olan sendikal hareket ile diğer toplumsal muhalefet güçleri arasındaki eklemlenmeyi sağlayabilecek bir söylem ortaya koyması, Die Linke nin başarısının bir diğer önemli göstergesi olarak düşünülebilir. Neo-liberalizm ile ortaya çıkan yeni sınıf oluşumlarının yeni bir parti üzerinden temsiliyetlerinin sağlanmasının ne kadar önemli olduğu, özellikle Die Linke nin Bremen deki başarısına bakıldığında daha iyi anlaşılabilir. Partinin çoğulculuk ilkesi etrafında bir araya getirdiği farklı toplumsal kesimler ve onların parti içindeki temsilleri, aslında yukarıda bahsettiğimiz çoğul bir kimliğin inşası anlamında bizlere önemli ipuçları veriyor. Nasıl bir örgütlenme modeli sorusuna verilecek cevabın kendisi aslında böylesine farklı eğilimlerin parti içinde hangi mekanizmalar üzerinden temsil edileceği ve siyaset üreteceği sorusuyla anlam kazanıyor. Die Linke, Almanya nın mevcut idari yapısıyla paralel olarak eyaletler bazında örgütlenirken, aynı zamanda üyelerini parti- içi oluşumlar kurma konusunda serbest bırakıyor. Bu oluşumların kendisi, belli gündemler ve eğilimler üzerinden örgütlenen ve partiden bağımsız hareket edebilen, aynı zamanda parti kongrelerine delege seçebilen yapılar olarak tanımlanabilir. Bu haliyle ülke genelinde 22 ayrı oluşumdan bahsedilebilir. Bunların bazıları, parti içindeki farklı eğilimleri temsil eden ve bu yönde örgütlenen Sosyalist Sol, Demokratik Sosyalizm Forumu ve Anti- Kapitalist Sol gibi oluşumlar iken, diğer yanda belli gündemler üzerinden örgütlenen Ekoloji, İşyeri ve Sendika, Barış ve Güvenlik Politikaları çalışma grupları gibi oluşumlar mevcut. Kısacası, parti içi demokrasinin işleyişi ve çoğul bir kimliğin oluşturulması, partinin merkezi siyasetinden mümkün olduğunca bağımsızlaşan ve aynı anda parti siyasetini dönüştürebilen taban hareketlerinin temsili ile sağlanıyor.

14 Bu noktadan itibaren özellikle Syriza örneğine odaklanacağız. Syriza yani Radikal Sol Koalisyon (Synaspismós Rhizospastikís Aristerás), Yunanistan'da kurulmuş sosyalist bir parti ( Çok farklı çevrelerden ılımlı veya uç çeşitli sol hareketlerin Synapismos önderliğinde birleşmesiyle oluşmuş. Parti lideri Synaspismos'un eski lideri Alexis Tsipras. Parti içinde Troçkistlerden Yeşillere, Maoistlerden Avro-komünistlerine kadar uzanan on üç farklı sol grup ve çeşitli bağımsız politikacılar bulunmakta. Ancak bu birlik partiden önce 2002 de kurulmuş olan Solun Birliği ve Ortak Hareketi için Diyalog Alanı hareketine dayandırılmaktadır ve hareketin toplumsal rüştünü asıl ispat ettiği ve Syriza nın doğduğu moment 2004 seçimleri olmuştur seçimlerinde bu şekliye parti oyların 3,3 ünü toplamayı başarır ve parlamentoya altı üyesini gönderir. Ancak bileşenler arasında gerilimli de bir süreç başlamış olur. Bunların tamamının partinin en büyük bileşeni Synaspismos dan olması ise parti içinde rahatsızlıkları beraberinde getirir. Ancak 2006 da yapılan Avrupa Sosyal Forumun başarıyla gerçekleştirilmesi koalisyonun gençleşmesini ve güç kazanmasını sağlar. Bu süreç aynı zamanda politik yaklaşım açısından da bir yenilenme süreci olarak yaşanır. Radikal Sol Koalisyon bu süreçte seçimlerde aldığı oyu istikrarlı biçimde yükseltmeye devam eder seçimlerinde ise parti hükümete duyulan olumsuz tepkilerin adresi olmayı başararak, oylarını %24 e yükseltir ve parlamentodaki en büyük ikinci parti olur. Bu kısa ve özet hikâyesi bile Syriza yı, üstelik yanı başımızdaki bir örnek olarak, bizim için önemli kılıyor. Ama onun merak uyandıran tek özelliği bu değil elbette. Asıl önemli olan Syriza nın bu başarıyı IMF nin politikalarını eleştirmesine rağmen ve örgütlü hareketleri ve dayanışma ağlarını kuran parti olarak göstermiş olması. Hillary Wainwright ın da belirttiği gibi, (hiçbir partinin başarısına bakılamayacağı gibi) Syriza nın başarısına da değişmez ve kesin gözüyle bakmak yanıltıcı olacaktır, zira o yapım aşamasında olan yeni tip bir politik örgütlenmedir. Pek çok aktivistiyle görüşmelere, yapılmış mülakatlara ve basın açıklamalarına dayanan araştırmasının sonucunda, Wainwright partiler ve gruplar arası bir koalisyon olarak doğan ve zaman içinde doğrudan üyeliği olan bir partiye evrilen Syriza nın, gerçekten de Leninizm ile parlamentarizm arasında yeni bir politika arayışına dayanan siyasetinin özgün sonuçlarıyla dikkat çekici olduğunu belirtir. Syriza neo-liberal sağ rejimlerin krize girdiği, ancak solun ve radikal solun güçsüz ve marjinal kaldığı, neo-liberalizme bir yanıt üretmekte basiretsizlik gösterdiği bir ortamda doğmuştur. Wainwrigth a göre Syriza yı şekle sokan ve onun güncel ve halk arasında (elbette koşullu) güven uyandıran özgün siyasal tutumunu geliştirmesine katkı sunan siyasal kaynaklar, Avrupa daki radikal partilerin deneme yanılma yöntemlerinden ve Avrupa Sosyal Forumları deneyiminden öğrenilenlerin yarattığı sonuçlardır. Wainwright Syriza yı ele aldığı yazısında özellikle Syriza için de çok temel önemde olan devleti yeniden yapılandırma sorununa odaklanır ve bu sorunu ele alırken kullandığı temel çerçeve açısından devletten bağımsız demokratik dönüştürücü güç kaynaklarının değişim olasılıkları için vazgeçilmez önemde olduğu fikri temel hareket noktası niteliğindedir. Bunun ötesinde siyasal değişim için temel teşkil edecek ekonomik boyut çok önemlidir, zira hizmetlerin ve kültürün üretimini de içeren kapitalist olmayan alternatif üretim ilişkilerinin yokluğunda siyasal değişim etkisiz kalacaktır. Bunun yanı sıra aynı anda devletin içinde ve devlete karşı bir mücadele yürütmek sistematik

15 değişim için zorunlu koşuldur. Devletle kurulan bu tür bir stratejik etkileşimin toplumda demokratik değişim güçlerine uzanan kökleri ve bunlara hesap verebilirliği olmalıdır. Wainwright a göre devletin içinde ve devlete karşı yürütülecek ve aynı zamanda demokratik değişimi temel alan toplum temelli (aynı anda hem devlet hem de toplum eksenli) bu ikili dönüşüm stratejisi olmadığında ise bu tarz hareketler (Londra da da İşçi Partisi nin radikal sol yönetimi örneğinde ve Brezilya İşçi Partisi nin Porto Alegre de yılları arasında katılımcı demokrasi temelinde geliştirdiği alternatif yerel yönetimler örneklerinde olduğu gibi) kapsanabilir karşı-kültürler konumuna itilmeye ve toplumun geniş kesimleri için gerçekleştirilme potansiyelini yitirmeye yüz tutma riskiyle karşı karşıya kalmaktadırlar. Aslında bu deneyimler, resmi kurumların dönüştürülmesi veya yeni kurumsallıkların oluşturulmasının güçlükleri kadar, bugünden alternatif örneklerin inşa edilmesinin önemini de göstermektedir. Burada iki farklı güç-iktidar tanımından hareket eden araştırmacı yazar Wainwright, bunlardan birinin egemenlik kurmak için iktidar olduğunu ve bunun da tarihsel olarak sosyal demokrat kitle partilerince uygulandığını söyler. Buna göre yönetmek için iktidarı ele geçirmek; ele geçirilen iktidarı halkın ihtiyaçlarını kendilerince tanımlamak ve bunları yine kendi paternalist yöntemleriyle karşılamak üzere kullanmak biçiminde stratejilere dayandığını belirtir. Oysa bu örnekler iktidarın diğer tanımı, yani dönüştürme kapasitesi olarak güç ve iktidar stratejisi üzerinden kurulan örnekler değildirler. Yazara göre bunlar yerel yönetimler düzeyinde iktidarı ele geçirerek devleti bir egemenlik ve dışlama aracı olmaktan çıkarıp, bir dönüşüm kaynağı kılmaya dönüktürler. Syriza bu ikinci tür bir projeyi ulusal düzeyde uygulamaya sokmaktadır. Syriza yı geçmiş geleneksel sol partilerden ayıran temel özelliklerden biri ise onun hareketleri temsil eden basit bir araç olmaktan ziyade, hareketlerin inşa edildiği bir zemin olması veya bizzat hareketleri inşa etme girişimi olmasıdır. Parti devlet içinde ve devlete karşı olmanın ve devlet iktidarını ele geçirmenin gerektiği düşüncesinin ötesinde, hareketler içinde ve toplumda bir yeniyi inşa etme inancı ve kapasitesini açığa çıkarmak ve bunu güçlendirmek, yaymak üzere de hareket etmenin zorunlu olduğunun bilinciyle politika üretir. Bu ikinci strateji açısından hareketleri içinde örgütlenmeler, mahalle örgütlenmeleri, sağlık merkezleri, kitle iletişim kadar sosyal medya araçlarının aktif kullanımı gibi örgütlenme biçimlerine hem politik hem de finansal ağırlık verilir. Bu güç birikiminin yanlış kullanılma ihtimaline karşı, başarılı ve başarısız deneyimlerden sürekli öğrenme ve tabandan baskıya açık mekanizmalar yaratma çabası da etkilidir. Seçim başarısı kadar, toplumsal tabanı güçlendirmeye odaklanma bu açıdan kilit öneme sahiptir. Wainwright bunun dışında Syriza için Avrupa Sosyal Forumunun ve Yunanistan Sosyal Forumunun çok öğretici olduğunu da belirtir. Bunlar Syriza nın toplumsal dönüşüm için devlet iktidarını ele geçirmenin yetersiz bir strateji olduğunu gören, aynı zamanda insanların rahatsızlıklarını ve alternatifleri dile getirebilmesi için gerekli yeni yöntemlere dair çoğulculuk, karşılıklı saygı ve açıklık ilkeleri üzerinde bilinçli bir ısrarı içeren yeni bir bakış açısı kazanmasına da katkı sağlamışlardır. Bu alternatif veya yeni siyaset yapma tarzı Syriza aktivistlerini parti içi iletişim konusunda olduğu kadar, toplumsal kesimlerle kurulacak iletişim açısından da beslediği görülmektedir. Bu açıdan aktivistler insanlara sadece eleştirilerle değil, ikna edici alternatiflerle gitmek ve hatta alternatifi birlikte keşfetmek ve

16 inşa etmek yönünde somut adımlar atmaları konusunda irade göstermeye yöneltmiştir. Bu yönde yapılan tartışmalar, atölye çalışmaları etkili olmuştur. Örneğin bu partinin dayanışma ekonomilerine dönük somut modeller geliştirmesine de olanak tanımıştır. Bu açıdan Andre Gortz un reformist olmayan reformlar kavramını kullanan Wainwright, Syriza örneğinde de bu girişimlerin muğlak bir geleceğe ertelenen devrim fikrinin yerine geçtiğini belirtir. Bunlar esasen radikal demokrasi fikrinin somut örnekleridir ve asıl tehlike liberal demokrasinin sınırları içinde boğulmak ve partide biriken gücü klasik güç-iktidar tanımı temelinde ele geçirilmesine ve uygulanmasına izin vermektir. Bu şekilde Londra da da İşçi Partisi nin radikal sol yönetimi ve Brezilya İşçi Partisi nin Porto Alegre de yılları arasında katılımcı demokrasi temelinde geliştirdiği alternatif yerel yönetim örneklerinde olduğu gibi, radikalizminden sıyrılan ve halka yabancılaşan girişimler veya deyimler çoktur ve bunlar oldukça öğreticidirler. Sonuç olarak Syriza dahi aldığı yola rağmen henüz üzerinde konuşulması gereken ve her an umulandan farklı bir rotaya girme ihtimali taşıyan bir örnektir. Ancak bu yine de deneyimin önemini bizim açımızdan küçültmez. Bir dönem başarılı olmuş bir örnek olarak ele alınması ve incelenmesi gerekmektedir. HDP, böylesine bir irdelemeyi önüne hedef olarak koymuş olacak ki 1 Şubat Cumartesi günü Ankara da Yeni Siyaset Arayışları: Radikal Demokrasi Mücadelesinde Yeni Muhalefet ve Örgütlenme Biçimleri başlığı altında Syriza, Die Linke ve PYD den katılımcılarla bir konferans düzenledi. Farklı coğrafyalardan farklı siyaset arayışlarının deneyimleri üzerinden yürütülebilecek bir tartışma, yeni muhalefet biçimlerine dönük arayışımızı hiç şüphesiz güçlendirecektir. Syriza örneğinden baktığımızda HDK ve HDP nin taşıdığı potansiyelleri görmemek mümkün değil. Bu açıdan değerlendirildiğinde, oluşturulmaya çalışılan bir yeni birlikteliğe bir süreç gözüyle bakılması önemli. Bu sürecin ise daha başlangıcındayız. Ancak yine de HDK ve HDP için kritik bir başlangıç. Özellikle seçimlerin Türkiye siyaseti açısından önemi dikkate alındığında HDK ve HDP projesi için bu başlangıç anının yani startın ivmeli olması yarışın diğer etaplarına daha rahat girmesini sağlayacaktır. Bu açıdan geçtiğimiz yerel seçimleri ve cumhurbaşkanlığı seçimlerinden sonra, önümüzdeki genel seçimleri hedef alarak kendini örgütleyecek bir oluşumdan söz etmek mümkündür. Seçimlerin yarattığı amaçsallığın motor hızını arkasına alarak bunu bir fırsata dönüştürmek çok önemli. Ancak asıl önemli olan seçimlerde seçimde barajı aşmak kadar, yukarıda verilen örnekleri de tartışarak yürütülmesini anlamlı olan daha uzun erimli oluşum ve örgütlenme sürecinin nasıl işlediğidir. Kaynak: Çiçek, Cuma (Radikal İki Ekinde ), Kürt Hareketi ve İslami Meydan okuma. Diken, Bülent (2013) İsyan, Devrim, Eleştiri, Metis Yayınları. Diken, Bülent (2013), İsyan, Devrim, Eleştiri, Metis.

17 Hilary Wainwright, A report from Athens, July 2012, Greece: Syriza shines a light. (bu yazı esasen ilk olarak Question of Strategy de Socialist Register, tarafından 2013 de yayınlanmıştır. Laclau, Ernesto (2005), On Populist Reason, Verso. Laclau, Ernesto (2013), Ernesto Laclau ile Söyleşi: Siyaset ve Bilinçdışı, (Jason Glynos ve Yannis Strakis tarafından), Birikim, Kasım sayısı. Mouffe, Chantal (2010), Siyasetin Dönüşü, Epos. Negri, Antonio (2013), Antonio Negri ile Söyleşi: Mücadelelerin Ontolojisi Çoğulcudur, Birikim, Kasım. Solty, Ingar (2007), The Historic Significance of the New German Left Party, Das Argument sayı 271. Yılmaz, Hakan (Proje Yöneticisi), 2006, Mart, Türkiye de Muhafazakarlık, Aile, Din, Batı (İlk Sonuçlar Üzerine Değerlendirme), Açık Toplum Enstitüsü ve Boğaziçi Üniversitesi Ortak Çalışması.