Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Zootekni Kürsüsü Prof Dr. Emin Ar ı türk

Transkript

1 Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Zootekni Kürsüsü Prof Dr. Emin Ar ı türk KONYA MERİNOSLARINDA ÖNEMLI VERIM ÖZELLİK- LERİNİN SELEKSİYONLA GELİŞTİRİLME İMKÂNLARI. I. ÇEŞITLI ÖZELLIKLER BAKIMINDAN PER- FORMANS SEV İYELERİ* B. C. Yalçın** Ş. Müftüoğlu*** B. Yurtçu**** Possibilities of Improving Important Production Characteristics of Konya Merino Sheep Through Selection. I. Performance Levels for Different Characteristics Summary: Production records of a flock of Konya Merinos have been analized in order to produce information on the performance of this new Turkish Merino type under the Central Anatolian conditions, where it was developed by German Mutton-Merino X Akkaraman crossbreeding and subsequent selection; it has approximately % Merino genotype. Data included production records obtained over three years ( ) from the breeding flock of about 500 ewes and their lambs kept at Konya State Farm. Records obtained in three years were pooled to obtain average values for different age groups. Level of nutrition in the flock was slightly better than that generally observed in Central Anatolia, but considerably lower than normal nutritional requirements. On the basis of number of ewes assigned for mating, 98.7 % showed estrus and inseminated, 88.8 % were pregnant and 87.8 % lambed; lambing percentage was %. Average litter size at birth was Of the live lambs born, 96.5 % survived to 60 days, 94.6 % to 105 days (weaning) and 93.0 % to 180 days. Average birth weights for single-born male and female lambs were 4.69 and 4.47 kg and those for twin-born males and females 4.04 and 3.81 kg., respectively. Average 45-day weights were; 15.5 and 14.7 kg for male and female lambs born and reared as single, 12.2 and 11.7 kg for male and female lambs born and reared as twins, respectively. 105-day (weaning) weights averaged 28.9, 26.8, 23.2 and 21.9 kg; and 180-day weights 34.2, * Bu çal ışma T.B.T.A.K. nca desteklenen VHAG-51a numaral ı araştırma projesinin bir bölümüdür. ** A. Ü. Veteriner Fakültesi, Zootekni Kürsüsü Doçenti, Ankara *** Tarım Bakanl ığı, Lalahan Zootekni Ara ştırma Enstitüsü, Yapa ğı Lâboratuvar ı Şefi. Lalahan, Ankara **** Tarım Bakanlığı, Konya Haras ı, Koyunculuk Şubesi Şefi, Konya.

2 228 B. C. Yalçın - Ş. Müftüoğlu - B. Yurtçu 31.3; 29.0 and 27.4 kg, in the above order. Average body weight of breeding ewes before mating and after shearing were 54.7 and 54.0 kg, respectively. The following average values have been obtained for the wool characteristics of breeding ewes; greasy fleece weight 3.5 kg, staple length 7.8 cm, fiber diameter 22.4 micron, breaking strength 8.2 g and fiber elasticity 23.3 %. Respective values for 15-month-old females were 3.7 kg, 9.3 cm, 22.3 micron, 7.5 g and 21.1 %. Clean wool yields in different age groups were found to be %. Of all fibers measured, 30.0 % were finer than 20 micron, 97.6 % finer than 30 micron and 99.9 % finer than 40 micron. Variation between animals in fiber diameter was also small (V = 6.6 %). The results of this study has shown that, Konya Merino sheep has a very satisfactory performance in respect of important production characteristics and survival rate under the Central Anatolian conditions, and that flocks of Merino X Akkaraman crossbreds in the region can be transformed into improved flocks, using similar improve ınent methods employed in the development of Konya Merino. The value of a hierarchical scheme, involving the use of rams from Konya Merino type elite flocks for the improvement of crossbred flocks in the field, has been discussed. Possibilities of using Konya Merino type eweflocks for the production of crossbred slaughter lambs out of rams of mutton breeds, while maintaining high quality wool production in the ewe flock, have also been considered. Özet: Bu araştırma; 1952 y ılındanberi Konya Haras ında yap ılan Alman Et Merinosu X Akkaraman melezlemeleri ve melezler üzerinde uygulanan seleksiyon sonucu geli ştirilmiş olan Konya Merinoslar ının ekonomik önem ta şıyan verimler yönünden performans durumlarını tespit etmek ve böylece gelecekte seleksiyona ve sürü idaresine verilmesi gereken yünün tayinine yard ımc ı olmak amac ı ile yapılmıştır. Araştırma materyalini, Konya Haras ında mevcut 500 ba ş civar ındaki Konya Merinosu anaç sürünün ve bu sürüden elde edilen kuzuların yıllarındaki üç yıllık verim kay ıtlar ı teşkil etmiştir. Koyun ve kuzulara uygulanan besleme Orta Anadolu'daki genel besleme seviyesinden biraz iyi, normal standartlardan ise dü şüktür. Koçalt ı koyun sayıs ına göre, östrus göstererek tohumlananlarm oran ı % 98.7, gebelik oranı % 88.8, doğum oran ı % 87.8 ve kuzulama oran ı % dir. Do ğuran koyun başına ortalama kuzu say ıs ı 1.44 tür. Canl ı doğmuş kuzular ın 60, 105 ve 180 günlü ğe kadarki yaşama güçleri s ırasile % 96.5, % ve % 93.0 olarak tespit edilmi ştir. Kuzular ın ortalama doğum ağırl ıkları tek erkek ve tek di şilerde s ırasile 4.69 ve 4.47 kg, ikiz erkek ve ikiz di şilerde 4.04 ve 3.81 kg bulunmu ştur. Ortalama 45-gün a ğırlığı tek doğup büyüyen erkek ve dişi kuzularda s ırasile 15.5 ve 14.7 kg, ikiz do ğup ikiz büyüyen erkek ve dişilerde 12.2 ve 11.7 kg, ikiz doğup tek büyüyenlerde ise 14.1 ve 12.2 kg d ır. Bu gruplarda ortalama 105-gün (sütten kesme) a ğırlığı sırayla 28.9, 26.8, 23.2, 21.9, 27.3 ve 23.8 kg; 180-gün a ğırlığı 34.2, 31.3, 29.0, 27.4, 34.0 ve 28.1 kg olarak bulunmuştur. Anaç koyunlarda s ıfat öncesinde ve k ırkını sonunda tespit edilen ortalama canl ı ağırlıklar s ırasile 54.7 ve 54.0 kg d ır. Anaç koyunlarda ortalama kirli yapa ğı verimi 3.5 kg, lüle uzunluğu 7.8 cm, elyaf çap ı 22 4 mikron, mutlak elyaf mukavemeti 8.2 g ve elyaf elâstikiyeti % 23.3 bulunmu ştur. Ayn ı özelliklere ait ortalamalar di şi toklularda (15 ayl ık) s ırasile 3.7 kg, 9.3 cm, 22.3 mikron, 7.5 g ve % 21.1 dir. Yapa ğı rand ıman' çe şitli yaşlarda % aras ındad ır. İnceliği ölçülen elyafin % 30.0 u 20 mikrondan, % 97.6 s ı 30 mikrondan ve % 99.9 u 40 mikrondan ince bulunmuştur. İncelik bakımından fertler aras ındaki variyasyon da azd ır (V = % 6.6). Araştırmadan elde edilen sonuçlar, Orta Anadolu şartlar ında geliştirilmiş olan Konya Merinoslarının önemli verim özellikleri ve ya şama gücü yönünden bu şartlarda üstün bir

3 Konya Merinosları 229 performans seviyesine sahip oldu ğunu, Orta Anadolu'daki Merinos X Akkaraman melezi sürüler üzerinde benzer çal ışmalar yap ıldığı taktirde bu tip verimli sürülerin say ısının arttırılabileceğini ve böylece gerek ince yapa ğı ve gerekse et üretimi bak ım ından önemli geli ş- meler kaydedilebilece ğini göstermektedir. Giri ş Orta Anadolu'da ve k ısmen Doğu Anadolu'da yeti ştirilen Akkaraman koyunlar ı yerli koyun ırklar ımız içinde sayıca birinci s ıray ı tutmaktad ır. Bu ırk koyunların yeterli olmayan yapa ğı verimini, yapağı kalitesini ve et verimini, Alman Et Merinosu ile melezleme yaparak ıslâh etme imkânlar ını ortaya koymak amac ı ile 1952 y ı- lında Konya Haras ında Alman Et Merinosu X Akkaraman melezleme denemelerine ba şlanmıştır. Bu denemelerde kullan ılan Akkaraman ırk ı koyunlar 195o y ılında Konya'n ın Cihanbeyli ve Karaman ilçelerindeki yeti ştiricilerden sat ın al ınmış, Alman Et Merinosu koçlar ise Karacabey Haras ından getirilmi ştir. Melezleme sonucu elde edilen Fi dişiler tekrar Merinos koçlarla birle ştirilerek Merinosa birinci geriye melezler (MG 1), MG 1 dişiler gene Merinos koçlarla birle ştirilerek Merinosa ikinci geriye melezler (MG 2) ve bunun gibi Merinosa üçüncü geriye melezler (MG 3) elde edilmi ştir. Bu melezleme çal ışmas ının MG, ve MG2 melezlerini kapsayan k ı- s ımları iki kademede Sand ıkç ıoğlu (26, ") tarafından değerlendirilmi ş, melez gruplar ve saf Akkaramanlar önemli verim özellikleri bak ı- mından kar şılaştırılmıştır. Benzer ara şt ırmalar Malya D.Ü.Ç.ndeki ( 12) ve halk elindeki ( 2') koyun gruplar ı üzerinde de yap ılmışt ır. Konya Haras ı'ndaki çal ışmada, 1963 y ılından itibaren Alman Et Merinosu koçlar ın kullanılmas ına son verilmi ş, bunlar ın yerine verimlerine göre seçilmi ş geriye melez koçlar ın kullanılmas ına ba ş- lanmıştır. Diğer bir deyi şle bu tarihten itibaren sürü d ışar ıya kapat ılmış, sürüyü te şkil eden çe şitli generasyonlardan melez di şilerin belirli amaçlara (yapa ğı verimi, yapağı kalitesi, büyüme h ız ı ve yapağıda lekesizlik) göre seçilmi ş MC-, ve MG 3 koçlarla birle ştirilmesi yoluna gidilmi ştir. Birle ştirimelere birkaç y ıl bu şekilde devam edildikten sonra, elde edilen yavrular aras ında generasyon ayr ımına son verilmi ş, bunlardan yukarda belirtilen yeti ştirme amaçlar ına uygun olan erkek ve di şiler damızl ık olarak kullan ılmıştır. Müftüo ğlu ( 19) bu sürüde 1966 ve 1967 y ıllarında mevcut, bir kısmı ileri melez koçlardan elde edilmi ş MG MG2 ve MG3 koyun gruplar ının dölverimi, yapa ğı özellikleri ve canl ı ağırlıkları ile, bunlar ın kuzularının büyümesini ve ya şama gücünü kar şılaştırmış,

4 230 B. C. Yalçın - Ş. Müftüoğlu - B. Yurtçu neticede bu özelliklerin ço ğu bakımından generasyonlar aras ı farklar ın önemsiz olduğunu, 1952 y ılındanberi yap ılan çal ışmalarla Konya Harasında "Konya Merinosu" diye isimlendirilebilecek yeni bir Türk Merinosu tipinin geli ştirilmiş olduğunu bildirmiştir*. Bu yeni tipte ortalama Merinos genotipi oran ı takriben % 75-8o seviyesindedir. (Resim-i ve 2). Konya Merinoslar ında ekonomik önem taşıyan verim özelliklerini sürekli bir şekilde geli ştirmeye yar ıyacak uygun seleksiyon metodlar ını ortaya koymak ve sahadaki bu tip sürülerde uygulanabilecek pratik seleksiyon kriterleri bulmak amac ı ile 1968 yılından itibaren yeni bir ara ştırma projesinin uygulanmas ına ba şlanmıştır. Bu amaca ula şmak için, proje ile, ekonomik önem ta şıyan verim özelliklerinin sürüdeki bugünkü durumu, bu özellikleri etkileyen baz ı çevre faktörlerinin etki paylar ı, bu özelliklere ait genetik ve fenotipik parametreler ile variyans ve kovariyans unsurlar ı tespit edilecektir. Söz konusu araştırmanın bu ilk bölümünde, üç yıl süreyle tutulmu ş verim kayıtlarına dayan ılarak, döl verimi, ya şama gücü, büyüme h ızı, canl ı ağırlık, yapağı verimi ve yapağı özellikleri bakımından sürünün bugünkü verim seviyesinin tespit edilmesi ve böylece gelecekte seleksiyona ve sürü idaresine verilmesi gereken yönün tayinine yard ımcı olunmas ı amac ı güdülmü ştür. Materiyal ve Metod. Çal ışma, Konya Haras ındaki 50o ba ş civar ındaki Konya Merinosu anaç sürünün ve bunlar ın yavrular ın ın yıllarındaki verim kayıtlar ı üzerinde yap ılmıştır. Sürünün sevk ve idaresi ile ilgili olarak yılın çeşitli zamanlar ında uygulanan i şlemler ile analizlerde kullanılan kayıt sayılar ı aşağıda belirtilmi ştir. Anaç koyunlar ın tohumlanmalar ına genellikle 20 Eylül civarında başlanmış ve Ekim ayı sonunda nihayet verilmi ştir. Tohumlamalar her koça takriben koyun ayr ılarak suni tohumlama metodu ile yap ılmıştır. Koyunlarda ovulasyon faaliyetini kamç ılamak için (Flushing), s ıfat ba şlangıc ından ı o gün önce ba şlamak ve ı 5-2o gün devam etmek üzere koyun ba şına günde takriben ı kg kuru yonca meraya ilave olarak verilmi ştir. Gebeli ğin son 6 haf- * Bu ince yapağıl ı koyun tipinin ilk önce Orta Anadolu Merinosu diye isimlendirilmesi düşünülmüş, ancak sonra Orta Anadolu'da ba şka Merinos tiplerinin de geliştirilebileceği düşünülerek, çal ışmanın yapıldığı yerin ismine uyularak, "Konya Merinosu" ismi kullan ılmıştır.

5 Konya Merinoslan 231 tasında da koyunlara fert ba şına günde 30o g kadar yulaf, ı oo g kadar kepek, 25 g ayçiçe ği küspesi ve 1.5 kg kadar kuru yonca veya kuru ottan ibaret takviyeli bir besleme uygulanm ıştır. Kuzulamalar ın büyük bir çoğunluğu Şubat' ın ikinci yar ısı ile Mart' ın ilk yar ısında olmu ştur. Kuzular do ğumu müteakip mümkün olduğu kadar kuruduktan sonra ve analar ını emmeden tart ılmışlar, her kuzu doğumda kulak küpesi ve s ırttan boyama ile numaralanmış, doğum ağırlığı, doğum tarihi, doğum tipi, cinsiyet, ana ve baba numaras ı kaydedilmi ştir. Daha sonra tetavürle kula ğa devamlı numara vurulmu ştur. Do ğumlar tamamland ıktan sonra bütün kuzular iki haftada bir defa tart ılarak a ğırlıkları kaydedilmi ş, son tart ı sütten kesme tarihinde kuzular takriben io5 günlükken yapılmıştır. Bu ağırl ıklar yard ımı ile her kuzunun 45 ve 105 gün (sütten kesme) a ğırlığı interpolasyon ve gerekti ğinde extrapolasyonla elde edilmi ştir. Kuzular ın 18o güne göre düzeltilmi ş ağırlıkları da, bu yaş civar ında iki haftada bir yap ılan üç tart ı yard ımı ile ve ayrıl metod kullan ılarak tespit edilmi ştir. Kuzularda 6 ayl ığa kadarki ölümler ve mecburi kesimler kaydedilmi ştir. Kuzular doğumu müteakip 2-3 gün analar ı ile birlikte b ırakılmışlar, sonra ayr ılarak sabah ve ak şam olmak üzere günde iki defa emdirilmişlerdir. 15-2o günlükten sonra yemliklerine k ırılmış yemler ve kuru yonca konmu ştur. Do ğumlar tamamland ıktan sonra kuzular analar ı ile birlikte meraya gönderilmi şler, ikiz ve tek kuzulu koyunlar iki ayrı sürü halinde otlat ılmışlard ır. Bu durum, kuzular ın sütten kesildiği Haziran ortas ına kadar devam etmi ştir. Sütten kesmeyi müteakip erkek ve di şi kuzular ayr ılarak iki sürü haline getirilmi şler, kış başlangıc ında ağıla alınıncaya kadar sadece merada beslenmi ş- lerdir. Koyunlar ın kış beslenmesi, yukarda bahsedilen takviyeli besleme dönemleri dışında, kuru ota dayal ı olmuş, diğer mevsimlerde koyunlar genellikle merada beslenmi şlerdir. Koyunlar ın kırkımı Haziran başında yapılmış, kırkımda her koyunun kirli yapa ğı verimi tespit edilmi ş, laboratuvar analizleri için, yapağı. özellikleri bak ımından omuz, kaburga ve but bölgeleri aras ında önemli bir variyasyon bulunmad ığından ( 19) yapa ğı numuneleri sadece bir bölgeden (son kaburga üstünden) al ınmıştır. Her ferdin ortalama elyaf çap ı kenar metodu ile 200 elyaf ölçülerek bulunmu ştur. Mukavemet ve elastikiyet 25 er elyaf, lüle uzunlu ğu ise ı o ar lüle kullanılarak tespit edilmi ştir. Yapa ğı rand ıman ı, her ya ş grubundan koyunun sekiz farkl ı vücut bölgesinden temin edilen 200 gramlık grup numuneleri yard ımı ile ve A.S.T.M. standard ına göre elde edilmiştir.

6 232 B. C. Yalç ın - Ş. Müftüoğlu - B. Yurtçu Bütün koyun ve toklular ın canl ı ağırlıkları sıfat ba şlangıcından önce ve k ırkımdan sonra olmak üzere y ılda iki defa tart ılarak kaydedilmiştir. Tart ı gününden önce koyunlar ak şamdan ağıla kapat ı- larak aç b ırakılmışlardır. Koyunlarda ay ıklama i şlemi esas itibarile k ırk ımdan sonra ve ba şlıca yapağı verimi, canl ı ağırl ık ve yaşlılık esas ına göre yap ılmıştır. Bunun dışında, ilk iki doğumda k ısır kalm ış koyunlar do ğum mevsimini veya k ırkımı müteakip sürüden ç ıkarılmışlardır. Çe şitli verim özelliklerinin incelenmesine esas olmak üzere haradaki 50o ba şlık Konya Merinosu sürüsünün 3 y ıllık verim kayıtları kullanılmıştır. İncelenen özelliklerden herhangi biri için kay ıt sayısı 1400 ün üzerindedir. Kuzularda ya şam. gücü ve büyüme ile ilgili analizlerde kullan ılan kayıt sayısı ise daha fazlad ır. Her özellik için kullanılan kayıt sayılar ı bir sonraki bölümdeki tablolarda verilmi ştir. Kuzularda ya şama gücünün ve do ğum ağırlığının tespitinde sadece canl ı doğmu ş kuzuların kayıtlar ı kullan ılmış, ölü doğumlar dikkate al ınmamıştır. Bundan ba şka, doğum ağırlığı ile müteakip ağırlıkların incelenmesinde üçüz do ğmuş veya normal do ğum mevsiminin çok dışında doğmu ş ya da baba numaras ı belli olmayan kuzular ın kayıtları (takriben 6o kadar) analizlere dahil edilmemi ştir. Bir kısım koyundan nümune al ınamamas ı nedenile yapağı verimi ve yapa ğı özellikleri için kay ıt sayıları biraz farkl ı olmuştur. Ara ştırmadan elde edilen verilerin takdiminde, bütün sürüye ait genel oranlar ve ortalama de ğerler yan ında koyun ya ş gruplar ına ait oranlar ve ortalama de ğerler de verilmi ştir. Çünkü verim özelliklerinin ekserisinde bir ya ş trendi mevcuttur ve dolay ısile sürüde optimum verim seviyesinin tespiti istendi ğinde verimlerin ya şa göre değişiminin bilinmesine ihtiyaç vard ır. 7 ve 8 ya şlı koyun sayısı çok az olduğundan bunlar ın kayıtlar ı 6 yaşlı koyunlar ınki ile birle ştirilerek incelenmi ş, bu nedenle bu grup, tablolarda 6+ şeklinde gösterilmiştir. İncelenen özellikler üzerine di ğer baz ı çevresel faktörlerin (doğum tipi, cinsiyet, y ıl, v.s.) etkileri koyunun ya şı ile birlikte sonraki bir çalışmada ele al ınacağından, sürünün mevcut verim düzeyinin tespiti ile ilgili bu çal ışmada böyle ayr ıntılı istatistik analizlere girilmemiştir Verim değerlerinin uzunca bir süreyi ve de ğişik yıllardaki durumu temsil edecek şekilde elde edilebilmesi için her özellik için üç y ılda elde edilen veriler birle ştirilmiştir. Ara ştırmadan elde edilen verilerin de ğerlendirilmesinde bilinen istatistik metodlar kullanılmıştır (4. 32)

7 Konya Merinoslan 233 Dölverimi Özellikleri Sonuçlar ve Tart ışma Konya Merinoslar ının yetiştiricilik yönünden önemli dölverimi özellikleri için bulunan sonuçlar Tablo - ı 'de verilmi ştir Genel olarak, 1515 koçalt ı koyundan 496's ı (%98.7) östrus göstererek tohumlanmış, 1345'i (% 88.8) gebe kalm ış, 133o'u (% 87.8) do ğurmuştur. Bu 1515 koyundan 1920 kuzu elde edili ş, böylece koçalt ı koyun sayısına göre kuzulama oran ı % olmu ştur. Doğuran koyun başına ortalama kuzu say ısı ı.44 tür. Diğer bir deyi şle Konya Merinoslarında tohumlama s ıras ında sürüde mevcut her roo koyundan 127 kuzu, doğum yapan her roo koyundan ise 144 kuzu al ınmaktadır. Koçalt ı koyun say ısına göre östus gösterenlerin oran ı çe şitli yaş gruplar ında genellikle aynı seviyede olmu ş ; buna kar şılık, gebelik oranı, doğum oran ı ve kuzulama oran ı koyunun ya şı ile birlikte artarak 3% 5 ya şlar aras ında yüksek bir seviyeye ula şmış, sonraki yaşlarda tedrici bir dü şme eğilimi göstermi ştir. Koyunun s ıfat başlangıcındaki yaşının etkisi, ikiz do ğum oran ı ve bir doğuma düşen kuzu sayısı bakımından daha da belirgindir.' Y2 ya şlı koyunlarda % 23.7 olan ikiz do ğum oran ı yaşla birlikte artarak 4 1/2 yaşlı koyunlarda en yüksek seviyeye (%55.7) ç ıkmış,.sonra tedricen azalm ıştır. Bir doğuma dü şen ortalama kuzu say ısı aynı yaşlarda sırasile 1.25 ve ı.62 olmuş, sonraki ya şlarda azalma göstermi ştir. Arıtürk ve Özcan (3) yavru verimi ile temayüz etmi ş Sakız koyunlar ı üzerinde yapt ıkları ara şt ırmada bir do ğuma dü şen ortalama kuzu sayısını Boztepe İnekhanesi sürüsünde 1.61 bulmu şlar, Sönmez (33) aynı Sakız sürüsünde yavru oran ının % 177 olduğunu bildirmi ştir. Özcan (20), bir doğuma dü şen kuzu say ısını, Çe şme civarındaki geniş bir Sakız koyunu materyalinde 2.27, Kumkale İnekhanesinde yeti ş- tirilen İmroz koyunlarında 1.20 olarak elde etmi ştir. Ereğli Zootekni Araştırma Enstitüsünde yap ılan bir ara ştırmada, Akkaraman koyunlar ının 1966 /67 ve 1967 /68 y ıllarındaki gebelik oran ı sırasile % 90 ve % 90, doğum oranı % 84 ve % 85, kuzu oran ı % 1 ı o ve % 1 8 olarak bulunmuş, aynı kurulu şa Çukurova Haras ından getirilen İvesilerde bu oranlar Akkaramanlardakine yak ın fakat daha dü şük olmuştur (40). Türkiye'de yeti ştirilen diğer koyun ırklar ından Karagüllerde ikiz doğum oran ı % 5 ve Dağl ıç koyunlar ında % ı olarak bildirilmiştir (7. "). Türkiye'deki ince yapa ğılı koyun tiplerinden Karacabey Merinoslar ında ikizlik oran ı Karacabey Haras ında çe şitli yıllarda % 6-1 ı,

8 TABLO 1 Incelenen Dölverimi Özellikleri İçin Tespit Edilen Değerler* Koyunun S ıfattaki Yaşı Say ı veya % Koçalt ı Koyun Östrus Göst. Koyun Gebe Kalan Koyun Doğuran Koyun Tek Doğuran Koyun İ kiz Doğuran Koyun Üçüz Doğuran Koyun Doğan Kuzu Bir Doğuma Ortalama Kuzu Say ıs ı 11/2 Sayı % /2 Sayı % /2 Sayı % /2 Sayı % /2 Say ı % /2+ Say ı % Genel Sayı % * Östrus gösteren, gebe kalan, do ğuran koyun oranlar ı ile doğan kuzu oran ı koçalt ı koyun say ıs ına; tek, ikiz ve üçüz do ğum oranlar ı doğuran koyun say ıs ına göre hesaplanm ıştır.

9 Konya Merinoslan 235 Bandırma Merinos çiftliğinde ise % 2-19 aras ında tespit edilmi ştir. Ayrıca Karacabey Haras ında bu koyunların gebelik oran ı % aras ında değişmiştir (5,6). Karata ş ( 13) Atatürk Üniversitesindeki farkl ı orijinli Merinos koyunlar ında çe şitli yıllardaki döl tutma orammn % oldu ğunu bildirmiştir. Malya D.Ü.Ç.ndeki Merinos X Akkaraman melezlemelerinin sonuçlar ını değerlendiren Düzgüne ş ve Pekel (12) saf Akkaraman, Malya, F İ, MG 1 ve MG2 genotiplerindeki koyunlarda (2 ve 3 ya şlı) gebelik oran ını s ırasile % 77, % 89, %69, % 75 ve %72, bir do ğuma dü şen ortalama yavru say ısın ı ı.09, 1. I o, ı.33, ı.18 ve ı.16 olarak bulmu şlard ır Ankara civar ındaki Merinos X Akkaraman melezi bir köy sürüsünde do ğum oranı F, ve MG, koyunlarda % 95 ve % 95, bir doğuma düşen kuzu sayısı s ırasile 1.o8 ve ı.17 olarak tespit edilmi ştir (28). Konya Haras ındaki MG MG2 ve MC-, genotipindeki melez koyunlarda Müftüo ğlu (") doğum oranın gruplar ın hepsinde % 93, bir doğuma düşen ortalama kuzu sayısını ise ı ı.37 ve ı.39 bulmuştur. Diğer ülkelerdeki çe şitli koyun ırklarımn dölverimi özellikleri üzerinde yap ılmış ara ştırmalar ın sonuçlarını değerlendiren Reeve ve Robertson (23), bir doğuma dü şen ortalama kuzu say ısının Merinos ve Rambouillet gibi ince yapa ğılı ırklarda I.03-1.I ı aras ında, Southdown, Shropshire, Hampshire, Dorset, Oxford Down ve Cheviot gibi et tipi koyun ırklarında I aras ında olduğunu bildirmişlerdir. Ayn ı özellik için Hollandadaki Texel sürülerinde İngiltere'deki fertil B. Leicester X Cheviot melezi koyun gruplar ında , İskoçya'daki Finnish Landrace koyunlar ında arasında değerler, Ingiltere'deki Clun Forest koyunlar ında 1.55 değeri, Fransa'daki Merino d'arles koyunlar ında 1.15 değeri elde edilmiştir ıı, 21, 31, 41,. ) Schmidt ( 30) Alman Yerli Merinoslar ında doğum ve kuzulama oranlar ını s ırasile % 91 ve % 115, Turner ve Dolling ( 36) Queensland'daki Peppin tipi Avustralya Merinoslar ında aynı oranları % 88 ve % I o2 olarak bildirmi şlerdir. Mullaney ve Brown ( 18) ise, Avustralya'n ın Viktoria -eyaletinde yeti ştirilen Merinos, Corriedale ve Palwarth koyunlar ında kuzulama oranlar ım sırasile % 94, % 96 ve % 96 olarak tespit etmi şlerdir. Konya Merinoslar ında mevcut ara ştırma ile tespit edilen dölverimi ile ilgili oranları ve değerleri, şartlar ın farklılığı nedeni ile, diğer ırklar için bulunmu ş değerlerle direkt olarak kar şılaştırmak mümkün değildir. Genel olarak, Orta Anadolu'nun pek elveri şli olmayan çevre ve besleme ko şullar ında, Konya Merinoslar ı için elde edilen sonuçlar, gebelik ve do ğum oranları bakımdan bu özellikleri gelişmiş ırklar seviyesinde, kuzulama oran ı ve bir doğuma düşen

10 i 236 B. C. Yalçın - Ş. Müftüo ğlu - B. Yurtçu yavru say ıs ı bak ımından Finnish Landrace, Texel ve İngiltere'deki melez koyunlar hariç iyi şartlarda yeti ştirilen yabanc ı etçi koyun ırklar ı seviyesinde, Türkiye ve di ğer ülkelerdeki ince yapa ğılı koyun tiplerinden ve Sak ız dışındaki yerli koyunlardan ise belirli derecede yüksektir. Ya şama Gücü : Kuzulardaki ya şama gücü hesaplamalar ı canl ı doğmu ş kuzular esas al ınarak, do ğum tipi (tek, ikiz, üçüz) ve cinsiyet (erkek, di şi) ayırımı gözetilmeksizin yap ılmıştır. Kuzular ın 6o, To5 ve ı 8o günlüğe kadarki ya şama güçleri ana ya şı gruplar ına göre ve genel olarak Tablo-2'de gösterilmi ştir. Canl ı doğmu ş ı 9o5 kuzudan 1839'u (% 96.5) 6o günlüğe, ı 8o2'si (c>/0 94.6) ı o5 günlüğe (sütten kesme) ve 1771'i (% 93.o) ı 8o günlüğe kadar ya şamışlardır. Di ğer bir deyi şle, canl ı doğan kuzular aras ından 6o, ı o5 ve ı 8o günlüğe kadar ölen ya da mecburi kesilenlerin oran ı sırasile % 3.5, % 5.4 ve % 7.o dir. İlk 6o gündeki kuzu kayb ının % 3.5 olmas ına kar şıl ık, 6o ı o5 gün arasında bu % ı.9, ı o5-18o gün aras ında ise % ı.6 d ır. Böylece kuzunun ya şlanmasile ya şama gücünün artt ığı anla şılmaktad ır. Çe şitli ana ya şı gruplar ındaki kuzular ın ya şama güçleri incelendi ğinde, 2 ya şlı ve 6+ yaşlı koyuniar ın kuzular ında ya şama gücünün diğer gruplara ait kuzulardakinden bir miktar dü şük olduğu görülüyorsa da, ya şama gücü en dü şük ve en yüksek grup aras ındaki fark hiçbir dönemde % 3'ü geçmemektedir. Anan ın Doğumdaki Ya şı TABLO 2. Kuzularda 60, 105 ve 180 Günlü ğe Kadar Ya şama Gücü Canl ı Doğan Kuzu Sayıs ı Çeşitli Dönemlerde Mevcut Kuzu Say ıs ı Ya şama Gücü, % Günde Günde Günde Günde Günde Günde 1 I 1 + cvend-, Lrı co Genel Özcan (20), di şi Sakız kuzularında 4 aylığa kadarki ölüm oran ını teklerde % i ı, ikizlerde % 13 ve bütün kuzularda (üçüz ve dördüzler dahil) % 18, di şi İmroz kuzular ında ise ayn ı süredeki ölüm oran ını teklerde % 15, ikizlerde % 26 ve bütün kuzularda % 18 olarak

11 Konya Merinoslan 237 tespit etmi ştir. Düzgüne ş ve Pekel ( 12), Malya D.Ü.Ç.ndeki daha önce sözkonusu edilen Akkaraman, Malya, F MG, ve MG, genotipindeki analardan elde edilen tek do ğmu ş kuzularda 2 ayl ığa kadarki ya şama gücünü s ırasile % 95, % 84, %88, % 97 ve % 97, 4 ayl ığa kadarki yaşama gücünü % 88, %go, %83, %94 ve %87, 6 ayl ığa kadarki yaşama gücünü % 83, %86, %83, %79 ve % 67 bulmu şlard ır. Görüleceği gibi gerek saf Akkaramanlarda ve gerekse bunlar ın Mefinosla melezlerinde 4 üncü aya kadar ya şama gücü iyidir. 6 ayhkta MGZ koyunlar ının kuzular ında ya şama gücünde belirli bir dü şme mevcuttur. Sand ıkç ıoğlu (28) tarafindan halk elindeki MG, ve MG, kuzular ı için elde edilen ya şama gücü oranlar ı s ırasile % 90 ve 8g dur. Müftüoğlu ( 19), Konya Haras ındaki MG MG, ve MG 3 genotiplerindeki Merinos melezi koyunlar ın yavrular ında ya şama gücünü sütten kesmeye (ortalama ı o7 günlük) kadar s ırasile % 96, % 94 ve % 93 olarak tespit etmi ştir. Hollanda'da verimli çiftliklerde yeti ştirilen Texel sürülerinde Sharafeldin ( 31) tarafından tespit edilen do ğumdaki ve 2 ayl ıktaki kuzu sayılarından, bu ırk kuzularda 2 ayl ığa kadarki ya şama gücünün % aras ında değiştiği anlaşılmaktad ır. İngiltere'de entansif şartlarda yeti ştilen et tipi melez kuzular ın o aylığa kadarki yaşama gücü farkl ı sürülerde % aras ında, aynı şartlarda yeti ş- tirilen Clun Forest kuzular ında i.5 aylığı kadarki ölüm oran ı teklerde % i 2 ve ikizlerde % 15 olarak tespit edilmi ştir (8, 41. ) Purser ve Young (22) tarafından, Iskoçya'da nispeten daha fakir otlaklarda yeti ş- tirilen Scotch Blackface kuzular ı ile Galler Bölgesinde yeti ştirilen Welsh Mountain kuzular ı için bulunan ya şama gücü oranlar ı daha düşüktür (4 ayl ıkta s ırasile % 81 ve % 88). Lax ve Turner ( 16) çe şitli tipten Avustralya Merinoslar ında tek do ğmuş kuzular ın süt kesimine kadarki ya şama gücünü tabii otlaklarda beslenenlerde % 67-79, ıslâh edilmi ş otlaklarda beslenenlerde % 8o-85 aras ında bulmu ştur. Turner ve Dolling (36) ayn ı ırkta süt kesimine kadarki ya şama gücünü tek doğmuş kuzularda % 82, ikiz do ğmu ş olanlarda % 64 olarak bildirmişlerdir. Konya Merinosu kuzular için bu ara ştırmada tespit edilen yaşama gücü ile ilgili sonuçlar, Türkiye'deki koyun ırklar ı ve tipleri üzerinde yap ılmış diğer ara şt ırmalarda elde edilenlerin büyük bir çoğunluğundan yüksektir. Bu sonuçlar, ayn ı zamanda, di ğer ülkelerde entansif şartlarda yeti ştirilen et tipi kuzular ile Avustralya'da ekstansif şartlarda yeti ştirilen Merinos kuzular ı için elde edilen sonuçlardan daha iyidir. Konya Merinoslar ının Hollanda'daki Texel ve İngiltere'deki melez etçi kuzulara göre ya şama gücü yönünden

12 238 B. C. Yalç ın - Ş. Müftüo ğlu-b. Yurtçu üstünlüğü kısmen son iki grupta ikiz veya üçüz do ğmuş kuzu oran ı- mn daha yüksek ve bu doğum tiplerinde ölüm oran ının daha fazla olmas ı ile ilgili olabilir. Konya Merinosu ergin koyunlarda, reforme sat ışları dolayısile yaşama gücünü kesin bir şekilde hesaplamak mümkün olmam ıştır. Ancak, ir s ıfat döneminden müteakip s ıfat dönemine kadar ölen veya mecburi kesilen koyun say ısının başlang ıçtaki sayıya oran ı, yani koyun telefat ı, bu konuda bir fikir verebilir. Bu oran, üzerinde çalışılan sürüde, üç y ılın ortalamas ı olarak % ı.3 tür. Elde edilen bu sonuç, Türkiye'deki yerli koyun ırklar ı için elde edilen % 4 o, Band ırma Merinos Çiftli ğindeki Karacabey Merinoslar ı için verilen ı.6-8.1, İngiltere'deki melez koyunlar için s ıfat ba şlang ıc ından müteakip sütten kesme dönemine kadarki sürede tespit edilen % o ve Avustralya Merinoslar ı için verilen % ı seviyelerindeki sonuçlara nazaran daha (6, 24, 37, 38). iyidir Kuzularda Büyüme : Konya Merinosu kuzularda büyüme durumunu karakterize etmek üzere dört ayr ı dönemdeki a ğırl ık incelenmi ştir. Bunlar do ğum, 45-gün, ı o5-gün (sütten kesme) ve ı 8o-gün a ğırlıklarıdır. Bu dönemlerdeki ortalama a ğırl ık değerleri, ana ya şı, doğum ve büyüme tipi ve cinsiyet gruplar ı için ayr ı ayr ı olmak üzere 3, 4, 5, ve 6 numaral ı tablolarda verilmi ştir. Kuzunun Doğum Tipi Anan ın Doğumdaki Yaşı TABLO 3. Kuzularda Ortalama Do ğum Ağırl ğı (Kg.) Erkek Kuzular Dişi Kuzular n i SX n SZ stc Tek Genel İkiz C,) `4".,r) C ' Genel

13 Konya Merinosları 239 Kuzunun Doğum ve Büyüme Anan ın Doğum daki Yaşı TABLO 4. Kuzularda Ortalama 45-Gün A ğırlığı (Kg.) Erkek Kuzular Dişi Kuzular n i 1 stc n 1 x 1 s Tek Genel İkiz ,t Genel İkiz-Tek* ted Genel * İkiz doğup tek büyüyen kuzular. cn csı Kuzunun Doğum ve Büyüme Tipi TABLO 5. Kuzularda Ortalama 105-Gün (Sütten Kesme) A ğırlığı (Kg.) Ananın Doğumdaki Yaşı Erkek Kuzular Dişi Kuzular n fc I si n z s -.R Tek Genel İkiz Genel İkiz-Tek Genel CsI

14 240 B. C. Yalç ın - Ş. Müftüoğlu - B. Yurtçu,I-, TABLO 6. Kuzularda Ortalama 180-Gün A ğırlığı (Kg.) Kuzunun Doğum ve Büyüme Anan ın Doğum- Baki Erkek Kuzular Dişi Kuzular Yaşı n It si n i src. Tek Genel İkiz Genel İkiz-Tek :1-. ın Genel `,1" N C<") N --. Genel olarak tek erkek, tek di şi, ikiz erkek ve ikiz di şi kuzu gruplar ında ortalama do ğum ağırlığı s ırasile 4.69 kg, 4.47 kg, 4.04 kg ve 3.81 kg d ır. Ortalama 45-gün a ğırlığı tek doğup büyüyen erkek ve dişi kuzularda s ırasile 15.5 kg ve 14.7 kg, ikiz do ğup ikiz büyüyenlerde I2.2 kg ve 11.7 kg, ikiz do ğup tek liiyüyenlerde 14.1 kg ve 12.2 kg dır. Sütten kesme a ğırlığı ayn ı s ıraya göre 28.9, 26.8, 23.2, 2 1.9, 27.3, ve 23.8 kg, I 8o-gün a ğırlığı 34.2, 31.3, 29 o, 27.4, 34.0 ve 28.1 kg olarak bulunmu ştur. Bütün dönemlerde erkek kuzular ın dişilerden, tek kuzular ın ikiz olanlardan daha h ızlı bir gelişme gösterdikleri, ikiz do ğup tek büyüyen kuzular ın ise tek ve ikizler aras ında ağırl ıklara sahip olduklar ı dikkati çekmektedir. Büyüme ile ilgili tablolar incelendi ğinde, ana ya şı ile kuzular ın ortalama a ğırlıklar ı aras ında bir ili şkinin bulunduğu ve bu ilişkinin çe şitli dönemlerde ve her dönemdeki alt-gruplarda genellikle benzer olduğu görülmektedir. Yani, ilk kuzulamas ını yapan 2 yaşlı analar ın kuzular ında ortalama a ğırl ık en dü şük seviyede iken, ortalama a ğırlık ana ya şı ile birlikte artarak 4 veya 5 ya şlı koyunlarda en yüksek seviyeye ç ıkmakta, sonraki ya şlarda bir miktar azalmaktad ır. Ancak, ikiz doğup tek büyüyen kuzu gruplar ında, bu bakımdan fert say ı- s ının azlığına atfedilebilecek istisnai durumlar mevcuttur.

15 Konya Merinoslan 241 Çukurova Haras ındaki tek erkek, tek di şi, ikiz erkek ve ikiz di şi İvesi kuzularımn ortalama doğum ağırlıklar ım Kutsal ve Ünalp (") s ırasile 4.63 kg, 4.45 kg, 3.83 kg ve 3.63 kg, Köseo ğlu ve Aytuğ ( 14) ise 4.39 kg, 4.12 kg, 3.55 kg ve 3.20 kg bulmu şlardır. Birinci çal ışmada 45 günlük ağırlık için elde edilen ortalama de ğerler ayn ı s ıraya göre 15.3 kg, 15.3 kg, ı 2.4 kg ve ı ı.9 kg dır. Aynı ırktan tek erkek ve tek di şi kuzular ın ortalama do ğum ağırl ıklar ı Ceylanp ınar D.O.Ç. sürüsünde s ırasile 4.54 kg ve 4.2 ı kg, tek erkek ve tek di şi Karayaka kuzular ında 4.86 kg ve 4.45 kg olarak tespit edilmi ştir (2,42` Yalç ın (39) Çifteler Haras ındaki tek do ğmu ş Dağlıç kuzular ının cinsiyete, ana yaşına ve y ıllara göre düzeltilmi ş ortalama do ğum ve sütten kesme (84-gün) a ğırlıklarmı 3.56 kg ve 20.5 kg bulmuştur. Batu ve Özcan ( 7) Çifteler Haras ındaki tek do ğmu ş Karagül kuzular ı= cinsiyet fark ı gözetilmeksizin elde edilmi ş ortalama do ğum ağırlığını 3.43 kg, Düzgüne ş ve Pekel ( 12) Malya D.Ü.Ç.ndeki Elit Akkaraman, Malya, F1, MG, ve MG2 tipi analardan do ğmu ş tek kuzular ın ayrıl şekilde elde edilmi ş ortalama do ğum ağırl ıklar ın ı sırasile 4.4o kg, 4.38 kg, 4.73 kg, 4.58 kg ve 4.56 kg olarak bildirmi şlerdir. Sonuncu ara ştırma' da gruplardaki ortalama 6o günlük a ğırl ıklar 15.6 kg, 16.o kg, 16.o kg, 14.6 kg ve 14.2 kg d ır. Mevcut ara ştırmada kuzular ın ortalama ı o5 günlükken, yukardaki ara şt ırmalarda ise günlükken sütten kesilmi ş olmaları nedeni ile, sonuncular için daha ileri ya ş ağırlıklar ı verilmemiştir. Bu ara ştırmadaki Konya Merinosu kuzularda ortalama do ğum ağırlığı ve 45 günlüğe kadarki büyüme h ız ı, anaları daha sütlü olan İvesi kuzular ı ile ayn ı seviyede, di ğer kuzu gruplar ındakinden ise genellikle daha iyidir. Schmidt (30) ortalama do ğum, ı oo-gün ve ı 8o-gün ağırlıklarım, Batı Almanya'da çok daha elveri şli şartlarda yeti ştirilen Alman Yerli Merinos kuzular ında s ırasile 5.7o kg, 24.2 kg ve 34.6 kg, Ile de France kuzular ında 4.90 kg, 2 ı.5 kg ve 33.2 kg olarak tespit etmi ş- tir. Bu sonuçlar büyük çapta tek do ğmu ş kuzular ın ağırl ıklarına dayanmaktad ır. Konya Merinosu tek doğmuş kuzularda do ğum, ı o5- gün ve ı 8o-gün ağırlıkları erkeklerde 4.69 kg, 28.9 kg ve 34.2 kg, dişilerde 4.47 kg, 26.8 kg ve 3 ı.3 kg dır. Ereğli Zootekni Ara ştırma Enstitüsünde tek erkek, tek di şi, ikiz erkek ve ikiz di şi Ile de France kuzularında ortalama do ğum a ğırlığı sırasile 3.93 kg, 3.84 kg, 3.37 kg ve 3.19 kg, ortalama ı o5-gün (sütten kesme) a ğırlığı ise 23.9 kg, 22.6 kg, 22.4 kg ve 2I.7 kg bulmu ştur O. Bichard ve Cooper ( 8)' ın İngiltere'deki verimli bir çiftlikte yeti ştirilen etçi Clun Forest kuzularında ikiz erkek esas ına göre düzelterek bulduklar ı ortalama do ğum, 42-gün ve ı ı 2-gün (sütten kesme) a ğırl ıkları sırasile 4.2o kg, 13.9

16 242 B. C. Yalç ın- Ş. Müftüo ğlu-b. Yurtçu kg ve 28.5 d ır. Konya Merinosu kuzular ın i o5-gün ve ı 8o - gün ağırl ıkları için elde edilen sonuçlar, Bat ı Almanya'da daha elveri şli şartlarda yeti ştirilen Alman Yerli Merinoslar ı için bulunanlarla genellikle ayn ı seviyede, bat ı Almanya ve Türkiye'deki Ile de France'- lar için bulunanlardan daha iyi, İngiltere'de entansif şartlarda yeti ş- tirilen Clun Forest kuzular ı için bulunanlara ise yak ındır.doğum ağırlığı için bulunan sonuçlar bu ırklar için bulunanlardan genellikle biraz dü şüktür. Canlı A ğırlık : Anaç koyunlar ın canl ı ağırl ığı sıfat öncesinde ve k ırk ımdan sonra olmak üzere y ılda iki defa tespit edilmi ştir. Bu iki dönemde anaç koyunlar için bulunan ortalama canl ı ağırlık değerleri Tablo-7'de görülmektedir. TABLO 7. Anaç Koyunlarda Ortalama Canl ı Ağırlık (Kg.) Koyunun S ıfat Öncesinde Koyunun Kırkım Sonunda Sıfattaki Canl ı Ağırlık K ırk ımdaki Canl ı Ağırl ık Yaşı Yaşı n i sir n Tc sir 1 Y / Y / SY / Genel Genel csı c -> -1-,r) (3+ Genel olarak, ortalama canl ı ağırlık s ıfat öncesinde 54.7 kg ve kırkımsonunda 54.o kg dır. Her iki halde de, ortalama a ğırlık genç koyunlarda en dü şük seviyede bulunmakta, ya şla birlikte artarak 5 ya ş civarında en yüksek seviyeye ç ıkmakta, sonraki ya şta küçük bir dü şme göstermektedir. Anaç koyunlardan ba şka, 895 di şi toklunun da k ırk ımı müteakip (takriben i 5 ayl ıkta) canl ı ağırl ıklar ı tespit edilmi ş, ortalama canl ı ağırlık 41.8 ± o.17 kg bulunmu ştur. Özcan (20), çoğu devlet hayvanc ılık kuruluşlar ında yap ılmış araştırmalar ı değerlendirerek, Türkiye'deki çe şitli yerli ırk koyunlarda ortalama canl ı ağırlığın o kg aras ında değiştiğini bildirmiştir. Malya D.Ü.Ç.nde yap ılan ara ştırmada Akkaraman, Malya,

17 Konya Merinosları 243 F 1, MG 1 ve MG2 koyun gruplar ında kırk ım sonu ortalama cal ı ağırlığı 2 yaşl ılarda kg, 3 ya şlılarda kg aras ında bulunmuştur ( 12). Koyunlar ın k ırk ım sonundaki ortalama canl ı ağırlığım Yark ın ve Eliçin ( 42) Ceylanp ınar D.Ü.Ç. İvesilerinde 52.9 kg, Sandıkç ıoğlu et al. (") Halk yeti ştirmesi Kangal tipi Akkaramanlarda 48.7 kg ve Akta ş ( 1) Ereğli Zootekni Araştırma Enstitüsündeki çe şitli yaştan Ile de France koyunlar ında kg aras ında tespit etmi şlerdir. Çe şitli ülkelerde yeti ştirilen Merinos tipi koyunlar için bildirilen ortalama canl ı ağırl ık değerleri de ğişiktir ; İspanyol Merinosunda kg, Andalusian Merinosunda 45-7o kg, Portekiz Merinoslar ında 3o-4o kg, Fransa'daki Merino d'arles ırkında kg, Italya'daki Sopravissana ırkında 4o-48 kg, Yugoslavya'daki Voyvodina Merinosunda 4o kg, Bat ı Almanya'daki Alman Yerli Merinoslar ında 64.1 kg, Ile de France koyunlar ında 54.o kg ve Avustralya Merinoslar ında 36.6 kg ( 9, ' 7, "). Bichard ve Cooper ( 8), Ingiltere'deki elveri şli şartlarda yeti ştirilen etçi Clun Forest koyunlar ının ortalama s ıfat öncesi (Ekim ay ı) a ğırlığını ı 1/2 yaşlılarda 53.2 kg, 2 % ya şlılarda 58.2 kg ve daha ya şlılarda 64.5 kg; Yalç ın ve Bichard ( 41) aynı şartlarda yeti ştirilen çe şitli yaştan etçi tip melez koyunlarda bu ortalamay ı 72.o kg olarak tespit etmi şlerdir. Konya Merinosu koyunlarda ortalama canl ı ağırlık için elde edilen de ğerler, Türkiye'deki yerli koyun ırkları ile Akdeniz ülkeleri ve Avustralya'daki Merinos tipi koyunlar için bildirilen de ğerlerden yüksek, Alman Yerli Merinoslar ı ve İngiltere'deki et tipi koyunlar için bildirilen değerlerden dü şüktür. Ancak sonuncularla olan farklar, Almanya ve İngilteredeki şartlar ın Konya Haras ındaki şartlarla k ı- yaslanam ıyacak kadar iyi olmas ı ile büyük çapta ilgilidir. Yapağı Verimi Özellikleri : Konya Merinosu di şi toklular ın ve çe şitli yaştan anaç koyunlar ın önemli yapa ğı verimi özellikleri için elde edilen ortalama de ğerler ve baz ı variyasyon ölçüleri Tablo-8 ve Tablo-9'da, ayn ı gruplara ait kümülatif incelik da ğılımı ise Tablo- i o'da verilmi ştir. TABLO 8. Dişi Toklularda (15 Ayl ık) Önemli Yapağı Verimi Özelliklerine Ait Ortalama Değerler ve Variyasyon Ölçüleri Yapağı Özelliği n Tc sfc % V En az En Çok Kirli Gömlek A ğ. (Kg) Lüle Uzunluğu (Cm.) Elyaf Çap ı (Mikron) Mutlak Mukavemet (g) Elâstikiyet (%)

18 24 B. C. Yalç ın - Ş. Müftüoğlu - B Yurtçu Dişi Toklularda kirli yapa ğı verimi, lüle uzunlu ğu, elyaf çap ı, mutlak mukavemet ve elâstikiyet ortalamalar ı s ırasile 3.7 kg, 9.3 cm mikron, 7.5 g ve % 2 1 anaç sürüde ise 3.5 kg, 7.8 CM 22.4 mikron, 8.2 g ve % 23.3 tür. To için verilen değerler 15 ayl ık ve anaç koyunlar için verilen de ğer I 2 ayl ık süredeki yapa ğı büyümesi ile ilgilidir. K ısmen bu nedenle di şi toklularda kirli gömlek ağırlığı ve lüle uzunlu ğu ortalamalar ı anaç koyunlardakinden önemli derecede yüksektir. Di ğer özellikler bak ımından ise anaç koyunlar ın ortalamalar ı di şi toklular ınkinden biraz fazlad ır. TABL 9. Anaç Koyunlarda Önemli Yapa ğı Verimi Özelliklerine Ait Ortalama De ğerler ve Variyasyon Ölçüleri Yapağı Özelli 'g' i Koyunu Yaşı n 31 Slc A N7 En Az En Çok Kirli Gömlek Ağırlığı (Kg.) en. Genel Lide Uzunluğu (Cm.) Genel Elyaf Çap ı (Mikron) Genel Mutlak Mukavemet (g) Genel '4.9 u") ıf) Elyaf Elastikiyeti (%) CY ırı Genel

19 Konya Merinosları 245 TABLO 10. Dişi Toklularda ve Anaç Sürüde Kümülatif İncelik Da ğıl ımı Koyunun Ölçülen Elyafın Dağıl ımı (%) Yaşı 20 Mikrona 30 Mikrona 40 Mikrona 50 Mikrona Kadar Kadar Kadar Kadar c' c Genel Anaç sürüde (yani 2 ve daha ya şlı koyunlarda) kirli yapa ğı verimi ve lüle uzunlu ğu ile koyunun ya şı aras ında bir ili şki dikkati çekmektedir. Ya ş ilerledikçe kirli yapa ğı veriminde ve lüle uzunluğunda tedrici bir azalma olmaktad ır. Çe şitli ya şlarda elyaf çap ı hemen hemen ayn ı seviyeyi korumakta, mukavemet ve elâstikiyet ise ya şla ilgili görünmeyen baz ı dalgalanmalar göstermektedir. Yukarda belirtilen yapa ğı özellikleri d ışında, her y ıl 1-5 yaşlı koyunlardan grup yapa ğı nümuneleri al ınarak her ya ş grubu için ASTM standard ına göre yapa ğı rand ımanı tespit edilmi ştir. Üç yılda elde edilen değerlerin ortalamas ı al ınarak ı, 2, 3, 4 ve 5 ya şlı koyunlarda yapa ğı rand ıman' s ırasile % 53.6, % 56.8, % 57.5, % ve % 56.2 bulunmu ştur. Ara şt ırma süresince sürüde önemli yapağı hatalar ı, yapa ğı mukavemetsizli ği ve yapağı gevrekliği yönünden herhangibir problemle kar şılaşılmam ıştır. Tablo- ı o'da verilen kümülatif incelik da ğıl ımı incelendiğinde, üç yıl zarfında inceliği ölçülen bütün elyafın % 3o.o unun 20 mikrondan, %97.6 s ının 3o mikrondan, % 99.9 unun 4o mikrondan ve % ı oo ünün 5o mikrondan ince oldu ğu anlaşılmaktad ır. Böylece Konya Merinoslar ında yapa ğı gömle ği, hemen tamam ı 4o mikrona kadar incelikteki elyaftan müte şekkil üniform bir gömlekkarakterindedir. Ayr ıca, elyaf çap ı için bulunan variyasyon katsayıları ve de ğişim s ınırları (Tablo-8 ve Tablo-9), fertler aras ında incelik bak ımından fenotipik variyasyonun az oldu ğunu göstermektedir. Tespit edilen incelik ortalamalar ı ASTM sistemine göre, kamgarn tekstil endüstrisi için çok elveri şli olan, 64's kalite s ınıfına tekabül etmektedir (25). Türkiye'deki yerli koyun ırklar ı= hepsi kaba ve kar şık yapağılıdır. Bu nedenle, mevcut ara ştırman ın sonuçlar ın ı değe ı lendirme

20 246 B. C. Yalçın - Ş. Müftüo ğlu - B. Yurtçu yönünden, bu ırklardan çok ince yapa ğılı koyun tipleri üzerinde yap ılmış ara şt ırmalara de ğinilmesi uygun olur. Marmara Bölgesinde geliştirilmiş olan Türk Merinosu anaç ko yunlar ın Band ırma Merinos Çiftliğindeki ortalama kirli yapa ğı verimleri y ıllar ında kg ve yapa ğı rand ımanlar ı % aras ında ( 6), ayn ı tip koyunların Karacabey Haras ındaki ortalama kirli yapa ğı verimi 3.4 kg, yapa ğı inceli ği 64's civar ında ve lüle uzunlu ğu 7.4 cm olarak ( 5) tespit edilmi ştir. Karata ş ( 13) ortalama kirli yapa ğı verimini Atatürk Üniversitesindeki Konya Ere ğlisi orijinli Alman Yerli Merinoslar ı için 3.9 kg, Karacabey Merinoslar ı için 3.6 kg ve bunların melezi olan Üniversite grubu ko yunlar için 3.6 kg olarak bildirmi ştir. Di ğer ülkelerde yeti ştirilen Merinos tipi anaç koyunlarda; kirli yapa ğı verimi İspanyol Merinosunda o kg, Andalusian Merinosunda 3.o-4.5 kg, Portekiz'deki Merinos tiplerinde o kg, Fransa'daki Merino d'arles ırkında o kg, Italya'daki Sopravissana ırk ında o kg aras ında, Yugoslavyadaki Voyvodina Merinosunda 4.o kg; lüle uzunlu ğu aynı gruplarda s ırasile 4.o ı o.o cm, 5.o-8.o cm, 6.o ı o.o cm, 7.0 I 2.0 cm, 6.5 cm ve 6.o cm; elyaf çap ı ayn ı sıraya göre o mikron, o mikron,.0-28.o mikron, o mikron, 23.o mikron ve 20 mikron olarak bildirilmi ştir ( 17). Ortalama Kizrli yapa ğı verimini Schmidt (30) Almanya'da yeti ştirilen Alman Yerli Merinosu koyunlar ında 4.3 kg, Ile de France koyunlar ında ise 3.9 kg olarak tespit etmi ştir. Brown et al. ( 9) Avustralya'daki de ğişik Merinos koyun gruplarında ortalama kirli yapa ğı verimini o kg, lüle uzunlu ğunu cm ve elyaf çap ını mikron aras ında tespit etmi şlerdir. Avustralya Merinos koyunlar ı ile yap ılan diğer bir çal ışmada ortalama kirli yapa ğı verimi, lüle uzunlu ğu ve elyaf çap ı s ırasile 3.5 kg, 8.5 cm ve 20.3 mikron bulunmu ştur ( 18). Konya Merinoslar ı için Orta Anadolu şartlar ında elde edilmi ş olan 3.5 kg'l ık kirli yapa ğı verimi ortalamas ı ; Türkiye'nin şartlar ı nispeten daha iyi Marmara ve Do ğu Anadolu Bölgelerinde yeti ş- tirilen di ğer Merinos tipleri ile Güney Avrupa ülkelerindeki ince yapağılı koyun ırklar ı ve ekstansif şartlarda yeti ştirilen Avustralya Merinoslar ı için bildirilen de ğerlerle genellikle ayn ı seviyede, Bat ı Almanya'n ın çok daha elveri şli şartlar ında yeti ştirilen Alman Yerli Merinosu ve Ile de France ko yunlarına ait de ğerlerden ise biraz dü şüktür. Konya Merinoslar ı için bulunan ortalama kirli yapa ğı veriminin baz ı ince yapa ğılı koyun ırklar ından biraz dü şük olmas ı önemli ölçüde Konya Merinoslar ında ikizlik oran ının bu ırklardakinden bariz bir şekilde yüksek bulunmas ı ile ilgili olabilir. Nitekim

21 Konya Merinoslan 247 farkl ı koyun gruplar ı üzerinde yap ılan ara ştırmalar ikiz do ğuran koyunlar ın tek doğuranlardan ortalama o kg daha az yapa ğı verdiğini göstermi ştir (34, 41). Bu ara ştırmada elde edilen ortalama lüle uzunlu ğu ve elyaf çap ı değerleri, Konya Merinoslarm ın lüle uzunlu ğu bakımından bu özelliği iyi geli şmiş Merinos tipleri seviyesinde, elyaf çap ı bakımından ise çok ince ve orta incelikte yapa ğı veren Merinos tipleri aras ında yer aldığını göstermektedir. Yukarda bildirilen ara ştırmalarda yapa ğı mukavemeti ve elâstikiyeti üzerinde durulmam ışt ır. Bununla beraber bu ara ştırmada elde edilen ortalama mukavemet ve elâstikiyet de ğerleri bu tip yapa ğılar için Doehner (') taraf ından bildirilen s ınırlar arasında ve normal bir seviyede bulunmaktad ır. Ergin Konya Merinosu koyunlarda yapa ğı rand ımanı için bulunmu ş olan % aras ındaki değerler Avustralya Merinoslar ı için Brown et al. ( 9) tarafından tespit edilen % 6o de ğerlerinden biraz dü şük, Güney Avrupa ülkelerindeki Merinos tipi koyunlar için Mason ( 17) tarafından verilen de ğerlerden ise bariz derecede yüksektir. Genel Sonuç Konya Merinoslar ın ın ba şlıca verim özelliklerinin seleksiyonla geli ştirilme imkân ve yollar ının aç ıklanmas ı amac ı ile yap ılan geni ş kapsaml ı bir ara ştırmanın, mevcut verim seviyelerinin tespiti ile bu ilk bölümünden, gerek Konya Haras ındaki sürü ve gerekse Orta Anadolu'da sürdürülen Merinosla melezleme çal ışmalar ı yönünden önemli baz ı sonuçlar ç ıkarılabilir. Bunlardan bir tanesi, Merinos X Akkaraman birle ştirmelerinden elde edilen Fi di şilerin 1-3 generasyon Merinosa geriye melezlenmesi ve bunu müteakip yapa ğı verimi, yapağı kalitesi ve büyüme h ız ı iyi, beyaz yapa ğılı melez (MG2, MG3) koçlarla, benzer şekilde seçilmiş çeşitli generasyonlardan (F i MG3) di şilerin birle ştirilmesi yolu ile Orta Anadolu şartlar ına uymu ş yapağı-et tipi verimli sürülerin geliştirilebileceğinin ortaya konmu ş olmas ıdır. Mevcut ara ştırma, böyle bir melezleme ve seleksiyon program ı uygulanarak geli ştirilmiş olan Konya Merinosu anaç koyunlar ın, ortalama olarak, do ğum başına 1.5 kuzu meydana getirdiklerini, 55 kg canl ı ağırlığa ve 64's kalitesinde 3.5 kg üniform kirli yapa ğı verimine sahip olduklar ını, kuzular ının ise yüksek bir ya şama gücü ve iyi bir büyüme kabiliyeti ta şıdıklarını göstermi ştir. K ısa sürelere s ınırl ı kalan (s ıfat öncesi ve doğum öncesi) uygun besleme dışında Orta Anadolu'nun yeterli olmayan besleme ko şul-

22 248 B. C. Yalçın - Ş. Müftüoğlu - B. Yurtçu larında elde edilen bu sonuçlar, Avrupa ve Avustralya'daki Merinos tiplerinden elde edilenlerle k ıyaslanabilecek seviyededir. Bunun yan ında, incelenen verim özelliklerinde (elyaf çap ı hariç) seleksiyon yönünden yararl ı olabilecek önemli fenotipik variyasyonlar mevcuttur. Bu variyasyonlardan verimlerin geli ştirilmesinde ne ölçüde yararlan ılabileceği ve seleksiyonda çe şitli özelliklere verilecek a ğırlıklar, ancak bu özelliklere ait genetik parametrelerin tespitinden sonra anla şılabilecektir ki, bu konu ara ştırmanın sonraki bölümlerinde ele al ınacaktır. Araştırmanın sonuçlar ı, Konya Merinoslar ında koyunun yaşı ile ba şlıca verimler aras ında önemli ilişkiler olduğunu ve mevcut yaş kompozisyonunun değiştirilmesile sürü prodüktivitesinin artt ırılabileceğini göstermektedir. Örne ğin, canlı ağırl ık, bir doğuma düşen kuzu say ısı ve kuzular ın büyüme h ızı ilk doğumunu yapan koyunlarda en dü şük seviyede bulurunakta, sonraki 2-3 do ğumda artmakta, daha sonra küçük azalmalarla bu yüksek seviye korunmaktad ır. Yapağı verimi ise 2 ve 3 ya şlarda en yüksek seviyede olup sonra tedricen azalmaktad ır. Halen geçerli olan fiatlara göre (r kg canl ı kuzu ı o TL. ve r kg Merinos yapa ğısı 28 TL.), tohumlanan her koyunun büyüttüğü i.2 kuzudan elde edilen y ıllık gelir yapa ğıdan elde edilenin takriben üç kat ıdır. Tablo-7 incelendi ğinde anaç sürüde üç yılda tohumlamaya al ınan 1515 koyundan 490 ının, yani % 32 sinan, ilk defa tohumlanacak genç koyunlardan ibaret olduğu görülür ki, bu oran çe şitli ırklarda % aras ında değişen yenilenme oramrundan oldukça yüksektir. Sürüde halen % 32 olan yenilenme oran ını % e dü şürmek suretile daha yaşlı ve dolay ısile kuzu verimi daha iyi olan koyunlar ın nisbi oranının artt ır ılmas ı ve böylece kuzu üretimi yönünden önemli art ış sağlanmas ı mümkün görünmektedir. Bu şekilde, daha az say ıda fakat daha yüksek verimli di şi toklular anaç sürüye al ınacağıdan, yaş kompozisyonundaki değişmenin genel yapağı verimi ortalamas ında önemli bir değişikliğe yol açmas ı da beklenmemelidir. Aksine, mevcut di şi toklular ın daha küçük bir k ısmının sürüye al ınmas ı dişi tarafında yapağı verimi yönünden seleksiyon üstünlü ğünü yükselterek di şilerin seçiminden beklenen genetik ilerlemeyi artt ıracakt ır. Aynı safhada olmamakla beraber, Konya Haras ındakine benzer çal ışmalar Orta Anadolu'daki di ğer kamu kurulu şlar ında ve sahada da sürdürülmektedir. Sahadaki Merinos X Akkaraman melezlemeleri Alman Et Merinosu, Karacabey Merinosu ve gittikçe artan oranda Konya Merinosu tipinde koçlar kullan ılarak suni tohumlama yolu ile yürütülmektedir. Bu şekilde elde edilen ekseri melez sürülerde ise

23 Konya Merinoslan 249 aynı tip koçlar veya sürüde büyüyen melez koçlar tabii yolla kullanılmaktad ır. Takriben 20 y ıldanberi yap ılan suni tohumlama çalışmalar ı son zamanlarda geli şerek Orta Anadolu illerinde bir yılda tohumlanan koyun say ısı 197o te e ula şmıştır; ayn ı yılda Türkiye'de mevcut çe şitli yaş ve cinsiyetten Merinos ve melezi koyun say ısı ise civar ındad ır. Bu koyunlar ın yaklaşık olarak 2 /3 ü Orta Anadolu'dad ır ( 35). Konya Haras ında yap ılmış önceki ara ştırmalarla bu son ara ştırmanın sonuçlar ı, sahada elde edilmiş ve edilecek F ı, MG 1 ve MC-, fertlerinden kurulu melez anaç sürülerin, ayn ı sürülerden elde edilmi ş, yapağı verim ve kalitesi ile gelişme durumu iyi beyaz yapa ğılı melez koçlarla veya daha iyisi Konya Merinosu gibi Orta Anadolu şartlar ında geliştirilmiş tiplerden koçlarla tohumlanmas ı yolu ile birkaç generasyonda % 70-8o Merinos genotipi ta şıyan verimli elit sürüler meydana getirilebileceğini göstermektedir. Gerek kamu hayvanc ılık kuruluşlarındaki verimli sürülerden ve gerekse düzenli ıslâh programlar ı ile sahada geliştirilecek elit sürülerden sa ğlanacak verimli koçlarla elit sürülerdeki genetik ilerleme daha a şağı kademelerdeki melez sürülere yayılabilir. Bir yandan suni tohumlama faaliyetini yayg ınlaştırarak melez sürülerin say ıs ını artt ırmak, diğer yandan bu sürüler üzerinde yukarda belirtilen şekilde bir ıslâh program ı uygulamak suretiyle Orta Anadolu'da Merinos tipi koyunlar ın sayısını artt ırmak mümkündür. Böylece, hem Türkiye'nin et üretimine önemli katk ılarda bulunulabilir ve hem de tekstil endüstrisinin ihtiyac ı için ithal edilen ince yapağımn büyük k ısmı yurt içinden sa ğlanabilir. Konya Merinoslar ında bir doğuma dü şen ortalama kuzu say ıs ı yakla şık olarak ı.5 tur. Bu say ı yaşlı koyunlarda biraz daha yüksektir. Gerek tek ve gerekse ikiz do ğmu ş kuzular ın sınırlı çevre ko şullar ına rağmen süt emme döneminde iyi bir büyüme göstermelerine bakılarak bu koyunlarda süt verimi seviyesinin de yeterli oldu ğu söylenebilir. Bu verimlerin iyi şartlarda daha da artmas ı beklenir. Yukardaki özellikleri ile bu tip koyunlar, kaliteli melez kesim kuzuları elde etmek üzere, büyüme h ız ı ve karkas özellikleri yönünden gelişmiş etçi ırktan koçlarla (Ile de France, Suffolk, vb ) ikili kullanma melezlemesine elveri şli bir dişi hattı niteliği de ta şımaktad ır. Böyle bir sistemde fertil analardan çok say ıda doğan kuzular ın, ananın süt verimi ve baba ırkının yüksek büyüme kabiliyeti dolay ısile hızlı bir gelişme göstermeleri ve baba ırkında karkas özelliklerinin gelişmiş olmas ı nedeni ile de iyi bir karkas vermeleri beklenir. Merinos tipi koyunlar ın ince kuyruklu olmalar ı nedeni ile etçi ırklarla tabii aşımda kullanılabilmeleri ve yılın herhangibir zaman ında tohum-

24 250 B. C. Yalçın - Ş. Müftüo ğlu - B. Yurtçu lanabilme özellikleri bu uygulamay ı kolayla ştırıc ı unsurlard ır. Orta Anadolu'daki Merinos tipi koyun say ıs ı ve beslenme olanaklar ı melez kesim kuzular ı elde etmek üzere yap ılacak kullanma melezlemeleri için henüz pek elveri şli değildir. Gelecekte bu tip koyunlar ın sayıca artmas ı ve beslenme ko şullar ının iyileşmesi bu yolla hem kaliteli kuzu ve hem de kaliteli yapa ğı üreten ticari i şletmelerin ortaya ç ıkmas ın ı sağlayabilir. Bugün için önemli olan husus, bir taraftan Orta Anadolu'da Merinos tipi sürülerin say ıca artt ırılmas ı ve ıslahl çal ışmalar ının hızland ırılmas ı, diğer taraftan Merinos tipi sürülerde iki y ılda üç kuzulama yapt ır ılmas ı, ikizlik oran ının çe şitli yollarla artt ır ılmas ı ve melez kesim kuzular ının üretilmesine uygun baba ırklar ın ın tespiti gibi konularda ara ştırmalara şimdiden başlanmas ıd ır. Teşekkür Yazarlar, bu ara şt ırmanın yürütülmesi için gerekli imkanlar ı sağlayan Tarım Bakanlığı Veteriner İşleri Genel Müdürlüğü Konya Haras ı ilgililerine ve ara ştırmay ı k ısmen destekleyen Türkiye Bilimsel ve Teknik Ara ştırma Kurumuna te şekkürü borç bilirler. Literatür ı Akta ş, G. (1971): Konya-Ereğli çevre çartlarında yetiştirilen Ile de France koyunlarının baz ı verim özellikleri. Lalahan Zoot. Ara şt. Enst. Derg., it (3-5): Arıtürk, E. (1961): Karaköy Harası Karayaka koyunlarında doğum ağırlığı ve canlı ağırlık artışı. A. Ü. Vet. Fak. Derg., 8 (t): Arıtürk, E. ve Özcan, H. (196o): Boztepe İnekhanesi ve Çe şme'de Halk Elindeki Sak ız Koyunlar ın ın Beden Ölçüleri, Yapa ğı Karakterleri, Süt ve Yavru Verimleri Üzerinde Muka_yeseli Bir Ara şt ırma. A. Ü. Vet. Fak. Yayınları : i3o, Ankara. 4 Batu, S., Arıtürk, E. ve Kutsal, A. (1962): Evcil Hayvanlarda Istatistik Varyasyon. A. Ü. Vet. Fak. Yay ınları : 138, Ankara. 5 Batu, S., Arıtürk, E. ve Örkiz, M. (1966): Karacabey Harası Türk Merinos Koyunlar ında yapağı verimi, önemli beden ölçüleri ve dölverimi üzerinde incelemeler. A. Ü. Vet. Fak. Derg., 13 (3-4): Batu, S., Arıtürk, E., Özcan, H. ve Ertu ğrul, N. (1963): Bandırma Merinos Yeti ştirme Çiftliği koyunlarında son y ıllarda görülen

25 Konya Merinoslar ı 251 verim azalmaları üzerinde araştırmalar. (3-4): A. Ü. Vet. Fak. Derg., 7 Batu, S. ve Özcan, H. (1966): Çifteler Harasında yetıştirilen Karagül koyunlarının morfolojik vas ıfları, verimleri ve uygulanan yeti ş- tirme metodları. Lalahan Zoot. Ara şt. Enst. Derg., 6 (3-4) : Bichard, M. and Cooper, M. M. (1966): Analysis of production records from a lowland sheep flock. I. Lamb mortality and growth to 16 weeks. Anim. Prod., 8: o. 9 Brown, G. H., Turner, H. N., Young, S. S. Y. and Dolling, C. H. S. (1966): Vıtal statistics for an experimental flock of Merino Sheep. III. Factors affecting wool and body characteristics, including the effect of age of ewe and its possible interaction with method of selection. Aust. J. Agric. Res., 7: ı o Doehner, H. (1954): Handbuch der Schafzucht und Schafhaltung, Vieter Band, Die Leistungen des Schafes. Paul Parey Verlag für Landwirtschaft, Berlin und Hamburg. Donald, H. P. and Read, J. L. (1967) : The performance of Finnish Landrace Sheep in Britain. Anim. Prod., 9: Düzgüne ş, O. ve Pekel, E. (1968): Orta Anadolu Şartlarında Çeşitli Merinos X Akkaraman Melezlerinin Verimle Ilgili Özellikleri Üzerinde Mukayeseli Ara ştırmalar. A. Ü. Zir. Fak. Yayınları : 312, Ankara. 13 Karataş, Ş. (1967): Atatürk Üniversitesi Merinos Sürüsünde Baz ı Parametreler te Tahmin Metodları. Atatürk Ü. Zir. Fak. Zir. Ara şt. Enst. Ara şt. Bült. No. 20, A. Ü. Bas ımevi, Ankara. 14 Köseoğlu, H. ve Aytuğ, C. (1961): Çukurova Harası İvesi Kuzularının canlı ağırlıkları üzerinde incelemeler. Lalahan Zoot. Ara şt. Enst. Derg., Say ı II: Kutsal, A. ve Ünalp, A. (1955): Çukurova Harası İvesi koyunların ın çeşitli verimler bak ım ından incelenmesi. Türk. Vet. Hek. Dern. Derg., Say ı ı ı I : 252o Lax, J. and Turner, H. N. (1965): The influence of various factors on survival rate to weaning of Merino lambs. I. Sex, strain, location, and age of ewe for single-born lambs. Aust. J. Agric. Res., 16: Mason, I. L. (1967): The Sheep Breeds of the Mediterranean. Commonweath Agricultural Bureaux, Bucks.

26 252 B. C. Yalç ın - Ş. Müftüoğlu - B. Yurtçu 18 Mullaney, P. D., Brown, G. H., Young, S. S. Y. and Hyland. P. G. (1969): Genetic and phenotypic parameters for wool characteristics in fine-wool Merino, Corriedale, and Polwarth sheep. I. Influence of various factors on production. Aust. J. Agric. Res., 20: Müftüoğlu, Ş. (1969): Konya Harasında Çetiştirilen Değişik Generasyondan Merinos X Akkaraman Melezi Koyunlar ın Önemli Verim Özellikleri Üzerinde Ara şt ırmalar. Lalahan Zoot. Ara şt. Enst. Yayınlar ı : 24, Ankara. 20 Özcan, H. (1965): Çeçme (Sak ız) ve İmroz ICoyunlar ında Beden Yap ıs ı, Süt ve Yavru Verimleri, Tapa ğı Karakterleri ve Bunların Diğer Memleketlerdeki Süt Koyunlar ı İle Mukayesesi ve Bilhassa Sütçülük Yönünden Isldl ıı Tedbirleri. A. Ü. Vet. Fak. Yay ınlar ı : ı 77,Ankara 21 Prud'hon, M., Denoy, I., Desvignes, A. et Goussopoulos, J. (1968): Etude des resultats de six annees d'elevage des brebis Merinos d' Arles du domaine du Merle. II. Relations entre l'age, le poids, l'epoque de lutte des brebis et les divers parametres de la fecondite. Annls. Zootech., 7: Purser, A. F. and Young, G. B. (1959): Lamb survival in two hil flocks. Anim. Prod., : Reeve, E. C. R. and Robertson, F. W. ( 953) : Factors affecting multiple births in sheep. Anim. Breed. Abstr., 21: Roberts, R. S., Güven, S. and Worrall, E. E. (1968): Wastage and mortality in the ewe flocks of Western Turkey, and their relation to season, breeding cycle and nutrition. Pendik Vet. Kontr. Ara şt. Enst. Derg., 1 (2) : Ryder, M. L. and Stephenson, S. K. (1968): Wool Growth. Academic Press, London and New York. 26 Sandıkçıoğlu, M. (1960): Konya Harasında yapılan Akkaraman X Merinos Melezlemeleri. Üçüncü Geriye Melezlemeye Kadar Vücüt Yap ıs ı, Renk, rapağı Özellikleri ve Melezlerin Di ğer Yerli Koyunlar ı- m ızla Mukayeseleri. A. Ü. Vet. Fak. Yay ınlar ı : 121, Ankara. 27 Sandıkçıoğlu, M. (1961): Türkiye'de Akkaraman X Merinos Melezleri. İlk iki Generasyonun Vücut Ölçüleri, Yapa ğı ve Renk Vas ıfları Üzerinde Ara ştırmalar. A. Ü. Vet. Fak. Yay ınlar ı : 141, Ankara. 28 Sandıkçıoğlu, M. (1968): Halk elindeki Merinos X Akkaraman melezlerinin fertilite, ya şama gücü ve büyüme yönünden performanslar ı. Lalahan Zoot. Ara şt. Enst. Derg., 8 (3):

27 Konya Merinoslan Sandıkçıoğlu, M., İmeryüz, F., Müftüoğlu, Ş. ve Öznacar, K. (1968): Orta Anadolu Bölgesindeki halk yeti ştirmesi Akkaraman koyunlar ın ın önemli yapağı özellikleri ve yapa ğıların kullan ılabilnıe yeteneklerinin tespiti. Lalahan Zoot. Ara şt. Enst. Derg., 8 (4): o Schmidt, L. (1960): Kreuzungsverzuche mit Merinolandschafen und Ile de France. Bayerisches Landwirtschaftliches Jarbuch, 37. jahrgang (5): Sharafeldin, M. A. (1960): Factors affecting litter size in Texel sheep. Meded. Landb-Hogesch. Wageningen, Nederland 60(3): ı 6 ı. 32 Snedecor, G. W. (1956): Statistical Methods, 5 th ed., Iowa State College Press, Ames, Iowa. 33 Sönmez, R. (1961): Sak ız K ııyunlarının İrk Vas ıfları, Vücut Tap ılışları ve Verimleri ile Bunlar ın Diğer Sütçü Koyunlarla Mukayesesi Üzerinde Bir Ara ştırma. Atatürk Üniversitesi 1960 Y ıllığı, Atatürk Üniversitesi Yay ınlar ı No. 16, Erzurum. 34 Stevens, P. G. and Wright, G. M. (1952): Some variations in the fleece of Romney March stud ewes. Proc. N. Z. Soc. Anim. Prod., H: Tarım Bakanl ığı Veteriner İşleri Genel Müdürlüğü (1970): Koyun Yeti ştirme Kay ıtları, Ankara. 36 Turner, H. N. and Dolling, C. H. S. (1965): Vital statistics for an experimental flock of Merino sheep. II. Influence of age on reproductive performance. Aust. J. Agric. Res., 16: Turner, H. N. Dolling, C. H. S., and Sheaffe, P. H. G. (1959) : Vital statistics for an experimental flock of Merino sheep. I. Death rates in adult sheep, in relation to method of selection, age and sex. Aust. J. Agric. Res., ı o: o. 38 Yalçın, B. C. (1963): A. Study of Some Aspects of Crossbred Sheep Production in Great Britain. Ph. D. Thesis, University of Durham, Newcastle-upon-Tyne. 39 Yalçın, B. C. (1969): Baz ı Çevre faktörlerinin Dağlıç Kuzular ının doğum ve sütten kesme a ğırlıkları üzerindeki etkileri. A. Ü. Vet. Fak. Derg., 16 ( ı ): o Yalçın, B. C. ve Aktaş, G. (1969): Ergin İvesi ve Akkaraman koyunlarının Konya Ereğlisi şartlarındaki performansları. Lalahan Zoot. Ara şt. Enst. Derg., 9 (3-4): 1-14.

28 254 B. C. Yalç ın - Ş. Müftüoğlu - B. Yurtçu 41 Yalç ın, B. C. and Bichard, M. (1964): Crossbred sheep production. L Factors affecting production from the crossbred ewe flock. Ani ın. Prod., 6: Yarkın, İ. ve Eliçin, A. (1966): İvesi Koyunlar ın ın Vücut rap ılışları ve Verimleri Üzerinde Ara ştırmalar. A. Ü. Zir. Fak. Yayınlar ı 266, Ankara.

29 Konya Merinoslan 255 Resim. 1. Konya Merinosu Koç Resim. 2. Konya Merinosu Koyun