KAYAÇLAR

Transkript

1 KAYAÇLAR

2 KAYAÇLAR

3 KAYAÇLAR

4 KAYAÇLAR

5 KAYAÇLAR

6 KAYAÇLAR Kayaçlar mineral topluluklarıdır. Ya çeşitli minerallerin ve ya mineral ve taş parçacıklarının bir araya gelmesinden, ya da Tek mineralin çok sayıda birikmesinden oluşurlar

7 KAYAÇLAR Örneğin Granit: çeşitli minerallerden Değişik kum tanelerinden Kireçtaşı ve kuvarsit: tek mineralden oluşmuştur

8 KAYAÇLAR Kayaçlar, oluşum şartları ve kökenlerine göre 1-Magmatik (Katılaşım) 2-Metamorfik (Başkalaşım) 3-Sedimanter (Tortul) Kayaçlar olmak üzere üç ana gruba ayrılır Magmatik Metamorfik Sedimanter

9 KAYAÇLAR Kayaçlar -Magmanın kristallenmesi -Daha önce var olan kayaçların yeniden kristallenmesi veya -Yeryüzünde bulunan kayaç parçalarının ve sular içindeki erimiş minerallerin taşınması ve depolanması sonucu oluşurlar

10 KAYAÇLAR Kayaçları nasıl tanımlarız? Mineral bileşimi Dokusu Doku Tane boyu Tane şekli Tanelerin arasındaki ilişki Tanelerin yönlenmesi

11 KAYAÇLAR MAGMATĐK KAYAÇLAR Ergimiş halde bir silikat hamuru olan magmanın veya akkorun yerkabuğunun derinliklerinde ya da yeryüzünde soğuyarak katılaşması sonucu oluşan kayaçlardır

12 KAYAÇLAR MAGMATĐK KAYAÇLAR MAGMATĐK KAYAÇLAR Magmanın soğuması ve katılaşması derinlerde yavaş yavaş olduğu zaman tam kristalli kayaçlar Soğuma ve katılaşma yeryüzünde veya yeryüzünde hızlı oluştuğunda camsı-kristalli kayaçlar Yeryüzüne yakın derinliklerde oluştuğunda da küçük kristalli kayaçlar oluşur.

13 KAYAÇLAR Hızlı soğuma Yavaş soğuma Đnce taneli doku Đri taneli doku

14 KAYAÇLAR MAGMATĐK KAYAÇLAR MAGMATĐK KAYAÇLAR Oluşum derinliklerine göre magmatik kayaçlar Derinlik (plutonik) Yarı derinlik (damar) ve Yüzey (volkanik) Kayaçları olmak üzere üç gruba ayrılır.

15 KAYAÇLAR MAGMATĐK KAYAÇLAR DERĐNLĐK (PLUTONĐK) KAYAÇLAR Tam kristalli, taneli ve yalnızca kristallerden oluşmuştur Yalnızca kristallerden oluştuklarından oldukça sağlam ve dayanıklıdırlar Yerkabuğunda değişik şekillerde Kütle halinde bulunurlar Boyutları birkaç km den 100 lerce km arasında değişir.

16 BULUNUŞ ŞEKĐLLERĐ Derinlere doğru genişleyen ve üst kesimleri kumbemsi, km2 den daha geniş kütlelere batolit, daha küçük boyutlulara ise stok denir

17 Lav şapkalı plato Lav şapkalı plato Volkanik boyun Dayk Dayk kümesi lakolit Sil dayk BATOLĐT Stok

18 Volkan Soğumuş tefra Aktif Lav akışı lakolit Volkanik baca Dayk Sil Stok Ksenolit Batolit

19 Lakolit Tabakalar arasına mantar şeklinde sokulmuş ve yan kayaçları kabartmış magmatik kütlelerdir

20 Fakolit: Kıvrımlı oluşumların aralarına girmiş olan kütlelerdir

21 Lapolit: Tekne şeklindeki magmatik kütlelerdir

22 Volkanik baca Volkan Dayk Piroklastikler Ve küller Sil Soğumuş tefra Aktif Lav akışı SĐL Yan kayaçla rın tabaka yüzeyle rine paralel olarak yerleşm iş kütledir Batolit Stok

23 Sill

24

25 Sil

26 DAYK Az derinliklerde tabakalı kayaçları dik veya eğik şekilli olarak kesen duvar şeklindeki levhamsı sokulumlara denir Volkanik boyun Işınsal dayk Çember dayk Stok Sil Dayk Stok Sil Batolit

27 Dayk

28 Dayk (Grand Tetons, Wyoming)

29 Dayklar

30

31

32 Dolerit daykı-obruğuntepe/konya

34 Dolerit daykları-ladik/konya

36 Derinlik kayaçları

37 Granit-granodiyorit: Açık renkli, çoğunlukla eşit boyda kuvars ve feldispattan oluşan kayaçlara granit denir Çok az miktarda mika ve hornblend içerir. Renkleri feldispatların ve diğer minerallerin cins ve miktarlarına göre gri, pembe ve kırmızı olabilir

38 Granitler!!!!

39 Granit

40 Granit

41 Granit

42 Granitler Kuvars Feldspat Amfibol Biotit Kuvars K Feldspat

43 PPL Muskovit Biotit Muskovit XPL

44 Bazen içindeki kristallerden biri (özellikle ortoklas) büyük kristaller halinde bulunur. Bu tür granitlere porfiri granit denir

45

46 Siyenit Açık renklidirler, beyaz, pembemsi gri, gri Bileşenlerini Potasyumlu Feldispat, hornblend biyotit ve piroksen oluşturur. % 5 kadar kuvars içerir. Monzonit Siyenittten daha koyu renklidir Đnşaat endüstrisinde kullanılır, granite göre ateşe karşı daha dayanıklıdır

47 siyenit

48 Monzonit

49 Diyorit Koyu yeşil, koyu yeşilimsi gri ve siyah renkli Tanelidir, hornblend kayaca porfiritik doku verebilir. Hornblend feldispattan daha fazladır. Genellikle kuvars içermez Granit ve gabrolarla beraber bulunur. Đyi cila tuttuğu için süslemelrde kullanılır

50

51 PPL Diyorit amfibol XPL amphibol Plajioklas

52 Gabro Koyu renkli bazik bir kayaçtır. Ana elemanlarını Plajioklas, ojit, olivin, hornblend ve biyotit oluşturur. Piroksen plajioklastan daha fazladır Gri siyah veya yeşilimsi renklidir Đri tanelidir. Nadiren porfiritik dokuludur. Türkiye de yaygın olarak bulunur Yapıtaşı olarak kullanılır. Eskişehir Porsuk barajı ve Hirfanlı barajı gabrolar üzerinde kuruludur.

53

54

55 Damar (Yarı derinlik) kayaçları Magma bazen yerkabuğu içinde çatlak ve boşluklarda, yeryüzüne yakın derinliklerde katılaşır. Bu kayaçlara damar kayaçları denir Bu tip taşlarda iri kristallerle beraber çok ufak kristalli bir hamur bulunur Bunlar derinlik ve yüzey kayaçları arasında geçiş taşlarıdır.

56 Pegmatit Đri kristalli ve granit magmasına bağlı olarak gelişen damar kayaçlarıdır

57 pegmatit

58 aplit Aplit Ufak taneli (çapı 1 mm den küçük) şekere benzer dokulu, kuvars ve feldispat içeren damar taşalrıdır

59 Aplit daykı-çamardı/niğde

60 diyabaz Diyabaz (dolerit) Plajioklas ve piroksenden oluşmuş yeşil renkli porfirik bir kayaçtır. Gabronun yüzey kayacıdır.

61 Dolerit/diyabaz daykı-konya kuzeyi diyabaz

62 diyabaz Dolerit-mermer dokanağı- Ladik-Konya

63 Dolerit-Obruğun T. (Konya)

64 Dolerit-Obruğun T. (Konya)

65 dunit Ultrabazik kayaçlar

66 Kimberlit

67 peridotit

68 Serpantinleşmiş peridotit Dere (Konya)

69 Serpantinleşmiş peridotit Dere (Konya)

70 serpantin

71 serpantin

72 Serpantin Dere-Konya

73 Magmatik kayaçların kimyasal sınıflaması: (SiO 2 ) içeriğine 66% + SiO 2 ASĐDĐK 52-66% ORTAÇ 44-52% BAZĐK < 44% ULTRABAZĐK Şeklindedir

74 VOLKANĐK (YÜZEY) KAYAÇLAR

75 KAYAÇLAR MAGMATĐK KAYAÇLAR VOLKANĐK (YÜZEY) KAYAÇLAR Magmanın yeryüzünde veya yeryüzünün yakın derinliklerinde soğuması sonucu oluşan kayaçlardır. Katılaşan magmaya lav denir Bunlar yarı kristalli porfirik yapılıdır. Çoğu kez gözle görülen çeşitli kristaller kristal olmayan camsı bir hamur içinde bulunur. Magmanın yeryüzüne çıktığı yerlerde volkanlar oluşur

76 SÖNMÜŞ: Püskürmen in olmayacağı volkanlar Uykuda olan Gelecekte etkinlik gösterebilir Aktif volkan Levha Hareketi Sönmüş volkan Aktif Etkinlik gösteren magma Astenosfer volkanlar *3

77 Bir volkanik faaliyet esnasında yeryüzüne üç halde madde çıkışı olur Katı Sıvı gaz

78 Gaz çıkışı

79 kül

80 Lav gölü

81 MAGMADA YÜKSEK GAZ KONSANTRASYO NU (SU BUHARI, KARBON DĐOKSĐT, NĐTROJEN) FELSĐK KĐMYASAL BĐLEŞĐM -YÜKSEK VĐSKOZĐTE PATLAMALI PÜSKÜRMELER

82 AKMA PÜSKÜRMELERĐ MAGMADA DÜŞÜK GAZ KONSANTRASYONU MAFĐK KĐMYASAL BĐLEŞĐM (DEMĐR ĐÇEREN MĐNERALLER) DÜŞÜK VĐSKOZĐTE

83 YAKLAŞAN LEVHA SINIRLARI TĐPĐK OLARAK PATLAMALI- GENELLĐKLE FELSĐK 4_19b DALMA-BATMA Subduction-zone island arc JAPON ADALARI (Japan) (b)

84 UZAKLAŞAN LEVHA SINIRLARI 4_19c Continental rift (East African rift) KITASAL RĐFT DOĞU AFRĐKA (c) *2

85 Okyanus ortası sırt Yüksek viskoziteli-genellikle bazik bileşimli

86 Okyanusal sıcak noktalar 4_19e Oceanic intraplate hot spot (Hawai i) okyanus sıcak noktaları Havai adaları (e)

87 Kıtasal sıcak noktalar 4_19g Kıtasal kabuk üzerindeki Sıcak noktalar Continental intraplate hot spot (Yellowstone) (g) *2

88 Krater Leğen şeklindeki kenarları dik çukurluklara krater denir. Volkanik krater, volkan bacasının duvarlarının püskürme esnasında içe doğru çökmesi ile oluşur

89 krater

90 krate r

91 Volkan tipleri Tabla (plato) şeklindeki volkanlar Kalkan şekilli volkanlar Kül-cüruf volkanları Bileşik volkanlar Volkanik dom Volkanik boyun Kaldera

92 Tabla (plato) volkanları Önce oluşan Lav akımları Yarıklar

93 Kalkan şekilli volkanlar Kenar erupsiyonu shield Merkezi çıkış Merkezi kaldera Magma Haznesi Hafifçe eğimli yamaçlara sahip büyük volkanlardır. Düşük viskoziteye sahiptirler Genellikle bazaltlardan yapılıdırlar

94 Columbia Nehri Bazalt alt Platosu

95 Kalkan şeklinde volkanlar

96 Koni şeklinde volkanlar

97

98 Karadağ-Karapınar

99 Karapınar

100 Karapınar

101 Kula/Manisa

102 Kula/Manisa

103 Gevelle Dağı-Sille

104 Takkali Dağ-Sille

105 Kül- curuf konileri Bir süreçte püsküren volkanlardır Patlamalar olur, fakat küçük boyutludurlar Koni piroklastik yğıntılardan oluşur

106 Kül l konileri Merkezi baca Kayaç parçaları ile Doldurulmuştur Krater Piroklastik Materyal Seviyeleri

107 Kül l konileri

108 Bileşik volkanlar (strato-volkanlar) Birbiriyle ardalanmalı lav ve piroklastiklerde oluşur St. Helens Dağı (1980 öncesi) Genellikle andezitik bileşimlidirler Tipik olarak dalmabatma zonu volkanlarıdır

109 Piroklastik tabakaları lavlar composite

110 Volkanik boyun

111

112 Volkanik boyun

113 Volkanik boyun (Fransa)

114

115 Volkanik boyun-ışı ışınsal dayklar

116 Erenlerdağ volkanitleri-kızılören/konya

117 Asarkale Tepe-Yükselen/Konya

118 Volkanik dom Lav domlarının şematik kesiti

119 Afyon Trakitik domları-afyon

122 Kaldera Dairesel dik kenarlı, çapı derinliğinden en az üç kez büyük olan volkanik çöküntülere kaldera denir

123 4_19h Kaldera Caldera (incipient rifting; Jemez caldera) (h)

124 Kaldera

125 Crater lake 10 km çapında bir kalderadır Bir zamanlar Mazama dağı adı verilen bir strato volkan tepede yer alırdı Mazama dağı şimdi gölün altındadır Crater Lake Kalderası

126 Crater Lake Kalderasının Oluşumu umu

127 kaldera

128 Küçük- patlamalı volkanik şekillerin Kesiti (Wohletz and Sheridan,1983) a) Scoria Cüruf konisi Cone b) Maar km dia km dia c) Tuff Tüf çemberi Ring km dia d) Tuff Tüf konisi Cone km dia

129 Fa. Maar, (Oregon) b. Tüf çemberi, (Hawai) c. Cüruf konisi (Đzlanda) a b c

130

131

132

133

134 Volkanik aktivite Gaz boşlukları Lav akışları Lav domları Piroklastik düşme ve piroklastik akmalar Lahar ve moloz çığları Volkanik gazlar Gayzerler

135 GAZ BOŞLUKLARI HIZLI SOĞUMA SONUCU OLUŞAN GAZ CEPLERĐ

136 Karacadağ bazaltı/siverek-şanlıurfa

137 PAHOHE LAV AKIŞI PAHOHE PÜRÜZSÜS SIVI GĐBĐ AKIŞ *3 *3

138 Pahoehoe lav

139 AA LAV AKIŞI AA PÜRÜZLÜ, BLOKSU AKIŞ

140 Aa lav

141 Aa ve Pahoehoe

142 a Pahohe lav Solda pahohe,, sağda AA lavlar b

143 Yastık lavlar Ulukışla/Niğde

144 Ulukışla/Niğde

145 Ulukışla/Niğde

146 Ateş kaynakları

147 PĐROKLASTĐKLER VOLKANDAN PATLAMAYLA PÜSKÜRTÜLEN LAV TEFRA ÇIKIŞ ESNASINDA HAVADA SOĞUYAN LAV

148 Piroklastik akış Piroklastik akım suspansiyon halindeki sıcak piroklastik materyal, hava ve gaz karışımının gravite etkisiyle aşağıya doğru akışı sınucu gelişir Hızları oldukça yüksektir ( km/saat)

149 Piroklastik akış Unzen

150 Masaya volkanı Volkanik gaz

151 Gayzer

152 Volkanik malzeme bazen katı olarak yeryüzüne çıkar. Katı maddenin tane boyu değişiktir > 32 mm- blok veya volkan bombası 4-32 mm lapili < 4 mm volkan külü veya tüf

153 Volkan bombası

154 Volkanik bomba

155 lapili

156 Volkan külü/tüf volkanikbreş

157 tüf

158 Küçükmuhsine fm/kampüs kuzeyi/konya

159 Kula/Manisa

160 Kilistra/Konya

161 Kilistra/Konya

162 Kilistra/Konya

163 Kilistra/Konya

164 Sille/Konya

165 Sille/Konya

166 Sille/Konya

167 Sille/Konya

168 Erenlerdağ volkanitleri Kızılören/Konya

169 Erenlerdağ volkanitleri Kızılören/Konya

170 ignimbirit

171 Đgnimbirit-Çamardı/Niğde

172 Başlıca volkanik kayaçlar Riyolit Granitin yüzey kayacıdır. % 68 ten fazla SiO2 içerir Đnce taneli ve sert dokuludur Kuvars ve feldispat içerir Bu mineraller genellikle camsı bir hamur içinde bulunur Kayaçta kristalden çok cam varsa kayaç obsidiyen adını alır

173 riyolit

174

175 OBSĐDĐYEN

176 Andezit Diyoritlerin yüzey taşıdır %52-63 oranında SiO2 içerir Plajioklas ve kuvars, piroksen ve az hornblend içerir Andezitik magma çok güçlü patlamalar oluşturur. And dağlarından ismini alır

177

178 PORFĐRĐTĐK ANDEZĐT FENO KRĐSTALLER MATRĐKS

179 Mikroskop görüntüsü

180 Bazalt %52 den az SiO2 içerir Gabroların yüzey taşıdır Koyu gri-siyah renklidir Plajioklas, piroksen, olivin ve biyotit içerir Bol gaz boşlukları vardır Bazaltik lavlar düşük viskoziteye sahiptir 20 km den daha fazla akbilirler Okyanus tabanlarını büyük bir bölümü bazalttan yapılıdır.