Birol Ertan * Bergama-Ovacık Altın Madeni Konusundaki Danıştay Kararının Değerlendirilmesi

Transkript

1 Bergama-Ovacık Altın Madeni Konusundaki Danıştay Kararının Değerlendirilmesi Birol Ertan * t988'de ülkemize gelen yabancı şirketlerin yaptığı altın arama çalışmalannda, ülkemizin değişik yerlerinde ekonomik olarak işletilebilir altın rezervleri belirlenmiştir. Bu çalışmalar ile Bergama-Ovacık, Gümüşhane-Mescitli, Balıkesir Edremit, Eskişehir-Kaymaz ve Artvin yörelerinde i milyon tonu geçen oranlarda ve ekonomik olarak işletilebilecek düzeyde altın tenörünü içeren rezervlere rastlanmıştır. Ayrıca İzmir, Çanakkale, Ankara, Kayseri ve Trabzon gibi illerde değişik bölgelerde de altın arama çalışmaları devam etmekte olup, ülkemizin birçok yerinde altın arama <?alışması yapmak için izin alınmış ya da izin başvurusu yapılmış bulunmaktadır. Bu çalışmalar ile Bergama-Ovacık yöresinde 9 griton altın ve ı 1 gr/ton gümüş tenörü bulunmuş ve ton rezerv tespit edilmiştir. Bu makale ile Danıştay'ın Bergama-Ovacık altın madeni konusundaki kararını değerlendirecek ve yargının çevreye duyarlı bu örnek kararının haklı gerekçelerini belirlemeye çalışacağız. Danıştay 6. Dairesinin, ı 3 Mayıs ]997 tarihli ve E. 1996/5477, K. 1997/2312 sayılı kararının haklı gerekçelerine geçmeden önce; davanın konusu, davanın içeriği ve kararı gözden geçirelim. Davanın Konusu: Bergama-Ovacık bölgesinde siyanürlü liç yöntemiyle altın madeni işletilmesine izin veren İzmir ı. İdare Mahkemesi'nin 2 Temmuz ı 996 tarihindeki 1996/538 Karar ve ] Esas sayılı kararının usul ve kanuna aykırı olduğu öne sürülerek bozulma istemine ilişkindir. Davanın İçeriği: İzmir ilinin Bergama ilçesi ile Dikili, Ovacık ve Çamköy çevresinde Eurogold Madencilik A.Ş. tarafından yapılacak altın işletmeciliğine taahhütname koşullarının yerine getirilmesi, işletme öncesinde, sırasında ve kapandıktan sonra firmanın sorumluluğunun sona ermesine kadar geçecek sürede İzmir Val iliği'nin başkanlığında ve koordinatörlüğünde oluşturulacak İzleme Denetleme Komisyonu'nca faaliyetin taahhütname çerçevesinde izlenmesi ve denetlenmesi, çevre yasalarına uyulması ile ilgili kurlım ve kuruluşlar tarafından yürürlükteki mevzuat uyarınca diğer önlemlerin alınması kaydıyla izin vc. Ankara Üniversitt:si Sosyal Bilimler Enstitüsü Kt:ııt ve Çevre Bilimleri Doktora Öğrencisi. Çağdaş Yerel Yönetimler, Cilı 7 Sayı 3 Temmuz 1998, s. n-no.

2 Bergama-Ovacık Altın Madeni Konusundaki Danıştay Kararı 73 rilmesine ilişkin Çevre Bakanlığı işleminin iptali isteğiyle İzmir İdare Mahkemesi'nde dava açılmıştır. İdare Mahkemesi, davalı Bakanlığm yasaların kendisine verdiği yetki ve sorumluluklar çerçevesinde konuyu ayrmtılı biçimde incelediği, çevre değerlerinin korunması, halkın sağlığı ve güvenliği açısından a Imması gereken önlemleri en ince ayrıntılarına kadar saptayarak aldığı dava konusu izin işleminin toplum sağlığı, doğal, tarihi ve kültürel değerler üzerinde kamu yararı ve yasal düzenlemeler açısından sakınca yaratmayacağını ileri sürerek dava konusu işlemde mevzuata aykırı bir durum bulunmadığı sonucuna varıldığı gerekçesiyle davanın reddine karar vermiş ve bu karar temyiz edilmiştir. Dal1lştay, ilgili yasa hükümleri ve diğer mevzuatı hatırlatarak dava konusundaki kararına dayanak oluşturmuştur. Danıştay, ilgili mevzuattan aşağıdaki gibi yararlanmıştır: "Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nın 17 maddesi ile herkesin yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkı; 56. maddesinde, herkesin sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkı güvence altına alınmış ve çevreyi geliştirme, çevre sağlığını koruma ve çevre kirlenmesini önlemenin Devletin ve vatandaşların ödevi olduğu öngörülmüştür. Ayrıca, 2872 sayılı Çevre Yasası'nın Amaç maddesi (madde 1) ile çevrenin korunması, iyileştirilmesi: kırsal ve kentsel alanda arazi ve doğal kaynakların en uygun biçimde kullanılması ve korunması; su, toprak ve hava kirliliğinin önlenmesi; ülkenin bitki ve hayvan varlığı ile doğal tarihsel zenginliklerinin konınarak bugünkü ve gelecek kuşakların sağlık, uygarlık ve yaşam düzeyinin geliştirilmesi ve güvence altına alınması için yapılacak düzenlemeleri ve alınacak önlemleri ekonomik ve toplumsal gelişme erekleriyle uyumlu olarak belirlemek ve Iıukuksal ve teknik esaslara göre düzenlemek olduğu belirlenmiştir." Danıştay karanııda siyanüriu yöntemle işletilecek a[tm madeniyle ilgili yaptırılan çevresel etki değerlendirmesi ve bilirkişi raporlarına da atıfta bulunulınaktadır: "Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) ve bilirkişi raporlarında; siyanür işlemlerinin atmosfer, yeraltı suyu, flora-fauna, gürültü ve titreşim, arazi kullanımı üzerindeki etkileri incelenmiş; bölge topraklarının sudan (yüzey taşkını ile) ve rüzgardan oluşan erozyon potansiyelinin yüksek ve orman topraklarının erozyon derecelerinin 2. ve 3. sınıf, diğer yerlerde ise 1. sınıf olduğu, ormanın erozyon ve toplum sağlığı yönünden katkısının bulunduğu, zeminin geçirimli özelliğe sahip olduğu, yörenin 1. derece deprem kuşağında bulunduğu, yeraltı suyunun beslenmesinin yağıştan ve yüzeysel a kıştan süzülme ile oluştuğu, proje sahasındaki yağışların taşkınlara neden olacağı, kış mevsiminde ve ilkbaharda yağış miktarı ve şiddetinin oldukça yüksek olması nedeniyle toplama havzasında bu mevsimlerde taşkınlar olduğu, yöre halkının büyük ölçüde yeraltı sularını kullandığı, bir sızıntı durumunda yeraltı suyuna zehirli artıkların karışabileceği, siyanür açısından ph değerlerinin önemli olduğu ve bu değerin yağışlardan etkilendiği, ph değerinin düşmesi durumunda siyanürün en tehlikeli olan

3 74 Çağdaş Yerel Yönelimler, 7 (3) Temmuz 1998 HCN (Hidrojensiyanür) gazına dönüşeceği, düşük kaynama noktasına (25.7 OC) sahip olduğu için HCN'nin atmosfere karışma riskinin yüksek olduğu, siyanürün büyük toprak katmanları tarafından çok miktarda uzaklaştırılsa da zaman içerisinde hidroliz gibi nedenlerle yeniden su ortamına salıveriidiği, işletme sonucunda ortaya çıkacak ağır metallerin izlenmesi gerektiği, atık barajında bulunan maddelerin yeraltı suyu ü zerine olası etkisinin yıl sürebileceği, işletme sonrasında işletmecinin 5 yıllık bir izleme süresi taahhüdünde bulunduğu, bölgede ayrıntılı bir hidrojeoljik etüd yaptınlmasının gerekli olduğu, atık barajında astarın kendi geçirgenliğinden ve' astardaki delik ve kusurlardan dolayı sızınttlar olabileceği, bu nedenle atık barajı ve astarlama işleminin önemli olduğu, atmosfere ya da toprağa bir sızıntı durumunda çevrenin ve tlora-faunanın olumsuz etkilere maruz kalabileceği; firmanın iyi niyeti, taahhütnamede öngörülen koşullara titizlikle uyacağı, izleme ve denetleme sorumluluklarının merkezi ve yerel otoritelerce harfiyen yerine getirileceğine olan güvene bağlı kalınarak dava konusu işlemde kamu yararı ve mevcut yasal düzenlemeler açısından sakınca bulunmadığı belirtilmiştir. ÇEO raporundan, altın madenciliğinde, liç işleminde kullanılan siyanür ve ortaya çıkacak diğer ağır metallerin çevre ve insan sağlığı için olumsuz etkiler yaratacak olası bir risk ve tehdit unsuru oluşturduğu, özellikle çok kuvvetli bir zehir olan siyanürün toprağa, suya ve havaya karıştığı zaman her türiu canlı açısından zararlı olduğu, dolayısıyla proses gereği atık barajlarına pompalanan siyanürlü atıkların, geçirimsiz olarak planlanan bu atık barajlarından oluşabilecek sızıntılar nedeniyle su kaynaklarına ve diğer kullanım alanlarına ulaşma olasılığı bulunduğu ve siyanürle altın madeni işletilmesindeki risk unsurunun ön plana çıktığı, ayrıca aynı risk sebebiyle bu bölgelerdeki 1l0ra ve faunanın da bozulma tehdidi altında kaldığı anlaşıldığından, siyanürün insan sağlığı ve çevre açısından çok büyük bir risk oluşturması karşısında daha da duyarlı olunması zorunludur." Danıştay kararı, çevrenin bütüncü! yapısına dikkat çekerek çevre sorunlarınm ortaya çıkması ve zincirleme etkilerinin anlaşılması bakımından "ekolojik denge"nin korunmasının önemi konusundaki bilinci ve duyarlılığını göstermiş ve kamu yararını, İnsan yaşamının korunmasını kapsayacak biçimde geniş anlamda algılayarak çevreyi "yaşam çevresi" olarak değerlendirdiğini oıiaya koymuştur: "Çevre, doğal ve yapay unsurları içinde barındıran ve her tür insan faaliyetinin yer aldığı belirli dengelerle varlığını sürdürmektedir. Sistemi oluşturan denge unsurlarının yitirilmesi halinde çevrede meydana gelecek bozulmaların canlılar üzerinde yıkıcı etkilere yol açacağı ve çevre kirliliğini oluşturacağı açıktır. Canlı yaşamın en önemlisi olan insan yaşamının sağlıklı, dengeli, bozulmamış bir çevrede sürdürulıncsi esastır. İnsan yaşamının korunması bir öncelik olduğuna göre, insanın doğal yaşam temelinin korunması ve geliştirilmesi gerekmekte ve çevrenin korunması insan yaşamının vazgeçilmez bir unsuru olmaktadır. Bu durumda yukarıdaki saptamalardan hareketle, dava konusu altın madeni işletme yönteminin yarattığı sakıncaların doğrudan ve dolayıı olarak insan yaşamı ile ilgili olması karşısında, belirtilen Anayasa ve yasa hükümleri de dikkate alınarak dava konusu idari işlemin yargısal denetiminde öncelikle kamu yararı ve bu kavramdaki önceliklerin irdelenmesi gerekmektedir.

4 Bergama-Ovacık A/lm Madeni Konusundaki Dal7lştay Kararı 75 "İşletmecinin iyi niyeti, önlemlerin titizce denetlenmesi gibi kavramlara bağlı kalınarak faaliyet sonucunda elde edilecek ekonomik değerin, doğada doğrudan veya dolaylı olarak insan yaşamı üzerindeki risk faktörünün gerçekleşmesi halinde meydana getireceği tahribatın karşılaştırılması halinde, kamu yararının öncelikle insan yaşamı lehine değerlendirilmesi doğaldır. Siyanür liçi yöntemi ile altın madeni işletilmesinde, işletmeciyle ve yapılacak olan denetime duyulan güvene bağlı olarak risk olasılığının azalacağından söz etmek mümkün değildir." BUtUn bu dayanakları ve değerlendirmeleri sonunda Yüksek Mahkeme, Bergama-Ovacık'ta siyanürlü yöntemle altın madeni işletmeciliğinin yasaklanması konusundaki son kararını vermiştir: Karar: "Yukarıdaki teknik ve hukuki belirlemeler karşısında, insanın yaşama hakkını ve devletin de çevre sağlığını koruma, çevre kirlenmesini önleme, herkesin yaşamını beden ve ruh sağlığı içerisinde sürdürmesini sağlama ödevlerini dikkate aldığımızda, çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) ve Bilirkişi Raporlarında da öngörülen olası risk faktörleriyle çalışan ve bu riskin gerçekleşmesi durumunda doğrudan ya da dolaylı olarak insan yaşamını etkileyeceği kesin olan siyanor liçi yöntemi ile altın madeni işletilmesine izin verilmesi yolundaki dava konusu işlernde kamu yararına uygunluk bulunmayarak İzmir 1. İdare Mahkemesi'nin 02 Temmuz 1996 günlü E: 1994/643, K: 1996/538 sayılı kararının bozulmasına oybirliğiyle karar verilmiştir." Danıştay kararı ile ayrıntılarına girilmeyen Bergama-Ovacık yöresinin doğal ve tarihsel konumu konusunda kısa bir hatırlatmada bulunmak, incelediğimiz konul1lın öneminin anlaşılması açısından yararlı olacaktır. Bergama-Ovacık Yöresİ Ovacık altın madeninin işletileceği bölge, yılda i milyona yakın turistin ziyaret ettiği, yıl eskiye dayanan tarihi kalmtıları ve doğal güzel! ikleriyle hıristik bir merkez durumunda bulunan Bergama'ya 7 km., ülkemizin önemli turistik sahil kasabaları olan Dikili ve Çandarlı'ya 5 km. uzaklıktadır. İşletilmesi istenen maden in 50 metre yakınından ise yoğun trafiği bulunan Çanakkale İzmir karayolu geçmektedir. Ovacık köyü, kişinin geçimini sağladığı, dünyanın en İnce lifli pamuğunu üreten ve ülkemizin en verimli ovalarından birisi olan Bakırçay Ovasıının da ortasında bulunmaktadır. Altın madeni bölgesindeki toplam i O köyde yaşayan insan sayısı ı 5.000'in üzerindedir. Bu açıdan Ovacık altın madeni, dünyadaki örneklerin tersine, yoğun yerleşme alanlarının ortasında bulunmaktadır. Oysa ki, ABD, Kanada ve Güney Afrika gibi diğer ülkelerdeki altın madenlerinin çok büyük bir kısmı yerleşimierin olmadığı dağlarda ya da çöl özelliği gösteren bölgelerde faaliyet göstermektedir.

5 76 Çağdaş Yerel Yönetimler, 7 (3) Temmuz 1998 Bergama yöresi, meteorolojik açıdan yarı nemli. ikinci dereceden mezotermal, yaz mevsiminde çok kuvvetli su noksanı bulunan ve denizel şartlara yakın iklim tipine girmektedir. Su sıkıntısı nedeniyle de tarımsal sulamada sıkıntılar yaşanmakta, birçok alanda sulu tarım yapılamamaktadır. Ovacık'ın tek su kaynağı, köylülerin bahçelerindeki su kuyuları olup 30 kuyudan 7-16 metre derinlikten içme ve kullanma suyu sağlanmaktadır. Altın madeni için araştırmaların sürdüğü tepeden gelen ve cami bahçesine kadar ileti len bir kaynak suyu bulunmaktadır. Bu durumda, yörenin su gereksinimini yeraltı suları karşılamaktadır. Meteorolojik açıdan çok kuvvetli su noksanı bulunan bir bölge olmasına karşın, Ovacık madeninde günde metreküp su kullanılacaktır nüfuslu Bergama şehri günde metreküp su kullanırken, bu madende şehrin kullandığı suyun % 10'unun kullanılması söz konusudur. Bakırçay Ovası ve bölgedeki yerleşimlerin su gereksiniminin yeraltı sularından karşılandığı düşünüldüğünde, madende kullanılacak su, yöredeki su sıkıntısını arttıracaktır. Bergama yöresinin doğal, tarihi ve kültürel yapısına ilişkin değerlendirmeden sonra, bu güzellikleri ciddi biçimde tehdit edecek olan siyanürlü yöntemle altın madeni işletmeciliği konusundaki gerçekleri incelemeye geçebiliriz. Siyanürlü Yöntemle Altın Üretimi Siyanür, Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliğinin "Sudaki Tehlikeli ve Zararlı Maddeler" Tebliğine göre, en tehlikeli maddedir. Siyanürlü yöntemle altın elde edilmesinin tarihi 1867 yılında ABD'de alıııan bir patente kadar uzanır. Yöntem, ilk kez 1891 'de Güney Afrika'da bir altın madeninde kullandmıştır. Ekonomik olarak mal iyetin fazlalığı nedeniyle uzun süre uygulanamayan yöntem, 1970'de yığın yıkama tekniğinin gelişmesiyle siyanürlü yıkama yöntemi olarak yaygın olarak düşük tenörlü epitermal altın cevherleşmelerinde kullanılmaya başlamıştır. Yığın yıkama tekniği ile altın ve gümüş gibi değerli metaııer, yığın haline getirilmiş cevherli kayadan siyanür püskürtülmesiyle yıkanarak elde e dilmektedir. Siyanürlü yöntemlerle altın üretmek, iddia edildiği gibi tehlikesiz bir yöntem değildir. Örneğin, Washington Yeryüzünü Denetleme Enstitüsü'nün hazırladığı bir rapor, "altm madenciliğinin ABD'de dağları yok ettiğini, şimdi de ekosistemi ve insanların sağlığını yok etmeye başladığını" iddia ediyor. Bir başka örnek, ABD Hükümetinin de desteklediği, merkezi Washington'da bulunan Mineral Policy Center adlı bir örgüt, ABD'de ve diğer ülkelerde yerel düzeyde siyanürlli altın madenierinin zararlarına karşı mücadele veren 324 örgütle koordineli olarak çalışmalarını sürdüriiyor. Bu örgütler ABD, Gana, Güney Af

6 Berga/lla-Ovacık Alım Madeni Konusundaki Damştay Kararı 77 rika, Kanada, Avustralya, Rusya gibi siyanürlü yöntemle altın madenciliği yapılan ülkelerde faaliyet gösteriyor. Uluslararası çevre duyarlılığının sembolü ve en önemli çevre kuruluşlarından birisi olan Greenpeace örgütü, siyanürlü yöntemle işletilen altın madenciliğini çevre için en önemli tehditlerden birisi olarak niteleyerek, bu yöntemle yapılan madenciliğe karşı savaş başlatmıştır. Siyanürlü yöntemlerle işletilen madenierin çokluğu nedeniyle ABD büyük bir tehlike içinde bulunuyor. Sorumsuzca İşletilip terkedilen madenlerdeki siyanür ve diğer ağır metaııeri içeren zehir havuzları ABD halkı için büyük bir tehlike kaynağı oluşturmaya devam ediyor ve ABD Maden Yasası'nın bu tehlikelerin ortadan kaldırılması yönünde değiştirilmesi için yoğun çalışmalar yapılıyor. Kulis çalışmaları sonucu engellenen bu girişimlerin ABD halkına çok ağır sonuçlar getirmesi olasılığı sıkça dile getirilmektedir. Konuyla bağlantılı olarak, ABD Çevre Koruma Ajansı EPA'llIn 1992'de yayımladığı verilere göre~ ABD madenierindeki 900'den fazla siyanür ve ağır metaller içeren atık havuzlarınııı 800'den çoğunda tehlikeli düzeyde sızıntı meydana geldiği saptanmış, 200'den fazlasında insan sağlığının tehdit edildiği belirlenmiştir. Mineral Policy Center'ın raporlarına göre, ABD'de 'i aşkın ( ) terkedilmiş maden bulunuyor ve siyanür gibi zehirli maddelerin depolaıııp terkedildiği bu madenlerin zelıirli maddelerden temizleneliilmesi için 71,5 milyar dolarlık bir kaynağa gereksinim duyulduğu açıklanmaktadır. Bu terkedilmiş madenierde her yıl İnsanların öldüğü ve yaralandığı, çevrenin sürekli zelıirli maddelerle kirletildiği ve ekolojik dengenin bozulduğu belirtilmektedir. Madeıılerdeki zelıirli maddelerin depolandığı atık havuzlarından ve zelıirli maddelerden kaynaklanan kazalaı'a ilişkin bilinen onlarca örnek göstermek mümkün. Nevada Vahşi Hayatz Koruma Kuruluşu'nun araştırması bunun en iyi örneklerinden birisidir. Bu araştırmaya göre, ı yı llarını kapsayan dönemde yalnızca Nevada'da siyanürlü altın madeni bölgesinde madencilerin tuttuğu istatistiklere göre 1 O.OOO'i aşkın vahşi hayvan zehirlenerek ölmüştür. Siyanürlü yöntemlerle altın üretiminin tehlikesiz bir uğraş olmadığı, bunca örnekten iyi bir şekilde anlaşılmaktadır. İrlanda (Westport) ve Yunanistan'da siyanürlü altın madenierine karşı gösterilen tepkiler üzerine bu girişimlerden vazgeçilmesi, bu ülkelerdeki halkın siyanüriu altın üretimi yönteminin sonuçları konusunda bilgi sahibi olduğunu göstermektedir. Türkiye'de siyanürlü yöntemle altın işletmeciliği yapacak olan Alman ortaklı şirketin, Almanya'da ayııı yöntemle altın madeni işletememesi çelişik bir durum değil midir? SiyanürIü yöntemle altın işletmeciliği, Avrupa Parlamentosu kararında da belirtildiği üzere, bütün Avrupa Birliği lilkelerinde yasaklanmıştıl'. Av

7 78 Çağdaş Yerel Yönetimler, (3) Temmuz 1998 rupa Parlamentosu, oybirliğiyle "Avrupa Birliği ülkelerinde uygulanması yasak olan siyanürlli yöntemle altın madeni işletilmesinin Tlirkiye'de de yasaklanması için" bir tavsiye kararı almış ve bunu ülkemize bildirmiştir. Ayrıca, bu yöntemle altın madeni işletecek Alman şirketinin uyarılmasını kararlaştırmıştır. Bergama-Ovacık Altın Madeninin İşletilmesinden Doğacak Riskler Eurogold Madencilik, Ovacık'ta, siyanürlü yığın yıkama tekniğiyle, 3 yıl kazı ve 5 yıl yeraltı kazı çalışması olmak üzere 8 yıl altın madeni işletecektir. açık Halen ülkemizin 572 yöresinde siyanüriu yöntemle çalışmak için izin bekleyen ve işletmecilerinin çoğu yabancı şirketler olacak altın madeni rezervleri bulunmaktadır. Bergama-Ovacık altın madeni konusunda veri len kararın diğerlerine örnek olacağı düşünüldüğünde, ülkemizin siyanlir kullanılarak işletilecek altın madenieriyle ilgili vereceği karar büyük önem taşımaktadır. Verilecek sorumsuz ve acele bir kararın ülkemizin siyanür çukurlarıyla kaplanmasına yol açması olanaklıdır. Bu önemli kararı vermeden önce, ulusal maden politikasının belirlenmesi, madenlerimizin ülke ekonomisine en yüksek katkıyı koyacak şekilde bilimsel normlara uygun olarak işletilmesi yanında, halk sağlığının ve gelecek kuşakların karşılaşabileceği ciddi tehlikelerin de tümüyle giderilmesini içeren her türlü önlernin alınmasını sağlayan yasal ve yönetsel dlizenlemelerin hazırlanması gerekmektedir. Bu gerçekler, Danıştay'ın verdiği çevreye duyarlı kararın haklı lığın i bir kez daha gözler önüne sermekted ir. Ovacık altın madeninde iki milyon tondan fazla toprak ton siyanlirle karıştırı larak altın elde edilecektir. Bu işlem sonucu topraktaki ton arsenik, ve herbiri ton dolayında civa ve kurşun gibi zehirli maddeler tuz halinden kurtularak tehlikeli biçimde serbest element haline geçecektir. Altını alınan ve içinde siyanür, arsenik, civa ve kurşun gibi öldürücü ve kanser yapıcı ağır metaller bulunan çamurun siyanürünün bir kısmı arıtıldıktan sonra bir deponi alanında tutulacaktır. Bu atık havuzunun altına kil ve jeomembran i çeren sızdırmaz tabaka oluşturulacağından tehlikeli maddelerin yeraltı sularına sızmayacağı kabul edilmektedir. Birinci derece deprem bölgesi olan bu deponi alanının bütünlüğü, deprem, sel gibi beklenmeyen olaylarla bozulursa ya da sızdırma gibi nedenlerle siyanür, arsenik, civa, kurşun gibi maddeler yeraltı sularına karışırsa bunların içme suları ve zehirli sularla sulanan sebzeler yoluyla insan sağlığını doğrudan etkilernesi söz konusudur. Ayrıca, insan vücudunda u zun yıllar biriken ağır metallerin çeşitli hastalıklara yol açması mümkündür. Bu gerçekler de Danıştay kararının haklı dayanakları arasında görülmelidir. Siyanürlü yöntemle altın üretimi konusundaki tehlikenin yalnızca siyanür tehlikesi olmadığı anlaşılmaktadır. Kanser yapıcı ağır metaller olan arsenik, civa, kurşun gibi zehirli maddelerin açığa çıkarılarak topluma uzun yıllar bo

8 Bergama-Omcık Altm Madeni Konusundaki Danıştay Kararı 79 yunca yeraltı sularıyla ulaştırılınası sonucu insanlar ve diğer canlılar üzerinde bırakacağı etkiler ile yıl sonra ortaya çıkacak kanser olayları dikkate a lınmalıdır. Ayrıca, madenin işletilmesi süresince patlatma gibi madenin işletilmesinden kaynaklanan ve ağır metallerin havaya karışmasının yaratacağı hava kirliliğinin oluşması mümkündür. Ayrıca, maden çıkarılması, patlatma, delme gibi etkinlikler çerçevesinde gürültü kirliliğinin de yaşanması kaçınılmazdır. ABD, Kanada, Meksika, Güney Afrika gibi iilkelerde siyanürlü yöntemle altın madenciliği, insanların yaşamadığı dağ başlarında ya da çölortasında yapıldığı ve oldukça tehlikeli sonuçlar doğurduğu halde, ülkemizde tarihi-turistik bir yerleşim bölgesinin ortasında arsenik, kurşun, civa ve siyanür gibi zehirlerin depolandığı atık havuzu bulunan bir altın madeninin oluşturulmaya çalışılmasını anlamak oldukça güçtür. Danıştay kararı ile insan yaşamının ekonomik Çlkarlardan daha önemli olduğu belgelenmiş ve her konuda olumsuz örneklerin yaşandığı bir ülkede, yargının tarafsız, adil ve örnek kararları ile ülke geleceğine yönelik umutlarımız filizlenmiştir. Sonuç ve Değerlendirme Eurogold Madencilik'in yaptırmış olduğu çevresel etki değerlendirmesi (ÇED) raporunda; siyanür ve arsenik, civa, kurşun gibi ağır metallerin yeraltı sularına sızma riskinden söz edilmektedir. Yörenin yeraltı su potansiyelinin az Iığı ve sızmanın birikerek yeraltı sularında yoğunlaşması sonucu halk sağlığını tehdit edecek kirlenmelerin oluşması kaçınılmazdır. ÇED raporunda, atık havuzunda bulunan siyanür ve diğer zehirli maddelerin yeraltı suyuna potansiyel etkisinin yıl gibi uzun bir zaman sürecinde oluşabileceği belirtilmektedir. Maden işletmesi 8 yıl süreceği halde, siyanür havuzundaki sızıntıların izleme sisteminin 50 yıl çalışması ve yeraltı sularının da yıl için izlenmesi gerekmektedir. Maden çıkarma faaliyeti biten şirketin madeni terketmesinden sonra bu izleme faaliyetleri nasıl yapilacaktır? Bu izleme faaliyetlerini kim yapacaktır? İleride ortaya çıkabilecek önemli tehlikelerin önlenebilmesi için henüz ciddi çalışmalar yapılmadığı görülmektedir. Dokuz Eylül Üniversitesi Hidroloji Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Şevki Filiz'e göre; "suyun yeraltında izlediği yollar ve geçirdiği zaman", bir süreç olarak "deneysel ve temsili Ovacık havzası" düzeyinde doğal ve yapay çevresel izotoplarla çalışarak aydınlığa kavuşturulmadığı sürece, hiçbir şekilde siyanürlü yöntemle çalışacak altın işletmeciliğine izin verilmemelidir. Suyun yeraltında izlediği yollar ve geçirdiği zaman ise bir süreç olarak en az yılda anlaşılabilecektir. Türkiye'nin de imzaladığı Uluslararası Bergen Sözleşmesi'ne göre, bir yörede yapılması söz konusu olan ve yöre halkını doğrudan etkileyecek faaliyetlerde yöre halkının görüşleri alınmalıdır. Bu anlaşmayı imzalayan ülkemiz, Ovacık altm madeni konusunda halkın duyarlılığma kulak vermeliydi. Bu tavır, halk

9 80 Çağdaş Yerel Yönetimler. 7 (3) Temmuz /998 devlet ilişkilerinin gelişmesine de katkı sağlayacaktı. Ne yazık ki, hükümetimiz böylesine önemli bir fırsatı kaçırmış ve "halkm sağlığına ve yaşamına karşı (bireysel ya da grupsal) ekonomik çıkarlara öncelik veren" uygarca olmayan bir yaklaşım sergilemiştir. Bütün bu nedenlerden ve üzeri örtülmeye çalışılan gerçeklerden dolayı, Ovacık bölgesinde siyanürlü yöntemle altın üretimi, Danıştay kararı ile belgelendiği üzere, yörenin ekolojik dengesini bozucu etkiler doğuracak olduğu için kamu yararına ve dolayısıyla ulusal çıkarlarımıza aykırıdır. Halk sağlığını ciddi biçimde tehdit edecek olan bu sorumsuz girişime Danıştay' ın haklı gerekçelerle i zin vermemesi, ülkemizdeki çevre duyarlılığına yönelik umut verici bir gelişme olmuş ve Danıştay kararı, Dikenin bugünü ve geleceğine sahip çıkan örnek bir mahkeme kararı olarak tarihimize geçmiştir. Kaynakça Cumhuriyet, Taraması. Ege Üniversitesi ve Dokuz Eylül Üniversitesi Halk Sağlığı Anabilim Dalları ile İzmir Tabip Odası'nın 2 N isan 1996 tarihli Basın Açıklaması. Ertan, Birol, "Siyanürlü Yöntemle Altın Üretimi ve Ovacık Altın Madeni", Mülkiyeliler Birliği Dergisi, Cilt 2], Mayıs 1997, s Ertan, Kıvılcım, "Danıştay Kararları-Özetler", Amme İdaresi Dergisi, Cilt 31, Sayı i, Mart 1998, s Jeoloji Mühendisleri Odası, Haber Bültenleri, Milliyet, ı 998 Taraması. Ovacık Altın Madeni çevresel Etki Değerlendirmesi Raporu. Ovacık Altın Madeni Raporu. Özay, Senih, Bergama'da Bir Yurttaş Hareketi, Bergama Belediyesi Kültür Yayınları, No: Ağustos 1997, s. 2 ı -28. Özkan, Noyan, Doğa Koruma Hukuku Açısmdan Bergama Altm Madeni ve Yaşama Hakkı, Bergama Belediyesi Kültür Yayınları, No: 33, Ağustos 1997, s. II-IS. Özkan, Noyan, "Doğa Koruma Hukuku Açısından Türkiye'de Altın Madeni İşletmeciliği ve Yaşam Hakkı", Birlik Haberleri, TMMOB Aylık Yayını, Yıl 24, Haziran Temmuz 1997, s Science&Technology, US News, October, ] 991. Washington Post, November, World Report, October, 199 ı.