... i ÖZET... 1 GİRİŞ DOĞRUDAN YATIRIMLAR Varlıklar Özsermaye ve Yeniden Yatırıma Dönüştürülen Kârlar

Transkript

1 Uluslararası Yatırım Pozisyonu Raporu Aralık 2014

2 ... i ÖZET... 1 GİRİŞ DOĞRUDAN YATIRIMLAR Varlıklar Özsermaye ve Yeniden Yatırıma Dönüştürülen Kârlar Diğer Sermaye Yükümlülükler Özsermaye ve Yeniden Yatırıma Dönüştürülen Kârlar Diğer Sermaye PORTFÖY YATIRIMLARI Varlıklar Yükümlülükler Hisse Senetleri Borç Senetleri DİĞER YATIRIMLAR Ticari Krediler Varlıklar Yükümlülükler Krediler Varlıklar Yükümlülükler Genel Hükümet Merkez Bankası Bankalar Diğer Sektörler Mevduatlar Varlıklar Bankalar Diğer Sektörler Yükümlülükler Merkez Bankası Bankalar Diğer Varlıklar RESMİ REZERV VARLIKLAR KUTULAR EK TABLOLAR ii

3 ÖZET ÖZET Uluslararası Yatırım Pozisyonu tablosuna göre, 2014 yılı sonunda Türkiye nin yurt dışı varlıkları 230,4 milyar ABD doları, yükümlülükleri ise 671,0 milyar ABD doları olarak gerçekleşmiştir yılı sonunda -394,6 milyar ABD doları olan ve Türkiye nin yurt dışı varlıkları ile yurt dışına olan yükümlülüklerinin farkı olarak tanımlanan net UYP, 2014 yılı sonunda -440,6 milyar ABD doları seviyesinde gerçekleşmiştir. Net UYP nin 46,0 milyar ABD dolarlık azalışında yükümlülüklerin 50,3 milyar ABD doları artması belirleyici olmuştur yılı sonu itibarıyla doğrudan yatırım yükümlülük stoku, 2013 yılı sonuna göre yüzde 18,6 oranında ve 27,9 milyar ABD dolarlık artış ile 177,8 milyar ABD dolarına yükselmiştir. Yabancı sermaye şeklindeki ödemeler dengesi işlemlerinden (gayrimenkul işlemleri dahil) 12,6 milyar ABD doları giriş ile beraber, değer ve kur farkı değişimlerindeki 15,3 milyar ABD doları artış söz konusu gelişmede etken olmuştur. Portföy yatırımları kalemlerinden yurt dışı yerleşiklerin hisse senedi stoku 2014 yılı sonu itibarıyla 61,9 milyar ABD doları, borç senetleri alt kalemleri olan yurt dışı yerleşiklerin mülkiyetindeki DİBS stoku 52,2 milyar ABD doları, Hazine Müsteşarlığı (HM) nin tahvil stoku (yurt içi yerleşiklerce alınan tahvil stoku düşüldükten sonra) ise 38,7 milyar ABD doları seviyesinde gerçekleşmiştir. Bankaların yurt dışında ve yurt içinde ihraç ettikleri tahvil ve bono stokundan yurt dışı yerleşiklerin satın aldığı tutarın toplamı 2014 yılı sonu itibarıyla 31,3 milyar ABD doları seviyesinde, diğer sektörlerin yurt dışında ve yurt içinde ihraç ettikleri tahvil ve bono stokundan yurt dışı yerleşiklerin satın aldığı tutarın toplamı ise 8,3 milyar ABD doları olarak gerçekleşmiştir. Portföy yatırımları stokunun 2014 yılı sonunda bir önceki yıl sonuna göre 24,0 milyar ABD doları artmasında, ödemeler dengesi akım işlemlerindeki 20,9 milyar ABD doları artış ile değer ve kur farkındaki 3,2 milyar ABD doları artış etkili olmuştur yılı sonu itibarıyla bankaların toplam dış kredi stoku 94,6 milyar ABD doları olmuştur. Bir önceki yıla göre 7,8 milyar ABD doları artış gösteren kredi stokundaki yükselişin 1,2 milyar ABD doları kısa vadeli kredilerden, 6,5 milyar ABD doları ise uzun vadeli kredilerden kaynaklanmıştır. Diğer sektörün toplam dış kredi stoku 2014 yılı sonu itibarıyla 93,8 milyar ABD doları olmuştur yılı sonuna göre değişiklikler incelendiğinde, diğer sektörün uzun vadeli dış kredi stokunun 2,0 milyar ABD doları ve kısa vadeli dış kredi stokunun ise 0,2 milyar ABD doları azaldığı gözlenmektedir. Yurt dışı yerleşiklerin Türkiye deki mevduatı 2014 yılı sonuna göre 3,0 milyar ABD doları azalmıştır. Söz konusu azalış büyük ölçüde yurt dışında yerleşik Türk vatandaşlarının Merkez Bankasındaki mevduatının 2,8 milyar ABD doları gerilemesinden kaynaklanmıştır. Bu dönemde, yurt dışı yerleşiklerin yurt içi yerleşik bankalardaki mevduatı 0,3 milyar ABD doları azalmıştır. Öte yandan, 2014 yılı sonunda bir önceki yıl sonuna göre, bankalar yabancı para mevduatının 2,6 milyar

4 ABD doları azalmasının etkisiyle, TL mevduatının 2,4 milyar ABD doları artmasına rağmen toplam bankalar mevduatı 47,7 milyar ABD dolarına düşmüştür. GİRİŞ 1. Bir ekonomideki yerleşik kişilerin yurt dışı yerleşik kişilerden olan finansal alacakları ile rezerv varlık olarak tutulan altın şeklindeki finansal varlıklarının ve yerleşiklerin yurt dışı yerleşik kişilere olan finansal yükümlülüklerinin belli bir tarihteki stok değerini gösteren Uluslararası Yatırım Pozisyonu (UYP), Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) tarafından 1996 yılından itibaren derlenmeye başlanmıştır. 2. G-20 ülkelerinden biri olan Türkiye, UYP istatistiklerini varlıklarda; portföy yatırımları, doğrudan yatırımlar, diğer yatırımlar, rezerv varlıklar, yükümlülüklerde ise doğrudan yatırımlar, portföy yatırımları ve diğer yatırımlar ana kalemlerinden oluşacak şekilde yıllık ve gösterge niteliğinde aylık olarak derlemekte ve yayımlamaktaydı. UYP, Mayıs 2012 tarihinden beri ise, 2006 yılı ilk çeyreğinden başlayan bir zaman serisini içerecek şekilde üç aylık ve gösterge niteliğinde aylık olarak Bankamız internet sitesinde yayımlanmaya başlanmış bulunmaktadır. 3. UYP ve ödemeler dengesi akım-stok ilişkisi açısından değerlendirildiğinde, belirli bir dönem arasındaki (örneğin 2013 ve 2014 yılı sonları için) akım hareketler ödemeler dengesi istatistiklerine kaydedilmekte, değer ve kur farkı değişimleri ile birlikte akım hareketler UYP ye yansıtılmakta ve ödemeler dengesinde yer alan finansal hesapların stok tutarları oluşturulmaktadır. Bu çerçevede, Bütünleşik UYP Tablosu ile iki dönem arasındaki UYP stok değişiminin kaynakları belirtilmektedir. Bu doğrultuda, iki stok arasındaki farkın ne kadarının ödemeler dengesi akım işlemlerinden, ne kadarının da kur değişimi, fiyat değişimi ve diğer nedenlerden kaynaklandığı gösterilmektedir. 4. Ek Tablo 1-b de, 2013 ve 2014 yıllarına yönelik ülkemiz UYP si için hesaplanan Bütünleşik UYP Tablosu, aşağıdaki grafikte ise aynı dönem arasında UYP varlık ve yükümlülük ana kalemlerindeki değişimin kaynakları oransal olarak sunulmaktadır. 5. Bütünleşik UYP Tablosu na göre, yükümlülük ana kalemlerinden doğrudan yatırımlar ve portföy yatırımları mahiyetleri nedeniyle kur değişimlerinden en fazla etkilenen kalemler olarak öne çıkmaktadır. 2

5 KUTU 1 ULUSLARARASI YATIRIM POZİSYONU İSTATİSTİKLERİNDE 6. EL KİTABINA GEÇİŞ Uluslararası Para Fonu (IMF) tarafından, ülkelere yol gösterici olma üzere, 2009 yılında Ödemeler Dengesi ve Uluslararası Yatırım Pozisyonu El Kitabı(6. El Kitabı,BPM6) yayımlanmıştır. Bu el kitabında belirlenen standartlar ile, ödemeler dengesi ve uluslararası yatırım pozisyonu istatistiklerinin tutarlı, karşılaştırılabilir ve güvenilir bir şekilde derlenmesi sağlanmaktadır. Türkiye nin uluslararası yatırım pozisyonu istatistikleri, Ekim 2014 verileriyle birlikte ilk kez Altıncı El Kitabı formatında yayımlanmaya başlanmıştır. Bu çerçevede, başlıca değişiklikler şunlar olmuştur: a) Sektör ve enstrüman sınıflaması, Altıncı El Kitabı na uygun olarak yeniden düzenlenmiştir. b) Altıncı El Kitabı nda Doğrudan Yatırımlar kalemi, Beşinci El Kitabı nda olduğu gibi yatırımın yönüne göre ( Yurtiçinde ve Yurtdışında ) değil, Varlıklar ve Yükümlülükler ayrımında gösterilmektedir. Dolayısıyla, Beşinci El Kitabı ve Altıncı El Kitabı formatlarındaki yayınlarda sırasıyla Doğrudan Yatırımlar/Yurtdışında ve Doğrudan Yatırımlar/Yurtiçinde kalemleri ile Doğrudan Yatırımlar/Varlıklar ve Doğrudan Yatırımlar/Yükümlülükler kalemleri rakamsal olarak farklılık göstermektedir. Bu uygulama sonrası, Varlıklar ve Yükümlülükler ana kalemlerinde değişiklik olurken, Uluslararası Yatırım Pozisyonu, Net kaleminde herhangi bir değişiklik olmamıştır.aşağıdaki tablo, söz konusu değişiklikleri göstermektedir: BPM5 BPM6 (Milyon ABD Doları) (Milyon ABD Doları) Uluslararası Yatırım Pozisyonu, net Uluslararası Yatırım Pozisyonu, net Varlıklar Varlıklar Yurtdışında doğrudan yatırımlar Doğrudan Yatırımlar Özsermaye ve yeniden yatırıma dönüştürülen karlar Sermaye Diğer sermaye Diğer sermaye Yükümlülükler Yükümlülükler Yurtiçinde doğrudan yatırımlar Doğrudan Yatırımlar Özsermaye ve yeniden yatırıma dönüştürülen karlar Sermaye Diğer sermaye Diğer sermaye c) Beşinci El Kitabı na göre hazırlanan sunumda Genel Hükümet ve Merkez Bankası tarafından uluslararası kuruluşlara katkı payı ve sermaye katılımı olarak gönderilen bedeller Varlıklar/Diğer Yatırımlar/Diğer Varlıklar/Genel Hükümet ve Varlıklar/Diğer Yatırımlar/Diğer Varlıklar/Merkez Bankası kalemleri altında ayrı ayrı gösterilirken, Altıncı El Kitabı na göre aynı bedeller yeni açılan Varlıklar/Diğer Yatırımlar/Diğer Hisse Senedi ve Katılım Payları kalemi altında gösterilmeye başlanmıştır. Kullanıcıların sunum farklılıklarını daha iyi görebilmesi amacıyla, Beşinci El Kitabı ve Altıncı El Kitabı formatındaki uluslararası yatırım pozisyonu istatistikleri, Mart 2015 dönemi verilerine kadar birlikte yayımlanmış, Nisan 2015 verileriyle birlikte tamamen BPM6 formatına geçilmiştir. Altıncı El Kitabı na geçiş kapsamında yapılan değişikliklere ilişkin detaylı bilgiler, adresinde İstatistikler/Ödemeler Dengesi ve İlgili İstatistikler altındaki Uluslararası Yatırım Pozisyonu/Uluslararası Yatırım Pozisyonu 3

6 İstatistiklerine İlişkin Yöntemsel Açıklama başlıklı not ile Ödemeler Dengesi İstatistikleri/Türkiye nin Ödemeler Dengesi ve Uluslararası Yatırım Pozisyonu Altıncı El Kitabı na Geçiş Süreci Hakkında Açıklama başlıklı notta kamuoyu ile paylaşılmıştır. 6. UYP nin sürdürülebilirliğinin ve kırılganlığının analizinde varlık ve yükümlülüklerin kur uyumsuzluğunun tahlil edilmesi amacıyla Genel Hükümet, Merkez Bankası, Bankalar ve Diğer Sektörler başlıkları altında döviz cinsi detaylarını gösteren UYP Kur Kompozisyonu tablosu hazırlanmaktadır (Hesaplama yöntemi ve teknik detayları için bakınız: UYP Raporu 2012-Kutu 1). 7. Bu çerçevede, rezerv varlıklar hariç UYP kur kompozisyonu ABD doları karşılığı olarak hesaplandığında; ABD doları için yaklaşık 185,1 milyar ABD doları, Euro için 197,6 milyar ABD doları açık pozisyonda olduğu görülmektedir. (Milyon) (*) Genel Hükümet Merkez Bankası Bankalar Diğer Sektör Toplam UYP (2014) ABD ABD ABD ABD ABD Orijinal Orijinal Orijinal Orijinal Doları Doları Doları Doları Doları Döviz Döviz Döviz Döviz karşılığı karşılığı karşılığı karşılığı karşılığı USD EUR CHF GBP JPY TRY SDR DİĞER Rezerv Varlıklar SDR SDR dışı (*) Tablodaki eksi (-) değerler ilgili sektörlerin yükümlülüklerinin varlıklarından fazla olduğunu (negatif net UYP) göstermektedir. Toplam Net UYP UYP ye göre, 2014 yılı sonunda Türkiye nin yurt dışı varlıkları 230,4 milyar ABD doları, yükümlülükleri ise 671,0 milyar ABD doları olarak gerçekleşmiştir. 4

7 yılı sonunda -394,6 milyar ABD doları olan ve Türkiye nin yurt dışı varlıkları ile yurt dışına olan yükümlülüklerinin farkı olarak tanımlanan net UYP, 2014 yılı sonunda 440,6 milyar ABD doları seviyesinde gerçekleşmiştir. Net UYP nin 46,0 milyar ABD dolarlık değişiminde, yükümlülüklerin 50,3 milyar ABD doları artması belirleyici olmuştur. Uluslararası Yatırım Pozisyonu ve Oranlar (milyon ABD doları) UYP(Net) Varlıklar Yükümlülükler UYP(Net)/GSYH (%) -37,0-43,4-37,1-34,6-32,8-36,3-39,0-48,1-26,9-44,8-49,4-40,7-53,8-47,9-55,1 Varlıklar/GSYH (%) 20,0 26,5 27,0 24,2 22,0 22,3 27,4 26,1 25,1 29,5 25,4 23,2 27,3 27,5 28,8 Yükümlülükler/GSYH (%) 57,1 69,9 64,1 58,8 54,8 58,5 66,4 74,1 52,0 74,3 74,8 63,9 81,1 75,4 84,0 Finansal Açıklık Oranı 77,1 96,5 91,1 83,0 76,8 80,8 93,8 100,2 77,2 103,8 100,3 87,1 108,4 102,9 112,8 (%) Kaynak: (*) TCMB. (*) Finansal açıklık oranı, dış varlık ve yükümlülük toplamının ülke GSYH sına oranı olarak ifade edilmektedir. 11. IMF nin G-20 ülkelerine ilişkin oluşturduğu Temel Küresel Göstergeler (PGI) veri tabanından derlenen ve ülkelerin son üç yıl itibarıyla UYP verileri ile finansal açıklık oranını gösteren aşağıdaki tabloya göre; 2013 ve 2014 yıllarında G-20 ülkeleri arasında Almanya, Çin (Hong Kong), Güney Kore, Japonya, Kanada, Rusya ve Suudi Arabistan ın varlıklarının yükümlülüklerini aştığı, diğer bir ifadeyle net UYP lerinin pozitif olduğu gözlenmektedir. 12. Türkiye nin de içinde bulunduğu diğer G-20 ülkelerinin söz konusu yıllarda net UYP leri negatif olup, yükümlülükleri varlıklarından büyüktür yılı sonunda (raporun yayım tarihi itibarıyla açıklanan verilere göre) 2013 yılı sonuna göre ABD nin negatif olan net UYP sinin daha yüksek düzeyde gerçekleştiği dikkat çekmektedir. 5

8 G-20 Ülkelerinin Uluslararası Yatırım Pozisyonu ve Finansal Açıklık Oranı (milyar ABD doları, %) Finansal Açıklık Varlıklar Yükümlülükler UYP(Net) UYP(Net)/GSYH(%) Oranı(%) Ülkeler AB Bölgesi ABD Almanya Arjantin Avustralya Brezilya Çin Çin (Hong Kong) Endonezya Fransa Güney Afrika Güney Kore Hindistan İngiltere İtalya Japonya Kanada Meksika Rusya Suudi Arabistan Türkiye 214,4 226,1 230,4 637,7 620,7 671,0-423,3-394,6-440,6-53,8-47,9-55,1 108,4 102,9 112,8 Kaynak: IMF Temel Küresel Göstergeler (PGI). Not: Raporun yayımlandığı tarih itibarıyla Arjantin, Çin, Endonezya ve Güney Afrika'nın 2014 yılı verileri IMF-PGI'de henüz yayımlanmadığı için tabloda boş bırakılmıştır. Finansal Açıklık Oranı: Bir ekonominin dış dünya/diğer ekonomiler ile ticari ve finansal ilişkisinin derecesi şeklinde tanımlanmaktadır. Literatürde genel kabul görmüş tek bir oran veya formül bulunmamakta; bu oran, yapılan çalışmanın içerik ve amacına uygun olarak, farklı ekonomik göstergeler kullanılarak hesaplanmaktadır.bu çalışmada, UYP varlık ve yükümlülüklerinin mutlak değer toplamlarının GSYH'ye bölünmesiyle hesaplanmıştır. 13. Türkiye nin net UYP/GSYH oranı 2013 yılında eksi yüzde 47,9 iken, 2014 yılında oran eksi yüzde 55,1 olmuş, finansal açıklık oranı ise 2013 yılında yüzde 102,9 iken, 2014 yılı sonunda yüzde 112,8 e yükselmiştir. 14. G-20 ülkelerinin 2014 yılı sonu itibarıyla UYP toplam varlıkları 108,4 trilyon ABD doları iken toplam yükümlülükleri 115,1 trilyon ABD doları düzeyindedir. Türkiye nin söz konusu toplam içindeki payı ise sırasıyla yüzde 0,2 ve yüzde 0,6 olmuştur. 6

9 ile 2014 arasında varlık ve yükümlülük kalemlerindeki değişiklikler incelendiğinde; varlıklar kalemindeki değişimde doğrudan yatırımların 6,3 milyar ABD dolarlık artışı başlıca etken olurken; yükümlülükler kalemindeki değişimde ise, doğrudan yatırımların 27,9 milyar ABD doları artışı ve portföy yatırımları kaleminden kaynaklanan yükümlülüklerin 24,0 milyar ABD doları artışının etkili olduğu gözlenmektedir (Ek Tablo 1-a). 16. UYP yi oluşturan sektörler açısından 2013 ile 2014 karşılaştırması ise aşağıdaki tabloda gösterilmektedir yılında net UYP deki gerileme, özellikle diğer sektörün yükümlülük kaleminin 29,6 milyar ABD doları artışından kaynaklanmaktadır (Ek Tablo 5). Merkez Bankası varlık azalışının neredeyse tamamı, rezerv varlıkların alt kalemi olan yabancı para kalemindeki azalıştan kaynaklanmaktadır. Ayrıca, IMF nin 2009 yılında yaptığı SDR tahsisatı kaynaklı 1.5 milyar ABD doları, 2014 yılı sonu itibarıyla yeniden değerlenmiş tutarı ile Ödemeler Dengesi ve UYP El Kitabı nda gösterildiği şekilde diğer yükümlülükler kalemine yansıtılmıştır (Ek Tablo 2). (milyon ABD doları) Miktar Değişim % Değişim Uluslararası Yatırım Pozisyonu, Net ,7 Genel Hükümet (Net UYP) ,6 Merkez Bankası (Net UYP) ,7 Bankalar (Net UYP) ,5 Diğer Sektörler (Net UYP) ,7 Kaynak: TCMB. 17. Merkez Bankası nın varlık ve yükümlülük kalemleri incelendiğinde; esas olarak varlıkların, 2014 yılı sonu itibarıyla 127,3 milyar ABD dolarına ulaşan ve yüzde 77,5 i menkul kıymetlerden oluşan rezerv varlıklardan, yükümlülüklerin ise 2,5 milyar ABD doları düzeyindeki Kredi Mektuplu Döviz Tevdiat (KMDTH) ve Süper Döviz Hesapları (SDH) ndan oluştuğu ve incelenen tüm sektörler içinde sadece Merkez Bankası nın varlıklarının yükümlülüklerini aştığı görülmektedir (Ek Tablo 3) yılı sonuna göre rezerv varlıkların alt kalemi olan menkul kıymetlerde 0,3 milyar ABD dolarlık bir azalış gözlenmiştir. 18. Bankaların en önemli varlık kalemi olan mevduatlardan oluşan yurt dışı muhabirlerindeki döviz ve TL varlıkları, 2014 yılında bir önceki yıla göre yüzde 4,7 oranında azalarak 22,1 milyar ABD doları seviyesinde gerçekleşmiştir (Ek Tablo 4). 19. Bankaların yükümlülükleri incelendiğinde ise, 2014 yılı sonunda bir önceki yıl sonuna göre, yurt dışından kullanılan kredilerin, ağırlığı uzun vadeli olmak üzere 86,8 milyar ABD dolarından 94,6 milyar ABD dolarına çıktığı, yurt dışında yerleşiklerin bankalardaki mevduatlarının 48,0 milyar ABD dolarından 47,7 milyar ABD dolarına düştüğü gözlenmektedir (Ek Tablo 4). Son yıllardaki yabancı alımlarının da etkisiyle hizmetler sektörü alt kalemi olan ve bankaların yaklaşık yüzde 68,6 sını oluşturduğu Finans ve Sigorta Faaliyetleri ne yapılan doğrudan yatırımların stok değerinin 33,5 milyar ABD dolarından 37,9 milyar ABD dolarına yükselmesi, portföy yatırımlarının ve diğer yatırımların sırasıyla 13,7 milyar ABD doları ve 7,5 milyar ABD doları artması yükümlülüklerde artışa neden olmuştur. 20. Diğer sektörlerin yükümlülüklerinde 2013 yılında gözlenen azalış 2014 yılında tersine dönmüştür. Diğer sektörlerin en önemli yükümlülük kalemleri yurt dışında 7

10 yerleşik kişilerin Türkiye deki doğrudan yatırımları, portföy yatırımları alt kalemi olan hisse senetleri ve yurt dışından kullanılan ticari ve nakit kredilerden oluşan diğer yatırımlardır (Ek Tablo 5). 21. Söz konusu kalemlerden yurt dışında yerleşik kişilerin Türkiye deki doğrudan yatırımları 2014 yılında yüzde 17,9 oranında artarak 151,8 milyar ABD doları, diğer yatırımlar ise toplam nakit krediler ve kısa vadeli ticari kredilerdeki sırasıyla 2,2 milyar ABD doları ve 0,5 milyar ABD doları azalışın etkisiyle yüzde 2,1 oranında azalarak 125,9 milyar ABD doları düzeyinde gerçekleşmiştir. Yurt dışında yerleşik kişilerin Türkiye deki diğer sektörlere yaptıkları hisse senedi yatırımları ise, Borsa İstanbul A.Ş. (BIST) de işlem gören hisse senetlerinin değer artışlarına paralel olarak yüzde 17,1 oranında artarak 34,6 milyar ABD dolarından 40,5 milyar ABD dolarına yükselmiştir (Ek Tablo 5) ve 2014 yılları arasında UYP nin varlık yapısı incelendiğinde, rezerv varlıkların payında yüzde -2,7 oranında azalışa karşın portföy yatırımlarının payında yüzde 0,2, diğer yatırımlarda yüzde 0,1 oranında ve doğrudan yatırımlar varlıklarında yüzde 2,4 oranında artış gözlenmiştir. Aynı dönemde, yükümlülüklerin kompozisyonunda doğrudan yatırımlar (yüzde 2,3) ve portföy yatırımları (yüzde 1,5) lehine değişimler olurken, diğer yatırımlar (yüzde 3,9) aleyhine bir değişim olduğu gözlenmektedir. BIST Hisse Senetleri Piyasası verilerine göre borsaya üye tüm şirketlerin piyasa değerleri toplamının, 2014 yılında 501,3 milyar ABD dolarından 620,8 milyar ABD dolarına yükselmesi, doğrudan yatırımlar yükümlülük stokunun da değer kazanmasında önemli rol oynamıştır. 8

11 23. UYP yatırımlar ayrımında incelendiğinde; 2014 yılında, yükümlülük kalemlerinden doğrudan yatırımlar ve portföy yatırımları artarken, diğer yatırımlar kaleminin azaldığı gözlenmektedir. Varlık kalemlerinden portföy yatırımları,diğer yatırımlar ve doğrudan yatırımlar artarken rezerv varlıkların miktar olarak azaldığı gözlenmektedir. 24. Bu gelişmeler sonucunda, 2014 yılı toplam yükümlülükleri 2013 yılına göre yüzde 8,1 lik bir artışla 671,0 milyar ABD doları düzeyinde gerçekleşmiştir. 9

12 KUTU 2 UYP Genel Yapısının Değerlendirilmesi UYP nin yapısı incelendiğinde, yılları arasında net UYP nin genel olarak negatif yönde artış eğiliminde seyrettiği, ancak 2008,2011 ve 2013 yıllarında net UYP de iyileşmeler gözlenmektedir yılı sonunda ise net UYP nin gerilediği, bu düşüşün büyük oranda yükümlülüklerdeki artıştan kaynaklandığı gözlenmektedir. Grafik 1. Net UYP nin Sektörel Dağılımı (milyar ABD doları ve Oransal Dağılım) Yukarıdaki grafikte, sektörlerin net UYP içerisindeki dağılımı gösterilmektedir. Bu grafiğe göre net UYP ye negatif yönde en büyük katkı yapan sektör Diğer Sektörler iken, bu sektörü Bankacılık Sektörü takip etmektedir. Net UYP ye pozitif yönde en büyük katkı, net UYP si pozitif olan Merkez Bankası tarafından gerçekleştirilmektedir. Net UYP sektörel bazda incelendiğinde, Merkez Bankası hariç tüm sektörlerde UYP nin negatif olduğu görülmektedir yılı sonuna göre, 2014 yılı sonunda Merkez Bankası ve Genel Hükümet sektörlerinin yükümlülükleri azalırken, Bankalar ve Diğer Sektörler in yükümlülüklerinde artış meydana gelmiştir. 10

13 Genel Hükümet in yurtdışı yükümlülükleri %2,1 azalmıştır ve bu azalışın büyük bir kısmı %11,0 oranında gerçekleşen Diğer Yatırımlar/ Krediler yükümlülük kalemi azalışından kaynaklanmıştır. Genel Hükümet varlıkları ise %25,1 oranında artmış ve yükümlülüklerdeki azalışın da etkisiyle Genel Hükümet in net UYP sinde %2,6 lık bir iyileşme gözlenmiştir. Yükümlülükleri azalan bir diğer sektör ise Merkez Bankası dır. Merkez Bankası nın yükümlülükleri %52,6(2,8 milyar ABD doları) oranında azalmıştır. Söz konusu azalışta, Merkez Bankası yükümlülük kalemlerinden Kredi Mektuplu Döviz Tevdiat (KMDTH) ve Süper Döviz Hesapları ndaki (SDH) azalışlar etkili olmuştur. Merkez Bankası varlık kalemlerinde ise %2,8 oranında ve 3,7 milyar ABD doları tutarında bir azalış gerçekleşmiştir. Bu gelişmeler sonucunda, 2014 yılı sonunda Merkez Bankası net UYP sinde bir önceki yıla göre %0,75 oranında bir düşüş yaşanmıştır. Grafik 2. Sektörlerin Net UYP ye Katkıları (milyar ABD Doları) Bankacılık sektörü incelendiğinde ise, bu sektörün yükümlülüklerinin bir önceki yılın sonuna göre %13,3 oranında arttığı ve bu artışın büyük bir kısmı %46,6 lık artış gösteren Portföy Yatırımları/Borç Senetleri kaleminden kaynaklandığı görülmektedir. Bankacılık Sektörü nün varlık kalemlerinde, %2,7 lik bir artış gerçekleşmiştir ve bu artış en çok Bankalar ın kredi varlıklarından kaynaklanmaktadır. Söz konusu gelişmeler sonucunda Bankalar ın net UYP si %15,5 oranında azalmıştır. Diğer Sektörler in yükümlülükleri ise %10,0 artmıştır. Bu artışta en büyük pay, Bankacılık sektörüne benzer şekilde, Portföy Yatırımları/Borç Senetleri kalemindeki %67,2 lik yükselişten kaynaklanmaktadır. Diğer Sektörler in varlıkları ise, temelde yurtdışı yerleşikler tarafından ülkemize yapılan doğrudan yatırımlar kalemi kaynaklı olmak üzere, %17,9 oranında artmıştır. 11

14 Sonuç olarak, 2014 yılı sonunda net UYP nin toplam yükümlülük kalemi 671,0 milyar ABD doları olarak gerçekleşmiştir ve bu tutarın %48,7 sini Diğer Sektörler in yükümlülük kalemi oluşturmaktadır. Bu oranı, %32,9 luk payla Bankacılık Sektörü takip etmektedir. Toplam varlıklar kalemi ise 230,3 milyar ABD doları tutarındadır ve bu tutarın %56,0 sı Merkez Bankası, %28,2 si ise Diğer Sektörler in varlık kalemlerinden oluşmaktadır. Grafik 3. Net UYP Varlıklarının Enstrüman Dağılımı Yukarıdaki grafikte net UYP nin varlık dağılımı görülmektedir. Birinci pay grafiği varlıkların ana kalemlerini gösterirken, ikinci pay grafiği ise Diğer Yatırımlar kaleminin alt kırılımlarını göstermektedir. Grafikten de anlaşılacağı üzere, net UYP nin en büyük varlık kalemi Merkez Bankası bünyesinde bulunan Rezerv Varlıklar kalemidir. Bu kalem tüm varlıkların %55,3 ünü oluşturmaktadır. Bu kalemi %26,8 lik oranla Diğer Yatırımlar kalemi takip etmektedir. Grafik 4. Net UYP Yükümlülüklerinin Enstrüman Dağılımı Grafik 4 te yükümlülükler enstrüman bazında incelenmektedir. Yükümlülüklerin %44,8 ini Diğer Yatırımlar Kalemi oluşturmaktadır. Bu kalemin alt başlıklarından 12

15 olan Krediler kalemi ise toplam yükümlülüklerin %32,3 ünü oluşturmaktadır. Doğrudan yatırımlar ile portföy yatırımlarının oranları ise birbirlerine yakındır. Grafik 5. UYP nin Vadeye Göre Dağılımı (milyar ABD doları) Yukarıdaki grafikte, varlıkların genelde kısa vadeli yükümlülüklerin ise daha çok uzun vadeli yapıda olduğu görülmektedir. Uzun vadeli yükümlülüklerde en önemli kalemler, yurtdışında yerleşik kişilerin yurtiçinde yaptıkları doğrudan yatırımlar, krediler ve borç senetleridir. Net UYP varlık ve yükümlülüklerin vade yapısına göre incelendiğinde, net UYP nin büyük kısmının uzun vadeli olduğu görülmektedir. Sonuç olarak, Türkiye nin net UYP si incelenen dönemde negatif yönlüdür. Sektörel bazda pozitif UYP ye sahip tek sektör Merkez Bankası iken, 2014 yılı itibarıyla Diğer Sektörler ile Bankacılık Sektörü net UYP lerinin negatif yönde yüksek olduğu gözlenmektedir. Varlık kalemlerinde rezerv varlıklar göze çarparken, yükümlülüklerde en yüksek kalemlerden biri kredilerdir. 13

16 DOĞRUDAN YATIRIMLAR 1. DOĞRUDAN YATIRIMLAR 25. Varlıklar ve yükümlülükler olmak üzere ikiye ayrılan doğrudan yatırımlar kalemi, 2014 yılı sonunda sırasıyla toplam varlıkların yüzde 14,7 sini, toplam yükümlülüklerin ise yüzde 25,6 sını oluşturmaktadır. 1.1.Varlıklar 26. UYP de varlıklar içerisinde yer alan doğrudan yatırımlar kalemi, yurt içinde yerleşiklerin yurt dışına yaptıkları sermaye yatırımları ile Türkiye deki yatırımcıların yurt dışındaki iştiraklerine verdiği kredilerden oluşmaktadır Özsermaye ve Yeniden Yatırıma Dönüştürülen Kârlar 27. Doğrudan yatırım varlıkları (sermaye), 2013 yılı sonunda 29,9 milyar ABD dolarından yüzde 13,4 oranındaki artışla 2014 yılı sonunda 33,9 milyar ABD dolarına yükselmiştir. Sektörel dağılıma göre, bu tutarın 22,8 milyar ABD dolarlık kısmı Hizmetler sektörüne (alt kalem olarak yurt dışındaki finans ve sigorta faaliyetlerine yapılan yatırım tutarı 17,7 milyar ABD doları), 11,1 milyar ABD dolarlık kısmı ise Sınai sektöre yapılan yatırımlardan oluşmaktadır. 14

17 28. Doğrudan yatırım varlıklarının 2014 yılı sonunda 20,7 milyar ABD doları tutarındaki kısmı AB ülkelerini de içeren Avrupa ülkelerine, 9,6 milyar ABD dolarlık kısmı ise Asya ülkelerine yapılmıştır (Ek Tablo 8). 29. Sektörel bazda incelendiğinde ise, hizmetler sektörüne yapılan yatırımın yüzde 67,3 ile ağırlıkta olduğu, sınai sektörlerinin toplam içindeki payının yüzde 32,6 olup İmalat alt sektörünün de bu grupta yüzde 28,7 lik oran ile önemli olduğu görülmektedir Diğer Sermaye 30. Diğer sermaye olarak tanımlanan, Türkiye deki yatırımcıların yurt dışındaki iştiraklerine verdiği krediler 2014 yılı sonu itibarıyla 6,0 milyar ABD doları olarak gerçekleşmiştir Yükümlülükler 31. UYP de yükümlülükler içerisinde yer alan doğrudan yatırımlar kalemi, yurt dışında yerleşiklerin Türkiye ye yaptıkları sermaye yatırımları ile diğer sermaye olarak adlandırılan Türkiye deki yabancı sermayeli şirketlerin yurt dışındaki ortaklarından, Türkiye deki yatırımcının yurt dışındaki iştiraklerinden ve Türkiye deki doğrudan yatırım şirketlerinin yurt dışındaki ilişkili şirketlerinden kullandıkları kredilerden oluşmaktadır Özsermaye ve Yeniden Yatırıma Dönüştürülen Kârlar 32. Yabancı Sermayeli Şirketler Anketi verilerine dayanılarak hesaplanan ve 2013 yılı sonu itibarıyla 149,9 milyar ABD doları olan doğrudan yatırımlar sermaye kalemi, 2014 yılı sonu itibarıyla 177,8 milyar ABD doları olarak gerçekleşmiştir. İki dönem arasında; sermaye şeklindeki yeni yatırımlar 8,4 milyar ABD doları artarken, döviz kurlarındaki artış ile şirketlerin piyasa değerlerindeki artıştan dolayı da 20,0 milyar ABD dolarlık bir artış yaşanmıştır. Sonuçta, doğrudan yatırımlar sermaye kaleminde net olarak 28,4 milyar ABD dolarlık bir artış meydana gelmiştir. (milyon ABD doları) Yükümlülükler/Doğrudan Yatırımlar ,6 (Sermaye) ,8 (Diğer Sermaye) ,0 Bilgi için: ABD Doları Alış 2,1343 2,3189 8,6 Euro/ABD Doları 1,3759 1, ,6 BIST Ulusal 100 Endeksi ,4 Kaynak: TCMB, BIST. Akım-Stok İlişkisi 2013 Ödemeler Dengesi İşlemleri Değer ve Kur Farkı Değişimleri /2013 % Değişim 33. Türkiye deki yatırımların sektörel dağılımı incelendiğinde; 2005 yılından itibaren özellikle finans ve sigorta faaliyetleri ile bilgi ve iletişim alt sektörlerine yapılan yatırımların arttığı ve 2014 yıl sonu itibarıyla sektörel dağılımda toplam içindeki ağırlığın hizmet sektöründe olduğu gözlenmektedir (Ek Tablo 9). 15

18 34. IMF in üye ülkelerden yıllık olarak yapılmasını istediği Eşgüdümlü Doğrudan Yatırım Anketi (CDIS) metodolojisi kapsamında, yurt içi doğrudan yatırım sermaye stoku UYP den farklı olarak piyasada işlem görmeyen şirketler için özkaynak toplamı olarak nitelendirilebilecek karma yöntemle bulunan değer (own funds of book value) üzerinden hesaplanmaktadır. UYP de ise, piyasada işlem görmeyen şirketler için özel bir hesap yöntemiyle piyasa değerleri bulunmakta ve bu şekilde yurt içi doğrudan yatırım sermaye stokuna (yükümlülükler/doğrudan yatırımlar/sermaye) dahil edilmektedir. Aşağıdaki tabloda iki farklı metodolojiye göre hesaplanan yurt içi doğrudan yatırım stoku değerleri yer almaktadır. Yurt İçi Doğrudan Yatırımlar Stoku (milyon ABD doları) UYP'de Yayımlanan CDIS Kapsamında Hesaplanan Ödemeler dengesi tablosu incelendiğinde, 2008 ve 2009 yıllarında küresel ölçekte yaşanan finansal krize bağlı olarak Türkiye ye yapılan doğrudan yatırımlarda da azalma olduğu görülmektedir. Buna göre, 2009 ve 2010 yıllarında 6,2 milyar ABD doları seviyelerinde olan net yabancı sermaye girişi, 2011 yılında 14,1 milyar ABD doları seviyelerine kadar çıkmış, 2012 yılında tekrar azalmaya başlayan doğrudan yatırımlar, 10,1 milyar ABD doları seviyesine düşmüştür yılında ise azalma eğilimi devam etmiş, net yabancı sermaye girişi 9,3 milyar ABD doları seviyesine düşmüştür yılında bu düşüş devam etmiş ve yabancı sermaye girişi 8,4 milyar ABD doları olarak gerçekleşmiştir. UYP tablosu incelendiğinde ise, 2014 yılında, net yabancı sermaye girişi ve piyasa fiyatı ve kur farkı değişimlerinin lehte etkisiyle, yurt içi doğrudan yatırım stoku yüzde 19,8 oranında artarak, 171,9 milyar ABD dolarına yükseldiği gözlenmektedir. 36. Hizmetler ana sektörü içinde (Ek Tablo 9) Parasal Aracı Kuruluşların Faaliyetleri (Bankalar) alt sektörünü içeren ve hizmetler sektörü içinde önemli bir yer kapsayan Finans ve Sigorta Faaliyetleri, 2014 yılı sonu itibarıyla bir önceki yıla göre yüzde 13,2 oranında artarak 37,9 milyar ABD doları düzeyinde gerçekleşmiştir. 16

19 37. Türkiye ye yapılan doğrudan yatırımlar yatırım yapan ülkeler açısından incelendiğinde; AB ülkelerinin payının toplam içinde belirleyici olduğu görülmektedir. 38. AB ülkeleri arasında en fazla yatırım yapan ilk beş ülke ise, oransal olarak sırasıyla, Hollanda, Almanya, Lüksemburg, İspanya ve Avusturya dır. 17

20 39. Uluslararası doğrudan yatırımlar terminolojisinde Özel Amaçlı Şirketler (Special Purpose Entities) olarak adlandırılan ve kurulu bulunduğu ülkede sadece yabancı sermayenin ülkeye gelişine ve başka bir ülkeye gidişine aracılık eden şirketlerin varlığı, doğrudan yatırım istatistiklerinin coğrafi dağılımında dikkate alınması gereken bir gelişme olarak gündeme gelmiş ve bu çerçevede getirilen metodolojik yenilemede söz konusu istatistikler nihai yatırımcı ülkeye göre de derlenmiştir. 40. Merkez Bankası tarafından düzenlenen Yabancı Sermayeli Şirketler Anketi nde yenilenen metodolojiye uygun olarak nihai ortak bilgisi de ilgili şirketlerden derlenmektedir. Coğrafi dağılım nihai ülkeye göre yapıldığında 2013 ve 2014 yılları için seçilen bazı ülkeler açısından aşağıdaki sonuçlar ortaya çıkmaktadır. İlk Ortak ve Nihai Ortak Ayrımında Seçilmiş Ülke Sonuçları (milyon ABD doları) Nihai Miktar Yüzde Nihai Miktar Yüzde Ülke İlk Ortak Ortak Değişim Değişim İlk Ortak Ortak Değişim Değişim ABD , ,8 Almanya , ,4 Avusturya , ,1 Fransa , ,2 Hollanda , ,9 İngiltere , ,6 İspanya , ,8 Lüksemburg , ,1 Kaynak: TCMB yılı sonu itibarıyla, ilk ortak ayrımında Türkiye ye en yüksek yatırım yapan ülke Hollanda iken, nihai ortak ayrımında Türkiye ye en yüksek yatırım yapan ülke Almanya olmuştur. 18

21 Diğer Sermaye 42. Diğer sermaye olarak tanımlanan Türkiye deki yabancı sermayeli şirketlerin yurt dışındaki ortaklarından, Türkiye deki yatırımcının yurt dışındaki iştiraklerinden ve Türkiye deki doğrudan yatırım şirketlerinin yurt dışındaki ilişkili şirketlerinden sağladıkları krediler, 2013 yılı sonuna göre yüzde 9,0 oranında azalarak 5,9 milyar ABD doları olmuştur. Bu azalışta en büyük pay, yüzde 10,0 ile Türkiye deki yabancı sermayeli şirketlerin yurt dışındaki ortaklarından sağladıkları kredilere ilişkin düşüşten kaynaklanmaktadır. 19

22 PORTFÖY YATIRIMLARI 2. PORTFÖY YATIRIMLARI 2.1. Varlıklar 43. Yurt içinde yerleşiklerin yurt dışındaki portföy yatırımları 2013 yılı sonu itibarıyla 1 milyar ABD doları iken 2014 yılı sonu itibarıyla yüzde 44,4 artarak 1,4 milyar ABD doları olarak gerçekleşmiştir. Bu haliyle, yurt dışında yapılan portföy yatırımları toplam varlıkların sadece yüzde 0,6 sını oluşturmaktadır. Yurt dışında yapılan portföy yatırımlarının kompozisyonu incelendiğinde; uzun vadeli borç senetlerine bankalar tarafından yapılan 0,8 milyar ABD doları ve diğer sektör tarafından yapılan 0,2 milyar ABD doları tutarındaki yatırımların belirleyici olduğu ve tüm portföy yatırımlarının yüzde 73,4 ünü oluşturduğu belirlenmektedir Yükümlülükler 44. BIST de alım satımı yapılan hisse senetleri, Hazine Müsteşarlığı tarafından yurt içinde ihraç edilen ve yurt dışı yerleşiklerce alım-satımı yapılan DİBS, Genel Hükümet, Bankalar ve Diğer Sektörlerin yurt dışında ihraç ettikleri tahvillerden (yurt içi yerleşiklerce alınan kısmı hariç) oluşan borç senetleri içerikli portföy yatırımları stoku, 2013 yılı sonunda 168,5 milyar ABD doları iken 24,0 milyar ABD dolarlık artışla 2014 yılı sonu itibarıyla 192,5 milyar ABD dolarına yükselmiştir. 20

23 Enstrüman Dağılımı Diğer Genel Hükümet Bankalar Hisse Sektörler Toplam (milyon ABD doları) Senedi Yurt İçi Yurt Dışı Bono ve Bono ve (DİBS) Tahvil Tahvil Tahvil Kaynak: TCMB. 45. Portföy yatırımları stokunun 2014 yılı sonunda bir önceki yıl sonuna göre 24,0 milyar ABD doları artmasında, ödemeler dengesi akım işlemlerindeki 20,9 milyar ABD doları artış ile değer ve kur farkındaki 3,2 milyar ABD doları artış etkili olmuştur. Ödemeler dengesi akım işlemlerindeki söz konusu artış ise Hisse Senetlerinde 2,6 milyar ABD doları, DİBS lerde 0,4 milyar ABD doları, Genel Hükümetin yurt dışı tahvillerinde 4,2 milyar ABD doları, Bankaların yurt dışı tahvil ihraçlarında 10,3 milyar ABD doları ve Diğer Sektörlerin yurt dışı tahvil ihraçlarında 3,3 milyar ABD dolarlık artışlar kaynaklıdır (milyon ABD doları) Yükümlülükler/Portföy Yatırımları ,3 (Hisse Senetleri) ,5 (Genel Hükümet/Borç Senetleri/DİBS) ,2 (Genel Hükümet/Borç Senetleri/Eurobond) ,6 (Bankalar/Borç Senetleri) ,3 (Diğer Sektörler/Borç Senetleri) ,9 Bilgi için: ABD Doları Alış 2,1343 2,3189 8,6 Euro/ABD Doları 1,3759 1, ,6 BIST Ulusal 100 Endeksi ,4 BIST Ulusal 30 Endeksi ,7 BIST DİBS Genel Fiyat Endeksi 127,8 132,2 3,5 Kaynak: TCMB, BIST. Akım-Stok İlişkisi Ödemeler Dengesi İşlemleri Değer ve Kur Farkı Değişimleri 2014/2013 % Değişim Hisse Senetleri 46. Yurt dışında yerleşik kişilerin portföylerinde bulundurdukları BIST de işlem gören hisse senetleri 2013 yılı sonunda 52,2 milyar ABD doları iken 2014 yılında 61,9 milyar ABD dolarına yükselmiştir. Stoktaki artış, temel olarak değer ve kur farkı değişimlerinden kaynaklanan 7,1 milyar ABD dolarlık artıştan kaynaklanmıştır. 21

24 47. Yurt dışında yerleşik kişilerin 2014 yılı sonunda 61,9 milyar ABD doları olarak gerçekleşen hisse senedi yatırımlarının ana sektör itibarıyla 32,1 milyar ABD dolarlık kısmı mali sektöre, 14,9 milyar ABD dolarlık kısmı sınai sektörüne ve 14,3 milyar ABD dolarlık kısmı da hizmetler sektörüne yapılmıştır (Ek Tablo 11) Borç Senetleri 48. Hazine Müsteşarlığı tarafından yurt içinde ihraç edilen ve yurt dışı yerleşikler tarafından satın alınan DİBS in, 2013 yılı sonunda 52,1 milyar ABD doları olan stoku, net alımlarla 0,4 milyar ABD doları artıp, değer ve kur farkı değişimlerinden dolayı da 0,3 milyar ABD doları azalarak, 2014 yılı sonu itibarıyla 52,2 milyar ABD doları olmuştur. 49. Hazine Müsteşarlığı tarafından yurt dışında ihraç edilen toplam tahvil stoku 2013 yılında 55,7 milyar ABD doları iken, 2014 yılı sonu itibarıyla 58,2 milyar ABD dolarına ulaşmıştır. Ancak UYP ye kaydedildiği şekliyle, yurt içinde yerleşik kişilerin elinde bulundurdukları tahvil stoku düşülerek hesaplanan yurt dışı tahvil stoku 2013 yılı sonunda 37,8 milyar ABD doları iken, 2013 yılı sonu itibarıyla 38,7 milyar ABD doları olmuştur yılı sonu itibarıyla, yurt dışında yerleşik kişilerin mülkiyetindeki DİBS in kalan vadeye ve alacaklılara göre dağılımları incelendiğinde, toplam DİBS stokunun yüzde 86,2 sinin vadesinin bir yılı, yüzde 74,7 sinin ise vadesinin iki yılı aştığı, yüzde 58,6 sının alacaklısının ise bankalar (yabancı bankalar ile yurt içinde yerleşik bankaların yurt dışı şubeleri) olduğu gözlenmektedir (Ek Tablo 12). 51. Yurt dışında yerleşiklerin DİBS stokunun coğrafi dağılımı incelendiğinde ise, yüzde 67,6 sının Avrupa ülkeleri yerleşiklerinin portföyünde olduğu gözlenmektedir. 22

25 52. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) nın 20/09/2010 tarih ve 3875 sayılı Kararı ile mevduat bankalarına yurt içinde tahvil ve bono ihraç etmesine izin vermesiyle 2010 yılında başlayan ihraçların 2014 yılında da devam ettiği gözlenmiştir yılı sonu itibarıyla, bankaların ve diğer sektörlerin yurt içinde ihraç ettiği borç senetlerinden yurt dışı yerleşiklerin aldıkları ve UYP de Portföy Yatırımları/Yükümlülükler/Bankalar/Yurt İçi ve Diğer Sektörler/Yurt İçi kalemi altında gösterilmeye başlanan stoklar, sırasıyla 1,2 milyar ABD doları ve 0,1 milyar ABD doları olmuştur. 53. Bankalar ve diğer sektörlerin yurt dışında ihraç ettiği borç senetleri stoku (yurt içi yerleşiklerce satın alınan kısımlar düşüldükten sonra) 2014 yılında önemli oranda artmıştır. Bankaların yurt dışında ihraç ettiği borç senetleri stoku 2014 yılındaki yeni ihraçlarla 20,2 milyar ABD dolarından 30,2 milyar ABD dolarına, diğer sektörlerin yurt dışında ihraç ettiği borç senetleri stoku ise 4,8 milyar ABD dolarından 8,1 milyar ABD dolarına yükselmiştir. 23

26 KUTU 3 Yurtdışı Portföy Yatırımlarına İlişkin Bir Değerlendirme Türkiye de yerleşik kişilerin yurtdışındaki menkul değerlere yaptıkları yatırımların stok değeri Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) tarafınca üçer aylık dönemlerde, bankalar, finansal olmayan kuruluşlar ve bankalar hariç diğer finansal kuruluşların katılımıyla düzenlenen portföy yatırım anketi ile derlenmektedir. TCMB tarafından gerçekleştirilen bu anket, aynı zamanda Eşgüdümlü Portföy Yatırım Anketi (CPIS) verisinin temelini oluşturmaktadır. Eşgüdümlü Portföy Yatırım Anketi (CPIS), Uluslararası Para Fonu nun (IMF) gözetim ve denetimi altında yılları için yıl sonlarında bir defa,2013 Haziran sonundan itibaren 6 ayda bir gerçekleştirilen bir anket çalışmasıdır. Katılımın gönüllü olduğu ve 2001 yılından itibaren düzenli olarak gerçekleştirilen ankette 2014 Haziran sonu itibarıyla 61 ülke yer almaktadır. 1 Bu anketin amacı temel olarak, ihraçcının ülke bilgisini de içerecek şekilde, sınır ötesi mahiyet taşıyan hisse senedi, uzun vadeli ve kısa vadeli borç araçlarına yapılan portföy yatırımları hakkında kapsamlı bilgi toplanmasıdır. Bu sayede, 2008 Küresel Ekonomik Kriz i ile ortaya çıkan veri açıklarının portföy yatırımı ayağının, ülkelerin karşılaştırılabilir veri raporlamasıyla aşılabilmesi hedeflenmektedir. Bu kapsamda, CPIS verisine, IMF nin de aralarında olduğu uluslararası kuruluşlar önderliğinde başlatılan Veri Açıkları Girişimi (Data Gaps Initiative- DGI) nin ilk safhasında vurgu yapılmış ve özellikle G-20 ülkelerinin bu veriyi düzenli gönderimi için çalışmalar yapılmıştır. CPIS anketinde, bazı alanlarda veri toplanması mecburi iken diğer alanlarda veri toplanması derleyicinin inisiyatifine bırakılmıştır. Hisse senetleri, kısa ve uzun vadeli borç araçları ile söz konusu araçları ihraç eden kuruluşların ülke bilgisine ilişkin bilgiler anket kapsamında zorunlu olarak toplanırken; portföy yatırım varlıklarını elinde bulunduran sektör, bu varlıkları ihraç eden kuruluşların sektör bilgisi,portföy yatırım yükümlülükleri ve portföy yatırımına konu olan varlıkların döviz kompozisyonu derleyici ülkenin inisiyatifine bırakılmıştır. Özellikle 2008 yılında yaşanan küresel finans krizi sonrasında CPIS anketi kapsamında toplanan verilere olan ilginin artması ve veri kalitesi kaygılarının giderilmesi amacıyla IMF tarafından söz konusu anketin geliştirilmesi için başlatılan proje (CPIS Data Enhancements Project) sonlandırılmıştır. Veri kullanıcıları ile yapılan çalışmalar sonucunda, Haziran 2013 raporlama dönemiyle birlikte anketin değiştirilmiş ve genişletilmiş haliyle veri toplanmaya 24

27 başlanmıştır. Söz konusu proje ile, Anketin kapsamı tüm G-20 ülkelerini kapsayacak şekilde genişletilmiştir. G-20 ülkelerinin neredeyse hepsi IMF ye zorunlu verileri iletmektedir. Anketin uygulama sıklığı yılda 2 kez olacak şekilde artırılmıştır. Haziran 2013 tarihinden itibaren, CPIS verisi Haziran sonu ve Aralık sonu verisi olmak üzere iki kez istenmeye başlamıştır. Anket kapsamında raporlaması yapılan menkul kıymetlere ilişkin olarak menkul kıymet ihraçcı ve yatırımcısının sektör bilgisi istenmeye başlanmış, ancak veri gönderimi yukarıda da belirtildiği üzere veri toplayıcısının inisiyatifine bırakılmıştır. Merkez Bankası, halihazırda CPIS anketini üçer aylık dönemler halinde gerçekleştirmekte ve Uluslararası Yatırım Pozisyonu tablolarında kullanmaktadır. IMF tarafından yukarıda bahsedilen proje kapsamında getirilen yeniliklere uyum sağlanmış olup, IMF ye raporlama yapılabilmesi amacıyla başta bankalar olmak üzere diğer veri sağlayacılardan ihtiyaç duyulan bilgiler toplanmaktadır ve 2014 verileri için, derleyicinin inisiyatifine bırakılmış olan sektör bilgisi ile yurt içi yerleşiklerin yurtdışı yatırımlarının döviz komposizyonunu da içerecek şekilde raporlama yapılmıştır. Şekil 1. Haziran 2014 itibarıyla IMF ye CPIS Verisi Bildirmiş Ülkeler* 1 *Bildirim yapan ülkeler turkuaz ile gösterilmiştir. 1 Kaynak: 25

28 Şekilden de görüleceği üzere G-20 ülkelerinin neredeyse tamamı CPIS verisi bildirmektedir. Büyük ekonomilerden Avustralya,Çin (China P.R Mainland) ve Suudi Arabistan ın Haziran 2014 dönemi için henüz veri iletmediği dikkat çekmektedir. Grafik 1. Portföy Yatırımları Enstrüman Dağılımı (Milyon ABD Doları) Grafik 1, Portföy Yatırım Varlıklarının enstrüman bazında dağılımını göstermektedir. Sağ ekseninde kısa vadeli menkul kıymetlerin gösterildiği grafikten de anlaşılacağı üzere Türkiye de yerleşik kişi ve kuruluşlarca yurtdışında ihraç edilen menkul kıymetlerden en çok uzun vadeli menkul kıymetlere yatırım yapılmıştır yılı sonu itibarıyla toplam portföy varlıklarının yaklaşık %73 ü uzun vadeli menkul kıymetlerdir. Bu yüksek oranı, yaklaşık %26 ile Hisse Senetleri takip etmektedir. İncelenen dört dönemde de uzun vadeli menkul kıymetlere yapılan yatırımın en yüksek olduğu ve en az yatırımın kısa vadeli menkul kıymetlere yapıldığı görülmektedir. Hisse senetlerine yapılan yatırımlar, değer olarak artış göstermiş olsa da, tüm portföy varlıkları içinde oran olarak ortalama yaklaşık %23,7 civarında seyrettiği sonucuna ulaşılmıştır. IMF ye raporlanan 2013 ve 2014 yılı verilerine bakıldığında, bu yıllar için 26

29 Türkiye de yerleşik kişilerin yurtdışında en çok hangi sektörün ihraç ettiği yatırım araçlarına ilgi gösterdiği görülebilir. Grafik 2. Portföy Yatırımları Sektör Bilgisi (İhraçcıya göre) Grafik 2 ye bakıldığında, 2013 ve 2014 yılları için Haziran ve Aralık sonu verileri görülmektedir. Bu grafiğe göre, Türkiye de yerleşik kişilerin elinde bulunan portföy varlıklarının yaklaşık yarısı, içerisinde Bankalar ve Sigorta ve Emeklilik 27

30 Fonları hariç diğer tüm finansal kuruluşlar (aracı kurumlar, finansal kiralama şirketleri, finansal faktoring şirketleri,trustlar,fonlar vb) ile Bankalar a ve Sigorta ve Fon Yönetimi Şirketleri ne yardımcı finansal kuruluşları içeren yurtdışında yerleşik Diğer Finansal Kuruluşlar tarafından ihraç edilmiştir yılı sonu itibarıyla, Diğer Finansal Kuruluşlar tarafından ihraç edilen menkul kıymetlerin, %52 lik oranla Türkiye de yerleşik kişi ve kuruluşların en çok tercih ettiği kıymetler olduğu gözlenmektedir. Bu sektörü, veri dönemlerinde sıralaması ve oranı değişmiş olsa da yurtdışında yerleşik Genel Hükümetlerin ihraç ettiği kıymetler takip etmektedir yılı sonu itibarıyla %15 olan oran, 2014 yılı sonu ile %21 olmuştur. Bankacılık Sektörü nün ihraç ettiği menkul kıymetlere yönelik ilgi ise, toplam içerisinde çok yüksek pay kazanamamıştır ve 2014 yılları için tüm varlıkların ortalama olarak sadece %16 sı, yurtdışı bankalar tarafından ihraç edilmiş menkul kıymetlerdir. Bu oran 2014 yılı sonu itibarıyla en düşük seviyesi olan %15 e ulaşmıştır. Portföy varlıklarında dikkate değer en küçük pay ise, holding şirketlerinin ihraç ettiği kıymetlerin de içerisinde bulunduğu Finansal Olmayan Kuruluşlar ın ihraç ettiği menkul kıymetlere aittir yılı sonunda toplam varlıklar içerisinde %17 lik bir paya sahip olan yurtdışında yerleşik Finansal Olmayan Kuruluşların ihraç ettiği kıymetlerin 2014 yılı sonu itibarıyla payı %11 olmuştur. Sigorta ve Emeklilik Fonları nın ihraç etmiş olduğu kıymetlerin 2014 yılı sonunda dikkate değer bir payı yoktur. Kısaca, Türkiye nin portföy varlıklarının neredeyse yarısı, yurtdışında yerleşik Diğer Finansal Kuruluşlar tarafından ihraç edilmiş kıymetlerdir. Bunu, Genel Hükümetler tarafından ihraç edilmiş menkul kıymetler izlemektedir. Bankalar ve Finansal Olmayan Kuruluşlar tarafından ihraç edilen kıymetlerin oranları ise birbirlerine yakın olmakla beraber, Bankacılık sektörü kıymetlerine olan ilgi daha fazladır. Sigorta ve Emeklilik Fonları tarafından ihraç edilen kıymetlerin oranı ise sadece %1 dir. 28

31 Şekil 2. Portföy Yatırımları Coğrafi Dağılım Portföy varlıklarının coğrafi dağılımına bakılacak olursa, incelenen dönemde Amerika ve Avrupa ya yapılan portföy yatırımlarının toplam portföy yatırımları içerisindeki payının yüksek olduğu gözlenmektedir Haziran sonunda Avrupa menşeili menkul kıymetlere yapılan yatırımların tutarı en yüksekken, ilerleyen dönemlerde Amerika menşeili menkul kıymetlere yapılan yatırımların tutarının Avrupa ya yapılan yatırım tutarını geçtiği gözlenmektedir. Asya ya yapılan portföy yatırımları artarken, Afrika ve Avustralya ya yapılan yatırımların, toplam içerisinde çok küçük bir paya sahip olduğu görülmektedir. Bu iki kıtaya yapılan portföy yatırımlarında da bir miktar artış dikkat çekmektedir. 29

32 Şekil 3. Portföy Yatırımları Döviz Kompozisyonu (ABD Doları Karşılığı) Haziran 13 Aralık 13 ABD Doları ABD Doları Euro Euro İngiliz Sterlini İngiliz Sterlini Japon Yeni Japon Yeni İsviçre Frankı İsviçre Frankı Diğer Diğer Haziran 14 Aralık 14 ABD Doları ABD Doları Euro Euro İngiliz Sterlini İngiliz Sterlini Japon Yeni Japon Yeni İsviçre Frankı İsviçre Frankı Diğer Diğer Portföy yatırımlarının döviz kompozisyonu incelendiğinde ise, döviz kompozisyonunun yatırımların coğrafi dağılımıyla paralellik gösterdiği görülmektedir. Varlıklar içerisinde en fazla paya sahip döviz cinsinin ABD doları olduğu ve bunun incelenen tüm dönemler için geçerli olduğu anlaşılırken, Japon Yeni ve İsviçre Frangı cinsinden menkul kıymetlerin toplam içerisinde sıfıra yakın payı olduğu görülmektedir. Euro nun ABD dolarından sonra ikinci sırada olduğu ve İngiliz Sterlini ile Şekil 3 te belirtilmiş döviz cinsleri dışında kalan diğer döviz cinslerinin toplam içerisindeki payının küçük olduğu ve değişkenlik gösterdiği söylenebilir. Sonuç olarak, Türkiye de yerleşik kişilerin yurtdışı portföy yatırımları incelenen dönemde uzun vadeli menkul kıymetlere ve Diğer Finansal Kuruluşlar ın ihraç ettiği menkul kıymetlere yönelmiştir. Varlıkların genel olarak edinildiği ülkelerin Amerika ve Avrupa kıtasında yoğunlaştığı anlaşılmaktadır. Portföy varlıklarının döviz kompozisyonunun coğrafi dağılımla paralel hareket ettiği ve ABD Doları ile Euro cinsi menkul kıymetlerin varlıklar içerisinde büyük bir paya sahip olduğu gözlenmektedir. 30

33 DİĞER YATIRIMLAR 3. DİĞER YATIRIMLAR 3.1. Ticari Krediler 54. Ticari krediler, ihracatçıların yurt dışındaki alıcı firmalara verdikleri, ithalatçıların ise yine yurt dışındaki satıcı firmalardan doğrudan sağladığı, malın bedelinin vadeli olarak ödenmesi şeklindeki kredilerdir. Buna göre, dış ticaret verileri içinde, mal mukabili, vadeli akreditif, kabul kredili ve alıcı firma prefinansmanı ödeme şekilleri ticari kredi sayılmaktadır Varlıklar 55. Yukarıda sayılan ödeme şekillerine göre yapılan kredili ihracattan oluşan ve 2013 yılı sonu itibarıyla 13,2 milyar ABD doları olan ticari kredi alacak stoku, 2014 yılı sonunda 12,2 milyar ABD doları seviyesinde gerçekleşmiştir Yükümlülükler yılı sonu itibarıyla 32,7 milyar ABD doları olan ticari kredi borç stoku, 2014 yılı sonu itibarıyla 32,2 milyar ABD doları olmuştur. Çoğunluğu kısa vadeli olan kredili 31

34 ithalat stokunda meydana gelen değişimde aynı dönemde, ithalatın (c.i.f.) yüzde 3,8 azalış göstermesi etken olmuştur Krediler Varlıklar yılı sonunda 5,7 milyar ABD doları olarak gerçekleşen yurt dışına verilen krediler esas olarak Türkiye de yerleşik bankaların yurt dışına açtıkları krediler ve plasmanlardan oluşmaktadır. Aynı dönemde, bankaların yurt dışına açtıkları kredilerin 3,5 milyar ABD doları uzun, 0,8 milyar ABD doları da kısa vadeli kredilerden oluşmaktadır. Genel Hükümet tarafından yurt dışına verilen krediler de 2013 yılı sonunda 1,1 milyar ABD dolarından, 2014 yılı sonunda 1,3 milyar ABD dolarına ulaşmıştır Yükümlülükler yılı sonu itibarıyla 215,0 milyar ABD doları olan yurt dışından sağlanan kısa ve uzun vadeli krediler stoku, 2014 yılı sonu itibarıyla bir önceki yıla göre yüzde 0,9 artarak 217,0 milyar ABD dolarına yükselmiştir. Söz konusu dönemde, toplam kredilerin GSYH ye oranı ise yüzde 26,1 den yüzde 27,2 e çıkmıştır. Kredilerin Vade ve Borçlu Dağılımı (milyon ABD doları) Kısa Vadeli (KV) Merkez Bankası Bankalar Diğer Sektörler Uzun Vadeli (UV) Merkez Bankası Genel Hükümet Bankalar Diğer Sektörler Toplam Krediler KV Krediler/Toplam Krediler (%) 5,6 8,1 11,4 14,0 9,1 5,6 6,2 4,3 11,7 14,6 17,4 22,3 22,5 UV Krediler/Toplam Krediler (%) 94,4 91,9 88,6 86,0 90,9 94,4 93,8 95,7 88,3 85,4 82,6 77,7 77,5 Toplam Krediler/GSYH (%) 35,0 28,0 23,7 20,7 23,8 24,5 24,7 27,1 23,5 23,7 24,6 26,1 27,2 Kaynak: TCMB Aynı dönemde krediler borçlu sektörler bazında incelendiğinde, Genel Hükümetin kredi stokunun 32,2 milyar ABD dolarından 28,7 milyar ABD dolarına indiği; bankaların kredi stokunun 7,8 milyar ABD dolarlık artışla 94,6 milyar ABD doları olduğu; diğer sektörlerin kredilerinin ise yüzde 2,3 oranında azalışla 93,8 milyar ABD doları olduğu gözlenmektedir. 32

35 60. Vadelere göre bakıldığında, kısa vadeli kredilerin toplam kredi borç stokuna oranı 2005 yılından itibaren 2009 yılına kadar düşüş gösterirken, sonrasında tekrar artışa geçtiği ve 2014 yılı sonu itibarıyla yüzde 22,5 olarak gerçekleştiği görülmektedir. Bu yükselişte, kısa vadeli kredilerde en büyük paya sahip bankaların sağladığı kısa vadeli kredilerdeki 2013 yılına göre 1,2 milyar ABD dolarlık artış başlıca etken olmuştur Genel Hükümet 61. Genel Hükümetin IMF den sağladığı krediler 2012 yılı sonunda 0,9 milyar ABD doları iken 2013 yılı Mayıs ayı itibarıyla anapara ödemeleri tamamlanarak sıfırlanmıştır. Genel Hükümetin diğer kredileri ise 2013 yılından 2014 e 3,5 milyar ABD doları azalarak 32,2 milyar ABD dolarından 28,7 milyar ABD dolarına düşmüştür. Hazine Müsteşarlığı 2009 yılındaki 1,5 milyar ABD doları tutarındaki SDR tahsisatını Genel Hükümetin dış borcunda gösterirken, UYP de aynı tutar ödemeler dengesi metodolojisi paralelinde ve yeniden değerlenmiş haliyle Diğer Yükümlülükler de gösterilmektedir. 33

36 Genel Hükümet (milyon ABD doları) Toplam IMF Kredileri(*) Diğer Krediler IMF SDR Tahsisatı Kaynak: TCMB (*) UYP gösteriminde 2009, 2010, 2011,2012,2013 ve 2014 yılları için SDR tahsisatı IMF kredilerinden düşülmüş, diğer yükümlülükler kalemi altında gösterilmiştir Merkez Bankası 62. Merkez Bankası nın muhabir açıkları ve garantisiz ticari borçlardan oluşan yılları itibarıyla 10 milyon ABD doları olan yurt dışı kredi borcu 2012 yılı sonu itibarıyla Bakanlar Kurulu Kararı gereği Hazine ye devredilmiştir Bankalar 63. Bankaların yurt dışından sağladığı bir yıldan kısa vadeli kredilerde, 2013 yılı sonu itibarıyla 42,8 milyar ABD doları olan stok, 1,3 milyar ABD doları tutarındaki net kullanımın etkisiyle 2014 yılı sonu itibarıyla artarak 44,1 milyar ABD doları olarak gerçekleşmiştir. Uzun vadeli kredilerde ise 2013 yılı sonu itibarıyla 43,9 milyar ABD doları olan stokun, 2014 yılı sonunda 50,5 milyar ABD doları olduğu görülmektedir. Bankalar (milyon ABD doları) Toplam Kısa Vade Uzun Vade (Özel Bankalar) Toplam Krediler Banka Kredileri/Toplam Krediler (%) 8,3 10,5 16,2 24,8 25,5 24,6 22,1 21,3 27,7 31,7 33,6 40,4 43,6 Banka Kredileri/GSYH (%) 2,9 2,9 3,8 5,1 6,1 6,0 5,4 5,8 6,5 7,5 8,3 10,5 11,8 Kaynak: TCMB Bankaların yurt dışından kullandıkları kısa ve uzun vadeli krediler stokunda 2014 yılında meydana gelen artış, temel olarak net kullanımlardan kaynaklanmıştır. Akım-Stok İlişkisi (milyon ABD doları) Bankalar Kısa Vade Uzun Vade Kaynak: TCMB. 65. Özel bankaların yurt dışından sağladıkları uzun vadeli krediler stoku izleyen bölümlerde ayrıntılarıyla incelenmektedir Ödemeler Dengesi İşlemleri Değer ve Kur Farkı Değişimleri 2014 KREDİ TÜRÜ 66. Bu kapsamda, 2014 yılı sonu itibarıyla toplamda 44,4 milyar ABD doları olan özel bankaların yurt dışından sağladıkları uzun vadeli krediler stokunda, uzun vadeli sendikasyon kredilerinin bakiyesi 1,6 milyar ABD doları, seküritizasyon kredilerinin 34

37 bakiyesi ise 8,9 milyar ABD doları olarak gerçekleşmiştir. Kalan 33,9 milyar ABD dolarlık kısım diğer tür kredilerden oluşmaktadır. BANKALAR (*) (Milyon ABD doları) % Pay Sendikasyon Kredileri ,7 Seküritizasyon Kredileri ,9 Diğer Krediler ,4 Toplam ,0 Kaynak:TCMB. (*) Bankaların tahvil ihraçları hariçtir ve 2014 yılları karşılaştırıldığında miktar ve oran olarak seküritizasyon kredilerinde artış (1,7 milyar ABD doları ve yüzde 23,5) gözlenmektedir yılında artmaya başlayan sendikasyon kredileri 2014 yılında da artmış ve 8,9 milyar ABD doları olarak gerçekleşmiştir. VADE YAPISI 68. Özel bankaların 2014 yılı sonu itibarıyla yurt dışından sağladıkları uzun vadeli krediler son ödeme tarihlerine göre incelendiğinde, bu kredilerin yaklaşık yüzde 11,8 inin orijinal vadelerinin 1-2 yıl arasında yer aldığı, yüzde 66,8 inin ise 5 yıl üzerinde vadelerle sağlandığı gözlenmektedir. BANKALAR (*) (milyon ABD doları) YIL YIL YIL YIL YIL TOPLAM (% Pay) YIL 1,7 3,5 3,2 9,0 14,7 17,2 7,4 6,4 7,4 13,6 9,1 15,7 11,8 3 YIL 19,5 12,2 10,9 12,7 5,2 4,4 4,9 2,8 5,3 6,0 6,4 5,0 6,3 4 YIL 12,3 12,1 5,3 2,5 2,5 3,5 4,5 3,0 3,5 4,1 6,3 6,5 6,3 5 YIL 24,7 30,1 22,7 5,7 7,0 4,2 5,8 5,6 6,3 4,0 3,8 8,4 8,8 5+ YIL 41,8 42,0 57,9 70,1 70,6 70,7 77,4 82,2 77,4 72,3 74,4 64,4 66,8 TOPLAM 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Kaynak:TCMB. (*) Bankaların tahvil ihraçları hariçtir. KREDİ BÜYÜKLÜKLERİ 69. Özel bankaların yurt dışından sağladığı uzun vadeli krediler stoku, kredi büyüklüklerine göre (kalan tutar bazında) incelendiğinde, en büyük payın yüzde 58,7 ile tutarı 100 milyon ABD doları üstü olan yüksek tutarlı kredi büyüklüklerinden oluştuğu belirlenmektedir. 35

38 BANKALAR (*) Kredi Büyüklükleri (milyon ABD doları) Milyon Üstü Kredi Adedi ,9 Milyon - 50 Milyon Kredi Adedi Milyon Altı Kredi Adedi Toplam Krediler Kredi Adedi Toplamı (% Pay) Milyon Üstü 63,8 57,1 70,7 68,6 78,5 79,5 72,5 72,0 65,3 60,3 60,6 60,2 58,7 99,9 Milyon - 50 Milyon 8,7 9,8 6,3 10,3 6,1 8,6 13,4 13,3 18,4 20,6 22,4 22,5 19,3 50 Milyon Altı 27,5 33,2 23,0 21,2 15,4 12,0 14,0 14,7 16,3 19,1 17,0 17,3 22,0 Kaynak: TCMB. (*) Bankaların tahvil ihraçları hariçtir. DÖVİZ KOMPOZİSYONU yılı sonunda, özel bankalara ait dış borç bakiyesinin orijinal döviz cinsleri itibarıyla ABD doları ağırlıklı olduğu, buna göre ABD dolar karşılıkları üzerinden bakiyenin 11,1 milyar ABD doları karşılığı ile yüzde 24,9 luk kısmının Euro ve 30,4 milyar ABD doları ile yüzde 68,3 lük kısmının ABD doları olduğu belirlenmiştir (Ek Tablo 13). FAİZ YAPISI 71. Özel bankaların dış borç stokunun 2014 yılı sonunda yüzde 51,6 sı sabit faizli, yüzde 48,4 lük kısmı ise değişken faizli kredilerden oluşmaktadır yılından başlayarak incelendiğinde, sabit faizli kredilerin payının yaklaşık yüzde 10 seviyelerinden son yıllar itibarıyla yaklaşık yüzde 50 seviyelerine yükseldiği gözlenmektedir. BANKALAR (*) (% Pay) Sabit Faizli 16,4 8,7 10,3 22,3 28,5 35,0 36,8 39,4 35,7 36,0 42,9 53,6 51,6 Değişken Faizli 83,6 91,3 89,7 77,7 71,5 65,0 63,2 60,6 64,3 64,0 57,1 46,4 48,4 Kaynak:TCMB. (*) Bankaların tahvil ihraçları hariçtir. 36

39 ALACAKLI DAĞILIMI yılı sonu itibarıyla özel bankaların dış borç stokunun yüzde 78,4 ünün alacaklısı özel alacaklılardır. BANKALAR (*) Alacaklıya Göre Dağılım (milyon ABD doları) Toplam Resmi Alacaklılar ,6 Özel Alacaklılar ,4 Ticari Bankalar ,3 Bankacılık Dışı Finansman Kuruluşları ,2 Parasal Olmayan Kuruluşlar ,1 Yerli Bankaların Kıyı Bölgesi Şubeleri ,0 Yerli Bankaların Diğer Yurt Dışı Şubeleri ,0 Yerli Bankaların Yurt Dışı İştirakleri ,8 Kaynak:TCMB. (*) Bankaların tahvil ihraçları hariçtir (% Pay) 73. Yukarıdaki veriler ve açıklamalar ışığında, bankaların yurt dışından sağladıkları kredi stoku gelişmelerini özetlemek gerekirse, Borç stokunun vade yapısının 5 yıl ve üzeri vadelerde yoğunlaştığı, Toplam kredi stoku içerisinde 100 milyon ABD dolarını aşan kredilerin ağırlıkta olduğu, Faiz yapısının 2014 yılı itibarıyla sabit faiz ağırlıklı olduğu, Borçlanmanın ABD doları döviz cinsinden ağırlık kazandığı, Kredi alacaklılarının çoğunluğunun Özel Alacaklılar olduğu gözlenmektedir Diğer Sektörler 74. Diğer sektörlerin yurt dışından kullandığı krediler 2014 yılı sonunda 4,8 milyar ABD doları kısa, 89,0 milyar ABD doları uzun vadeli olmak üzere 2013 yılı sonuna göre yüzde 2,3 oranında azalarak 96,0 milyar ABD dolarından 93,8 milyar ABD dolarına inmiştir. 75. Diğer sektörlerin yurt dışından kullandığı krediler stokunun GSYH ye oranı 2014 yılında yüzde 11,7 olarak gerçekleşmiştir. 37

40 Diğer Sektörler (milyon ABD doları) Diğer Sektörler Kısa Vade Uzun Vade Kamu Özel Toplam Krediler Diğer Sektör Kredileri/Toplam Krediler (%) 37,3 36,0 36,9 40,8 49,3 56,6 59,6 57,9 51,3 49,1 49,5 44,7 43,2 Diğer Sektör Kredileri/GSYH (%) 13,0 10,1 8,7 8,5 11,7 13,9 14,7 15,7 12,0 11,6 12,2 11,7 11,7 Kaynak: TCMB Uzun Vadeli Krediler 76. Diğer sektörlerin yurt dışından sağladığı uzun vadeli krediler 2013 yılı sonu itibarıyla 96,0 milyar ABD doları iken 2014 yılı sonu itibarıyla 6,1 milyar ABD doları net kullanım ve eksi 8,3 milyar ABD doları değer ve kur farkı değişimi etkisiyle 93,8 milyar ABD dolarına düşmüştür. (milyon ABD doları) Diğer Sektörler (Özel) Kaynak:TCMB. Akım-Stok İlişkisi 2013 Ödemeler Dengesi İşlemleri Değer ve Kur Farkı Değişimleri 2014 VADE YAPISI 77. Diğer sektörler-özel in yurt dışından sağladığı uzun vadeli krediler stoku izleyen bölümlerde ayrıntılarıyla incelenmektedir. 78. Diğer sektörler özel in 2014 yılı sonu itibarıyla yurt dışından sağladığı uzun vadeli kredilerin orijinal vade yapısına bakıldığında, bu kredilerin yüzde 8,1 inin vadelerinin 1-2 yıl arasında yer aldığı, yüzde 65,6 sının ise 5 yıl üzerinde vadelerle sağlandığı belirlenmektedir. 38

41 DİĞER SEKTÖRLER Orjinal Vade (milyon ABD doları) Yıl Yıl Yıl Yıl Yıl Toplam (% Pay) Yıl 24,8 25,0 25,7 25,2 22,2 18,0 17,6 13,4 10,9 12,7 15,6 9,1 8,1 3 Yıl 9,6 10,4 11,3 10,5 11,2 10,4 9,8 8,4 7,2 6,7 7,7 7,9 6,3 4 Yıl 5,7 6,6 6,8 7,7 8,7 8,6 7,2 6,9 6,3 6,4 6,4 12,0 14,6 5 Yıl 7,2 6,6 6,0 6,7 5,5 6,2 6,3 7,6 7,3 5,9 4,4 4,9 5,4 5 + Yıl 52,7 51,3 50,2 49,9 52,4 56,8 59,1 63,8 68,3 68,2 66,0 66,1 65,6 Toplam Kaynak: TCMB. DÖVİZ KOMPOZİSYONU yılı sonu itibarıyla, diğer sektörler-özel e ait dış borç bakiyesinin ABD dolar karşılıkları üzerinden bakiyenin yüzde 42,6 sı Euro, yüzde 48,9 u ise ABD dolarıdır (Ek Tablo 14). DİĞER SEKTÖRLER Döviz Kompozisyonu (2014) (milyon ABD doları) Toplam ABD Doları EURO ABD Doları Karşılığı Diğer Para Cinsleri ABD Doları Karşılığı Diğer Sektörler-Özel Kaynak: TCMB. KREDİ BÜYÜKLÜKLERİ 80. Diğer sektörler özel in yurt dışından sağladığı uzun vadeli krediler stokunun kredi büyüklükleri (kalan tutar bazında) açısından 2014 yılı sonu itibarıyla yüzde 29,4 ü tutarları 100 milyon ABD dolarını aşan yüksek tutarlı kredilerdir. DİĞER SEKTÖRLER Kredi Büyüklükleri (milyon ABD doları) Milyon ve üstü Kredi Adedi ,9-50 Milyon Kredi Adedi ,9-20 Milyon Kredi Adedi ,9-10 Milyon Kredi Adedi ,9-5 Milyon Kredi Adedi ,9-1 Milyon Kredi Adedi Milyon Altı Kredi Adedi Toplam Krediler Kredi Adedi Toplamı (% Pay) Milyon ve üstü 23,8 24,8 18,8 19,7 28,5 33,0 33,9 35,9 35,9 34,4 33,4 33,8 29,4 99,9-50 Milyon 9,7 7,5 9,6 11,1 11,2 10,8 11,4 10,3 10,9 12,6 12,6 13,7 15,6 49,9-20 Milyon 14,6 14,0 14,7 15,0 15,7 16,1 16,4 16,5 16,0 16,4 17,1 18,8 19,5 19,9-10 Milyon 13,4 12,3 12,6 11,8 11,6 10,9 10,8 11,4 10,4 10,3 11,4 11,7 14,0 9,9-5 Milyon 13,1 13,7 14,4 12,4 10,6 10,1 9,7 9,4 8,8 8,2 8,6 8,2 8,2 4,9-1 Milyon 19,5 21,3 23,1 22,6 16,9 15,0 14,2 13,0 14,0 13,9 12,5 10,3 10,1 1 Milyon altı 5,8 6,3 6,9 7,3 5,5 4,1 3,5 3,5 4,0 4,2 4,4 3,4 3,3 Kaynak: TCMB. 39

42 FAİZ YAPISI 81. Diğer sektörler-özel dış borç stokunun 2014 yılı sonu itibarıyla yüzde 45,5 i sabit faizli, yüzde 54,5 lik kısmı ise değişken faizli kredilerden oluşmaktadır yılında yüzde 57,6 düzeyinde gerçekleşen değişken faizli kredilerin payının 2014 yılı sonu itibarıyla gerileyerek yüzde 54,5 oranında gerçekleştiği gözlenmektedir. DİĞER SEKTÖRLER Faiz Yapısı (% Pay) Sabit Faizli 37,3 34,0 31,8 30,9 26,3 28,1 30,0 31,0 33,8 33,7 39,5 42,4 45,5 Değişken Faizli 62,7 66,0 68,2 69,1 73,7 71,9 70,0 69,0 66,2 66,3 60,5 57,6 54,5 Kaynak: TCMB. ALACAKLI DAĞILIMI yılı sonu itibarıyla alacaklı profili incelendiğinde, özel alacaklıların toplam stok içindeki payının yüzde 93,7 olduğu, özel alacaklılar içinde diğer sektörler-özel in yabancı ticari bankalara olan kredi borcunun toplam stoka oranının yüzde 49,0 olduğu belirlenirken, yine bu grup içinde yer alan Türkiye deki bankaların yurt dışı şube ve iştiraklerinden kullanılan kredilerin 24,1 milyar ABD dolarlık tutar ile yüzde 27,4 paya sahip olduğu belirlenmiştir. 83. Diğer sektörler-özel in Türkiye deki bankaların yurt dışı şube ve iştiraklerinden kullandıkları krediler stoku, 2014 yılı sonu itibarıyla 2013 yılı sonuna göre bir miktar artarak 24,1 milyar ABD doları olmuştur. 40

43 DİĞER SEKTÖRLER Alacaklıya göre Dağılım (milyon ABD doları) (% Pay) Toplam ,0 Resmi Alacaklılar ,3 Özel Alacaklılar ,7 Ticari Bankalar ,0 Bankacılık Dışı Finansman Kuruluşları ,6 Parasal Olmayan Kuruluşlar ,7 Yerli Bankaların Kıyı Bölgeleri Şubeleri ,9 Yerli Bankaların Diğer Yurt Dışı Şubeleri ,0 Yerli Bankaların Yurt Dışı İştirakleri ,5 Kaynak: TCMB. SEKTÖR DAĞILIMI 84. Diğer Sektörler Özel in kredi stokunun 2014 yılı sonu itibarıyla borçlusuna göre sektör dağılımları incelendiğinde, finansal olmayan kuruluşların bakiye borcunun yüzde 27,2 sinin Hizmetler ana sektörlerine, yüzde 13,5 inin de Sinai sektörü içerisinde yer alan İmalat alt sektörüne dağıldığı görülmektedir. Hizmetler ana sektörü içinde en önemli kalem toplam içinde yüzde 8,0 lik payla Ulaştırma ve Depolama alt sektörüdür ( Ek Tablo 15). 85. Ayrıca, diğer sektörler-özel in yurt dışından sağladığı uzun vadeli kredilerle ilgili olarak, sektör bazında, toplam ABD dolar karşılıkları ve ABD doları, Euro ve diğer para cinsleri üzerinden sağlanan krediler ayrımında, sabit ve değişken faiz dağılımı, sabit ortalama faiz oranları ile spread ortalamaları Ek Tablo da ayrı ayrı gösterilmiştir. 86. Öte yandan, 2014 yılı sonu stokunun kalan vadeye göre dağılımı, geçmiş dönemlere ilişkin güncelleme ve ilgili ay ile yayım tarihi arasında gerçekleşen kullanım ve geri ödeme veri girişleri nedeniyle yayım tarihinde teknik olarak elde edilemediğinden; konuya ilişkin Ek Tablo 20 ve 21, 2014 yılı sonu bakiyesi orijinal verisinin kalan vade dağılımını Temmuz 2015 yayımı itibarıyla içermekte olup, gösterge niteliğinde verilmektedir. 87. Yukarıda yapılan açıklamalar ışığında, Diğer Sektörler Özel in yurt dışından sağladıkları kredi stokuna ilişkin gelişmeler özetlendiğinde, Borç stokunun vade yapısının 5 yıl ve üzeri vadelerde yoğunlaştığı, Toplam kredi stoku içerisinde 100 milyon ABD dolarını aşan kredilerin ağırlıkta olduğu, Borçlanmanın ABD doları ve değişken faiz üzerinden ağırlıklı olduğu, Kredi alacaklılarının çoğunluğunun yabancı ticari bankalar olduğu görülmektedir. 88. Sonuç olarak, 2004 yılından itibaren yurt dışından sağlanan kredi stokunun yapısında önemli bir değişiklik olmuş, borçlu tarafında Genel Hükümet ve Merkez 41

44 Bankası kredi stokunun toplam içindeki payı azalırken, alacaklı tarafında özel alacaklıların payı yüzde 90,8 den yüzde 93,7 ye yükselmiştir Kısa Vadeli Krediler yılı sonunda 5,0 milyar ABD doları olan diğer sektörlerin yurt dışından kullandığı kısa vadeli krediler, 2014 yılı sonu itibarıyla 4,8 milyar ABD doları olarak gerçekleşmiştir. 42

45 KUTU 4 Türkiye nin Dış Borç Stokuna İlişkin Seçilmiş Bazı Göstergeler Dış borçların sürdürülebilirliğine ilişkin analizlerde çeşitli göstergeler kullanılmaktadır. Bu kutuda, Uluslararası Para Fonu (IMF) tarafından geliştirilen seçilmiş göstergeler çerçevesinde, yılları arasında Türkiye nin borçluluk durumu incelenecektir. Borç Ödeyebilirliği Borç ödeyebilirliği, bir ülkenin dış yükümlülüklerini devamlı olarak yerine getirebilmesini ifade etmektedir. Teorik olarak, borcun vadesi geldiğinde yenilenebildiği varsayımı altında, bir ülkenin borç ödeyebilir olması için net faiz ödemelerinin bugünkü değeri, ithalat hariç diğer cari işlemler hesabı girişlerinin bugünkü değerini aşmamalıdır. Ancak uygulamada, ülkeler, sosyal ve iktisadi sonuçları da göz önüne alarak bu sınıra ulaşmadan önce ödemelerini durdurabilmektedirler. Bu nedenle, borç ödeyebilirliği sadece net faiz ödemeleri ile diğer cari işlemler hesabı girişlerinin karşılaştırılmasıyla değil, aynı zamanda ülkenin borç ödeme isteğiyle de yakından ilgilidir. Likidite Bir ülkenin likidite durumu, hemen yerine getirilmesi gereken dış yükümlülükler açısından önem arz etmekte ve bu nedenle ülkenin borç ödeyebilirliğine ilişkin değerlendirmeleri de etkileyebilmektedir. Dış borçların döviz ve faiz kompozisyonu, vade yapısı ve borç ödemede kullanılabilecek varlıklar, ülkenin dış kaynaklı likidite krizlerine karşı kırılganlığı açısından oldukça önemli göstergelerdir. Borç Sürdürülebilirliği Borç sürdürülebilirliği, bir ülkenin borç stoku ya da borç servisinin çeşitli geri ödeyebilme gücü ölçütlerinden (GSYH gibi) birine bölünmesiyle değerlendirilebilir: Borç göstergesi = Borçluluk / Geri Ödeyebilme Gücü Borç ödeyebilirliği ve likidite riskinin ölçülmesinde, yukarıdaki eşitlikte Borçluluk için brüt dış borç stoku ya da dış borç servisi gibi alternatif ölçütler kullanılmaktadır. Borç stokunun kullanıldığı - stoka bağlı - borç göstergeleri olası borç ödeyebilirliği sorunlarının, borç servisinin kullanıldığı - akıma bağlı - borç göstergeleri ise genellikle likidite sorunlarının tanımlanmasında kullanılmaktadır. Paydada ise GSYH, ihracat veya genel hükümetin mali gelirleri gibi ülkelerin geri ödeyebilme gücünü gösteren değişkenler kullanılmaktadır. IMF Dış Borç İstatistikleri El Kitabı (IMF External Debt Statistics Guide) nda 1, borç servisinin kullanıldığı borç göstergelerinin düşük ve istikrarlı olmasının, borcun büyük olasılıkla sürdürülebileceğine işaret ettiği ifade edilmektedir. Seçilmiş Dış Borç Göstergeleri Bu çerçevede, uluslararası kuruluşlar tarafından, borç yükünün anlaşılabilmesi için çeşitli göstergeler kullanılmaktadır. 43

46 Stoka Bağlı Dış Borç Göstergeleri Toplam Dış Borç Stoku / Toplam İhracat: Ülkenin yıl sonu dış borç stokunun, yıl içerisinde gerçekleşen mal ve hizmet ihracatına bölünmesiyle elde edilmektedir. Faiz oranı veri iken, bu göstergenin zaman içinde artması, ülkenin dış borcunun, borcun ödenebileceği temel dış gelir kaynağından daha hızlı arttığına ve gelecekte borçların ödenmesinde zorluk çekilebileceğine işaret etmektedir. Toplam Dış Borç Stoku / GSYH: Bir ülkenin dış borcunun, toplam yurtiçi üretimine oranı olup, ülkenin üretim potansiyelini ihracata yönlendirerek borç geri ödeyebilme gücünü artırabilmesine ilişkin bilgilendirici bir göstergedir. Akıma Bağlı Dış Borç Göstergeleri Borç Servisi / Toplam İhracat: Dış borç servisinin ihracata bölünmesiyle elde edilen bu gösterge, ülkenin ihracat gelirlerinin ne kadarının dış borç geri ödemesinde kullanılacağının ve dolayısıyla ihracatta meydana gelebilecek bir daralmaya karşı kırılganlığın ölçülmesinde kullanılmaktadır. Aşağıdaki rezerv yeterliliği göstergeleri de bir ülkenin dışsal kırılganlığının analizinde önem arz etmektedir: Uluslararası Rezervler / Kalan Vadeye Göre Kısa Vadeli Dış Borç Stoku (KVDB): Rezerv yeterliliğinin izlenmesinde kullanılan en temel göstergedir. Olası likidite krizlerinde ülkenin maruz kalabileceği risk ve kırılganlıklar hakkında bilgi vermektedir. Kısa Vadeli Dış Borç Stoku / Toplam Dış Borç Stoku: Dış borcun vade yapısına göre gelecekteki geri ödeme riskinin takibi ile birlikte kısa vadeli finansmana göreli bağımlılığı göstermektedir. Tablo 1. Türkiye için Seçilmiş Dış Borç Stoku Göstergeleri Türkiye için Seçilmiş Dış Borç Göstergeleri Stoka Bağlı Dış Borç Göstergeleri Toplam Dış Borç Stoku/Toplam İhr(%) 212,8 263,3 256,4 225,3 222,4 256,4 255,3 Toplam Dış Borç Stoku/GSYH (%) 37,9 43,6 39,9 39,3 43,1 47,3 50,4 Akıma Bağlı Dış Borç Göstergeleri Borç Servisi/Toplam İhr(%) 40,8 57,8 49,1 37,9 34,7 36,4 31,2 Diğer Önemli Göstergeler Uluslararası Rezervler/Kalan Vadeye Göre Kısa Vadeli Dış Borç Stoku (%) - 116,6 92,4 84,8 95,3 88,2 85,0 Kısa Vadeli Dış Borç Stoku/Toplam Dış Borç Stoku (%) 18,7 18,2 26,5 26,8 29,6 33,5 33,0 (Milyon ABD Doları) Toplam Dış Borç Stoku Toplam İhracat Borç Servisi (Anapara ve Faiz) Uluslararası Rezervler Kısa Vadeli Dış Borç Stoku Kalan Vadeye Göre KVDB GSYH Kaynak: TCMB, TÜİK, Hazine Müsteşarlığı Grafik 1. Seçilmiş Göstergeler 44

47 ,00 300,00 55,00 50,00 45,00 40,00 35,00 30,00 250,00 200,00 150,00 100,00 50,00 25,00 0,00 Toplam Dış Borç Stoku/GSYH (%) Borç Servisi/Toplam İhr(%) Toplam Dış Borç Stoku/Toplam İhr(%) (sağ eksen) Yukarıdaki grafiğe göre, Türkiye nin toplam dış borç stokunun toplam ihracata oranı, 2008 küresel krizini takiben 2009 yılında hızla yükselmiş, ancak hemen ardından düşüşe geçmiştir yılında bu eğilim tersine dönmüş olsa da, 2014 yılında % 255,3 olarak gerçekleşen bu oranın yeniden düştüğü görülmektedir. Dış borç servisinin toplam ihracata oranı ise yılı hariç olmak üzere yılından bu yana önemli ölçüde azalış göstererek, 2014 yılında % 31,2 düzeyinde gerçekleşmiştir arası düşüş gösteren uluslararası rezervlerin kalan vadeye göre KVDB ye oranı, 2012 yılında yükselişe geçmiş ancak ardından tekrar düşmüştür. KVDB nin toplam dış borç stokuna oranı ise yıllar içerisinde genelde artış eğilimi göstermiştir. 1 External Debt Statistics Guide For Compliers and Users (2013), External Debt Sustainability Analysis, pp

48 3.3. Mevduatlar Varlıklar 90. Bankalar ile banka dışı kesimin yurt dışı bankalardaki mevduat hesaplarını gösteren Efektif ve Mevduatlar kalemi, 2013 yılı sonunda 40,2 milyar ABD dolarından 2014 yılı sonu itibarıyla 40,6 milyar ABD dolarına yükselmiştir Bankalar yılı sonunda 23,2 milyar ABD doları olan bankaların yurt dışı muhabirlerindeki mevduatı 2014 yılı sonunda yüzde 4,7 oranında azalışla 22,1 milyar ABD dolarına düşmüştür. Bankaların 2014 yılı sonunda 14,5 milyar ABD doları olan yabancı para yurt dışı muhabir ve efektif mevcutlarının dağılımı aşağıdaki grafikte gösterilmektedir. 46

49 Diğer Sektörler 92. BIS istatistiklerinden derlenen yurt içinde yerleşik Diğer Sektörler-Özel in yurt dışındaki mevduatlarının stok değeri, 2013 yılı sonunda 17,0 milyar ABD dolarından 2014 yılı sonunda 18,5 milyar ABD doları seviyesine yükselmiştir Yükümlülükler 93. Yurt dışı yerleşiklerin Türkiye deki mevduatlarının bir bölümü Merkez Bankası ndaki KMDTH larından, diğer bölümü ise yurt içi bankalardaki döviz ve TL cinsinden mevduattan oluşmaktadır. Mevduatlar Akım-Stok İlişkisi (milyon ABD doları) Merkez Bankası Bankalar Kaynak: TCMB Ödemeler Dengesi İşlemleri Değer ve Kur Farkı Değişimleri Merkez Bankası 94. Yurt dışında yerleşik Türk vatandaşlarının Merkez Bankası nezdinde açtırmış olduğu KMDTH ın 2014 yılı sonu itibarıyla 2,5 milyar ABD doları tutarındaki bakiyenin 0,4 milyar ABD doları tutarındaki kısmı kısa vadeli, 2,1 milyar ABD doları tutarındaki bölümü ise uzun vadeli hesaplardan oluşmaktadır. Bankamızın 2003 yılından itibaren işçi dövizi hesaplarının aşamalı olarak azaltılmasına yönelik izlediği stratejiye paralel 47

50 olarak; söz konusu hesaplardan 2004 yılından beri süregelen çekiliş, 2014 yılında da devam etmiş ve ödemeler dengesi kayıtlarına göre 2,3 milyar ABD doları olarak gerçekleşmiştir Bankalar yılı sonu itibarıyla, yurt dışında yerleşik bankaların yurt içi bankalardaki döviz cinsinden mevduatları 21,1 milyar ABD doları, yurt dışında yerleşik kişilerin yurt içi bankalardaki döviz cinsinden mevduatları 13,1 milyar ABD doları, yurt dışında yerleşik kişiler ile yurt dışında yerleşik bankaların yurt içi bankalardaki TL cinsinden mevduatları ise 13,4 milyar ABD doları olarak gerçekleşmiştir yılı sonu ile karşılaştırıldığında kur farkından arındırılmış olarak 3,2 milyar ABD doları artış olmasına rağmen değer ve kur farkı nedeniyle meydana gelen 3,5 milyar ABD doları düşüş nedeniyle toplam stok 47,7 milyar ABD doları olmuştur Diğer Varlıklar 96. Bu kalem, 2014 yılı sonunda Merkez Bankası nın 1,5 milyar ABD doları tutarında Irak tan alacaklarından oluşmaktadır. 48

51 RESMİ REZERVLER 4. RESMİ REZERV VARLIKLAR yılı sonunda 131,0 milyar ABD doları olan Merkez Bankası resmi rezervleri 2014 yılı sonunda yüzde 2,8 oranında azalışla 127,3 milyar ABD dolarına düşmüştür. Öte yandan, aylık olarak Merkez Bankası İnternet sitesinde yayınlanan Uluslararası Rezervler ve Döviz Likiditesi tablosunda yer alan döviz varlıklarından önceden belirlenmiş kısa dönemli çıkışlar (kalan vadeye göre hesaplanmış) 2013 yılı sonunda 12,3 milyar ABD doları iken 2014 yılında 10,5 milyar ABD dolarına düşmüştür, döviz varlıklarından şarta bağlı kısa dönem net çıkışlar ise 77,3 milyar ABD dolarından 77,0 milyar ABD dolarına düşmüştür. Söz konusu 77,0 milyar ABD dolarlık çıkışın, zorunlu karşılık olarak tutulan altın kaynaklı tutarı 15,9 milyar ABD doları, döviz tutarı ise 58,4 milyar ABD doları olmuştur. 98. IMF tarafından dalgalı döviz kuru rejimi uygulayan yükselen piyasalar için resmi rezervlerin (%30*kısa vadeli dış borç stoku + %10*portföy yükümlülükleri + %5*geniş para arzı + %5*mal ve hizmet ihracatı gelirleri) toplamına oranı şeklinde tanımlanan ve yüzde 100 ile 150 oranında tutulan rezervlerin yeterli olduğu değerlendirilen Rezerv Yeterlilik Göstergesi (RYG) 2013 yılı sonunda yüzde 116,4 seviyesinde iken 2014 yılı sonunda yüzde 110,4 olarak hesaplanmıştır yılı Aralık sonu itibarıyla, Merkez Bankası resmi rezervlerinin yüzde 16,0 sını oluşturan toplam milyon troy ons parasal altının değeri 20,4 milyar ABD doları olarak gerçekleşmiştir. 49