İklim Değişikliğinin Çevre, Tarımsal Üretim ve Sanayi Üzerine Etkileri 22 Kasım Prof. Dr. Feza KARAER

Transkript

1 İklim Değişikliğinin Çevre, Tarımsal Üretim ve Sanayi Üzerine Etkileri 22 Kasım 2014 Prof. Dr. Feza KARAER

2 Su, diğer doğal kaynaklardan farklı olarak, yaşamın ana unsurunu oluşturmaktadır.

3 Bu niteliği ile insanların yaşamsal ihtiyaçlarının karşılanması yanında ekonomik, sosyal ve çevresel değerler içermektedir.

4 Su, sadece mühendislik disiplinlerinin öznesi olmaktan çıkmış ekonomi, çevrebilim ve tüm toplum bilimlerinin de konusu haline gelmiştir.

5 Uluslararası kurumların ve toplantıların gündemine girmiş, su kaynaklarının en etkin şekilde nasıl kullanılması gerektiği sayısız toplantıda tartışılmış, yeni kavramlar oluşturulmuştur.

6 Su yönetimi politikaları her ülkede farklı hedefleri gerçekleştirmeye yönelmiştir. Bu yönelişte ve hedeflerin seçiminde ülkelerin kalkınma düzeyleri önemli bir etkendir. Politikaların evrimindeki tarihi sürece baktığımızda, günümüzün gelişmiş ve zengin toplumları dahil, bütün ülkelerin su arzı ve güvenliğine ilk aşamada büyük önem verdikleri görülmektedir.

7 Su yönetimindeki temel tercih ve hedefler; Çevre koruma,planlama ve mekansal gelişmenin birlikte ele alınması, Su yönetimi düzenlemelerinin sürdürülebilir olması, Gıda ve enerji güvenliğinin temini, Ekonomik büyümeye katkı sağlanması, Sağlıklı bir çevre yaratılması, Ekosistemlerin korunması olarak sıralanabilir.

8 Suyun Yönetimi Suyun Yerel ve Bölgesel düzeyde yönetileceği bilinmektedir. Ulusal iklim tahminlerinin yerel düzeye aktarılması güvenilir değildir. Su yönetimi ile ilgili veri girişinin geliştirilmesi gerekmektedir. En iyi Yöntem; Su arzını ve talebini yöneten kurumların zaman içinde konunun nasıl gelişeceğine yönelik, değişimlerin suyu nihai kullananları nasıl etkileyeceğine yönelik yeni modeller geliştirilmesidir.

9 Çözüm, alternatifi olmayan doğal bir kaynak olan suyun daha planlı ve ekonomik kullanılması, su kaynaklarını tehdit eden sorunların belirlenmesi ve önlenmesi, su ve suya bağlı ekosistemlerin korunması, sürdürülebilir bir ekonomik büyümenin sağlanması, vb. hedeflerle geliştirilen Su Kaynakları Yönetimi dir.

10 Su kaynakları sorunları, hatalı kararlar ve uygulamalar sonucunda daha ciddi boyutlara ulaşmış ve geleceği tehdit eder duruma gelmiştir. Gelecekteki güç dengeleri suya hakimiyetle belirlenecektir.

11 Su Güvenliği Ekosistemlerin sürdürülebilirliğinden ödün vermeksizin yeterli miktarda ve kalitede suya uygun fiyatla, sağlıklı ve üretken yaşama erişimi sağlayacak, gıda, enerji ihtiyaçlarını sağlayarak, su ile ilgili afetlerden ve hastalıklardan korunma sağlayacak bir kavram dır.

12 Entegre Su Kaynakları Yönetimi Entegre (bütünleyici) yaklaşım, yönetmeden önce daha fazla bilgi edinmeyi, özellikle disiplinler arası bilginin entegrasyonunu, faklı bilgiye sahip insan ve kurumların katılımını içermektedir.

13 Temel Öğeler ve Amaçlar

14 Bölgesel Su Güvenliği Stratejileri Geliştirilmelidir! Uluslar arası Su Kaynakları Birliği (IWRA) ve Dünya Su Konseyi (WWC) hem küresel hem de bölgesel seviyede su güvenliğini temin eden su stratejilerini önermekte, bu da entegre yaklaşımları, Entegre Su Kaynakları Yönetimini teşvik etmektedir.

15 Ülke Örnekleri Hollanda Avustralya Yeni politikalar entegre yaklaşımları benimsemekte, fiziki planlama ve taşkın yönetimini birleştirerek entegre arazi yönetimi yaklaşımına yönelmektedir. Ulusal su önceliklerinde entegre yönetim yer almaktadır. Özellikle de Murray Darling Havza Planında. Havza planı su güvenliği konusundadır.

16 Su Ayak İzi Suyun ekonomi içerisinde oynadığı rolün ve su yönetiminin ekonomik kalkınma süreçlerinde bir araç olarak kullanımının anlaşılmasını sağlayan, yeni bir kavramdır. Su Ayak İzi kavramı, ilk kez 2002 yılında NESCO- IHE de Arjen Hoekstra tarafından ortaya koyulmuştur.

17 Su Ayak İzi Bir ülkenin su ayak izinin incelenmesi ile, Suyun ekonomik faaliyetlerdeki yönünü izleyerek plancıların, karar vericilerin ve yatırımcıların tahsis, ticaret, rekabet avantajı ve ekosistem desteğine yönelik kararlarının zeminini oluşturan bilgiyi temin etmektedir.

18 Su Ayak İzi Su ayak izi ise yalnızca su hacmi değildir! Suyun türü Ne zaman kullanıldığı Nerede kullanıldığı Su Ayak İzi

19 Mavi Su Ayak İzi, bir malı üretmek için ihtiyaç duyulan yüzey ve yer altı tatlı su kaynaklarının toplam hacmi için kullanılmakta ve geleneksel olarak tatlı su denildiğinde akla gelen su kaynaklarıdır. Yeşil Su Ayak İzi, bir malın üretiminde kullanılan toplam yağmur suyudur. Yağış miktarı, yeşil su arzını ve talebini etkilediği için, bir bölgenin yeşil su gereksinimi değerlendirilirken iklim değişikliği ve değişkenliği göz önünde bulundurulmalıdır. Gri Su Ayak İzi, kirliliğe yönelik bir göstergedir. Mevcut su kalitesi standartlarına dayalı olarak, kirlilik yükünün bertaraf edilmesi ya da azaltılması için kullanılan tatlı su miktarını ifade eder. Bu nedenle, gri su kavramı nüfus ve endüstriyel büyüme ile ilişkili olarak ele alınır.

20 Türkiye nin Su Ayak İzi Türkiye nin su ayak izi hesaplamaları, ülkedeki üretimin ve tüketimin yüzde 80 inin iç su kaynaklarına dayandığını ortaya koymaktadır. Bu durum, tatlı su kaynaklarının sürdürülebilirliğinin ülke ekonomisini doğrudan etkilediğini göstermektedir.

21 Türkiye nin Su Ayak İzi Raporu nda, verileri kullanılarak Türkiye nin kişi başına düşen su ayak izi hesaplanmıştır. Buna göre, Türkiye de kişi başına düşen su ayak izi 1.977m 3 /yıl a çıkmıştır. Kişi başına düşen su ayak izindeki artış, değişen tüketim alışkanlıklarına ve artan üretim hacmine bağlıdır.

22 Türkiye de içme ve kullanma amacıyla günlük kişi başına düşen su miktarı 216 litredir (TÜİK). Su ayak izi yaklaşımı çerçevesinde sanal su dikkate alındığında Türkiye de bir kişinin günlük doğrudan ve dolaylı su tüketiminin litre olduğu görülmektedir. Bu da, doğrudan tüketimin yanı sıra dolaylı olarak mal ve hizmetler aracılığıyla tüketilen su miktarını ifade etmektedir.

23 BAZI ÜRÜNLERİN SU AYAK İZLERİ 1 porsiyon kırmızı et (200 gr) lt 1 porsiyon beyaz et (200 gr) 780 lt 1 dilim ekmek 40 lt 1 bardak çay 30 lt 1 kadeh şarap 120 lt 1 hamburger lt 1 adet A4 kağıdı 10 lt 1 adet küp şeker 7.5 lt Sanayi ürünü 80 lt x alınan ürünün fiyatı x 1.6 örnek: TL ye alınan bir arabanın sudaki ayak izi lt dir.

24 Su Ayak İzi Farklı sektörlerde yoğun su talebinin olduğu ve/veya su kalitesinin olumsuz yönde etkilendiği nehir havzalarında detaylı su ayak izi çalışmaları Su kaynakları üzerindeki gerçek etkinin ortaya konmasına Havza yönetim planı hazırlık süreçlerine yardımcı olmaktadır.

25 Dünya gittikçe kentleşmekte, dünya nüfusunun yarısı kentlerde oturmakta ve tahmini nüfus artışının gelecek 30 yıl içinde gelişmekte olan ülkelerin kentlerinde olacağı bilinmektedir. Gelecek yıllarda yeterli su temininin, sanitasyon ve atıksu arıtımının sağlanması en önemli sorun olarak görünmektedir.

26 Kentleşmenin Etkileri Büyük miktarda ekolojik ayak izi Bitki örtüsünün (vejetasyonun azalması) Su miktarında ve kalitesinde azalma Yoğun kirlilik ve beraberinde sağlık problemleri Aşırı koku problemi İklim değişimi Işık kirliliği

27 Nüfus artışı ve hızla artan şehirleşmeyle topraklar geçirimsiz hale gelmekte ve suyun doğal döngüsünde yeraltına sızması engellenmektedir. Yağmursuyu yüzeysel akışı tehlikeli şekilde artırmakta ve bu akış şehir merkezlerinde % 55 oranına ulaşmaktadır.

28 SERA GAZLARI Yeryüzünde ve atmosferde tutulan ısı enerjisi, atmosfer ve okyanus dolaşımıyla yeryüzünde dağılmakta ve uzun dalgalı yer radyasyonu olarak atmosfere geri verilmektedir. Bunun bir bölümü, bulutlarca ve atmosferdeki sera etkisini düzenleyen sera gazlarınca soğurularak atmosferden tekrar geri salınmaktadır. Bu sayede de Yerküre yüzeyi ve alt atmosfer ısınmaktadır. Haziran, 2014

29 SERA GAZLARI 1. Karbon Dioksit (CO2) 4. Hidroflorokarbonlar (HFC ler) 2. Metan (CH4) 5. Perflorokarbonlar (PFC ler) 3. Diazot Oksit (N2O) 6. Sülfür Hegzaflorid (SF6)

30 İnsan Faaliyetlerinin Küresel Isınmaya Katkıları ormansızlaşma 14% tarım 13% enerji kullanımı 49% endüstrileşme 24%

31 Kentleşme Küresel Isınma Kentlerdeki kaplı yüzeyler, yollar, binalar nedeniyle geçirimsiz alanların artması toprak yüzeyinden oluşan buharlaşmayı önemli ölçüde azaltmakta ve yüzeyde ısı depolanmasını artırmaktadır. Kentsel Isı Adası

32

33 İklim Değişikliğinin Etkileri Kuraklık ve taşkınların büyüklüğünde ve frekansında artış, Yağışta, sıcaklıkta, nem oranında, rüzgar şiddetinde, kar depolanmasındaki değişimlerle doğa ve bitki örtüsündeki değişimler, Toprak nemi ve akış gibi değişimlerle yenilenebilir su kaynaklarında uzun vadeli değişimler

34 İklim Değişikliğinin Etkileri İklim değişirken, deniz seviyesinin yükselmesinden ziyade tatlı su kaynakları temininin azalması küresel ölçekte önemli bir problem olacaktır.

35 İklim Değişikliğinin Etkileri İklim değişikliğinin su temini ve kalitesi üzerindeki potansiyel etkisi ekonominin her sektörünü, özellikle sağlık, tarım, endüstri, ulaşım, enerji temini, ekosistem hizmetleri, balıkçılık, ormancılık ve rekreasyon aracılığıyla etkileyeceği beklenmektedir.

36 Uzmanlar yeryüzündeki iklimsel değişimler nedeniyle, 2050 yılında mevcut canlı türlerinin dörtte birinin soyunun tükenmiş olacağı uyarısında bulunmaktadır.

37 Küresel Isınma orman yangınlarını tetikleyerek yangınlarda artışa neden olabilecektir.

38 İklim değişiklikleri yüzünden 60 ülkede toplam 7 milyar insan su kıtlığı yaşayabilecektir.

39 Küresel ölçekte yaşanan kasırgalar, tayfunlar iklim değişikliğinin bir sonucu olarak son yıllarda artış göstermektedir.

40 İklim Değişikliğine Uyum Temel Konular: Suyun sulamada aşırı kullanımı Kaçak yeraltı suyu kullanımı Mevcut tesislerin işletilmesinden kaynaklanan sorunlar Şebekelerdeki kayıp ve kaçaklar İdari ve kurumsal sorunlar Yatırımların gecikmesi Çeşitli nedenlerle su kirliliğinin oluşması

41 Öncelikli Hedef 1. İklim Değişikliğinin Etkilerine Uyumun Su Kaynaklarının Yönetimi Politikalarına Entegre Edilmesi Türkiye de tüketilebilir yüzey ve yer altı suyu potansiyeli yılda yaklaşık 112 milyar m3 tür. DSİ Raporunda, 2023 yılı su tüketim miktarları; sulama 72 milyar m3, içme ve kullanma suyu 18 milyar m3 ve endüstri 22 milyar m3 olmak üzere toplam 112 milyar m3 tüketim öngörülmüştür. İklim değişikliğinin en önemli etkisinin su döngüsü üzerinde olacağı ve Türkiye deki iklim değişikliğinin gelecekte su kaynakları genelinde bir azalmaya neden olacağı bilimsel olarak görülmektedir.

42 Yaz Sıcaklıklarının Artması Kış Yağışlarının Azalması (Özellikle Batı İllerinde) Yüzey Sularının Kaybı Kuraklıkların Sıklaşması Toprağın Bozulması Kıyılarda Erozyon Su Baskınları Su kaynakları varlığını tehdit edebilecektir.

43 İklim değişikliğinin etkileri nedeniyle Türkiye de yüzey suyu kaynaklarında, kar depolanmasında ve yer altı suyu potansiyelinde % 30 a varan azalmalar tahmin edilmektedir. Bitkilerin doğal ve tarımsal su gereksinimlerinde olacak artışa karşılık, su rezervlerindeki bu azalma, gelecekte su kaynaklarının daha etkin yönetilmesi gereğini göstermektedir.

44 Bu kapsamda su kaynaklarının yönetimi politikalarına iklim değişikliğinin etkilerine uyum yaklaşımlarının entegre edilmesi ihtiyacı ortaya çıkmıştır. Öncelikli değerlendirmeye alınmıştır. Havza bazında su yönetimi, Sektörler arası su dağılımı, Su tasarrufu, Talebin yönetimi, Su kullanımının kontrolü, Gözlem ağının genişletilmesi, Büyük hacimli yapay depolama yapılarının arttırılması

45 9. Kalkınma Planında Su kaynaklarının tahsisi, kullanılması, geliştirilmesi ve kirlenmeye karşı korunmasıyla ilgili hukuki düzenleme ve idari yapı oluşturulmasına yönelik başlatılmış çalışmalar tamamlanacaktır. Yüzey ve yeraltı su kaynaklarının kirlenmeden korunması sağlanacaktır. Mevcut su sağlama tesislerinde kayıp ve kaçaklar azaltılarak, ülke su kaynaklarının etkin kullanılması sağlanacaktır. Su, atık su, katı atık gibi çevre korumaya yönelik altyapı tesislerinin yapılmasında, bakımında ve işletilmesinde ülke şartlarına en uygun sistem ve teknolojiler tercih edilecektir. Ülke genelinde çevre korumaya yönelik kentsel altyapı ihtiyacının belirlenmesi için belediyelerin içme suyu, kanalizasyon, atık su arıtma tesisi gibi altyapı ihtiyaçlarını belirleyecek kentsel altyapı ana planı ve finansman stratejisi hazırlanacaktır. Atık suların arıtıldıktan sonra tarım ve sanayi sektöründe kullanılması teşvik edilecektir. Çevre yatırımlarının (su yatırımları ve diğer) yapılması ve işletilmesinde özel sektörün katılımı dâhil, yeni finansman yöntemleri geliştirilecektir.

46 Öncelikli Hedef 2. Su Kaynaklarının Yönetiminde İklim Değişikliğine Uyum Konusunda Kapasitenin, Kurumlar Arası İşbirliği ve Eşgüdümün Güçlendirilmesi İklim değişikliğinin etkilerine uyum için Türkiye de temiz su kaynakları üzerindeki tehdidi bertaraf etmek üzere, su yönetimi konusunda güçlü bir idari ve kurumsal yapının oluşturulması gerekmektedir.

47 Öncelikli Hedef 3. Su Kaynaklarının Yönetiminde İklim Değişikliğinin Etkilerine Uyumun Sağlanması İçin Ar-Ge ve Bilimsel Çalışmaların Geliştirilmesi ve Yaygınlaştırılması Belirli yoğunluktaki verilerin elde edilmesi için, meteorolojik ve hidrolojik gözlemlerin yapılacağı gözlem ağının geliştirilmesi önemlidir. Bu açıdan iklim değişikliklerinin su kaynaklarına etkilerinde fayda sağlayacak nitelikteki Ar-Ge ve bilimsel çalışmaların geliştirilmesi gereklidir.

48 Öncelikli Hedef 4. İklim Değişikliğine Uyum İçin Su Havzalarında Su Kaynaklarının Bütüncül Yönetimi Hazırlanan Havza Koruma Eylem Planlarının yapılan izleme çakışmalarından edinilen sonuçlara göre düzenli revizyonu sağlanmalıdır. Yer altı sularının kaçak kullanımı, kontrolsüz atıksu deşarjları, aşırı su çekimi sonucunda YAS seviyesinde azalma, YAS kirliliği, kurumlar arası koordinasyon eksikliği ve bilimsel çalışmalardaki yetersizlik sorunları giderilmelidir. Kıyılar ile ilgili olarak risk değerlendirmesi çalışmaları yapılmalıdır.

49 Öncelikli Hedef 5. Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının İklim Değişikliğinin Etkileri ve İklim Değişikliğine Direnci Artırıcı Ekosistem Hizmetlerinin Sürdürülebilirliği Dikkate Alınarak Planlanması Türkiye nin çeşitli enerji kaynaklarından (rüzgar, jeotermal ve güneş enerjisi vb.) enerji arz güvenliği ve iklim değişikliği hedefleri doğrultusunda en üst düzeyde faydalanılması gerekmektedir. İklim değişikliğinin su kaynakları ve doğal sistemler üzerine baskısı dikkate alındığında; HES lerin, doğayı tahrip etmeden ve su kaynaklarının rasyonel kullanımına imkân verecek şekilde planlanmaları gerekmektedir.

50