Transkript

1 SAMSUN İL GELİŞİM STRATEJİSİ MEVCUT DURUM VE ANALİZİ RAPORU 1

2 İÇİNDEKİLER BİRİNCİ BÖLÜM İLİN EKONOMİK ve SOSYAL YAPISINA GENEL BİR BAKIŞ İKİNCİ BÖLÜM EKONOMİK YAPI Gayri Safi Yurtiçi Hasılanın Yapısı ve Dönemsel Değişmeler İstihdamın Sektörel Dağılımı Tarım Genel Arazi Varlığı ve Kullanımı Sulama Alanları İşletme Tipleri ve Büyüklükleri Örtü Altı Üretim Önemli Ürün Alanları ve Üretim Hayvancılık Balıkçılık Ormancılık Tarım Sektörü Genel Değerlendirmesi Sanayi Sanayi Sektörü İmalat Sanayi Madencilik Sanayi Altyapısı Özel Sektör Yatırım Eğilimleri Sanayi Sektörü Genel Değerlendirme Hizmetler Turizm Dış Ticaret Mali Yapı ve Bankacılık Hizmetler Sektörü Genel Değerlendirmesi ÜÇÜNCÜ BÖLÜM SOSYAL GELİŞME Eğitim Üniversite Eğitim ve İstihdam İlişkisi Halk Eğitimi Eğitim Sektörünün Genel Değerlendirmesi Sağlık Doğurganlık ve Ölüm Hızları Doğumda Yaşam Beklentisi Sağlık Personeli ve Hastaneler Koruyucu Sağlık Hizmetleri Sağlık Sektörünün Genel Değerlendirmesi Nüfus Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri Nüfus Dağılımı Göç Demografik Etkileşim Bağımlı Nüfus Hanehalkı Büyüklükleri İşgücü Cinsiyete Göre İşgücü Nüfusun Genel Değerlendirmesi Kurumsallaşma Kültür Kültür Varlıkları Kültürel Yapının Genel Değerlendirmesi

3 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM ÇEVRE Toprak Kirliliği Ormansızlaşma ve Toprak Erozyonu Su Kirliliği Hava ve Gürültü Kirliliği Flora Fauna ve Hassas Yöreler Flora- Fauna Hassas Yöreler Samsun daki Öncelikli Çevre Sorunları Çevre Sektörü Genel Değerlendirme BEŞİNCİ BÖLÜM ALTYAPI Kentsel Altyapı İçme Suyu Kanalizasyon Arıtma Sistemleri ve Katı Atık Depolama Kentsel Altyapı Genel Değerlendirilmesi Ulaştırma ve İletişim Karayolu Ulaşımı Demiryolu Hava Yolu Deniz Yolu Ulaştırma Sektörü Genel Değerlendirme İletişim Enerji Elektrik Üretimi Elektrik Tüketimi ve Kaçak Enerji Isıtma Sistemleri Doğalgaz Kullanımı Enerji Genel Değerlendirilmesi Kırsal Altyapı Köy Yolları Köy İçme Suyu Durumu Köy Ortak Kullanım Alanları ve Binaları Kırsal Altyapı Genel Değerlendirmesi ALTINCI BÖLÜM YERLEŞME YAPISI VE KENTLEŞME Nüfusun Yerleşme Büyüklükleri Arasında Dağılımı Nüfusun Coğrafik Dağılımı Konut Talebi ve Üretimi Afet Riski ve Depremsellik Yerleşme Yapısı ve Kentleşme Genel Değerlendirmesi YEDİNCİ BÖLÜM GÜÇLÜ - ZAYIF YÖNLER VE FIRSAT - TEHDİT (GZFT) ANALİZLERİ SEKİZİNCİ BÖLÜM DIŞ ÇEVRE ANALİZİ DOKUZUNCU BÖLÜM ÖNEMLİ BULGULAR VE KALKINMA PERSPEKTİFİ Gelişme Dinamikleri Gelişme İlkeleri ONUNCU BÖLÜM KAMU YATIRIMLARI EKLER

4 TABLOLAR Tablo 1 Samsun İli ve TR83 Bölgesi Gelişmişlik Sıralamaları...13 Tablo 2 Samsun İli İlçelerinin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Düzeylerindeki Değişim ( ) Tablo 3 TR83 Bölgesi Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Göstergeleri...14 Tablo 4 TR83 Bölgesi Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Göstergelerine Göre Sıralaması...15 Tablo 5 Gayri Safi Yurtiçi Hasılanın Dönemsel Değişimi...22 Tablo 6 GSYİH ve Nüfus İtibarıyla Bölgenin ve İllerin Türkiye İçindeki Paylarının Değişimi...22 Tablo 7 GSYİH İtibarıyla Samsun İli ve TR83 Bölgesinin Türkiye İçindeki Paylarının Değişimi.23 Tablo 8 GSYİH nın Sektörel Büyüme Hızları...23 Tablo 9 GSYİH nın Bileşimi (2001-yüzde) ve Değişmeler...24 Tablo 10 Kişi Başına GSYİH (2000), (1987 sabit fiyatları ile)...25 Tablo 11 Samsun da İstihdamın Yıllar İtibariyle Gelişimi ( )...25 Tablo 12 Yıllar İtibariyle Samsun Ticaret ve Sanayi Odası Üye Sayısı ( )...26 Tablo 13 Arazi Varlığı (2002)...27 Tablo 14 Samsun un Arazi Sınıfları...28 Tablo 15 İlçelere Göre Arazi Varlığı (2003)...28 Tablo 16 Sulama Alanları (ha)...31 Tablo 17 Devlet ve Halk Sulamaları...32 Tablo 18 Çalışan Başına Tarımsal Üretim Değeri ( YTL, 2003 )...33 Tablo 19 Tarımsal Hasılanın Yapısı (2003)...34 Tablo 20 Samsun da İşlenen Alanın Kullanımı ( ha)...34 Tablo 21 Bitkisel Üretim (2003) (ton)...35 Tablo 22 İşletme Tiplerine Göre İşletme Sayıları ve Payları...36 Tablo 23 İşletme Büyüklüğüne Göre İşletme Sayıları ve İşletmelerin Tasarrufunda Bulunan Arazi Tablo 24 Örtü Altı Üretim (da)...37 Tablo 25 Samsun un Önemli Ürünleri ve Üretim Miktarları (2003)...38 Tablo 26 Önemli Ürünler Verimlilik Karşılaştırması (2004)...38 Tablo 27 Hayvan Varlığı ( )...39 Tablo 28 Hayvansal Üretim (ton / yıl)...40 Tablo 29 Hayvansal Ürünler Üretim Değeri (2003)...41 Tablo 30 Yem Bitkileri Üretimi ve Alanı...42 Tablo 31 Su Ürünleri Miktarı (ton)...43 Tablo 32 Su Ürünleri İthalat ve İhracatı...43 Tablo 33 Su Ürünleri Yetiştiricilik Üretimi (2003) (ton)...43 Tablo 34 Tatlı Su Ürün Türleri (2003) (ton)...43 Tablo 35 Ormancılık GSYİH'sının Türkiye Ormancılık GSYİH'sına Oranı...44 Tablo 36 Samsun Orman Varlığı (ha) (2003)...44 Tablo 37 Silvi Kültür Faaliyetleri (2003)...45 Tablo 38 Orman Ürünleri ve Miktarları...45 Tablo 39 Orman Varlığı (2003)...45 Tablo GSİS Sanayi Sektörü Sonuçları...46 Tablo 41 Sanayi Sektöründe GSYİH daki Yıllar İtibariyle Değişim (1987 Sabit Fiyatlarla)...47 Tablo 42 İmalat Sanayi Alt Sektörler İtibari ile İşyeri ve İstihdam...48 Tablo 43 Sektörler İtibariyle Firma Adedi ve İstihdam Rakamları...49 Tablo 44 Sanayi İşletmeleri Büyüklük Dağılımı...51 Tablo 45 İmalat Sanayinde Kamu ve Özel Kesim Payları (2001)...51 Tablo kişi ve Daha Fazla İşçi Çalıştıran İşletmelerde Çalışan Sayısı...51 Tablo 47 İmalat Sanayinde İstihdam Yaratan Önemli Alt Sektörler (2004)...52 Tablo 48 İmalat Sanayi Katma Değeri ( )...52 Tablo 49 Maden Varlığı, Rezerv ve Tenör Bilgileri...53 Tablo 50 Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler...53 Tablo 51 Samsun OSB Sanayi Parsellerindeki Faaliyetler

5 Tablo 52 Küçük Sanayi Siteleri...54 Tablo 53 Serbest Bölgeler Ticaret Hacmi Karşılaştırması (Bin $)...55 Tablo 54 Samsun İçin Verilen Teşvik Belgelerinin Sektörel Dağılımı...56 Tablo 55 Hizmetler Sektörü 2002 GSİS Sonuçları...57 Tablo 56 Geliş Yollarına Göre Turist Sayıları (2003)...58 Tablo 57 Turistik Konaklama Tesisleri ve Kapasiteleri...58 Tablo 58 Turizm Hareketleri (2002)...59 Tablo 59 Dış Ticaret (bin $)...60 Tablo 60 Banka Mevduat ve Kredi Bilgileri (milyar TL)...60 Tablo 61 Kredi/ Mevduat Oranları ve TL/Döviz Mevduat Oranları...61 Tablo 62 Özel Finans Kuruluşlarında Toplanan Fonlar / Kullandırılan Fonlar (Türkiye)...61 Tablo 63 Belediye Gelir-Gideri (milyon TL)...62 Tablo 64 Büyükşehir Belediyeleri Gelir-Giderleri (milyon TL)...62 Tablo 65 İl Özel İdaresi Gelir-Gideri (milyon TL)...63 Tablo 66 Karşılaştırmalı Eğitim Göstergeleri...64 Tablo 67 Dönemsel Okur-Yazarlık Oranı...64 Tablo 68 Üniversite Sınavındaki Başarı Durumu (2003)...65 Tablo 69 Ondokuz Mayıs Üniversitesi ndeki Öğrenci Sayıları ve Türkiye-TR83 Verileri...65 Tablo 70 Üniversitedeki Akademik Personel ( Öğretim Yılı)...66 Tablo 71 Yapılan İş, Okuryazarlık, Eğitim Durumu ve Cinsiyete Göre İstihdam Edilen Nüfus...67 Tablo 72 Dönemsel Toplam Doğurganlık Hızı (yüzde)...68 Tablo 73 Bebek ve Çocuk Ölüm Hızları (binde)...68 Tablo 74 Doğumda Yaşam Beklentisi ( )...69 Tablo 75 Doktor Başına Kişi Sayısı...69 Tablo 76 Hastanelerde Yatak Başına Kişi Sayısı...70 Tablo 77 Kanser Vakalarının Dağılımı (1999)...70 Tablo 78 Nüfusun Sosyal Nitelikleri (2000)...71 Tablo 79 Samsun Nüfusunun Yıllara Göre Dağılımı ve Yıllık Nüfus Artış Hızları...72 Tablo 80 Samsun Nüfusunun Yerleşmelere Dağılımı...73 Tablo 81 İlçe Merkezleri Nüfusu ( )...73 Tablo 82 Doğal Nüfus Artış Hızı...74 Tablo 83 Dönemler İtibarıyla Göç Durumu...74 Tablo 84 Alınan ve Verilen Göçün Eğitim Durumuna Göre Dağılımı...75 Tablo 85 Samsun Nüfusu İçindeki Diğer İl Doğumluların Dağılımı...76 Tablo 86 Samsun Doğumlu Nüfusun Öncelikli 15 İl İtibarıyla Dağılımı...76 Tablo 87 Doğum Yerleri İtibarıyla Demografik Etkileşim...77 Tablo 88 Doğum Yerleri İtibarıyla Demografik Etkileşimler...77 Tablo 89 Yaş Gruplarına Göre Nüfus Dağılımı...78 Tablo 90 Ortalama Hanehalkı Büyüklüğü...79 Tablo 91 Samsun da Yaş Grubuna ve Cinsiyete Göre Nüfus (2000)...79 Tablo 92 İşteki Durum ve Cinsiyete Göre İstihdam Edilen Nüfus Oranları (yüzde) (2000)...80 Tablo 93 Samsun da Çalışan Nüfusun Alt İktisadi Faaliyet Kollarına Göre Dağılımı (2000)...80 Tablo 94 Cinsiyete Göre İşgücü Durumu (2000)...81 Tablo 95 Nüfus ve İşgücü Durumu Nedenlerine Göre İstihdama Katılmayan İşgücü...81 Tablo 96 Samsun İli Mahalli İdareler Yapısı (2004)...82 Tablo 97 Çeşitli Kültürel Veriler (2002)...84 Tablo 98 Kültür ve Tabiat Varlıkları ile Sit Alanları...84 Tablo 99 Samsun da Bulunan Yüzeysel Su Kaynakları ve Kirletici Türleri...87 Tablo 100 Karadeniz e Dökülen Akarsuların Kalite Sınıfları...88 Tablo 101 Kış Sezonu Hava Kirliliği Ortalaması Sınır Değerleri (mg/m³)...89 Tablo 102 Yıllara Göre SO 2 ve PM Değerleri...89 Tablo 103 Samsun Hava Kirliliği Verileri (2004)

6 Tablo 104 Flora Yapısı (2004)...91 Tablo 105 Samsun Faunası...91 Tablo 106 İçme Kullanma Suyu Maksatlı DSİ Projeleri...99 Tablo 107 Pissu Tesisatının Bağlı Olduğu Yere Göre Bina Sayısı Tablo 108 İlçe Belediyelerinin Atık Su Durumu, Katı Atık Miktarı ve Bertaraf Yöntemleri Tablo 109 Samsun un Yol Ağı Durumu Tablo 110 Samsun daki Motorlu Kara Taşıtları Sayısı Tablo 111 Demiryolu Sefer Sayısı, Yük Miktarı Tablo 112 Demiryollarında Taşınan Yükün Cinsi ve Yıllara Göre Miktarı (ton) Tablo 113 İniş Kalkış Yapan Uçak Sayısı ve Yolcu Sayısı Tablo 114 Liman ın Araç Gereç ve Ekipman Durumu (2004) Tablo 115 Karadenizde Bulunan Liman/Iskelelerin Özellikleri ve Fiziki Kapasiteleri Tablo 116 Samsun Limanı Yıllar İtibariyle Yük Trafiği Tablo 117 Yıllar İtibariyle Yük Türleri (yüzde) Tablo 118 Yolcu Sayıları Tablo 119 Gelir Gider Durumu (YTL.) Tablo 120 Telekomünikasyon Hizmetleri ( ) Tablo 121 İl Telekom Müdürlüğü nün Bölgesel Hizmet Verdiği Servisler ve Yerler Tablo 122 DSİ Genel Md. ve DSİ 7. Bölge Md. Elektrik Üretimi Tablo 123 Elektrik Tüketimlerinin Sektörel Dağılımı (Birim mwh) Tablo 124 Kişi Başına Elektrik Tüketimi (kwh) Tablo 125 Abone Sayılarının Sektörel Dağılımı (2003) Tablo 126 TR83 Bölgesi İlleri Elektrik Kayıp- Kaçak Oranları Tablo 127 Samsun daki Binaların Isıtma Sistemleri Tablo 128 Köy Yolları Genel Envanteri Tablo 129 Bölgelere Göre Köy İçme Suları Envanteri Tablo 130 Su Kullanımı ve Çeşme Durumuna Göre Köy Sayısı Tablo 131 Köy Ortak Kullanım Alanları ve Binaları Tablo 132 İlçe Nüfusları Tablo 133 Nüfusu 'in Üzerindeki Yerleşmelerde Konut Durumu Tablo 134 Belediye Sınırları İçinde Bina, Konut ve Belediye Sayısı Tablo 135 Yıllara Göre Biten Bina Sayıları Tablo 136 Belediye Sınırları İçindeki Binaların Fiziki Durumu Tablo 137 Belediye Sınırları İçindeki Binaların Kullanım Amacı Tablo 138 Bölgede Olan Depremler Tablo 139 Temel Ekonomik Göstergeler Tablo 140 Türkiye nin Bölge İle Ticaret Hacmi Tablo 141 Bölge Ticaretinin Dünya Ticareti İçindeki Yeri (2004) Tablo 142 Samsun İli Kamu Yatırımları Sektörel Dağılımı (2005) (Bin YTL) Tablo 143 Samsun İli 2005 Yılı Kamu Yatırımları Tablo 144 İlçelerin Sosyo-Ekonomik Göstergeleri Tablo 145 İlçelerin Nüfusunun Eğitim Durumu ve Cinsiyete Göre Dağılımı (Ocak - Aralık 2004) Tablo 146 İlçelerde Sağlık Bakanlığı na Bağlı Sağlık Kurumları ve Özel Hastaneler Tablo 147 Samsun İli Sınırları İçersindeki OMÜ ye Bağlı Fakülte ve Yüksekokullar ( ) Tablo 148 OMÜ ye Bağlı Fakülte ve Yüksekokullar ( ) Tablo 149 İklim Verileri (2003)

7 HARİTALAR Harita 1 Düzey 2 İstatistiki Bölge Birimleri Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sırası...16 Harita 2 Düzey 3 İstatistiki Bölge Birimlerinin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sırası...16 Harita 3 Samsun Tarım Toprakları ve Sulama Projeleri...30 Harita 4 Samsun İli Arazi Kullanım Haritası...30 Harita 5 İlçelere Göre Nüfus Yoğunlukları...74 Harita 6 Samsun Nüfusu İçindeki Diğer İl Doğumluların Dağılımı Haritası...76 Harita 7 Samsun Doğumlu Nüfusun Öncelikli 15 İl İtibarıyla Dağılımı Haritası...76 Harita 8 Doğum Yerleri İtibarıyla Demografik...77 Harita 9 Sit Alanları ve Önemli Koruma Alanları...93 Harita 10 Samsun Devlet ve İl Yolları Harita 11 Karayolları 7. Bölge Müdürlüğü 2004 Yılı Devlet Trafik Hacim Haritası (Yıllık Ortalama Günlük Trafik) Harita 12 Samsun Bölgesel Yol Bağlantıları Harita 13 Türkiye Demiryolu Ağı Harita Yılları Arası Kentsel Nüfus Değişimleri Harita 15 Samsun Topografya ve Yerleşmesi Harita 16 Türkiye Deprem Haritası Harita 17 Samsun Deprem Haritası Harita Yılı İtibari İle İlçelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralamaları (872 İlçe İçinde) ŞEKİLLER Şekil 1 Bölge İllerinde Sektörlerin GSYİH İçindeki Payları, Cari Fiyatlarla (1987, 2001)...18 Şekil 2 Samsun İli GSYİH Sektörel Yapısı...24 Şekil 3 Tarımsal Üretim Değeri (YTL,2003)...33 Şekil 4 Bebek ve Çocuk Ölüm Hızları...69 Şekil 5 Dönemsel Yıllık Nüfus Artış Hızları...72 Şekil 6 Net Göç Hızının Dönemler İtibarıyla Değişimi (Binde)...75 Şekil 7 Dönemsel Yaş Bağımlılık Oranları...78 Şekil 8 Yaşlı Bağımlılık Oranı (2000)...79 Şekil 9 Dünyada ve Türkiye de İhracatın Sektörel Dağılımı

8 KISALTMALAR AB Avrupa Birliği AAT Atıksu Altyapı Tesisi ADSL Asimetrik Dijital Kullanıcı Hattı APS Acele Posta Servisi BDT Bağımsız Devlet Topluluğu BOİ Biyokimyasal Oksijen İhtiyacı CEDGM Çevresel Etki Değerlendirmesi ve Planlama Genel Müdürlüğü ÇED Çevresel Etki Değerlendirmesi DİE Devlet İstatistik Enstitüsü DLH Devlet Liman Havayolları DPT Devlet Planlama Teşkilatı DSİ Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü DA Dekar HA Hektar E Erkek ELK. Elektrik Eng. Engelliler FOT. Fotogrometri GOV. Government HES Hidro Elektrik Santrali GSİS Genel Sanayi ve İşyerleri sayımı GSYİH Gayri Safi Yurtiçi Hasıla GWH Gigavat Saat GZFT Güçlü Yönler, Zayıf Yönler, Fırsatlar, Tehditler (SWOT) H. Hicri Takvim HKKY Hava Kalitesi Kontrol Yönetmeliği K Kadın KAF Kuzey Anadolu Fay Kuşağı KASİAD Karadeniz Sanayici ve İşadamları Derneği KBİ A.Ş Karadeniz Bakır İşletmeleri Anonim Şirketi KEİ Karadeniz Ekonomik İşbirliği KHGM Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü KOSGEB Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme Ve Destekleme İdaresi Başkanlığı KM Kilometre KOİ Kimyasal Oksijen İhtiyacı KSS Küçük sanayi Siteler KWH Kilowat Saat LPG Sıvılaştırılmış Petrol Gazları M. Miladi Takvim M. Metre MD Müdürlüğü MG/M 3 Miligram Bölü Metreküp M 2 Metrekare M 3 Metreküp MM. Milimetre Müh. Mühendisliği MDA Mevcut Durum Analiz M.Ö Milattan Önce M.S Milattan Sonra MAD. Madde 8

9 MALZ MEB MAX MOT.K. MTA MÜSİAD MW MYO (NO 2 -N) (NO 2 -N) (NH 3 -N) OSB O.M.Ü ÖBA ÖFK ÖĞRT. ÖKA PM PTT SAGİAD SAMSİAD SASKİ SHMYO (SO 2 ) STK T T.C. TCDD TEDAŞ TKN TSO TÜGSAŞ TMO TR UKOME ULAŞ.AR. WHO WLAN YHGP YTL YY. Malzeme Milli Eğitim Bakanlığı Maximum Motorlu Kara Maden Tetkik Ve Arama Genel Müdürlüğü Müstakil Sanayici İşadamları Derneği Megavat Meslek Yüksek Okulu Nitrit Azotu Nitrat Azotu Amonyum Azotu Organize Sanayi Bölgelesi Ondokuz Mayıs Üniversitesi Önemli Bitki Alanları Özel Finans Kuruluşu Öğretmenliği Önemli Kuş Alanları Partiküler Madde Posta Telgraf ve Telefon İdaresi Samsun Genç İşadamları Derneği Samsun Sanayici ve İşadamları Derneği Samsun Su ve Kanalizasyon İdaresi Sosyal Hizmetler Meslek Yüksek Okulu Kükürt di Oksit Sivil Toplum Kuruluşları Toplam Türkiye Cumhuriyeti Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları Türkiye Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi Kjeldahl Azotu Ticaret ve Sanayi Odası Türkiye Gübre Sanayi A.Ş Toprak Mahsulleri Ofisi Türkiye Ulaşım Koordinasyon Merkezi Ulaşım Aracı Dünya Sağlık Örgütü (World Health Organization) Kablosuz İnternet Yeşilırmak Havza Gelişim Planı Yeni Türk Lirası Yüzyıl 9

10 SUNUŞ Yerel kalkınma ve bölgesel gelişmede elde edilen tecrübe birikimi, günümüzde gelişme hedefinin yalnızca kamu yatırımlarına bağlı olamayacağını göstermiştir. Merkezi idare ve yerel yönetim, özel sektör ve sivil toplumun etki bir işbirliği içinde gelişme hedefine yönelmesi gerekmektedir. Dünyada bu alandaki anlayış ve uygulamalar son yirmi yılda çok büyük bir değişim göstermiştir. Bu değişimleri çok iyi analiz ederek ülkemiz koşullarına uyarlamak zorunluluk haline gelmiştir. Herşeyden önce, bölgesel gelişmenin ülke içi ve dışı çok yönlü bir etkileşim sürecini gerektirdiği anlaşılmıştır. Bunun yanında, merkezden yönlendirilen, sadece merkezden çözüm beklenen bölgesel gelişme modellerinin başarılı olamadığı görülmüştür. Diğer taraftan, yerel aktörlerin hem planlama, hem de uygulama safhalarında sürekli aktif olması, sahiplenme göstermesi, araştırma ve proje üretme kapasitesini geliştirmesi ve bunu kurumsallaştırması, başarılı bölgesel/yerel kalkınma modellerinin en önemli özelliği olarak ortaya çıkmış bulunmaktadır. Dünya ölçeğinde yaşanan hızlı ve çok yönlü değişim süreçleri, kalkınma planları ve politikalarının esnek, dinamik ve paylaşımcı bir anlayışla hazırlanmasını ve uygulanmasını artık bir zorunluluk haline getirmiştir. Nitekim, yeni kalkınma ve planlama anlayışında; yukarıdan aşağıya, yani merkezden yerele planlama yaklaşımının tüm sorunlara tek başına bir çözüm olamayacağı gerçeği giderek daha fazla kabul görmektedir. Bu değişim çerçevesinde, ülkemizde de; merkezden yerele makro planlama çalışmaları ile aşağıdan yukarıya planlama çalışmalarını bütünleştiren yeni bir anlayışa ihtiyaç bulunmaktadır. Bu anlayışta, bizatihi yöre halkının katılımıyla gerçekleştirilen ve ulusal stratejilerle uyumlu, bir anlamda etkileşimli planlama ve kalkınma yaklaşımı hayata geçirilmelidir. Yerel düzeyde yapılacak bu çalışmaların, ulusal düzeyde belirlenen bölgesel gelişme stratejileri ile bütünleştirilerek, ülke genelindeki potansiyelin harekete geçirilmesi ve topyekün ulusal rekabet gücümüzün artırılmasının mümkün olacağı düşünülmektedir. İşte bu anlayışın bir tezahürü olarak Samsun Valiliği ve Büyükşehir Belediye Başkanlığı Devlet Planlama Teşkilatı nın teknik desteğini alarak; İlin sosyo-ekonomik gelişimini sağlamada bir yol haritası işlevi görecek olan İl Gelişme Stratejisi ni hazırlamak üzere Temmuz 2004 itibarıyla çalışmalara girişmiş ve bu üç kurum arasında stratejinin hazırlanmasına yönelik olarakbir protokol imzalanmıştır. Hazırlanan bu protokolde, katılımcılığa vurgu yapılmış ve stratejinin yöredeki tüm kesimlerin işbirliği ile hazırlanması gerektiği ifade edilmiştir. Ayrıca, İl Gelişme Startejisi ve bu kapsamda hazırlanacak raporların; Samsun Valiliği, Samsun Büyükşehir Belediye Başkanlığı, 19 Mayıs Üniversitesi Rektörlüğü, Samsun Ticaret ve Sanayi Odası Başkanlığı, Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı, Teknoloji ve Uluslararası Gelişim İşbirliği nden 10

11 müteşekkil Değerlendirme ve Yönlendirme Komitesinin onayından sonra kabul edileceği belirtilmiştir. Değerlendirme ve Yönlendirme Komitesi tarafından kabul edilebilir bulunan Mevcut Durum ve Analizi Raporu, strateji çalışmasının ilk ürünü olup, bu çalışmayı takip edecek olan Samsun İl Gelişme Stratejisi ile ilgili çalışmalar tamamlanma aşamasına ulaşmış bulunmaktadır. Bu vesile ile Samsun İl Gelişme Stratejisi çalışması kapsamında desteğini esirgemeyen tüm Samsunlulara ve her türlü teknik desteği sağlayan Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı nın yönetimi ve uzmanlarına samimi teşekkürlerimizi bir borç biliriz. SABEK A.Ş. 11

12 12

13 BİRİNCİ BÖLÜM 1 İLİN EKONOMİK ve SOSYAL YAPISINA GENEL BİR BAKIŞ Tablo 1 Samsun İli ve TR83 Bölgesi Gelişmişlik Sıralamaları Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sırası* (1996**) Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sırası (2003) Eğitim Gelişmişlik Sırası Sağlık Gelişmişlik Sırası İmalat Sanayii Gelişmişlik Sırası İller Samsun Tokat Çorum Amasya TR Kaynak: DPT (2003-1), İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması * İllerin 81 İl içerisindeki genel gelişmişlik sırasını göstermektedir. ** Yalova, Karabük, Kilis, Osmaniye ve Düzce 1996 yılında henüz il olmadıkları için 1996 yılı sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamasına dahil edilmemiştir. *** TR83 Bölgesinin 26 Düzey 2 İBB içerisindeki genel gelişmişlik sırasını göstermektedir yılı itibarıyla, illerin sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralaması incelendiğinde, Samsun ili 81 il içerisinde 32 nci sırada yer almaktadır. TR83 bölgesinin diğer illerinden Amasya 39 uncu, Çorum 46 ncı, Tokat ise 61 inci sırada bulunmaktadır. Samsun ilinin gerek sağlık (81 il içinde 21 inci), gerekse imalat sanayii (81 il içinde 28 inci) gelişmişlik sırası sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamasının (81 il içinde 32 nci) üzerindedir. Eğitim sektörü gelişmişlik sırası ise genel gelişmişlik sırası ile eşittir. Hem imalat sanayii hem de sağlık sektörü gelişmişlik sıralaması bölgenin diğer illerinin üzerindedir. Eğitimde ise, Amasya ili Samsun un bir üst sırasında bulunmaktadır. Tablo 2 Samsun İli İlçelerinin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Düzeylerindeki Değişim ( ) İlçeler 1996 (858) 2004 (872) Sıra Değişimi Merkez Ondokuzmayıs Bafra Tekkeköy Çarşamba Terme Ladik Havza Kavak Yakakent Alaçam Vezirköprü Salıpazarı Ayvacık Asarcık Kaynak: DPT (2004), İlçelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (2004) 1996 dan sonra yeni kurulan 14 ilçe ile birlikte sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamasında değişiklikler ülke bazında olduğu gibi il bazına da yansımıştır. Toplam 15 ilçede 5 ilçenin gelişmişlik seviyesi artarken, 10 ilçenin gelişmişliği aşağıya düşmüştür (Tablo 2). 13

14 Gelişen ilçeler arasında Ondokuzmayıs, Tekkeköy, Ladik, Kavak ve Yakakent gelmektedir. Samsun-Ankara karayolu üzerindeki ilçelerin (Ladik, Kavak) gelişimi de dikkat çekicidir. Bu gelişmenin, sosyo-ekonomik gelişmeye nasıl yansıdığı Ek 2 Tablo 143 den izlenebilir. Tablo 3 TR83 Bölgesi Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Göstergeleri Samsun'un DEĞİŞKEN 81 İl İçindeki YIL BİRİM SAMSUN AMASYA ÇORUM TOKAT TR83 TÜRKİYE Sırası DEMOGRAFİK GÖSTERGELER Toplam Nüfus 2000 Kişi Şehirleşme Oranı 2000 Yüzde 52,54 53,83 52,24 48,52 51,53 64,9 50 Yıllık Ortalama Nüfus Artış Hızı Binde 4,04 1,65-1,92 14,15 5,19 18,28 62 Nüfus Yoğunluğu 2000 Kişi/Km2 133,12 64,19 46,67 83,15 79, Doğurganlık Hızı Çocuk 2000 Sayısı 2,55 2,34 2,66 3,06 2,65 2,53 39 Ortalama Hanehalkı Büyüklüğü 2000 Kişi 4,81 4,52 4,67 5,79 4,97 4,5 41 İSTİHDAM GÖSTERGELERİ Tarım İşkolunda Çalışanların Toplam İstihdama Oranı 2000 Yüzde 63,37 61,47 67,61 74,03 66,89 48,38 37 Sanayi İşkolunda Çalışanların Toplam İstihdama Oranı 2000 Yüzde 6,86 5,80 7,35 4,91 6,29 13,35 40 Ticaret İşkolunda Çalışanların Toplam İstihdama Oranı 2000 Yüzde 7,87 5,64 5,69 4,38 6,21 9,67 20 Mali Kurumlar İşkolunda Çalışanların Toplam İstihdama Oranı 2000 Yüzde 1,67 1,37 1,38 1,03 1,4 3,11 29 Ücretli Çalışanların Toplam İstihdama Oranı 2000 Yüzde 28,94 33,00 26,27 20,52 26,61 43,52 49 Ücretli Çalışan Kadınların Toplam İstihdama Oranı 2000 Yüzde 5,5 4,50 3,49 2,62 4,19 8,81 29 İşverenlerin Toplam İstihdama Oranı 2000 Yüzde 1,98 1,01 1,37 0,95 1,46 2,61 21 EĞİTİM GÖSTERGELERİ Okur Yazar Nüfus Oranı 2000 Yüzde 86,21 87,39 83,11 85,67 85,59 87,3 47 Okur Yazar Kadın Nüfusun Toplam Kadın Nüfusuna Oranı 2000 Yüzde 79,52 80,88 76,40 79,20 78,97 80,62 40 Üniversite Bitirenlerin Okul Bitirenlere Oranı 2000 Yüzde 6,51 6,32 4,83 5,18 5,79 8,42 31 İlköğretim Okullaşma Oranı Yüzde 107,27 99,63 100,20 74,65 95,49 98,01 15 Liseler Okullaşma Oranı Yüzde 39,37 41,15 36,59 26,03 35,31 36,92 26 Meslek Liseleri Okullaşma Oranı Yüzde 21,79 22,46 17,73 17,06 19,73 20,49 35 SAĞLIK GÖSTERGELERİ Bebek Ölüm Oranı 2000 Binde Onbin Kişiye Düşen Hekim Sayısı 2000 Kişi , Onbin Kişiye Düşen Diş Hekimi Sayısı 2000 Kişi 1 1, , Onbin Kişiye Düşen Eczane Sayısı 2000 Adet 3 2, , Onbin Kişiye Düşen Hastane Yatağı Sayısı Hastane 2000 Yatağı , SANAYİ GÖSTERGELERİ Organize Sanayi Bölgesi Parsel Sayısı 2000 Parsel Küçük Sanayi Sitesi İşyeri Sayısı 2000 Adet İmalat Sanayi İşyeri Sayısı 2000 Adet İmalat Sanayi Yıllık Çalışanlar Ortalama Sayısı 2000 Kişi İmalat Sanayi Kurulu Güç Kapasite Miktarı 2000 Beygir Gücü Fert Başına İmalat Sanayi Elektrik Tüketimi 2000 Kws , Fert Başına İmalat Sanayi Katma Değeri 2000 Milyon TL , TARIM GÖSTERGELERİ Kırsal Nüfus Başına Tarımsal Üretim Değeri 2000 Milyon TL , Tarımsal Üretim Değerinin Türkiye İçindeki Payı 2000 Yüzde 2,66 1,03 1,27 1,44 6, İNŞAAT GÖSTERGELERİ Daire Sayısı 2000 Adet Borulu Su Tesisatı Bulunan Daire Oranı 2000 Yüzde , MALİ GÖSTERGELER Gayri Safi Yurt İçi Hasıla İçindeki Payı 2000 Yüzde 1,41 0,38 0,69 0,74 3, Fert Başına Gayri Safi Yurt İçi Hasıla 2000 Milyon TL Banka Şube Sayısı 2000 Adet Fert Başına Banka Mevduatı 2000 Milyon TL , Toplam Banka Mevduatı İçindeki Payı 2000 Yüzde 0,68 0,13 0,25 0,17 1, Toplam Banka Kredileri İçindeki Payı 2000 Yüzde 0,69 0,26 0,27 0,30 1, Kırsal Nüfus Başına Tarımsal Kredi Miktarı 2000 Milyon TL , Fert Başına Sınai, Ticari Ve Turizm Kredileri Miktarı 2000 Milyon TL , Fert Başına Belediye Giderleri 2000 Milyon TL , Fert Başına Genel Bütçe Gelirleri 2000 Milyon TL , Fert Başına Gelir Ve Kurumlar Vergisi Miktarı 2000 Milyon TL , Fert Başına Kamu Yatırımları Miktarı Milyon TL , Fert Başına Teşvik Belgeli Yatırım Tutarı Milyon TL , Fert Başına İhracat Miktarı ABD Doları , Fert Başına İthalat Miktarı ABD Doları , ALTYAPI GÖSTERGELERİ Kırsal Yerleşmelerde Asfalt Yol Oranı 2000 Yüzde 28,76 57,03 45,70 38,96 39,4 45,23 60 Yeterli İçme Suyu Götürülen Nüfus Oranı 2000 Yüzde 78,41 98,26 98,05 99,94 89,53 84,98 59 TCK Asfalt Yol Oranı 2000 Yüzde 95,89 96,15 97,71 93,62 95,96 91,28 34 DİĞER GÖSTERGELER Onbin Kişiye Düşen Özel Otomobil Sayısı 2000 Adet , Onbin Kişiye Düşen Motorlu Kara Taşıtı Sayısı 2000 Adet , Fert Başına Elektrik Tüketim Miktarı 2000 Mws 1 0, , Fert Başına Telefon Kontür Değeri 2000 Adet , Yeşil Kartlı Kişi Oranı 2000 Yüzde , Kaynak: DPT (2003-2), Bölgesel Gelişme Stratejisi, Hedef ve Operasyonel Programlar DPT (2003-3), İller ve Bölgeler İtibariyle Gayri Safi Yurtiçi Hasıladaki Gelişmeler 14

15 Tablo 4 TR83 Bölgesi Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Göstergelerine Göre Sıralaması Değişken TR83 Bölgesi illerinin TR83 Bölgesi içindeki sıralaması TR83 Bölgesi illerinin Türkiye içindeki sıralaması TR83 Bölgesi Düzey 2 bölgeleri içindeki Amasya Çorum Samsun Tokat Amasya Çorum Samsun Tokat sıralaması Sosyo Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması DEMOGRAFİK GÖSTERGELER 1 Toplam Nüfus Şehirleşme Oranı Yıllık Ortalama Nufus Artış Hızı Nüfus Yoğunluğu Doğurganlık Hızı Ortalama Hanehalkı Büyüklüğü İSTİHDAM GÖSTERGELERİ 7 Tarım İşkolunda Çalışanların Toplam İstihdama Sanayi İşkolunda Çalışanların Toplam İstihdama Ticaret İşkolunda Çalışanların Toplam İstihdama Mali Kurumlar İşkolunda Çalışanların Toplam Ücretli Çalışanların Toplam İstihdama Oranı Ücretli Çalışan Kadınların Toplam İstihdama Oranı İşverenlerin Toplam İstihdama Oranı EĞİTİM GÖSTERGELERİ 14 Okur Yazar Nüfus Oranı Okur Yazar Kadın Nüfusun Toplam Kadın Nüfusuna Üniversite Bitirenlerin Okul Bitirenlere Oranı İlköğretim Okullaşma Oranı Liseler Okullaşma Oranı Meslek Liseleri Okullaşma Oranı SAĞLIK GÖSTERGELERİ 20 Bebek Ölüm Oranı Onbin Kişiye Düşen Hekim Sayısı Onbin Kişiye Düşen Diş Hekimi Sayısı Onbin Kişiye Düşen Eczane Sayısı Onbin Kişiye Düşen Hastane Yatağı Sayısı SANAYİ GÖSTERGELERİ 25 Organize Sanayi Bölgesi Parsel Sayısı Küçük Sanayi Sitesi İşyeri Sayısı İmalat Sanayi İşyeri Sayısı İmalat Sanayi Yıllık Çalışanlar Ortalama Sayısı İmalat Sanayii Kurulu Güç Kapasite Miktarı Fert Başına İmalat Sanayi Elektrik Tüketimi Fert Başına İmalat Sanayi Katma Değeri TARIM GÖSTERGELERİ 32 Kırsal Nüfus Başına Tarımsal Üretim Değeri Tarımsal Üretim Değerinin Türkiye İçindeki Payı İNŞAAT GÖSTERGELERİ 34 Daire Sayısı Borulu Su Tesisatı Bulunan Daire Oranı MALİ GÖSTERGELER 36 Gayri Safi Yurt İçi Hasıla İçindeki Payı (*) Fert Başına Gayri Safi Yurt İçi Hasıla (*) Banka Şube Sayısı Fert Başına Banka Mevduatı Toplam Banka Mevduatı İçindeki Payı Toplam Banka Kredileri İçindeki Payı Kırsal Nüfus Başına Tarımsal Kredi Miktarı Fert Başına Sınai, Ticari Ve Turizm Kredileri Miktarı Fert Başına Belediye Giderleri Fert Başına Genel Bütçe Gelirleri Fert Başına Gelir Ve Kurumlar Vergisi Miktarı Fert Başına Kamu Yatırımları Miktarı Fert Başına Teşvik Belgeli Yatırım Tutarı Fert Başına İhracat Miktarı Fert Başına İthalat Miktarı ALTYAPI GÖSTERGELERİ 51 Kırsal Yerleşmelerde Asfalt Yol Oranı Yeterli İçme Suyu Götürülen Nüfus Oranı TCK Asfalt Yol Oranı DİĞER GÖSTERGELER 54 Onbin Kişiye Düşen Özel Otomobil Sayısı Onbin Kişiye Düşen Motorlu Kara Taşıtı Sayısı Fert Başına Elektrik Tüketim Miktarı Fert Başına Telefon Kontür Değeri Yeşil Kartlı Kişi Oranı Kaynak: DPT (2003-2), Bölgesel Gelişme Stratejisi, Hedef ve Operasyonel Programlar DPT (2003-3), İller ve Bölgeler İtibariyle Gayri Safi Yurtiçi Hasıladaki Gelişmeler (*) DİE (2004-4) İllere Göre GSYİH 2001 (basılmamış döküman) 15

16 Harita 1 Düzey 2 İstatistiki Bölge Birimleri Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sırası Harita 2 Düzey 3 İstatistiki Bölge Birimlerinin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sırası 16

17 İlin Temel Özellikleri Samsun ili ve TR83 bölgesi içinde yer alan diğer illerin sosyo-ekonomik göstergeleri incelendiğinde, şu özellikler ön plana çıkmaktadır: Ekonomik Gelişmişlik Düzeyi 2001 yılında cari fiyatlarla, Samsun un gayri safi yurt içi hasıla içindeki payı (yüzde 1,37 ile) bölgenin yaklaşık yüzde 43 ünü temsil etmekte olup, 81 il içinde 15 inci sıradadır. Samsun milyon TL fert başına gayri safi yurt içi hasıla ile bölge değerinin (1 889 milyon TL) üzerinde, ancak ülke değerinin (2 600 milyon TL) altında bir değere sahiptir ve 81 il içinde 37 nci sırada yer almaktadır (Tablo 4). Samsun u yüzde 0,67 lik GSYİH payı ile ve milyon TL fert başına gayri safi yurt içi hasıla ile 38 inci sırada Çorum izlemektedir. Her iki gösterge açısından bölgenin diğer illeri olan Amasya yüzde 0,36 GSYİH payı ile 81 il içinde 49 uncu ve milyon TL fert başına gayri safi yurt içi hasıla ile 52 nci, Tokat ise yüzde 0,78 GSYİH payı ile 30 uncu ve milyon TL fert başına gayri safi yurt içi hasıla ile 53 üncü sırada yer almaktadır (Tablo 4). Bölgede tarım GSYİH sının yüzde 44,2 si Samsun da, yüzde 22,6 sı Tokat ta, yüzde 20,9 u Çorum da ve yüzde 12,2 si de Amasya da yaratılmaktadır. Sektörlerin il içindeki paylarına bakıldığında ise, sanayi sektörünün il GSYİH sındaki payı bakımından, Tokat açık farkla (yüzde 39,6), Samsun ve Çorum un (sırasıyla yüzde 15,2 ve 10,6) önündedir (Şekil 1). Hizmet sektörünün payı, Tokat (yüzde 41,9) hariç, bütün bölge illerinde yüzde 50 nin üzerinde olup, en yüksek değer yüzde 70,5 ile Amasya ilinde gözlenmektedir (Şekil1) yılları arasında bölge illerinde tarım sektörünün payı, Amasya da en fazla olmak üzere, azalmıştır. Buna karşılık Tokat ili dışında tüm illerde hizmetler sektörü il GSYİH sı içindeki payını artırmış, Tokat ta ise yüzde 46,4 den yüzde 41,9 a gerilemiştir. Diğer taraftan Amasya ve Samsun illeri hariç, il toplam katma değeri içinde sanayinin payı diğer iki ilde artış göstermiş, Tokat ilindeki payı ise yüzde 39,6 gibi oldukça önemli bir orana yükselmiştir (Şekil 1). 17

18 Şekil 1 Bölge İllerinde Sektörlerin GSYİH İçindeki Payları, Cari Fiyatlarla (1987, 2001) Amasya Amasya %52,6 %70,5 %10,7 %36,7 %7,7 %21,7 Tarım Sanayi Hizmetler Çorum Tarım Sanayi Hizmetler Çorum %61,8 %69,6 %9,4 %28,8 %10,6 %19,9 Tarım Sanayi Hizmetler Samsun Tarım Sanayi Hizmetler Samsun %54,1 %64,4 %16,2 %29,6 %15,2 %20,4 Tarım Sanayi Hizmetler Tarım Sanayi Hizmetler Tokat Tokat %46,4 %41,9 %25,2 %39,6 %28,4 %18,5 Tarım Sanayi Hizmetler Tarım Sanayi Hizmetler Kaynak: DİE (1997-3), İllere Göre GSYİH DİE (2004-4), İllere Göre GSYİH 2001 (basılmamış doküman). 18

19 Tarımsal Yapı Tarım göstergeleri açısından, tarımsal üretim değerinin Türkiye deki payı yüzde 2,66 ile bölge değerinin (yüzde 6,40) yaklaşık yüzde 41 ine sahip ve 81 il içinde 9 uncu sırada bulunan Samsun; kırsal nüfus başına tarımsal üretim değeri bakımından ise milyon TL ile bölgede Amasya dan (1 632 milyon TL) sonra 2 nci ve 81 il içinde ise 31 inci sıradadır. Kırsal nüfus başına tarımsal üretim değeri bakımından ise Amasya (1 632 milyon TL) TR83 Bölgesi içerisinde 1 inci, 81 il içinde 16 ncı, Samsun (1 241milyon TL) bölgede 2 nci, 81 il içinde 31 inci, Çorum (1188 milyon TL) bölgede 3 üncü, 81 il içinde 33 üncü, Tokat (905 milyon TL) bölgede 4 üncü, 81 il içinde ise 51 inci sırada yer almaktadır (Tablo3, Tablo 4). Sanayinin Gelişmişlik Düzeyi 81 il içinde fert başına imalat sanayi katma değeri bakımından, Samsun 83 milyon TL ile 45 inci sırada yer almaktadır. Tokat 221 milyon TL ile 24 üncü, Çorum 94 milyon TL ile 41 inci Amasya ise bu gösterge açısından 81 il içinde en son sırada yer almaktadır (Tablo3, Tablo 4). 81 il içinde, fert başına imalat sanayi elektrik tüketimi incelendiğinde Samsun un 310 kws ile 31 inci, Çorum un 221 kws ile 37 inci, Amasya nın 210 kws ile 40 ıncı, Tokat ın 109 kws ile 54 üncü sırada yer aldığı görülmektedir (Tablo3, Tablo 4). Demografik Yapı 2000 yılı itibarıyla Samsun, TR83 Bölgesi içerisinde yüzde 40,3 pay ile en fazla nüfusa sahip il konumundadır. Samsun u sırayla Tokat (yüzde 27,6), Çorum (yüzde 19,9) ve Amasya (yüzde 12,2) izlemektedir. Görüldüğü gibi Samsun un nüfusu, Tokat nüfusunun yaklaşık bir buçuk katı, Çorum nüfusunun iki katı ve Amasya nüfusunun üç katı mertebesindedir. Samsun, Tokat, Çorum ve Amasya nüfusları ile Türkiye deki 81 il içinde sırasıyla 14 üncü, 26 ncı, 38 inci ve 53 üncü sırada yer almaktadırlar. Samsun ili yaklaşık 133 kişi/km 2 nüfus yoğunluğu ile hem bölge (yüzde 79,9) hem de ülke (yüzde 88,0) ortalamalarının üzerinde bir değere sahiptir. Bölgedeki diğer illerin nüfus yoğunlukları Tokat için yüzde 83,2, Amasya için yüzde 64,2, Çorum için yüzde 46,7 olup, bu değerler ile 81 il içinde Samsun 14 üncü, Tokat 27 nci, Amasya 39 uncu, Çorum 60 ıncı sırada bulunmaktadır (Tablo3, Tablo 4). Yıllık ortalama nüfus artış hızlarına göre, Samsun 81 il içinde 62 nci sırada yer alırken, Tokat 34 üncü, Amasya 65 inci, Çorum ise 70 inci sırada yer almaktadır. Diğer taraftan bölgedeki illerde görülen doğurganlık hızı, en yüksek Tokat ta (3,06) olmak üzere Çorum da 2,66, Samsun da 2,55 ve Amasya da 2,34 olup, Çorum, Samsun ve Amasya ya ait değerler nispeten Türkiye ortalamasına (2,53) çok yakındır (Tablo3, Tablo 4). Şehirleşme oranı açısından bakıldığında bölge illeri içinde şehirleşme oranı en yüksek il Amasya olup (yüzde 53,83), bu ili sırayla Samsun (yüzde 52,54), Çorum (52,24) ve Tokat (yüzde 48,52) izlemektedir. Bölge illeri şehirleşme oranları ile ülkedeki 81 il içinde Amasya 46 ıncı, Samsun 50 nci, Çorum 51 inci ve Tokat 60 ıncı sırada yer almaktadırlar (Tablo3, Tablo 4). İstihdam Yapısı TR83 bölgesinde, tarım işkolunda istihdamın en yüksek olduğu il Tokat (yüzde 74), en düşük olduğu il ise Amasya dır (yüzde 61,4). İllerin hepsi ülke ortalamasının (yüzde 48,38) üzerindedir. Bu oranlar ile Tokat 81 il içinde 6. sırada yer alırken, Çorum 24 üncü, Samsun 37 nci, Amasya ise 44 üncü sırada yer almaktadır (Tablo3, Tablo 4). 19

20 Sanayi işkolunda çalışanların toplam istihdama oranı açısından, 81 il içinde Samsun 40 ıncı sırada yer almaktadır. Bölgenin diğer illerinden Çorum 38 inci, Amasya 48 inci ve Tokat 59 uncu sırada yer almaktadır (Tablo3, Tablo 4). Ücretli çalışanların toplam istihdama oranı bakımından; şehirleşme oranı yüksek olan Amasya (yüzde 33,0) ve Samsun (yüzde 28,9) illerinin bölge ortalamasını (yüzde 26,6) aşarak Türkiye ortalamasına (yüzde 43,5) nispeten yakınlaşmalarına karşılık, şehirleşme oranı düşük olan Tokat ilinin (yüzde 20,5) bölge ortalamasının altında kalarak, yüzde 43,52 olan Türkiye ortalamasından da uzaklaşmakta olduğu izlenmektedir (Tablo3, Tablo 4). Ücretli çalışan kadınların toplam istihdama oranı açısından 81 il içinde Samsun yüzde 5,50 ile 29 uncu, Amasya yüzde 4,50 ile 36 ncı, Çorum yüzde 3,49 ile 55 inci, Tokat yüzde 2,62 ile 67nci sırada yer almaktadır (Tablo3, Tablo 4). Bölgenin ticaret işkolundaki (yüzde 6,29) istihdam bakımından Türkiye ortalamasına (yüzde 9,67) yaklaşmasında, Samsun un bu işkolunda yüzde 7,8 gibi bölge ortalaması üzerinde bir istihdam seviyesine ulaşması etkili olmuştur. Ticaret işkolunda çalışanların, sanayi işkolunda çalışanlardan fazla olduğu tek il Samsun ilidir. Bu durum, ticaret işkolunun yapısı gereği, kentsel nüfus hacminin büyük olduğu yerlerde ortaya çıkan bir gelişmedir. Bölge içerisinde, İşverenlerin toplam istidamdaki payının en yüksek olduğu il Samsun (yüzde 1,98) iken en düşük olduğu il Tokat tır(yüzde 0,95). Eğitim Durumu Eğitim göstergeleri bakımından Samsun ili bölge içerisinde Amasya dan sonra 2 nci sırada gelmektedir. Samsun ili eğitim göstergeleri; bölge ortalamalarının üzerinde olduğu gibi, bazı göstergeler itibarıyla da Türkiye ortalamalarının da üzerindedir (ilköğretim, liseler ve meslek liseleri okullaşma oranları). Sağlık Samsun ili; bebek ölüm oranı hariç bütün sağlık göstergelerinde bölge ortalamalarının üstünde, bölgenin en yüksek değerlerine sahip ili konumunda olup hekim, eczane ve yatak sayısı bakımından Türkiye ortalamalarının da biraz üzerindedir. Altyapı Kırsal yerleşmelerde asfalt yol oranı açısından bölgede en iyi durumdaki il, bölge (yüzde 39,40) ve Türkiye (yüzde 45,23) ortalamalarının üzerinde bir değere sahip olan Amasya (yüzde 57,03), en düşük değere sahip durumdaki il ise Samsun dur (yüzde 28,76). Samsun un çok sayıda kırsal yerleşim birimine sahip olması ve kırsal yerleşim birimlerinin bir bölümünün topografik olarak engebeli arazide olması, bu değerin düşük olmasını etkilemektedir. Bu değerlerle 81 il içinde Amasya 36 ncı, Samsun ise 60 ıncı sırada yer almaktadır (Tablo3, Tablo 4). Yeterli içme suyu götürülen nüfus oranı açısından ise bölgede en iyi durumdaki il, bölge (yüzde 89,53) ve Türkiye (yüzde 84,98) ortalamalarının üzerinde bir değere sahip olan Tokat (yüzde 99,94), en düşük değere sahip il ise Samsun dur (yüzde 78,41). Bu değerlerle 81 il içinde Tokat 3 üncü, Samsun ise 59 uncu sırada yer almaktadır (Tablo3, Tablo 4). Mali Göstergeler 2000 yılı itibarıyla mali göstergelerden, toplam banka mevduatı ve krediler ile vergi gelirleri gibi, sermaye birikimi ve yatırım eğilimlerinin ölçülmesi açısından önem taşıyan değişkenler dikkate alındığında; toplam banka mevduatı içindeki payı, toplam banka kredileri içindeki payı ile fert başına gelir ve kurumlar vergisi miktarı açısından bölgede en iyi durumda olan Samsun ili (sırasıyla yüzde 20

21 0,68, yüzde 0,69 ve 64 milyon TL), 81 il içinde sırasıyla 17 nci, 13 üncü ve 27 nci sıralarda yer almaktadır. Diğer Göstergeler Onbin kişiye düşen özel otomobil sayısı bakımından bölgede en iyi durumdaki il Samsun (527) en düşük değere sahip il ise Tokat tır (329). Bu değerlerle Samsun 81 il içinde 29 uncu, Tokat ise 47 nci sıradadır. Bu sıralama, kentleşme sıralamasına oldukça yakındır (Tablo3, Tablo 4). Fert başına elektrik tüketim miktarı açısından ise bölgede tüketimin en yüksek olduğu il Samsun (1,00 MWs civarında), en düşük olduğu il ise Tokat tır. Bu gösterge bakımından, 81 il içinde Samsun 41 inci, Tokat ise 70 inci sırada yer almaktadır (Tablo3, Tablo 4). 21

22 İKİNCİ BÖLÜM 2 EKONOMİK YAPI 2.1 Gayri Safi Yurtiçi Hasılanın Yapısı ve Dönemsel Değişmeler Tablo 5 Gayri Safi Yurtiçi Hasılanın Dönemsel Değişimi İl Toplam GSYİH Değeri TL İl İl İl Bölge Toplam Bölge Toplam Bölge Toplam Bölge İçindeki Sıra GSYİH İçindeki Sıra GSYİH İçindeki Sıra GSYİH İçindeki Payı (81 İl Değeri Payı (81 İl Değeri Payı (81 İl Değeri Payı (yüzde) İçinde) TL (yüzde) İçinde) TL (yüzde) İçinde) TL (yüzde) Sıra (81 İl İçinde) Samsun Çorum Tokat Amasya TR Kaynak: DİE verilerinden üretilmiştir. Samsun İli Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYİH) değerinin bölge içindeki payı 1990 yılında yüzde 48 den, 1995 ve 2000 yıllarında yüzde 3 küçülerek yüzde 45 e düştüğü görülmektedir. TR83 bölgesinde yer alan diğer bir il Amasya 1990 yılındaki yüzde 11 lik payını 2000 yılında muhafaza etmektedir. Çorum ve Tokat İllerinin ise bölge içerindeki paylarını artırarak, gelişme eğilimine girdikleri söylenebilir (Tablo 5). Samsun ili GSYİH bakımından 1990 yılı itibarıyla 81 il arasında 14 üncü sırada iken, 1995 yılında 15 inci sıraya düşmüş olup, 2001 yılı verilerine göre, halen 15 inci sıradaki yerini korumaktadır. Samsun bulunduğu TR83 bölgesinde toplam GSYİH değeri bakımından en büyük il konumunu muhafaza etmektedir (İl in toplam GSYİH sı bölgenin yüzde 46 sını oluşturmaktadır). Tablo 6 GSYİH ve Nüfus İtibarıyla Bölgenin ve İllerin Türkiye İçindeki Paylarının Değişimi GSYİH Payı NÜFUS Payı Amasya 0,4 0,4 0,46 0,46 0,43 0,41 0,43 0,41 0,4 0,39 0,42 0,45 0,43 0,38 0,36 Çorum 0,79 0,73 0,8 0,8 0,73 0,74 0,82 0,79 0,79 0,77 0,73 0,73 0,7 0,69 0,67 Samsun 1,63 1,67 1,61 1,54 1,48 1,53 1,49 1,38 1,43 1,5 1,44 1,45 1,46 1,41 1,37 Tokat 0,65 0,7 0,8 0,72 0,92 0,86 0,83 0,81 0,73 0,71 0,73 0,8 0,76 0,74 0,78 TR83 3,46 3,5 3,67 3,51 3,55 3,54 3,57 3,39 3,35 3,37 3,32 3,43 3,36 3,21 3,17 Türkiye Amasya 0,68 0,67 0,65 0,64 0,63 0,62 0,61 0,6 0,59 0,58 0,57 0,56 0,55 0,54 0,53 Çorum 1,15 1,13 1,11 1,09 1,06 1,04 1,02 1 0,98 0,96 0,94 0,92 0,9 0,89 0,87 Samsun 2,14 2,11 2,09 2,06 2,03 2 1,98 1,95 1,92 1,89 1,87 1,84 1,82 1,79 1,77 Tokat 1,32 1,3 1,29 1,28 1,27 1,26 1,26 1,25 1,25 1,24 1,24 1,23 1,23 1,22 1,22 TR83 5,29 5,21 5,13 5,06 4,99 4,93 4,86 4,8 4,74 4,68 4,62 4,56 4,5 4,44 4,38 Türkiye Kaynak: DİE verilerinden üretilmiştir. İl GSYİH sının yıllar itibarıyla Türkiye GSYİH sı içindeki payı, bu sonuçlarda nüfus ya da bölgesel hasıladaki, artış ya da azalışların etkisini anlamak açısından değerlendirilmiştir. Buna göre cari fiyatlarla İl in Türkiye içindeki payı 1987 de yüzde 1,63 den 1990 da yüzde 1,54 e düşmüş, en yüksek değerini yüzde 1,67 ile 1988 yılında almış, daha sonra dalgalı bir seyir takip ederek 2001 de yüzde 1,37 ye düşmüştür. TR83 bölgesini oluşturan illerin toplam GSYİH sı ise Türkiye içindeki payı 1987 de yüzde 3,46 iken, 2001 yılında yüzde 3,17 ye gerilemiştir (Tablo 6). 22

23 Tablo 7 GSYİH İtibarıyla Samsun İli ve TR83 Bölgesinin Türkiye İçindeki Paylarının Değişimi 4,00 3,50 3,00 2,50 2,00 1,50 1,00 0,50 0,00 Samsun TR Kaynak: DİE Verilerinden üretilmiştir. Türkiye nin döneminde yıllık ortalama büyüme hızı yüzde 2,8 dir. Samsun un içinde bulunduğu TR83 bölgesinin yıllık ortalama büyüme hızı ise yüzde 2,1 ile Türkiye ortalamasının altında gerçekleşmiştir (Tablo 8). Samsun ilinin bu dönemde sağladığı büyüme hızı yüzde 2,0 dır. İlde sağlanan bu büyüme, gerek TR83 Düzey 2 sinin, gerekse Türkiye ortalamasının da altındadır (Tablo 8). Sektörler itibariyle bakıldığında İl de en hızlı büyümenin yüzde 2,8 ile hizmetler sektöründe gerçekleştirildiği görülmektedir. Bu oran bölge ortalamasının (yüzde 2,7) üzerinde olmakla beraber, Ülke ortalamasının (yüzde 3,0) altında kalmıştır. Hizmetler sektörünü yüzde 1,2 lik büyüme oranıyla sanayi sektörü (sanayi sektöründeki büyüme hızı bölgenin yarısı, ülkenin ise üçte biri kadardır) ve yüzde 0,6 lık oranıyla da tarım sektörü izlemiştir (Tablo 8). Ancak sanayi sektöründeki düşük büyüme hızı nedeni ile ilin toplam GSYİH büyüme hızı, TR83 e yakın (yüzde 2,1) seyrederken Türkiye hızının (yüzde 2,8) gerisinde kalmıştır. Tablo 8 GSYİH nın Sektörel Büyüme Hızları Dönemi Yıllık Ortalama Büyüme Hızları (Yüzde) Tarım Sanayi Hizmetler Toplam Samsun 0,6 1,2 2,8 2,0 TR83 0,6 2,7 2,7 2,1 Türkiye 0,8 3,5 3,0 2,8 Kaynak: DİE verilerinden üretilmiştir. GSYİH nın Sektörel Yapısındaki Değişim ( ) Bu dönemde ( ) İl in sektörel yapısı incelendiğinde; tarımın (yüzde 5) ve sanayinin (yüzde 1) payındaki gerilemeye karşın; hizmetlerde (yüzde 6) artış sağlandığı görülmektedir (Şekil 2). 23

24 Şekil 2 Samsun İli GSYİH Sektörel Yapısı 1987 Yılı Samsun İli GSYİH Sektörel Yapısı 2001 Yılı Sam sun İli GSYİH Sektörel Yapısı 30% 25% Tarı m Tarı m Sanayi Sanayi 54% 16% Hizmetler 60% 15% Hizmetler Kaynak: DİE verilerinden üretilmiştir. Kişi Başına GSYİH daki Gelişmeler ( ) 1987 yılında Samsun ilinin kişi başı GSYİH değeri (1.239 $), ülkemizin kişi başı GSYİH değerinin (1.629 $) yüzde 76,1 i iken, 2001 yılında yüzde 2,2 artarak (Samsun ili için $ ve Türkiye için $) yüzde 78,3 ü olmuştur ve böylece Türkiye ortalamalarına kısmi bir yakınsama sağlanmıştır. Samsun il hasılası içindeki tarımın görece büyük; sanayinin küçük payı TR83 Bölgesi geneli ile paralellik göstermektedir. Var görünen sanayi üretimi içinde yüzde 50 ye varan bir pay İl deki dört Hidroelektrik Santrali nin (HES) elektrik üretimidir. Dönemsel analiz nispeten daha yavaş büyümenin bütün sektörler için geçerli olduğunu göstermektedir. Tablo 9 GSYİH nın Bileşimi (2001-yüzde) ve Değişmeler Yıllık Büyüme Hızı ( ) (yüzde) Samsun TR83 Türkiye Samsun TR83 Türkiye 1 Tarım 20,4 20,0 12,1 0,6 0,6 0,8 a Çiftçilik ve hayvancılık 19,6 19,4 11,4 0,7 0,8 0,9 b Ormancılık 0,4 0,4 0,3-2,4-2,5-1,4 c Balıkçılık 0,4 0,2 0,4-0,3-1,2 2,1 2 Sanayi 15,2 19,4 25,7 1,2 2,7 3,5 a Madencilik ve taşocakçılığı 0,0 0,3 1,2-1,8-3,5 0,1 b İmalat Sanayi 10,6 16,5 20,6 2,1 3,7 3,4 c Elektrik, gaz ve su 4,6 2,6 3,9-1,0-0,6 6,8 3 İnşaat 5,0 4,4 5,2-2,0-0,5 0,3 4 Ticaret 21,7 19,3 21,0 4,0 2,9 3,5 a Toptan ve perakende ticaret 20,4 17,5 16,7 3,9 2,9 3,1 b Otel ve lokanta hizmetleri 1,3 1,8 4,3 5,7 3,7 5,8 5 Ulaştırma ve haberleşme 12,9 15,2 15,8 3,5 4,4 3,9 6 Mali kuruluşlar 1,5 1,4 3,7-1,7-1,9 1,1 7 Konut sahipliği 3,4 3,6 4,8 1,5 2,0 2,0 8 Serbest meslek ve hizmetler 2,6 2,2 3,7 2,8 2,2 2,6 9 (Eksi) İzafi banka hizmetleri 1,7 1,7 6,5-2,5-2,5 0,4 10 Sektörler Toplamı (1-9) 81,1 83,8 85,4 1,9 2,1 2,8 11 Devlet hizmetleri 17,0 14,6 10,4 1,9 1,7 2,1 12 Kar amacı olmayan özel hizmet kuruluşları 0,1 0,1 0,5 4,5-0,3 1,9 13 Toplam ( ) 98,1 98,4 96,3 1,9 2,1 2,7 14 İthalat Vergisi 1,9 1,6 3,7 3,9 5,1 4,5 15 GSYİH(Alıcı fiyatlarıyla) (13+14) 100,0 100,0 100,0 2,0 2,1 2,8 Kaynak: DİE ( ), İllerin GSYİH Verileri 24

25 Samsun un kişi başına geliri döneminde Türkiye ortalamasının yüzde 80 i civarındadır. Bu düşük gelir, sektörel bileşimin ve hakim sektörlerdeki düşük verimliliğin sonucudur; tarımın ağırlıklı bir yeri vardır ve sanayi ile hizmetler Türkiye ortalamalarına göre çalışan başına daha az katma değer üretmektedir (Tablo 10). Tablo 10 Kişi Başına GSYİH (2000), (1987 sabit fiyatları ile) Kişi Başına GSYİH (TL) GSYİH İçerisindeki Pay (yüzde) Türkiye ,0 Karadeniz ,67 Samsun ,52 Kaynak: DPT (2003-3), İller ve Bölgeler İtibariyle GSYİH daki Gelişmeler ( ) Veriler son yıllarda Samsun un göreli konumunun 1980 li yıllara oranla ekonomik göstergeler açısından oldukça geriye gittiğini göstermektedir. Tarımda, imalat sanayinde ve hizmetlerde Samsun büyüme oranları ancak Türkiye ortalamalarının yarısı kadardır. 2.2 İstihdamın Sektörel Dağılımı Samsun istihdamı tarım ağırlıklıdır yılında toplam istihdamın yüzde 63 ü tarım sektöründedir. Tarım sektöründe görülen aşırı istihdam yığılması kısmen tarım tanımından kaynaklanmaktadır. Türkiye genelinde olduğu gibi, Samsun da da köylerde yaşayıp başka işi olmayan herkes, özellikle kadınlar, çiftçi sayılmaktadır. Bu tanım hem kadın istihdam tahminlerini, hem de genel istihdam rakamlarını aşırı büyütmektedir. Son 10 yılda istihdamda görülen daralma bütünü ile tarım sektöründen kaynaklanmaktadır. Son 20 yılda imalat sanayi istihdamında hiç artış olmadığı gözlenmektedir. Tablo 11 Samsun da İstihdamın Yıllar İtibariyle Gelişimi ( ) Samsun TR 83* TÜRKİYE Yıllık Değişim Yüzde Yıllık Değişim Yüzde Tarım , , Madencilik , İmalat Sanayi , , ,6 Elektrik , İnşaat , , ,1 Toptan Perakende Ticaret Yıllık Değişim Yüzde , , ,1 Ulaşım , Mali Kurumlar , ,1 Toplum Hizmetleri İyi tanımlanmamış , , , , , ,3 Toplam , , ,1 Kaynak: DİE (2002-2), 2000 Genel Nüfus Sayımı Samsun DİE (2003-1), 2000 Genel Nüfus Sayımı Türkiye (*) TR83 verileri DİE Samsun Bölge Müdürlüğün den temin edilmiştir. İstihdamdaki değişmeleri görebilmek için Tablo 11 e baktığımızda, Samsun un en fazla tarım sektöründe istihdam kaybına uğradığı (yıllık değişim yüzdesi -1,5), onu imalat sanayi sektörünün istihdam kaybıyla (yıllık değişim yüzdesi -0,5) izlediği görülmektedir. İyi tanımlanmamış grupta ise istihdam kaybı (yıllık değişim yüzdesi -19,5) görülmüştür. 25