MOBİL HABERLEŞME SİSTEMLERİNDE QoS ve ÇÖZÜMLERİ

Transkript

1 MOBİL HABERLEŞME SİSTEMLERİNDE QoS ve ÇÖZÜMLERİ Necati UĞURLU Telekomünikasyon Uzmanı Telekomünikasyon Kurumu Spektrum İzleme ve Denetleme Dairesi Başkanlığı Ankara E-posta: ÖZET Günümüzde mobil haberleşme teknolojileri hızla gelişmekte ve bu teknolojiler üzerinden verilen hizmetler hızla yaygınlaşmaktadır. Haberleşme hizmeti sunan servislerde hizmet çeşitliliğinin artması ve artan rekabet ortamında hizmetin kullanıcılara belli bir kalitede sunulabilmesi, bu anlamda yapılacak hizmet kalitesi düzenlemelerine bağlıdır. Hizmet kalitesi düzenlemesinin temelinde hizmeti alan kullanıcılar, hizmeti sunan işletmeciler ve düzenleme ve denetleme yapan otoriteler bulunmaktadır. Bu bildiride mobil haberleşme şebekeleri üzerinden verilen hizmetlere ilişkin, hizmet kalitesi kriterlerinin belirlenmesine yönelik Avrupa Birliği direktifleri, ETSI ve ITU referans dökümanları incelenmiş olup, bu kapsamda mobil haberleşme şebekelerine ilişkin hizmet kalitesi alanında bir sınıflandırma yapılmıştır. Belirlenen hizmet kalitesi kriterlerinin ve hizmet kalitesi uygulamalarının Avrupa Birliği ve diğer dünya ülkelerinde nasıl uygulandığı ve bu uygulamaların nasıl denetlendiği de yine bu bildiri kapsamında incelenmiştir. Bu bildiride ayrıca ülkemizde mobil telekomünikasyon hizmetlerinde sunulan servislere ilişkin mevcut hizmet kalitesi uygulamaları incelenerek, veri hizmeti sunan servislere yönelik ileride yapılacak düzenlemeler için önerilerde bulunulmuştur. 1.GİRİŞ Telekomünikasyon sistemlerinde yaşanan hızlı gelişmeler ve artan rekabet ortamında, giderek daha çok hizmetin işletmeciler eliyle tüketiciye ulaştırılması söz konusu olduğundan; tüketici haklarının korunması ve kaliteli hizmet sunulması için işletmecilerin uyacakları hizmet kalitesi kriterlerinin belirlenmesi kaçınılmazdır. Düzenleyici kurumlar tarafından bu düzenlemelerin zamanında yapılması durumunda hem işletmeciler açısından hem de tüketiciler açısından güvenilir bir ortam tesis edilmiş olacaktır. Ülkemizde üç işletmeci ile yaklaşık 50 milyon abone ve 26 bin adet baz istasyonuna ulaşan, devasa bir altyapıyı temsil eden, bu nedenle de son derece önemli olan mobil telefon hizmetlerinde; güvenilir ortamın tesis edilmesi amacıyla ses hizmetlerini kapsayan düzenlemeler, Telekomünikasyon Kurumunca yapılmış ve uygulamaları, denetimleri ve diğer faaliyetleri halihazırda sürdürülmektedir. Alınan sonuçlar itibariyle işletmeciler ve tüketiciler açısından giderek artan şekilde güvenilir ortamın tesis edildiğini izlemek mümkündür. Bir taraftan mobil telefon hizmetlerinde 2 nci nesilden 3 ncü nesile geçiş hazırlıklarının yapılması, diğer taraftan da 2 nci nesil içinde çeşitli iyileştirmeler ve sunulan hizmetler nedeniyle; ses servisleri yanında veri servislerinin önemi giderek artmaktadır. Hizmet kalitesi düzenlemelerinin veri servislerinde, ses servislerinden farklı yaklaşım ve uygulamaları olduğundan Telekomünikasyon Kurumunun bu alanda yeni düzenlemeler yapmasına ihtiyaç vardır. Bu amaçla tüketicilere uluslararası standartlarda hizmet sunulmasını sağlamak için Telekomünikasyon Kurumunun hizmet kalitesi düzenlemelerinde veri servisleri için gerekli ilave

2 düzenlemeleri zamanında yapması kaçınılmaz görülmektedir. 2. Hizmet kalitesi kavramı Kalite felsefi bir kavramdır. Kant felsefesine göre kalite alınan herhangi bir hizmetten memnun olmanın en yüksek seviyesi olarak tanımlanmaktadır[1]. Son zamanlarda kullanılan en yeni ve en genel tanım olarak ise kalite, bir ürünün doğasında bulunan bütün üstün özelliklerin ortaya çıkarılabilme yeteneği şeklinde tanımlanmaktadır 1. Burada bahsedilen ürün, bilinen geleneksel malzemeler olabileceği gibi bir servis ya da hizmet de olabilmektedir. Günümüzde ise hizmet kalitesi 2 kavramı, hizmeti sunan işletmeci tarafından o hizmetin gereklerinin asgari düzeyde sağlanabilmesi, müşterilere taahhüt edilen hususların yerine getirilmesi ve müşterilerin memnuniyet derecesi ile ifade edilmektedir 2.1. Mobil haberleşme şebekelerinde hizmet kalitesi Mobil haberleşme şebekelerinde hizmet kalitesi kavramı, ITU-T nin E-800 tavsiye dokümanında hizmeti alan kullanıcının memnuniyet derecesini belirleyen hizmet performanslarının kolektif etkisi şeklinde tanımlanmaktadır 3. Burada bahsedilen kolektif etki tanımı hizmet kalitesi unsurlarının birden çok bileşenden oluştuğunu ifade etmektedir. Bu bileşenler şekil1.1 de gösterildiği biçimde genel olarak idari ve teknik bileşenler olmak üzere iki ana grubta sınıflandırılmaktadır. Şekil 1. Hizmet kalitesi yönetiminde idari ve teknik konulardaki hususlar Bu gruplardan idari bileşenler; Hizmet destek performansı, (müşteri hizmetleri, arıza servisleri, servis ağı, fatura şikayetleri, ücretlendirme gibi hizmet sunum aşamasındaki performans) Şebeke yönetim performansı (yatırım planlama, yeni servisler ekleme vb) ve Şebeke güvenlik performansı (şebekeye usulsuz erişim, izinsiz dinleme, suistimallere karşı koruma olağanüstü hal durumlarında gösterilen acil güvenlik performansı) elementlerinden oluşur. Teknik bileşenler ise; Şebeke performansı, ( genel anlamda şebeke kapasitesini ilgilendiren teknik detaylar) Hizmete erişilebilirlik, Hizmetin istenen süre boyunca sürdürülebilmesi ve 1 ISO 9000:2000 DIS 2 Bu bildiride hizmet kalitesi ve servis kalitesi aynı anlamda kullanılacaktır. 3 ITU-T Recommendation E.800 s.1-3 Hizmet bütünlüğünden oluşmaktadır

3 Avrupa Telekomünikasyon Şebeke Operatörleri Birliği ETNO (European Telecommunications Network Operators) tarafından 98/10/EC sayılı Avrupa birliği direktifi çerçevesinde servis kalitesi göstergelerinin belirlenmesinde aşağıdaki hususlar önerilmiştir; Servis kalitesi göstergeleri herkes tarafından kolayca anlaşılabilir ve uygulanabilir olmalıdır. Bütün parametreler sonlandırma noktasında ölçülmeli ve uygulanabilir olmalıdır. Ölçümler mümkün olduğunca gerçek uygulamalardan ve gerçek trafik üzerinden alınmalıdır. Servis kalitesi göstergeleri bağımsız kuruluşlar tarafından doğrulanmalıdır. Doğrulamalar ya doğrudan ölçüm yapılarak ya da işletmeciler tarafından yapılan ölçümler üzerinden hesap kontrolü yapılarak gerçekleştirilmelidir. Servis kalitesi göstergelerinin doğrulanması için kurulacak ölçüm düzeneğinin mümkün olduğunca düşük maliyetli olması sağlanmalıdır. Servis kalitesi parametreleri hem istatistiksel hem de bireysel uygulamalar için dizayn edilmelidir. İstatistiksel değerler basit istatistiksel fonksiyonlar kullanılarak elde edilmelidir. Servis kalitesi ölçümleri, kalite gereksinimleri ve verilen aktiviteler arasında bağlantı kurmalıdır. ETNO tarafından işletmecilere önerilen kalite kriterleri, hız, doğruluk, güvenilirlik, kullanışlılık, güvenlik, kolaylık ve memnuniyet ilkesine dayanmaktadır[1]. 2.2 Hizmet kalitesi ölçütlerinin tespit edilmesi Hizmet kalitesi tanımlarındaki farklı yaklaşımlara göre servis kalitesi, miktar olarak tanımlanabilecek bir olgu değildir. Fakat uygulamalarda servis kalitesini belirlemek için birçok faktör vardır. Bu faktörler servis kalitesi göstergeleri, ölçütleri veya belirteçleri şeklinde adlandırılmaktadır. Bu göstergeler ölçüm cihazları ile objektif olarak ölçülebildiği gibi müşteri görüşleri alınarak subjektif olarak da incelenebilmektedir. Bu nedenle iki grub servis kalitesi göstergesi vardır. Objektif göstergeler (tarafsız) ve Subjektif (nesnel) göstergeler. Objektif göstergeler genelde işletmeciler tarafından ölçülmektedir. Bu nedenle bu ölçümlere iç göstergeler de denmektedir. Bu ölçümler işletmeci merkezlidir ve burada işletmeciyi ilgilendiren unsurlar ölçülmektedir(teknik). Diğer taraftan subjektif ölçümler ise müşteri merkezlidir ve burada müşteri beklentileri ön plandadır Hizmet kalitesi düzenleme modeli Hizmet kalitesi düzenlemeleri ülkeden ülkeye farklılık gösterebilmektedir. Bu farklılık ülkelerin sosyo ekonomik yapısı, gelişmişlik düzeyi, nüfusu ve ülkedeki işletmeci sayısı ve büyüklüğü ile ilişkilidir. Buna göre; iki tip hizmet kalitesi düzenleme modeli vardır 4 : Düzenleyici kurum merkezli (mevzuat bazlı) düzenleme: Bu tip düzenleme şeklinde Düzenleyici kurum tarafından işletmecilerin uymakla yükümlü olacakları bir takım hizmet kalitesi göstergeleri belirlenir ve işletmecilerin bu kurallara uymaları sağlanır. İşletmeci veya düzenleyici kurum tarafından hizmet kalitesi ölçümleri yapılır ve ölçülen hizmet kalitesi göstergeleri belli bir rapor dahilinde yayımlanır. Belirtilen kurallara uymayan işletmecilere kurum tarafından ceza uygulanır. Kullanıcı Bazlı Düzenleme : Bu tip düzenleme şeklinde işletmeci ulaşabildiği hizmet kalitesi değerlerini kendi internet sitesinde yayımlamakta ve aynı zamanda işletmeci tarafından kullanıcılar ile bir sözleşme imzalanmaktadır 5. Bu sözleşmede verilecek hizmetlere ilişkin 4 P, Kesselyak 5 Bu sözleşme telekomünikasyon literatüründe SLA (Service Level Agreement-Servis Düzeyi Anlaşması) olarak adlandırılmaktadır.

4 hizmet kalitesi düzeyleri belirlenmektedir. Eğer kullanıcı sözleşmede tanımlanan hizmet kalitesi kriterlerine uygun hizmet alamazsa işletmeci tarafından kullanıcıya tazminat ödenmesi öngörülmektedir. Bu düzenleme modeli daha çok liberal ekonomilerde, kullanıcıların bilinçli olarak hakkını arayabildiği, tüketici mahkemelerinin sorunsuz olarak işlediği ve işletmecilerin sorumluluklarının bilincinde olduğu, tam rekabet ortamının sağlandığı ülkelerde uygulanmaktadır. Buna en güzel örnek İngiltere ve Almanya dır. İngiltere de işletmeciler abonelerle aralarında servis anlaşması imzalamakta ve bu anlaşmaya istinaden aboneler haklarını aramaktadırlar. Bu ülkelerde düzenleyici kurumlar hizmet kalitesi ile ilgili herhangi bir düzenleme yapmamakta ancak işletmecilerin, abonelerle imzaladığı servis anlaşmasında belirtilen hususlara uymalarını sağlamaktadırlar. Bu düzenleme modeli ilk zamanlarda mobil telefon kullanım yoğunluğunun az olduğu durumlarda sorunsuz bir şekilde uygulanmasına rağmen son zamanlarda mobil telefon kullanım yoğunluğunun hızla artması sonucu bu modelin uygulandığı ülkelerde de bu modelden vazgeçilmesi ve düzenleyici kurum merkezli modele geçilmesi yönünde kamuoyu görüşleri oluşmuştur. Gelişmekte olan ülkelerde (Türkiye) kullanıcı bazlı düzenleme modeli uygulanmasında karşılabilecek en büyük sorun, abonelerin hizmet kalitesi konusunda haklarının bilincinde olmamaları, bunun ne şekilde ölçüleceğinin bilinmemesi, herhangi bir sorun olması durumunda işletmecilerden bunun tazmin edilmesi için gereken sürecin günümüz koşullarında çok uzun sürebilecek olması (mahkeme vb süreç) ve kullanıcıların bu süreçleri takip edememesi nedeniyle uygulamalarda sorunlarla karşılaşılması kaçınılmaz görünmektedir. Rekabete dayalı bir ortamda, mevzuata dayalı hizmet kalitesi düzenlemesi yapılırken şu hususlara dikkat edilmelidir. Yapılacak düzenlemelerdeki hizmet kalitesi göstergeleri ETSI standartlarına uygun olmalıdır. Düzenlemelerde referans bir model belirlenmelidir. Bu modelde müşteri talepleri, piyasa şartları, düzenleyici otorite yaklaşımı ve işletmeci ihtiyaçları gözönünde bulundurulmalıdır. 3. Mobil veri şebekelerinde hizmet kalitesinin tesis edilmesi. Şebeke kalitesi ile ilgili en önemli özellik şebekeye erişimdir. Şebekeye erişimde iki önemli faktör vardır; Birincisi şebekeye yüksek oranlarda doğrudan erişim İkincisi ise hızlı erişimdir. Bu iki faktörden ilki en az % 90 olasılıkla gerçekleşmelidir. İkincisi ise daha az kritiktir ve bu değer de birkaç saniye olmalıdır [2]. Kullanıcılar çevirmeli hatlarla internete erişimde yarım dakikalık bir gecikmeye alışıktırlar, ancak daha kısa olan erişim zamanları kullanıcılar tarafından her zaman arzu edilmektedir.gelişmiş şebekelerde İnternete erişimdeki gerekli kriterlerden birisi de şebekeye istenen süre boyunca bağlı kalmaktır..sabit şebekelerde istenen süre kadar internete bağlı kalmak oldukça kolaydır fakat mobil şebekelerde bunu sağlamak, hücreler arası geçişlerdeki şebekeye bağlı kalmanın zorluğundan, olumsuz arazi koşullarından ve sinyal şiddetinin değişmesinden dolayı oldukça zordur. Bir kullanıcı hızlı hareket halindeyken yaptığı bir tek çağrı ile birçok hücrenin birleştiği (multiple handover) bir alanda hücreler arası geçiş yaptığında, bağlantının kopma olasılığı çok düşük olmalıdır ve bu değer toplam alanın % 1 ini geçmemelidir. Hücreler arası geçişte şebekeye bağlı kalmanın yanında önemli küçük teknik problemler, data kayıpları ve kesilmeler olmamalıdır. Bunlar iyi bir şebekede olması gereken hususlardır. Konuşma içeren çağrılarda diğer bir kullanıcı kriteri de ses kalitesinin oldukça iyi ve anlaşılır düzeyde olmasıdır. Pratikte bunun anlamı sıkıştırma algoritmalarının yeterli, şebekeden kaynaklanan gecikmelerin kısa, hücrelerarası geçişlerin sorunsuz ve çağrıları almanında kabul edilebilir düzeyde olması demektir. Veri hizmetlerinde hizmet kalitesi için en önemli kriterler; Şebekeye erişim hızı,

5 Hataların izlenmesi, Veri kaybı, Yanlış yönlendirme ve tekrarlamalardır. Veri iletiminde oluşan hataların servis gerekliliğinin tipine bağlı olup olmadığı da oldukça önemlidir. Örneğin bir video dizinindeki birkaç bitlik bir verinin kaybolması veya bozulması çok önemli değildir, fakat basit bir dosya iletim protokolünde (FTP) veya sıradan bir dosya iletim protokolünde (TFTP) bu durum çok rahatsız edici olabilmektedir. Öyleki böyle bir durumda; iletim tamamlanmadan çağrı sonlanabilmekte bunun sonucunda da işlem yarıda kalmakta ve yapılan işlemlerin tekrarlanması gerekebilmektedir. Daha karışık olan dosya iletim uygulamalarında, örneğin NFS de senkronizasyon uygulanmasıyla bu husus minimize edilmektedir. Bunun da anlamı veri iletiminde hizmet kalitesini etkileyen hususların tamamının anlaşılabilmesi için hem özel uygulama gereksinimlerinin hem de iletim yeteneklerinin detaylarının iyi bilinmesi gerekmektedir 4. Mobil haberleşme şebekelerinde hizmet kalitesi ölçütleri ve uygulamaları 4.1. Devre anahtarlamalı mobil telefon şebekelerinde hizmet kalitesi ölçütleri Devre anahtarlamalı mobil telefon şebekelerinde (GSM) hizmet kalitesi yönetimi paket anahtarlamalı sistemlere göre nispeten daha kolaydır. Devre anahtarlamalı mobil telefon şebekelerindeki en önemli uygulama sestir. Bu nedenle bu şebekelerde hizmet kalitesi yönetiminde ses ile ilgili hususlara odaklanılmaktadır. Buna göre devre anahtarlamalı mobil şebekelerde son kullanıcıyı ilgilendiren hizmeti kalitesi bağlamında en önemli teknik göstergeler; Kapsama alanı, Servise erişilebilirlik Arama blokaj oranı Arama başarısızlık oranı ve Ses kalitesi göstergeleridir. Kapsama alanı : İletişimin gerçekleşebilmesi için gerekli olan sinyal seviyesini ifade eder. GSM şebekelerinde kapsama alanı için kabul edilebilir gerekli sinyal seviyesi ITU dökümanlarında genel olarak -104 ve -105 dbm civarında tanımlanmaktadır dbm den daha zayıf sinyaller kötü sinyal olarak tanımlanmaktadır. Arama blokaj : Bir abonenin mobil telefon şebekesine bağlanabilme isteğinin şebekedeki kapasite yetersizliğinden dolayı gerçekleşememesi durumudur. Arama blokaj oranı, bloke olan arama sayılarının toplam arama girişimi sayısına oranlanması ile bulunmaktadır.bir şebekedeki arama blokaj oranı hesaplanırken şebeke trafiğinin. en yoğun olduğu zaman dilimindeki değerler üzerinden hesaplama yapılmalıdır. Arama başarısızlık : Bir abonenin şebekeye bağlandıktan sonra kendi isteği dışında şebekeden kopmasına arama başarısızlık denmektedir. Bu oranın hesaplanması, toplam başarısız arama sayısının toplam başarılı arama sayısına oranlanmasıyla bulunur. Ses kalitesi: Başarılı şekilde kurulan çağrılarda konuşmanın anlaşılabilme seviyesidir. Bu göstergenin ölçümünde ITU 6 tarafından önerilen MOS 7 skalası kullanılmaktadır. Bu değer 1 den 5 e kadar derecelendirilmektedir. 1 en kötü değeri, 5 ise en iyi değeri ifade etmektedir. Anlaşılabilir bir ses kalitesi için MOS değeri 3 olacak şekilde planlama yapılmalıdır Paket anahtarlamalı mobil veri şebekelerinde hizmet kalitesi ölçütleri Paket anahtarlamalı mobil veri şebekelerinde son kullanıcıyı hizmet kalitesi bağlamında ilgilendiren en önemli teknik ölçütler şunlardır. Servise erişebilirlik, Arama blokaj oranı, Arama başarısızlık oranı, Kapsama alanı, 6 ITU P Mean Opinion Score olarak ifade edilen bu parametre abonelerin görüşleri doğrultusunda şekillenmektedir.

6 Ses kalitesi, Paket kayıp oranı, Handover (hücrelearası geçiş) başarı oranı, Ortalama veri iletim hızı ve İletim gecikmesidir. Veri şebekelerinde sunulacak hizmetlere ilişkin olması gereken ortalama veri hacmi oranları şekil 2 de verilmektedir sayılı kanunla kurulan Telekomünikasyon Kurumunun faaliyete geçmesiyle başlamıştır. Ülkemizde telekomünikasyon alanında verilen hizmetlerle ilgili olarak 3 adet hizmet kalitesi düzenlemesi bulunmaktadır. Bu kapsamdaki ilk düzenleme Kurum tarafından hazırlanan; tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Telekomünikasyon Sektöründe Hizmet Kalitesi Yönetmeliği dir. Bu Yönetmelik, bütün Telekomünikasyon Servislerinin hizmet kalitesi parametrelerini genel hatlarla tanımlayan bir yönetmeliktir. İkinci düzenleme ise Kurum tarafından hazırlanan tarihinde GSM Mobil Telefon İşletmecilerinin Hizmet Kalitesi Yükümlülükleri İle İlgili Ölçütlerin Belirlenmesi Ve Ölçümüne İlişkin Tebliğ ve üçüncü düzenleme tarih ve Sayılı Resmi Gazete de yayımlanan GSM Mobil Telefon Hizmetlerinde Hizmet Kalitesi Yükümlülüklerini Yerine Getirmeyen İşletmecilere Uygulanacak Cezalara İlişkin Usul Ve Esaslar Hakkında Tebliğ dir. İkinci ve üçüncü düzenleme tamamıyle GSM mobil hizmetlerle ilgilidir. Mobil servislerle ilgili olarak Kurum tarafından halihazırda GSM hizmetleri ile ilgili hizmet kalitesi saha ölçümleri yapılmaktadır. Saha ölçümleri için Agilent E6474A serisi Drive test seti kullanılmaktadır. Bu set, bir lap-top bilgisayar, E6474A Drive test seti yazılımı ve 3 adet Nokia 6230 özel donanımlı test telefonundan oluşmaktadır. Ölçümlerde kullanılan test seti ile GSM şebekesinin kapsama alanı, sinyal seviyesi, arama başarısızlık oranı ve arama blokaj oranı değerleri otomatik olarak ölçülebilmektedir. 6. SONUÇ Şekil 2 Veri şebekelerinde sunulan hizmetler için gerekli veri hızları [3]. 5. Ülkemizdeki mevcut durum Ülkemizde sunulan telekomünikasyon hizmetleri ile ilgili hizmet kalitesi düzenleme ve denetleme faaliyetleri alanındaki ilk çalışmalar 2000 yılında Verilen bir hizmetin kalitesi, hizmeti alan son kullanıcıların memnuniyet dereceleri ile ölçülmektedir. Mobil haberleşme servislerinden, hizmeti alan son kullanıcıların memnuniyeti aldığı hizmetin teknolojik olarak tüm imkanlarından en iyi düzeyde yararlanılması ve bu hizmet karşılığında ödenen ücretle ilişkilidir. Telekomünikasyon alanında sunulan bütün hizmetlerin, hizmet kalitesinin düzenleyici otoriteler tarafından düzenlenmesi, izlenmesi ve

7 gerektiğinde müdahale edilmesi tüketici haklarının korunması bakımından kaçınılmaz bir zorunluluktur. Hizmet kalitesi düzenleme ve denetleme görevi bu bildiri kapsamında incelenen bütün ülkelerde Telekomünikasyon Otoriteleri tarafından yapılmaktadır. Hizmet kalitesi düzenlemelerine ilişkin olarak dünya uygulamalarında düzenleyici kurum merkezli (mevzuat bazlı) düzenleme ve kullanıcı bazlı düzenleme modeli bulunmaktadır. Hizmet kalitesi düzenleme modeli bakımından ülkemiz açısından en uygun model mevzuat bazlı düzenleme modelidir. Mobil veri şebekelerinde sunulan hizmetlerde rekabet ortamının tam olarak sağlanması ve hizmet kalitesi bakımından hedeflenen düzeye ulaşılmasından sonra, daha iyi kalite de hizmet sunulmasını sağlamak üzere işletmeciler arasında (yılın en iyi işletmecisi, işletmecilerin verilerinin kurum internet sayfasında yayımlanması vb. şekilde) teşvik yöntemi kullanılmalıdır. Hizmete yeni girecek mobil veri şebekelerinde hizmet kalitesi denetimlerine işletmecilerin kapsama yükümlülüğünün tamamlanmasından sonra başlanmalıdır. Gerek dünya uygulamalarına bakıldığında ve gerekse de standart kuruluşlarınca (ETSI, 3GPP, ITU) tanımlanan bütün çalışmalarda düzenleyici kurumların ilgilendiği hizmet kalitesi kriterleri son kullanıcıları doğrudan etkileyen parametrelerle sınırlı tutulmuştur. Bu parametreler olabildiğince az, anlaşılır ve uygulanabilir nitelikte olmaktadır. Yeni nesil veri hizmeti sunan servislerle ilgili dünya uygulamalarında herhangi bir parametre tanımlayamayan ülkeler, ETSI standartlarını referans göstererek bu konuda olabilecek gelişmelerin ve değişikliklerin ucunu açık bırakmışlardır. Halihazırda 3G servisleri ile ilgili hizmet kalitesi düzenlemesi yapan herhangi bir ülke bulunmamaktadır. Bu alanda yoğun çalışmalar devam etmektedir. Ancak 3G ile ilgili hemen hemen bütün ülkelerde düzenleyici otoriteler tarafından lisans sözleşmeleri çerçevesinde kapsama alanı ölçümleri yapılmaktadır. Hizmet kalitesi alanındaki diğer hususlarda ise birçok ülke bu servisler üzerinden verilen hizmetlerin yaygın biçimde kullanılmaya başlanmasından ve bu teknoloijdeki gelişmelerin tamamlanmasından sonra düzenleme yapma yoluna gitmeyi tercih etmektedirler. Bu kapsamda Avustralya, Hindistan, Fransa ve Portekiz de veri hizmetleri ile ilgili düzenlemeler ve ölçümler başarılı bir şekilde yürütülmektedir. Kapsama alanı kriteri: Bu kriter için, kapsanacak alanın özellikleri ve hangi sürelerle kapsanacağı ve bunun hangi sinyal seviyelerinde kabul edileceği açıkça belirtilmelidir. GSM alanında İşletmecilerle Kurum arasında imzalanan imtiyaz sözleşmesinde bu husus 10 bin ve üzeri yerleşim yerleri ile sınırlandırılmıştır. Servis erişimi kriteri: Kapsama alanının bulunduğu her yerde aboneler mobil GSM/veri şebekelerine kolayca erişebilecek durumda olmalıdırlar. Bunun için arama başarısızlık oranı %1, arama blokaj oranı en fazla % 5 olarak olarak tanımlanmalıdır. Veri hızı : 3G kapsamında sunulacak veri servislerinde verilecek bütün hizmetlerde kapsama yükümlüğü olan her bir alanda, kullanıcı başına veri hızı ilk 5 yıl için 300 kbps, 5. yıldan sonra 2 Mbps olarak tanımlanmalıdır. Ses kalitesi: Veri servislerinde verilen hizmetlerdeki ses kalitesi ITU 8 standartlarında tanımlanan ölçüm metoduna göre yapılmalı ve bu kriter için MOS değeri yerleşim yerinin % 90 ınında en az 3 olacak şekilde tanımlanmalıdır. Mobil haberleşme servislerinde işletmeciler tarafından uygulanan kampanya ve promosyonların (bedava konuşma, 60 dak. 5 kontör vb.) tüketicilerin hizmet kalitesi değerlerini etkilememesi amacıyla şebekelerin kapasitesine göre düzenlenmesini sağlamak üzere her promosyon uygulamasından önce işletmeciler tarafından Kurumdan onay alınması zorunlu hale getirilmelidir. 8 ITU P.862

8 Hizmet kalitesi uygulamaları uçtan uca etkileşim prensibine dayalı olduğu için sadece Mobil şebekelerdeki hizmet kalitesi kriterlerinin tanımlanması hizmet kalitesi yönetimi ve denetimi bakımından yeterli değildir. Uçtan uca etkileşimde hem sabit ve hemde diğer servisler bulunmaktadır. (ISDN, PSTN, UMTH vb.) Bu servislerle ilgili hizmet kalitesi kriterlerine uyulması gereklidir. Hizmet kalitesi uygulamalarında kaliteyi etkileyen en önemli unsurlardan biri de işletmeciler arasındaki arabağlantı konusudur. Piyasada hakim konumda bulunan bir işletmeci kendi abonelerine iyi hizmet sunarken, başka işletmecilerden gelen abonelere kötü hizmet sunabilmektedirler. Bunun da önüne geçilebilmesi için işletmeciler arasındaki arabağlantı sözleşmelerinde hizmet kalitesi ile ilgili hususlar ayrıntılı olarak belirtilmelidir. KAYNAKLAR [1]. Dr. Gyulane Nandorfi, Peter Kesselyak. Network and Service Quality (QoS). Quality Trends in the 21-st Centuries. sf [2]. Robert Llyod Evans, QoS in integrated 3G Network.sf [3]. Pablo Jose, Ameigeiras Gutierrez. Packet Scheduling and Quality of Service in UMTS and HSDPA. Ph.D.Thesis. department of Communication Technology Institute of Electronic Systems. Aalborg University. Abonelerin daha kaliteli hizmet alabilmeleri, piyasada hakim konumda bulunan işletmecilere karşı korunması ve istediklerinde sahip oldukları numara ile birlikte operatör değiştirebilmelerine imkan tanınması bakımından numara taşınabilirliği düzenlemesi için gerekli altyapı çalışmaları ve akabinde denetimleri yapılmalıdır.