KPSS KONU ANLATIMI. Web: Mail:

Transkript

1 KPSS KONU ANLATIMI Web: Mail:

2 5. ÜNİTE BİLİŞSEL AĞIRLIKLI DAVRANIŞÇILAR

3 ÖĞRENME KURAMLARI DAVRANIŞÇI KURAMLAR BİLİŞSEL KURAMLAR BİLİŞSEL AĞIRLIKLI DAVRANIŞÇILAR DİĞER KURAMLAR 3

4 5. ÜNİTE BÖLÜM-1: SOSYAL ÖĞRENME

5 KPSS de bu bölümden genel olarak 3-4 soru gelmektedir. Bu bölümdeki sorular genellikle bilgi veya örnek verilerek sorulan yarı bilgi sorusu şeklindedir.

6 5.1. SOSYAL ÖĞRENME (Model alma veya gözlem yoluyla öğrenme) Albert BANDURA (1925) Sosyal Öğrenmenin Temel İlkeleri Davranış öğrenilebilir ancak hemen gösterilmeyebilir. Öğrenilen davranış uygun koşullar oluştuğunda sergilenir. Öğrenme her zaman pekiştirece bağlı değildir. Pekiştireç sadece performansı artıran etkendir. İnsan, uyarıcılara karşı tepki veren pasif ve basit bir organizma değildir. İnsan, aktif ve bilinçli eylemleri ile öğrenir. Sosyal öğrenmede temel faktör, bireyin başkalarını gözlemleyerek öğrenmesidir (Dolaylı öğrenme).

7 Öğrenme kuramlarına göre aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Davranışçı kuramlar; öğrenmeyi uyarıcı ile davranış arasında bağ kurma olarak tanımlarlar. B) Klasik koşullanmada, koşullu uyarıcının koşulsuz uyarıcıdan hemen önce verilerek iki uyarıcının birleştirilmesi gerekir. C) Sosyal öğrenme kuramına göre birey, modelden öğrendiğini hemen davranışa dönüştürür. D) Bilgiyi işleme kuramına göre, duyusal kayıtta bilgi kısa bir süre kalır. E) İnsancıl kurama göre, bireyin benlik kavramı öğrenme yaşantılarına yön verir.

8 Kır atın yanında duran ya huyundan ya suyundan özdeyişi aşağıdaki kuramlardan hangisinin çocukların yeni davranışları nasıl edindiklerine ilişkin açıklamalarını desteklemektedir? A) Gestalt öğrenme B) Sosyal öğrenme C) Tepkisel koşullama D) Edimsel koşullama E) Bilişsel öğrenme

9 Aşağıdakilerden hangisi Bandura nın sosyal öğrenme kuramına uygun bir öğrenmedir? A) Atletin, çekici doğru biçimde fırlatması B) Atletin yarışın başında yavaş, sonuna doğru hızlı koşması C) Basketbolcunun, antrenörü gibi basket atması D) Kalecinin atılan topu yakalaması ve golü engellemesi E) Futbolcunun kurallara uygun oynaması

10 Çocukların şiddet içerikli film veya dizilerin kahramanlarını izleyerek olumlu ya da olumsuz birçok davranış öğrendikleri iddia edilmektedir. Bu iddia aşağıdaki yaklaşımlardan hangisinin öngörüleriyle tutarlıdır? A) Tepkisel koşullama B) Bilişsel öğrenme C) Edimsel koşullama D) Gestalt öğrenme E) Sosyal öğrenme

11 Ceren annesini kek yaparken izlemiştir. Birkaç hafta sonra arkadaşlarını eve davet ettiğinde onlara kendisi kek yapmıştır. Annesi yaptığı keki çok beğendiğini söyleyerek Ceren i arkadaşlarının yanında övmüştür. Annesinin bu davranışından sonra Ceren daha sık kek yapmaya başlamıştır. Buna göre, Ceren sırasıyla hangi öğrenme süreçlerini yaşamıştır? A) Sosyal öğrenme edimsel koşullanma B) Bilişsel öğrenme tepkisel koşullanma C) Sosyal öğrenme tepkisel koşullanma D) Tepkisel koşullanma edimsel koşullanma E) Bilişsel öğrenme sosyal öğrenme

12 Anasına bak kızını al şeklindeki özdeyişte aşağıdaki öğrenme türlerinden hangisinin önemine dikkat çekilmektedir? A) Model alma yoluyla öğrenme B) Tepkisel koşullama C) Kavrama yoluyla öğrenme D) Bilişsel öğrenme E) Deneme-yanılmayla öğrenme

13 Aycan, öğretmenlerinden birinin derste yeterince istekli ve heyecanlı olmadığı halde öğrencilerinden istekli ve heyecanlı olmalarını beklediği görüşündedir. Aycan ın bu görüşüne göre, öğretmenin hangi öğrenme kuramının öngörülerine uygun davranmadığı söylenebilir? A) Bilgiyi işleme kuramı B) Sosyal öğrenme kuramı C) Klasik koşullanma D) Edimsel koşullanma E) Gestalt öğrenme

14 Sınıfındaki tüm öğrencileri derste yürütülen tartışmalara katılmaya özendirmek (motive etmek) isteyen bir öğretmen, sosyal öğrenme kuramlarına göre aşağıdaki yollardan hangisine başvurmalıdır? A) Sınıfta küçük tartışma grupları oluşturarak öğrencilere tartışma alışkanlığı kazandırmak B) Öğrenciler arasında olumlu sosyal bağlar oluşturmaya çalışmak C) Tartışmaya katılan öğrencileri diğer öğrenciler için model oluşturacak biçimde ödüllendirmek D) Tüm öğrencilerin ilgisini çekebilecek ilginç tartışma konuları bulmak E) Tartışmalara katılmayan öğrencilere ısrarla görüşlerini sorarak yavaş yavaş tartışmaya katılmaya alıştırmak

15 Sosyal Öğrenme nin Temel Kavramları a) Pekiştirme: Bandura ya göre pekiştirme 3 türlüdür. a1) İçsel Pekiştirme: Pekiştirme bireyin kendisi tarafından, kendisine yönelik yapılıyorsa buna içten pekiştirme denir. Bu pekiştirmede birey başkalarının tepkilerine aldırmadan kendi kişisel standartlarının, değerlerinin belirlediği hedeflere ulaşmak için çaba harcar. Mesela; bir kişinin sağlığını düşündüğü için her gün dişlerini fırçalaması.

16 Kreşte arkadaşına vuran Mert, öğretmenin verdiği oturma cezasına aldırmamış, Oh, iyi ki de vurdum, o da benimle alay etmişti, ona gününü gösterdim. diyerek rahatladığını hissetmiştir. Mert in yaşadığı rahatlık duygusu, sosyal öğrenme kuramına göre aşağıdakilerden hangisine bir örnektir? A) Dolaylı pekiştirme B) Dolaylı ceza C) İçsel pekiştirme D) Doğrudan pekiştirme E) Dolaylı güdü

17 a2) Dolaylı Pekiştirme: Modelin davranışlarının pekiştirilmesi, gözlem yapan bireyin, modelin o davranışını tekrarlama olasılığını artırır. Mesela; bir futbol takımında iyi oynayan bir oyuncuya prim verilmesi sonucu, takımdaki diğer oyuncuların da daha iyi oynamaya çalışması. a3) Doğrudan pekiştirme: Birey bir kişiyi model aldıktan sonra onun yaptığı davranışı bizzat kendisi de yapar ve hemen arkasından model aldığı davranış için pekiştireç alırsa bu doğrudan pekiştirme olur.

18 Yalçın yeni aldığı kırmızı beresiyle okula gelince, tüm dikkatleri üzerine toplamıştır. Birçok arkadaşı, Yalçın a beresinin çok güzel olduğunu söylemiştir. Bu durumu izleyen Altan da, kendisine kırmızı bir bere almaya karar vermiştir. Altan ın kırmızı bere almaya karar vermesi aşağıdakilerden hangisiyle en iyi açıklanabilir? A) Olumlu pekiştirme B) Etki yasası C) Dolaylı pekiştirme D) Genelleme E) Ayırt etme

19 b) Dolaylı Ceza: Modelin yapmış olduğu davranış sonunda almış olduğu cezanın gözlemlenmesi, gözleyenin o davranışı yapma eğilimini azaltır veya ortadan kaldırır. Mesela; sınıfta yaptığı hatalı bir davranıştan dolayı teneffüse çıkamayan arkadaşını gören Ceren, o hatalı davranışı yapmama eğiliminde olacaktır.

20 Cemil, otomobiliyle yol alırken kısa bir süre önce kendisini sollayarak geçen araç sürücüsünün bir polis ekibi tarafından durdurulduğunu ve sürücüye ceza yazılmakta olduğunu görür. Bu durum, Cemil in yolun kalan kısmında otomobilini sürerken hız sınırını aşmamaya özel bir gayret göstermesine neden olur. Sosyal öğrenme kuramı açısından değerlendirildiğinde, Cemil in bu davranışını en iyi açıklayan kavram aşağıdakilerden hangisidir? A) Öz düzenleme B) Dolaylı ceza C) Olumsuz pekiştirme D) Doğrudan ceza E) Dolaylı duygu

21 Dördüncü sınıf fen ve teknoloji dersinde bir öğrenci öğretmenine Işık yılı uzaklığına bir yılda mı gidilir? diye sormuştur. Ancak öğretmeni dersin akışını bozduğu gerekçesiyle öğrenciyi azarlamış ve sorusunu dersten sonra sorması konusunda uyarmıştır. Bu duruma tanık olan Zafer konuyla ilgili bir soru sormak istediği hâlde, azar işiteceğinden korkarak soruyu sormak için dersin sonunu beklemiştir. Zafer in sorusunu sormak için dersin bitmesini beklemesi aşağıdakilerden hangisinin sonucudur? A) Olumsuz pekiştirme B) İkinci tip ceza C) Ayırt etmeyi öğrenme D) Duyarlılaşma E) Dolaylı ceza

22 c) Dolaylı Duygusallık: İnsanların başkalarını gözlemleyerek bazı duyguları öğrenmesi dolaylı duygusallıktır. Birçok insan kendileri doğrudan bir yaşantı geçirmediği veya zarar görmediği halde başkalarını gözlemleyerek bazı şeylerden (köpek, kanser) korkmaya başlar. Mesela; arkadaşının köpek tarafından ısırılması sonucu arkadaşının çığlık atmasını ve ağlamasını gözlemleyen birey köpekten korkmaya başlayabilir.

23 Yılan korkusu çoğu zaman, bireyin yılanla yüz yüze gelmesiyle değil yılanla karşılaşan kişilerin dehşete kapılmasını izlemesi sonucu oluşur. Bu durum aşağıdaki öğrenme türlerinden hangisine bir örnek oluşturabilir? A) Sınama-yanılma yoluyla öğrenme B) Edimsel koşullanma yoluyla öğrenme C) Örtük (gizil) öğrenme D) Kavrayarak öğrenme E) Dolaylı öğrenme

24 d) Dolaylı Güdülenme: Modelin davranışlarının olumlu sonuçlanmasının gözlemcide o davranışı yapmak için istek uyandırması dolaylı güdülenmedir. Mesela; öğretmen adayı arkadaşının, çok çalışıp KPSS sonucu atandığını gören Ahmet in, ders çalışmaya daha çok istekli olması.

25 Sosyal Öğrenmeyi Etkileyen Faktörler a) Gözlemcinin Özellikleri b) Modelin Özellikleri c) Davranışın Özellikleri Öngörü kapasitesi Sembolleştirme kapasitesi Karşılıklı belirleyicilik Dolaylı öğrenme Öz düzenleme kapasitesi Öz yargılama kapasitesi Modelin benzerliği Modelin sosyal statüsü Modelin davranışının sonucu Modelin saygınlığı Modelin uzmanlığı Olumlu sonuç İlgi çekmesi İhtiyacı karşılaması Amaca ulaştırması Anlamlı ve basit olması Sık tekrarlanması

26 a) Gözlemcinin Özellikleri a1) Öngörü (Geleceği düşünme) kapasitesi: Bireyin geçmiş yaşantılarından elde ettiği semboller yardımıyla geleceğe yönelik çıkarımlar yapabilmesi ve geleceği planlayabilme kapasitesidir. Öngörü kapasitesi ile birey, gelecekte başkalarının kendisine nasıl davranacaklarını tahmin edebilir, hedef belirleyebilir ve geleceği planlayabilir. Mesela; bir meslek tercih etmeyen bir öğrencinin, hangi mesleği seçerse ileride rahat iş bulabileceğini tahmin eder ve buna göre tercih yapması.

27 a2) Sembolleştirme kapasitesi: Bireyin, gözlemlediği davranışları zihninde canlandırma ve saklama becerisidir. İnsanlar bilişsel temsilciler (bellek, algılama, düşünme gibi) yoluyla dünyayı sembolik olarak görmektedirler. Semboller insanların zihninde dünyadaki gördüklerinin temsilcileridir. Bu sayede insanlar, geçmişi zihinlerinde tutabilmekte, geleceği zihinlerinde tasarlayabilmekte ve test edebilmektedir. Sembolleştirme kapasitesi yüksek olan bireyler, sosyal öğrenme konusunda daha başarılıdırlar.

28 a3) Karşılıklı belirleyicilik: Öğrenmeyi; birey, çevre ve davranış olarak üç temel faktör birlikte oluşturur. Bu üç etken karşılıklı olarak birbirlerini etkilemekte ve bu etkileşimler bireyin sonraki davranışlarını etkilemektedir. Yani birey, sosyal çevrelerini davranışları aracılığıyla etkilemekte, değiştirmekte, fakat aynı zamanda çevrede yer alan diğer insanların davranışlarından da etkilenmektedir.

29 a4) Dolaylı öğrenme kapasitesi: İnsanların başkalarının davranışlarını ve o davranışların sonuçlarını gözlemleyerek öğrenmeyi gerçekleştirmesine dolaylı öğrenme denir. Dolaylı öğrenme bireye ciddi bir avantaj sağlar. Çünkü maliyeti düşüktür. Başkalarının hatalarını görmek yoluyla aynı hataları yapmadan doğrulara daha az zararla ve daha hızlı ulaşabilir. Bu nedenle, dolaylı öğrenme kapasitesi yüksek bireyler sosyal öğrenmeyi daha iyi gerçekleştirir.

30 Ablasının tırnağı kesilirken canının yandığına tanık olan Ali, sıra kendisine geldiğinde tırnağını kestirmemek için uzun süre direnmiştir. Canının yanacağını düşünerek Ali nin tırnağını kestirmemeye direnmesi aşağıdaki kavramlardan hangisiyle açıklanabilir? A) II. tip ceza B) Dolaylı öğrenme C) Gölgeleme D) Olumsuz pekiştireç E) Tepki genellemesi

31 Yılan korkusu çoğu zaman, bireyin yılanla yüz yüze gelmesiyle değil yılanla karşılaşan kişilerin dehşete kapılmasını izlemesi sonucu oluşur. Bu durum aşağıdaki öğrenme türlerinden hangisine bir örnek oluşturabilir? A) Sınama-yanılma yoluyla öğrenme B) Edimsel koşullanma yoluyla öğrenme C) Örtük (gizil) öğrenme D) Kavrayarak öğrenme E) Dolaylı öğrenme

32 a5) Öz düzenleme kapasitesi: İnsanların içsel standartlar oluşturma, kendi davranışlarını kontrol etme ve düzenleme kapasiteleridir. İnsanların davranışlarını kendi koyduğu kurallara uygun biçime getirip uygulayabilme potansiyelleridir. İnsanlar ne kadar uyku uyuyacaklarına, neler yiyeceklerine, içeceklerine, ne kadar konuşacaklarına kendileri karar verir.

33 Yalçın, üniversite sınavına planlı ve programlı çalışarak hazırlanmıştır. Bu plana göre, belli zamanlarda ders çalışmış, haftada bir gün spor yapmış ve bazen sinemaya, tiyatroya gitmiştir. Üniversite sınav sonuçlarına göre de istediği programa yerleşmiştir. Bu durum, sosyal öğrenme kuramı ilkelerine göre aşağıdakilerden hangisiyle en iyi açıklanır? A) Karşılıklı belirleyicilik B) Öz yeterlik C) Öz düzenleme D) Davranışa dönüştürme E) Öngörü

34 Yasemin, coğrafya dersinin sınavlarından sürekli düşük not almaktadır. Başarılı arkadaşlarının bu dersi nasıl çalıştıklarını gözlemleyen Yasemin, birkaç arkadaşını gözlemledikten sonra kendisi için uygun olan çalışma yöntemlerini, araçlarını ve uygun çalışma zamanını saptayarak işe koyulur ve sonunda hedeflediği başarıya ulaşır. Sosyal öğrenme kuramına göre, Yasemin in başarısı aşağıdakilerden hangisiyle en iyi açıklanabilir? A) Dolaylı öğrenme kapasitesi B) Öz düzenleme kapasitesi C) Öz yargılama kapasitesi D) Karşılıklı belirleyicilik ilkesi E) Öz yeterlik algısı

35 a6) Öz yargılama (Yansıtma) kapasitesi: İnsanların kendileri hakkında düşünme, yargıda bulunma ve kendilerini değerlendirme kapasitesidir. Yani insanların kendi davranışlarını yargılayıp çeşitli sonuçlar (ders alma gibi) çıkarabilme kapasitesidir. Bireyin, kendi ile ilgili bu yargısına öz yeterlik denir. Öz yeterlik: İnsanın kendinin farkında olması, kapasitesi ile yapacağı iş arasında değerlendirme yapması, bireylerin bir davranışı yapıp yapamayacakları ile ilgili olarak kendilerini yargılayarak ulaştıkları sonuç öz yeterlik kavramıyla açıklanır. Kısacası bireyin kendi yeteneklerini nasıl algıladığıdır. Öz yeterlik inancı yüksek olan bireyler, kendilerine güven duyarlar.

36 Deniz, mantık dersinden korkmakta ve bu dersten başarısız olacağını düşünmektedir. Buna rağmen dersi dinlemeye ve anlamaya çalışmaktadır. Deniz bir gün derste öğretmeninin sorduğu sorulara üst üste birkaç kez doğru cevap verdikten sonra ders onun için zevkli bir hâle dönüşmüş, başarısında artış olmuştur. Sosyal öğrenme kuramına göre, Deniz in başarısı aşağıdakilerden hangisiyle en iyi açıklanabilir? A) Öz düzenleme kapasitesi artmıştır. B) Öz yargılama kapasitesi artmıştır. C) Öz yeterlik algısı değişmiştir. D) Dolaylı yaşantılar öğrenciyi motive etmiştir. E) Akılda tutma süreci gelişmiştir.

37 b) Modelin Özellikleri İnsanlar çevrelerindeki herkesi model almazlar. Bazı insanları sahip oldukları özellikler nedeniyle daha çok model alırlar. Model alınma olasılığını arttıran modelin özellikleri şunlardır: gözleyen bireye olan benzerliği (yaşı, cinsiyeti, yaşam tarzı, kişiliği) modelin sosyal statüsü modelin davranışının sonuçları (pekiştirilmesi veya cezalandırılması) modelin saygınlığı (prestiji) modelin sergilediği davranışla ilgili uzmanlığı

38 Modele benzerlik: İnsanlar birçok özellik bakımından kendilerine daha çok benzer olan kişileri model alırlar. İnsanlar yaş, cinsiyet, yaşam tarzı ve kişilik özellikleri bakımından kendilerine benzer kişileri daha çok model alırlar. Modelin statüsü: Yüksek statüye sahip insanlar daha çok model alınır. Gözlemci ve model aynı seviye statüye sahipse, davranışların sonuçlarına göre daha çok model alınır; pekiştirilen davranışları model alınırken, cezalandırılan davranışları model almaz. Modelin davranışının sonuçları: Gözlem yapılan bireyin davranışları olumlu sonuçlanan insanlar daha çok model alınırlar.

39 Model ile Gözlemci Arasındaki Statü İlişkisinin Etkisi Modelin Statüsü Kişiden; Gözlemlenen Davranışın Sonucu Taklit Edilme Durumu Örnek Yüksek Eşit Eşit Sonuç bilinmiyor Sonucu olumlu Sonuç olumsuz En Yüksek Yüksek Taklit edilmez Reklâmlarda kullanılan ünlü kişiler Sınıfta başarılı öğrenciyi diğerlerinin taklit etmesi Sınıfta ceza alan bir öğrencinin yaptığı davranışı diğer öğrencilerin yapmaması Düşük Sonuç olumlu veya olumsuz Yok denecek kadar az Küçük kardeşini izleyen büyük kardeşin tepkisi

40 Reklam sektöründe; modelin, gözlemci tercihleri üzerindeki etkisi göz önünde bulundurularak otomobil, gıda ve temizlik maddeleri gibi ürünlerin tanıtımında beğenilen ve sevilen kişilerin yer alması aşağıdakilerden hangisiyle açıklanır? A) Statü özellikleri B) Algıda seçicilik C) Güdülenme D) Davranışa dönüştürme E) Sembolleştirme

41 Saygınlık: Toplumda çevrede saygı duyulan, ciddiye alınan insanlar daha fazla model alınırlar. Uzmanlık: Yaptığı iş ve meslek alanında uzman sayılan insanlar daha fazla model alınırlar.

42 c) Model Alınan Davranışın Özellikleri Birey her davranışı model almaz. Birey, kendince uygun olduğunu düşündüğü ve ödülle sonuçlanacak davranışları daha çok model alır. Değerli sonuçlar gözlemciyi güdüler. Davranışın basit, işlevsel (işe yarar) ve sık tekrarlanması model almayı artıran diğer etkenlerdir.

43 Abisini model alan Yahya onun birçok davranışının yanı sıra sakal tıraşı olurken yaptığı davranışları da eline tıraş makinesine benzer bir cisim alarak aynanın karşısında taklit eder. Ancak abisinin iki gün üst üste yüzünü kesip kan revan içinde kaldığına tanık olduktan sonra onun tıraş olma davranışını taklit etmeyi bırakır. Bu örnek, sosyal öğrenme kuramının hangi sayıltısını doğrulamaktadır? A) Pekiştirilmeyen bir davranış giderek zayıflar ve sonuçta ortadan kalkar. B) Çocukların gözledikleri davranışları taklit edip etmeyeceklerini belirleyen etkenlerden biri de model hakkındaki duygularıdır. C) Çocukların kendileriyle aynı cinsiyetten olan kişileri model alma olasılığı daha yüksektir. D) Modelin sergilediği davranışların sonuçları, çocukların bu davranışları taklit edip etmeyeceklerini belirlemede önemli bir rol oynar. E) Davranışların tekrarlanma olasılıkları kendi yarattıkları sonuçlar tarafından kontrol edilir.

44 Sosyal öğrenme kuramlarına göre, çocukların gözledikleri modellerin davranışlarını taklit edip etmeyecekleri birçok etken tarafından belirlenir. Bu etkenlerden bir tanesi de modelin davranışlarının sonuçlarıdır. Aşağıdaki ifadelerden hangisi bu duruma bir örnek olabilir? A) Ali nin konuşma tarzı, çok sevdiği beden eğitimi öğretmeninin konuşma tarzına benzemektedir. B) Hasan, kendisine örnek aldığı abisinin sigara içtiği için hastalandığını duyunca sigara içmemeye karar vermiştir. C) Ayşe, küçük ablasından çok, büyük ablasının giyim tarzının kendisine daha çok yakışacağını düşünmektedir. D) Genç bir futbolcu takıma girince, uzaktan hayranlık duyduğu tecrübeli takım arkadaşının kendini beğenmiş tavırları karşısında ona öfke duymaya başlamıştır. E) Emre saçını, sevdiği bir pop şarkıcısının saçlarına benzer şekilde kestirmektedir.

45 Sosyal Öğrenme Süreci a) Dikkat etme: Gözlem yoluyla öğrenmenin olabilmesi için, bireyin modelin davranışlarını dikkatli bir biçimde inceleyip doğru olarak algılaması gerekir. Mesela; Atakan TV deki bir karate müsabakasını dikkatlice izlemektedir.

46 b) Hatırda tutma: Gözlem yoluyla öğrenilen bilgiden yararlanabilmek için, gözlemcinin davranışlarını hatırlaması gerekmektedir. Bu nedenle birey dikkatle gözlemlediği davranışları görsel veya sözel sembollere dönüştürüp kodlar ve belleğinde saklar. Bu sayede bilgi hatırlanır. Yani bu süreç bireyin, gözlediği davranışları göz önünde canlandırması ve hatırlaması sürecidir. Mesela; Atakan okulda bir arkadaşıyla tartıştığında TV deki karate hareketleri aklına gelir.

47 c) Davranışı ortaya koyma (Davranışa dönüştürme, uygulama): Model alınan davranışın uygulanması (tekrarlanması) yani davranışa dönüştürülmesi sürecidir. Fakat birey öz yeterlilik kapasitesine sahip değilse bu davranış ortaya çıkmayabilir. Mesela; Atakan TV deki karate hareketlerini aklına getirip tartıştığı arkadaşı üzerinde bu hareketleri denemesi.

48 Can, ablası oyun hamuruyla arabalar yaparken onu izler. Ablası gibi, önce arabanın tekerleklerini ve gövdesini yapmaya, sonra da bunları dikkatlice birleştirmeye çalışır. Ablasının oyun hamurundan yaptığı renk renk arabaları kendisi de yapmak ister ancak hamurlara sadece kabaca şekiller verebilir. Buna göre Can, gözlem yoluyla öğrenmenin hangi aşamasında zorluk yaşamaktadır? A) Dikkat B) Akılda tutma C) Zihinsel deneme D) Uygulama E) Güdülenme

49 d) Güdülenme süreci: Bandura, öğrenme ile performansı birbirinden ayırmıştır. Öğrenilen bir davranış hemen performansa dönüştürülmeyebilir. Güdülenme süreci öğrenilenleri performansa dönüştürmeyi sağlayan süreçtir. İnsanlar; yeni davranışları gözlem yoluyla öğrenebilirler. Fakat onları yapmaya güdüleninceye veya ihtiyaç duyuncaya kadar performans olarak göstermezler; belleğinde saklar, gerektiğinde davranış olarak sergiler. Güdülenme süreci, olumlu sonuç veren davranışların sürdürülmesine yönelik istek duymayı ifade eder. Mesela; televizyonda bilgi yarışmalarında para kazanan insanları görenlerin bu yarışmalara katılmayı istemeleri gibi.

50 Sosyal öğrenme kuramına göre, model alma yoluyla öğrenme dikkat, hatırlama, tekrar ve güdülenme olmak üzere dört adımda gerçekleşir. Bireyin hangi modellerin davranışlarına dikkat edeceğini ve hangi koşullarda dikkat ettiği davranışı sergilemek için güdüleneceğini belirleyen bazı etkenler vardır. Aşağıdaki örneklerden hangisinde bu etkenlerden herhangi birine vurgu yapılmamaktadır? A) Okulun futbol takımında oynayan Emre takımla sahaya çıkarken ünlü bir futbolcunun yaptığı hareketlere benzer hareketler yapmaktadır. B) Anaokuluna başladığı ilk gün yemeğini bitirmeden masadan kalkan bir arkadaşının öğretmen tarafından azarlandığına tanık olan Ezgi, okulundayken hiçbir zaman yemeğini bitirmeden masadan kalkmaz. C) Okula yeni başlayan Gamze, öğretmen sınıfa girdiğinde arkadaşlarının ayağa kalktığını görünce kendisi de ayağa kalkar. D) Kaza geçiren birine yardım eden bir kişinin herkesin ilgi odağı hâline geldiğine tanık olan Cem, ihtiyacı olan herkesin yardımına koşmaya başlar. E) Burak ın konuşma tarzı ve konuşurken yaptığı hareketler annesinden çok babasına benzemektedir.

51 Sosyal öğrenme kuramı, öğrenmede farklı stratejilerin olması gerektiğini savunur. Bu stratejilerden birisi de gözlem yoluyla öğrenmedir. Aşağıdakilerden hangisinin gözlem yoluyla öğrenmede yer alması beklenmez? A) Dikkat etme B) Hatırda tutma C) Davranışı ortaya koyma D) Güdülenme E) Uyarıcı-tepki bağı kurma

52 Sosyal öğrenme kuramına göre, aşağıdakilerden hangisi gözlem yoluyla öğrenmede rol oynayan süreçlerden biri değildir? A) Güdülenme B) Tekrar C) Zihinsel şema D) Hatırlama E) Dikkat

53 5. ÜNİTE BÖLÜM-2: İŞARET-GESTALT KURAMI (AMAÇLI DAVRANIŞÇILIK)

54 5.2. İŞARET-GESTAL KURAMI Kuramın Temel Özellikleri Tolman a göre davranış bir amaca yöneliktir. Davranış amaç doğrultusunda çevre koşullarına göre değiştirilebilir. Edward TOLMAN ( ) Öğrenme koşullanma sürecinden ziyade, zihinsel süreçler yoluyla çevreyi keşfetme ve uyarıcıları anlamlı hale getirme (bütün hale getirme) sürecidir.

55 Öğrenmeyi uyarıcı-uyarıcı ilişkisi olarak ele alır. Davranışçılardan farklı olarak insanı hayvanlardan farklı olarak sadece uyarıcılara tepki veren pasif bir varlık olarak değil, aktif bir varlık olarak ele alır. Molar (Bütüncül davranış): Davranışçıların davranışı anlamak için davranışı küçük davranış birimlerine bölmek gerekir fikrine karşı çıkarak, davranışın bütününe (molar davranışa) odaklanılması gerektiğini belirtir. Çünkü davranışı küçük parçalara ayırmaya çalışmak onun anlamını kaybettirmektedir (Gestalt görüşüne benzerliği).

56 Örtük (Gizil) Öğrenme Bilinçsizce, farkında olmadan ve istemeden edinilen öğrenmelerdir. Buna göre, bazı öğrenmeler öğrenme amacı olmadan, hatta kişi farkında olmadan gerçekleşir. Gizil öğrenme, zihinsel imge veya bilişsel harita olarak depolanır. Organizma ilgili bir problemle karşılaştığı zaman bu haritalara başvurur. Mesela; bir şarkı radyoda, televizyonda çok fazla çalındığı için bilinçli olarak dinlemesek de o şarkıları öğreniriz.

57 Üç yaşındaki Elif, babasıyla her akşam okudukları hikâye kitabının sayfalarını çevirip her sayfada yazılanları okur gibi yaparak doğru bir sırayla anlatmaktadır. Elif in hikâye kitabında yazılanları okuma bilmeden öğrenmiş olmasını aşağıdakilerden hangisi en iyi açıklar? A) Duyuşsal öğrenme B) Koşullu öğrenme C) Gizil öğrenme D) Akıl yürütme E) Anlamlandırma

58 Ev işi yaparken bir yandan yüksek sesle ders çalışan psikoloji öğrencisi kızının söylediklerini işiten bir ev hanımı, birkaç gün sonra izlediği bir yarışma programında sorulan Tepkisel koşullanma ile şu isimlerden hangisini eşleştirirsiniz? sorusuna doğru yanıt verdiğini fark ederek şaşırmıştır. Ev hanımının yarışma sorusuna doğru yanıt vermesi aşağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir? A) Duyarlılaşma B) Kendini gerçekleştiren kehanet C) Algıda seçicilik D) Kavrama yoluyla öğrenme E) Gizil öğrenme

59 Turist olarak gittiği bir şehrin turistik yerlerini bir hafta boyunca toplu taşıma araçlarını kullanarak dolaşan bir kişi, yıllar sonra bir soruşturma yürütmek üzere gittiği bu şehirde kaldığı otelden soruşturmanın yürütüleceği daireye ve gidilmesi gereken diğer yerlere giden yolları, kendisiyle birlikte gelen diğer müfettişe göre daha kolay bulabildiğini fark eder. Bu durum aşağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir? A) Serbest çağrışım yoluyla hatırlama B) Öğrenmenin aktarılması C) Gizil öğrenme D) İpucu bağımlı hatırlama E) Yer öğrenme yeteneği

60 Bir deneyde fareler iki gruba ayrılmış ve sadece bir grup farenin deneyin yapılacağı labirentte önceden dolaşmasına izin verilmiştir. Daha sonra, labirentin sonuna yiyecek konulmuş ve iki grup fare de labirente bırakılmıştır. Deneyin sonunda, daha önce labirentte dolaşmasına izin verilen farelerin yiyeceğe daha hızlı ulaştığı gözlenmiştir. Önceden labirentte dolaşmasına izin verilen farelerin ödüle daha hızlı ulaşması, aşağıdakilerden hangisinin önemini ortaya koymaktadır? A) Tepki genellemesi B) Kendiliğinden geri gelme C) Gizil öğrenme D) Pekiştirme E) Ayırt etmeyi öğrenme

61 Çalışmak için ailesinden ayrılarak başka bir kente yerleşen bir genç, evde yemek pişirmeye başlayınca daha önce hiç yemek pişirmediği ve yemek pişirmeyi öğrenmek için özel bir çaba göstermediği hâlde birçok yemeğin nasıl pişirileceğini biraz bildiğini fark eder. Bu gencin, çok iyi olmasa da birçok yemeğin nasıl pişirildiğini bilmesi aşağıdakilerden hangisinin sonucu olabilir? A) Kendiliğinden geri gelme B) Edimsel koşullanma C) Örtük (gizil) öğrenme D) Deneme-yanılmayla öğrenme E) Otomatik kodlama

62 İşaret (Yer) Öğrenme Organizma gözlem yaparak bazı olayların (davranışların), belirli başka olaylara (davranışlara) yol açtığını veya bir işaretin diğer bir işarete götürdüğünü anlar ve bunları kullanarak amacına ulaşır. Organizma bu kazandığı bilgiyi birbirinden ayrı, bağımsız birimler halinde değil, organize edilmiş bilgi halinde saklar. Organizmanın çevreye ilişkin zihninde oluşturduğu organize edilmiş bu bilgilere bilişsel harita denir. Organizma yer öğrenme sürecinde bu haritalardan yararlanır.

63 Mesela; gözümüzü kapattığımızda evimizin odası ve içindeki eşyaları hayal edebilir hatta gözümüz kapalı olarak odamızda dolaşabiliriz. Zihnimizde bulunan bu bilgiler yer öğrenme (bilişsel haritalar sayesinde) ile oluşan bilgilerdir. Bilişsel harita oluşturma süreci genellikle gizli öğrenme ile açığa çıkar. Yani organizma bilişsel haritaları özel bir çaba harcamadan oluşturur. Organizma bilişsel haritalarını kullanarak kendisini en kısa şekilde amaca ulaştıran yolu seçmesine ise en az çaba ilkesi denir. Mesela; bir yere giden bireyin bilişsel haritalarını kullanarak en kestirme yolu bulması.

64 Üniversiteye yeni başlayan bir öğrenci üst sınıftaki bir arkadaşından, oldukça büyük olan yerleşkeyi kendisine tanıtmasını ister. Arkadaşı birkaç önemli yeri gösterdikten sonra, Yerleşkede bir süre yaşadıktan sonra gerektiğinde aradığın her yeri elinle koymuş gibi bulabildiğini görüp şaşıracaksın. der. Arkadaşının bu öğrenciye söyledikleri, yer öğrenmeyle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisinin doğru olduğuna işaret etmektedir? A) Yer öğrenmede aralıklı öğrenme çok önemli bir rol oynar. B) Yer öğrenmede parçalara bölerek öğrenme bütün hâlinde öğrenmeden daha etkili bir stratejidir. C) Yer öğrenmenin önemli bir bölümü farkına varılmadan gerçekleşir. D) Bir yeri öğrenmek o yerle ilgili bir yaşantı olmadıkça çok güçtür. E) Aceleye getirme yer öğrenmeyi güçleştirir.

65 Kateksis Öğrenme Kateksis; bireyin içinde bulunduğu kültürel özelliklere bağlı olarak, belli dürtü (ihtiyaç) durumlarıyla belli nesneleri ilişkilendirme eğiliminin öğrenilmesidir. Yani açlık, susuzluk gibi belli dürtü durumlarıyla belli nesneleri ilişkilendirme eğilimidir. Olumlu Kateksis; bireyin içinde bulunduğu kültürel özelliklere bağlı olarak belli nesnelere dürtüsel olarak yaklaşmayı öğrenmesidir. Mesela; İtalyanlar açlığını makarna-pizza ile, Karadenizliler ise hamsi ile giderme eğiliminde olur. Olumsuz Kateksis; bireyin içinde bulunduğu kültürel özelliklere bağlı olarak belli nesnelere dürtüsel olarak kaçınmayı öğrenmesidir. Mesela; Hinduların inek, Müslümanların domuz etini yemekten kaçınmaları

66 Uyarı-Uyarıcı Öğrenmesi (Alan Beklentileri) Organizmanın kendisini neyin nereye götüreceğini öğrenmesidir. Belli bir işaret gördüğünde onu belli bir diğer işaretin izleyeceğini bekler. Bu öğrenmeye uyarıcıuyarıcı öğrenmesi denir. Mesela; zil çalması dersin başlaması ya da bitmesi için bir işarettir.