BEYPAZARI TAKILARINDAN TILSIMIN FOLKLOR AÇISINDAN İNCELENMESİ

Transkript

1 623 BEYPAZARI TAKILARINDAN TILSIMIN FOLKLOR AÇISINDAN İNCELENMESİ GÜLER, Mediha BÜYÜKYAZICI, Meral TÜRKİYE/ТУРЦИЯ ÖZET Tılsım; boyun takısı olarak kullanılan üçgen, kare, dikdörtgen veya yuvarlak, yıldız şeklinde, dendanlı ve değişik şekilleri bulunan muhafazalardır. Tılsımın kelime anlamı; hastalıklardan, kötü nazardan korunmak, başarılı olmak, dilekte bulunmak gibi insanın bitmek bilmeyen istekleri için yapılan dualı, geometrik şekilli levhalardır. İlk toplumlardan günümüzdeki modern insana kadar tüm toplumların vazgeçemediği ortak özelliklerden biride takı kullanımıdır. Çoğunlukta kadınlar güzel görünmek duygusu ve inancı ile değerli bulduğu nesneleri belirli bir düzenleme yaparak takmıştır. Süslenmek içinde en ilkel şeklinden en gelişmiş tasarımlarda takılar yapılmıştır. Türk takıları; gelenek, göreneklere, bölgelere, kullanılan teknik, malzemeye göre değişik şekil, mesaj ve örnekler vermektedir. Beypazarı insanı gelenek ve göreneklerine bağlıdır. Kültürel değerlerini koruyarak düğünlerde giyilen kadın kıyafetlerini orijinal özelliğini bozmadan bugüne kadar ulaştırmıştır. Geleneksel kıyafetleri tamamlayıcılarından olan tılsım Beypazarı nda oldukça önemli bir yere sahip ve vazgeçilemez takılar arasındadır. Beypazarı tılsımı geleneklerine uygun bir şekilde kullanılmaya devam edilmektedir. Kızlarına ve gelinlerine çeyiz olarak tılsım yaptırmakta veya kendilerine ait olanı gençlere vermektedirler. Beypazarı tılsımları eskiden tamamen altın, günümüzde artık gümüş telden yuvarlak, kare, yıldız vb. biçiminde bazılarının üzerinde irili ufaklı incilerle süslü 5-6 cm çapında takılardır. Modelleri Beypazarı nda, diğer takı çeşitlerinde olduğu gibi bölge içi ve dışından gelen taleplerle belirlenmektedir. Modellerin ve motiflerin belirlenmesinde, teknik de etkili olmaktadır.

2 624 Bu çalışma da Beypazarı yöresinde kullanılan tılsım konusunda yapılan araştırma bulgularına dayalı değerlendirmeler örneklerle sunulacaktır. Anahtar Kelimeler: Takı, tılsım, Beypazarı. ABSTRACT Examination of Talisman which is a Piece of Jewellery in Beypazari in Terms of Folklore Talisman is a protection material used as necklace having triangle, square, rectangle, circular, dendanlı and different shapes. The meaning of talisman is that it is a sign having geometrical shape with prayer for limitless wishes of people such as being protected from diseases and bed evil s eyes, being successful and expressing a wish. One of the common charecteristics of the society which is indispensable for all societies from the early communities to today s is the usage of necklace. The women set on objects which they found valuable in a given order with the sense and belief of being beautiful. They made such pieces of jewellery with the most primary and advanced designs in order to deck themselves out. Turkish jewelleries show different shapes, messaages and samples in compliance with traditions, customs, regions, techniques used and their materials. The people of Beypazarı are in spirit with their traditions and customs. Women clothes dressed at the wedding ceremonies have remained until today without any deforamtion in their originality. Talisman which is a supplementary material of the traditional clothes has a rather important role and it is among the jewelleries of which people cannot abandon. The talisman of Beypazarı is maintained to be used in compliance with its traditions. Beypazarı women make the talisman as dower or give theirs to the young. The talisman of Beypazarı was made completely gold in the past, but today the talisman is a jewellery having 5-6 cm of diameter and having circular, square, star shapes made by silver strands and on some of them there are big and little pearls. Their models have been determined in compliance with the internal and external demands of the region as it is for the other jewellery kinds. Their technique is also an effective factor in order to determine the model and motif. In this study, the assessments with the sapmles depended on the findings

3 625 of the research made on the talisman used in Beypazarı region will be submitted Key Words: Jewellery, talisman, Beypazarı. Giriş Tılsım; boyun takısı olarak kullanılan üçgen, kare, dikdörtgen veya yuvarlak, yıldız şeklinde, dendanlı ve değişik şekilleri bulunan muhafazalardır (Kuşoğlu, 1994: 44). Tılsımın kelime anlamı; hastalıklardan, kötü nazardan korunmak, başarılı olmak, dilekte bulunmak gibi insanın bitmek bilmeyen istekleri için yapılan dualı, geometrik şekilli levhalardır (Önder, 1998: 251). Takılar geçmişte; din, tılsım, büyü, uğur gibi kavramların etkisiyle kullanılmaya başlamış daha sonraları da takılar, zenginlik ifadesi, hediye ve nihayet güzel görünmek gibi anlamlar ve işlevler kazanmışlardır. Tılsım, insanları koruduğuna veya uğur getirdiğine inanılan doğa veya insan eseri olan nesnelerin tamamını içine alır. Tılsımları insanlar kendi üzerlerinde taşıyabilecekleri gibi, tesirli olmasını istedikleri yerlerde de saklayabilirler. İnsan yapısı tılsımlar, daha çok hayvan veya eşyaların küçük modelleriyle, üzerinde dinî yazılar bulunan madalyonlar ve yazılı kâğıtlardan oluşur. Bazı metal ve muskaların tılsım için kullanıldığı da oldukça yaygın uygulamadır. İnsanlar için dış görünüşleri oldukça önemlidir ve her insan güzel görünmek ister, bu nedenle kendisinin beğendiği, kendisine yakıştığını düşündüğü nesneleri üzerinde taşımıştır. Bu nedenle insan giyimi, takıları ile yaşamın ve kültürel kimliğin bir parçasıdır. Çok uzun bir geçmişe sahip olan Türkler de özellikle de doğum ve evlilik gibi mutlu günlerinde gelenekselleşen büyük medeniyetler oluşturmuşlardır (Kuşoğlu, 1998: 13). Medeniyet, kültürel değerler, inançlar ve uğraşılar bakımından oluşan farklılıklar toplumların kendine özgü tarz oluşturmasına neden olmuştur. Ankara iline bağlı Beypazarı nda tılsım takının kendisine verilen isimdir. Takının muhafaza özelliği yoktur, ama özel günlerde giyilen kıyafetlerle birlikte takılarak kullanılan tılsımın, kişiyi nazar, iftira ve kötülüklerden koruduğuna inanılmaktadır. Beypazarı nda kadın kıyafetleri özgün özellikleri ile günümüze kadar ulaşmıştır. Birçok yerde olduğu gibi Beypazarı nda da kadın kıyafetleri giyilen yerlere göre ev, sokak, düğün, gezmelik (yabanlık), iş vb. gibi çe-

4 626 Yörede düğün günü geleneksel kıyafetleri olan kuyruklu bindallı sağdıç Beypazar nda alt n işlemeciliği oldukça eskilere dayanmaktad r. Bu sanat usta (görümce veya yenge) ve yakın çevredeki evli hanımlar tarafından giyil- şitlilik göstermektedir. Bu kıyafetlerin içerisinde düğün kıyafetinin ayrı bir yeri ve önemi vardır. Gelenek ve göreneklerine bağlı olan Beypazarı insanı kültürel değerlerini koruyarak düğünlerde giyilen kadın kıyafetlerini orijinal özelliğini bozmadan bugüne kadar ulaştırmıştır. Giysiyi oluşturan tüm parça ve aksesuarlar tam bir uyum içerisindedir (Fotoğraf 1). Bu kıyafetleri tamamlayan sıra altınlar, beşibiryerde, inci, tılsım, küpe, kolye, bilezik ve iğneler önemli bir yere sahiptir. Özellikle düğün kıyafetlerinin ayrılmaz inci, t ls m, küpe, kolye, bilezik ve iğneler önemli bir yere sahiptir. Özellikle düğün bir parçası olan tılsım geçmişten bugüne kadar altın ve gümüşten yapılarak k yafetlerinin ayr lmaz bir parças olan t ls m geçmişten bugüne kadar alt n ve gümüşten kullanılan yap larak yörenin kullan lan yörenin vazgeçilmez takılarından tak lar ndan olmuştur. olmuştur. Fotoğraf 1: Beypazarı Düğün Kıyafet Örnek Fotoğraf.1. Beypazar Düğün K yafetlerinden Örnek Fotoğraf 2: Sağdıç Kıyafet Fotoğraf.2. Sağd ç K yafeti Aile kurumunun oluşturulmas nda gerekli olan geleneksel süreçte Beypazar nda k z Aile istemede, kurumunun erkek taraf ndan oluşturulmasında istenen tak lar aras nda gerekli t ls m da bulunmaktad r. olan geleneksel T ls m gelin süreçte Beypazarı nda Beypazar gelenekleri kız aras nda istemede, yer alan erkek kurban tarafından gönderme geleneği istenen ailenin takılar ekonomik arasında aday na nişanda tak ld ğ gibi eğer evlenme süreci Kurban Bayram n da içerisine al yorsa; tılsım durumuna da bulunmaktadır. göre, erkek taraf ndan Tılsım özenilerek gelin süslenen adayına kurbanl k nişanda hayvan n (koçlar, takıldığı vb.) aln na gibi eğer beşibirlik, bilezik veya t ls m as larak k z taraf na gönderilir. evlenme süreci Gelin olacak Kurban k za kay nvalidesi Bayramını taraf ndan da düğün içerisine öncesi tak lan alıyorsa; T ls m Beypazarı yörede gelin gelenekleri aday na arasında evliliğin önündeki yer alan engelleri kurban ve uğursuzluklar gönderme kald rmas, geleneği büyü ve ailenin sihirleri bozmas ekonomik inan ş ile tak l r. Düğün günü tak ld ğ nda; etrafa karş geline tak lan tak lar n göstergesini durumuna ifade etmektedir. göre, erkek tarafından özenilerek süslenen kurbanlık hayvanın (koçlar, vb.) Yörede alnına düğün beşibirlik, günü geleneksel bilezik k yafetleri veya olan tılsım kuyruklu asılarak bindall sağd ç kız tarafına (görümce gönderilir. diğerlerinden ay ran özellik; yörede baş tak m olarak isimlendirilen üzeri alt n liralarla veya yenge) ve yak n çevredeki evli han mlar taraf ndan giyilmektedir (Fotoğraf.2.). Sağd c ve incilerle süslenmiş fes, boynunda yine yöreye özgü dizilişleri ile kelep inci grubu tak lardan Gelin sonra, olacak önlük şeklinde kıza kumaş kayınvalidesi üzerine dikilerek tarafından tutturulan düğün alt n dizileri öncesi (beşibirlik, takılan alt n Tılsım lira, vb.) ve t ls mlardan oluşur. Bu alt nlar göbek hizas na kadar uzan r (Fotoğraf. 2.). Bu k yafet yörede düğünden gelin sonraki adayına gün gelin evliliğin taraf ndan önündeki giyilir ve ayn engelleri tak lar tak l r ve (Erkan,1996; uğursuzlukları 22). kaldırması, büyü ve sihirleri bozması inanışı ile takılır. Düğün günü takıldığında; etrafa karşı geline takılan takıların göstergesini ifade etmektedir. TILSIMIN ÖZELLİKLERİ ç rak usulü ile bugüne ulaşan el sanatlar içerisinde yer al r.

5 627 mektedir (Fotoğraf.2.). Sağdıcı diğerlerinden ayıran özellik; yörede baş takımı olarak isimlendirilen üzeri altın liralarla ve incilerle süslenmiş fes, boynunda yine yöreye özgü dizilişleri ile kelep inci grubu takılardan sonra, önlük şeklinde kumaş üzerine dikilerek tutturulan altın dizileri (beşibirlik, altın lira, vb.) ve tılsımlardan oluşur. Bu altınlar göbek hizasına kadar uzanır (Fotoğraf. 2.). Bu kıyafet düğünden sonraki gün gelin tarafından giyilir ve aynı takılar takılır (Erkan, 1996: 22). Tılsımın Özellikleri Beypazarı nda altın işlemeciliği oldukça eskilere dayanmaktadır. Bu sanat usta çırak usulü ile bugüne ulaşan el sanatları içerisinde yer alır. Beypazarı nda bulunan kuyumculardan alınan bilgilerde; 1900 lü yıllardan bugüne kadar tılsım takı olarak kullanıldığı ifade edilmektedir. Önceleri teneke tılsım olarak adlandırılan astar (metal) plakalar üzerine yapılmış tılsımlar kullanılmıştır (Fotoğraf 3). Astarlı tılsımların yanında yıldız tılsımlar kullanılmıştır (Eras ve Sarımen, Beypazarı Kuyumcuları). Daha sonra yörenin önemli el sanatlarından olan telkari işlemeciliğinden yapılmış tılsımlar kullanılmaya başlanmıştır (Fotoğraf 4-5). Beypazar nda bulunan kuyumculardan al nan bilgilerde; 1900 lü y llardan bugüne kadar t ls m tak olarak kullan ld ğ ifade edilmektedir. Önceleri teneke t ls m olarak Beypazarı ndaki takı sembolü olan tılsımların; eskiden kalan örneklerinde, ortasında Astarl t ls mlar n cumhuriyet yan nda altını, y ld z t ls mlar cumhuriyet kullan lm şt r ezmesi, (Eras altın ve Sar men, lira, tura Beypazar ve adland r lan astar (metal) plakalar üzerine yap lm ş t ls mlar kullan lm şt r (Fotoğraf.3.). Kuyumcular ). Daha sonra yörenin önemli el sanatlar ndan olan telkari işlemeciliğinden altın astar (plakalar) üzerine bir tarafı kalem işi tekniği ile yazılmış yazılar yap lm ş t ls mlar kullan lmaya başlanm şt r (Fotoğraf.4-5.). Fotoğraf Fotoğraf.3. 3: Yuvarlak Yuvarlak ve Armudi ve Şekilli Plaka T ls mlar Tılsımlar (Kuşoğlu,1998;26-28) 1998; 26-28) (Dualar, Nazar Beypazar ndaki Ayetleri, Ashab-ı tak sembolü Kehf, olan Mühr-i t ls mlar n; Süleyman, eskiden kalan örneklerinde, Ay yıldız, ortas nda vb.), diğer tarafı cumhuriyet yine aynı alt n, teknikle cumhuriyet bitkisel ezmesi, alt n süslemelerle lira, tura ve alt n oluşturulmuş astar (plakalar) üzerine girme bir taraf adı kalem işi tekniği ile yaz lm ş yaz lar (Dualar, Nazar Ayetleri, Ashab- Kehf, Mühr-i verilen bölümün Süleyman, etrafına Ay y ld z, telkari vb.), diğer yapılarak taraf yine ayn tamamlanmıştır teknikle bitkisel süslemelerle (Fotoğraf oluşturulmuş 4-5). Yeni yapılan girme örneklerin ad verilen bölümün büyük etraf na bir çoğunluğu telkari yap larak telkari tamamlanm şt r tekniği (Fotoğraf.4-5). kullanılarak Yeni yap lan örneklerin büyük bir çoğunluğu telkari tekniği kullan larak yap lmaktad rlar yapılmaktadırlar (Fotoğraf 6-7). (Fotoğraf.6-7.).

6 Beypazar ndaki tak sembolü olan t ls mlar n; eskiden kalan örneklerinde, ortas nda cumhuriyet alt n, cumhuriyet ezmesi, alt n lira, tura ve alt n astar (plakalar) üzerine bir taraf kalem işi tekniği ile yaz lm ş yaz lar (Dualar, Nazar Ayetleri, Ashab- Kehf, Mühr-i Süleyman, Ay y ld z, vb.), diğer taraf yine ayn teknikle bitkisel süslemelerle oluşturulmuş ad verilen bölümün etraf na telkari yap larak tamamlanm şt r (Fotoğraf.4-5). Yeni 628girme yap lan örneklerin büyük bir çoğunluğu telkari tekniği kullan larak yap lmaktad rlar (Fotoğraf.6-7.). Fotoğraf.4. T l m (Ön ve(ön Arkave Görünüşü) Fotoğraf 4: Kalpli Kalpli Tılsım Arka Görünüş) Fotoğraf 5: Yuvarlak Tılsım (Ön vegörünüşü) Arka Görünüş) Fotoğraf.5. Yuvarlak T ls m (Ön ve Arka Üç nesil öncesine ait olan bu iki tılsımda (Fotoğraf 4-5) ön yüz olarak Üç nesil öncesine ait olan bu iki t ls mda (Fotoğraf.4-5) ön yüz olarak kullan lan tarafta ortada kalemortada işinden bitkisel yüzeyinde ise yine kalem işi Arka kullanılan tarafta kalemsüslemeler işindenyap lm şt r. bitkiselarka süslemeler yapılmıştır. tekniği ile Ashab- Kehf (Yedi Uyuyanlar) isimleri yaz lm şt r. Yaz lan yaz, t ls m n şekline yüzeyinde ise yine kalem işi tekniği ile Ashab-ı Kehf (Yedi Uyuyanlar) uygun düzenlenmiştir. Yuvarlak t ls mda yaz n n ortas nda ay y ld z bulunmaktad r (Fotoğraf. 5). Ayyazılmıştır. y ld z; dinsel, ulusal ve kültürel bir ifadesi olarakuygun kullan lmaktad r (Türe, isimleri Yazılan yazı,kimliğin tılsımın şekline düzenlenmiştir. 2004; 55). Yuvarlak T ls mlarda tılsımda bulunan, yazınınashab- ortasında ayisimlerini yıldız bulunmaktadır 5). Kehf in öğrenmek (Yemliha, (Fotoğraf Mekselina, Mislina, Mernuş, Tebernuş, Şazenuş, Kefeştatayyuş ve köpeklerinin ismi K tmir) ve Ay yıldız; dinsel, ulusal ve kültürel kimliğin bir ifadesi olarak kullanılyazmakla insan n kötülüklerden kurtulacağ na, kaza ve belalardan korunacağ na, dileklerin maktadır (Türe, 2004: 55). kabul ve tüm korkulardan emin olacağ na inan lmaktad r (Eyicil,2005;274). Beypazar t ls mlar nda da bu isimlerin kullan lmas, t ls m n kelime anlam ve kullan m amac ile uyum Tılsımlarda sağlamaktad r. bulunan, Ashab-ı Kehf in isimlerini öğrenmek (Yemliha, Eski t ls m örneklerinde telkari tekniği zay ft r (Fotoğraf.4-5). Günümüzde Mekselina, Mislina, Mernuş, Tebernuş, Şazenuş, Kefeştatayyuş ve köyap lanlarda telkari ile yap lan dolgular daha yoğun kullan lm şt r. Telkari tekniği ortas n n peklerinin ismikenar Kıtmir) ve yazmakla insanın kötülüklerden kurtulacağışekline uygun olarak yap lm ş ve telkari süsleme üzerinde gerçek inciler, güverseler, değerli ve yar değerli taşlar kullan lm şt r. na, kaza ve belalardan korunacağına, dileklerin kabul ve tüm korkulardan emin olacağına inanılmaktadır (Eyicil, 2005: 274). Beypazarı tılsımlarında da bu isimlerin kullanılması, tılsımın kelime anlamı ve kullanım amacı ile uyum sağlamaktadır. Eski tılsım örneklerinde telkari tekniği zayıftır (Fotoğraf 4-5). Günümüzde yapılanlarda telkari ile yapılan dolgular daha yoğun kullanılmıştır.

7 Tamam telkari ile yap lm ş t ls mlar da göbek ve kenar k s mlar ndan oluşmaktad r. Göbek k sm daha kal n teller ve incilerle çerçevelenmiş ve kabart lm şt r. Bu şekilde ilgi Kalpli, armut biçimli tılsımlarda da merkeze yapılan göbeğin şekline uyuygun düzenlenmiştir. Yuvarlak t ls mda yaz n n ortas nda ay y ld z bulunmaktad r (Fotoğraf. 5). Ay y ld z; dinsel, ulusal ve kültürel kimliğin bir ifadesi olarak kullan lmaktad r (Türe, 2004; 55). T ls mlarda bulunan, Ashab- Kehf in isimlerini öğrenmek (Yemliha, Mekselina, Mislina, Mernuş, Tebernuş, Şazenuş, Kefeştatayyuş ve köpeklerinin ismi K tmir) ve yazmakla insan n kötülüklerden kurtulacağ na, kaza ve belalardan korunacağ na, dileklerin kabul ve tüm korkulardan emin olacağ na inan lmaktad r (Eyicil,2005;274). Beypazar t ls mlar nda da bu isimlerin kullan lmas, t ls m n kelime anlam ve kullan m amac ile uyum 629 sağlamaktad r. Telkari tekniği ortasının şekline uygun kenar olarak yapılmış ve telkari Eski t ls m örneklerinde telkari tekniği zay ft r (Fotoğraf.4-5). Günümüzde süsleme yap lanlarda üzerinde telkari ile gerçek yap lan inciler, dolgular daha güverseler, yoğun kullan lm şt r. değerli Telkari ve yarı tekniği değerli ortas n n taşlar şekline uygun kenar olarak yap lm ş ve telkari süsleme üzerinde gerçek inciler, güverseler, kullanılmıştır. değerli ve yar değerli taşlar kullan lm şt r. Fotoğraf Fotoğraf.6. 6: Yuvarlak ve T ls m Tılsımlar (Ön ve (Ön Arka Görünüşü) ve Arka Görünüş) Fotoğraf 7: Yuvarlak Fotoğraf.7. ve Yuvarlak Tılsımlar T ls m (Ön ve Arka Görünüşü) Görünüş) T ls mlarda tuğralar da kullan lm şt r (Fotoğraf.8.). Osmanl padişahlar n n imza Tılsımlarda yerine kulland klar tuğralar şekiller da kullanılmıştır sadece ferman, berat, (Fotoğraf vb. resmi evraklar 8). Osmanlı üzerinde değil, padişahlarının imza ayn zamanda devletin yapt rd ğ her çeşit eserde ahşap, taş ve madenlere tuğra yap lm şt r (Kuşoğlu,1994;94). yerine kullandıkları şekiller sadece ferman, berat, vb. resmi evraklar üzerinde değil, aynı zamanda devletin yaptırdığı her çeşit eserde ahşap, taş ve madenlere tuğra yapılmıştır (Kuşoğlu, 1994: 94). Tamamı telkari ile yapılmış tılsımlar da göbek ve kenar kısımlarından oluşmaktadır. Göbek kısmı daha kalın teller ve incilerle çerçevelenmiş ve kabartılmıştır. Bu şekilde ilgi merkezi oluşturulmuş ve nazar boncuğunun görevini üstlenmiştir (Fotoğraf 9-10). Kenarları da telkari tekniğinden yuvarlak, beş (eski örneklerde) veya altı (yeni yapılan örneklerde) dilimli yani dendanlıdır (Fotoğraf ). Fotoğraf.8. T ls m (Tuğral Örnek Ön ve Arka Görünüşü)

8 Fotoğraf.7. Yuvarlak T ls m (Ön ve Arka Görünüşü) T ls mlarda tuğralar da kullan lm şt r (Fotoğraf.8.). Osmanl padişahlar n n imza 630 yerine kulland klar şekiller sadece ferman, berat, vb. resmi evraklar üzerinde değil, ayn zamanda devletin yapt rd ğ her çeşit eserde ahşap, taş ve madenlere tuğra yap lm şt r (Kuşoğlu,1994;94). Fotoğraf.8. 8: T ls m Tılsım (Tuğral (Tuğralı Örnek Örnek Ön ve Arka Ön Görünüşü) ve Arka Görünüş) Tamam telkari ile yap lm ş t ls mlar da göbek ve kenar k s mlar ndan oluşmaktad r. Göbek k sm daha kal n teller ve incilerle çerçevelenmiş ve kabart lm şt r. Bu şekilde ilgi merkezi oluşturulmuş ve nazar boncuğunun görevini üstlenmiştir (Fotoğraf.9-10). Kenarlar da telkari tekniğinden yuvarlak, beş (eski örneklerde) veya alt (yeni yap lan örneklerde) dilimli yani dendanl d r (Fotoğraf ). Fotoğraf 9: Göbekli Tılsım (Kenarları Beş Dilimli Ön ve Arka Görünüş) Fotoğraf 10: Gül Tılsım (Ön ve Arka Görünüş) gun biçimde telkari tekniği ile kenarlar oluşturulmuştur (Fotoğraf 12-13). Bu tılsımların hem göbek kısımlarında hem de kenarlarda süslemeler gerçek inciler, güverseler, değerli ve yarı değerli taşlar kullanılarak süsleme yapılmıştır. İnci tılsımın vazgeçilmez süsleyicilerindendir. Yörede tılsım için incili tılsım ifadesi de kullanılmaktadır.

9 631 Fotoğraf 11: Gül Tılsım (Kenarları Beş Dilimli Ön ve Arka Görünüş) Eski yapım tılsımlarda; gelin olacak kızın isminin baş harfinin tılsımın göbeğine yerleştirildiği görülmektedir (Fotoğraf 14.). Bu durum tılsımların kişiye özel yapıldığını göstermektedir. Buda geline gösterilen ihtimamı ifade etmektedir. Günümüzdeki tılsımlarda bu özellik kullanılmamaktadır. Kayınvalide kendisinin tılsımını gelinine vermektedir. Ya da günümüz örneklerinden telkari özel tekniği olarak ile kenarlar yaptırılmaktadır. oluşturulmuştur (Fotoğraf. Kalpli, armut biçimli t ls mlarda da merkeze yap lan göbeğin şekline uygun biçimde 12-13). Bu t ls mlar n hem göbek k s mlar nda hem de kenarlarda süslemeler gerçek inciler, güverseler, değerli ve yar değerli taşlar kullan larak süsleme yap lm şt r. İnci t ls m n Takılarda motiflerin belirlenmesinde teknik etkili olmaktadır. Telkari, vazgeçilmez süsleyicilerindendir. Yörede t ls m için incili t ls m ifadesi de yuvarlak kullan lmaktad r. ve oval şekillerin yapılmasının daha elverişli olduğu tekniktir. Fotoğraf Fotoğraf. 12: 12.Kalpli Tılsım T ls m (Ön (Ön ve Arka ve Arka Görünüşü) Görünüş) Fotoğraf Fotoğraf. 13: 13.Armut Tılsım T ls m (Ön (Ön ve Arka ve Görünüşü) Arka Görünüş) Eski yap m t ls mlarda; gelin olacak k z n isminin baş harfinin t ls m n göbeğine yerleştirildiği görülmektedir (Fotoğraf.14.). Bu durum t ls mlar n kişiye özel yap ld ğ n göstermektedir. Buda geline gösterilen ihtimam ifade etmektedir. Günümüzdeki t ls mlarda bu özellik kullan lmamaktad r. Kay nvalide kendisinin t ls m n gelinine vermektedir. Ya da günümüz örneklerinden özel olarak yapt r lmaktad r.

10 632 Üzeri incilerle süslenmiş, şekli çiçeği andıran telkari tılsımlarda kullanılan motifler genellikle bitkiseldir. Bitkisel motiflerin yanı sıra geometrik, göz, ay yıldız gibi sembolik motiflerde kullanılmaktadır. Motifler doğanın Türk- İslam düşüncesi ile yorumlanmasından ortaya çıkan ve yapan kişinin ince, zarif ve güzel zevkini yansıtır. Fotoğraf 13: Gelinin İsminin Baş Harfi Olan Tılsım Örneği Fotoğraf.14. Gelin İsminin Baş Harfi Olan T ls m Örneği Tak larda motiflerin belirlenmesinde teknik etkili olmaktad r. Telkari, yuvarlak ve oval Geçmişte şekillerin yap lmas n n olduğu gibi daha elverişli günümüzde olduğu tekniktir. de tam Üzeri bir incilerle uyum süslenmiş, içerisinde şekli giyinen yan Beypazarı s ra geometrik, kadınları göz, ay y ld z takıları gibi sembolik konusunda motiflerde da kullan lmaktad r. aynı titizliği Motifler gösterirler. çiçeği and ran telkari t ls mlarda kullan lan motifler genellikle bitkiseldir. Bitkisel motiflerin Tılsımlarını doğan n Türk- takarken İslam düşüncesi onunla ile yorumlanmas ndan uyum içerisinde ortaya ç kan olan ve yapan incili kişinin bilezik, ince, zarif incili küpeler ve kelep inciler ve güzel zevkini yans t r. kullanırlar. Geçmişte olduğu gibi günümüzde de tam bir uyum içerisinde giyinen Beypazar kad nlar tak lar konusunda da ayn titizliği gösterirler. T ls mlar n takarken onunla uyum içerisinde Yörede olan yapılan incili bilezik, tılsımların incili küpeler çapları ve kelep 4 inciler ile kullan rlar. 7 cm. arasındadır. Kullanılacak Yörede yap lan t ls mlar n çaplar 4 ile 7 cm. aras ndad r. Kullan lacak kişinin vücut kişinin vücut özelliğine göre tılsımın büyüklüğü değişiklik göstermektedir. nede Tılsımların çok uzundur. boyları Yörede t ls mlarda ne çok kullan lan kısa nede zincir çok 55- uzundur. 65 cm. uzunluğundad r. Yörede tılsımlarda Bu özelliğine göre t ls m n büyüklüğü değişiklik göstermektedir. T ls mlar n boylar ne çok k sa uzunluk t ls m n göğüs üzerinde kullan m n sağlar. kullanılan zincir cm. uzunluğundadır. Bu uzunluk tılsımın göğüs T ls mlar yap l rken telkari tekniğinde tel inceliği dolgular da mikron, d ş üzerinde çat da ise kullanımını mikron sağlar. aras nda değişiklik göstermektedir. Eski t ls mlar genellikle 22 ayar yap l rken, günümüzde 22 ayar olmakla birlikte 14 ayar da yap lmaktad r. Tılsımlar Kuyumcular n yapılırken ifadelerine telkari göre; geçmişte tekniğinde t ls m her tel aşamas n inceliği tek dolgular bir ustan n da yapt ğ tak lardand. Usta telkariyi, kalem işini, taş kakmay ve diğer tüm işlemleri kendisi yapard. mikron, Günümüzde dış farkl çatıda işlemleri ise farkl ustalar yapmaktad r. mikron arasında değişiklik göstermektedir. Eski tılsımlar Beypazar genellikle t ls mlar eskiden 22 ayar tamamen yapılırken, alt ndan yap lm şt r. günümüzde Günümüzde 22 ise ayar art k olmakla gümüşten de, alt ndan yap lan tüm modeller yap lmaktad r (Fotoğraf ). Tamamen el birlikte 14 ayar da yapılmaktadır. işçiliği olan alt n-gümüş t ls mlar n yan nda, döküm olarak üretilen t ls mlarda bulunmaktad r, ama el işçiliği ile yap lan alt n-gümüş t ls mlarla boy ölçüşemeyecek durumdad r (Fotoğraf.17.). Kuyumcuların El işçiliğinin ifadelerine zarif görüntüsü göre; döküm geçmişte olanlarda yoktur. tılsım her aşamasını tek bir ustanın yaptığı takılardandı. Usta telkariyi, kalem işini, taş kakmayı ve diğer tüm işlemleri kendisi yapardı. Günümüzde farklı işlemleri farklı ustalar yapmaktadır. Beypazarı tılsımları eskiden tamamen altından yapılmıştır. Günümüzde

11 633 ise artık gümüşten de, altından yapılan tüm modeller yapılmaktadır (Fotoğraf 15-16). Tamamen el işçiliği olan altın-gümüş tılsımların yanında, döküm olarak üretilen tılsımlarda bulunmaktadır, ama el işçiliği ile yapılan altın-gümüş tılsımlarla boy ölçüşemeyecek durumdadır (Fotoğraf 17.). El işçiliğinin zarif görüntüsü döküm olanlarda yoktur. Fotoğraf Fotoğraf : Gümüş İncili Gül Gül T ls m Tılsım Fotoğraf 16: Gümüş Tılsım Fotoğraf.16. Gümüş T ls m Fotoğraf Fotoğraf : Döküm Tekniği İle ile Yap lm ş Yapılmış T ls m Tılsım Örneği Örneği Yörede kullan lan ve çeşitleri sunulan t ls mlar, Beypazar nda, diğer tak çeşitlerinde olduğu gibi taleplerle belirlenmektedir. Modellerin ve motiflerin belirlenmesinde telkari Yörede tekniği kullanılan de etkili olmaktad r. ve çeşitleri sunulan tılsımlar, Beypazarı nda, diğer takı çeşitlerinde SONUÇ olduğu gibi taleplerle belirlenmektedir. Modellerin ve motiflerin belirlenmesinde telkari tekniği de etkili olmaktadır. Tarihi ve kültürü binlerce y la dayanan Beypazar, h zla gelişen ilçeler aras ndad r. Bu gelişmelerle birlikte geleneklerine bağl geçmişi ile bilinen yöre geçmişle gelecek aras nda Sonuçköprü kurmaktad r. Alt n, değerli taşlar, inci, gümüş ve yar değerli taşlar kullan larak haz rlanan tak lar Beypazar n n kendi halk n n süsü olmay sürdürmektedir. Tarihi ve kültürü Tak lar, geçmişten binlerce günümüze yıla geçirdikleri dayanan değişimlerle Beypazarı, toplumlar n hızla yaşant lar na gelişen ş k ilçeler tutmaktad r. Her toplum kendi tak geleneğini oluştururken, farkl nesnelere benzer anlamlar arasındadır. Bu gelişmelerle birlikte geleneklerine bağlı geçmişi ile bilinen yüklemiştir. Kökeninde çok sanş, mutluluk, başar kazand rd ğ na, kötülüklerden koruduğuna yöre geçmişle inan lan t ls mda gelecek bu tak lar arasında aras ndad r. köprü kurmaktadır. Altın, değerli taşlar, inci, gümüş ve yarı değerli taşlar kullanılarak hazırlanan takılar, Beypazarı nın kendi halkının süsü olmayı sürdürmektedir. Takılar, geçmişten günümüze geçirdikleri değişimlerle toplumların yaşantılarına ışık tutmaktadır. Her toplum kendi takı geleneğini oluştururken,

12 634 farklı nesnelere benzer anlamlar yüklemiştir. Kökeninde çok sanş, mutluluk, başarı kazandırdığına, kötülüklerden koruduğuna inanılan tılsımda bu takılar arasındadır. Yöre insanı tarafından korunmuş ve hala kullanılan tılsımlar, gelecek nesillere aktarmak önem taşımaktadır. Yapılan incelemeler sırasında yörede bu konu ile ilgili yapılmış çalışmaların çok fazla olmadığı görülmüştür. Bu nedenle kültür yapımızı gösteren bu takı ve sanatı belgelemek önemlidir. KAYNAKÇA Arlı, M., (1989), Beypazarı nda Telkari Üzerine Bir Araştırma, Ankara: A.Ü. Ziraat Fakültesi Yayınları: 63. Atasay, (2004), Yaşayan Anadolu Takıları Beypazarı Belediyesi, (2006), İşte Beypazarı. Beypazarı: Erkan, M., (1996), Beypazarı Kadın Düğün Kıyafetleri, Beypazarı, 2, Eyicil, a., (2005), Afşin Ashab-ı Kehf, Türk Dünyası Araştırmaları, İsatanbul: Kuşoğlu, M.Z., (1994), Dünkü Sanatımız Kültürümüz. İstanbul, Ötüken Neşriyat A.Ş:44-48, Kuşoğlu, M.Z., (1998), Tılsımdan Takıya. İstanbul: Pimapen Kültürevi:189. Önder, M., (1998), Antika ve Eski Eserler Kılavuzu. Ankara:251 Türe, A., (2004), Takılar ve Süs Taşlarında Sembollerin Dili, İstanbul: Goldaş Kültür Yayınları.