l» UtvM i.»'.t.v. tvvi 1k * ^ j k J lfrr)j\îp l\ ;»»> T T Tl f'^ ''* Î^ ut/ja By GÖKSEN SONAT* Photos ALİ KONYALI * > J v.

Transkript

1 lfrr)j\îp l\ ;»»> T T Tl f'^ ''* 1" T l - I i nww i.»'.t.v. tvvi 1k * ^ j k J l» UtvM * > J v.» V, < w * * ** (i>* (kviàvty] V *k * *,im y*vtjfsl V <k 4 k >,V * «M I.» J»A ;V;-V V /J Î^ ut/ja V«J By GÖKSEN SONAT* Photos ALİ KONYALI

2 On its hilltop site overlooking the Golden Horn and the district of Galata, the Bosphorus and its Asian shore, the Marmara Sea and its islands, Topkapi Palace guards over one of the most remarkable collections of royal treasure in the world. O f these priceless works of art, silver is only a small part, and is outshone by the quantity of gold, but in terms of craftsmanship and beauty these pieces are no less deserving of remark. Most of the silveiware in the collection was made by palace silversmiths from the 16th century onwards, and is decorated in diverse techniques, sometimes being set with diamonds and other precious stones. The many silversmiths, goldsmiths and jew ellers at the palace were members of the palace guild of craftsmen, the ehl-i hiref. They worked under the auspices of the chief treasurer, producing exquisite pieces for the sultan and other highranking members of the royal household. The palace also assayed gold and silver ware made by the craftsmen of the city, and these were struck with the sultan's H aliç e, Galata ya, Boğaz a, Asya yakasına ve Marmara nın adalara doğru uzanan engin mavisine hâkim konumdaki bir tepeye kurulu Topkapı Sarayı, dünyanın en zengin hâzinelerinden birini barındırıyor: Hazine-i Hümayun, yani Saray Hâzinesi. Gümüş eserler koleksiyonu ise Fatih Sultan Mehmed döneminden günümüze gelen bu görkemli hâzinenin ancak küçük bir bölümünü oluştuaıyor. Büyük çoğunluğu 16. yüzyıldan itibaren Ehl-i hiref örgütüne bağlı sanatçılar ve zanaatkârlar tarafından çeşitli formlarda yapılan gümüş eserler, sarayda ve saray dışındaki atölyelerde üretiliyor, çeşitli teknikler kullanılarak bir mücevher gibi süsleniyor, bazılarına elmas gibi değerli taşlar işleniyor- du. Ehl-i hiref örgütünde çok sayıda kuyumcu çalışırdı. Pençik ve devşirme oğlanlar arasından seçilen bu zanaatkârlar, sarayın enderûn teşkilatında hazinedarbaşının emrindeydi. Zamanla Ehl-i hiref örgütü dışında da sanatçılar Üzeri armalı, önden kilitli, gümüş mücevher kutusu, 19. yüzyıl (üstte). Osmanlı gümüş işçiliğinin nadir örneklerinden, Sultan I. Süleyman ( ) tuğralı gümüş tas (sağda). / A 19th century silver jewellery box with a coat of arms on the lid (above). This silver bowl bearing the monogram of Sultan Süleyman the Magnificent ( ) is a rare example of early Ottoman silverware (right). 40 S K Y L IF E A Ğ U S T O S A U G U S T

3 yetiştirilmeye başlandı. Bunlara özel işler veriliyordu. İstanbul da gümüş işleriyle uğraşan kuyumcuların eserlerinin kalite kontrolü ise saray tarafından yapılırdı. Saraydaki gümüş hâzinesi içinde en erken tarihli eserler, Kanuni Sultan Süleyman ( ) tuğralı yuvarlak tepsi ve tastır. Günümüze gelen gümüş eserler arasında hepsi birer sanat eseri olan I I I. Ahmed, I I. Mahmud, Abdülmecid, Abdülaziz tuğralı leğen-ibrikler, gülabdanbuhurdanlar, yazı çekmeceleri, büyük şamdanlar, el şamdanları, mum makası, yemek sinileri, kahve tepsileri, Behice Sultan a ait hasır örgü fincan zarfları, çıngırak oyuncağı ve su bardağı, tatlı takımları, lüle mangalları, şerbet güğümleri, aşurelikler, el, duvar ve yastık aynaları, elmas bezemeli Kuran kaplan, fenerler, çerezlikler, iftariyelikler, mücevher kutuları, çeşitli formlarda kapaklı sahanlar ve çatal bıçak takımları gibi günlük ihtiyacı karşılamaya yönelik eşyalar sayılabilir. Kolek- Gövdesi ajur tekniğinde hasır örgü süslemeli, 900 ayar gümüşten yapılma karlık; Sultan Abdulmecid tuğralı, SAH damgalı (üstte) yılında açılan Alman Çeşmesi nin suyunu imparator II. Wilhelm'e sunmak için yaptırılan gümüş testinin eşi (solda). / A 19th century silver cooling jug with openwork basket decoration bearing the monogram of Sultan Abdülmecid (above). The twin of the silver water bottle presented to Emperor Wilhelm II, who built the German Fountain in Istanbul as a gift to Sultan Abdülhamid II (left). monogram to indicate that the gold and silver used was of the correct purity standard. The earliest of all the silver in the palace treasury are a circular tray and bowl bearing the monogram of Sultan Suleyman the Magnificent ( ). The collection includes sets of ewers and basins, rose w ater sprinklers, censers, writing boxes, candlesticks, candle snuffers, food trays, coffee trays, filigree coffee cup holders that belonged to Behice Sultan, the daughter of Sultan Abdulmecid, a child's rattle and water cup, dessert sets, sherbet jugs, bowls, braziers, hand and wall mirrors, Koran cases encrusted with diamonds, lanterns, dishes of many shapes and sizes, jewel boxes, and cutlery. Many of these works of art bear the m onogram s o f sultans such as Ahm ed III, Mahmud II, Abdulmecid and Abdulaziz. Among the pieces in the collection which were not made by palace craftsm en are gifts presented to Sultan Abdulhamid II ( ) on the 25th anniversary of his accession to the throne. Some of them are jew- SKYLIFE AĞUSTO S 42 AU G U ST 2CXD3

4 siyonda ayrıca, Sultan II. Abdülhamid in ( ) tahta çıkışının 25. cülus (tahta çıkış) yıldönümünde gelen gümüş hediyeler de bulunuyor. Osmanlı armalı, kitabeli, bazısı kıymetli taşlarla bezeli bu eserlerin en ilgi çekenleri arasında III. Ahmed Çeşmesi, İzmir Saat Kulesi, Şükran Gemisi gibi gümüş maketler de var. Sultan II. Abdülhamid döneminde İstanbul a üç kez gelen Alman İmparatoru II. Wilhelm, ikinci ziyaretinin (1898) anısına Sultanahmet Meydanındaki Alman Çeşmesi ni yaptırır yılında açılışı yapılan çeşmenin suyu, aşurelik formunda yapılan gümüş bir testiye konularak imparatora sunulur. Boyun kısmında kitabesi bulunan testinin bir eşi de bugün Topkapı Sarayı Müzesi nde sergileniyor. Koleksiyonda, V Mehmed Reşad ( ) dönemine kadar olan zaman içinde çeşitli form ve desenlerde üretilen gümüş eser örneklerini görmek mümkün. elled and bear the Ottoman armorial device and inscriptions. Among the most interesting are silver models of Ottoman monuments, such as the Fountain of Ahmed III and Izmir Clocktower, and of an Ottoman ship, the Şükran. The German emperor Wilhelm II, who visited Istanbul three times during the reign of Sultan Abdülhamid II, had the G erm an Fountain erected in Sultanahmet Square as a memorial to his second visit in At the inauguration of this fountain in 1901, a large silver vessel in the form of an aşure jug containing water from the fountain was presented to the emperor. The twin of this jug, with an inscription around the neck, is today on display at Topkapi Palace. The pieces in the silver collection extend to the reign of MehmedV ( ). Palace records and inventories show that the pieces in the collection today are only a fraction of what once existed. The reason for this depletion is that when the state was pressed for money, either in times of war or to meet the expenses o f accessions and other celebrations re so rt w ould be made to melting down som e of the silver and gold ware in the treasury for minting coins. Most of the silverware on exhibit today consists of gifts presented to the sultans by members of the dynasty, statesmen, officers of Fransız gümüşünden, 1874 tarih li, Pertevniyal Valide Sultan damgalı sahan (en üstte). Gümüş buhurdan, 19. yüzyıl (solda). Seyyid Mehmet Ağa Vakfı'na ait... kitabeli gümüş buhurdan, 1812 (üstte). / A French dish dated 1874 and marked with the name of the sultan s mother, Pertevniyal Valide Sultan (top). A 19th century silver censer (left). A silver censer dated 1812 and bearing the inscription 'The property of the Seyyid Mehmet Ağa Pious Foundation (above).

5 the court and wealthy citizens on such occasions as religious feast days or accession ceremonies, and as gifts from foreign monarchs presented by ambassadors. There are therefore numerous examples of European silver, particularly French, in the collection. The Ottoman Turkish love of flowers is reflected in the decorative arts, and silverware was adorned with similar motifs. On early pieces dating from the 16th century we find scrolling branches, humi leaves and chinoiserie blossoms known as hatayi typical of the period, and on later pieces roses, carnations, tulips, narcissi and other garden flowers, cypresses and pomegranates. From the 17th century onwards W estern influence gradually became apparent in Ottoman art, first in floral bouquets worked in reposéet, and towards the end of the 18th century in the large curving leaves, roses in baskets, garlands, bows and vertical fluting typical of what is called Turkish rococo style. Characteristic of the 19th century are small flowers on a matted ground, although the classical period carnations and pomegranates (depicted cracking open) are also still found. Another frequent m o tif is fluted lozenges o ve r a basketwork ground. Repoussé, o penw ork, engraving and Ancak, Enderûn Hâzinesi defterlerine bakıldığında tüm bu sayılanların dışında çok sayıda gümüş eşyanın da kayıtlı olduğu görülüyor. Sarayın gümüş koleksiyonunda az sayıda eser kalmasının nedeni, Osmanlı devrinde savaşlar ve cülus bahşişleri nedeniyle para kalmadığında, akçe basılması için zaman zaman hâzineden hurda altın ve gümüş eşya se çilmesiydi. Günümüzde sergilenen gümüş eserlerin çoğunluğunu padişahlara sunulan hediyeler meydana getiriyor. Bayramlar, tahta çıkış, elçi kabulleri gibi törenlerde hanedan üyeleri, saray ileri gelenleri ve zengin kişilerin padişahlara gümüş hediyeler getirmesi bir gelenekti. Koleksiyonda bulunan Avmpa gümüşleri ise Avrupa devletlerinin elçileri tarafından sunulan hediyeler ve satın alınan eserlerden oluşuyor. Bunların içinde Fransız gümüşleri çoğunlukta. OsmanlI nın doğaya ve çiçeklere olan sevgisini, gümüş eserlerin üstündeki bezeme ve motiflerden de anlamak mümkün: 16. yüzyılda erken Osmanlı sanat eserlerinde görülen kıvrımlı dal ve Uzakdoğu kökenli hatayi çiçekler, rumiler gümüş eserlere de uygulanırdı. 16. yüzyıldan sonra ise Türk süsleme sanatına gül, karanfil, lale, sümbül, nergis gibi çiçekler konu olur. 17. yüzyıldan iti- Sultan II. Abdiilhamid e 25. cülus hediyesi olarak sunulan güm u; çay takım ı seti. Ön yüzleri tuğralı, Rus gümüşünden yapılma, 1888 tarihli ve Faberge damgalıdır. / A Faberge silver tea set dated 1888 presented as a gift to Sultan AbdUlhamid II on the 25th anniversary of his accession to the throne. 4 6 S K Y L IF E A Ğ U S T O S A U G U S T

6 baren de Osmanlı sanatının çeşitli dallarında Batı etkisi görülür. Serviler, narlar madalyon içinde çeşitli çiçek buketleri kabartma olarak işlenir. 18. yüzyıl sonlarına doğru yapılan eserlerde iri kıvrımlı yapraklar, sepetlerde güller, çiçekli girlandlar, fiyonklar ve dikey yivlerle Türk rokoko usulü kendini hissettirir. 19. yüzyılda eserler küçük çiçekli dallarla süslü, zeminler kumlamadır. Klasik karanfil, çatlamış nar motiflerinin devam ettiği görü-- lür. Diğer önemli bir motif, hasırörgü görünümü veren süsleme üstündeki yivli baklava şekilleridir. Motifler kabartma, delik işi, kazıma ve telkari teknikleriyle. yapılmıştır. Osmanlı İmparatorluğu nda üretilen her türlü gümüş esere padişahın tuğrası basılıyor, 900 ayar olduğunu doğrulamak için ayrıca SAH damgası vuruluyordu. Avrupa dan ithal edilen gümüş eşyalarda ise tuğranın yanında, Avrupa ihraç damgası da bulunuyordu. Topkapı Sarayı, 1924 yılında müze olduktan sonra da bağış ve satın alma yoluyla genişletilen koleksiyon, Osmanlı kültür ve sanatını yansıtması açısından da büyük önem taşıyor. * Göksen Sonat, tarihçisi. gümüş uzmanı ve sanat Gümüş lüle mangalı, 19. yüzyıl (üstte solda). Gümüş kuş kafesi, 19. yüzyıl (üstte sağda). Gümüş leğen ve ibrik; tuğralı ve SAH damgalıdır, 19. yüzyıl (solda). / A 19th century silver brazier (above left). A 19th century silver birdcage (above right). A 19th century silver basin and ewer bearing the imperial monogram (left). filigree were the most usual techniques of silver ornament. Assay marks stamped on Ottoman silver to show that the metal was 900 fine consist of both the monogram of the reigning sultan and the mark SAH. Silverware imported from Europe was similarly checked and stamped by the assayers, so that w e find the imperial monogram next to the European import marks. After Topkapı Palace became a museum in 1924, the collection was enlarged by donations and purchases, and today is of great importance as representing the finest craftsmanship in silver over more than four centuries. * Göksen Sonat is a silver expert and art historian. 48 S K Y L IF E A Ğ U S T O S A U G U S T Kişisel Arşivlerde Istanbul Belleği Taha Toros Arşivi