BİR KAMU POLİTİKASI ANALİZİ: TÜRKİYE DE KORSANLA MÜCADELE ODAKLI FİKRİ HAKLAR POLİTİKASI

Transkript

1 BİR KAMU POLİTİKASI ANALİZİ: TÜRKİYE DE KORSANLA MÜCADELE ODAKLI FİKRİ HAKLAR POLİTİKASI Özgür Semiz* 1 ÖZET 1952 yılında yürürlüğe giren 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu nda uluslararası alanda ortaya çıkan gelişmeler ve ülke içi dinamiklerin yarattığı gereksinimler doğrultusunda günümüze kadar gelinen süreçte önemli değişiklikler gerçekleştirilmiş ve bu değişiklikler çerçevesinde fikri haklar** alanında yeni düzenlemeler tesis edilmiştir. Özellikle 1990 lı yıllardan buyana ortaya çıkan yasal düzenlemelerin tesisinde, uluslararası alanda beliren dinamikler baskın bir faktör olmuştur. Bu düzenlemeler arasında yer alan ve 2004 yılında 5101 sayılı Kanun ile tesis edilen düzenlemeler, Türk fikri haklar politikasında korsanla mücadele odaklı bir yaklaşım ortaya çıkarmış, anılan düzenlemeler ile politikanın odağına fikri hak ihlalleri yaratan korsan faaliyetlerle etkin mücadele ve fikri mülkiyet sistemini güçlendirme hedefi konmuş, bu suretle bu alanda yerli ve yabancı yatırımcıların önündeki engellerin kaldırılması ve yatırım ortamının iyileştirilmesi, temel politika amacı olarak tanımlanmıştır. Bu çalışmada, Türkiye de 2004 yılında oluşturulan korsanla mücadele odaklı fikri haklar politikası, kamu politikası analizi tekniği çerçevesinde analize tabi tutulmaktadır. Çalışmada yanıtı aranan sorular şunlardır: Korsanla mücadele odaklı politika, neden 2004 yılında ortaya çıkmıştır? Politikanın temelindeki problem, hangi aktörlerce nasıl tanımlanmış; gündeme nasıl ve ne şekilde getirilmiştir? Politika oluşturma süreci nasıl şekillenmiştir? Politika ne şekilde ve hangi araçlarla uygulamaya konulmuştur? Tüm bu süreçlerde aktörler kimlerdir ve rolleri neler olmuştur? Gelinen noktada politikanın çıktı ve sonuçları nasıl şekillenmiştir? Politika amaç ve hedeflerine ne ölçüde ulaşılmıştır? * Bakanlık Müfettişi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Teftiş Kurulu Başkanlığı, Dr. Öğr., A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Kamu Yönetimi ve Siyaset Bilimi Ana Bilim Dalı Yönetim Bilimleri Doktora Programı. Bu makalede yer alan görüşler tamamen eser sahibine ait olup, eser sahibinin mensup olduğu Kurumun görüşü olarak değerlendirilemez. ** Bu çalışmada fikri haklar kavramı ile bilim ve edebiyat, müzik, güzel sanatlar ve sinema eserleri üzerindeki eser sahipleri ve bağlantılı hak sahiplerinin hakları ifade edilmektedir. Çalışmanın boyutlarını aşırı şekilde genişletecek nitelikte olan buluş, marka, endüstriyel tasarım ve modeller gibi sınai haklara ilişkin politikalar, bu çalışmanın kapsamı dışındadır.

2 Semiz Bir yazarın ticareti ile karşılaştırıldığında, at yarışlarındaki bir kumarbazın daha tutarlı ve güvenli bir mesleği vardır. John Steinbeck GİRİŞ Osmanlı dönemi bir yana bırakılırsa Türkiye de Cumhuriyet döneminde fikri haklara ilişkin yasal zemine oturtulmuş ilk politika, hazırlık çalışmaları 1930 lu yıllara uzanan ve 1952 yılında yürürlüğe giren 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ile somutlaşmıştır. Söz konusu politikanın ortaya konmasında ve Kanunun hazırlık sürecinde, eser sahiplerinin korunması ve yeni eserlerin üretiminin teşvik edilmesi amaçlanmakla birlikte, Kanun un hazırlanmasında fikri haklar alanında ortaya çıkan uluslararası gelişmelere uyum sağlama kaygısı belirleyici bir faktör olmuştur. Zira, Türkiye tarihinde yeni bir dönemin başlangıcı olan Lozan Anlaşması na ek ticaret sözleşmesinde Türkiye nin uluslararası fikri haklar sözleşmelerine taraf olması öngörülmüş, 1 söz konusu sözleşme hükmünün gereği olarak uluslararası sözleşmelere taraf olup olmamanın doğuracağı sonuçlar hükümet nezdinde uzun bir dönem gündem yaratmış 2 ve 1939 yılına gelindiğinde uluslararası sözleşmeleri karşılayacak şekilde fikri haklar alanını düzenleyen bir kanun metninin hazırlanması için bir komisyon görevlendirilmiştir. 3 Söz konusu komisyonun görevlendirilmesine ilişkin Milli Eğitim Bakanlığınca İstanbul Üniversitesine yazılan 10 Mayıs 1939 tarihli yazıda, hazırlanacak fikir hakları kanun taslağında, eser sahiplerinin haklarının ve kitabın saygınlığı ile eser sahibinin meslek onurunun korunmasına 1 24 Temmuz 1923 tarihinde imzalanan Lozan Anlaşması na ek Ticaret Sözleşmesi nin 14. maddesinde, Türkiye nin, Anlaşma nın yürürlüğe girmesinden itibaren 12 ay içerisinde, 1911 yılında Washington da tadil edilen 1883 tarihli Sınai Hakların Korunmasına İlişkin Cenevre Sözleşmesi ile 1908 tarihinde tadil edilen 1886 tarihli Bern Sözleşmesi ne katılacağı belirtilmiştir. Akın Beşiroğlu, Düşünce Ürünleri Üzerindeki Haklar, APB Yay., Ankara, 2002, s. 4; E. Hirsch, Fikri ve Sınai Haklar, AR Basımevi, Ankara, 1948, s Türkiye, çeviri eserlere olan ihtiyacını belirtmek suretiyle, 14. madde için çekince ileri sürmüş, çeviri hakkı ile ilgili çekinceye, Bern Sözleşmesi ne katılan devletlerin itiraz etmeleri halinde, Bern Sözleşmesi ne katılma taahhüdü ile bağlı kalmama hakkı saklı tutulmuştur. Türkiye, Sözleşme de öngörülen 12 aylık süre içerisinde Bern Sözleşmesi ne katılma talebinde bulunmamıştır. 20 Haziran 1931 tarihine gelindiğinde, Türkiye Bern Sözleşmesi ne katılmak istemiş, ancak, çeviri hakkına ilişkin koyduğu çekinceye Bern Birliği ne üye on devletin itiraz etmesi üzerine, Ek Ticaret Sözleşmesi nin 14. maddesinde vermiş olduğu taahhütle bağlı kalmamış ve Bern Sözleşmesi ne taraf olmamıştır. Bu arada, Türkiye nin 1929 ve 1930 yıllarında Fransa ve Almanya ile imzalamış olduğu ticaret sözleşmelerinde, karşılıklı olarak Bern Sözleşmesi hükümlerinin uygulanması öngörülmüş, yalnız, çeviri eserlerle ilgili olarak Bern Sözleşmesi hükümlerinin yerine getirilmesinin, Türkiye den iki yıl süre ile istenemeyeceği kabul edilmiştir. (Hirsch, FSH, s. 51; Beşiroğlu, s. 5; İlhan Öztrak, Fikir ve Sanat Eserleri Üzerindeki Haklar, AÜSBF Yay., Ankara, 1971, s. 13; Şafak N. Erel, Türk Fikir ve Sanat Hukuku, İmaj Yayıncılık, Ankara, 1998, s. 29;) 3 Komisyon, Dekan Ali Fuat Başgil in başkanlığında, Ord. Prof. Ebül ula Mardin, Prof. A. B. Schwarz, Prof C. Crozat, Prof. E. Hirsch, Doc. Yavuz Abadan ve Halil Aslanlı dan oluşmuştur. 10 FMR Cilt:9

3 Türkiye de Korsanla Mücadele Odaklı Fikri Haklar Politikası dikkat edildiği kadar, toplumun yararlanması ve kanunun uygulanabilme niteliği ile yaptırımlarının da düşünülmesi ve çeviri hakkı saklı kalmak suretiyle uluslararası sözleşmeye katılma durumunun göz önünde bulundurulması gerekliliği vurgulanmıştır yılında başlayan Komisyon çalışmaları çerçevesinde kanun taslağı, Alman Fikri Haklar Kanunu esas alınarak ve 1948 yılında Brüksel de tadil edilmiş 1886 tarihli Edebiyat ve Sanat Eserlerinin Korunmasına ilişkin Bern Sözleşmesi hükümleri doğrultusunda hazırlanmış ve 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu, 01 Ocak 1952 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Ayrıca Türkiye, Kanun un yürürlüğe girdiği tarihte, Bern Sözleşmesine de taraf olmuştur yılından 1990 lı yıllara kadar gelinen süreçte, Kanun kapsamında fikri hakların korunmasına ilişkin olarak gerek hükümet, gerekse hakları koruma kapsamına alınan eser sahipleri nezdinde genel bir eylemsizlik durumu ortaya çıkmış, lı yıllarla birlikte ise daha önceki yıllarda görülmemiş bir çabanın içerisine girilmiştir. Türkiye de fikri haklar politikası açısından 1990 lı yıllar ve sonrasını, diğer dönemlerden ayrıştıran faktörler neler olmuştur? Bu sorunun cevabını verebilmek için kısaca bahsi geçen dönemde, küresel ölçekte ortaya çıkan gelişmelere bakmak gerekmektedir lı yıllara girilirken, fikir ürünleri, küresel ekonominin temel öğeleri arasında yer almış, gelişmiş ülkelerin dış ticaretinde milyar dolarlar ile ifade edilen hacimlere ulaşmıştır. Bilgi ve iletişim teknolojilerinin hızla gelişmesi, bilgisayar programları gibi yeni eser türlerini ortaya çıkarırken, aynı zamanda fikir ürünlerinin sahtecilik, taklitçilik ve korsan üretim yoluyla küresel düzeyde ihlal yöntemlerinin de gelişmesine yol açmıştır. Bu süreçte ticareti düzenleyen ulusal kanunlar, uluslararası sözleşme- 4 Beşiroğlu, s Ocak 1952 tarihinde yürürlüğe giren 28/08/1951 tarih ve 5777 sayılı Kanun ile Türkiye Bern Sözleşmesine taraf olmuştur. 6 Eser sahiplerinin haklarının korunması açısından önemli bir rolü olacağı düşünülerek Kanunun 42. maddesinde; eser sahiplerinin maddi ve manevi haklarının ortak bir biçimde takip edilmesi ve korunması amacıyla, kanunun yayımlandığı tarihten itibaren altı ay içinde meslek birliği oluşturmadıkları taktirde, bu birliğin Bakanlar Kurulu tarafından kurulacağı öngörülmüş, ancak bu konuda 1983 yılına kadar ne eser sahipleri ne de hükümet adım atmıştır yılı, fikri haklar konusunda uzun bir sessizlik döneminden sonra meslek birlikleri kurulmasına yönelik atılan adımlara sahne olmuştur. 3 Kasım 1983 tarihinde yürürlüğe giren 2936 sayılı Kanun ile FSEK in meslek birliği kurulmasına ilişkin 42. madde hükümleri yeniden düzenlenmiş, yapılan değişiklikle, eser sahiplerinin haklarının korunması, parasal haklarının izlenmesi, ücretlerin elde edilmesi ve üyelerine dağıtılmasını sağlamak üzere tekel biçiminde oluşturulacak dört meslek birliğinin kurulması öngörülmüştür. FSEK in değişik 42. madde hükümleri gereğince, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanan Fikir ve Sanat Eseri Sahipleri Meslek Birlikleri ve Federasyonu Hakkında Tüzük ile Fikir ve Sanat Eserleri Sahipleri Meslek Birlikleri Tip Statüsü, 1986 yılında Bakanlar Kurulu nca onaylanmış ve sırasıyla 28 Nisan 1986 ve 11 Ağustos 1986 tarihlerinde yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Söz konusu düzenlemeler gereğince tarihinde İlim ve Edebiyat Eserleri Sahipleri Meslek Birliği, (İLESAM) Musiki Eserleri Sahipleri Meslek Birliği (MESAM), Güzel Sanat Eseri Sahipleri Meslek Birliği (GE- SAM) ve Sinema Eseri Sahipleri Meslek birliği (SESAM) kurulmuştur sayılı Kanunda 07/06/1995 tarihli 4110 sayılı Kanun ile yapılan değişiklik ile Meslek birliklerinin tekel konumu kaldırılmış, ayı alanda birden fazla meslek birliği kurulmasının önü açılmıştır. Sayı: 2009 / 4 11

4 Semiz ler, WTO/TRIPS 7 ve Avrupa Birliği gibi mekanizmalar, fikri haklar kavramına ve fikri hakların korunmasına özel önem ve öncelik vermiştir. Fikir ürünleri dünya ticaretinin önemli bir oranını oluşturan gelişmiş ülkeler, fikir ürünlerine dayalı ulusal endüstrilerinin korsanlık veya taklitçilik gibi fikri hak ihlalleri ile küresel düzeyde aşındığı düşüncesiyle, yeterli korumayı sağlamayan ülkelere karşı ticaret kısıtlayıcı önlemler almaya yönelmiş, 1995 yılında fikri hakların dünya genelinde korunmasını, Dünya Ticaret Örgütü (WTO) bünyesinde öncelikli politikalar arasına sokmuştur. 8 Bu gelişmeler doğrultusunda başta ABD ve Avrupa Birliği olmak üzere gelişmiş ülkeler, fikri hak ihlallerinin yoğun olarak yaşandığı diğer ülkeleri, ticari yaptırım mesajlarıyla etkin önlemler almaya sevk etmiştir. Uluslararası alanda ortaya çıkan bu gelişmelerden Türkiye de etkilenmiş, 1995 ve 2001 yıllarında TRIPS, AB düzenlemeleri ve diğer uluslararası sözleşmeler paralelinde 5846 sayılı Kanun ve ilgili mevzuatta değişiklikler yapılmıştır. 9 Söz konusu değişiklikler ile özellikle teknoloji ve bilişim sektöründeki gelişmelere bağlı olarak bilgisayar yazılımları gibi yeni ortaya çıkan eser türleri ve bu eserlere ilişkin haklar koruma kapsamına alınmış, bağlantılı hak sahibi kategorisi altında tanımlanan hak sahiplerinin, özellikle icracı sanatçılar, sinema ve müzik yapımcıları ile radyo ve televizyon kuruluşlarının haklarını koruma kapsamına alan yeni düzenlemeler tesis edilmiş ve hak ihlallerine karşı öngörülen müeyyideler artırılmıştır. Genel olarak bakıldığında 2001 yılı ve öncesinde yapılan düzenlemeler, esas olarak dış dünyanın fikri haklar modelinin, Türk mevzuatına adapte edilmesi çalışmaları olarak tezahür etmiştir. Söz konusu çabalara karşın Türkiye, 2004 yılında fikri haklar politikasında yeni bir 7 Özellikle ABD nin etkisiyle, GATT toplantıları bünyesinde 1986 tarihli Uruguay Raund'u görüşmeleri ile başlayan ve 1993 yılında tamamlanan çalışmalar sonucunda, 15 Nisan 1994 tarihinde Dünya Ticaret Örgütü Kurucu Sözleşmesi (Marakeş Anlaşması) imzalanmıştır. Fikri hakların ticari boyutunu düzenleyen Ticaretle Bağlantılı Fikri Haklar Sözleşmesi-TRIPS (Agreement On Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights), kurucu anlaşmanın IC sayılı ekini oluşturmaktadır. Fikri haklar ve sinai hakları birlikte düzenleme konusu yapan ve taraf devletlere yükümlülükler getiren TRIPS, 1 Ocak 1995 tarihinde yürürlüğe girmiştir. TRIPS in 1 ve 8. maddeleri arasında, sözleşmeye ilişkin genel hükümler ve temel ilkeler belirlenmiştir maddelerde eser sahibinin hakları ve komşu haklara ilişkin hükümler getirilmiş, maddeler arası düzenlemelerde ise markalar, coğrafi işaretler, patentler, entegre devre tasarımları, açıklanmamış bilgilerin korunması, sözleşmeye bağlı lisanslarda rekabete karşı uygulamaların denetimi ve sözleşme hükümlerinin uygulanmasına değinilmiştir. Sözleşme nin 71/1. maddesinde, tarafların sözleşme hükümlerine yönelik uygulamalarının gözden geçirilmesi öngörülmüştür. Anılan maddede, TRIPS Konseyi'nin, Sözleşme'nin 65. maddesinin ikinci paragrafında öngörülen geçiş sürecinin tamamlanmasından sonra, Sözleşmenin uygulanışını gözden geçireceği ve bu gözden geçirmenin iki yıllık sürelerle yenileneceği hükme bağlanmıştır. Sözleşmenin 65. maddesi ile üye devletlere sözleşme hükümlerini uygulamaya başlamadan önce bir yıllık hazırlık süresi tanınmaktadır. Ancak, bu maddenin ikinci paragrafı ile gelişmekte olan taraf ülkeler açısından bu sürenin dört yıl için ertelenmesi kabul edilmiştir. 01 Ocak 2001 tarihinde gelişmekte olan ülkeler için öngörülen geçiş süreci tamamlanmıştır. 8 Özgür Semiz, Batı da ve Türkiye de Fikri Hakların Gelişim Süreci ve Günümüzdeki Durumu, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2004), s Bkz. Mehmet Yüksel, Günümüzde Fikri Mülkiyet Hakları ve Az Gelişmiş Ülkeler, Ankara Barosu Ulusararası Hukuk Kurultayı 2002, A.Bar.Yay., Ankara, 2002 s ve 2001 değişikliklerine ilişkin ayrıntılı bilgi için Bkz. Semiz, s FMR Cilt:9

5 Türkiye de Korsanla Mücadele Odaklı Fikri Haklar Politikası açılım yaparak politika hedeflerini yeniden belirlemek zorunda kalmış, politikanın odağına, fikri hak ihlalleri yaratan korsan faaliyetlerle etkin mücadele etmek ve fikri mülkiyet sistemini güçlendirme hedefini koymuş, bu suretle bu alanda yerli ve yabancı yatırımcıların önündeki engellerin kaldırılması ve yatırım ortamının iyileştirilmesi, temel politika amacı olarak tanımlanmıştır. Aslında 1990 lı yıllar ile birlikte fikri haklar konusunda küresel ölçekte ortaya çıkan dönüşümler ve Türkiye de atılan adımlar, 2004 yılında oluşturulan ve yukarıda kısaca değinilen yeni politika açılımının adeta habercisi olmuştur. Bir başka deyişle 2004 yılında geliştirilen ve uygulamaya konulan politika, 1990 lı yıllardan buyana büyük bir yoğunlukla ülkeleri çevrelemeye başlayan küreselleşme olgusunun zorunlu bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Peki bu zorunluluk ve yeni politika açılımı, neden 2004 yılında ortaya çıkmıştır? Politikanın temelindeki problem, hangi aktörlerce nasıl tanımlanmış; gündeme nasıl ve ne şekilde getirilmiştir? Politika oluşturma süreci nasıl şekillenmiştir? Politika ne şekilde ve hangi araçlarla uygulamaya konulmuştur? Tüm bu süreçlerde aktörler kimlerdir ve rolleri neler olmuştur? Politika amaç ve hedeflerine ne ölçüde ulaşılmıştır? Bu çalışmada yukarıdaki soruların cevapları aranacak; Türkiye de 2004 yılında oluşturulan korsanla mücadele odaklı fikri haklar politikası 10, kamu politikası analizi tekniği çerçevesinde analiz edilecektir. Analiz yapılırken Anderson ın kullandığı model esas alınacaktır. Bu modele göre kamu politikası analizi, politikanın oluşturulması (problemin tanımlanması, gündeme getirilmesi 11 politikanın kabulü), politikanın uygulanması ve politikanın değerlendirilmesi aşamalarını kapsamaktadır. 12 I. POLİTİKANIN OLUŞTURULMASI A. Problemin Tanımlanması ve Gündeme Gelişi Türkiye de daha önceki yıllarda yapılan düzenlemelere karşın, 2002 ve 2003 yıllarında fikri hak ihlalleri içeren korsan materyallerin piyasada yüksek oranda dolaşımda olması, eser sahipleri, bağlantılı hak sahipleri, iş ve sanat çevreleri ile meslek 10 Anderson a göre politika; belli bir konu veya problem ile ilgili olarak aktör veya aktörlerce izlenen amaçlı eylemler dizisidir. Dye ise politikayı, devletlerin yapmayı ya da yapmamayı seçtiği şey olarak tanımlamıştır. James E. Anderson, Public Policymaking: An Introduction Second Edition, Houghton Mifflin Company, Boston, 1994, s. 5; Thomas R. Dye, Understanding Public Policy, Eight Edition, Prentice Hall, 1995, s Politika gündemi, politika yapıcıların seçtikleri veya faaliyette bulunmaya kendilerini mecbur hissettikleri bir dizi talepler veya problemlerden oluşur. Bir kamusal problemin gündem statüsü kazanabilmesi, sorunun kamusal dikkati çeken bir konuya dönüştürülmesine bağlıdır. Anderson, s Politikanın oluşturulması: politikanın belirlendiği problemin tanımlanması, gündemin oluşturulması ve çözüme ilişkin politika içeriğinin benimsenmesi (politikanın kabulü) aşamalarından oluşan süreçtir. Politikanın uygulanması, politika seçeneğinin yürürlüğe konulmasını ifade etmektedir, Politikanın değerlendirilmesi ise uygulanan bir politikanın çıktı (output) ve sonuçları (outcome) temelinde etkilerinin (impact) ölçülmesi işlemidir. Üstteki kaynak, s Sayı: 2009 / 4 13

6 Semiz birliklerince yoğun olarak eleştirilmiş, fikir ürünleri ihraç malları arasında önemli bir yer tutan ve korsanlığı küresel ekonomi için bir tehdit olarak algılayan gelişmiş ülkelerce önemli bir problem olarak tanımlanmış, geçmiş yıllarda yasal düzenlemelerle atılan adımlar yetersiz görülmüştür. Sinema, müzik eserleri ve bilgisayar programları gibi fikir ürünleri ihraç malları arasında önemli bir orana sahip olan ABD, piyasa koşulları açısından sorunlu olarak algıladığı ülkelerin ve bu ülkeler arasında kategorize ettiği Türkiye nin fikri haklara ilişkin uygulamalarını, ticaret ayrıcalıkları programı olan Genişletilmiş Tercihler Sistemi (GSP) altında izlemektedir. Bu program, önemli Türk ihraç ürünlerinin ABD ye gümrüksüz ihracı gibi ayrıcalıklara hak kazanmak için aralarında fikri haklara yeterli koruma sağlanıp sağlanmadığı kriteri de olan bazı kriterlere uyulup uyulmadığını araştırmaktadır. 13 Bu çerçevede ABD de faaliyet gösteren Uluslararası Fikri Mülkiyet Hakları Birliği (International Intellectual Property Alliance- IIPA) tarafından 2002 ve 2003 yıllarına ilişkin Türkiye hakkında hazırlanan ve Türkiye de hükümet, iş çevreleri, hak sahipleri ve kamuoyu tarafından yakından takip edilen Special (Özel 301) adlı raporlarda, 2001 yılında yapılan yasal değişikliğe karşın, Türkiye nin, fikir ürünleri korsanlığı açısından uluslararası alanda mevcut en kötü örneklerden birisi olduğu ve Türkiye de korsanlık oranının uluslararası düzeyde kabul edilebilir standartların çok üzerine çıktığı tespiti yapılmış, bu nedenle Türkiye nin öncelikli izlenecek ülkeler grubuna alınması öngörülmüştür. 15 Söz konusu raporlarda; Türkiye nin 2002, 2003 ve 2004 yıllarında uygulamada atması gereken ivedi adımlara da değinilmiştir. Buna göre genel olarak; basılı materyallerin izinsiz fotokopisinin ve çoğaltılmasının engellenmesi, kültür ürünlerinin çoğaltıldığı işletmeleri (dolum tesisleri, matbaalar, vb) denetim altına alacak yönergelerin oluşturulması, CD ve DVD gibi korsan materyallerin üretim ve dağıtım kaynakları ile mücadele edilmesi, korsan kültür ürünlerinin sokakta satışını önle- 13 Radikal, 07/09/ Özel 301 tanımlaması, ABD nin, 1988 yılında çıkardığı Çoklu Ticaret ve Rekabet Kanunu nun Özel 301 (Special 301) olarak adlandırılan 301. maddesinden ileri gelmektedir maddesine göre; ABD vatandaşı bir fikri hak sahibinin, hakları veya çıkarları, herhangi bir ticaret anlaşmasında yabancı bir devlet tarafından reddedilir, çiğnenir veya engellenirse ya da yabancı bir devletin yasası, politikası veya uygulaması, ABD ticaretine yük ya da kısıtlamalar getirirse ABD buna misilleme yapabilir. Bu madde çerçevesinde yaptırımlar, etkin koruma sağlamayan ülkelerin fikir ürünlerini ABD ye ihraç etmelerinin önlenmesi ile sınırlı kalmamaktadır. Bu ülkelerin ABD ye pazarladığı herhangi bir ürün ya da hizmete karşı misilleme yapılabilmektedir. ABD, fikri hakların korunmamasına karşı yaptırımlar uygulamasa dahi, bir ülkenin ABD Özel 301 listesinde isminin yer alması bile tek başına, önemli bir olumsuz etki yaratmaktadır. Fikri ürünleri, dış ticaretinde önemli yer kaplayan Avrupa ve Asya ülkeleri de, yatırım kararlarını alırken, belli aralıklarla yayımlanan Özel 301 listesini inceleyerek, ülkelerin fikri haklar sicilini dikkate almaktadırlar. Kısacası Özel 301, uluslararası ticarette kotaların ve yatırımların belirlenmesi açısından belirleyici bir rol taşımaktadır. Paul F. Kilmer, ABD Fikri Mülkiyet Hukukuna Genel Bir Bakış, Ankara Barosu Uluslararası Hukuk Kurultayı 2002, A.Bar.Yay., Ankara, 2002, s Bkz. (10/05/2009). SPEC301TURKEY.pdf, (10/05/2009). pdf, (10/05/2009). (10/05/2009). 14 FMR Cilt:9

7 Türkiye de Korsanla Mücadele Odaklı Fikri Haklar Politikası yecek yeni yasal düzenlemelerin yapılması, il düzeyinde kurulmuş olan denetleme komisyonlarının geliştirilmesi, sonuç alıcı adımları atacak kişiler arasında işbirliğinin sağlanması, cezai müeyyidelerin mevcut kanun çerçevesinde gözden geçirilerek yeniden düzenlenmesi, hak sahiplerinin mağduriyetinin giderilmesi, bandrol sisteminin, hak sahiplerini ticari kayba uğratmayacak biçimde iyileştirilmesi, gümrüklerden korsan kültür ürünlerinin girişini ve çıkışını önleyecek önlemlerin alınması, mahkemelerde ortaya çıkan gecikmelerin önlenmesi, mahkemeler yoluyla hapis cezaları da dahil olmak üzere müeyyidelerin etkin ve caydırıcı bir şekilde uygulanması, mevcut 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun Türkiye'nin altına imza attığı WIPO 16 (Dünya Fikri Haklar Örgütü) sözleşmeleri çerçevesinde uygulanması ve kültür ürünlerindeki hak sahipliği konusunda güvenilir bir veri tabanının oluşturulması gerekliliği vurgulanmış, aksi taktirde ABD tarafından uygulanan Genişletilmiş Tercihler Sistemi altında Türk ihraç malları için tanınan ticari ayrıcalıkların iptal edilebileceği mesajı verilmiştir 17 Diğer yandan Avrupa Birliğine katılım sürecinde Avrupa Birliği Komisyonunca Türkiye hakkında 2001, 2002 ve 2003 yılları ile ilgili olarak hazırlanan ilerleme raporlarında da; 2001 yılında fikri haklar mevzuatında Avrupa birliği müktesebatı ile uyum doğrultusunda önemli adımlar atılmasına karşın görsel-işitsel korsanlığın Türkiye de önemli bir sorun olarak devam ettiği, fikri hakların korunmasında uygulama yetersizliğinin bulunduğu, Fikir ve Sanat Eserleri Kanununda bilgi toplumunda telif hakları, özgün yapıdaki (sui generis) verilerin korunması, kiralama, ödünç verme ve çoğaltma hakları konusunda ilave değişikliklerin yapılmasına ihtiyaç duyulduğu ve WIPO Fikri Haklar Sözleşmesi ile WIPO İcralar ve Fonogramlar tarihli Bern Sözleşmesi ve Sınai Haklara İlişkin Paris Sözleşmesi hükümlerinin ülkeler nezdinde uygulamasının izlenmesi, fikri haklar alanında uluslararası sözleşmelerin düzenlenmesi, ulusal düzenlemelerin yeni gelişmeler doğrultusunda çağdaş hale getirilmesi, gelişmekte olan ülkelere fikri haklar konusunda teknik yardım sağlanması ve konuya ilişkin bilgi üretilmesi ve yayımlanması alanlarında faaliyet göstermek üzere 11 Haziran - 14 temmuz 1967 tarihleri arasında düzenlenen Stockholm Konferansı sonrasında Dünya Fikri Haklar Örgütü WIPO (World İntellectual Property Organisation) kurulmuştur. WIPO, 1974 yılında Birleşmiş Milletler Örgütü nün uzman bir kuruluşu olarak kabul edilmiştir yılında Cenevre de imzalanan WIPO Fikri Haklar Sözleşmesi (WIPO Copyright Treaty), 2002 de yürürlüğe girmiştir. Sözleşme ile Bern ve TRIPS in belli düzenlemeleri güncelleştirilmiştir. Bilgisayar programları, veri tabanları, yayma, kiralama ve topluma iletim hakları, teknolojik yöntemlere ve hak yönetim bilgilerine ilişkin yükümlülükler Sözleşmenin içerdiği bazı madde başlıklarıdır. Teknolojik yöntemlerle ihlallere karşı düzenleme getiren ilk uluslar arası belge özelliğini taşıyan söz konusu Sözleşme ile eser sahibinin izni olmaksızın eser üzerindeki hakların teknolojik yöntemlerle ihlaline karşı taraf devletlerin yükümlülükleri düzenlenmiştir. İcracı sanatçılar ve fonogram yapımcılarının haklarını düzenleyen ve bu haklara ilişkin taraf devletlere yükümlülükler getiren WIPO İcralar ve Fonogramlar Sözleşmesi (WIPO Performances and Phonograms Treaty) ise, WIPO Fikri Haklar Sözleşmesi ile birlikte aynı tarihlerde imzalanmış ve yürürlüğe girmiştir. Sözleşme, icralar ve fonogramların üretimi ve kullanımını etkileyen yeni teknolojik gelişmelerin gereklerine uygun olarak, mevcut uluslar arası sözleşmelerin icralara ve fonogramlara ilişkin hükümlerini güncelleştiren düzenlemeler getirmiştir.wipo ve anılan sözleşmelerle ilgili ayrntılı bilgi için bkz (10/05/2009). SPEC- 301TURKEY.pdf, (10/05/2009). (10/05/2009). (10/05/2009). Sayı: 2009 / 4 15

8 Semiz Sözleşmesi ne 18 taraf olunmasına ilişkin işlemlerin henüz tamamlanmadığı belirtilerek, fikir ürünleri korsanlığı ile mücadelede somut adımların atılması, fikri haklar alanında kurulmuş olan özel ihtisas mahkemelerinin uygulama kapasitelerinin güçlendirilmesi ve Kanunun uygulanmasına ilişkin mevzuat çalışmalarının hızlandırılması gerekliliği üzerinde durularak önceki yıllarda alınmış önlemlere karşın, fikri haklar alanındaki genel uyumun çok sınırlı kaldığı, korsanlığa ve fikri hak ihlallerine karşı etkili bir biçimde mücadele edilebilmesi amacıyla yasal ve uygulamaya yönelik önlemlerin alınması gerektiği ifade edilmiş ve söz konusu adımların AB ile uyum ve üyelik sürecinde gözetilen önemli faktörler olduğu vurgulanmıştır. 19 ABD ve AB tarafından hazırlanan raporlarda, Türk fikir ürünleri piyasasının küresel piyasaya sorunsuz bir şekilde eklemlenmesinin önünde hali hazırda yer alan bir takım engellere işaret edilmiş ve Türkiye de bu engellerin kaldırılarak serbest ticaret ortamının tesisi amaçlanmıştır. Peki yukarıda anılan süreçte söz konusu gelişmeler ortaya çıkarken, Türkiye de ilgili tarafların probleme bakışı nasıl şekillenmiştir? Türkiye de basında ve iş çevrelerinde 2002 ve 2003 yıllarında fikri hak ihlalleri ile ilgili olarak yapılan değerlendirmelerde, eser sahiplerinin haklarının ihlal edilmesinin eser üretimini dizginlediği ve kültürel çölleşmeye yol açtığı yönünde eleştirilerde bulunulurken, ABD ve AB gibi aktörlerin yakın takibine özellikle vurgu yapılmış ve bu durumun yabancı yatırımlar açısından sıkıntı yaratacağı üzerinde durulmuştur. 20 Örneğin; dönemin Doğan Music Company (DMC) Genel Koordinatörü Ercan Saatçi nin 06/12/2002 tarihinde basında yer alan eleştirileri şu şekildedir:...korsan ile mücadele yapılamıyor. Bu nedenle de, korsan üretim ve satış, kayıtlı sektörün önüne geçmiş durumda...korsan üretim, AB ve ABD nin ilgili kuruluşlarınca yakından takip edilmektedir ve Türkiye bu açıdan çok karanlık görünmektedir...türkiye, 2002 Special 301 Sonuç Raporu ile izlenecekler listesine alınmıştır. Dünyadaki telif korsanlığının ve pazarda çoğalan problemlerin genel bir çerçevesini ortaya koymak için oluşturulan bu raporda, Türkiye için, Türkiye de telif haklarının korunmaması, Amerika için ciddi bir kaygıdır. Korsanlık, korkunç boyutlarda hala vardır ve Devletin korsanlığı kontrol etmek için çabaları, özellikle bandrol sistemi başarısız olmuştur Bkz. dipnot Bkz. Turkiye_Ilerleme_Rap_2003.pdf, (10/05/2009) 20 Bkz. Hürriyet, 3 Mayıs 2002, 22 Haziran 2002, 06 Aralık 2002, 24 Ocak 2003, 05 Mart 2003; Zaman, 8 Mayıs 2002, 16 Mayıs 2002; Acun, İLESAM Bülteni, s. 6; CNN Turk Soru-Cevap Programı, Türkiye Yayıncılar Birliği Genel Sekreteri Metin Celal ile mülakat, 10 Eylül 2003; Ali Kasım, Büyük Birader Kültür Endüstrisini Gözlüyor, kultur/33658-buyuk-birader-kultur-endustrisini-gozluyor, (10/05/2009). 21 Hürriyet, 06 Aralık FMR Cilt:9

9 Sayı: 2009 / 4 Türkiye de Korsanla Mücadele Odaklı Fikri Haklar Politikası Dönemin TÜSİAD Yönetim Kurulu Başkanı Şadi Gücüm ün fikri haklara ilişkin düzenlenen bir seminerdeki görüşleri ise şöyledir: AB yolunda ilerleyen ülkemizde, gerek mevzuatın gerekse uygulamanın AB standartlarıyla uyumlu hale getirilmesi, yaratıcı düşüncenin geliştirilmesine katkıda bulunacak ve yerli-yabancı yatırımların önünü açacaktır. 22 Özellikle 2002 ve 2003 yılları istatistiklerinde korsan materyallerde ciddi oranda artışlar ortaya çıkması 23, ABD, AB ve ülke içi iş çevrelerinin yanı sıra eserleri korsan üretime konu olan eser sahiplerinin de seslerini yükseltmelerine neden olmuş, 24 devletin denetim mekanizmalarının işletilmemesi ve fikri hak ihlallerinin önüne geçecek çözüm yollarının geliştirilmemesi, kamuoyunda eleştirilerin odağına yerleştirilmiştir ve 2003 yıllarında problem, temel olarak ABD Özel 301 ve AB ilerleme raporları çerçevesinde tanımlanmış, bu tanımlama, eser sahipleri ve bağlantılı hak sahipleri, meslek birlikleri ve iş çevreleri gibi ülke içi aktörlerin rahatsızlıkları ile birleşerek problem ve problemin çözümü konusunda hükümet nezdinde gündem yaratılmıştır. 26 B. Politikanın Tespiti ve Kabulü Yukarıda belirtilen süreçte problem tanımlanırken Haziran 2003 ve 27 Eylül 2003 tarihlerinde İstanbul da yapılan toplantılarda eser sahipleri ve bağlantılı hak sahipleri meslek birlikleri 27 ile Kültür ve Turizm Bakanlığı yetkilileri bir araya gel- 22 Hürriyet, 05 Mart Kültür ve Turizm Bakanlığı verilerine göre, Eylül 2002-Eylül 2003 tarihleri arasında 30 milyon 137 bin 882 adet korsan müzik CD'si, 276 bin 432 adet de VCD, 50 milyon 116 bin 780 korsan kitap, 5 milyon 27 bin kaset ve 17 bin 777 program CD ele geçirilmiştir. Radikal, 27/09/ Örneğin Yazar Duygu Asena korsan materyaller ile ilgili olarak şunları ifade etmiştir: Korsan yayıncılık, ülkemizdeki mafya, çete, hırsızlık ve dolandırıcılık olaylarının kültüre uzanmış örneğidir. Yayınevlerinin yaptığı satışın birkaç kat fazlası yapılıyor. Yazar, yayıncı ve kitapevleri kazanması gerekeni kazanamıyor. En önemlisi de yazarın emeği çalınıyor. Zaten bu alanda, para kazanmak zorken, kazanılması gereken paranın büyük bir bölümü hırsızların cebine gidiyor. Çok satan, çok baskı yapan yazar, manevi olarak mutluluk duyacakken bu da engelleniyor. Radikal, 07/09/ Bkz. Üstteki kaynak; NTV Yakın Plan Programı, 27/08/ news/ asp (11/05/2009); id=151,(10/05/2009); (10/05/2009). 26 Başbakan Recep Tayyip Erdoğan ın korsan faaliyetler ile ilgili olarak yaptığı açıklamaya ilişkin olarak basında yer alan bir haber şu şekildedir. Yabancı Sermaye Derneği'nin (YASED) düzenlediği akşam yemeğine katılan Başbakan Erdoğan, bu durumdan duyduğu rahatsızlığı dile getirdi. Telif hakları konusunda yeni bir düzenleme yapılıp yapılmayacağına ilişkin sorularla karşılaşan Erdoğan, korsan yayından kendisinin de sıkıntı çektiğini belirtti yılında çıkardığı şiir albümünün kopyalanarak satıldığını anlatan Erdoğan, Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın yeni bir yasa tasarısı hazırladığını bildirdi. Erdoğan, korsan satışın önüne geçeceklerini vurguladı. Bkz. Zaman, 11/12/ MESAM-Türkiye Musiki Eseri, Sahipleri Meslek Birliği, MSG-Müzik Eseri Sahipleri Grubu Meslek Birliği, MÜYORBİR-Müzik Yorumcuları Meslek Birliği, MÜYAP-Bağlantılı Hak Sahibi Fonogram Yapımcıları Meslek Birliği, TESIYAP-Televizyon ve Sinema Eseri Yapımcıları Meslek, Birliği, İLESAM-Türkiye İlim ve Edebiyat Eseri Sahipleri Meslek Birliği vb. 17

10 Semiz miş ve fikri haklar politikasında korsanla mücadele eksenli yeni bir yol haritası belirleme kararı alınmıştır. 28 Devam eden süreçte, Kültür Bakanlığınca ilgili tarafların (eser sahipleri ve bağlantılı hak sahipleri meslek birlikleri, TOBB vb.) görüşleri de alınmak suretiyle mevzuatta değişiklik çalışmaları yapılmış ve konu 2003 yılı Ocak ayında Bakanlar Kurulu gündemine taşınmıştır yılı Ocak ayında Kültür ve Turizm Bakanlığınca Bakanlar Kuruluna gönderilen ve Bakanlar Kurulunca uygun görülerek 06 Şubat 2004 tarihinde TBMM ye sevk edilen Çeşitli Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun Tasarısı nın genel gerekçesi, Hükümetin problemi ele alış biçimini ve fikri hak ihlalleri ile ilgili olarak atacağı adımları ortaya koyması bakımından önem arz etmektedir. Söz konusu taslağın genel gerekçesi şöyle ifade edilmiştir: Fikir ve sanat eserlerinin yaratıcı faaliyetlerin sonuçları yeterli düzeyde onu üretenlere dönmediği taktirde, üretime yönelik motivasyon azalacak veya tümüyle yok olacaktır. Bireysel emeklerini, sermayelerini ve zamanlarını üretici etkinliklere yöneltmekten uzaklaşacaklardır. Sonuçta verimlilik ve üretkenlik düşecektir. Dolayısıyla güçlü fikri mülkiyet korumasına sahip olan ülkelerin aynı zamanda dünyanın en gelişmiş ülkeleri olması bir tesadüf değildir. Yetersiz fikri mülkiyet koruma düzeyi yeni eserler üretme şevkini kırar, daha düşük nitelikte üretime yol açar, bu da serbest ticaret hedefine ulaşmayı güçleştirir. Rekabeti olumsuz etkiler ve tüketicilerin katlanacağı maliyeti yükseltir. Dolayısıyla dünya devletlerinin bilgi toplumu aşamasına geçişi gecikir. Bilgi toplumu, bilginin gerçek sermaye ve zenginlik yaratan başlıca kaynak haline geldiği toplumdur. Fikri mülkiyet sistemini güçlendirmek suretiyle bu alanda yerli ve yabancı yatırımcının önündeki engellerin kaldırılması ve yatırım ortamının iyileştirilmesi sağlanarak ülkemizin, gerçek anlamda bilgi toplumu olması mümkün kılınacaktır. Bu amaçla, 1996 tarihli Telif Hakları Sözleşmesi ve İcralar ve Fonogramlar Sözleşmesi gibi Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (WIPO) tarafından koordine edilen uluslar arası sözleşmeler ile AB müktesebatı ve sektörel talepler dikkate alınarak korsanlığın önlenmesi ve 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu kapsamında korunan fikri mülkiyete konu ürünlerin kullanımına ilişkin üretici sektörleri temsil eden meslek birlikleri ile kullanıcılar arasında yaşanan sorunların giderilmesi maksadıyla çeşitli kanunlarda değişiklik öngören bu kanun tasarısı hazırlanmıştır. 29 Genel gerekçede, yeni politika açılımının hedef ve amaçları Hükümet tarafından net bir şekilde ortaya konmuştur; Fikri haklar politikasının hedefi, korsanla mücadele etmek suretiyle fikri mülkiyet sistemini güçlendirmek şeklinde tanımlanmış, fikir ürünleri alanında yerli ve yabancı yatırımcının önündeki engelleri kaldırmak ve yatırım ortamını iyileştirmek ise politikanın nihai amacı olarak ilan edilmiştir. Politika hedef ve amaçlarının somutlaştığı Kanun Tasarısı, TBMM de muhalefet 28 Radikal, 27/09/2003; Sabah, 19/10/2003; Zaman, 11/12/ (17/05/2009). 18 FMR Cilt:9

11 Türkiye de Korsanla Mücadele Odaklı Fikri Haklar Politikası partisinin de desteğiyle 03/03/2004 tarihinde kabul edilerek yasalaşmıştır. Söz konusu dönemde Meclis te iki parti bulunmaktadır: İktidar partisi olan Adalet ve Kalkınma Partisi ve muhalefette bulunan Cumhuriyet Halk Partisi. Tasarının görüşülmesi esnasında Cumhuriyet Halk Partisi adına söz alan İzmir Milletvekili Kemal Anadol un tasarı ile ilgili olarak yaptığı açıklamanın bir bölümü şu şekildedir: bugün, gündemimizde, korsan yayını önlemek için getirilen Çeşitli Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun Tasarısı var. Mevcut 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun aksayan yerlerini yeniden düzeltme ihtiyacı doğmuş ki, biz, bu tasarıyı görüşüyoruz Cumhuriyet Halk Partisi olarak değişiklikleri olumlu buluyoruz; Geçtiğimiz yıl içinde korsan yayın satışının yasal satışa oranı, kitapta yüzde 60 a, müzik ve filmde yüzde 90 a çıktı. Bu oranlar çok tehlikeli. Korsan yayın satışının devlete ve sektöre verdiği zararın yanı sıra bir büyük tehlikeye daha işaret etmek istiyorum. Bir önceki gibi bu Kanun da uygulanmazsa Uluslararası Fikri Mülkiyet Hakları Birliğinin her yıl Türkiye ile ilgili olarak hazırladığı izleme raporuna göre ABD yle bütün dış ticaretimizin durma tehlikesi vardır. Aynı durum Avrupa Birliği için söz konusudur. Bunun ne kadar tehlikeli olduğunu takdirlerinize sunuyorum. Dolayısıyla hazırlanan yeni kanunun kamuoyuna ve devletin polisine, belediyesine, yargı birimlerine anlatılması ve uygulamasının kararlılıkla takibi gerekmektedir. 30 Gerek Hükümetin görüşünü yansıtan genel gerekçe, gerekse muhalefet partisi açıklaması, uluslararası alanda beliren dinamiklerin yeni politika açılımındaki rolünü somut bir şekilde yansıtmaktadır. Kamuoyunda, korsanla mücadele kanunu 31 olarak bilinen ve 03/03/2004 tarihinde kabul edilerek yasalaşan 5101 sayılı Çeşitli Kanunlarda Değişiklik yapılmasına İlişkin Kanun 32 ile Belediye Kanunu, Belediye Gelirleri Kanunu, Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanun, Sinema Video ve Müzik Eserleri Kanunu ile Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu nda, korsanla mücadele politikasının hedef ve amaçları doğrultusunda değişiklikler yapılmıştır. AB İlerleme Raporları ve ABD Özel 301 raporları, korsanla mücadele odaklı politikanın oluşturulması, hedef ve amaçlarının belirlenmesinde temel dinamik olmuş, anılan raporlarda dikkat çekilen hususlar ve uluslararası düzenlemeler referans alınmak suretiyle hazırlanan 5101 sayılı Kanun, politika transferinin 33 bir ürünü olarak tezahür etmiştir (10/05/2009). 31 Radikal, 04/03/2004, 14/03/2004; Sabah, 04/03/2004; Doğan Hızlan, Korsandan yana değilim ama..., Hürriyet, 04/03/2004; Ntvmsnbc, 14/03/2004, asp (10/05/2009); (10/05/2009) 32 RG, 12/03/ Dolowitz ve Marsh politika transferi kavramını, belirli bir zaman veya mekandaki kurumlara, yönetsel düzenlemelere ve politikalara ilişkin bilginin, başka bir zaman veya mekandaki kurumların, yönetsel düzenlemelerin ve politikaların geliştirilmesinde kullanılmasını ifade eden bir süreç olarak tanımlamıştır. Bkz. David Dolowitz, ve David Marsh, Who Learns What from Whom: A Review of the Policy Transfer Literatute, Journal of Political Studies, XLIV, 1996, s Sayı: 2009 / 4 19

12 Semiz Kanun un yürürlüğe girmesi, eser sahipleri ve bağlantılı hak sahipleri nezdinde ve basında büyük bir memnuniyet ile karşılanmıştır. Ulusal basında 5101 sayılı Kanun, Artık korsanın da yasası var ve Korsan şimdi yandı gibi başlıklarla manşete taşınarak fikri haklar alanı ve hak ihlallerine (korsan faaliyetlere) ilişkin olarak yürürlüğe konulan ilk düzenleme gibi ele alınmıştır yılı öncesinde mevcut olan politika ve politikaya esas mevzuatta, fikri hak ihlalleriyle mücadeleye ilişkin düzenlemeler bulunmakla birlikte korsanla mücadele vurgusu bu denli ön plana çıkmamış, korsanlık olgusu ve bununla mücadele, 2004 yılında ortaya çıkan politika dönüşümünün temeline oturtulmuştur. Söz konusu politika hususunda iktidar partisi, muhalefet partisi ve ülke içi diğer aktörler nezdinde büyük bir mutabakat ortaya çıkmıştır. II. POLİTİKANIN UYGULANMASI Politikanın 2004 yılında kabulünden buyana uygulamaya yönelik olarak bir çok adım atılmıştır. Bu bölümde politika uygulamasında atılan adımlar, uygulayıcı aktörler ve yürütülen faaliyetlere değinilecektir. 03/03/2004 tarihinde TBMM de kabul edilerek yasalaşan 5101 sayılı Kanun, 12/03/2004 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir sayılı Kanun ile korsanla mücadele konusunda genel kolluk ve zabıtaya re sen takip görev ve yetkisi verilmiş, yasal olmayan materyallere karşı mücadelede il düzeyinde faaliyet gösteren denetim komisyonları yeniden yapılandırılmış, korsan materyallerden ayırt ediciliğin sağlanması bakımından müzik ve sinema eserleri ile süreli olmayan yayınlara bandrol yapıştırılması hususları yeniden düzenlenmiş, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu kapsamında korunan eser icra ve yapımların tespit edildiği kitap, kaset, CD ve DVD gibi yasal materyallerin yol, meydan ve kaldırım gibi kamuya açık alanlarda satışı yasaklanmış, fikir ve sanat eserlerinin tespit edilmesi ve çoğaltılmasına ilişkin materyalleri üreten ve/veya bu materyallerin dolum, çoğaltım ve satışını yapan veya herhangi bir şekilde yayan ve umuma arz eden yerler için Kültür ve Turizm Bakanlığınca verilecek sertifika ile faaliyette bulunma zorunluluğu getirilmiş, haklara tecavüz oluşturması ihtimali halinde, yaptırım gerektiren nüshaların ithalat veya ihracatı sırasında, 4458 sayılı Gümrük Kanununun yanı sıra 4926 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanununun ilgili hükümlerinin de uygulanması sağlanmış, radyo ve televizyon kuruluşlarının bağlantılı hakları, teknolojik yenilikler çerçevesinde yeniden düzenlenmiş, süreli olmayan yayınları (ilim ve edebiyat eserlerini) çoğaltan ve yayan yayın kuruluşlarına da meslek birliği kurma hakkı tanınmış, özgün nitelikteki (sui generis) veri tabanlarının korunması, çoğaltımı, dağıtımı, kiralanması, satışı ve umuma iletimi konusunda, veri tabanı yapımcılarının hakları yeniden düzenlenmiş, Bakanlıkça fikri mülkiyet haklarının takibi ve korunmasını sağlamak 34 Radikal, 04/03/2004; Sabah, 04/03/2004; Hürriyet, 04/03/ FMR Cilt:9

13 Türkiye de Korsanla Mücadele Odaklı Fikri Haklar Politikası amacıyla ve soruşturma ve kovuşturmalarda kullanılmak üzere, eser sahipleri ve bağlantılı hak sahipleri meslek birlikleri, umuma açık mahaller, radyo-televizyon kuruluşları ile fikir ve sanat eserlerinin tespit edilmesi ve çoğaltılmasına ilişkin materyalleri üreten ve/veya bu materyallerin dolum, çoğaltım ve satışını yapan veya herhangi bir şekilde yayan yerlerin dahil olduğu ortak bir veri tabanı oluşturulması konusunda Kültür ve Turizm Bakanlığına görev verilmiş, 5846 sayılı yasada sinema ve müzik eserleri bakımından zorunlu, diğer eser gurupları açısından ise ihtiyari olarak öngörülen kayıt ve tescil sistemi yeniden düzenlenmiş, eserlerin radyo ve TV kuruluşları ile otel, bar, restoran ve tatil köyü gibi umuma açık mahallerde kullanılmasına ilişkin kurallar getirilmiş, eser sahipleri ve bağlantılı hak sahipleri meslek birliklerinin yükümlülükleri ve tarife tespitinde uygulamaları gereken esaslar belirlenmiş ve 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununda haklara tecavüz halinde kademeli para ve hapis cezaları öngörülerek hakimin taktir yetkisi genişletilmiştir yılında yürürlüğe giren Bandrol Uygulamasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik 2004 yılında değiştirilerek yeni düzenlemeler tesis edilmiş 36, sinema ve müzik eserleri, bilgisayar programları ve oyunları ile veri tabanlarının ticari dolaşıma girmeden önce yapıştırılacak bandrollerin satışı konusunda Kültür Bakanlığı Telif Hakları ve Sinema Genel Müdürlüğü, İstanbul Telif Hakları ve Sinema Müdürlüğü, süreli olmayan yayınlar bakımından İl Kültür ve Turizm Müdürlükleri yetkilendirilmiş, ayrıca ilgili yönetmelik çerçevesinde bandrollerin satışı ile ilgili olarak eser sahipleri ve bağlantılı hak sahipleri meslek birliklerine de yetki tanınmıştır Sayılı Kanun hükümleri çerçevesinde fikir ve sanat eserlerinin tespit edilmesi ve çoğaltılmasına ilişkin materyalleri üreten, ithal eden veya bu materyallerin dolum, çoğaltım ve satışını yapan veya herhangi bir şekilde yayan ve umuma arz eden yerlerin sertifikalandırılmasına ilişkin usul ve esasları düzenleyen Yönetmelik hazırlanarak 18 Nisan 2005 tarihinde yürürlüğe konulmuş 38 ve bu yerlerin fikir ürünlerinin yasadışı çoğaltımını yapmalarının önüne geçmek ve hak ihlalleri yaratabilecek faaliyetlerini kontrol altına almak bakımından Kültür ve Turizm Bakanlığına görev verilmiştir. Yönetmelikte 08/03/2008 tarihinde yapılan değişiklikle; korsanla mücadelede etkinliğin arttırılması amacıyla sertifika alması zorunlu işletmelerin 01 Haziran 2008 tarihine kadar sertifika almaları zorunlu kılınmış ve bu işletmelerin sertifikası olup olmadığını kontrol etmek üzere illerde valilikler tarafından oluşturulacak sertifika komisyonuna yetki tanınmıştır. 35 Söz konusu düzenlemeler ve uygulamalar, yıllarına ilişkin Özel 301 raporları ve AB İlerleme Raporlarında işaret edilen düzenlemeler ile paralellik arz etmektedir. 36 RG. 06/11/ RG. 06/11/ RG. 18/4/ Sayı: 2009 / 4 21

14 Semiz 14/07/2004 tarihinde kabul edilen 5217 Sayılı Kanun 39 çerçevesinde getirilen düzenleme doğrultusunda; 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun 44. maddesi gereğince stopaj kesintisi uygulamasından elde edilen gelirin dörtte birinin Kültür ve Turizm Bakanlığı Merkez Saymanlığı hesabına aktarılması sağlanmış ve bu hesapta kalan miktarlar fikri mülkiyet sisteminin güçlendirilmesine ve kültürel/ sanatsal faaliyetlerin yürütülmesine tahsis edilmiştir /12/2006 tarihinde kabul edilen 5571 sayılı Kanun 41 ile 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa ek 12. madde eklenmiş ve söz konusu madde doğrultusunda Denetim Komisyonu Başkan ve Üyelerine İkramiye Ödenmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik 42 yürürlüğe konmuş, bu kapsamda korsanla mücadeleyi teşvik etmek amacıyla, 5846 sayılı Kanuna aykırı olarak çoğaltılan nüsha ve yayınların yakalanması halinde, suça konu olan materyallerin yakalama işlemine fiilen katılan, önleme, izleme ve soruşturmakla görevli olan denetim komisyonu başkan ve üyelerinden kamu görevlisi olanlara ikramiye ödenmesi uygulaması başlatılmıştır. 16/07/2008 tarihinde ise kamu kurum ve kuruluşlarında lisanslı yazılım kullanılmasına ilişkin 2008/17 Sayılı Başbakanlık Genelgesi yayımlanmıştır. Kamu kurum ve kuruluşlarında; bilgisayar programlarının edinilmesi, kullanılması, yönetimi ve alınacak tedbirlere yönelik esasların düzenlendiği Genelge ile kamu kurum ve kuruluşlarında lisanssız korsan yazılım kullanılmasının engellenmesi amaçlanmıştır. Fikri ve sınai haklar hukuk mahkemelerinin sayısı 2004 yılına kadar İstanbul, Ankara ve İzmir de olmak üzere (3) iken, 2004 yılından bu yana yargısal sürecin hızlandırılması amacıyla söz konusu illerde bu mahkemelerin sayısı artırılmış ve ayrıca fikri ve sınai haklar ceza mahkemeleri kurulmuş, Ağustos 2009 itibariyle bu mahkemelerin sayısı İstanbul genelinde (7) hukuk (7) ceza, Ankara da (4) hukuk (2) ceza ve İzmir de (1) hukuk ve (2) ceza mahkemesi olmak üzere 23 e yükseltilmiştir. Özel ihtisas mahkemeleri üyelerinin fikri haklar konusunda uzmanlaşmaları 39 RG. 23/07/ FSEK 44. md: (Değişik fıkra: s. Y. m.23) Her türlü boş video kaseti, ses kaseti, bilgisayar disketi, CD, DVD gibi taşıyıcı materyaller ile, fikir ve sanat eserlerinin çoğaltılmasına yarayan her türlü teknik cihazı ticari amaçlı imal veya ithal eden gerçek ve tüzel kişiler, imalat veya ithalat bedeli üzerinden yüzde üçü geçmemek üzere Bakanlar Kurulu kararıyla belirlenecek orandaki miktarı keserek, ay içinde topladıkları meblağı, sonraki ayın en geç yarısına kadar Kültür Bakanlığı adına bir ulusal bankada açılacak özel hesaba yatırmakla yükümlüdürler. (Ek cümle: s. Y. m.17) "Özel hesapta toplanan bu tutarların dörtte biri Kültür ve Turizm Bakanlığı Merkez Saymanlığı hesabına aktarılır ve bütçeye gelir kaydedilir. (Değişik fıkra: s. Y. m.17} Bu hesapta kalan miktarlar fikri mülkiyet sisteminin güçlendirilmesi ile kültürel ve sanatsal faaliyetlerin yürütülmesi amacıyla kullanılır. Bu hesapta kalan miktarın dağıtımı ve kullanımına ilişkin usul ve esaslar Kültür ve Turizm Bakanlığınca çıkarılacak bir yönetmelikle belirlenir. Yurt içindeki ve yurt dışındaki kültür mirasının korunmasına yönelik faaliyetler için Bakanlık bütçesine gerekli ödenek konulur.(değişik fıkra: s. Y. m.15) Bu maddenin uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar ile alınacak ücretler Bakanlıkça çıkarılacak bir yönetmelikle belirlenir. 41 RG. 13/01/ RG. 11/08/ FMR Cilt:9

15 Türkiye de Korsanla Mücadele Odaklı Fikri Haklar Politikası ve yeni gelişmeleri takip edebilmeleri bakımından bugüne kadar yurtiçi ve yurtdışında düzenlenen çeşitli eğitim ve seminer faaliyetlerine katılımları sağlanmıştır sayılı Kanunla verilen görev çerçevesinde korsan faaliyetlerle daha etkin mücadele etmek, illerde yapılan işlemleri takip etmek, istatistikî bilgileri tutmak, ilgili kurum ve kuruluşlarla koordinasyon kurmak, bu konuda uygulamaya yönelik değerlendirmeler ve genelgeler yayımlamak gibi görevleri yürütmek üzere 29/10/2003 tarihinde Emniyet Genel Müdürlüğü Güvenlik Dairesi Başkanlığı Basın Yayın Şube Müdürlüğü bünyesinde Fikir ve Sanat Eserleri Büro Amirliği kurulmuştur. 23 Şubat 2007 tarihinde Güvenlik Dairesi Başkanlığı Kuruluş ve Çalışma Yönetmeliğinde değişiklik yapılarak Basın ve Yayın Şube Müdürlüğü, Fikri Mülkiyet Hakları ve Basın Şube Müdürlüğüne dönüştürülmüş, bünyesinde de Telif Hakları Büro Amirliği ve Sınaî Mülkiyet Hakları Büro Amirliği kurulmuştur. Böylece taklit ve korsanlıkla mücadelede rutin iş ve işlemlerin yerine getirilmesi ve adli makamlarca verilen kararların yerine getirilmesinden sorumlu birim; Merkezde Güvenlik Dairesi Başkanlığı, illerde ise Güvenlik Şube Müdürlükleri olarak belirlenmiştir. Diğer yandan konunun organize suç kapsamına girmesi halinde, anılan birimlerin çalışmalarının Kaçakçılık ve Organize Suçlarla Mücadele Birimleri ile koordineli olarak yürütülmesi tesis edilmiştir. Ayrıca korsan yayıncılığın yoğun olarak yaşandığı tespit edilen Adana, Ankara, Bursa, Diyarbakır, İstanbul ve İzmir de Güvenlik Şube Müdürlüğü bünyesinde 08 Ocak 2008 tarihi itibariyle Fikri Mülkiyet Hakları Büro Amirliği kurulmuştur. Bu gelişmelere paralel olarak piyasada ortaya çıkan korsan faaliyetlere yönelik bir çok operasyon gerçekleştirilmiştir sayılı Kanun ile korsanla mücadele kapsamında genel kolluk ve Belediyelerde görev yapan özel kolluk personelinin tümüne sorumluluk yüklenmekle birlikte Emniyet Genel Müdürlüğünün merkez ve taşradaki ilgili birimlerinde özel olarak korsanla mücadele için personel görevlendirmesi yapılmıştır. 27/04/2009 tarihi itibariyle özel görevli personel sayısı, Emniyet Genel Müdürlüğü Güvenlik Dairesi Başkanlığı Fikri Mülkiyet Hakları ve Basın Şube Müdürlüğü nde 10, İl Emniyet Müdürlüğü Güvenlik Şube Müdürlüklerinde 450, İl Emniyet Müdürlüğü Güvenlik Şube Müdürlüklerinde (devriye görevi kapsamında) 600 olmak üzere toplam da dır sayılı Kanun ile yeniden yapılandırılarak 61 ilde valilikler bünyesinde kurulan ve üyeleri Vali tarafından tespit edilen il denetim komisyonları, bugüne kadar piyasada fikir ürünleri ticareti yapan yerlere rutin denetimler gerçekleştirmiş ve korsan faaliyetlerle ilgili olarak genel ve özel kolluk birimlerini harekete geçirmiştir. İl denetim komisyonlarının faaliyetlerini güçlendirmek ve teşvik etmek amacıyla bu komisyonlara Kültür ve Turizm Bakanlığınca 2005 yılında ,00.-TL, 2006 yılında ,00.- TL, 2007 yılında ,00.-TL 2008 yılında ,00.-TL ve 2009 yılı ilk altı ayı için ,00.-TL olmak üzere toplam ,00 TL destekte bulunulmuştur. 43 Söz konusu operasyonlar ve bu operasyonlara ilişkin veriler, aşağıda Politikanın Değerlendirilmesi bölümünde ele alınacaktır. Sayı: 2009 / 4 23

16 Semiz Avrupa Birliği de oluşumuna katkı sağladığı ve finanse ettiği projelerle politika uygulamasında aktif bir rol almıştır. Avrupa Birliği, Twinning adı verilen Eşleştirme Projesi kapsamında Türkiye de korsanla mücadele odaklı fikri ve sınaî mülkiyet haklar uygulamalarının geliştirilmesi ve desteklenmesi, AB yasaları ve uygulamalarına uyum sağlanması genel amacı çerçevesinde 2006 yılında, Türk polisinin fikri ve sınaî mülkiyet hakları uygulamalarındaki idari ve teknik kapasitesinin güçlendirilmesi ve diğer uygulama birimleri ile meslek birlikleri arasındaki koordinasyonun ve işbirliğinin kuvvetlendirilmesi amacıyla eşleştirme ve teknik yardım bileşenlerinden oluşan Euro bütçeye sahip bir proje uygulamaya koymuştur. Bu proje, 27 Şubat 2009 tarihinde neticelendirilmiştir. Emniyet Genel Müdürlüğü Güvenlik Dairesi Başkanlığının sorumluluğunda yürütülen bu projeye kurum içinden; Kaçakçılık ve Organize Suçlarla Mücadele Dairesi Başkanlığı ve Kriminal Polis Laboratuarları Dairesi Başkanlığı, kurum dışından da; Adalet Bakanlığı Avrupa Birliği Genel Müdürlüğü, Kültür ve Turizm Bakanlığı Telif Hakları ve Sinema Genel Müdürlüğü, Gümrük Müsteşarlığı Gümrükler Genel Müdürlüğü ile Türk Patent Enstitüsü, yararlanıcı kurumlar olarak katılım sağlamıştır. Bu proje kapsamında fikri ve sınaî mülkiyet haklarının etkin uygulanması bağlamında, emniyet teşkilatında fikri hak ihlalleri ile mücadelede görevli birimlerin mevcut yapılarının güçlendirilmesine yönelik çalışmalar yapılmış, korsanla mücadele uygulamalarında görevli polislerin uzmanlaştırılmasına yönelik eğitim faaliyetleri gerçekleştirilmiş, fikri haklar konusunda polis teşkilatı, ilgili kurumlar ve sivil toplum örgütlerinin bilinç düzeylerini artırmaya yönelik toplantı ve seminerler organize edilmiş ve teknik yardım bileşeni kapsamında %75 i AB fonundan ve %25 i ise Emniyet Genel Müdürlüğü bütçesinden karşılanmak üzere 81 İl Emniyet Müdürlüğü Güvenlik Şube Müdürlüklerine ve merkez teşkilatına teknik donanım desteği sağlanmıştır. Twinning Projesi kapsamında ayrıca Mayıs Kasım 2007 tarihleri arasında uygulamaya konulan faaliyetler çerçevesinde, AB uzmanlarının katılımıyla Telif Hakları ve Sinema Genel Müdürlüğü, Emniyet Genel Müdürlüğü, Gümrük Müsteşarlığı, belediyeler ile eser sahipleri ve bağlantılı hak sahipleri meslek birliklerinin ilgili personeline, ihtisas mahkemelerinde görevli hakim ve savcılara yönelik korsanla mücadele odaklı seminerler ve çalıştay düzenlenmiş, mevzuatın Avrupa Birliği müktesebatına uyum bağlamında gözden geçirilmesine ilişkin mevzuat komitesi oluşturulmuş, AB ülkelerindeki iyi uygulamalar dikkate alınarak Telif Hakları ve Sinema Genel Müdürlüğü nün yeniden yapılandırılması konusunda değerlendirme toplantıları düzenlenmiştir. Diğer yandan Türkiye nin Avrupa Birliğine tam üyeliği doğrultusunda 03 Ekim 2005 tarihinde başlayan müzakere sürecinde taraflar arasında müzakereye konu 35 başlıktan oluşan AB müktesebatının yedinci başlığı Fikri Mülkiyet Hukuku olarak belirlenmiş, 17 Haziran 2008 tarihinde gerçekleştirilen Katılım Konferansı ile Fikri Mülkiyet Hukuku faslı müzakerelere açılmıştır. AB Komisyonu Türkiye den fikri mülkiyet faslının müzakereye açılabilmesi için idari kapasitenin 24 FMR Cilt:9

17 Türkiye de Korsanla Mücadele Odaklı Fikri Haklar Politikası güçlendirilmesine yönelik bir eylem planı hazırlanmasını ve uygulanmasını istemiştir. Bunun üzerine 2008 yılı Ocak ayında Avrupa Birliği Komisyonuna eylem planı sunulmuş, söz konusu plan çerçevesinde kiralama ve ödünç verme haklarının uygulanmasına ilişkin usul ve esasları düzenlemek ve farklı alanlarda faaliyet gösteren meslek birliklerinin ortak hareket etmesine imkan tanıyacak birimlerin oluşturulmasını sağlamak amacıyla ilgili mevzuatta değişiklik yapılması çalışmalarına başlanmış, idari kapasitenin güçlendirilmesi amacıyla Telif Hakları ve Sinema Genel Müdürlüğünde teknik personel istihdam edilmiş, İl Kültür ve Turizm Müdürlükleri personeline fikri haklar mevzuatının uygulanması konusunda eğitim seminerleri düzenlenmiş, kurumlar arası koordinasyona yönelik mekanizma oluşturmak ve hak ihlallerine karşı etkin bir şekilde mücadele etmek amacıyla Fikri ve Sinai Mülkiyet Hakları Koordinasyon Kurulu 44 ile Fikri Haklar Teknik Komitesi 45 adı altında yeni idari yapılar oluşturulmuş ve Telif Hakları ve Sinema Genel Müdürlüğünce kamuoyunu bilinçlendirme faaliyetleri çerçevesinde, korsanla mücadele odaklı spot filmler yaptırılmıştır. Ayrıca, yukarıda anılan faaliyetlerin yanı sıra 2004 yılından bu yana Telif Hakları ve Sinema Genel Müdürlüğü, Emniyet Genel Müdürlüğü ve Adalet Bakanlığı arasında imzalanan protokollerle fikri haklar ve korsanla mücadele konularında emniyet teşkilatı ve yargı mensupları için yurt içinde ve yurtdışında eğitim programları düzenlenmiş, her yıl gerçekleştirilen programlarla söz konusu kurumların personelinin katılımında, İngiltere, Fransa, İtalya ve Yunanistan gibi ülkelere çalışma ziyaretleri gerçekleştirilmiştir Mayıs 2008 tarihli resmi Gazete'de yayınlanan 2008/7 sayılı Başbakanlık genelgesi ile kuruluşu gerçekleştirilmiştir. Söz konusu Başbakanlık Genelgesinde Kurul un kuruluş amacı şu şekilde ifade edilmiştir. Günümüzde ekonomik değer, fiziki varlıklardan çok fikri sermaye ile ifade edilmektedir. Bu durum telif hakları, marka, patent, tasarım ve coğrafi işaret gibi fıkri ve sınai mülkiyet haklarını ülkelerin fikri hazineleri haline getirmekledir. Öyle ki, bu haklar uluslararası ilişkilerin temel unsurlarından biri haline gelmiştir. Ülkemizde, fikri ve sınai mülkiyet hakları konusunda uluslararası normlara uygun hukuki ve idari altyapı mevcut olmakla birlikte, uygulamada arzu edilen sonuçlara ulaşılabilmesi için ilgili kamu kurum ve kuruluşlarının etkin işbirliğine ihtiyaç duyulmaktadır. Bu doğrultuda; ilgili kamu kuruluşları arasında ortak strateji ve politikaların geliştirilerek uygulama birliğinin sağlanması amacıyla bir koordinasyon kurulu kurulması öngörülmüştür. Bu çerçevede, fikri ve sınai mülkiyet haklan konusunda kısa, orta ve uzun vadeli stratejileri oluşturmak, ilgili kurumlar arasında koordinasyonu ve işbirliğini geliştirerek uygulamalarda etkinliği sağlamak amacıyla Fikri ve Sınai Mülkiyet Hakları Koordinasyon Kurulu'nun kurulması uygun görülmüştür. Kurul, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Müsteşarı ile Kültür ve Turizm Bakanlığı Müsleşarı'nın eşbaşkanlığında; Adalet Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı,Sağlık Bakanlığı, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı, Gümrük Müsteşarlığı, Dış Ticaret Müsteşarlığı, TÜBİTAK Başkanlığı, Türk Patent Enstitüsü Başkanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Telif Hakları ve Sinema Genel Müdürlüğü temsilcilerinden oluşmaktadır. Bkz. RG, 21/05/ Fikri ve Sınai Haklar Koordinasyon Kurulunun 14 Kasım 2008 tarih ve K/04/08 sayılı kararı ile Fikri Mülkiyet Hakları Teknik Komitesi oluşturulmuştur. Kültür ve Turizm Bakanlığı Telif Hakları ve Sinema Genel Müdürü Komitenin başkanıdır. Söz konusu kararda; Komite başkanlığının teklifi ve Koordinasyon Kurulu eş başkanlarının onayı ile Teknik Komiteye kurum ve kuruluş özel sektör ve sivil toplum kuruluşlarının temsilcilerinin katılabileceği öngörülmüştür. Ayrıca Komitenin görevleri; telif hakları ve bağlantılı haklar alanında teknik düzeyde çalışmalar yürütmek ve Koordinasyon Kurulu na bilgi ve öneriler sunmak şeklinde tanımlanmıştır. Sayı: 2009 / 4 25

18 Semiz Öte yandan, eser sahipleri ve bağlantılı hak sahiplerinin haklarının korunması, takibi ve ülkede fikri hak bilincinin oluşturulması bakımından önemli rolleri bulunan eser sahipleri ve bağlantılı hak sahipleri meslek birlikleri de korsanla mücadele kapsamında bugüne kadar aktif olarak rol almışlardır. Eser sahipleri ve bağlantılı hak sahipleri meslek birlikleri, sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca kendilerine verilen görev ve yetkiler çerçevesinde, fikir ürünlerinin başta radyo ve TV kuruluşları, otel, bar, restoran ve tatil köyleri gibi umuma açık mahaller ile internet ve diğer dijital ortamlar olmak üzere her mecrada izinsiz olarak kullanımının önüne geçmek ve eser sahiplerinin haklarını korumak için faaliyet göstermekte, ayrıca hak ihlalleri ile mücadele kapsamında Kültür ve Turizm Bakanlığı ile koordinasyon içinde çalışmaktadır. Özellikle müzik alanında faaliyet gösteren MESAM, MSG, MÜYAP ve MUYORBİR, söz konusu mahallerde kayıt dışılığın önüne geçmek bakımından önemli mesafeler kat etmiştir. Günümüzde sayıları 24 olan meslek birlikleri, korsanla mücadele konusunda öz kaynaklarından önemli tasarruflarda bulunmaktadır. Meslek birlikleri, fikir ürünleri piyasasında eser korsanlığına karşı sistemli faaliyetler yürütmektedir. Genel olarak bakıldığında Kültür ve Turizm Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı Emniyet Genel Müdürlüğü, eser sahipleri ve bağlantılı hak sahipleri meslek birlikleri ile il denetim komisyonları politika uygulama sürecinde baş aktörler olarak ön plana çıkmıştır. Politika uygulama sürecinde dönemine ilişkin AB ilerleme raporlarında; mevzuatın uluslararası sözleşmeler ve AB müktesebatına uyumunun üst düzeyde ol- 46 Ağustos 2009 itibariyle Türkiye de eser sahipleri ve bağlantılı hak sahipleri alanında 24 meslek birliği bulunmaktadır. Bu meslek birlikleri ve adları şu şekildedir; EDİSAM-Edebiyat ve İlim Eserleri Sahipleri Meslek Birliği,BESAM-Bilim ve Edebiyat Eseri Sahipleri Meslek Birliği, İLESAM-Türkiye İlim ve Edebiyat Eseri Sahipleri Meslek Birliği, BİYESAM-Yazılım Eser Sahipleri Meslek Birliği, MESAM-Türkiye Musiki Eseri Sahipleri Meslek Birliği, MSG-Müzik Eseri Sahipleri Grubu Meslek Birliği, GESAM-Türkiye Güzel Sanat Eseri Sahipleri Meslek Birliği, SESAM-Türkiye Sinema Eseri Sahipleri Meslek Birliği, SETEM-Sinema ve Televizyon Eseri Sahipleri Meslek Birliği, SİNEBİR -Sinema Eseri Sahipleri Meslek Birliği, BSB-Sinema Eseri Sahipleri Meslek Birliği, ÇEVBİR-Kitap Çevirmenleri Meslek Birliği. TOMEB-Tiyatro Oyuncuları Meslek Birliği, SESBIR-Seslendirme Sanatçıları Meslek Birliği, MÜYORBİR- Müzik Yorumcuları Meslek Birliği, MÜYAP-Bağlantılı Hak Sahibi Fonogram Yapımcıları Meslek Birliği, MÜYA-BİR-Bağlantılı Hak Sahibi ve Fonogram Yapımcıları Meslek Birliği, MÜZİKBİR-Bağlantılı Hak Sahibi Fonogram Yapımcıları Meslek Birliği, RATEM-Radyo Televizyon Yayıncıları Meslek Birliği, TESIYAP-Televizyon ve Sinema Eseri Yapımcıları Meslek Birliği, FİYAB-Film Yapımcıları Meslek Birliği, SE-YAP-Sinema Eseri Yapımcıları Meslek Birliği, BİROY-Birleşik Oyuncular Meslek Birliği, YAYBİR-Yayıncılar Meslek Birliği. 47 Örneğin bkz Eser sahipleri ve bağlantılı hak sahipleri meslek birlikleri, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ve ilgili mevzuat hükümleri gereğince idari ve mali açıdan Kültür ve Turizm Bakanlığının denetimine tabidir. Bakanlık, bu denetimi yaparken meslek birliklerinin işleyişinde tespit edilen aksaklıkların giderilmesi yanında bu birliklerin idari, mali ve kurumsal kapasitelerinin güçlendirilmesine yönelik yol gösterici bir görevi de ifa etmektedir. Bakanlık Teftiş Kurulu Başkanlığı ile Telif Hakları ve Sinema Genel Müdürlüğü, mevzuatta yer alan görev tanımları çerçevesinde bu konuda aktif bir rol almaktadır. 26 FMR Cilt:9

19 Türkiye de Korsanla Mücadele Odaklı Fikri Haklar Politikası duğu, bununla birlikte, piyasada korsan faaliyetlerin önemli bir sorun olarak devam ettiği, kurumlar arası koordinasyona yönelik yeni yapıların oluşturulması, kurumlar arası koordinasyon, kurumsal kapasite ve uygulamaya yönelik kapasitenin güçlendirilmesi gerektiği vurgulanmış, 2008 yılına ilişkin ilerleme raporunda ise mevzuat uyumunda önemli aşamalar kat edildiği ve kurumsal kapasitenin artırılması ve kurumlar arası koordinasyona yönelik kapasitenin geliştirilmesine yönelik önemli adımlar atıldığı görülmekle birlikte, uygulamada korsan faaliyetlerde bir azalmanın yaşanmadığı ve Türkiye nin bölgede fikri hak ihlalleri açısından en kritik ülkelerden birisi olmaya devam ettiği belirtilmiş ve uygulama kapasitesinin geliştirilmesi gerektiği ifade edilmiştir. 49 ABD Özel 301 Raporlarında ise genel olarak; 2005 ve 2006 yıllarında korsanla mücadele konusunda uygulamada sıkıntıların devam ettiği, özellikle korsanlığın yayıncılık sektöründe %90 lara vardığı ve bilgisayar yazılımları konusunda korsanlığın önemli bir sorun olarak gündemdeki yerini koruduğu, 2005 yılında ihtisas mahkemelerinde açılan davaların sonuç vermeye başladığı, bununla birlikte dava sayısı ve iş yükünün yargıda gecikmelere sebep olduğu ve Türkiye nin korsanlık konusunda dünya genelinde en kötü örneklerden biri olmaya devam ettiği ifade edilmiş, Türkiye nin 2007 yılında öncelikli izlenecek ülkeler gurubuna alındığı, 2007 yılında özellikle güvenlik güçleri tarafından gerçekleştirilen operasyonlar çerçevesinde ele geçirilen korsan materyal sayısında önemli artışlar yaşandığı ve söz konusu çalışmaların korsanlık faaliyetlerini caydırıcı nitelikte olduğu belirtilerek Türkiye nin öncelikli izlenecek ülkeler listesinden çıkarıldığı, bununla birlikte özel sektör ve kamu sektöründe lisanssız yazılım kullanımlarının engellenmesi de dahil bilgisayar yazılımlarındaki korsanlık ve kitap korsanlığı gibi hak ihlallerinin üzerine gidilmesi ve yargısal kapasitenin artırılması gerektiği vurgulanarak, Türkiye nin korsanla mücadeledeki çalışmalarının ABD tarafından yakından izlenmeye ve desteklenmeye devam edileceği ifade edilmiştir yılına ilişkin Özel 301 Raporunda ise Türkiye de idari ve yargısal mekanizmalarda yapılan kurumsal düzenlemeler ve özellikle yargısal süreçte ortaya çıkan sonuçlarla fikri hak ihlalleri ile mücadelede belli bir mesafe kat edildiği, ancak bu gelişmelere karşın Türkiye nin hak ihlalleri ile ilgili olarak dünyanın en kötü örnekleri arasında yer almaya devam ettiği belirtilmiş, 2007 yılının ilk 11 ayında Genişletilmiş Tercihler Sistemi kapsamında ABD tarafından sağlanan ticaret ayrıcalıklarıyla Türkiye nin ABD ye 1.04 milyar ABD doları tutarında gümrüksüz (duty-free) mal ihraç ettiği, bu rakamın Türkiye nin ABD ye ihraç ettiği malların toplam tutarının yüzde 24.4 üne tekabül ettiği vurgulanarak, fikri haklara etkin ve yeterli bir şekilde koruma sağlanmaması ve hak ihlallerinin aynı şekilde devam etmesi durumunda, Türkiye nin müteakip yıllarda söz konusu ticari ayrıcalıkları kaybedebileceği uyarısında bulunulmuştur Bkz. (11/06/2009); index.php?option=com_content&view=article&id=142:ab-lerleme-raporlar&catid=38:doekuem anlar&itemid=78, (10/05/2009) (10/05/2009) (10/05/2009). Sayı: 2009 / 4 27

20 Semiz ABD özel 301 ve AB ilerleme raporlarında paralel tespitler yapıldığı görülmektedir. Türkiye de fikri hak ihlallerinin bir problem olarak ortaya konmasında ve bu konuda gündem yaratarak politika oluşturma sürecinde belirleyici olan söz konusu raporlar, politikanın uygulanması aşamasında da etkin bir role sahip olmuştur. Zira Türkiye de korsanla mücadele konusunda uygulamaya yönelik atılan adımlar ile anılan raporların yayım tarihleri incelendiğinde, söz konusu raporlar ile uygulama adımları arasında paralellik bulunduğu görülmektedir. Avrupa Birliği, yukarıda değinildiği üzere ayrıca üyelik müzakereleri sürecinde aldığı rol, bu süreçte uygulamaya konulan eylem planı ve Twinnig Projesi kapsamında fiili olarak da politika uygulamasının içinde yer almıştır. III. POLİTİKANIN DEĞERLENDİRİLMESİ: ÇIKTI VE SONUÇLAR 2004 yılından bu yana uygulamada olan korsanla mücadele odaklı politikanın, 2009 yılı itibariyle nicel ve nitel sonuçlarını tüm boyutlarıyla değerlendirmek mümkün değildir. Zira politika uygulaması henüz sonuçlanmamıştır ve belli bir dönemi kapsamayıp, süreklilik arz etmektedir. Bununla birlikte politika uygulamasının bugüne kadar yarattığı çıktı ve sonuçlar, burada ele alınacaktır. Korsanla mücadele odaklı politikanın 2004 yılında uygulanmaya başlanmasıyla birlikte, yukarıda anıldığı üzere Emniyet Genel Müdürlüğü bünyesinde korsanla mücadele ile görevli özel ihtisas birimleri oluşturulmuş, fikri haklar özel ihtisas mahkemelerinin sayısı artırılmış, kurumlar arası koordinasyona yönelik olarak Fikri ve Sinai Mülkiyet Hakları Koordinasyon Kurulu ve Fikri Haklar Teknik Komitesi kurulmuş, il bünyesinde faaliyet gösteren il denetim komisyonlarının yapıları güçlendirilmiş, piyasada fikir ürünlerini içeren materyalleri ithal eden, çoğaltan yayan, kiralayan, satan ve materyallerin dolumlarını gerçekleştiren tesislerin kayıt altına alınmasına yönelik olarak sistemler uygulamaya konulmuş ve eser sahipleri ve bağlantılı hak sahipleri meslek birliklerinin idari, mali ve kurumsal yapılarının güçlendirilmesine yönelik önemli adımlar atılmıştır. Ayrıca Avrupa Birliğince yılları arasında desteklenen projeler çerçevesinde korsanla mücadelede ilgili kurumların idari ve teknik kapasitesinin güçlendirilmesine yönelik çalışmalar da yapılmıştır. Peki, atılan bu adımlar ve korsanla mücadele kapsamında düzenlenen operasyonlar çerçevesinde bugüne kadar fikir ürünleri piyasasında ne gibi etkiler ortaya çıkmıştır? İnceleme döneminde politika uygulaması hangi çıktı ve sonuçları yaratmıştır? 2004 yılında ilan edilen hedef ve amaçlara 2009 yılı itibariyle ne ölçüde ulaşılmıştır? Bu bölümde bu soruların cevapları aranacaktır yılından buyana Emniyet Genel Müdürlüğünce Kültür ve Turizm Bakanlığı ve İl Denetim Komisyonları ile koordinasyon içerisinde yürütülen çalışmalar çerçevesinde piyasada toplam adet operasyon düzenlenmiş, söz konusu operasyonlar kapsamında şahıs hakkında işlem yapılmış ve toplam FMR Cilt:9