FİKRİ VE SINAÎ MÜLKİYET HAKLARI. Dr. Deniz ŞENYAY ÖNCEL

Transkript

1 FİKRİ VE SINAÎ MÜLKİYET HAKLARI Dr. Deniz ŞENYAY ÖNCEL

2 İÇERİK Genel Olarak Fikri Mülkiyet Hukuku Fikri Mülkiyet Hukukunun Temel İlkeleri Fikri Mülkiyet Sisteminin Ana Unsurları Tarihçe Fikir ve Sanat Eserleri Eser, Eser Çeşitleri ve Eser Sahipler Eserden Doğan Haklar, Bilgisayar Programları ve Veri Tabanları Markalar Patentler Faydalı Modeller Tasarımlar Coğrafi İşaretler Entegre Devre Topografyaları Sınai Haklara İlişkin Ortak Hükümler Ticaret Unvanları, İşletme Adları, Ticari Sırlar, Know-how Patent Başvuru Sistemleri Patent Araştırması

3 FİKRİ MÜLKİYET HUKUKU

4 FİKRİ MÜLKİYET HUKUKU Ekonomik değer taşıyan fikri emek ürünlerini koruyan bir HUKUK dalıdır. Fikri ve sınaî haklar Fikri hukuk Fikri haklar Fikri mülkiyet hukuku

5 18. ve 19. yüzyıllara gelinceye kadar toplumlarda hakların ortak kullanımı yaygın idi. Daha sonra yaratıcılığın geliştirilebilmesi için hakların yaygınlaştırılıp korunması fikri yerleşmiştir. Hak kavramının yerleşmesiyle yaratıcılığın geliştirilebildiği ve hiçbir katkıda bulunmadan haklardan yararlanmanın tam anlamıyla bir suç olduğu vurgulanmıştır. İzinsiz kullanım, hakların olduğu her alanda bir suçtur ve yaratıcılığı, üretkenliği engeller.

6 İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi; herkesin, toplumun kültür yaşamına katılmak, güzel sanatlardan etkilenmek, bilim alanındaki gelişimi ve bunun yararlarını paylaşmak hakkına sahip olduğunu ve herkesin, yarattığı her türlü bilim, edebiyat ve sanat eserleri ile ilgili olarak doğacak manevî ve maddî yararlarının korunmasına hakkı olduğunu öngörmektedir. (Bildirge Madde 27)

7 FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI (INTELLECTUAL PROPERTY) Fikri Hakları (Copyright) Bilim ve Edebiyat Eserleri Müzik Eserleri Güzel Sanatlar Sinema Eserleri Bilgisayar programları Veri tabanları Sınai Hakları (Industrial Property) Patent ve Faydalı Modeller Endüstriyel Tasarımlar Markalar Coğrafi İşaretler Entegre Devrelerin Topografyası

8 FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI Sınai Hakları Fikri Hakları 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 551 Sayılı Patent Haklarının Korunması Hakkında KHK 556 Sayılı Markaların Korunması Hakkında KHK 554 Sayılı Endüstriyel Tasarımların Korunması Hakkında KHK 555 Sayılı Coğrafi İşaretlerin Korunması Hakkında KHK

9 FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI Fikri Hakları Sınai Hakları Haklar kamuya sunma ile başlar ve kazanılır, Tescil şartı aranmaz. Haklar TESCİL ile kazanılır, Tescil esasdır, Koruma ülkeseldir.

10

11 Fikri ve Sınaî Hakların Korunma Nedenleri Yaratıcı düşünce ürünlerinin yeterince korunmadığı bir toplumda ilerleme kaydedilmesi mümkün değildir. Fikri hakların korunması temel insan haklarından biridir.

12 Taklit malların kullanımı toplum sağlığı ve güvenliği açısından büyük risk teşkil etmektedir. Korsan ve Taklit ürün üretimi ve satışı ülke ekonomisine ciddi zararlar vermektedir. (Vergi kayıpları, yabancı yatırımcıların ülkeye girişinin önlemesi, alanda yatırım yapan şirketlerin zarar etmeleri sonucunda kapanması nedeniyle meydana gelen istihdam alanı kaybı.)

13 Uluslar arası arenada ülkemizin prestijinin korunması bakımından taklit ve korsan malların üretim, ithalat ve satışının önlenmesi büyük önem arz etmektedir. Korsan ve taklit mallar terör örgütlerinin gelir kalemlerinden biri haline gelmesi nedeniyle bu malların satış, ithalat ve üretiminin önlenmesi, ülke güvenliği açısından da hayati öneme sahiptir.

14 FİKRİ MÜLKİYET HAKLARININ NİTELİKLERİ Fikri ürünler maddi bir varlığa sahip olmayıp SOYUTTUR. Fikri mülkiyet hakları ÜLKESEL çapta korunur. Fikri mülkiyet hakları SÜREye tabidir.

15 FİKRİ MÜLKİYET HAKLARININ NİTELİKLERİ Fikri ürünler, eşya olmadığı gibi, somutlaştığı eşyadan da farklı ve hukuki rejime tabidir. Fikri mülkiyet hakları kullanılmakla TÜKENMEZ. Fikri mülkiyet hakları, kural olarak devir, lisans, rehin ve haciz gibi hukuki işlemlere konu olabileceği gibi mirasla da intikal edebilir.

16 TEMEL İLKELER Tescil İlkesi Ülkesellik İlkesi Gerçek Hak Sahipliği İlkesi Rüçhan İlkesi Ön Kullanma İlkesi Tükenme İlkesi Sessiz Kalma Nedeniyle Hak Kaybı Kümülatif Koruma İlkesi

17 TESCİL İLKESİ Türkiye de tescil işlemlerini Türk Patent Enstitüsü (TPE) yapmaktadır. Ülkesellik ilkesi gereğince de koruma hangi ülke(ler)de koruma isteniyorsa o ülke(ler)de tescilin yapılması zorunludur. Tescil ilkesinin birtakım istisnaları bulunmaktadır.

18 TESCİL İLKESİ Türk hukunda tescil ilkesi sınaî haklar bakımından kabul edilmiştir. Telif hakları bakımından tescil öngörülmemiştir.

19 ÜLKESELLİK İLKESİ Hukuk ulusaldır ve her ülkenin hukuku kendine özgüdür. Bir başvuru ile birden çok ülkede belge almak mümkündür. Ülkemizde patent, marka ve tasarım korumasından yabancılar da yararlanabilir.

20 ÜLKESELLİK İLKESİ Benzer şekilde Türk vatandaşları da yabancı bir ülkede korumadan yararlanmak istediklerinde tescil ettirmeleri gerekmektedir. Yabancı bir kişinin Türkiye de Telif Haklarından faydalanabilmesi için Bern veya Roma Anlaş. birine taraf ülke vatandaşı olması gerekir.

21 GERÇEK HAK SAHİPLİĞİ İLKESİ Fikri ürünü ilke kez gerçekleştiren veya bulan kişiler korumadan yararlanır. Dünya çapında YENİ ve ÖZGÜN olması gerekir. Telif hakkı bakımından bir eser iki ayrı kişi tarafından birbirinden habersiz meydana getirilmişse, iki eser de korunur.

22 RÜÇHAN (ÖNCELİK) İLKESİ Bu ilke sadece SINAÎ hakları ilgilendirir. Sahibine başvuru önceliği tanır.

23 RÜÇHAN (ÖNCELİK) İLKESİ Rüçhan süresi: Patent ve faydalı model için 12 ay Marka ve tasarımlar için 6 ay Rüçhan belgesi: Genel olarak 2 veya 3 ay

24 ÖN KULLANMA HAKKI Patent, faydalı model ve tasarım gibi sınai hakları ilgilendirmektedir. Mağduriyeti önlemek adına kişiye sağlanan ön kullanma hakkıdır. İyi niyet aranır ve taklit kabul edilmez.

25 TÜKENME İLKESİ Hak sahibi, üzerinde fikri mülkiyet hakkı bulunan ürünleri bir kez satınca, sonraki satışlara müdahale edemez. Ürün hak sahibi tarafından ve onun izniyle piyasaya sunulmalı, Sonradan satışı yapılan ürün, orijinal olmalı.

26 TÜKENME İLKESİ Ülkesel tükenme: O ülke içindeki dolaşıma hak sahibi engel olamaz. Bölgesel tükenme: AB ülkeleri içindeki dolaşıma hak sahibi engel olamaz. Uluslar arası tükenme: Tüm dünyadaki satışa engel olamaz.

27 SESSİZ KALMA NEDENİYLE HAK KAYBI Hak sahibi, hakkını uzun süre kullanmayarak karşı tarafa kullanmayacağı yolunda bir güven uyandırmışsa, bu güven nedeniyle artık hakkını kullanmayacağı kabul edilmektedir. Sessiz kalma süresi konusunda kesinlik yoktur.

28 KÜMÜLÂTİF (ÇOKLU) KORUMA İLKESİ Fikri mülkiyet hukukunda değişik yasal korumalardan yararlanmak mümkündür. Bir fikri ürün, birden çok mevzuatın koruma şartlarını (patent, tasarım, telif vs.) aynı anda karşılıyorsa çoklu koruma ilkesi söz konusu olur.

29 Günümüzde sosyoekonomik gelişmenin en önemli unsurlarından olan bilim ve teknolojiyi üretenlerin haklarının korunması en az buluş kadar önemlidir. Ülkemizin refah ve yaşam standardının artması, gelişmiş ülkelerle olan rekabet gücüyle endekslidir, rekabet gücümüzün artması ise üretkenliği artırmakla mümkündür, üretkenliği artırmak insanları buluş yapmaya motive etmekle gelişir, buluş yapanların haklarının korunması bu noktada en etkin motivasyonu sağlayacaktır.

30 Bu sayede ülke ve insan kaynaklarının ürün ve hizmete dönüştürülmesi ile ekonomik ve toplumsal fayda sağlanacak sosyoekonomik gelişme gerçekleşecektir. Bu çerçevede yenilik dürtüsüyle üretilen yeni buluşlar, ürünler, markalar ve inovatif tasarımların her geçen gün yenileri piyasaya sürülürken, hukuki anlamda yeterli bilince sahip olamayan ürün sahipleri Sınaî Mülkiyet Hak kaybına uğramaktadır.

31 Yani bu durum ilgisiz kişilerin haksız kazanç elde etmesine neden olurken, asıl hak sahiplerinin ise ticari kayıplarına buluş şevkinin kırılmasına neden olabilmektedir. Piyasa değeri olan iyi bir buluş, ürün veya tasarımın koruma altına alınmamış olması, mevcut piyasa koşullarında ürün sahibini ekonomik fayda ve ödülden yoksun bırakacağı gibi benzer şekilde bir markanın üçüncü şahıslar tarafından kötü niyetli kullanımı da marka sahibinin ticari kaybına neden olmaktadır.

32 Fikri ve Sınaî mülkiyetin korunması, bu gibi potansiyel hak ihlallerinin önüne geçmek ve fikirleri gerçek piyasa değerinden işletme varlıklarına dönüştürmek bakımından oldukça önemlidir. Mevcut piyasa ve ekonomik faaliyetler içerisinde girişimcilik ve inovasyonun önemi kadar Fikri ve Sınaî Mülkiyet hakları da önemli yer tutmaktadır.