Kuresel Kriz Sonrasi Dunya Ekonomisinin Gelecegi

Transkript

1 Kuresel Kriz Sonrasi Dunya Ekonomisinin Gelecegi Yildiray Yildirim Whitman School of Management web:

2 Gundem 1. Krizin temel nedeni 2. Krizin etkileri ve kriz bittimi? 3. Gelecekteki krizleri engelleyici, konusulan oneriler 4. Dunya ekonomisi genel bakis 2

3 Krizin Temel Nedeni Temel olarak, krize finans muhendislerinin sebeb oldugunu soyleyebiliriz. Memkullesmedeki miktar patlama ve mortgage kredilerinin dusmesi 3

4 4

5 5

6 6

7 Finans sektoru varliklarindaki artis 7

8 Konut piyasalarindaki artis ve dusus 8

9 Virusun yayilmasi 9

10 10

11 Shadow (Golge) banking Kriz 2007 sonbaharinda basladiginda, 20 finans sirketi, tum sektorun 80% olustuyordu. 2/3 u ise banka olmayan finans kurumlari: Fannie Mae, Freddie Mac, yatirim bankalari (Golman Sachs, Bear Stearns), sigorta sirketleri (prudential, AIG), GE Capital. Bu sirketlerin buyuk cogunlugu, Fed in denetim otoritesi altinda degildi (NY Fed in non bank board member). Krizden once, Fed in gorev alaninda tum bankalarin (8000+) in ancak yaklasik 12% mevcut. Tum varliklari yaklasik 14% Banka olmayan finans kurumlari ise en fazla problemli olanlardi 11

12 12

13 13

14 Turkish economic crises 14

15 Krizin Etkileri Krizden hemen sonra sirket logolari. 15

16 16

17 17

18 Kuresel Hisse Senedi Piyasasi Yatirimcinin Kayiplari Bankalar Arasi Kredi Dondu Dunya piyasalarinda dusus DJIA ilk kez 10,000 in altina dustu Bankalarin basarisizzligi/kayiplari, birbirlerine olan guveni sarsti ve aralarin daki kredi alis verisini dondurdu. Ilk kez bir gun icersinde 800 puan dusus Issizligin Artisi Sirketlerin Satislarindaki Dusus Kurtarma Calismalari Eylul 2008 den beri: 111,000 finans sektorunde; 95,000 otomotiv; 62,000 tasima; 51,000 parekende; 28,000 telekominikasyon da Dunya genelinde uretim yavasladi, harcamalar azalti. Otomotiv sirketleri ozellikle GM, Ford, Toyota 45%, 30%, 23% satislarda azalma rapor ettiler. Dunya genelinde hukumetler krizle mucadele icin bailout paketleri sundu. 18

19 Aylik Mortgage odemeleri Toplanip, bankaya gidiyor Derecelendirme Kurulusu (S&P, Moody s etc) Credit Default Swap Mortgage Backed Securities Bear Stearn (also Lehman) was vertically integrated in mortgage business they did origination, securitization, structured products, and sale of the products to funds they operate. Havuz, kredi derecelendirme Sirketinin yardimi ile Kucuk havuzlara bolunuyor En az riski: ilk once parasini alir Kupon odemeleri?... Fena degil Cok riskli 19

20 20

21 21

22 Gelecekteki krizleri engelleyici, konusulan oneriler Sistemik Risk (tum finansal sistemin yada marketin cokmesi): Su anki finansal ve enomik kriz sistemik riskin ne kadar onemli oldugunu hatirlatti. Sitemik risk, contagion (finans sektorundeki diger sirketlerin, varliklarin etkilesmesi), yada markete cok buyuk bir sok in gelmesi ile olabilir. Sirketin X=cok buyuk olmasi,x= complex olmasi, X=sirketlerin birbirleri ile iliskide (interconnected) olmasi sistemik riskin buyumesine neden olabilir. Bu tip sirketler ve digerleri icin, daha kati denetleme, duzenleme, risk yonetimi, stress testi yapilmali. (TBTF) Bu standard cevaplarin disinda, tartisilan baska fikirler ise sunlar: Sirketlerin kapital lerini X lerine gore duzenleme. Zor gun icin kapital Daha kati duzenlemeler, mesela to big to fail (iflas etmesi icin cok buyuk): 22

23 arasinda 10,500 sirket evliligi oldu, Su anki cok buyuk bankalar bu sekilde olustu den beri Bank of America, tam 18 evlilik yapti arasinda toplam banka sayisi 12,000 den 6000 e dustu. Evlilikler sayesinde, en buyuk 5 banka toplam mevduat larini 12% den 43% e cikardi den beri, hic bir buyuk banka evliliklerine karsi cikilmadi. 23

24 Dunya ekonomisi genel bakis USA de, Nisan ayinda 290,000 kisi is buldu, fakat issizlik orani 9.9% civarinda. Yaklasik 2/3 u uretimde, servis endustrisinde, ve buyuk cogunluk ise hukumet de is buldu 2009 dan beri 1.38 milyon kisi issiz kaldi, ve 2008 den beri 7.8 milyon kisi. Bu kayibi telafi etmek icin, uzun yillar yuksek buyume orani gerekmektedir. Tuketici guven endeksi 0.1% artti. Rakamlar, cok yavas ta olsa duzelme oldugunu soyluyor, fakat uzun sureli ve sancili bir gecis olacagini soyluyor. IMF ve EU, $1 trilyon Avrupa ulkelerine yardim paketi Mayis 2010 Yunanistan CDS spread i 575bps, Ispanya 180bps, Portekiz 255bps civarinda 24

25 Turkiye ye Bakis Ekonomi 2008 e kadar yillik 6.5% buyume gosteriyordu. IMF reformlari ve dunya piyasalarindaki artiis, Turkiye deki enflasyonu 70% lerden asagiya indirdi. Buyume ve reformlarin sonucu, 2003 de 60% larda olan tahvil faiz oranlari, 2005 de 14% e indi. Bunlarin sonucu olarak, tuketim birden artti. Tuketimin artmasinda ki baska bir neden ise krediye kolay ulasimdi. 25

26 Turkiye yuksek potensiyeli olan fakat onunde cok yapmasi gereken is olan bir ulke. 26

27 27

28 Gayrimenkul Sektoru Buyume Suruculeri Avrupa Ulkeleri ve Turkiye Mevcut Demokrifik Profile Turkey % 58% 25% Turkey 28% 64% 8% Czech Rep. 15% 65% 20% Hungary 16% 63% 21% Poland 16% 67% 17% Russia 15% 68% 17% Europe 16% 64% 21% Bulgaria 14% 64% 23% Romania 16% 65% 19% Slovak Rep. 17% 67% 16% Ukraine 15% 65% 21% 0-14 Age Age 60+ Age Hane Halki Sayiyi Degisim Beklentisi 2007 to 2027, %** % % % % % (*) Source: Undersecretary of Treasury of Turkey (March 2009), United Nations (**) Source: TURKSTAT, Deutsche Bank Research 28

29 Gayrimenkul Sektorune Genel Bakis: Ofis Sektoru Istanbul ofis marketinde 1 numara (ULI ) Class A ofis binalarinin 80% i Istanbul da Avrupda daki degisik sehirdeki ofis market analizi; %* Class A ofis miktari, Istanbul da, yaklasik 2 million m 2 Istanbul - 70% Avrupa ve 30% Asya tarafinda - 70% ve 30% kira debelleri USD ve EUR Retail ve hotel insaatina kiyasla daha fazla activity var Avrupa tarafindaki kiralar, markete girisin zorlugundan daha stable - Arsalar pahali; limited arza miktari ve sigorta ve finans sirketlerinin bu lokasyonda olma istekleri Asya tarafinda kiralar biraz daha dusuk, yeni insaatlar ve yuksek bosluk oranindan dolayi - Ozellikle telecommunication ve ilac firmalari nin cazibe merkezi -Mevcut stok bollugu ve kiralardaki dusukluk nedeniyle potensiyel talep artisi Krizden etkilenmis firmlardan mecvut stocklari ucuza atmal yada mecvut stock in bir kisminin simdiden kiraci bularak forward purchase edebilme imkanlari olabilir. - Krizden onceki cogu insaat projeleri USD yada EUR bank kredile ile finans edildi, ve simdi cogu proje sahipleri geri odemelerde zorlaniyorlar. 29 (*) Source: Urban Land Institute & PriceWaterhouseCoopers: Emerging Trends in Real Estate Europe 2009

30 Sehir Hotelleri Avrupadaki sehir otellerine yatirim; %* Istanbul No 1 (No 2 in 2008) hotel market in ULI/PWC survey Yaklasik 47 5-star and 77 4-star hotels in Istanbul Talep gecmiste mevcut miktara genelde yetmiyor - Ziyaretci sayisi 2000 den beri yaklasik 7 kat artti - Aysa tarafinda otel miktari talebi karsilamak icin cok az Avrupa daki krizden etkilenmeyen birkac sehirden biri - Avrupadan ve Orta dogudan konferance icin ideal bir yer - IMF summit (2009) ve 2010 Avrupa baskenti 2008 de bazi marka oteller piyasaya girmekle birlikte, market isimsiz hoteller ile dolu - W-Hotels, Four Seasons, Accor (Ibis, Novotel) ve Hilton Garden Inn markete girenler Doluluk oranlarinda cok bir degisiklik olmayacak gibi Ilerisi icin iyi bir yatirim olabilir, bilinen bir tur hotel operatoru ve management sirketi ile markete girilebilinir 30 (*) Source: Urban Land Institute & PriceWaterhouseCoopers: Emerging Trends in Real Estate Europe 2009

31 Organize ve Logistik/Depo Sektoru Istanbul No 1 endustriel market - ULI/PWC arastirmasi Geleneksel olarak, dusuk kaliteli, sahibin kullandigi binalar Avrupa daki sehirlere gore bu sektorun yatirim onerileri; %* Yuksek kaliteli binalar sadece 500,000m 2 civarinda ve genelikle Istanbul - Bunlarin da 60% i Anadolu tarafinda Mevcut stok yeterli degil - Krizden onceki yuksek arsa fiyatlari yatirimi engelledi - Uluslararasi ve yerli sirketlerin talepleri Turkiye nin logistic merkez olmasindan dolayi artmaktadir ve retail kadar bu sektore yatirim yapilmamaktadir Markete girmek icin talebe gore insaat yapilabilinir - Endustriel arsa fiyatlarindaki dusus bu sektore yatirimi karli yapabilir Kiralar uzerindeki baski cok degil - Kira sozlesmeleri genellikle retail e gore en az iki kat daha uzun sureli Mevcut stoklarin bir kismi icin sale-and-leaseback yatirimlari yapilabilinir 31 (*) Source: Urban Land Institute & PriceWaterhouseCoopers: Emerging Trends in Real Estate Europe 2009

32 Parakende Sektoru Parakende sektorunde, Istanbul No 5 (No 2 in 2008) - ULI/PWC arastirmasi Avrupa daki sehirlere gore bu sektorun yatirim onerileri; %* Modern parakende tedarik Turkiyede yaklasik 4.5 million m 2 ye ulasdi - Istanbul ve Ankara disinda yatirim yapilacak sehirler den beri tedarik yaklasik 3 katina cikti Turkiye genelinde az gelismis bir sektor, fakat bazi sehir merkezlerindeki asiri tedarik problematik - Avrupa ortalamasinda 25% daha dusuk, 1980 Avrupa ortalamasinda - Ankara ve Antalya daki mevcut fazlalik endise verici Kiralarda yuksek basinc var - Dusen tuketici harcamalari ve artan issizlik sebebiyle - Kiralarda taviz verilmesi, yeni projeleri daha cok outlet mall lara yonlendirdi - Yeni kontract lar daha dusuk kira miktarlari Potensiyel imkanlar: bitmis yada tamamnalamamis projeleri on leasing yaparak krizden dolayi mali zorluk icersinde olan yatirimcilardan satin almak 32 (*) Source: Urban Land Institute & PriceWaterhouseCoopers: Emerging Trends in Real Estate Europe 2009

33 Sonuc ABD ekonomi yavasca duze cikmaya basliyor, fakat ticari kredilerden dolayi biraz yavaslama olabilir Enflasyon Turkiye icin faiz oranlarini daha da asagiya cekebilmek icin belki menkullestirme gitmek icin tam zamani olabilir. Markete mudahale edilmelimiydi?... 33