T.C.ISPARTA VALİLİĞİ İL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ ISPARTA 2004 YILI İL ÇEVRE DURUM RAPORU

Transkript

1

2 T.C.ISPARTA VALİLİĞİ İL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ ISPARTA 2004 YILI İL ÇEVRE DURUM RAPORU ISPARTA 2005

3

4 T A K D İ M İnsanoğlu, yaratılışından bugüne kadar çevresi ile sürekli iletişim halinde olmuştur. Her geçen gün daha da artan üretim hırsı, doğal kaynakların insafsızca tüketilmesi ve yüksek oranlara ulaşan nüfus artışının oluşturduğu çevre problemleri ile üzerinde yaşadığı çevreyi kirletir ve doğal dengesini bozar. Diğer taraftan ise kirlenen ve bozulan doğal çevresini nasıl tamir edeceğini düşünür. 21.asıra girdiğimiz bu günlerde sanayi toplumundan bilgi toplumuna geçen insanoğlu, tüm dünyada tahrip edilmiş ve kirletilmiş bir ÇEVREYİ onarıp yeniden eski haline getirmenin ne kadar pahalı ve zor bir iş olduğunu anladıkça, kalkınmanın gereği olan faaliyetleri; Çevreyi kirletmeden, tahrip etmeden ve çevre dostu teknoloji ile yapmanın en akılcı bir yaklaşım olduğunu keşfetmiştir. Bilgi toplumu, çevrenin korunması, geliştirilmesi, iyileştirilmesi ve gelecek nesillere daha temiz bir çevre bırakılabilmesi amacıyla izlenmesi gereken yolun ULUSAL ÇEVRE YÖNETİMİ olduğunu görmüştür. Bu yöntem bizlere, sağlıklı bir çevre için tedaviden önce koruma, koruyarak kullanma ve geliştirerek koruma prensibini verir. Çevreyi kirletmede anahtar unsur olan insan, kirlettiği çevreyi temizlemesini de bilmeli ve en azından mevcut kaynakları koruyarak Anayasamızın 56. Maddesinde ifadesini bulan Herkesin sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahip olduğunu genç kuşaklara öğretmelidir. Unutulmamalıdır ki her şey insan ve onun mutluluğu içindir. Dolayısıyla tüm toplumumuzun çevre konusunda bilinçlendirilmesi, çevreye duyarlı ve kalıcı davranışların geliştirilmesi zorunludur. İlimizin çevre değerleri açısından bugünkü durumunu ortaya koymak amacıyla İl Çevre ve Orman Müdürlüğünce hazırlanan ve İlimizin Çevre Envanterine de esas teşkil edecek, bu raporun ilgililere faydalı olacağı inancı ile emeği geçenlere teşekkür ederim. İsa PARLAK Isparta Valisi

5 Ö N S Ö Z 21.Yüzyıla girdiğimiz bugünlerde insanoğlu; yaşadığı dünyanın ciddi boyutlarda kirlendiğini, sınırlı olan doğal kaynakların artan nüfus karşısında hızla tükendiğini ve kendi elleriyle kurduğu teknolojinin bilinçsizce kullanılması neticesinde bozulan çevrenin kendisini mutsuz ettiğini görmeye başlamıştır. Tahrip edilmiş ve kirletilmiş bir çevreyi onarıp, temizleyip yeniden sağlıklı ve dengeli bir hale getirmenin nedenli güç ve pahalı bir iş olduğunu anlayan toplumlar, kalkınmanın gereği olan faaliyetlerin, çevreyi tahrip etmeden ve kirletmeden yerine getirmenin en akılcı bir yaklaşım olduğunu kabul etmişlerdir. İnsanlığın bilim ve teknolojiden vazgeçerek doğayı koruması da mümkün değildir. Bilim ve teknoloji kendi başına bizatihi üstün değerler değildir. Ancak, insan hayatı açısından anlam sahibidirler. Yapılması gereken bilim ve teknolojiyi, sürdürülebilir kalkınma modeli içerisinde çevre problemlerini asgariye indiren hizmet sektörlerinde kullanmaktır. Ülkemizde de çevreye duyarlı yüksek teknolojiye yöneliş söz konusudur. Bu yönelişi bilimsel bir temele kavuşturmak ve oturtmak için ileri teknoloji parkları ile önemi anlaşılan araştırma ve geliştirme laboratuarları kurulmaktadır. Çocuklarımıza daha sağlıklı ve temiz bir çevre bırakabilmek için, çevre bilincine erişmiş, araştıran, geliştiren, çevreyi kirletenleri uyaran, olumlu davranış alışkanlıkları kazanan bir nesil yetiştirmek zorundayız. İlimizin çevre değerleri açısından bugünkü durumunu ortaya koymak amacıyla hazırladığımız bu raporun; çevre sorunlarının tanınması ve çözüm yollarının aranmasında, çevreyle ilgili araştırma, inceleme yapanlara hareket noktası olması ve ışık tutabilmesi amacıyla hazırlanmıştır. Bu raporun hazırlanmasında yardımcı olan kurum, kuruluş ve kişiler ile emeği geçen personellerimize teşekkür ederim. Tayfun BÜYÜKKÜPÇÜ İl Çevre ve Orman Müdürü

6 H A Z I R L A Y A N L A R ADI ve SOYADI ÜNVANI Tayfun BÜYÜKKÜPÇÜ Mustafa ZORLU Süleyman DOĞAN İl Çevre ve Orman Müdürü Çevre Yönetimi ve ÇED Şube Md. Biyolog Kapak ve Sayfa Düzeni / Dizgi ve Baskı ADI ve SOYADI Süleyman DOĞAN ÜNVANI Biyolog

7 GİRİŞ GEREKÇE İlimizin çevre değerlerinin nicelik ve niteliklerinin tespit edilmesi, bilgi ve dokümanların toplanması, sınıflandırılması ve ilgililere sunulması ÇEVRE ENVANTERİ oluşturmakla mümkündür. AMAÇ Bu Envanter ile Isparta İlinin çevre değerleri açısından hali hazır durumunu ortaya koymak amaçlanmıştır. Her bir kamu kurum ve kuruluşu kendi görev alanı içerisinde İlimize ait bilgi ve dokümanları gösteren çalışmalar yapmışlardır. Bu çalışmada farklı kurumlarda bulunan, çevreyle ilgili tüm bilgi ve dokümanların tek bir kaynakta toplanması hedeflenmiştir. KAPSAM Çevre Durum Raporu hazırlanırken konuların yer alacağı, ana başlıkların uluslararası çevre enformasyon sistemleriyle uyumlu olmasına özen gösterilmiştir. Raporda başlıklar oluşturulurken aşağıdaki kriterler dikkate alınmıştır; I - Çevreyi etkileyen faktörler II - Çevreyi kirleten faktörlerden etkilenen alıcı ortamlar III - Ulusal ve uluslararası kabul edilmiş çevre politikaları, İlimize ait olan veriler ilgili kurum ve kuruluşlardan, üniversitelerden elde edilip ön değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Böylece bilgi haline gelen veriler, ilgili başlıklar altında değerlendirilmiştir.

8 İ L Ç E V R E D U R U M RAPORLARI R E H B E R İ A N A K O N U B A Ş L I K L A R I. (A) COĞRAFİ KAPSAM... 1 (B) DOĞAL KAYNAKLAR (C) HAVA ( ATMOSFER VE İKLİM ) (D) SU (E) TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI (F) FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER (G) TURİZM (H) TARIM VE HAYVANCILIK (I) MADENCİLİK (J) ENERJİ (K) SANAYİ VE TEKNOLOJİ (L) ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME (M) YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS (N) ATIKLAR (O) GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM (P) AFETLER (R) SAĞLIK VE ÇEVRE (S) ÇEVRE EĞİTİMİ (T) ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMA

9 --- HARİTALAR --- ISPARTA İLİ İL VE İLÇE SINIRLARI... 9 ISPARTA İLİ TOPOĞRAFİK DURUM ISPARTA İLİ JEOLOJİ HARİTASI (1) ISPARTA İLİ JEOLOJİ HARİTASI (2) ISPARTA İLİ JEOLOJİ HARİTASI (3) ISPARTA OVASI SU BÖLÜM HATTI JEOLOJİ HARİTASI ISPARTA İLİNDE BULUNAN TURİSTİK YERLER ISPARTA İLİ SANAYİ SEKTÖRLERİ ISPARTA KENTSEL YENİLEME ALANI ISPARTA İLİ DEVLET YOLLARI ISPARTA YOL SATIH DURUMU ISPARTA İLİNDE ŞEHİR KÖY NÜFUSU VE NÜFUS YOĞUNLUĞU GRAFİKLER --- ESME SAYILARINA GÖRE RÜZGAR DİYAGRAMI ESME HIZLARINA GÖRE RÜZGAR DİYAGRAMI ORMAN AĞAÇLARININ KAPSADIĞI ALANLAR ORMAN ARAZİLERİNİN DAĞILIMI TARIM ARAZİLERİNİN CİNSİ VE MİKTARLARI ISPARTA İLİ ARAZİ KULLANIMI İLİMİZDEKİ TARIM ARAZİLERİNİN SINIFLANDIRILMASI BİTKİ GRUPLARI VE EKİLİŞ ALANLARI ISPARTA MERKEZ VE İLÇELERİNDE 2000 YILI İTİBARİYLE NÜFUS ORANI SAYIM YILLARINA GÖRE ŞEHİR VE KÖY NÜFUSLARI ISPARTA İLİ GÜRÜLTÜ ÖLÇÜM GRAFİĞİ FOTOĞRAFLAR --- İLİMİZİN TURİSTİK DEĞERLERİNDEN BAZI GÖRÜNTÜLER (1) İLİMİZİN TURİSTİK DEĞERLERİNDEN BAZI GÖRÜNTÜLER (2) ISPARTA NIN UYDU GÖRÜNTÜLERİ ISPARTA DAN ESKİ EV ÖRNEKLERİ İLİMİZDEN GÖRÜNTÜLER İLİMİZDEN GÖRÜNTÜLER

10 ---- TABLOLAR ---- A COĞRAFİ KAPSAM ISPARTA İLİNİN İLÇELERİ. 7 İLİMİZDE BULUNAN OVA, YAYLA, DAĞ VE TEPELER. 8 B DOĞAL KAYNAKLAR ENERJİ KAYNAKLARI 21 ORMAN AĞAÇLARININ KAPSADIĞI ALANLAR İLİMİZDEKİ SULAK ALANLAR. 27 ISPARTA İLİNDEKİ HES TESİSLERİ. 31 ISPARTA İLİ GENEL YER ALTI SUYU DURUMU C HAVA (ATMOSFER VE İKLİM) ISPARTA İLİ YILLIK ORTALAMA RÜZGAR HIZI (M/S) ISPARTA İLİ YILLIK EN HIZLI ESEN RÜZGARIN YÖNÜ. 46 ISPARTA İLİ YILLIK EN HIZLI ESEN RÜZGARIN HIZI (M/S).. 46 ISPARTA İLİ YILLIK ORTALAMA FIRTINALI GÜN SAYISI 46 ISPARTA İLİ YILLIK ORTALAMA KUVVETLİ RÜZGARLI GÜN SAYISI. 46 ISPARTA İLİ YILLIK ORTALAMA YEREL BASINÇ (hpa) 47 ISPARTA İLİ YILLIK ORTALAMA EN YÜKSEK YEREL BASINÇ (hpa). 47 ISPARTA İLİ YILLIK ORTALAMA EN DÜŞÜK YEREL BASINÇ (hpa) 47 ISPARTA İLİ YILLIK ORTALAMA BUHAR BASINCI (hpa).. 47 ISPARTA İLİ ORTALAMA BAĞIL NEM (%) 47 ISPARTA İLİ EN DÜŞÜK BAĞIL NEM (%) ISPARTA İLİ YILLIK ORTALAMA SICAKLIK ( C). 48 ISPARTA İLİ YILLIK ORTALAMA EN DÜŞÜK SICAKLIK ( C) 48 ISPARTA İLİ YILLIK ORTALAMA EN YÜKSEK SICAKLIK ( C). 48 ISPARTA İLİ YILLIK EN YÜKSEK SICAKLIK GÜNÜ 48 ISPARTA İLİ YILLIK EN YÜKSEK SICAKLIK YILI 48 ISPARTA İLİ GÜNLÜK EN YÜKSEK SICAKLIK. 48 ISPARTA İLİ GÜNLÜK EN YÜKSEK SICAKLIK FARKI 48 ISPARTA İLİ YILLIK ORTALAMA BUHARLAŞMA (mm). 48 ISPARTA İLİ GÜNLÜK EN ÇOK BUHARLAŞMA (mm).. 48 ISPARTA İLİ ORTALAMA TOPLAM YAĞIŞ MİKTARI (mm) 49 ISPARTA İLİ GÜNLÜK EN ÇOK YAĞIŞ MİKTARI (mm) 49 ISPARTA İLİNDE YAĞIŞIN ( > = 1 mm ) OLDUĞU GÜNLER SAYISI.. 49 ISPARTA İLİ ORTALAMA KAR YAĞIŞLI GÜNLER SAYISI. 49 ISPARTA İLİ ORTALAMA KAR ÖRTÜLÜ GÜNLER SAYISI. 49 ISPARTA İLİ ORTALAMA EN YÜKSEK KAR ÖRTÜSÜ KALINLIĞI (CM). 49 ISPARTA İLİ YILLIK ORTALAMA SİSLİ GÜNLER SAYISI.. 49 ISPARTA İLİ YILLIK ORTALAMA DOLULU GÜNLER SAYISI 49 ISPARTA İLİ YILLIK ORTALAMA KIRAĞILI GÜNLER SAYISI TÜRKİYE DE BAZI KİRLETİCİLER İÇİN HAVA KALİTESİ SINIR DEĞERLERİ ve KIŞ DÖNEMİ AYLIK SO 2 ÖLÇÜM SONUÇLARI YILLARINDA SO 2 VE DUMAN DEĞİŞİMİ VE KIŞ DÖNEMİ PM ÖLÇÜM SONUÇLARI. 55 HAVA KİRLETİCİLERİNİN BİTKİLER ÜZERİNDE YAPTIĞI TAHRİBATLAR.. 57 EN ÇOK RASTLANAN HAVA KİRLETİCİLERİ D SU ISPARTA İLİ YILLARA GÖRE PESTİSİT KULLANIMI (TON).. 74 E TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI İLİMİZİN TOPRAK DAĞILIMI 77 İLİMİZDE ARAZİ VARLIĞI. 79 TARIM ARAZİLERİNİN SINIFLARI.. 79 TARIM ARAZİLERİNİN KULLANIMI ISPARTA İLİ TOPRAĞININ KİREÇ MİKTARI.. 81 ISPARTA İLİ TOPRAĞININ REAKSİYONU (ph). 82

11 ISPARTA İLİ TOPRAĞININ ORGANİK MADDE MİKTARI 83 ISPARTA İLİ TOPRAĞININ TOTAL TUZ MİKTARI 84 F FLORA, FAUNA VE HASSAS YÖRELER ORMAN ÜRÜNLERİ VE KAPLADIĞI ALANLAR 86 ARKEOLOJİK SİT ALANLARI 109 SULAK ALANLAR VE YERLERİ 112 G TURİZM İLİMİZDE BULUNAN KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI NDAN İŞLETME BELGELİ KONAKLAMA TESİSLERİ İLİMİZDEKİ KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI NDAN YATIRIM BELGELİ TESİSLER İLİMİZDE BULUNAN KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI NDAN İŞLETME BELGELİ MÜSTAKİL EĞELNCE YER. 134 İLİMİZDE BULUNAN KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI NDAN BELGELİ SEYAHAT ACENTALARI İLİMİZDE KONAKLAMA YAPAN KİŞİLERİN MİLLİYETLERİNE GÖRE LİSTESİ ( 6 AYLIK 2005 ). 137 H TARIM VE HAYVANCILIK İLİMİZDE YETİŞEN BİTKİLER VE EKİLİŞ ALANLARI. 140 İLİMİZDE BUĞDAYGİL ÜRETİMİ. 141 İLİMİZDE BAKLAGİL ÜRETİMİ 141 İLİMİZDE YEM BİTKİLERİ ÜRETİMİ İLİMİZDE ENDÜSTRİYEL BİTKİLER ÜRETİMİ. 141 İLİMİZDE MEYVE ÜRETİMİ İLİMİZDE SEBZE ÜRETİMİ 142 İLİMİZDE SÜS BİTKİLERİ ÜRETİMİ. 142 İLİMİZDE HAYVANSAL ÜRÜNLERİN ÜRETİMİ 143 İLİMİZDE BÜYÜKBAŞ HAYVAN VE BÜYÜKBAŞ HAYVANCILIK İŞLETME SAYILARI İLİMİZDE KÜÇÜKBAŞ HAYVAN CİNSİ VE SAYILARI. 143 İLİMİZDE KÜMES HAYVAN CİNSİ VE SAYILARI. 143 İLİMİZDE SU ÜRÜNLERİ CİNSİ VE MİKTARI 144 İLİMİZDE ARICILIK KOVAN SAYISI 144 İLİMİZDE TARIMSAL FAALİYETLERDE KULLANILAN PESTİSİTLERİN CİNS. VE KULLANIM MİK. (2004). 146 CİNSLERİNE GÖRE GÜBRE KULLANIMI VE GÜBRELENEN ALAN. 147 I MADENCİLİK TAŞ OCAKLARI NİZAMNAMESİNE GÖRE FAALİYET GÖSTEREN İŞLETMELERİN LİSTESİ (1) 152 TAŞ OCAKLARI NİZAMNAMESİNE GÖRE FAALİYET GÖSTEREN İŞLETMELERİN LİSTESİ (2) 153 İŞLETİLEN MADEN SAHALARININ YER VE ÖZELLİKLERİ 154 J ENERJİ İLİMİZDE SU ENERJİ KAYNAKLARI İLİMİZDE BULUNAN MOBİL ENERJİ (DİZEL) SANTRALI İLİMİZDEKİ HİDROELEKTRİK ENERJİ SANTRALLARI. 159 SEKTÖRLER TARAFINDAN TÜKETİLEN ENERJİ (kwh). 160 K SANAYİ VE TEKNOLOJİ SANAYİNİN İLÇELERE GÖRE DAĞILIMI ( 1 ) SANAYİNİN İLÇELERE GÖRE DAĞILIMI ( 2 ) SANAYİNİN İLÇELERE GÖRE DAĞILIMI ( 3 ) SANAYİNİN İLÇELERE GÖRE DAĞILIMI ( 4 ) SANAYİNİN İLÇELERE GÖRE DAĞILIMI ( 5 ) ACİL DURUM PLANI İÇERİSİNDE YER ALAN İŞLETMELER. 172 L ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME ISPARTA VE İLÇELERİ ENERJİ İLETİM HATTI UZUNLUKLARI 175 TRAFO MERKEZLERİNİN KURULU GÜÇLERİ ISPARTA İLİ YOL SATIH DURUMU. 176 DEVLET YOLLARI ÜZERİNDEKİ SEYİR VE TAŞIMA TRAFİK YÜKÜ ISPARTA İL SINIRLARI İÇERİSİNDE BULUNAN DEVLET VE İL YOLLARI. 177 İLİMİZDEKİ TOPLAM ARAÇ SAYISI (İLÇELER DAHİL) İLİMİZDEKİ TOPLAM TELEFON ŞEBEKE KAPASİTESİ İLİMİZDEKİ BAZ İSTASYONLARI KOORDİNAT VE ANTEN BİLGİLERİ

12 M YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS İLİMİZİN ARAZİ KULLANIM DESENİ İLE İLGİLİ OLARAK MEVCUT ARAZİ KULLANIM DURUMU 188 İLİMİZDEKİ MAHALLELER VE KİŞİ SAYISI İLİMİZDEKİ OKULLAR VE ÖĞRENCİ SAYISI 193 MERKEZİMİZ İTİBARİYLE SON 9 YILIN NÜFUS OLAYLARI. 199 NÜFUSUN YILLARA GÖRE DEĞİŞİMİ. 202 İLİMİZ MERKEZ VE İLÇELERİ 2000 YILI NÜFUSU İL VE İLÇELERİN NÜFUS YOĞUNLUKLARI. 205 SAYIM YILLARINA GÖRE ŞEHİR VE KÖY NÜFUSLARI. 205 MESLEK GRUPLARINA GÖRE İŞSİZLİK SAYISI N ATIKLAR ÇÖP BİLEŞENLERİ VE YÜZDE DAĞILIMLARI ATIKLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ 213 O GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM TAŞITLARIN GÜRÜLTÜ SEVİYELERİ (Db). 216 GÜRÜLTÜ DÜZEYLERİNE KARŞI ÇALIŞMA SÜRELERİ. 217 GÜRÜLTÜDE KULLANIM ALANLARINA GÖRE KABUL EDİLEBİLİR SES BASINCI DÜZEYİ. 217 YERLEŞİM ALANLARINDA OLUŞAN GÜRÜLTÜ ISPARTA İLİ GÜRÜLTÜ ÖLÇÜM ORTALAMALARI. 218 R SAĞLIK VE ÇEVRE SAĞLIK KURUMLARININ ISPARTA İLİ MERKEZİ VE İLÇELERİNE GÖRE DAĞILIMI. 240 İLİMİZDE BİLDİRİMİ ZORUNLU HASTALIKLARIN DAĞILIMI. 241 İLİMİZDE SU VE GIDA KONTROL ÇALIŞMALARI İLİMİZDE AŞI ÇALIŞMALARI 244 İLİMİZDE BEBEK ÖLÜMLERİ SAYISI. 244 İLİMİZDE 2004 YILI VERİLERİNE GÖRE BÜTÜN ÖLENLERİN YAŞ VE CİNS GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI S ÇEVRE EĞİTİMİ İLİMİZDE BULUNAN GÖNÜLLÜ KURULUŞLAR T ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMA ISPARTA İLİ ÇEVRE KURULUNCA VERİLEN ÇEVRESEL ETKİLERİ ÖNEMLİDİR/ÖNEMSİZDİR KARARLARI (1). 257 ISPARTA İLİ ÇEVRE KURULUNCA VERİLEN ÇEVRESEL ETKİLERİ ÖNEMLİDİR/ÖNEMSİZDİR KARARLARI (2). 258 ISPARTA İLİ ÇEVRE KURULUNCA VERİLEN ÇEVRESEL ETKİLERİ ÖNEMLİDİR/ÖNEMSİZDİR KARARLARI (3). 259 ISPARTA İLİ ÇEVRE KURULUNCA VERİLEN ÇEVRESEL ETKİLERİ ÖNEMLİDİR/ÖNEMSİZDİR KARARLARI (4). 260 ISPARTA İLİ ÇEVRE KURULUNCA VERİLEN ÇEVRESEL ETKİLERİ ÖNEMLİDİR/ÖNEMSİZDİR KARARLARI (5). 261 ISPARTA İLİ ÇEVRE KURULUNCA VERİLEN ÇEVRESEL ETKİLERİ ÖNEMLİDİR/ÖNEMSİZDİR KARARLARI (6). 262

13 ( A ). COĞRAFİ KAPSAM A.1. GİRİŞ Isparta İli, Akdeniz Bölgesi nin batı bölümünde Göller Bölgesi denilen iç kesimde yer alır. Psidia nın önemli yerleşme merkezlerinden biri olup, M.Ö. Hitit, Frig ve Lidya medeniyetlerine sahip olmuş, daha sonra Makedonyalılar, Selevkoslar, Romalılar, Selçuklular, Hamitoğulları ve nihayet Osmanlı egemenliğine girmiştir. Isparta, 1923 yılında vilayet olmuş ve cumhuriyetle birlikte büyük gelişmeler göstermiştir. Yüzölçümünün % 68 ini dağların oluşturması, arazinin darlığı ve tarıma çok elverişli olmaması, halkın daha çok zanaatla uğraşmasına sebep olmuştur. Yakın zamana kadar halkın başlıca geçim kaynağı halıcılık, gülcülük tarımı, su ürünleri ve orman ürünleri teşkil etmiştir. Arazinin sulanması ile birlikte meyvecilik ve meyve sanayi ile kozmetik sanayi, son zamanlarda tekstil sanayinde de gelişmeler görülmektedir. Tarihçe Isparta nın yerleşim tarihi, yazılı tarih öncesi bir dönem olan Üst Paleolitik Dönem ile başlamaktadır. M.Ö li yıllarda ise Psidia Bölgesi Luvi ve Arzava topluluklarının yerleşme alanıydı. Hititler siyasi bir güç olarak ortaya çıktıktan sonra yörede yüzyıllarca süren çatışmalara karşılık Arzava ülkesi üzerinde kesin bir egemenlik kuramamışlardır. M.Ö lü yıllarda Ege Göç Kavimleri adı verilen topluluklar, Balkanlardan gelerek, Anadolu nun siyasi yapısını bütünü ile değiştirdikleri gibi Arzava ülkesi Konfederasyonunun da siyasi varlığına son vermişlerdir. Bu toplulukların en önemlisi olan Frigler, M.Ö. 8. yüzyıldan sonra giderek güçlerini kaybetmiş ve M.Ö. 690 da bu topraklarda Lidya Devleti egemenliği kurulmuştur. Daha sonra Kimmer Sapardailer sürekli akınlarla Lidyalıları oldukça zor durumda bırakmışlarsa da Isparta yöresinde uzun süreli bir yerleşik güç oluşturamamışlardır. Yöre, M.Ö. 546 da Perslerin egemenliğine girmiş ve M.Ö. 334 e kadar da onların egemenliğinde kalmıştır. Bu tarihten sonra yöreye Büyük İskender hakim olmuştur. Helenistik dönemde Minassos (Minasın) dikkati çeken bir yerleşim yeri olarak görülmektedir. M.Ö. 323 de Büyük İskender in ölümü üzerine, Isparta sırasıyla Bergama Krallığı nın, Seleukosların, son olarak da M.Ö. 190 da Romalıların yönetiminde bulunmuştur. Roma egemenliği M.S. 395 e kadar sürmüştür. 395 yılında Bizans egemenliği başlamış, Selçukluların Batı Anadolu da denetimi kesin olarak ellerine aldıkları, 1204 yılına kadar devam etmiştir. Isparta ve çevresi, Ortaçağda İslam Devletleriyle Bizanslılar arasında savaşlarda faal bir rol oynadı. 714 yılında Abbasiler döneminde güçlü bir Arap ordusu Isparta yı almayı 1

14 başardıysa da bir süre sonra Bizans birlikleri şehri geri aldı. İslam devletlerinin Anadolu ya akınları 10. yüzyıla kadar sürdü. M.Ö. 6. yüzyılda kurulduğu sanılan ve Saporda, Heraklios, Baransis, Barenon yada Bareos adlarıyla anılan Baris kenti, Bizans döneminde Anatolikon Theması nın sınırları içinde yer almakta olup, Eis Barida adıyla anılıyordu. 8. yüzyıl başlarında kısa bir süre Abbasi yönetimine giren kentin adı Arap kaynaklarında Sabarta olarak geçmektedir. Selçuklu tarihçisi İbn Bibi, Isparta Kale ve Vilayetinin Anadolu Selçuklu Sultanı III. Kılıç Arslan zamanında, 1204 yılında Selçuklular tarafından fethedildiğini yazmaktadır. Isparta merkezinde Selçuklulardan günümüze intikal etmiş olan en eski Selçuklu eseri olan Ulu Cami 1299 tarihini taşımaktadır. İbn Bibi, Isparta yı havası ve suyuyla meşhur bir vilayet olarak anlatmaktadır. Isparta yöresi, 1300 yılında Hamitoğullarının egemenliği altına girmiştir. Hamitoğulları Beyliği döneminde Isparta ya gelmiş olan ünlü seyyah İbni Batuta, şehri bakımlı, zengin çarşıları olan, sayısız ırmak, bağ ve bahçeleri bulunan güzel bir belde olarak tanımlamakta, hisarının yüksek bir dağ üzerinde olduğunu belirtmektedir. Hamitoğlu Kemalettin Hüseyin Bey, 1380 yılında yaptığı bir antlaşmayla Isparta yı Eğirdir, Karaağaç, Beyşehir, Seydişehir ve Yalvaç ile birlikte 80 bin altın karşılığında Osmanlı Devletine vermiştir yılında Kemalettin Hüseyin Bey in ölümüyle Osmanlı topraklarına kesin olarak katılmıştır. Osmanlı topraklarına katılan Isparta, merkezi yönetime, merkezi Kütahya olan Anadolu Eyaletinin bir sancağı olarak katıldı. Bu yeni sancağın yönetimi Kutlu Bey e verildi. Kutlu Bey, 1417 yılında Ulu Cami yi onartmış ve bu cami günümüze kadar ayakta kalmıştır. Zaman zaman Osmanlılarla Karamanoğulları arasında el değiştiren Hamit ili, II. Murad döneminde kesin olarak Osmanlılara katıldı. Sancak Beyliğine de Şarapdar İlyas Bey atandı. Hamit ilinin kesin olarak Osmanlı mülkü olmasından sonra Isparta, sancak merkezi olmuş ve bu idari statüsü Eğirdir ile birlikte yürütülmüştür. Isparta nın Hamitli Sancağının merkezi olarak önem kazanması Kanuni Sultan Süleyman Devrinden itibaren başlamıştır. Bu dönemde tutulan kayıtlar (Tahrirler) Isparta nın sosyal ve ekonomik durumunu açıklamaktadır yılındaki tahrirde Isparta nın, Çeribaşı, Debbağlar, İskender, Cami, İğneci, Farsaklar, Gebran (Hıristiyan mahallesi), Mescid-i Suyuğa Bey, Mescid-i Fazlulah, Mescid-i Hisar Efendi, Mescid-i Süle, Mescid-i Karaağaç, Mescid-i Hocaoğlu, Dere, Yenice ve Doğancı adlarıyla anılan 17 mahalleye sahip olduğu görülmektedir. 2

15 Dokumacılık, boyacılık son derece gelişmiş bulunuyordu. İdari, askeri görevlilerin tımarları yanında, kentte Padişah hasları da vardı yılındaki tahrirde ise Hocaoğlu Mahallesi dahil olmuş, yeni kurulan İlisucu, Hacı Elfi, Evren, Yayla, Leblebici (Keçeci), Mescid-i Hacı İvaz ve Mescid-i Tavasoğlu Mahalleleri ile birlikte mahalle sayısı 23 e çıkmıştır. Ayrıca Hıristiyan Mahallesinin Zimmiyan adıyla bulunduğu görülmektedir. Isparta, çalışkan sancak beyleri dönemlerinde önemli imar faaliyetlerine sahne olmuştur. Firdevs Bey zamanında Mimar Sinan ın eserleri arasında sayılan cami ve bedesten yaptırılmıştır. Firdevs Bey Cami ve Mimar Sinan Cami olarak anılan cami ile bedesten, cami vakfı Arasta olarak hizmet vermiştir. Sancağın ve şehrin asayişi 16. yüzyılın sonlarından itibaren bozulmaya başlamış ve Suhte İsyanları ile uzun süre uğraşmak zorunda kalınmıştır tarihli bir emirden anlaşıldığına göre, hizmete çağrılan piyadelerin hiçbiri görevi başına gelmemiş, bir kısmı kaybolmuş, bir kısmı firar etmiş ve sancağın yayaları 200 kişiye düşmüştür. Daha sonra 18. yüzyılın başlarında görülen Celali İsyanları ve bu ayaklanmaları izleyen Büyük Kaçgunluk Devri nde Isparta zarar görmüş ve Isparta - Akşehir hattı bu ayaklanmalar sonunda ekonomik yönden gerilemeye başlamıştır. Özellikle 1645 te Isparta yöresinde ortaya çıkan Kara Haydar ile daha sonra oğlu Mehmet ve yardımcısı Katırcıoğlu nun soygun ve isyanları Isparta yöresinde büyük sosyal ve ekonomik çalkantılara sebebiyet vermiştir. Şehirde, daha önce meydana gelen ayaklanmalar yanında, sık sık meydana gelen deprem ve su baskınları gibi afetler de çeşitli zararlara yol açmıştır yılında Isparta yı ziyaret eden Fransız gezgin Paul Lucas, kenti, yün, deri ve afyon ticareti ile zengin bir kent olarak nitelerken deprem ve su baskınlarından çok zarar gördüğünü belirtmektedir yılında Gölcük krater gölünün taşması ile meydana gelen büyük bir sel, Tekke ve Yaylazade mahallelerini tümüyle tahrip etmiştir. Kültür Varlıkları Isparta, yazısız ve yazılı tarih dönemlerinin hemen hemen bütün dönemlerinden izler taşımaktadır. Bu izler araştırılmakta, tarih ve turizm değeri olarak sunulmaktadır. Baris Antik Kenti Isparta çok eski bir yerleşim merkezi olmasına rağmen merkezde antik kent kalıntıları bulunamamıştır. Karaağaç Mahallesi altında Evlenkene denilen bölgede tamamen toprak altında kalmış bir antik kent bulunduğu sanılmaktadır. Bu yörenin bazı temel kazılarında, M.Ö. 3. yüzyıla ait sikkeler bulunmuştur. Buradaki antik kent Baris in Gölcük Gölünün taşması sonunda toprak altında kaldığı sanılmaktadır. Baris 3

16 antik kentinin Kılıç Kasabası yakınında Fari de olduğu da varsayımlar arasındadır. Baris in Hellenistik Çağdan itibaren Roma Dönemi sonuna kadar sikke basan bir kent olduğu bilinmektedir. Minassos Antik Kenti Minassos hakkında kesin bir bilgi yoktur. Ancak Minasın denilen Minas Çayı etrafında olduğu sanılmaktadır. İçme suyu ile ünlü Minasos tan Bayat ta bulunan Sidera antik kentine su kanalı kalıntıları mevcuttur. Minasın adı verilen mevkide yapılan kazılarda, antik kent duvar kalıntıları ile Roma Dönemini tarihlendiren seramik parçaları bulunmuştur. Sikkeler de Minassos ve Adraza yazılarına rastlanmıştır. Timbria Antik Kolonisi Antik yazarlardan Strabon ( M.Ö. 570) da Pisidia şehri olarak geçer. Yılanlı ovası, Akçaşar Köyü yakınlarındaki bir tepe üzerinde kurulmuştur. Eurymedon ( Köprüçay Nehri) yakınındadır. Antik kentte bugün bazı bina temelleri görülebilir. Şehir Helenistik dönemden M.S. 238 yılına kadar sikke basmıştır. Prostanna Antik Kenti Pisidia şehirlerinden bir tanesidir. Eğirdir Sivrisinin arka tarafından Camii Yayla üzerindedir.şehrin kesin yeri L. Robert tarafından Bedre Köyünün yukarısındaki Yazılıkaya da bulunan bir sınır yazıtı ile tespit edilmiştir. Bu yazılı prostanna ile Parlais İl sınır yazıtı idi. Antik kennte sınır duvarları ve bazı bina temelleri vardır. Şehrin Akropolis 200 m. yükseklikte kurulmuştur. Sur duvarları içerisinde dikdörtgen şeklinde bir bina vardır. Bu bina bir tapınaktır. Diğer üç bina ise halka ait binalardır. Bizans dönemine ait hiçbir kalıntı yoktur. Parlais Antik Kenti Roma kolonisi olarak kurulmuştur. Diğer koloni şehirlerinin en küçüğüdür. Bugünkü Barladır. Görünürde herhangi bir kalıntısı yoktur. M.Ö. 1.yy den itibaren sikke basmaya başlamıştır. M.Ö. 25 yılında Galata Eyaletine dahil edilen şehrin adı Colonia Julia Augusta Parlais tir. Tymandos (Yassıören) Antik Kenti Yassıören Kasabasında bulunan bir antik kenttir. Kalıntıları günümüze kadar ulaşmayan antik kente ait bazı mimari bloklara Senirkent ilçe merkezinde ve Yassıören Kasabasında rastlanmaktadır. Tol Harabeleri Yenişarbademli İlçesi ovasında Konya İl sınırları içerisinde Gölkaya köyünde yer alır. Beyşehir Gölü kenarındadır. Kapıkaya Harabeleri Isparta Merkez İlçe ye bağlı Güneyce Köyü yakınında Kapıkaya mevkiindedir. Harabeler üzerinde kesin bir yazıt olmamakla beraber şehrin hellenistik dönemden kaldığı kesindir. Şehirden bazı duvar kalıntıları ile mimari bloklar görülmektedir. Aliköy Höyük Isparta nın 8 km. doğusunda, Aliköy ün 2 km. batısında Harımarkası mevkiindedir. 150 X 100 m. boyutlarında 7 m. yüksekliğindedir. Höyükte İlk Tunç Çağı ve Kalkolitik Çağ yerleşmesi vardır. 4

17 Kanlı Höyük Isparta nın 7 km. doğusunda Isparta - Eğirdir asfaltının 25 m. güneyindedir. 15 X 25 m. boyutlarında yüksekliği 2 m. kadardır. Erken ve geç Kalkolitik ile İlk Tunç Çağı yerleşmesi mevcuttur. Gökçe Höyük Büyük Gökçeli Kasabası nın 2 km. batısında Isparta - Eğirdir karayolunun 100 m. güneyindedir. İlk Tunç Çağ yerleşmesi olan höyük 50 X 100 m. boyutlarında ve 4 m. yüksekliktedir. Kızıl Höyük Isparta nın kuzey doğusundaki Kuleönü kasabasının 1.5 km. kuzey doğusundadır. 100 X 50 m. boyutlarında ve 2 m. yüksekliğindedir. Tuğ Höyük Isparta nın 12 km. kuzeyindeki Bozanönü köyünün kuzeyinde olup üzerinde bir kaç ev vardır. 80 X 100 m. boyutlarında ve 4 m. yüksekliğindedir. Senirce Höyük Senirce köyünün batısında Isparta-Burdur karayolunun 500 m. doğusundadır. 50 X 100 m. boyutunda ve 4 m. yüksekliğindedir. Kutlu bey Cami ( Ulu Cami ) I. Murat zamanında, Hamit İli ne tayin edilen Kutlubey tarafından onartılmıştır. Bir çok tamir ve eklerle orjinalliğini kaybetmiş olan caminin, 1488 tarihinde yaptırıldığı, vakfiyesinden anlaşılmaktadır. Kutlubey Cami, yapısının sağlamlığı nedeniyle asırlardan beri ayakta durmaktadır. Firdevs Paşa Cami ( Mimar Sinan Cami ) Isparta Valisi Firdevs Bey tarafından yaptırılmış olan cami, 1561 yılında inşa edilmiştir. Beş kubbeli, son cemaat mahalli ve geniş merkezi kubbesiyle dikkat çeker. Hızırbey Cami Keçeci Mahallesi nde bulunan bu cami, Hamitoğullarından Dündar Bey in kardeşi Hızır Bey in yaptırdığı, mevcut kaynaklardan anlaşılmaktadır. İplik Cami ( Hacı Abdi Cami ) Halk dilinde İplikçi Cami diye de anılan bu yapı 1554 te Ispartalı zenginlerden Abdi Ağa tarafından yaptırılmıştır. Bu caminin yakınlarındaki bir evde doğup büyümüş olan Sadrazam Halil Hamdi Paşa, 1781 de caminin sağ ve sol cephelerini yıktırıp genişletmiştir. Aya Baniya Kilisesi Isparta Merkez İlçe, Turan Mahallesi ndedir yıllarında yapıldığı tahmin edilmektedir. Dikdörtgen planlı, üç nefli ve apsislidir. Kuzey, batı ve doğudan birer giriş kapısı vardır. Çatı ahşap ve üzerleri alçı ile sıvanmıştır. Kilise 1993 yılında restorasyon kapsamında onarıma alınmıştır. Aya İshotya Kilisesi Isparta Merkez İlçe Doğancı Mahallesi ndedir. Kilisenin yapım tarihi 1857 dir. Bununla ilgili yazıt ana nef girişindedir. Yapı doğu - batı yönünde narhtexli ve üç neflidir. Dış duvarlar yerel taş köfke ile yapılmıştır. Batı, kuzey ve güneyden birer girişi vardır. Kuzey giriş üzerinde dışarı taşkın ve iki sütun üzerine oturan yağmurluk vardır. Yapının çatısı çapraz tonozlarla ve köfke ile örtülmüştür. Neflerin 5

18 yükseltisi çatıda izlenir ve üçgen alınlıklarda yuvarlak ve dikdörtgen pencereler yer alır. Narhtex girişi üzerinde çan kulesi yer alır. Kilisenin iç alçı sıvaları dökülmüştür. Aziz Paul Kilisesi Yalvaç İlçesinin 1 km. kuzeyinde Pisidia Antiocheia Antik Kenti içerisinde yer almaktadır. Kentin en büyük kilisesi olup, şehrin surlarına bitişik ve Roma Hamamının 200 m. güneyinde yer almaktadır. İlk Hıristiyan Kiliselerinden olan bazilikal planlı yapı, bir sinegog üzerine inşa edilmiştir. Yalvaç Antiocheia Antik Kentinde bulunan Aziz Paul Kilisesi adını, kenti ziyaret eden Aziz Paul den almaktadır. Aziz Paul, Roma vatandaşı olma hakkını elde ettikten sonra Saul ve Hananya tarafından vaftiz edilerek Paul adını almıştır. Aziz Paul, Aziz Barnabas ile birlikte İ.S. 46 yılında kente gelerek buradaki sinegogta ilk resmi vaazını vermiştir. Bu gelişten sonra da Aziz Paul un kenti 2 defa ziyaret etmesi nedeniyle gerek kilise, gerekse Antiocheia Hıristiyanlık alemi için önem taşımaktadır. Milli Mücadele de Isparta Isparta, Sevr Antlaşması ile İtilaf Devletleri tarafından bölüşülen Anadolu da işgale uğramamış bölgelerimizden birisidir. Antalya, Burdur ve Konya üçgenini işgal eden İtalyanlar Isparta ya girememişlerdir. Isparta ya uzanan Yunan kuvvetlerini de Ispartalılardan oluşan Demiralay durdurmuştur. İlk Miting Böcüzade Süleyman Sami nin hatıratında; Yunan lehinde propaganda yapmak üzere, Isparta ya gelmekte olan Kara Yorgi ve Ali Ulvi adındaki şahısların Isparta dan Konya ya sürüldükleri gün, Hükümet Konağı önünde miting için 15 bin kadar ahali toplanmıştı şeklinde belirttiği mitingin yapıldığı gün, yapılan araştırmalar sonucu 11 Haziran 1919 günü yapılan, İzmir in işgalini kınama mitingine köylerden gelenlerle birlikte 15 bin civarında insanın katıldığı saptanmıştır. Yerli Rumları temsilen 9 papaz ve ruhani liderlerde Yunan işgalini protesto mitingine katıldılar. Konuşmalar başlamadan önce Hükümet konağı ile Özel İdare binası arasına siyah bayrak çekildi. İlk sözü Böcüzade Süleyman Sami aldı ve Wilson prensiplerinden bahsederek, işgalin yersiz olduğunu ve halkı isyana götüreceğini söyledi. Daha sonra Akkaşzade Süleyman Turgut halka hitap etti. Onun sonrasında Derelizade Hafız Hakkı, Hafız İbrahim Bey ve Isparta Mutasarrıfı Talat Bey sırasıyla halka konuştular. Bütün konuşma metinleri aynen İtilaf Devletleri temsilcilerine, Paris Barış Konferansı nda bildirildi. İkinci Miting Hafız İbrahim Bey in öncülüğünde 20 Haziran 1919 günü ikinci miting düzenlendi. Bu miting aynı zamanda silahlı bir gösteri niteliğinde idi. Bu miting hem Yunan hem de İtalyan işgaline bir tepki idi. Çünkü daha önce Antalya ya asker çıkaran İtalyanlar, Burdur ve Isparta istikametinde ilerlemekte idiler. Kasaba ve köylerden halk mitinge çağrıldı. Eli silah tutan bütün halk ellerinde pala, bıçak, tüfek ile hükümet 6

19 meydanını doldurdular. On sekiz bin kişinin katıldığı mitingte kürsüye çıkan Hafız İbrahim Bey halkı savaşa çağırdı. Bir hafta sonra İtalyanlar Antalya da istedikleri kuvvete ulaştıktan sonra Burdur u işgal ettiler. İtalyanların bu işgali büyük tepki gördü. İtalyan işgali yaklaşık iki yıl sürdü ve İtalyanlar 1921 yılının mayıs ayı ile haziran ayı arasında Burdur dan çekildiler. İtalyanlar 24 nisan günü Konya istasyonunu da işgal etmişlerdi. Isparta ise Burdur - Konya irtibatını kesen bir engel durumunda kalmıştı. Amaç tüm bölgeyi işgal etmek idi. Ancak İtalyanlar bu emellerine ulaşamadılar. Üçüncü Miting Isparta da işgal kuvvetlerine karşı oluşan tepkiden dolayı doğrudan işgale girişemeyen İtalyanlar, birkaç subay ve süvarileri ile Isparta ya gelerek asayiş gayesiyle küçük bir müfreze bulundurmak isteğinde bulundular. Ancak İtalyanların bu teklifi Ispartalılar tarafından tepki ile karşılandı yılında ağustos ayı ortalarında sekiz bin kişinin katıldığı bir protesto mitingi yapıldı. Sonunda İtalyan subay ve askerleri Isparta dan ayrılmak zorunda kalarak Antalya ya geri döndüler. A.2. İL VE İLÇE SINIRLARI TABLO.A.1 ISPARTA İLİNİN İLÇELERİ İlçe Adı Aksu Atabey Eğirdir Gelendost Gönen Keçiborlu A.3. Nüfus (2000) İlçe Adı 7 - Senirkent 8 - Sütçüler 9 - Şarkikaraağaç 10 - Uluborlu 11 - Yalvaç 12 - Yenişarbademli Nüfus (2000) İLİN COĞRAFİ DURUMU Isparta ili, Akdeniz bölgesinin batı bölümünde, Göller Bölgesi denilen iç kesiminde yer alır. İl, ve doğu boylamları ile, ve kuzey enlemleri arasındadır. Yüzölçümü 8933 km2 olan Isparta, doğudan Konya nın Beyşehir, Doğanhisar ve Akşehir, kuzey ve kuzeybatıdan Afyonkarahisar ın Çay, Şuhut, Dinar ve Dazkırı, batıdan ve güneybatıdan Burdur un Merkez, Ağlasun ve Bucak, güneyden ise Antalya nın Serik ve Manavgat ilçeleri ile çevrilmiştir. Toros Dağlarının en karakteristiklerini Davraz Dağı taşır. A.4. İLİN TOPOĞRAFYASI VE JEOMORFOLOJİK DURUMU Isparta ili, batısında 854 m. rakımlı Burdur Gölü, kuzeydoğusunda 916 m. rakımlı Eğirdir Gölü vb. düşük alanlar yanında doğusunda 2635 m. rakımlı Davraz Dağı ve 2046 m. rakımlı Dulup Tepe vb. yüksek alanlar içeren bir topografya göstermektedir. 7

20 Isparta il merkezinin bulunduğu alan ise yerel olarak 950 m. rakımlı bir plato görünümündedir. Bunun yanında Beyşehir Gölü batısında, 2892 m.ye varan yüksek alanlar (Tepeler) içeren KD-GD Dedegöl Dağları bulunmaktadır. Beyşehir Gölü nün rakımı ise 1222 m.dir. Isparta kuzeyinde yer alan Senirkent güneyindeki Barla Dağı, 2799 m. ile Isparta ili sınırları içerisindeki yüksek alanlardan birisidir. Yüksek alanlar genellikle KDGB, KB-GD ve K-G doğrultularında uzanım göstermektedir. Aksu Çayı ile Köprü Çayı Isparta ili sınırları içerisinde bulunan yaklaşık K-G doğrultulu önemli iki akarsudur. Jeomorfolojik bakımdan ise genel olarak Sivri doruklu, sarp ve Yassı doruklu DIDII aşınım yüzeyleri alanlar arasında yer alan Yazılar, Neojen üzerinde DIII yüzeyleri, Yaylalar, yaşlı formasyonlar üzerinde Dil yüzeyleri ve (Sekili ovalar) olarak tanımlanan yüzey şekillerinden oluşan engebeli bir yapı göstermektedir. Isparta Ovası, bu oluşum içerisinde yüksek alanlar arasında kapalı bir alüvyon ovası görünümündedir. Bu nedenle İlimizde sanayileşmenin çevresel yönden önemli sakıncaları bulunmaktadır. Buna göre; 1- Kapalı bir alan olması nedeniyle zararlı sanayi gaz atıklarının dağılmasını sağlayacak hava sirkülasyonunun olmayışı, bu kesimde bu türlü sanayileşmenin azaltılması ve var olan sanayi bölgelerinde çevresel anlamda önlem alınması gerekmektedir. 2- Bölgede yeraltı suyunun akış yönünün genel olarak Eğirdir Gölü nden Burdur Gölü ne doğru olduğu kabul edilirse sanayi atıkları özellikle (Isparta Deri Sanayi vb.) ve artan konut yapılaşmaları nedeniyle Isparta dan Burdur Gölü ne kadar uzanan alüvyon ovasında yeraltı suyu kirlenmesinin, ne içme suyu ne de tarımsal kullanıma izin verecek standartları koruyamayacağı açıktır. Bu bağlamda sanayileşme için Atabey, Senirkent, Keçiborlu alanı hava sirkülasyonu tarafından daha uygun görülmektedir. Ancak, sanayileşmedeki ve yerleşim merkezlerindeki alansal artış nedeniyle çevre önlemlerinin alınması kaçınılmazdır. İlimiz Batı Toroslar Sıra Dağlarının eteklerinde kurulmuş olup içerisinde Gölcük (Krater), Eğirdir-Hoyran, Kovada ve Beyşehir Gölü nün bir kısmı bulunmaktadır. TABLO.A.2 İLİMİZDE BULUNAN OVA, YAYLA, DAĞ VE TEPELER OVA ve YAYLA Isparta Ovası Bozanönü Ovası Gönen Ovası Keçiborlu Ovası Garip Ovası Gençali Ovası Kuleönü Ovası Hoyran Ovası Aydoğmuş Ovası Yılanlı Ovası Pamukova Ş.Karaağaç Ovası Kul Ovası Karacahisar Yaylası Dedegül Dağı (2853) Barla Dağı (2799) Çürük Dağı (2757) Davraz Dağı (2635) Kapı Dağı (2446) Akdağ (2333) Gelincik Dağ (2315) Dumanlı Dağ (2210) Akarca Dağı (2110) Kızıldağ (2100) Dulup Dağı (2046) Çirişli Dağı (1889) Karadağ (1849) Yayla Dağı (1610) DAĞ ve TEPE Geresin Dağı (1375) 8

21 9

22 10

23 A.5. JEOMORFOLOJİK YAPI VE STRATİGRAFİ Isparta İli, 13 ilçesi ile birlikte, Akdeniz Göller Bölgesi ve Batı Toroslar dağ kuşağında, Afyon, Konya, Antalya ve Burdur illeri arasında yer almaktadır. Jeolojik bakımdan ise Batı Toridler orojenik kuşağında, Türkiye de ve dünyada bilimsel olarak büyük bir öneme sahip Isparta Büklümü (Isparta Açısı) üzerinde bulunmaktadır. İl sınırları içerisinde Paleozoyik (I. Zaman) den günümüze kadar oluşan ve farklı kökenli kayaç istifleri ile zengin bir jeoloji müzesi halindedir. Jeoloji eğitiminde bir laboratuar olması yanında Isparta, zengin ve doğal jeolojik yapıları ile görsel ve bilimsel turizme çok uygun bir potansiyele sahiptir. Genel olarak ilin kuzeydoğu ve güneydoğusundaki dar alanlarda Paleozoyik (I. Zaman, my), çok geniş bir alanda yayılım gösteren Mesozoyik (II. Zaman, 65 mygünümüz) a ait kayaç istiflerine rastlamak mümkündür. Jeolojik konumu bakımından, Isparta Büklümü nün ortasında yer alan Isparta ilimerkez ilçesi, bölgesel tektonikten önemli ölçüde etkilenmiş olan Mesozoyik ve Senozoyik yaşlı bir stratigrafik-jeolojik yapı üzerinde bulunmaktadır. İlçenin tamamına yakın kesimlerinde, bölgede Isparta Ofiyolit Karmaşığı olarak da bilinen ve kıta-okyanus levhalarının çarpışması sonucu dalan levhadan sıyrılarak ortaya çıkan okyanusal kabuk malzemesinin (ofiyolitik kayaçlar) bindirme ve nap fayları ile yerleşen bir ofiyolitik temel yer almaktaır. Bu temel ile birlikte, yer yer ofiyolit kütleleri arasında ve üzerinde yüzlek veren Geç Triyas-Erken Jura ( my.) yaşlı derin denizel kayaç istifleri bulunmaktadır. Ofiyolit kütleleri ve derin deniz serileri ile uyumsuz veya tektonik dokanaklı olarak dağılım gösteren diğer bir birim, Mezosoyik in büyük bir bölümünü kapsayan ( my) sıkıştırılmış bir karbonat kayaç (kireçtaşı ve dolomit) istifidir. İlçenin batı bölümünde yayılımlı olarak göze çarpan ve Alt Tersiyer (Senozoyik) in bir bölümünü kapsayan (60-40 my.) Çökelim ürünü denizel kırıntılı ve karbonat kayaç istifleri bulunmaktadır. İlçenin güneydoğu kesimlerinde, Neojen başında (22-23 my.) bölgeye ulaşan yeni bir denizin ürünü olan Miyosen yaşlı sığ denizel kırıntılı kayaçları, altta bulunan daha yaşlı kayaç istifleri üzerinde gelişen engebeli bir erozyonal yüzeyi örtmektedir. Geç Tersiyer in Geç Miyosen-Pliyosen ( my.) döneminde bölgede faaliyet gösteren karasal volkanizmanın ürünleri olan volkanit ve piroklastik kayaç serileri ise ilçenin batı-güneybatı bölümünde yüzeylenmektedir. Merkez ilçe sınırları içerisindeki en genç oluşum ise günümüzde de halen çökelimi süren vt Isparta-Atabey ovasında yayılım gösteren Kuvaterner yaşlı alüvyonlardır. 11

24 Isparta-Merkez ilçesinin kuzeyinde yer alan Gönen ve Atabey ilçeleri, jeolojik bakımından diğer ilçelere göre daha genç bir zemin üzerinde yer almaktadır. Üst KretaseTersiyer (67-65 my.) geçişine ait denizel kırıntılı ve karbonat kayaçlarla uyumsuz olarak bulunan Eosen denizel ve Eosen-Oligosen (37-35 my.) karasal kökenli kayaç istifleri, ilçelerin kuzey bölümlerinde hakimdir. Güney kesimlerinde ise, Kuvaterner yaşlı alüvyonlar Isparta ve Eğirdir gölüne kadar uzanan geniş bir alüvyon ovasının bir bölümünü kaplamaktadır. Isparta nın Keçiborlu ilçesi, ofiyolitik kayaçlar ve Mesozoyik yaşlı derin denizel kayaç ve karbonat kayaç yüzlekleri içermesine karşın çoğunlukla Alt Tersiyer yaşlı denizel ve karasal kayaç istifleri ile Kuvaterner çökellerinden oluşan bir jeolojik zemin üzerinde bulunmaktadır. Genel olarak ofiyolitik karmaşığın içerdiği Mesozoyik yaşlı yabancı blokları nedeniyle Gökçebağ Karışığı olarak adlandırılan bir tektono-stratigrafik birim üzerine uyumsuz olarak gelen Alt Tersiyer (Paleosen-Eosen) denizel, Eosen-Oligosen göl çökelleri ile ilçenin Burdur ve Isparta ya doğru uzanan geniş bir kuşak içerisinde yer alan Kuvaterner alüvyon çökelleri gözlenmektedir. Isparta ilinin kuzeyinde yer alan Uluborlu, temelde Mesozoyik yaşlı denizel karbonat kayaç istiflerinin yaygın olarak gözlendiği, ilçenin güneyinde bu temel ile uyumsuz dokanaklı olarak yer alan Alt Tersiyer denizel kayaç istiflerinin de katıldığı engebeli bir topografya üzerinde yer almaktadır. İlçenin en genç kayaçları ise ilçe merkezinin de üzerinde bulunduğu yaklaşık D-B doğrultulu olarak Senirkent ve Hoyran uzanan Kuvaterner yaşlı alüvyon çökellerinden oluşmaktadır. Uluborlu nun doğusunda bulunan Senirkent, Mesozoyik yaşlı denizel karbonat kayaç istiflerinin yaygın olarak gözlendiği temel üzerinde, uyumsuz olarak yer alan ve ilçenin kuzeyindeki dar alanlarda yayılım gösteren Alt Tersiyer denizel kayaç istiflerinin de katıldığı engebeli bir topografya üzerinde yer almaktadır. İlçe merkezinin de üzerinde bulunduğu yaklaşık D-B doğrultulu olarak Hoyran gölüne kadar uzanan Kuvaterner yaşlı alüvyon çökelleri yörenin en genç kayaç istifidir. Senirkent in kuzey komşusu olan Yalvaç ın doğusunda, Sultandağları nın bir bölümüne karşılık gelen ve kuzeybatı-güneydoğu doğrultulu olarak yayılım gösteren Paleozoyik yaşlı şistler, yörenin en yaşlı jeolojik kayaçlarını oluşturmaktadır. Jura-Kretase yaşlı karbonat kökenli denizel kayaç istifleri, Üst kretase denizel serilerine ait kayaç istifleri, Paleozoyik serilerinin yayılımına uygun tektonik sistem içerisinde, diğer temel stratigrafık birimlerdir. Yörenin orta ve batı bölümünde, Hoyran ve Eğirdir göllerine açılan Kuvaterner akarsu alüvyon çökelleri tarafından kesilen Üst Miyosen-Pliyosen kömürlü karasal çökelleri, Paleozoyik ve Mesozoyik kayaç istiflerinden oluşan engebeli bir topografya üzerinde uyumsuz olarak yer almaktadır. 12

25 Eğirdir ilçesi, güneyinde yer alan Alt Mesozoyik in derin denizel çökel istifleri ile ofiyolik kayaçların çoğunlukta olduğu ofiyolitli kompleks ve kuzeyinde yayılım gösteren Mesozoyik karbonat kayaç serilerinden oluşan engebeli topografya oluşturan kısmen yaşlı bir temel üzerinde kuzey-güney doğrultulu bir graben içerisinde çökelen Kuvaterner alüvyon çekellerini taşıyan bir jeolojik dağılıma sahiptir. Eğirdir in doğusunda yer alan Gelendost ilçesi, güneyden kuzeye doğru gençleşen bir stratigrafik istife sahiptir. İlçenin güneyinde, geniş yüzlek veren Jura-Kretase karbonat kayaçlar, kuzeyinde ise daha çok batı bölümde engebeli alanlar halinde ortaya çıkan ofiyolitler, Mesozoyik karbonatları ve Üst Kretase denizel serilerinden oluşan ortak bir aşınma yüzeyi üzerinde uyumsuz olarak yer alan Üst Miyosen-Pliyosen karasal çökelleri bulunmaktadır. Yörenin batısından kuzeydoğu yönüne doğru uzanan Kuvaterner yaşlı akarsu alüvyon çökelleri ilçenin en genç birimleridir. Gelendost un güneyinde, Beyşehir gölüne kıyısı olan Şarkikaraağaç ilçesi, Paleozoyik den Senozoyik e kadar değişen çeşitli kayaç topluluklarını kapsayan bir alanda yer almaktadır. İlçenin kuzeydoğu kesiminde, Yalvaç doğusunda bulunan, kuzeybatıgüneydoğu yayılımlı Paleozoyik yaşlı şistler bulunmaktadır. Metamorfitlerin, yörenin Beyşehir gölüne doğru olan orta kesimlerde aynı doğrultuda uzanan ofiyolitik kayaçlarla birlikte temelde bulunduğu gözlenmektedir. Bu birimler ile uyumsuz ve tektonik dokanaklı olarak yörenin güney bölümünde geniş yüzlekler veren Jura-Kretase karbonat kayaçları, yöredeki topografik yükselimleri oluşturmaktadır. İlçenin kuzey kesiminde bulunan Üst Miyosen pliyosen yaşlı karasal çökelleri ve Beyşehir gölüne açılan genel tektonik yapıya uyumlu graben alanlarında oluşan Kuvaterner alüvyonlar, yörenin genç kayaç örtüleridir. Şarkikaraağaç güneyinde yer alan Aksu ve Yenişarbademli ilçelerinin büyük bölümünü Alt Mesozoyik derin deniz sediman katkılı ofıyolitli serileri tarafından bindirmeli olarak belirlenen Jura-Kretase yaşlı karbonat kayaçlar kaplamaktadır. Sadece Yenişarbademli nin Beyşehir gölüne kıyısı olan doğu bölümünde yer alan Alt Tersiyer çökellerine ait kalıntılar ve göle açılan Kuvaterner akarsu alüvyonları gözlenmektedir. Isparta ilinin güneyinde yer alan son ilçesi Sütçüler de içerisinde Paleozoyik yaşlı blokların da yer aldığı Alt Mesozoyik derin denizel çökel katkılı ofîyolitli karmaşık ve ofiyolitik kayaç kütleleri ile bindirmeli olarak tanımlanan Mesozoyik ve Jura-Kretase yaşlı kalın karbonat istifleri geniş alanlarda yayılım gösterirler. İlçenin güney kesiminde ise bölgesel tektoniğe uyumlu olarak yerleşik bulunan Miyosen denizel çökellerine ait kayaçlar yüzeylenmektedir. 13

26 14

27 15

28 16

29 A.5.1. METAMORFİZMA VE MAĞMATİZMA Batı Toroslarda, ilimizin batısında bulunan Gölcük ve yöresinde yapılan araştırmalarda, yüzeyleme veren formasyonlar, tortul, ultramatik ve volkanik kayaçlar olmak üzere başlıca üç gruba ayrılırlar. Buralardan tortullara ait en yaşlı formasyonu Akdağ kireçtaşları oluşturmaktadır. Diğerlerini konglomeralar ve filişler meydana getirmektedir. Akdağ kireçtaşları Jura - Alt Kretase, konglomeralar Eosen ve filişler ise Oligosen yaşlıdır. Magmatizma ürünü olarak volkanitler ve piroklastitler görülür. Ultramafitler, harzburjitler ve serpantinitlerden oluşmaktadır. Ultramafitler, bugünkü yerini Kretase - Tersiyer sınırında, volkanitler ise Pliyosen başında almışlardır. Gölcük ve çevresindeki volkanik kayaçlar, traki - andezitler, sıkı tüfler, kül tüfler ve sünger taşlarından ibarettir. Volkanik kayaçlar üzerinde yapılan mikroskop çalışmaları ve kimyasal analizler sonucu, birleşimlerinin andezitten trakite kadar değiştiği belirlenmiştir. Volkanitlerde egemen mineralleri, zonlu feldspatlar, biyotitler, piroksenler ve hornblendler oluşturmaktadır. Piroklastitlerden hem sıkı tüfler, hem de kül tüflerde volkanik cam egemen olduğundan ve klitik kristalen madde içeriği % 10 u aşamadığından bunlar vitrofirik tüfler olarak adlandırılmışlardır. Diğer taraftan, volkanik kayaçlar kalkalkalen karakterde olup; Al içeriklerinin yüksek, buna karşılık TiO değerlerinin % 1 in altında olmasından ötürü orojenik bir yerleşimin temsilcisidirler. Isparta da şehir içme suyu şebekesini besleyen kaynaklardan alınan su örneklerinde yapılan analizlerde fluorür içeriğinin 0,8 ile 3,6 ppm arasında olduğu görülmüştür. Belirtileri halkın dişlerindeki fluroz ile izlenmektedir. Çalışmada suya geçen fluorurün kökenini belirleyebilmek için kaynakların çevresinden yeraltı sularının dolaşım yaptığı kayaçlardan ve çevresinden, yeraltı sularının dolaşım yaptığı kayaçlardan ve diğer kaynak sularından örnekler alınmıştır. Kayaç örneklerinin kantitatif kimyasal analizleri, X ışınları, floresans ve atomik soğutma yöntemleri ile yapılmıştır. Su örnekleri, TSE su standartlarında verilen yöntemlerle analize tabi tutulmuş ve kayaçtaki fluorür arasındaki ilişki araştırılmıştır. Kayaç örneklerinin kantitatif analizlerinde ortalama fluorür içeriği 800 ppm dolayında olup, kayaçlardaki fluorür ile bunlara temas eden suların fluorür içeriği arasında doğru orantı olduğu görülmüştür. Fluorür içeriği yüksek olan kaynak sularını özellikle volkanoklastik kaynakları katederek gelenler oluşturmaktadır. Söz konusu kaynak sularından kalın tüf serilerini yıkayarak yüzeye çıkanlarda fluorür içeriğinin arttığı dikkati çekmektedir. 17

30 A TEKTONİK VE PALEOCOĞRAFYA Isparta ilinde Paleotektonik ve Neotektonik döneme ait tektonik etkilerle oluşan, genel olarak Herziniyen ve Alpin orojenezleri (dağ oluşum evreleri) ile şekillenen tektonik hatlar bulunmaktadır. Bunlardan günümüzde fosil faylar olarak söz edilebilecek bindirme veya nap faylarının Erken ve Orta Alpin orojenik dönemlerinde ve Geç Kretase den başlayıp Erken Tersiyer e kadar süren bir tektonik sürecin ürünleridir. Isparta-Merkez, Eğirdir, Gelendost, Yalvaç, Şarkikaraağaç, Aksu, Yenişarbademli ve Sütçüler ilçeleri sınırları içerisinde çoğunlukla Alt Mesozoyik derin denizel çökel katkılı ofiyolitik kayaç kütleleri ile Mesozoyik yaşlı çeşitli karbonat serileri arasında sınır oluşturmaktadır. Bu bindirme nap sisteminin yerleşiminin son evresi ve sonrasında, bir kısmında günümüzde de hareketliliğin devam ettiği izlenen (deprem verileri ile) kuzey-güney, kuzeydoğu-güneybatı ve kuzeybatı-güneydoğu yönlü ve çoğunlukla yanal atımlı fay sistemleri gelişmiştir. Isparta Açısı nın (Isparta Büklümü) doğu kanadını oluşturan Şarkikaraağaç, Aksu, Gelendost ve Yalvaç ilçe sınırları içerisinde kuzeybatı-güneydoğu doğrultulu bindirmeler bulunmaktadır. Neotektonik dönemde bölgede gelişen kuzey-güney sıkışması nedeni ile ortaya çıkan kuzey-güney doğrultulu graben sistemlerini oluşturan normal faylar, Eğirdir ve Sütçüler ilçelerinde yer almaktadır. Fay gölleri olan Eğirdir, Hoyran, Burdur ve Beyşehir göllerini sınırlayan veya kesen ve çoğunlukla Geç Alpin tektonik dönemini yansıtan kırık takımları ise bölgesel sıkışma ve makaslama kuvvetleri sonucunda oluşan kuzeybatı-güneydoğu, kuzeydoğu-güneybatı doğrultulu yanal atımlı fay takımları halinde Isparta-Merkez, Keçiborlu, Uluborlu, Senirkent, Eğirdir, Gelendost ve Şarkikaraağaç yörelerinde yaygındır. Deprem üretmeleri nedeniyle bu faylardan bir kısmının halen aktif oldukları belirlenmiştir. Burdur gölü doğusunu sınırlayan ve Bucak a kadar uzanan kuzeydoğu-güneybatı doğrultulu ve gölü öteleyen kuzeybatı güneydoğu doğrultulu faylar üzerinde yoğunlaşan deprem verileri, bu yanal atımlı fayların günümüzde de aktif olduklarını göstermektedir. Isparta-Merkez ilçesinde Kayıköy fayı, Eğirdir fayları, ve Yalvaç fayı, bilinen diğer deprem üreten yanal atımlı faylardır. Sütçüler de de yakın zamanda kaydedilen deprem verileri, kuzey-güney doğrultulu olduğundan bu doğrultuda uzanan graben alanlarını sınırlayan normal faylarda da hareketliliğin sürdüğü anlaşılmaktadır. 18

31 19

32 KAYNAKLAR Isparta Valiliği Yıllığı İl Çevre ve Orman Müdürlüğü İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Süleyman Demirel Üniversitesi 20

33 ( B ). DOĞAL KAYNAKLAR B.1. ENERJİ KAYNAKLARI B.1.1. GÜNEŞ Isparta da 2004 yılında güneşlenme süresi ortalama günde 7 saat 42 dakika, günlük ortalama güneş enerjisi miktarı ise cal/cm2 olup aylara göre dağılımı tabloda verilmiştir TABLO.B.1 ENERJİ KAYNAKLARI AYLAR Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık ORTALAMA GÜNEŞLENME MÜDDETİ (Saat/Dak.) Rasat Süresi 32 Yıl ORTALAMA GÜNEŞ IŞINLARI ŞİDDETİ (Cal/Cm/Dak.) Rasat Süresi 25 Yıl Yıllık B.1.2. SU GÜCÜ 1 - Sütçüler Değirmendere Sütçüler İlçesi nin sınırlarından doğar, güneye doğru akarak Karacaören Barajı na ulaşır. Derenin suları kanal ile alınarak enerji üretilebilecektir. Yıllık ortalama suyu hm3 olup yazın çok azalmakta, hatta kurumaktadır. 21

34 2 - Antalya Köprüçay Akdeniz e dökülen Köprüçay ın membasını teşkil eder. Aksu ilçesinden Anamas Dağlarından doğar. Yılanlı Tüneli ve derivasyonu ile yıllık hm3 su ayrılarak Çayköy (HES) elektrik santraline gelerek enerji üretilir. Daha sonra sular Eğirdir Gölü nü takviye eder. Debisi yazın 100 lt./sn ye kadar düşer. Aynı derenin Isparta il sınırlarını terk ettiği yerdeki yıllık suyu 340 hm3 olup, dere üzerinde baraj sistemleri ile enerji üretilebilir. Debisi yazın 100 lt./ sn kadar düşer. B.1.3. KÖMÜR Isparta İli nin Eğirdir ve Yalvaç İlçesi nde kömür sahaları bulunmaktadır. Bunlardan Eğirdir ilçesi Akbenli Köyü civarında bulunan sahalar arazinin işletmeye müsait olmaması nedeniyle 1991 yılından bu yana işletilmemektedir. Ancak son dönemde tekrar işletilmek amacıyla girişimler mevcuttur. Yalvaç İlçesi nin Yarıkkaya ve Yukarıkaşıkara Kasabası civarında bulunan sahalar ise zaman zaman işletilmektedir. B.1.4. DOĞALGAZ İlimizde Doğalgaz rezervi mevcut değildir. B.1.5. RÜZGAR Isparta İli Akdeniz iklimi ile Orta Anadolu iklimi arasındaki geçiş bölgesinde yer almaktadır. Bu sebeple il sınırları içinde her iki iklimin özellikleri de görülür. Ancak Akdeniz kıyılarında görülen sıcaklık ve yağış ile karasal iklimin özelliği olan düşük sıcaklık ve nispeten düşük yağış bölgede tam olarak görülmez. Yıllık ortalama rüzgar hızı 2,1 m/s ve hakim rüzgar yönü birinci derecede güneydoğudur ( SE ). Uzun yıllar ortalamasında en hızlı rüzgar, 28,2 m/s güney ile Nisan ayında ölçülmüştür. Yıllık ortalama fırtınalı günler sayısı ( 17,2 m/s ) 4,5 gündür ve en fazla fırtına Ocak- Şubat- Mart- Nisan aylarında olmaktadır. Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü, Isparta İli rüzgar verileri aşağıdaki gibi olup, rüzgarın esme sayılarına ve esme hızlarına göre diyagramları Grafik B.1.5-a ve Grafik B.1.5-b de verilmiştir. 22