İZMİR HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ BEBEK DOSTU BİRİNCİ BASAMAK SAĞLIK KURUMU BİLGİLENDİRME KİTAPÇIĞI (ASM ve AHB leri İÇİN)

Transkript

1 1 İZMİR HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ BEBEK DOSTU BİRİNCİ BASAMAK SAĞLIK KURUMU BİLGİLENDİRME KİTAPÇIĞI (ASM ve AHB leri İÇİN) ÇOCUK, ERGEN, KADIN VE ÜREME SAĞLIĞI HİZMETLERİ ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ 2012 BU KİTAPÇIKTA YER ALAN BİLGİ VE UYGULAMALAR TAMAMEN SAĞLIK BAKANLIĞI YAYINLARINDAN ALINMIŞTIR.

2 2 İÇİNDEKİLER: SAYFA BÖLÜM 1 Bebek Dostu Kurum Uygulaması Nedir 3 Bebek Dostu Sağlık Kurumu Olmak İçin Gereken Şartlar 5 Bebek Dostu 1. Basamak Sağlık Kurum Adayları için 8 8 Öneri BÖLÜM 2 8 Öneri 9 1. Emzirme Politikası 9 2. Sağlık Personeli Eğitimi Kurumdan Hizmet Alan Öncelikli Grupların Eğitimi Annelerin Süt Sağma ve Emzirme Konularında 12 Bilgilendirilmesi 5. İlk 6 Ay Sadece Anne Sütü İsteğe Bağlı Emzirme Emzirmenin Korunması, Desteklenmesi ve 15 Sürdürülmesi- Kurumlararası İş Birliği 8. Anne Sütü Muadilleri İle İlgili Uygulamalar 16 BÖLÜM 3 Örnek Emzirme Politikası 17 BDK Aday Adaylığı İzlem Çizelgesi 18 (Hazırlık Değerlendirme/Kendi Kendini Değerlendirme Çizelgesi) Sağlık Çalışanı veya Hizmet Alıcı Eğitim Katılım İmza 19 Çizelgesi Emzirme oda/bölüm/birim/köşesi 20 Bebek Dostu Kurum Hazırlık Dosyası İçeriği 22 BÖLÜM 4 Anne Sütü ve Emzirme Danışmanlığı (ÖZET) 23 BÖLÜM 5 Ek Bilgi 42 BÖLÜM 6 ÖZET Son Söz 48 Kaynak 51 BU KİTAPÇIKTA YER ALAN BİLGİ VE UYGULAMALAR TAMAMEN SAĞLIK BAKANLIĞI YAYINLARINDAN ALINMIŞTIR.

3 BÖLÜM 1 BEBEK DOSTU KURUM UYGULAMASI NEDİR? Sağlık Bakanlığımızca bebek sağlığının geliştirilmesi, bebek ölümlerinin azaltılması, sekelsiz ve sağlıklı bir gelişim ve büyüme için yürütülen bir çok sağlık program ve projesi bulunmaktadır. Bilindiği üzere, Anne sütü ile beslenme, çocuğun sağlığı ve gelişmesi için ana koşuldur ve aynı zamanda annelerin sağlığı için de önemlidir. Anne ve çocuk sağlığı ve beslenme alanlarında dünya genelinde çalışmalar yürüten UNICEF ve WHO, çocuk beslenmesine ilişkin uygulamaların düzeltilmesi gereğinin de bilinciyle, 1991 de Bebek Dostu Hastaneler programını gündeme getirdiler. Bu program 10 adımda başarılı emzirme ilkelerinin uygulanması ile bebeğin anne sütü ile beslenmesini sağlamak, emzirmeyi özendirmek ve desteklemek için doğum kliniklerinin düzeltilmesini amaçlamaktaydı. Günümüzde de dünyadaki bir çok doğum kliniği Bebek Dostu statüsüne erişebilmek için çaba göstermektedir. Aynı zamanda, yıllardır yürülükte olan anne sütü muadillerine ilişkin Uluslararası Yasa kapsamında anne sütü ile beslenmeyi ticari etkilerden korumak için büyük çaba sarf edilmektedir. Bebek Dostu Sağlık Kurumu olmanın bir koşulu da kurumun anne sütü ile beslenme dışındaki ürünler ve promosyonlarını kabul etmemesi ve bunların dağıtımını yapmamasıdır. Ancak, başarılı olarak emzirmeye başlamış anneler bile çoğu zaman doğumdan birkaç hafta sonra doğrudan ek gıdaya başlayabilmekte ve/veya emzirmeyi bırakmakabilmektedir. Perinatal dönemden sonra kadınlara ve çocuklara sağlık hizmeti veren sağlık çalışanlarının emzirmenin sürdürülmesi konusunda büyük sorumlulukları vardır. Emzirme çocuklara yaşam için en iyi başlangıcı sağlar. Dünyada her sene bir milyondan fazla çocuğun anne sütü ile beslenemediği için ishal, solunum yolu ve diğer infeksiyonlardan öldüğü bilinmektedir. Birçok çocuk anne sütüyle beslenmediğinde, yakalanamayacağı hastalıklara yakalanmaktadır. Emzirme ayrıca anne sağlığını da korumada yardımcı olmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü ve UNICEF her bebeğin doğumdan itibaren ilk 6 ay sadece anne sütü ile beslenmesini 6. aydan sonra ek besinlerle birlikte olmak koşuluyla en az 2 yaşına kadar anne sütüyle beslemenin devam ettirilmesini önermektedirler. Buna karşın, bir çok ülkede annelerin büyük çoğunluğu, bebeklerine yapay yiyecek ve içecekler vermeye 6 aydan çok önce başlamakta ve birçoğu da 2 yaşından çok önce anne sütüyle emzirmeyi kesmektedir. Bu durumun sık rastlanan nedenleri annelerin sütlerinin yeterli olmadığına inanmaları veya emzirmede bazı güçlüklerle karşılaşmalarıdır. Bazen de bu durum, annenin ev dışında çalışması ve işine devam ederken aynı zamanda nasıl emzireceğini bilememesinden kaynaklanmaktadır. Bazen de anneye ihtiyacı olan yardımı ve desteği verecek kimsenin bulunmaması, sağlık kuruluşlarının yönlendirme eksiklikleri ve sağlık personelinin emzirme ve anne sütü konularındaki tutumları, danışmanlık ve bilgilendirmelerinin emzirmeyi destekleyici doğrultuda olmaması söz konusudur. Sağlık görevlileri olarak, sağlık hizmeti verdiğiniz anne ve bebek-çocuklara başarılı emzirmenin sağlanması için yardımcı olabilirsiniz. Bu yardımı yalnız doğumdan önce veya perinatal dönemde değil, çocuğun ilk 6 ayında ve ilerleyen süreçte, birinci ve ikinci yılı boyunca da yapmak gerekir. Annelere kendileri veya bebekleri yalnız sağiıklı olduklarında değil, hastalandıkları zaman da emzirmeyi sürdürmelerini öğütleyebilirsiniz. Annelerin, sütlerinin yeterli olduğu konusunda güven kazanmalarına ve emzirme ile ilişkili güçlüklerin üstesinden gelmelerine ve özellikle çalışan annelere emzirmeyi sürdürmeleri konusunda 3

4 4 yardım edebilirsiniz. Bu kitapçık size Nasıl Bebek Dostu Kurum (BDK) Olunur? konusunda olmazsa olmazları ve emzirme konusunda danışmanlık için en temel bilgileri sağlayacaktır. Bu kitapçıktan, Bebek Dostu Kurum çalışmalarına başlarken ya da sürdürürken başvuru için bir kaynak olarak yararlanırken, aynı zamanda annelere başarılı emzirme için ihtiyaçları olan destek ve cesareti verebileceksiniz. Sizlerin birer Emzirme Danışmanı olmanız temel anlamda emzirme ve anne sütü uygulamalarında doğru ve yeterli bilgi kaynağına sahip, anne adayı, anne ve ailelere yardımcı olabilecek birer danışman-eğitmeni olmanız beklenmektedir. Kitapçığı, ilgi çekici ve yararlı bulacağınızı umut ediyoruz. Öğrendiğiniz beceriler bundan sonra anne ve bebeklerle olan çalışmalarınızda onlara daha çok yardımcı olmanızı, görevinizi daha başarı ile yürütmenizi, sağlıklı bebek ve çocuklarla toplum sağlığının kalkındırılmasını ve Aile Hekimliği uygulamasının temel ve vazgeçilmez koruyucu hekimlik uygulamalarının gerçekleştirlmesini sağlayacaktır. Bebek Dostu Sağlık Kurumu çalışmalarınızda başarılar dileriz. İZMİR HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ ÇOCUK, ERGEN, KADIN VE ÜREME SAĞLIĞI HİZMETLERİ ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ-2012

5 5 BEBEK DOSTU SAĞLIK KURUMU OLMAK İÇİN GEREKEN ŞARTLAR: Gönüllülük; Bebek Dostu Sağlık Kurumu uygulaması, Sağlık Bakanlığımız Yenidoğan Sağlığı Hizmetleri kapsamında, öncelikle sağlıklı nesillerin yetiştirilmesi, ölüm ve sakatlıkların önlenmesi amacıyla sürdürülen Anne Sütünün ve Emzirmenin Teşviki ve Bebek Dostu Sağlık Kurumları Programı nın önemli bir parçasını oluşturan bir Sağlık Bakanlığı Programıdır. Bu Program kapsamında, Bakanlığımızca Aile Hekimlerimizden beklenen, Aile Hekimliği yönetmeliğin de gereği olarak programın gerektirdiği uygulamaların yerleştirilmesi ve sürdürülmesinin sağlanmasıdır. Bu nedenle tüm Aile Hekimlerimizin, kurumlarında verdikleri sağlık hizmetini Bebek Dostu çerçevesinden sunma konusunda gösterecekleri gönüllülük, söz konusu programın sürdürülmesi gereken bir sağlık programı olması nedeni ile doğal bir hizmet gereğidir. Kurumun, tüm çalışanlarınca konunun öneminin bilinip, benimsenmesi, bebek dostu olma kararın verilmesi, bütün uygulamaların bir ekip çalışması bütünlüğünde ve görev dağılımı ile paylaşılması gereklidir. Bütünsellik; Nitelikli sağlık hizmeti sunumunda, kurumsal doğru anne sütü uygulamaları sağlık programları ve uygulamaları kapsamında diğer tüm sağlık program ve hizmetleri ile bir bütünlük içermelidir. Tüm sağlık çalışanları uygulamaların hizmet alanlara aktarımında da bir bütünlük içinde davranmalıdırlar. Doğru anne sütü uygulamaları ortak doğru mesajlar ve işlemler içermelidir. Bu konudaki bilgileri kitapçığın 4. Bölümünde bulabilirsiniz. Bilgilendirilme ve eğitim; Bu konuda gönüllü olarak, kurumunuzun Bebek Dostu olması kararını ortaklaşa aldıktan sonra, kurum sağlık personelinin tamamının anne sütü ve emzirme konularında bilgilendirilmesi gerekmektedir. Bu konuda kitapçığın son bölümündeki bilgilerden temel olarak yararlanabilirsiniz. Bunu dışında Toplum Sağlığı Merkezleri nde görevli olan ve bu konuda eğitimli olan sağlık personellerinden bilgilendirme talep edebilirsiniz. Ancak mutlaka, aldığınız ve/veya verdiğiniz tüm eğitim ve danışmanlıkların kayıtlarını tutunuz ve tutulmasını sağlayınız. Sorumluluk; BDK çalışmalarında, birincil sorumlu Aile Hekimi ve Aile Sağlığı Elemanıdır. Yani uygulamaların gerçekleştirilmesi ve sürüdürülmesi tüm birimin ortak sorumluluğundadır. Planlama ve öncelikler; BDK çalışmalarının en başında, kurumsal bir planlama yapmak, gereksinimleri ve eksiklikleri belirlemek, gerekli edinimleri sağlamak, hizmet nüfusuna yönelik işlemlerde de planlı davranmak ve öncelikleri belirlemek ve bu ön çalışmalar sonrasında gereken faliyetleri zamansal olarak belgelemek önemli ve gereklidir. Bu planlama, kurumda yapılması gerekli işlemlerin önceliklendirilmesini sağladığı gibi gereksiz zaman kayıplarını da önleyecektir. Aslında günlük hizmet akışından ayrı bir çalışma eforu ve sistemi getirecekmiş gibi görünse de, anne sütü ve emzirme ile ilgili yapılacak her çalışma, koruyucu sağlık hizmetlerinin temelini oluşturması nedeni ile tam tersine zaman kazandırarak, poliklinik yükünü, danışmanlık hizmetine dönüştüren ve sağlığı kalkındıran, verimli ve zevkli bir çalışma süreci olacaktır.

6 6 Kurum Emzirme Politikası; Planlamanın en temel çalışması Kurum Emzirme Politikası nın oluşturulmasıdır. Bu konu 2. Bölümde detaylandırılmıştır. Kurum uygulamalarında, BDK için verilen 8 öneri ile olan ortak noktaların düzeyi arttıkça, kurum Bebek Dostu olmaya o kadar yaklaşacaktır. Bu nedenle işe başlarken, oluşturacağınız ilk yazılı belgeniz politika olacaktır. Bu politika, kurumun tüm uygulamalarında yol gösterici olacak, 8 önerinin kurumda uygulanma şeklini belirten, kurumsal iç anlaşma ve hedefe yöneltecek yine kurumsal bağlayıcılığı bulunan bir işlemler onamı olacaktır. Kayıt ve dosyalama; Tüm bu aşamalar gerçekleştirilirken, en baştan beri yapılan bebek dostu kurum çalışmalarının içine konulacağı bir klasör dosya hazırlanmalıdır. Değerlendirmelerde bu dosya kurumdan istenebileceği için, 2 kopya şeklinde oluşturulması yararlı olacaktır. Hizmet alıcıların bilgilendirme ve eğitimi; Kurum içi eğitim ve bilgilendirmeler sonrasında, sıra hizmet alıcıların bilgilendirilmesi ve eğitimine gelecektir. Bu konuda da bir planlama yapmak, öncelikler belirlemek, eğitim planlarını, katılım kayıtlarını düzenli tutmak gerekmektedir. Çünkü değerlendirmeler esnasında bu belgeler sizlerden istenecektir. Mekan düzenlemeleri; Anne sütü ve emzirme uygulamalarının kurumsallaşabilmesi önemlidir. Yani kurum çalışanları ve kurumdan hizmet alanların sürekli güncellemelerle bu uygulamaları taze tutması ve tüm bunları yaparken bir yandan da mekansal kalıcı düzenlemelerle, etkinliklerini birleştirmesi yararlı olacaktır. Emzirme odası/bölümü/birimi/köşesi; Kurum içi mekan düzenlemesinin en başında, Emzirme Odası ya da kurum özelliğine göre Emzirme Bölümü ya da Emzirme Köşesi hazırlıkları gelir. Bu konuda kitapçığın ilgili bölümünde bir bilgilendirme bulacaksınız. İstenmeyenler; Mekansal düzenlemelerin içinde, anne sütü dışı gıda, ilaçlar (emzirmeye engel olabilecek) ve bunların tanıtım materyallerinden kurumu arındırmak da vardır. Bebek Dostu Kurumlarda emzik ve biberon bulunmamalıdır. Aileleri eğitimleri sırasında bu malzemelerin zararları konusunda bilgilendirmek yararlı olur. Ayrıca kurumda oluşturabileceğiniz bir emzik-biberon atık kutusu ile ailelerden aldığınız malzemenin içine atılmasını sağlamak bu konudaki tutarlılığınızı kanıtlayan uyarıcı bir işlem olacaktır. Özellikle uygun olmayan mesajlar ve görseller içeren afiş ve broşürler ya da bilgilendirme materyalleri asla kurumda bulundurulmamalıdır. Kendi kendini değerlendirme; Tüm sağlık personeli ve hizmet alıcıların eğitimlerinin ve bilgilendirmelerinin tamamlanması sonrasında, kurum kendi iç değerlendirmelerini yaparak, eksiklikler ve geliştirilmesi gerekenlerini belirlemeli ve gerekli düzenlemelerini tamamlayarak, kurumsal değerlendirme için İlçe Sağlık Müdürlüklerine resmi başvuruda bulunmalıdır.

7 Kurumsal değerlendirme; Değerlendirme 2 aşamalı yapılır: 1. Aşamada İlçe Sağlık Müdürlükleri bağlı kurum ve/veya birimleri ön değerlendirme ile sınıflandırır, hazır kurumların dosyaları Halk Sağlığı Müdürlüğü Çocuk, Ergen, Kadın ve Üreme Sağlığı Hizmetleri Şube Müdürlüğüne yollanır. 2. Aşamada ise çalışmalarını tamamlayan hazır kurumlar, İl Halk Sağlığı Müdürlüğü Çocuk, Ergen, Kadın ve Üreme Sağlığı Hizmetleri Şube Müdürlüğü tarafından oluşturulan İl BDK Değerlendirme ekiplerince değerlendirilerek kurumun statüsü belirlenir. 7

8 8 BİRİNCİ BASAMAK SAĞLIK KURULUŞLARI İÇİN BAŞARILI EMZİRMEDE 8 ADIM 1. EMZİRMEYE DAİR YAZILI BİR POLİTİKA HAZIRLANMALI VE BU DÜZENLİ ARALIKLARLA TÜM SAĞLIK PERSONELİNİN BİLGİSİNE SUNULMALIDIR. 2. TÜM SAĞLIK PERSONELİ BU POLİTİKA DOĞRULTUSUNDA EĞİTİLMELİDİR. 3. KURUMA BAŞVURAN VE EV GEZİLERİ SIRASINDA TESPİT EDİLEN GEBELER, EMZİRMENİN YARARLARI VE YÖNETİMİ KONUSUNDA BİLGİLENDİRİLMELİDİR. 4. ANNELERE NASIL EMZİRECEKLERİ VE BEBEKLERİNDEN AYRI KALDIKLARI ZAMANLARDA LAKTASYONU NASIL SÜRDÜRECEKLERİ GÖSTERİLMELİDİR. 5. TIBBEN GEREKLİ GÖRÜLMEDİKÇE, YENİ DOĞAN BEBEKLERE İLK 6 AY ANNE SÜTÜNDEN BAŞKA YİYECEK VE İÇECEK VERİLMEMELİDİR. 6. BEBEĞİN HER İSTEDİĞİNDE EMZİRİLMESİ TEŞVİK EDİLMELİDİR. 7. EMZİRMENİN KORUNMASI, DESTEKLENMESİ VE YAYGINLAŞTIRILMASI İÇİN KURUMLAR ARASI İŞBİRLİĞİ YAPILMALIDIR. 8. KURUMDA ANNE SÜTÜ MUADİLİ ÜRÜNLERLE İLGİLİ GEREKLİ DÜZENLEMELER YAPILMALIDIR.

9 9 BÖLÜM 2 BEBEK DOSTU 1. BASAMAK SAĞLIK KURUM ADAYLARI İÇİN 8 ÖNERİ 1.EMZİRME POLİTİKASININ OLUŞTURULMASI: Kurumun BDK olma yolundaki en temel çalışmalarından birincisi, Kurum Emzirme Politikası nın oluşturulmasıdır. Bu politika kurum uygulamalarının, 8 öneri ile olan ortak noktalarının düzeyini gösterir. Bu düzey arttıkça, kurum Bebek Dostu olmaya daha da yaklaşacaktır. Bu nedenle BDK için işe başlarken, oluşturulacak ilk yazılı belge, politikadır. Kurumun tüm uygulamalarında yol göstericisi olacak olan bu kurumsal iç anlaşma aynı zamda BDK hedefine yöneltecek kurumsal bağlayıcılığı olan bir işlemler onamıdır. Yani oluşturacağınız politika ile kurumdan hizmet alanlara ve kendinize, belgede belirtilen her uygulamadan sorumlu olduğunuzu deklare eder, bu çatı altında BDK olmanın temel kurallarını açıklar ve uygulamaların sürdürülebilirliğini gösteren bir yazılı belge yayınlamış olursunuz. Kurum hizmet sunumunda oluşabilecek değişikliklerde, gerekli güncellemeler yapılarak, kurum emzirme politikası yeniden yayınlanabilir. Yani düzenli aralıklarla kontrol edilip, gözden geçirilerek, güncellenmeli ve genel bilgilenmeye sunulmalıdır. İlk hazırlanan politika kurumun değişmez bir belgesi değildir. Politika, Bakanlığımızın yayınladığı Birinci Basamak Sağlık Kuruluşları İçin Başarılı Emzirmede 8 Adım ın tamamını içermelidir. Ancak kurumsal özgün uygulamaların da eklendiği, aynı doğru mesajların farklı ifadelerinin yer aldığı bir yazılı belge de oluşturulabilir. 8 öneriyi tam ve doğru şekilde içerdiği ve karşı gelmediği sürece politika yazımında kurumlar serbesttir. Politikada belirtilen maddeler, kurumun çalışma şeklini ve anne sütü ve emzirme konusundaki duyarlılık ve duruşunu göstermesi açısından, uygulanabilir, sürdürülebilir ve eksiksiz olmalıdır. Tüm personel bu politikayı ve içeriğini bilmek ve yürütmekle sorumludurlar. Politika kurum içinde sağlık çalışanları, hizmet alıcıları, özellikle emziren anneler ve anne adayı gebe kadınların görebilecekleri ve okuyabilecekleri her yerde olmalıdır. Kurum girişi, hasta bekleme salonu ya da bölümü, hasta muayene, izlem ya da tıbbi girişim odaları, bebek-çocuk izlem odaları ve varsa emzirme oda/birim/köşesinde mutlaka görünür ve okunur biçimde asılı olmalıdır. Oluşturduğunuz politikayı, kurum çalışanları olarak imzalayabilirsiniz. Bu belge size ait bir belgedir. Ancak resmi olarak açıklamadan ve yerlerine asmadan önce İlçe Sağlık Müdürlüklerince değerlendirilmesini sağlayınız. Onay almadan kurumunuza asmanız daha sonra oluşabilecek değişikliklerde size fazladan iş olarak geri dönebilir. Onaylanan politika artık kurumda gerekli yerlere asılabilir ve açıklanabilir.

10 10 2.SAĞLIK PERSONELİ EĞİTİMLERİ: Kurumda görev alan tüm sağlık personeli (AH,ASE ve diğer sağlık personeli) anne sütü, emzirme ve BDK konularında standart eğitimleri almaları zorunludur. Bu konularda daha önceden eğitim almış olanların mutlaka güncellenmesi gerekmektedir. Bu eğitimlerin içeriği ve şekli Sağlık Bakanlığı nca belirlenir. Söz konusu eğitimlerde anne sütü ve emzirme uygulamaları ve BDK konuları, standart olarak belirlenmiş ve Bakanlığımızca oluşturulmuş eğitim setleri ile aktarılır. Bu eğitimlerin planlanması ve gerçekleştirlmesi ile ilgili olarak, öncelikle aday kurum olunması, TSM lerine baş vurulması, eğitim talep edilmesi ve planlamaların yapılması gerekmektedir. Katılınan eğitim ve bilgilendirme toplantı ve seansları belgelendirilmelidir. Bu nedenle alınan eğitimlerin kayıtları tutulmalıdır. Kurum değerlendirmelerinde, sağlık personelinin doğru uygulamalarla ilgili bilgi düzeyini ölçmeye yönelik birtakım soruların yer aldığı anket çalışmaları yapılacaktır. Program içinde yeralan konu başlıkları şöyle sıralanabilir (detaylı bilgi 4. Bölümde bulunmaktadır): Anne sütünün önemi Emzirme nasıl olur? Emzirmenin değerlendirilmesi Bebeğe pozisyon verilmesi Emzirmenin gözlenmesi Dinleme ve öğrenme becerileri Sağlık uygulamaları Öz güven sağlama- Destek olma Meme ile ilgili sorunlar Meme muayenesi Memeyi red Emzirme öyküsünün alınması Sütün sağılması Yetersiz süt Ağlama DDA ve Hasta bebeklerin emzirilmesi Anne sütünü artırmak ve emzirmeye yeniden başlamak Emzirmeyi sürdürmek Tamamlayıcı beslenme (AS+ek gıdalar) BDK olmak

11 11 3.KURUMDAN HİZMET ALAN ÖNCELİKLİ GRUPLARIN EĞİTİMİ: GEBE VE EMZİREN ANNELERİN EĞİTİMLERİ Kurum içi eğitim ve bilgilendirmeler sonrasında, sıra alınan bilgi ve kazanılan becerilerin, hizmet alıcılarına aktarılması sürecine gelecektir. Hizmet alıcıların bilgilendirilmesi ve eğitimi öncesinde amaç tüm nüfusu eğitmek değildir. Öncelikli olan ve bu eğitimlerden en fazla yarar görecek özel gruplara eğitim verilmelidir. Bu gruplar; kuruma başvuran ve/veya saha ziyaretleri sırasında tespit edilen gebeler ve emziren anneler olabilir. Bunlar, özellikle doğuma yakın dönemde olan (32. Haftasını doldurmuş) gebe kadınlar ve halen emziren ya da emzirmeyi yeniden düşünen annelerdir. Anne olma planları yapan genç kızlar, emzirme ve anne sütü verilmesi sırasında bazı farklı yöresel uygulamalarla baskın konumda olabilen diğer aile fertleri (annelerin anneleri, büyük anneler, kayınvalideler, abla, teyze, hala vb. ve tabiî ki mümkünse babalar) için de eğer ihtiyaç duyulursa eğitimler planlanabilir. Tüm halk eğitimleri konusunda bir planlama yapmak, öncelikler belirlemek, eğitim planlarını, katılım kayıtlarını düzenli tutmak gerekmektedir. Katılım sırasında imzaların alınması, bilgi aktarımı sonrasında anlama ve uygulama düzeyi ile ilgili değerlendirmeler yapılması ve bunların kayıt altına alınması önemlidir. Çünki değerlendirmeler esnasında bu belgeler sizlerden istenecektir. Anne sütü ve emzirme uygulamalarının kurumsallaşabilmesi önemlidir. Yani kurum çalışanlarının, kurumdan hizmet alanlar için, sürekli güncellemelerle bu uygulamaları, kurum günlük işleyişi içinde her zaman sürdürmeleri ve tüm bunları yaparken bir yandan da mekansal kalıcı düzenlemelerle, etkinliklerini birleştirmeleri ve artırmaları yararlı olacaktır. Gebe ve anne eğitimleri aşağıdaki konu başlıkları kapsamında yapılmalıdır(detaylı bilgi 4. Bölümde bulunmaktadır): Anne sütünün önemi Emzirme nasıl olur? Bebeğe pozisyon verilmesi Öz güven sağlama- Destek olma Meme ile ilgili sorunlar Kendi kendine meme muayenesi Emzirme sorunları (Memeyi red, Yetersiz süt, Ağlama,DDA ve Hasta bebeklerin emzirilmesi) Sütün sağılması Anne sütünü artırmak ve emzirmeye yeniden başlamak Emzirmeyi sürdürmek Tamamlayıcı beslenme (Anne Sütü+ek gıdalar)

12 12 4.ANNELERİN EMZİRME VE SÜT SAĞMA KONULARINDA BİLGİLENDİRİLMESİ: ANNELERE BEBEKLERİNİ NASIL EMZİRECEKLERİNİ VE BEBEKLERİNDEN AYRI KALDIKLARINDA EMZİRMEYE NASIL DEVAM EDEBİLECEKLERİNİN, SÜTÜN SAĞILMASI VE SAKLANMASININ AKTARILMASI: Eğitimlerin ve danışmanlık hizmetlerinin önemli bir öncelik grubu, emziren annelerdir. Özellikle kurumdan hizmet alan veya ev gezilerinde tespit edilen, 0-6 ay arası bebeği olan annelere bazı önemli emzirme önerilerinde bulunmak, bunların güncel tutulmasını ve rutin hizmetlerin sunumunda yer almasını sağlamak gereklidir. Bu bilgi aktarımı öncelikle şu konuları içermelidir (detaylı bilgi 4. Bölümde bulunmaktadır): Emzirmeye hazırlık Emzirmenin başlatılması Emzirmenin nasıl olacağı Bebeğin nasıl tutulacağı Bebeğin memeye yerleştirilmesi Uygun olmayan durumlar Sütün sağılması teknikleri Sağılmış sütün saklanması Bebekten ayrı kalınca süt salınımı nasıl sağlanır. Tüm bu öncelikli olan ya da olmayan hizmet gruplarına yapılan bilgilendirme çalışmalarının mutlaka belgelendirilmesi gereklidir. Yani katılımcılara yapılan her türlü aktarım, imza altına alınmalı, katılımcılarda bir bilgi katkı ve değişiminin olup olmadığı değerlendirlmeli, gerekirse uygulamalı olarak bazı işlemler gösterilmelidir. Bilgilendirmeler için, hizmet alıcılarla paylaşılan her türlü zaman, fırsat olarak değerlendirilmelidir. Periodik ve/veya gerektiğinde yapılacak bilgilendirmelerle, doğru anne sütü uygulamalarının sürekliliğini ve güncellemelerle, sürdürülebilirliğini artırmak yararlı olacaktır.

13 13 5.İLK 6 AY SADECE ANNE SÜTÜ: BEBEKLERE İLK 6 AY ANNE SÜTÜNDEN BAŞKA HİÇ BİR GIDA VERİLMEMELİDİR: (TIBBI GEREKLİLİKLER DIŞINDA) Anne sütünün ve emzirmenin desteklenmesi ve sürüdürülebilmesi için ilk ve önemli doğru uygulama bebeklere ilk 6 ay sadece anne sütü verilmesinin sağlanmasıdır. Hizmet alıcılar bu konuda mutlaka bilgilendirilmelidir. Ek gıdalara erken başlamak, hiçte azımsanmayacak kadar çok başvurulan bir beslenme değişikliğidir. Yani çevremizde, ne yazıkki emzirmeye erken başlansada, bir çok dış etki ve yanlış uygulamalar nedeni ile anne sütünü erken aylarda ek gıdalarla birleştiren, hatta erken aylarda emzirmeyi kesen, kesmek zorunda kalan ve bu nedenle yardıma ihtiyacı olan anneler vardır. Esas önemli olan, erken emzirmeye başlamak (doğumdan sonra ilk yarım saat içinde) ve ilk 6 ay sadece anne sütü ile bebekleri beslemeye devam edebilmektir. Erken ek gıdaya başlamanın çok önemli sakıncaları vardır. 6 aydan önce, tamamlayıcı ek besinlere erken başlamanın sakıncaları şunlardır: Anne sütünün veriminin azalması Anne sütünün hastalıklara karşı koruyucu etkisini azaltması Büyüme açısından üstünlüğünün olmaması İlk aylarda dilin dışarı itme refleksinin güçlü olması Çiğneme becerisinin 6 aydan önce gelişmemesi Baş kontrolünün tam gelişmemiş olması Bebeklerin isteksizliği Böbrek fonksiyonlarının yeterince gelişmemesi Sindirim sistemindeki enzimlerin yeterince gelişmemesi Alerjik hastalıkların artmasına neden olması Katı besinlerin boğulmalara neden olabilmesi Başta pnomoni ve ishal olmak üzere hastalıklarda artışa neden olması Bebek morbiditesi (hastalanma) ve mortalitesinde (ölümlülük) artış Tüm bu nedenlerle ve anne sütünün bebek için gereklilikleri ve yaraları nedeni ile hizmet alıcıların bu konudaki kaygı, bilgisizlik ve hatalı uygulamaları mutlaka doğru uygulamalar, kendine güven ve doğru bilgi ile yer değiştirmelidir. Aile Hekimliği uygulamasının bebek sağlığı açısından, beklide en temel, vazgeçilmez ve koruyucu hizmet uygulaması budur ve eksiksiz verilmesi çok önemlidir. Ek besinlere mutlaka 6. Ayın bitiminden sonra (180 gün) anne sütü eşliğinde başlanmalı ve emzirme 2 yaşına kadar sürdürülmelidir. Tamamlayıcı Beslenme konusunda Müdürlük internet sayfasında yer alan bilgilendirmelerden yararlanabilirsiniz. Ek besinlere erken geçiş kadar bebeğe yardımcı olduğu düşünülen (!) emzik ve biberon gibi sonderece gereksiz ve zararlı olabilen malzemelerin kullanımı da bebek sağlığı açısından sakıncalar taşır. Bu nedenle anne sütünün ve emzirmenin desteklenmesi sırasında, aileler emzik ve biberon kullanılmaması konusunda bilgilendirilmeli ve kurumda bu konuda bazı önlemler almalısınız. Bu önlemlere örnek olarak; emzik ve/veya biberon atık kutuları yapılabilir. Amaç emzik ve biberon kullanan annelerin kendilerinin bilgilendirme sonrası ellerindeki malzemeleri istekle bu kutulara atmaları ve bir daha kullanmamalarının sağlanmasıdır.

14 14 6.İSTEĞE BAĞLI EMZİRME: BEBEĞİN HER İSTEDİĞİNDE EMZİRİLMESİNİN DESTEKLENMESİ Kurumunuzdan hizmet alan ve emziren annelere, emzirmenin sıklığı ve süresi konusunda herhangi bir kısıtlamanın var olmadığını anlatmalısınız. Yani.dakikada ya da saatte bir, her memede dakika emzirecek,.. dakika emdikten sonra bebek.. dakika uyur ve sonra. gibi anneyi ve aileyi detaylandırılmış bir zaman tablosu ile sıkmak, anneye ve bebeğe emzirme konusunda yapılabilecek en büyük haksızlıktır. Emzirmenin zamanı yoktur, aslında yeri de yoktur. Emzirmenin zamanı, tamamen bu konuda kendi ritmini bilen ve bize bir şekilde bunu ifade eden bebekler tarafından belirlenir. Bebek acıkınca ağlar, aranır yakaladığı bir objeyi (kendi eli, eldiveni, kıyafetinin kenarı, annenin yanağı, parmağı ) emmeye başlar, gözlerini daha fazla açar Tüm bunları anlamak ve bebeği doğru bir şekilde memeye yerleştirmek ve bu emzirme periyodunu yine bebeğe bırakmak yapılması gereken en doğru uygulamadır. Doyduğunda emmeyi bırakacak ya da diğer memeden devam edebilecek ve hatta oyun oynamaya başlayacaktır. Tüm bunlar çok doğal olarak oluşur. Bu şekilde bebeklerin 8-10 kez emzirilmesi yeterli beslenmeyi sağlayacaktır. Anneleri özellikle gece emzirmeleri konusunda da desteklemelisiniz. Gece emzirme belki anne için bir yük gibi görünsede, aslında prolaktin hormon salgısının artması nedeni ile gece emzirmeleri anneye kısa ama daha doyurucu bir uyku sağladığı gibi, büyüme hormonu en üst düzeyde olan bebekler içinde büyütücü ve besleyici etkisi yüksek bir öğün olur. Böylece emzirme öğün sayısı gün içinde ye kadar çıkarılabilir. Eğer gündüz beslenmeleri sırasında, bebekler 3 saatten fazla uyurlarsa açlık hissini fark ederek kendiliklerinden uyanabilirler. Ancak fark edemedikleri zamanlarda açlığın kendisinin de da uykuyu derinleştirici etkisi sonucu daha fazla aç kalmamaları için uyandırılıp, eğer uyanmıyorsa da memeye tutulup uykuda emzirmelerinin sağlanması gereklidir. Emzirmeyi desteklediğinizin kurumsal kanıtı, hizmet alıcıların kolaylıkla kullanabilecekleri, kurum imkanlarına göre oluşturacağınız, Emzirme Odası/birimi/bölümü/köşesi dir. Bu nedenle kitabın 3. Bölümünde ilgili kısmı dikkatle okuyunuz ve sizin kurumunuza uygun düzenlemeleri süreç içerisinde tamamlayınız ya da var olanları düzenleyiniz. Emzirme ile ilgili mekansal düzenlemeniz ile ilgili kurumiçi açıklayıcı ve yönlendirici bir takım önlemleri alınız (yönlendirme yazısı, belirtme yazıları, kapı yazıları gibi).

15 15 7.EMZİRMENİN, KORUNMASI, DESTEKLENMESİ VE SÜRDÜRÜLMESİ İÇİN KURUMLAR ARASI İŞBİRLİĞİ: Sağlık hizmeti bir bütündür. Bu bütünlük sağlık hizmet sunumu yapan kuruluşlar arasında başlar, sağlık hizmet alanının içine giren diğer tüm kamu, özel, serbest hizmet sunan kurum ve kuruluşlarla genişler. Bu amaçla, sağlık kurumları olarak hizmet bölgesinde yer alan ya da hizmet yakınlığı-ortaklığı olan tüm diğer kurumlarla ilgili sağlık uygulamaları ve hizmet sunumlarında ortak işler yapabiliriz. Özellikle anne sütü ve emzirme konularında, hizmet alıcıların yararlandıkları ve temasta oldukları tüm yerel kurum, kuruluş ya da genel hizmet birimleri ile işbirliği yapmak yararlı olacaktır. Bu konuda özellikle, eczaneler, okullar, dernekler, yerel esnaf, gönüllü kurum ve topluluklar, halk eğitim merkezleri, belediyeler, askeri birlikler, alışveriş merkezleri vb. yerlerle ortak çalışmalar planlamak yararlı olacaktır. Örneğin, eczaneler anne sütü dışındaki muadil ürünlerin kolaylıkla bulunabildiği yerlerdir. Eczanelerin en azından bu tür ürünleri kapalı dolaplarda tutmaları, talep halinde satışa sunumlarının sağlanması, gerekli bilgilendirmelerin bu yerlerde de yapılması yararlı ve gereklidir. Okullarda da emzirme ve anne sütü ile ilgili öğretmenler ve öğrencilere temel bilgilerin aktarımı yararlı olacaktır. Diğer yerel kamu kurumları ile ortaklaşa bazı etkinlikler planlanabilir. Halk eğitim merkezleri, yerel yönetimlerin eğitim ve kültür toplulukları, fabrika, işletme, kuaför, pazar vb. kadınların çalıştığı veya hizmet aldığı kurumlarda görsel materyal ve eğitimler planlanabilir. Tüm bu mekanlarda, emzirme ve anne sütü ile ilgili sağlık kurumundan yararlanılbileceği, konu ile ilgili her türlü danışmanlık hizmetinin kurumunuzca sağlanacağının belirtilmesi ve yönlendirmelerin yapılması önemli ve gereklidir. Emzirme değerlendirme ve gözlemleri için rutin izlemler yanı sıra kontrol amaçlı kuruma davet ederek ya da ev ziyaretleri yaparak sürüdürülebilirliğinin değerlendirilmesi yararlı olacaktır. Ayrıca kurumsallaşmayı desteklemek, emzirme ve anne sütü bilgilendirlmesini kalıcı hale getirmek amacıyla, kurumda bir danışmanlık ve değerlendirme sisteminin oluşturulması, bu konuda doğru ve ortak mesajları içeren yazılı ve görsel özgün materyaller (afiş, broşür vb.) üretilmesi ve dağıtılması ve yapılan tüm çalışma ve uygulamaların örneklerinin ve belgelerinin dosyaya konulması gereklidir. Var olan TV, video, DVD-CD oynatıcı, PC vb elektronik materyaller aracılığı ile örnek bilgilendirmeler oluşturularak kurum içinde özellikle bekleme bölümlerinde, görsel olarak bilgilendirme sunumları yapılabilir. Bu konuda, yerel yazılı ve görsel basın yayın kuruluşlarından da yararlanılmalıdır.

16 16 8.ANNE SÜTÜ MUADİLLERİ İLE İLGİLİ UYGULAMALAR: Sağlık uygulamaları bir çok sektörü ilgilendiren çalışmaları içerir. Kimi genel geçer ve doğru uygulamaların savunuculuğunu yaparken, bir kısmı da gerek maddi kaygılarla, gerekse gündemdeki aslında, herkesçe kabul edilmeyen ama moda olan eğilimlerle farklı bilgi lerin gözü kapalı savaşçıları olabilirler. Bizler doğru olan uygulamaların, resmi olarak da açıklanan ve yayınlanan bilginin yanında yer alma ile aslında gerçek ve bilimsel olmayan bazı dayatmalardan etkilenmenin arasında kalabiliriz. İşte tam burada konu anne sütü ve emzirme olunca, anne sütü muadilleri konusunda yıllardır yürütülen bilimsel çalışmaların, yazılan onlarca yazılı materyalin, dergi, tanıtım, reklam, promsyon vb. bir takım uygulamanın tam merkezinde bizler sağlık çalışanları bulunmaktayız. Bu çalışmalar, oldukça göz alıcı ve akıl karıştırıcı, çok ses getiren ve öyle olduklarına hemen hemen herkesi kolaylıkla inandırabilecek sözel ve görsel güce sahiptirler. Ancak unutulan şey, bunların hiç birinin anne sütünün yerini tutamayacağıdır. Anne sütü bebek beslenmesinde eşsiz bir besindir. Taklit edilemez, yerine başka herhangi bir besin geçemez. Bu nedenle BDK uygulamasında aşağıdaki kurallara uyulması gerekmektedir: Kurumda anne sütü muadillerine ait örnek ve tanıtım materyalleri olmamalıdır. Kurumda emzirmeyi direkt engelleyen herhangi bir görsel materyal bulunmamalıdır. Anne sütü artırıcıları ya da gaz giderici gibi aslında gerek duyulmayan, doğru emzirme teknikleri ile kolaylıkla üstesinden gelinebilecek konularla ilgili materyallerin, örnek ya da tanıtımları bulunmamalıdır. Kurum çalışanlarının kullandıkları kalem, kalemlik, sümen, takvim, poster, defter, temizlik ürünleri, muayene yardımcı gereçleri vb. kırtasiye ve genel kullanım materyalleri, ya kullanılmamalı ya da ihtiyaç halinde bu tarz reklamlardan arındırılmalı, herhangi bir çağrışıma neden olmayacak şekilde üzerleri örtülmeli ve firma adı ya da ürün adı kesinlikle görülmemelidir. Kurumun bu konudaki hassasiyeti aynı zamanda hizmet alıcılarıda koruyacak biçimde geliştirilmeli ve genişletilmelidir.

17 17 BÖLÜM 3 ÖRNEK EMZİRME POLİTİKASI: 1. Kurum/birim için Bebek Dostu Kurum uygulamaları için yazılı bir emzirme politikası oluşturulup, tüm çalışanlarımız tarafından uygulanmasının sürekliliği sağlanır. 2. Kurum/birim çalışanlarımız anne sütü ve emzirme konularında eğitim almıştır ve bu eğitimler belli aralıklarla güncellenir. 3. Kurum hizmet bölgesinde bulunan, tüm gebelere (doğum öncesi 32.haftadan itibaren) anne sütü ve emzirme ile ilgili eğitimler yapılır. Bu konuda kurumumuzdan eğitim talep edebilirsiniz. 4. Kurumumuz bölgesinde bulunan tüm bebekler, tıbbi zorunluluk olmadığı sürece sadece anne sütü ile beslenirler. 5. Lohusalık döneminde tüm annelere, anne sütü ve emzirmenin yararları, doğru emzirme teknikleri, emzirmenin sürdürülmesi, sütün sağılması ve saklanması, sağılmış sütün bebeklere verilmesi vb konularda bilgi verilir. 6. Doğumdan hemen sonra, bebeğe hiçbir besin verilmeksizin, bebeğin memeye tutulması ve emzirmenin başlatılması ve ilk 6 ay sadece anne sütü verilmesi altıncı ayın bitiminden sonra ek gıdalarla birlikte iki yaşa kadar anne sütü verilmesine devam edilmesi konusunda anneler desteklenir. 7. Kurumumuzda emzirme sıklığı ve süresi konusunda herhangi bir kısıtlama uygulanmaz. Emzirmenin bebeğin isteğine bağlı olduğu, gündüz ve gece devam etmesi gerektiği ve bebek her istediğinde emzirilmesinin yararları anneye aktarılır. 8. Emzirmenin desteklenmesive sürdürülmesi konularında bölgemizdeki diğer kurum, kuruluş, dernek, merkez, okul, sağlık kurumları vb ile işbirliği yapılarak ortak etkinlikler düzenlenir. 9. Kurumumuzda anne sütü dışında muadil materyalin reklamlarına ilişkin poster, afiş ve numunelerinin bulunmasına ve kullanımına izin verilmemektedir. 10. Daha zeki ve sağlıklı nesillere sahip olabilmek için anne sütünün önemi her aşamada vurgulanır. 11. Kurumumuzdan hizmet alırken yararlanabileceğiniz, emzirme bölümümüz bulunmaktadır.

18 BEBEK DOSTU SAĞLIK KURUMU HAZIRLIK DEĞERLENDİRME ÇİZELGESİ Kurum BDK Politikası yazılı olarak var mı? (Kurumun kendine özel, 8 öneriyi kapsayan bir Yazılı Emzirme Politikası olmalıdır) (özellikle mama reklamlarına ya da tanıtımlarına izin verilmediği belirtilmelidir) Tüm personel Politikadan haberdar mı? Kurum BDK Politikası asılı olması gereken yerlerde asılı mı? (bu politikanın büyütülmüş hali kurumun giriş bölümüne, daha küçük ama okunabilir boyutta basılanları kurumun sağlık personeli, anneler, anne adayları ve bebeklerin bulunabileceği her yere asılmalıdır) Yeterli Yetersiz Geliştirilmesi gereken Eğitim imza listeleri, katılım listeleri var mı? (her eğitim seansı için düzenli ve imzalı olarak tutulmuş, konu ya da tarih sırasına göre düzenlenmiş, eğitimin planınıda içeren bir dosya olarak "Hazırlık Dosyası"nın içine konmalıdır) 18 saatlik standart eğitim süreleri tamamlanmış, yeni gelen personel için de planlama yapılmış mı? BDK Değerlendirme dosyası var mı? (tüm yapılan işlemlerin en başından buyana sıralandığı bir dosyadır, 2 nüsha oluşturulmalıdır) Bu dosya BDK Eğitim materyalinin bir örneği ve diğer gerekli tüm evrakları içerir bir dosya olmalıdır. Kurum tüm bu hazırlıklarının ve kuruma özgü diğer çalışmaların derlendiği bir hazırlık dosyasıdır. Emzirme odası istenilen koşullarda hazır mı? ( afiş ve broşürler, rahat koltuklar, alt değiştirme masası, lavobo ve temizlik malzemesi, kağıt havlu, atık kovası vb.) 8. Mekan düzenlemeleri, yönlendirme levhaları hazırlanmış mı? 9. Görsel materyal varlığı (afiş ve broşürler, duvar panoları, TV-Video ) yeterli mi? Kayıt sistemi geliştirilmiş mi? (yapılan her türlü anne sütü desteği uygulamanın kaydı, eğitim, danışmanlık, işleyiş değişikliği vb.) Hamile kadınlara emzirmenin yararları ve yöntemleri konusunda bilgilendirilme yapılıyormuyapılmış mı? (eğitim kayıtları tutulmuş mu?, eğitim gerekli bilgi ve danışmanlığı içeriyor mu?) (yapılanlar hazırlık dosyasına aktarılıyor mu? Annelere emzirmenin nasıl olacağı gösteriliyor mu? (anne adayları, yeni doğum yapmış anneler ve diğer hizmet alan anneler, emzirme, anne sütü ve yararları ve doğru emzirme uygulamaları konularında eğitilmeli, her fırsatta emzirmeleri gözlemlenerek gerekli desteğin sağlanabileceği bir sistem geliştirilmelidir) Annelere bebeklerinden ayrı kaldıklarında sütlerini nasıl sağacakları ve saklayacakları konusunda eğitiliyor mu? (anneler bu konularda eğitilmeli) Tıbbi gereklilik olmadıkça ek besin verilmemesi destekleniyor mu? (tıbbi bir geçerli neden olmadan asla anne sütü dışında bir şey- su bile- verilmemelidir) Bebeklerin her istediğinde emzirilmesi destekleniyor mu? (emzirme ile ilgili bir zaman kısıtlaması olmamalıdır, bebek her ağladığı, acıktığı, arandığı zaman her hangi bir kısıtlama ya da zaman belirlemesi olmadan istediği sürece emzirilmesi desteklenmelidir) Yalancı meme ve biberon kullanımı var mı? (kullanım desteklenmemeli, aileler bu konuda bilgilendirimelidir) Emzirme destek grupları oluşturuluyor mu? (kurumdan hizmet alımı ve sonrasında, emzirme desteği için kurumsal bir organizasyon, yönlendirme, izlem polikliniği vb.) Tüm kurum uygulamalarının 8 öneriye uygunluk derecesi (her maddenin kurum işleyişindeki uygulamaları gözden geçirilmeli) Olumlu uygulamalar ve eğitsel mesajlar yazılı kurum belgeleri haline getirilmiş mi? (kuruma özgü görsel ya da yazılı materyal ) 20. Annelere ve anne adaylarına dağıtılan materyal var mı? (broşür, karne, bilgi notu vb.) 21. Kurumda BDK için bir ekip çalışması yapılmış mı? 22. Üretilen özgün materyal ya da uygulama var mı? (örneğin: emzik-biberon toplama kapları-içleri dışarıdan görünmeyecek şekilde, anne-baba eğitimleri, emzirme danışmanlık polikliniği, emziren anne ve emen bebeklere sertifikalar vb)

19 19 EMZİRME EĞİTİMLERİ (SAĞLIK PERSONELİ VEYA HİZMET ALICI) KATILIM İMZA ÇİZELGESİ EĞİTİM VE BİLGİLENDİRME KONU BAŞLIKLARI EĞİTİM ALAN AD VE SOYAD Anne sütünün önemi Emzirme nasıl olur? Emzirme sorunları İsteğe Bağlı emzirme Ağlayan Bebek- Meme reddi Hasta bebek ve emzirme.... TOPLAM SAAT Emine Kader saat Tarih Saat Tarih Saat Tarih Saat ,5 saat Tarih Saat ,5 (ÖRNEKTİR!)

20 20 EMZİRME ODASI: Emzirme odası ya da kurum özelliklerine ve hizmet alıcıların mahremiyetine ve duyarlılığına bağlı olarak düzenlenen bir köşe ya da bölüm, emzirmenin kurumsallaşması için bir adımdır. Bu mekanın düzenlenmesi ile kurumsal olarak, hizmet alıcılarınıza, emzirmeyi ve anne sütüne verdiğiniz önemi ve değeri göstermekte ve bunu mekana katacağınız özgünlükle ve samimiyetle ispatlamış olmaktasınız. Bu mekansal mesaj, çoğunlukla doğru ve iyi uygulamaların aktarımı ile birleşince uzun sürede ulaşabileceğiniz bir yolu daha çabuk katetmiş olursunuz. Anne adayları ve anneler, bu mekanı rahat ve sorunsuzca kullanmaya başladığında, burada verilecek bilgi ve gösterilecek doğru uygulamaların kalıcılığı artırılmış olacaktır. Bu mekan aynı zamanda annelerin bir birlerine destek oldukları bir yer olarak da sizin gözetiminizde, hizmetinize bir katkı sağlayacaktır. O nedenle bu mekanın bazı olmazsa olmazlarını sağlamış olmalısınız. Mekanda, annelerin rahatlıkla bebeklerini emzirebilecekleri rahat koltuk ya da koltuklar, bebeklerinin altlarını değiştirebilecekleri alt değiştirme masaları, atık kovası, lavabo ve temizlik malzemeleri, kurulama malzemeleri, eğitim ve bilgilendirme için görsel afişler, yönlendirici yazılı belgeler ve broşürler bulunmalıdır. Emzirme koltuğu ve alt değiştirme masası kolayca temizlenebilen, silinebilir, hijyenik açıdan uygun özellikleri taşıyan ve en doğal konforu sağlayacak materyallerle kaplı olmalıdır. Bebek bezleri v.b. atıklar için kapaklı çöp kovası, uygun bir mekansa el yıkamak için lavabo, sabun ve kağıt havlu bulundurulmalıdır. Aydınlık, sıcak ve havadar bir mekan uygundur. Bu mekanın düzenlenmesinde yöresel bazı objelerden de yararlanabilirsiniz. Bazen oluşturulmasında, hizmet alıcıların yetenek ve

21 21 desteklerinden de yaralanabilirsiniz. Bu mekan sizin kurumunuzu temsil ettiği gibi, hizmet alıcılarına da bir konfor sunmalıdır. Aşağıdaki çizimler örnektir, en üst düzey olması gereken yapıyı göstermektedir. Kurumlarımız bu örnekler doğrultusunda kendi imkanları ile mekan düzenlemesi yapabilirler. EMZİRME ODASI: Koltuk Bilgilendirme materyalleri Lavabo ve temizlik malzemesi (sabun-kağıt havlu v.b) Kapaklı atık kutusu Bilgilendirme materyalleri Alt değiştirme masası EMZİRME KÖŞESİ (MUAYENE ODASI-İZLEM ODASI V.B. İÇİNDE) Lavabo ve temizlik malzemesi (sabun-kağıt havlu v.b) Kapaklı atık kutusu Paravan Bilgilendirme materyalleri Koltuk Muayene masası

22 22 BEBEK DOSTU KURUM DOSYA İÇERİĞİ: 1. Resmi başvuru yazısı (İlçe Sağlık Müdürlüğü ne (TSM) yazılmış) 2.Kurum hizmet verileri a. Hizmet nüfusu b. Bebek, gebe, yaş kadın, emziren anne, tespit ve izlem verileri c. Kayıtlar 3.Kurum Emzirme Politikası 4. Bebek Dostu Sağlık Kurumu Hazırlık Değerlendirme Çizelgesi (isteğe bağlı kullanılabilir) 5. Eğitim katılım belgeleri (yapılmış, uygulanmış, gerçekleştirilmiş işlemler için) a. İmza çizelgeleri b. Katılım tutanakları c. Toplantı tutanakları d. Katılımcılara verilen bilgilendirme notları 6.Eğitim planları a. Hizmet İçi Eğitim planları b. Halk eğitimleri planları 7.Eğitim materyali örnekleri-özetleri a. Eğitim slayt örnekleri b. Hazırlanan diğer eğitim materyali örnekleri c. Üretilen diğer malzemeler 8.Örnek uygulamalar ve belgeler (varsa) a. Emzik-biberon atık kutuları b. Emzirme oda-köşesi c. Kurum içi yönlendirmeler d. Kurum içi bilgilendirme materyalleri e. Başarılı Emzirme Sertifikaları v.b. f. Anne sütü alan Bebeklerin resimleri 9.Kurum broşür-slogan-yazı örnekleri a. Üretilen özgün bilgilendirme broşürleri b. Afiş örnekleri c. Duvar bilgilendirme yazıları d. Sloganlar 10. Süreç ile ilgili resimler ve diğer belgeler.

23 23 BÖLÜM 4 ANNE SÜTÜ VE EMZİRME DANIŞMANLIĞI ANNE SÜTÜ İLE BESLENME NEDEN ÖNEMLİDİR? Emzirmeye başlamadan önce, anneler, anne sütü ile beslenmenin neden önemli olduğunu anlamalı ve yararlarını bilmelidir. Anne sütü ile yapay sütler arasındaki farkları ve yapay beslenmenin tehlikelerini bilmelidirler.. ANNE SÜTÜ < Mükemmel besin içeriği < Kolay hazmedilir etkili bir şekilde kullanılır < Hastalıklardan korur < Yapay beslenmeden daha ucuzdur EMZİRME < Anne bebek bağının kurulmasına yardımcı olur < Yeni bir gebeliğin gecikmesini sağlar < Annenin sağlığını korur ANNE SÜTÜ İLE BESLENMENİN YARARLARI Sütler arasındaki farklar: İNSAN SÜTÜ HAYVAN SÜTÜ FORMÜL SÜT Bakteri içeriği Hiç yok Olası Hazırlarken olası Anti-infektif faktörler Var Yok Yok Büyüme faktörleri Var Yok Yok Protein Uygun miktarda sindirimi kolay Çok fazla Sindirimi zor Kısmen düzeltilmiş Yağ Yeterli esansiyel yağ asidi var,sindirim için lipaz var Az miktarda İyi emilebilen Esansiyel yağ asidi yok, lipaz yok Demir Az miktarda İyi emilemeyen Vitaminler Yeterli A ve C vitamini yetersiz Su Yeterli Fazladan su verilmesi gerekli BULAŞICI HASTAKLIKLARA KARŞI KORUMA Esansiyel yağ asidi yok, lipaz yok İlave edilmiş İyi emilemeyen Vitaminler ilave edilmiş Fazladan su gerekli olabilir 1. Enfekte anne 2. Annenin enfeksiyonuna karşı oluşan antikorlar süt ile salgılanır ve bebeği korurlar 3. Annenin vücudundaki akyuvarlar anneyi koruyacak antikor yapar. 4. Bazı akyuvarlar annenin memesine gider ve orada antikor yapar

24 24 Anne sütü bileşiminde değişiklikler: Kolostrum annenin doğumdan sonraki birkaç gün boyunca ürettiği süttür. Koyudur. Rengi sarımtırak veya berraktır Olgun süt birkaç gün sonra üretilen süttür. Sütün miktarı artar: göğüsler dolu, sert ve ağır hissedilir. Bu süreç sütün gelmesi olarak bilinir. Ön süt öğünde en erken salgılanan süttür. Sonsüt öğün sonunda salgılanan süttür. Sonsüt ön sütten daha beyaz görünür çünkü daha fazla yağ içerir. Bu yağ anne sütü ile alınan enerjinin büyük bölümünü karşılar. Bu nedenle bebeği memeden kısa sürede ayırmamak gerekir. Bebek kendi bırakana kadar memede tutulmalıdır. Ön süt son sütten daha mavidir. Çok miktarda üretilir ve yüksek miktarda protein, laktoz ve diğer besinleri içerir. Bebek ön sütten gerek duyduğu bütün suyu karşılar. Bebeklerin 6 aylığa kadar sıcak havalarda bile diğer sulu içeceklere gereksinimleri yoktur. Diğer içeceklerle susuzluklarını giderirlerse, anne sütünü daha az almak isteyebilir. KOLOSTRUM: Özellikleri: Antikordan zengin Akyuvardan zengin Barsakları temizleyici (müshil) Büyüme faktörleri içerir A vitamininden zengin Önemi: Enfeksiyondan ve alerjiden korur Enfeksiyondan korur Mekonyumu temizler, sarılığın önlenmesine yardım eder. Barsağın olgunlaşmasına yardım eder, allerji ve intoleransı önler. Enfeksiyonların ağırlaşmasını önler. Emzirmenin psikolojik yararları: Emzirme anne ile bebek arasında yakın, sevgi dolu bir ilişki kurulmasını kolaylaştırır. Bu da anneyi duygusal olarak tatmin eder. Doğumdan sonra yakın temas bu ilişkinin gelişmesine yardımcı olur. Bu durum duygusal bağlanma (bonding) olarak adlandırılır. Eğer bebekler doğumdan hemen sonra annenin yanında kalırlarsa ve emzirilirlerse daha az ağlarlar ve daha çabuk gelişebilirler. Emziren anneler bebeklerine daha şefkatli davranırlar. Bebeklerinin onları çok meşgul ettiğinden ve gece beslemekten daha az yakınırlar. Bu annelerin çocuklarını terk etme ya da ihmal etme olasılığı diğer annelere göre daha azdır. Bazı çalışmalarda anne sütü ile beslenmenin bebeğin zeka gelişimine, entellektüel yapısına olumlu etki yaptığı bildirilmektedir. Yaşamın ilk haftalarında anne sütü ile beslenen düşük doğum tartılı bebekler, yapay beslenen bebeklere göre ileri yaşlarda zeka testlerinde daha başarılı olurlar. İlk 6 ay sadece anne sütü verdikten sonra 6. ayda başlayacağınız ek gıdalarla bebeğinizi 2 yaşına kadar emzirme desteği ile anne sütüyle besleyebilirsiniz. Bebeğinizin 2. yaşında bile anne sütünün, onun enerji, vitamin ve protein ihtiyacının bir bölümünü karşıladığından emin olabilirsiniz.

25 25 Yapay besinlerle beslenmenin zararları: < Daha fazla ishal ve solunum yolu hastalığı < İnatçı ishal < Malnütrisyon, A vitamini eksikliği < Daha yüksek ölüm olasılığı < Anne daha erken hamile kalabilir < Bağlanmayı önler < Daha fazla allerji süt intoleransı < Bazı kronik hastalıkların artma riski < Şişmanlama < Zeka testlerinde daha düşük puan < Kansızlık, over ve meme kanseri riski daha yüksek ANNE SÜTÜ VE EMZİRME İÇİN ANNELERE ÖNERİLER Emzirmeye doğumdan sonra ½-1 saat içinde başlayın İlk 6 ay yalnız anne sütü verin 6. ayda ek besine geçin 6 aylıktan başlayarak her çocuğa ek besin verin Emzirmeye en az 2 yaşına kadar devam edin EMZİRME NASIL OLUR? Sağlıklı emzirme için emzirmenin nasıl oluştuğunu anlamalısınız. Ancak emzirmenin nasıl işlediğini anlarsanız sorunun ne olduğunu belirleyebilirsiniz ve annelere nasıl yardımcı olabileceğinizi belirleyebilirsiniz. Onlar için neyin iyi olduğuna karar verebilme konusunda yardım becerisini kazanabilirsiniz. Memenin anatomisi : Kas hücreleri Oksitosin kasılmayı sağlar Süt salgılayan hücreler Süt kanalları Prolaktin süt salgısını uyarır Laktiferöz sinüsler (süt sinüsleri) Süt burada birikir Meme başı Areola Montgomeri bezleri EMZİRMENİN FİZYOLOJİSİ: Destek bağ ve yağ dokusu Alveol

26 26 PROLAKTİN Her emzirme sonrasında salgılanır. Bir sonraki emzirme için süt oluşturur. Hipofiz bezi ön lobundan salgılanır, alveol hücrelerinden süt salgılanmasına neden olur, önceden sağlanmış hazır sütü kullanır, geceleri daha fazla yapılır, fazla emme fazla süt yapar, anneyi gevşetir, Prolaktin ovülasyonu baskılar, yeni bir gebeliğin oluşumunu engeller. Kandaki prolaktin Meme başından duysal uyarı Bebek emiyor < gece daha fazla prolaktin salgılanır < ovulasyonu baskılar OKSİTOSİN REFLEKSİ Olumlu ve iyi duygular, bebeğiyle mutlu olmak, sevgiyle onu düşünmek, sütünün onun için en iyi besin olduğunu düşünmek, bebeğini görmek, ona dokunmak, bağırdığını duymak, oksitosin refleksini harekete geçirir. Hipofiz bezinin arka bölümünden salgılanır, alveol çevresindeki kas hücrelerinin kasılmasını sağlar, oksitosin prolaktinden daha çabuk üretilir, oksitosin refleksi iyi işlemezse bebek sütü almakta zorlanır, uterus kasılmasını sağlar. Emzirmeden önce veya emzirme sırasında oluşur. Sütün akmasını sağlar. Kandaki oksitosin Bebek emiyor Meme başından duysal uyarı < Uterusun kasılmasını sağlar. Oksitosin refleksine neler yardım eder ve neler engel olur? OKSİTOSİN REFLEKSİ Y Y Bebek için sevgi dolu düşünceler Bebeğin sesi Bebeğin görüntüsü GÜVEN Kaygı, stres, ağrı, şüphe Bunlar reflekse YARDIM eder. Bunlar reflekse ENGEL olur

27 27 AKTİF OKSİTOSİN REFLEKSİNİN BELİRTİ VE DUYGULARI: Anne şunları fark edebilir: Emzirmeden hemen önce ya da tam emzirirken memelerinde ezilme veya karıncalanma hissi Bebeğini düşününce, ya da ağladığını duyunca memeden süt akması Bebek meme emerken diğer memeden süt damlaması Emzirme sırasında bebek memeden ayrılırsa memelerden ince ince süt akması İlk haftalardaki emzirmelerde uterus kasılmalarıyla ağrı ve bazen kan boşalması durumu Sütün ağzına aktığını gösterir şekilde bebeğin yavaş ve derin emme ve yutmaları Memede süt üretiminin kontrol edilmesi: Oksitosin ve prolaktinin, iki memeye de eşit şekilde gitmesine karşın, bazen bir meme süt yapmaya devam ederken, diğerinde neden süt üretilmediğini merak edebilirsiniz. Anne sütünde süt üretimini azaltan veya sonlandıran bir madde (inhibitör) vardır. Eğer memede çok süt varsa, inhibitör madde süt salgılayan hücrelerden süt salgılanmasını durdurur. Bu da memeyi çok dolu olmanın zararlı etkilerinden korur. Eğer bebek ölürse veya emmeyi başka bir nedenle bırakırsa bu çok gerekli bir mekanizmadır. Eğer süt emilme veya sağılma yoluyla memeden boşaltılırsa bu inhibitör maddede ortadan kalkar ve meme daha fazla süt yapar. Bunlar size şunların nedenini anlamanıza yardımcı olur: Eğer bebek bir memeden emmeyi bırakırsa bu meme süt yapmayı keser. Eğer bebek bir memeden daha fazla emerse, bu meme daha fazla süt yapar ve diğerine göre daha büyük olur. Ayrıca şunları anlamanıza da yardımcı olur: Bir memenin süt yapmaya devam etmesi için, süt o memeden boşaltılmalıdır. Eğer bebek bir veya iki memeden ememiyorsa, memenin süt üretmeye devam etmesi için süt sağılarak meme boşaltılmalıdır. Bebeğin memeye doğru yerleşmesi için: Areola ve alttaki dokunun çoğunu ağzına almış Meme dokusu, uzun bir meme başı çıkıntısı oluşturmak üzere gerilmiş Bebek meme başından değil memeden emiyor şekilde yerleşmiş olmalıdır Memede iyi ve iyi olmayan yerleştirme: İyi yerleşmiş İyi yerleşmemiş Memeye yerleşme dıştan görünüş: İyi yerleşme İyi olmayan yerleşme

28 28 MEMEYE İYİ OLMAYAN YERLEŞMEMENİN SONUÇLARI: < Meme başlarında hasar ve ağrı < Anne sütü tam olarak boşaltılamaz Acıyan meme başları, çatlaklar Gerginlik Bebek doymaz daha fazla beslenmek ister Yetersiz süt kaynağı Bebek emmeyi red eder Göğüslerde daha az süt yapımı Bebek ağırlık kazanamaz MEMEYE İYİ YERLEŞMEME NEDENLERİ: 1. Biberon kullanma: emzirme düzenine alışmadan önce ek yapay sütler verilmesi, 2. Tecrübesiz anne : ilk bebek, daha önceki çocuklarını biberonla besleyen anne 3. Fonksiyonel zorluklar :küçük veya zayıf bebek, uzun meme ucu, memede tıkanıklık, geç beslenme 4. Deneyimli yardım eksikliği: geleneksel yardımın ve sosyal desteğin yokluğu, yardım edecek doktor, diyetisyen, ebe, hemşirenin bu konuda, eğitim almamış olması. Bebekteki refleksler: Beceri Anne bebeğe uygun pozisyon vermeyi öğrenir. Bebek memeyi nasıl alacağını öğrenir Arama refleksi Bir şey dudaklarına değer değmez bebek ağzını açar ve dilini aşağı ve öne doğru uzatır Emme refleksi Damağa bir şey değdiğinde bebek emer Yutma refleksi Ağız süt ile dolunca bebek yutar