ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

Transkript

1 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ Burak GÜHER İKİNCİ EL TRAKTÖR SATINALMA BEDELLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ VE VERİ TABANI OLUŞTURULMASI İÇİN İNTERNET TABANLI BİR YAZILIMIN GELİŞTİRİLMESİ TARIM MAKİNALARI ANABİLİM DALI ADANA, 2008

2 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ İKİNCİ EL TRAKTÖR SATINALMA BEDELLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ VE VERİ TABANI OLUŞTURULMASI İÇİN İNTERNET TABANLI BİR YAZILIMIN GELİŞTİRİLMESİ Burak GÜHER YÜKSEK LİSANS TEZİ TARIM MAKİNALARI ANABİLİM DALI Bu tez 07/02/2008 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oybirliği İle Kabul Edilmiştir. İmza İmza... İmza... Yrd.Doç.Dr. Sait M. SAY Prof.Dr. Alaettin SABANCI Yrd.Doç.Dr. Sarp K. SÜMER DANIŞMAN ÜYE ÜYE Bu tez Enstitümüz Tarım Makinaları Anabilim Dalında hazırlanmıştır. Kod No: Prof. Dr. Aziz ERTUNÇ Enstitü Müdürü Bu çalışma Çukurova Üniversitesi BAP tarafından desteklenmiştir. (Proje No: ZF2007YL36). Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.

3 ÖZ YÜKSEK LİSANS TEZİ İKİNCİ EL TRAKTÖR SATINALMA BEDELLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ VE VERİ TABANI OLUŞTURULMASI İÇİN İNTERNET TABANLI BİR YAZILIMIN GELİŞTİRİLMESİ Burak GÜHER ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ TARIM MAKİNALARI ANABİLİM DALI Danışman: Yrd.Doç.Dr. Sait M. SAY Yıl: 2008, Sayfa: 73 Jüri: Yrd.Doç.Dr. Sait M. SAY Prof.Dr. Alaettin SABANCI Yrd.Doç. Dr. Sarp K. SÜMER Tarımsal üretimin bütün kollarında mekanizasyon yatırımları, karlı bir üretim için işletme özelliklerine ve ekonomik hesaplamalara dayalı olarak ele alınmalıdır. Özellikle tarla tarımı uygulamalarında güç kaynağı olarak kullanılan traktörlerin teknik özelliklerinin yanısıra edinme şeklinde işletmenin ekonomik yapısına göre seçilmesi, karlılığı doğrudan etkilemektedir. İkinci el traktör pazarı özelliklerinin incelenmesi ve bu pazardaki traktörlere ait genel özelliklerin belirlenmesi bu açıdan önemlidir. Bu tez kapsamında, Çukurova bölgesinde ikinci el traktör satışı yapan galerilerden toplanan veriler üzerinden genel değerlendirmeler yapılmıştır. Öncelikle anketle veri toplama yönteminden yararlanılarak ikinci el traktör pazarının genel yapısı belirlenmiş, pazardaki traktörlerin marka ve güç büyüklüklerine göre birim satınalma bedelleri derlenmiştir. Derlenen satınalma bedelleri, ikinci el traktör alış satışı yapacakların yararlanabilmeleri ve geniş bir veri tabanı oluşturulmasına yönelik etkileşimli bir internet sitesine farklı özelliklere göre sorgulanabilecek şekilde yerleştirilmiştir. Geliştirilen internet yazılımında ayrıca, bireysel ve kurumsal üyelik özelliğinden yararlanılarak, ikinci el bir traktöre ait satış bilgileri eklenebilmektedir. Anahtar Kelimeler : Traktör, İkinci el traktör, Tarımsal bilişim I

4 ABSTRACT MSc THESIS DEVELOPING AN INTERNET BASED SOFTWARE FOR THE EVALUATION OF SECOND HAND TRACTOR PRICES Burak GÜHER DEPARTMENT OF AGRICULTURAL MACHINERY INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES UNIVERSITY OF ÇUKUROVA Superviser: Assist.Prof.Dr. Sait M. SAY Year: 2008, Sayfa: 73 Jury: Assist.Prof.Dr. Sait M. SAY Prof.Dr. Alaettin SABANCI Assist.Prof.Dr. Sarp K. SUMER Investments in agricultural mechanization should be evaluated based on the farm structure and economical considerations for profitable agricultural production. Especially, the proper selection of the agricultural tractors, which are the main power supply for open field agriculture, in tems of both technical aspects and it s acquiring method has considerable effect on farm profitability. On this account, evaluating the general properties of second hand tractor market in Çukurova region is important. In the scope of this thesis, second hand tractor price data gathered from the showrooms in the Çukurova region were evaluated. Before all else, general structure of second hand tractor market were defined by applying a comprehensive questionnaire to showroom owners. In addition, second hand tractor prices were arranged according to brandmodel, age and power category. These arranged data were added into the developed internet based software. This interactive web site was produced for purchase and sale purpose as a result of different queries based on brand-model, age and tractor engine power for all the persons concerned. Provided that it is registered for having authorization, personel and institutional data entry can be made in accordance with established arrangement of database. Key words : Tractor, Second hand tractor, Informatics in agriculture II

5 TEŞEKKÜR Tez çalışmamın seçiminden, araştırmanın yürütülmesi ve tamamlanmasına kadar her türlü desteğini gördüğüm danışman hocam Sayın Yrd.Doç.Dr. Sait M. SAY a, internet yazılımının geliştirilmesi aşamasında yardımlarını gördüğüm değerli arkadaşım Ziraat Mühendisi Hacı Durdu ÇOBAN a, tez jürimde görev alan degerli hocalarım Prof.Dr. Alaettin SABANCI ya, Yrd.Doç.Dr. Sarp K. SÜMER e, Tarım Makinaları Bölüm Baskanı Prof. Dr. Emin GÜZEL e, ayrıca yakın ilgisini gördüğüm Prof.Dr. Ali BAYAT a, ve tüm bölüm öğretim üyelerine teşekkürlerimi sunarım. Ayrıca, özellikle verilerin toplanması aşamasında yardımcı olan ikinci el traktör satışı yapan galeri sahiplerinin tümüne, ögrenim hayatım boyunca desteğini benden esirgemeyen sevgili annem H.NesrinGÜHER e ve babam Ali GÜHER e tesekkür ederim. III

6 İÇİNDEKİLER SAYFA ÖZ. I ABSTRACT.. II TEŞEKKÜR.. III İÇİNDEKİLER. IV ÇİZELGELER DİZİNİ. VI ŞEKİLLER DİZİNİ.. VII 1. GİRİŞ Genel Tarımsal Mekanizasyonun Tarımsal Üretim İçerisindeki Yeri ve Önemi Tarımsal Mekanizasyon İşletmeciliğinin Önemi Tarımsal İşletmelerde Traktör Edinilmesi Traktör Edinilmesinde Bilgi Kaynakları ve Tarımsal Bilişim Uygulamalarından Yararlanma Konunun Önemi ve Amacı ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR MATERYAL VE YÖNTEM Materyal Yöntem Uygulanan Anketler ve Anketlerin İçeriği İkinci El Traktör Pazarının Genel Yapısının Belirlenmesinde Uygulanan Anket İkinci El Traktör Fiyat ve Özelliklerinin Belirlenmesinde Uygulanan Anket İkinci El Traktör İnternet Sitesinin Geliştirilmesi BULGULAR VE TARTIŞMA İkinci El Traktörlere İlişkin Genel Sayısal Bilgiler İkinci El Traktör Pazarının Genel Yapısı İkinci El Traktör Alım-Satım Hareketliliği ve Çiftçi Davranışına İlişkin Değerlendirmeler.. 40 IV

7 4.3. İnternet Yazılımına Ait Seçilmiş Ekran Çıktıları Sorgu Sonuçlarını Veren Örnek Ekran Çıktıları Üyelik İşlemlerine Ait Ekran Çıktıları İnternet Sitesinin Yönetim Platformuna Ait Ekran Çıktıları SONUÇ VE ÖNERİLER.. 59 KAYNAKLAR. 63 ÖZGEÇMİŞ.. 65 EKLER. 66 V

8 ÇİZELGELER DİZİNİ SAYFA Çizelge 3.1. Anket Uygulanan Galeri Sayıları ve İllere Göre Dağılımı 16 Çizelge 3.2. Galerilerden Toplanan Traktör Verilerinin İllere Göre Dağılımı. 19 Çizelge 4.1. İllere Göre Traktör Marka-Model Dağılımı.. 26 Çizelge 4.2. İllere ve Güç Gruplarına Göre Tek Çeker Traktör Sayıları. 30 Çizelge 4.3. İllere ve Güç Gruplarına Göre Çift Çeker Traktör Sayıları. 30 Çizelge 4.4. İkinci El Traktör Sayılarının İllere ve Yaş Aralığına Göre Dağılımı. 32 Çizelge 4.5. İllere Göre Tek Çeker ve Çift Çeker Traktörlerin Ortalama Güç ve Ortalama Yaş Değerlerinin Değişimi 34 Çizelge 4.6. Çift Çeker Traktörler için Ortalama Satış Bedelleri 37 Çizelge 4.7. Tek Çeker Traktörler için Ortalama Satış Bedelleri. 38 VI

9 ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA Şekil 1.1 Tarımsal mekanizasyon işletmeciliğinin temel bileşenleri 5 Şekil 1.2 Makina kapasitesine bağlı genel ekonomik ilişkiler. 5 Şekil 2.1. New Holland-Trakmak ikinci el traktör sitesinden bir görünüm. 12 Şekil 2.2. Uzel traktör ikinci el traktör sitesinden görünümler. 12 Şekil 2.3. MF Çorum Bölge Bayii traktör ikinci el traktör sitesinden bir görünüm. 13 Şekil 2.4. Traktorum.net sitesinden bir görüntü 13 Şekil 3.1. Anket uygulanan galerilerin il ve ilçelere göre dağılımı.. 16 Şekil 3.2. Galerilerden toplanan traktör verilerinin il ve ilçelere göre dağılımı 20 Şekil 3.3. Yönetim bloğunun şematik gösterimi 22 Şekil 3.4. İkinci el traktörlerin seçilen kriterlere göre sorgulanmasında kullanılan kodlara ait algoritma.. 23 Şekil 3.5. Üye kayıt algoritması 24 Şekil 3.6. Üye giriş kodlarına ait algoritma.. 25 Şekil 4.1. İllere ve markalara göre traktör sayılarının değişimi Şekil 4.2. İllere ve güç gruplarına göre tek çeker traktör sayıları. 30 Şekil 4.3. İllere ve güç gruplarına göre çift çeker traktör sayıları 30 Şekil 4.4. İkinci el traktör sayılarının illere ve yaş aralığına göre dağılımı.. 32 Şekil 4.5. Tek çeker traktörlerin ortalama güç ve ortalama yaş değerlerinin illere göre değişimi 34 Şekil 4.6. Çift çeker traktörlerin ortalama güç ve ortalama yaş değerlerinin illere göre değişimi 35 Şekil 4.7. Tek çeker traktörler için ortalama yaş ve güç gruplarına göre satış bedelinin modellenmesi.. 39 Şekil 4.8. Alım-satım hareketliliğine ilişkin sorunun cevap dağılımı 40 Şekil 4.9. İkinci el traktör alım-satımında çiftçi davranışının değerlendirilmesi 41 Şekil Traktörünü satmak isteyen çiftçinin düşüncesinin değerlendirmesi. 42 Şekil İkinci el traktör pazarı hareketliliğin değerlendirmesi.. 43 Şekil Traktör almak isteyen çiftçinin galerideki davranışının değerlendirilmesi 44 VII

10 Şekil İkinci el traktör edinecek çiftçinin tercih kriterlerine ait değerlendirme 45 Şekil Yıpranma durumunu açıklayan etmenlerin dağılımı 46 Şekil İllere göre galeri sahiplerinin marka tercihlerinin dağılımı. 47 Şekil Galeride ikinci el traktör satış şekline ilişkin değerlendirme.. 48 Şekil İkinci el traktör veri bankası sitesinin giriş ekranı.. 49 Şekil Tüm marka-model, motor gücü, fiyat ve üretim yılına göre yapılan sorgulamanın sonuç ekranı 50 Şekil Seçilen marka, fiyat ve yaş tercih aralığına göre sorgu sonuç ekranı 51 Şekil 4.20.Belirli bir marka ve model, seçilen fiyat ve üretim yılı aralığı için oluşan sonuç ekranı.. 52 Şekil Seçilen motor gücü, fiyat ve üretim yılı aralığına göre yapıalan sorgunun ekran çıktısı 52 Şekil Seçilmiş bir marka-model, fiyat ve üretim yılı aralığına göre yapılan sorgunun sonuç ekranı. 53 Şekil Ödenebilecek miktar aralığına göre yapılan sorgulamanın sonuç ekranı. 53 Şekil Kurumsal üyelik bilgi giriş ekranı. 54 Şekil 4.25.Yetkili kullanıcıların veri girişi yaptıkları ekran çıktısı. 55 Şekil Kurumsal üyelerin listelendiği ekran. 56 Şekil Seçilen kurumsal üyenin listelenmiş ikinci el traktör verileri 56 Şekil Kurumsal üyenin ürün ekranından seçilen traktöre ve firmaya ait bilgiler 57 Şekil Kayıtlı ürünlere ait düzenleme ekranı 58 VIII

11 1. GİRİŞ Burak GÜHER_ 1. GİRİŞ 1.1. Genel Tarımsal üretimin herhangi bir kolunda üretim yapan üreticiler veya tarımsal üretime yeni girmeyi düşünenler için kuşkusuz yanıtlanması gereken bir çok soru bulunmaktadır. Özellikle üretim koluna karar verilirken mevcut koşullar, yerel ve küresel ölçekte birçok açıdan detaylı bir şekilde değerlendirilmek zorundadır. Kârlı bir üretim için hangi üretim kolu veya kollarında faaliyet gösterilmesi gerektiği, tarımsal faaliyetlerin yürütülmesinde işletme özelliklerine en uygun yöntemlerin seçilmesi gibi temel yaklaşımlar bilimsel veriler ışığında yapılmalıdır. Amaçlanan doğrultuda bir tarımsal üretim için izlenmesi ve değerlendirilmesi gereken konular; Kârlılık, İstek ve öğrenme çabası, Üretimde kullanılacak her türlü kaynağın bilinmesi, Pazar koşullarının incelenmesi, Üretime ilişkin risk faktörlerinin belirlenmesi ve değerlendirilmesi, Bilgi kaynaklarının doğru seçilmesi ve erişimi, şeklinde özetlenebilir (Woods and Isaacs, 2000). Tohumun toprakla buluştuğu andan, ürünün pazarlamasına kadar ki süreçte yukarıda sıralanan konuların birbiriyle bağlantılı şekilde ele alınması oldukça önemlidir. Herşeyden önce, tarımsal üretimin hangi ürünlerle sınırlı tutulacağı belirlenirken, geçmiş deneyimler ve/veya verilerden yararlanılma zorunluluğu bulunmaktadır. Bu sayede üretim kârlılığı konusunda genel bir bilgi sahibi olmak mümkün olacaktır. Kârlılığın sorgulanması aşamasının ardından, üretimin her yönüyle planlanmasında, özellikle işletme sahibinin tecrübe ve bilgi eksikliklerinin bilinmesi ve bunları en doğru bilgi kanallarını kullanarak gidermesi önemli olmaktadır. Bu noktada, istek ve öğrenme çabası üreticide bulunması gereken genel özellikler olarak dikkat çekmektedir. Üretimde kullanılacak kaynakların ve işletme özelliklerine göre değişen kaynak kullanım kapasite ve şeklinin, üretimin gerekleri doğrultusunda ele alınması da oldukça önemli olan diğer bir konudur. Özellikle üretim alanı ve işletme binalarından 1

12 1. GİRİŞ Burak GÜHER_ sonra en büyük gider yükünü oluşturan mekanizasyon yatırımlarının, işletme ihtiyaçlarına uyarlanmasında, piyasa ve bilimsel gerçekler dikkatlice ele alınmak zorundadır. Tarımsal mekanizasyon yatırımları, ilk edinme ve işletme maliyetleri düşünüldüğünde, gider yönetimi konusunda öncelikli değerlendirilmesi gereken kritik bir konudur (Hunt, 1983; Işık, 1987). İlerleyen bölümde bu konu üzerinde daha detaylı bir şekilde durulacaktır. Ürünün pazarlanması aşamasında, hedef sahanın önceden belirlenmesinin yanı sıra, pazarlama kanallarının doğru seçilmesi ve ürünün pazara zamanında ve hedeflenen kalitede sunulması da oldukça önemlidir. Seçilen tarımsal üretim alanının üretim yapılan bölgeye uyumu mevcut risklerin en aza indirilebilmesi için başlangıç noktasıdır. Tarımsal üretim, özellikle açık alan tarımı söz konusuysa iklimsel faktörlerin etkisi altındadır. Olumsuz iklimsel faktörlerin üretim üzerindeki etkisi en aza indirebilmek için, özellikle yatırım ve kaynak kullanım aşamalarında konu dikkatli bir şekilde değerlendirilmelidir. İşletmenin üretim kapasitesine bağlı finansal ve pazarlama riskleri de detaylı bir şekilde ele alınmak zorundadır. Yukarıda sayılan bütün faktörler için varolan bilgi kaynaklarına ulaşmak ve bu kaynaklardan işletmeyi ve üretim konusunu en iyi tanımlayanlar üzerinden değelendirmeler yapmak son derece önemlidir. İşletme içerisinde tarımsal üretimin yönlendirilmesinde verilecek her türlü karar, edinilen bilgilerin en doğru yöntemlerle işlenerek ve bazen detaylı hesaplamalar sonucunda verilmek durumundadır. 1.2.Tarımsal Mekanizasyonun Tarımsal Üretim İçerisindeki Yeri ve Önemi Toprak-su kaynaklarının geliştirilmesi, sulama, gübreleme, tarımsal savaş, damızlık materyal kullanımı ve tarımsal mekanizasyon, birim alandan elde edilecek ürünün arttırılması için çevresel duyarlılığı da dikkate alarak eniyilenmesi gereken üretim teknolojileridir (Tezer ve Sabancı, 1997). Daha az işgücü ile daha kısa sürede (zamanlılık üretim miktarı ilişkisi) tarımsal işlemlerin tamamlanması amacıyla uygulanan Tarımsal Mekanizasyon un, üretim teknolojileri içerisinde ayrı bir yeri vardır. Tarımsal mekanizasyon diğer teknolojik uygulamaların etkinliğini arttırmak, çalışma koşullarını iyileştirmek ve ekonomikliği sağlamak açısından da önemli ve tamamlayıcı bir öğedir (Işık,1988). 2

13 1. GİRİŞ Burak GÜHER_ Tarımsal mekanizasyon unsurlarıyla; bitki, üretim ortamı ve uygulanması gereken üretim teknikleri arasında, ürün verimini en yüksek seviyede tutacak uygulamaların tarımsal üretim alanına aktarılması mümkün olmaktadır. Özellikle tarımsal işlerin zamanında tamamlanması bu noktada üzerinde durulması gereken en önemli konudur. İşlemlerin zamanında tamamlanma zorunluluğu mekanizasyon araçlarının çeşit ve boyutlarının belirlenmesinde çıkış noktasıdır. Diğer bir açıdan değerlendirildiğinde; gelişmiş ülkelerde tarımsal mekanizasyon, tarımsal üretim girdileri içerisinde en büyük enerji girdisini oluştururken, gelişmekte olan ülkelerde de gübreden sonra ikinci sırada yer almaktadır (Gifford, 1986). İşletme giderleri açısıdan bakıldığında ise, tarımsal işletmelerde mekanizasyon düzeyindeki artışa bağlı olarak makina giderlerinin, sermaye ve toplam üretim giderleri içerisindeki oranının %50 lere ulaştığı bilinmektedir (Cross, 1998). Ürün gelirini azaltmaksızın, tarımsal üretim giderlerinin olabildiğince aşağıya çekilmesi gerekliliği, hemen hemen tüm dünya için geçerli olan tarımsal ürün fiyatlarındaki artışla, üretim gider bileşenlerindeki artışın dengesizliğinden kaynaklanmaktadır. Her geçen gün daha da artan rekabetçi koşullar ve daralan piyasa olanakları, işletme ölçeğinde önemli bir gider yükü oluşturan tarımsal mekanizasyon unsurlarının en uygun yöntem ve verilerle, güncellenerek planlanmasını zorunlu hale getirmektedir. Bu noktada sorunu, mekanizasyon işletmeciliği ve planlamasına dayandırmak yanlış olmayacaktır. Planlamanın gerçekçi verilere dayandırılması, tarımsal üretimle ilgili bütün seçimler için temel oluşturacağından, işletmeler için büyük önem taşımaktadır (Hunt, 1983; Landers, 2000) Tarımsal Mekanizasyon İşletmeciliğinin Önemi Mekanizasyon uygulamalarından etkin şekilde yararlanılabilmesi, işletme özelliklerinin dikkate alınarak, işletmecilikle ilgili verilecek her türlü kararın birbiriyle uyuşumlu bir şekilde olmasına bağlıdır. Bu tür bir değerlendirme ise en azından tarımsal mekanizasyon işletmeciliği temel bilgilerine sahip işletmeciler tarafından yapılabilir. İşletmeci, işletmede mevcut makinaların kullanım etkinliğini arttırarak makine giderlerinin azalması ve işletme özelliklerine uygun makine (veya makine 3

14 1. GİRİŞ Burak GÜHER_ seti) seçimiyle işletmenin karlılığında önemli bir etkiye sahiptir. İşletme özelliklerine uygun makine ve traktör gücünün seçimi, finansal etkileri uzun süreli olacağından, işletmenin geleceği açısından son derece önemlidir. Konu tarımsal mekanizasyon varlığı ve organizasyonu olduğunda, işletme özellikleriyle anlatılmak istenen genel hatlarıyla birbiriyle ilişkili olan aşağıdaki etkenlerdir (Işık, 1987). Teknik ve ekonomik yönlü birden çok işletme ve işletme dışı veriler uygun planlama kararlarının alınmasında etkilidir ve bir tarımsal işletmede optimum kazanç için işletmede gereksinim duyulan traktörlerin ve bunlara uygun tarım makinalarının seçimi iyi bir mekanizasyon planlaması ve işletmeciliğinin temel amacıdır (Von Bargen 1979). Tarımsal mekanizasyon unsurlarıyla ilgili verilecek kararlar için mekanizasyon sistemini oluşturan 4 unsur dikkate alınmaktadır (Sındır, 1999). Bu unsurlar; alet veya makina, güç kaynağı (özellikle traktör), İnsan ve zamandır. Sayılan unsurlara dayalı olarak mekanizasyon işletmeciliğinin unsurları Şekil 1.1 deki diyagramla temsil edilebilir (Işık, 1988). Diyagram incelendiğinde, zaman işletme ve ekonomik parametrelerden doğrudan etkilenen traktör ve tarım makinalarına ait hesaplamalar sonucunda asıl değerlendirme kriteri olan makina seti giderleri için seçim analizleri yapılmaktadır. Buna bağlı olarak, traktör güç büyüklüğü ve makina iş genişliklerine bağlı olarak yıllık işletme giderlerinin değerlendirilmesi gerekmektedir (Şekil 1.2.). Şekilde görüldüğü gibi, bir işletmede ürün geliri ile makina giderleri yakından ilişkilidir. En düşük giderli makina boyutundaki küçük sapmalar giderleri önemli oranda arttırmaktadır ve bu artış oranı küçük boyutlara doğru daha fazla olmaktadır. Ürün geliri, makina boyutunun küçülmesi ile önemli azalmalar gösterirken, daha büyük makina boyutlarında da bağıl olarak daha az bir artış göstermektedir. Şekilde gösterilen en düşük giderli makina boyutu kritik olmayan tarla işlemleri için kabul edilebilecek bir boyuttur. Ancak işlemin zamanında yapılamaması durumda önemli düzeyde verim kayıplarının oluşacağı işlemlerde, maksimum kazanç en düşük gider boyutundan 4

15 1. GİRİŞ Burak GÜHER_ daha büyük boyutlu bir makina ile elde edilebilmektedir. Maksimum kazancın elde edildiği bu boyut optimum boyut olarak tanımlanmaktadır. Bu açıklamalar işletmede önemli bir gider yükü yaratan traktör gücü seçimi için de aynen geçerlidir. Traktör Performansı Alet-Makina Performansı TRAKTÖR VE TARIM MAKİNALARI HESAPLAMALARI Çalışma Zamanı Planlaması Tarlada Çalışma Hızı Tarla Etkinliği ZAMAN PARAMETRELERİ İŞLETME PARAMETRELERİ Çalışma Periyotları POLİTİKA Operatör, Traktör ve Ürün İşlem Çakışmaları SEÇİM ANALİZLERİ Zamanlılık EKONOMİK PARAMETRELER Sabit Giderler Değişken Giderler MAKİNA SETİ GİDERLERİ Şekil 1.1 Tarımsal mekanizasyon işletmeciliğinin temel bileşenleri(işık 1988) Şekil 1.2 Makina kapasitesine bağlı genel ekonomik ilişkiler(işık 1988) 5

16 1. GİRİŞ Burak GÜHER_ 1.4. Tarımsal İşletmelerde Traktör Edinilmesi Tarımsal işletmelerde yaygın biçimde güç kaynağı olarak kullanılan traktörlerin edinilme alternatiflerinin değerlendirilmesinden önce, güç düzeyinin belirlenmesinde yaygın kullanımı olan aşağıdaki eşitliğin açıklanması yararlı olacaktır (Işık, 1988). Pkm* = 1 m n 2 A ( ) i.e i İG i + ZG 1 1 J= i= R i.sgf t. Tf...(1) Eşitlikte; Pkm* = İşletmede gereksinim duyulan toplam optimum traktör kuyruk mili gücü düzeyi, kw, A = Üretim Alanı, ha E = Birim üretim alanı için toplam enerji gereksinimi, kw-h/ha, İG i = İşgücü Gideri, YTL/h ZG = Zamanlılık Gideri, YTL/h R i =Traktör yüklenme oranı, (desimal)'dır SGF t = Sabit gider faktörü, desimal, Tf i j = Traktör birim satınalma fiyatı, TL/kW, = Bir ürüne ilişkin işlem indisi, (i = 1,2,...,n), = Ürün indisi, (j = 1,2,..., m)'dır. Eşitlikteki parametrelerin işletme amaç ve özelliklerine uygun bir şekilde seçilmesi aşamasından sonra hesaplanan güç büyüklüğü, traktör pazarında bulunan çok farklı özelliklerdeki traktörler arasından seçim yapılarak edinilebilmektedir. Tarımsal işletmelerde seçimi ve çalıştırılmasıyla kritik bir öneme sahip olan traktörün edinilmesi; Yenisini satınalma, İkinci el traktör satınalınması, Kiralama, Leasing ve Ortak kullanım yöntemlerinden birisiyle gerçekleştirilmektedir (Karşıgil, 1997; Sındır, 1999). Bu yöntemlerin birbirine göre belirli avantaj ve dezavantajlarının bulunmasına karşın 6

17 1. GİRİŞ Burak GÜHER_ temel değerlendirme noktası, gerekli zamanda en düşük giderle işlemin tamamlanmasına katkıda bulunacak edinme yönteminin seçilmesidir. Herhangi bir tarım makinesı veya traktörün edinilmesi söz konusu olduğunda, yukarıda sayılan finans seçenekleri değerlendirilirken, borçlanma durumuna göre dönemsel nakit akış diyagramlarının oluşturulması en doğru sonucun elde edilmesini sağlamaktadır (Willett ve ark., 1998). Fakat özellikle yeni veya kullanılmış traktör satın alınmasına karar verilirken, işletme giderleri içerisinde değerlendirilen tamir-bakım gibi giderlerin belirli kabullenmeler ve eşitliklere dayanarak tahmin edilmesi, seçimde belirli riskleri taşımaktadır. Ülkemiz ve Çukurova Bölgesi için işletmenin finans gücüne bağlı olarak değişmekle birlikte, yeni veya ikinci el traktör satınalınması sıklıkla karşılaşılan edinme yöntemleridir. Kiralama yöntemiyle traktör edinilmesi küçük işletmelerin başvurduğu bir yöntem olarak dikkat çekmektedir. Kritik dönemde uygun traktör bulunamaması riski, kiralama yönteminin en belirgin olumsuzluğudur. Sahiplik giderlerinin söz konusu olmaması ise önemli bir avantajdır. Kiralamanın yanı sıra özellikle Çukurova Bölgesinde yakıt ve işlem sırasında oluşacak tamir masraflarının üstlenilmesi koşuluyla komşu yardımlaşması da rastlanan bir durumdur. Yenisinin yerine kullanılmış traktör satınalınması finans gücü görece düşük işletmeler için yatırım gideri azaldığından önemli bir avantaj getirmektedir. Kullanılmış traktör satınalınmasının yeni traktör satınalınmasına kıyasla en önemli olumsuzluğuunun, traktörün ekonomik ömrü boyunca oluşacak yüksek tamir-bakım giderleri olduğu söylenebilir. Leasing ve ortak traktör kullanımı, ülkemiz koşullarında az karşılaşılan edinme alternatifleridir Traktör Edinilmesinde Bilgi Kaynakları ve Tarımsal Bilişim Uygulamalarından Yararlanma Amaçlanan doğrultuda bir tarımsal üretim için izlenmesi ve değerlendirilmesi gereken konular bölümünde değinildiği gibi, traktör edinme yöntemine karar verme aşamasında, doğru bilgi kanallarından gerekli bilgi kümelerinin çıkartılması ve değerlendirmelerin bu doğrultuda yapılması son derece gerekli ve önemlidir. Tarımda bilgi ve iletişim teknolojileri (tarımsal bilişim) alanında son beş yıldan beri, özellikle 7

18 1. GİRİŞ Burak GÜHER_ elektronik kayıt sistemleri ve veritabanları başta olmak üzere bazı bilgi sistemi bileşenlerinin geliştirildiği ve e-devlet uygulamalarına geçiş gayretleri bakımından kayda değer bir hızlanma olduğu görülmektedir. Bu çalışmalar ümit verici ve sevindirici olmakla birlikte çalışmaların belirli bir plan ve/veya programlar çerçevesinde gerçekleştirilmemiş olması gelişmelerin düzensiz olduğunu göstermektedir (Zeren ve ark., 2006). Son yıllarda birçok araştırıcı, tarım işletmelerinde bilgisayar kullanımı ile işletmenin kârlılığı arasındaki ilişkiyi belirlemeye yönelik araştırmalar yapmaktadır. Bu araştırmaların öncelikli çıkış noktası, tarımsal işletmelerde bilgisayar kullanım alanlarının belirlenmesidir. Nuthall (2004) ın bildirdiğine göre, Yeni Zelandalı çiftçilerin bilgisayar satınalıp kullanma nedenleri aşağıda sıralanmıştır. Girdi ve çıktıların en uygun şekilde seçilmesi ve dolayısıyla kârlılığın arttırılması, Vergi ayarlamaları ve bankalarla olan borç ilişkilerini düzenlemede harcanan zamanın azaltılması, Yönetimsel bilgilerin zamanında edinilmesiyle ilişkili olarak; planlama-gerçekleştirme-kontrol sürecinin etkin kontrolü, İnternet üzerinden alım satım işlerinin kolay ve etkin organizasyonu ile danışmanlık ve muhasebe gibi hizmetlerin ile yürütülebilmesi, Üretimle ilgili diğer bütün paydaşlarla benzer platformu kullanarak etkin iletişimin mümkün olması Konunun Önemi ve Amacı Ortalama işletme büyüklüğü ve ürün getirisi ile doğrudan ilişkili olmakla birlikte, daha büyük boyutlu ve daha fonksiyonel traktörlerin kullanım zorunluluğu yatırım analizlerini daha da önemli kılmaktadır (Kastens ve Dhuyvetter, 2002) Dolayısıyla tarımsal üretimin vazgeçilmez bir öğesi olan tarım traktörlerinin, işletme ürün deseni ve ihtiyaçlarına uygun teknik özelliklerde olmasının yanı sıra, yatırım ve işletme giderlerinin uygun işletmecilik kararlarıyla en iyilenmesi bir zorunluluktur. 8

19 1. GİRİŞ Burak GÜHER_ Bu bağlamda, gider konusuyla ilgili olarak traktörü edinme şeklinin belirlenmesi karar verilmesi gereken önemli bir konudur (Ward, 1990). Tarımsal üretimde yeterli ve kârlı bir üretim için; tarımsal teknoloji, bilişim ve iletişim, ulaştırma, işletmecilik yöntemleri ve tarımsal üretimle ilişkili sektörlerin bir bütün olarak ele alınması gereken bir dönem içerisinde bulunmaktayız. Tarımsal üretimle ilgili verilecek kararlarda özellikle pazar koşulları ve teknolojik değişimlerin sürekli takip edilmesi gerekmektedir. Bazı konularda, hesaplamalara dayalı karar verme süreçlerinde, hızlı bir şekilde güvenilir bilgi ve veri kaynaklarına ulaşım gerekli olmaktadır. Üretimde kullanılacak her türlü girdi-çıktı seçimiyle ilişkili olarak, bilgisayar kullanım alanlarının genişlediği son yıllarda, internet üzerinden güvenilir bilgi kaynaklarına ulaşım olanaklarının arttırılması ve tarımsal mekanizasyon uygulamaları için elverişli hale getirilmesi, traktör seçimi yapmak zorunda kalan işletme sahipleri için fayda sağlayacaktır. Özellikle belirli konular üzerinde yoğunlaşarak geniş bir veri tabanı niteliği taşıyan dinamik bir yapı içerisinde güncel bilgilerle sürekli beslenen internet yazılımlarının sayıca artması, ekonomik kararların verilmesinde yararlı olacaktır. Bu değerlendirmeler doğrultusunda, tezin genel amacı, tarımsal işletmelerde önemli bir yatırım unsuru olan ve uygun yöntem ve hesaplamalarla doğru bir şekilde seçilmediğinde gereksiz gider yükü yaratarak kârlılılığı sınırlandıran traktörün seçilmesi aşamasında, ikinci el traktör pazarını konu edinen, internet tabanlı bir yazılımın geliştirilmesidir. Geliştirilen böyle bir yazılım içerisinde, sürekli güncel tutulacak bir veri tabanı sayesinde, ilgililerin istediklerinde kolayca ulaşabilecekleri bir traktör satınalma bedeli veri kümesinin oluşturulması amaçlanmıştır. Böyle bir erişim noktası aracılığıyla, ikinci el traktör pazarının bölgelere göre değişen marka-model dağılımları ekseninde, istenen güç düzeyi ve kullanım yılı parametrelerine bağlı olarak sorgulamaların yapılması mümkün olacaktır. Gerek yeni, gerekse ikinci el traktörler için satınalma bedelinin bilinmesi ya da tahmin edilmesi, yatırım analizi için oldukça önemlidir. Tez kapsamında ayrıca, Çukurova Bölgesi örneğinde, ikinci el traktör pazarının genel özelliklerinin, bölgede bulunan traktör satış galerilerinden anket yoluyla toplanan bilgiler doğrultusunda ele alınması amaçlanmıştır. 9

20 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Burak GÜHER 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Literatür incelendiğinde, tezin kapsamıyla tam olarak örtüşmemekle birlikte önceki çalışmaları iki farklı gurup altında değerlendirmek mümkündür. Bu guruplardan birisi, herhangi bir yazılım üretilerek analiz yapma ve veri tabanı oluşturmaya yönelik olmayan, traktörlerin yıpranma değerlerini farklı parametrelere göre tahminlemeyi amaçlayan ampirik çalışmalardır. Tezde oluşturulan internet tabanlı yazılım kullanılarak benzer araştırmaların yapılabilmesi mümkündür. Diğer gurup ise, Türkiye de üretim ve satış yapan, piyasada söz sahibi traktör firmalarının veya bazı bayilerin kurduğu, ikinci el traktör özellik ve fiyatlarının listelendiği internet sitelerinin değerlendirilmesini kapsamaktadır. Söz konusu bölümde, yurtdışında da yaygın uygulamaları bulunan bu tip internet sitelerinin genel yapısı üzerinde durulmuştur. Işık ve ark. (1995) tarafından yürütülen bir araştırmada, Çukurova Bölgesindeki ikinci el tarktör pazarını, ardışık üç yılın verisi olarak, bölgede faaliyet gösteren galerilerden toplanan satış bedelleri üzerinden incelemiştir. Traktörlerin marka, tip ve yıllara göre dağılımlarının verildiği çalışmada traktörler yaş ve güç guruplarına göre de sınıflandırılmıştır. Sayılan sınıflandırmaların ardından, yıllara ve traktör yaşına bağlı olarak motor gücü üzerinden birim satınalma bedellerinin dolar bazında ($/kw) hesaplandığı araştırmada, birim satınalma bedellerinin kuruluşlara ve traktör yaşına bağlı değişimleri de incelenmiştir. Birim satınalma bedellerinin yanı sıra traktör satın alma bedelleri de güç guruplarına ve traktör yaşına bağlı olarak belirlenmiştir. Rakamsal veriler üzerinden yapılan çoklu regresyon analizi sonuçlarına göre, motor gücü (x 1 ) ve traktör yaşına (x 2 ) bağlı olarak, satınalma bedeli yine dolar üzerinden modellenmiştir (y=169,52 x 1-218,62 x ,25; R2=0,79). Araştırma sonucunda ayrıca, 60 kw dan daha küçük güçlü traktörlerde her bir yaşa karşılık yaklaşık %2 oranında bir azalma görüldüğü, 60 kw nin üzerindeki traktörlerde ise bu değerin yaklaşık %5-6 oranında olduğu belirlenmiştir. Çalışma sonuçları içerisinde ikinci el traktör alım satımının kış aylarında yoğunlaştığı, satışların genellikle peşin yapıldığı kredi kullanımının yaygın olmadığı bildirilmiştir. 10