Prof. Dr. Zekai HALICI BİLİMSEL BİR ARAŞTIRMA NEDİR NASIL YAPILIR

Transkript

1 Prof. Dr. Zekai HALICI BİLİMSEL BİR ARAŞTIRMA NEDİR NASIL YAPILIR

2 Bireyi fiziksel veya düşünsel yönden rahatsız eden, kararsızlık ve birden çok çözüm yolu olasılığı görülen her durum bir problemdir. 2

3 ARAŞTIRMA PROBLEMİ Bir bilimsel araş8rma bir problem ile başlar. Araş8rma problemi sizin gerçekleşareceğiniz araş8rma ile çözüm bulmayı planladığınız sorundur. Araş8rma fikrinin belirlenmesi bir araş8rma sürecinin başladığını göstermektedir. Böylece ikinci adımda bulduğunuz fikir sonucunda araş8rma konusunu da belirleyebilirsiniz. 3

4 Akla gelebilecek her konu araştırma problemi olabilir mi? 4

5 Araştırmaya konu olabilecek bir problemi bulmak onu çözmekten daha çok yetenek gerektirmektedir. 5

6 Araştırmanın fikir aşamasında, Fikirlerin netleştirilmesi, Çerçevenin çizilmesi, Açık, net ve belirgin hale getirilmesi gerekmektedir. 6

7 ARAŞTIRMA PROBLEMİ Araş8rılabilir nitelikte iyi bir problemin ve soruların özellikleri şunlardır: o Akla yatkın olmalı o Anlamlı olmalı o Açık ve anlaşılır olmalı o İfadeler olasılık veya emir kipi şeklinde kurulmamalı o Sınanabilir, test edilebilir, ölçülebilir olmalı o Orijinal ve özgün olmalı o EAk olmalı 7

8 Araştırma probleminin seçiminde dikkate alınması gereken genel ve özel ölçütler varmıdır? 1- GENEL ÖLÇÜTLER 2- ÖZEL ÖLÇÜTLER 8

9 1-GENEL ÖLÇÜTLER Çözülebilirlik: Problem araştırma ile çözülebilir mi? Problemin çözülebilmesi için veri elde edilebilir mi? 9

10 1-GENEL ÖLÇÜTLER Genellenebilirlik: Araştırma alanının geniş, araştırmadan yararlanabilecek grubun büyük olması gerekir. 10

11 1-GENEL ÖLÇÜTLER Önemlilik: Problem önemli mi? Teorik veya pratik bir yararı var mı? 11

12 1-GENEL ÖLÇÜTLER Yenilik: Problem orijinal mi? Araştırma daha önceden yapılan bir araştırmanın tekrarı olmamalı, yeni bilgiler eklemelidir. 12

13 1-GENEL ÖLÇÜTLER Araştırılabilirlik: Araştırmaya katılanların gizlilik hakkı ve sağlıklarının tehlikeye atılmaması, Pişmanlık duyabileceği davranışlara zorlanmaması, Fiziksel ve psikolojik baskı altında bırakılmaması gerekir. 13

14 1-GENEL ÖLÇÜTLER Anlamlılık: Araştırmanın sonucunda varılacak bulguların, bilgilerin işe yarar olmaları gerekir. 14

15 2-Özel Ölçütler Alanda Yeterlilik: Araştırmacının, araştırılan konuya ilişkin bilgisi, sonuçları değerlendirmeye yeterli mi? 15

16 2-Özel Ölçütler Yöntem ve Teknik Bilgilerdeki Yeterlilik: Araştırmacı, verilerin toplanması ve değerlendirilmesinde gerekli yöntem ve teknik bilgisine sahip mi? 16

17 2-Özel Ölçütler Veri Toplama İznine Sahiplik: Verilerin toplanmasına izin verilecek mi? 17

18 2-Özel Ölçütler Zaman ve İmkan Yeterliliği: Araştırmanın tamamlanabilmesi için gerekli zaman, eleman ve mali güç var mı? Araştırmanın bu sebeplerden dolayı yarıda kesilmemesine güvence sağlandı mı? 18

19 2-Özel Ölçütler İlgi Yeterliliği: Araştırmacı, araştırma sonucu ne çıkarsa çıksın onu savunabilecek cesarette mi? Araştırmacı, konuyla ilgili mi? 19

20 2-Özel Ölçütler Güncellik: Problem ilgi çekici ve güncel konulardan mı seçildi? 20

21 2-Özel Ölçütler Teknik olanaklar: İyi ve sıhhatli bir araştırma için uygun ortam sağlanabildi mi? 21

22 2-Özel Ölçütler Teşvik: Araştırma problemi, yeni araştırmaları teşvik edip, yeni gelişmelere yol açabilecek nitelikte mi? 22

23 Bir araştırma probleminin tam olarak kavranması için en iyi yol NEDİR? Bir araştırma probleminin tam olarak kavranması için en iyi yol, problemi ilk defa ortaya atan kişilerle fikir alışverişinde bulunmaktır. 23

24 Bir araştırma probleminin tam olarak kavranması için en iyi yol NEDİR? DAHA DA ÖNEMLİSİ? Aynı konuda yapılan çalışmaların, raporların, makalelerin, yabancı yayınların ve diğer ilgili kaynakların taranması da yarar sağlayacaktır. Literatür Taraması 24

25 LİTERATÜR TARAMASI Literatür taraması; İlgilendiğimiz konuya ilişkin bilgileri bulmamızı, Araş8rmamıza kurumsal bir temel kazandırmamızı, Benzer çalışmaların sonuçlarını görmemizi sağlar. 25

26 LİTERATÜR TARAMASI Literatür taraması; Araş8rmada ele alınan konu ve alt konuların ilgili bilgi ve araş8rma sonuçları belirlenerek araş8rma probleminin tanımlanması sürecinde başlar. Araş8rma sürecinin tamamında gerçekleşarilir. 26

27 LİTERATÜR TARAMASI Araştırma konusu ve alt konularına ilişkin bilgi ve çalışma konularının kapsamlı olarak taranması Araştırma problemi alanına ilişkin tarama Araştırma problemi ile ilgili tarama Araştırma sonuçlarının yorumlanması ve tartışılması için tarama 27

28 LİTERATÜR TARAMASI LİTERATÜR TARAMASI NEDEN ÖNEMLİDİR? 28

29 LİTERATÜR TARAMASI 1. Sunulan çalışmanın diğer çalışmaların sonuçları ile yakından ilişkili olduğunu okuyucularla paylaşır (Fraenkel & Wallen, 1990). 2. Çalışmayı, literatürdeki geniş bir konu hakkında süregelen bir diyalog içerisine sokar, boşlukları doldurur ve önceki çalışmaları genişletir (Marshall & Rossman, 1989). 3. Çalışmanın önemini belirlemek için ve çalışmanın sonuçlarını diğer bulgularla kıyaslamak için bir çerçeve oluşturur. 4. Öncesinde tanımlanan problemin iskeletini oluşturur. 29

30 LİTERATÜR TARAMASI LİTERATÜR TARAMASI NASIL YAPILMALI? 30

31 LİTERATÜR TARAMASI Literatür taramasını yapmak için farklı stratejiler bulunmaktadır. Öncelikle, araş8rma konusuna ilişkin olan kelimelerin (ANAHTAR KELİME- KEY WORD) bir listesini çıkarmamız yararlı olacak8r. Ardından index ve dizinlerde bu anahtar kelimeler ile arama yapılır. İndeks nedir? Dizin nedir? 31

32 LİTERATÜR TARAMASI İndex dizin ve elektronik veri tabanlarından arama yapılarak birincil ve ikincil kaynaklara ulaşılır. ü Birincil kaynaklar: Makaleler, özgün kitaplar ve dergiler. ü İkincil kaynaklar: Ansiklopediler, derleme makaleleri vb. 32

33 LİTERATÜR TARAMASI İNDEX ADI Australian EducaAon İndex(AEI) h`p:// BriAsh EducaAonal Index(BEI) (h`p:// EBSCO Host (h`p://search.ebscohost.com/) Elsevier- Science Direct KAPSAMI den fazla eğiam alanındaki yayınları kapsayan bir indeksar.australian Council for EducaAonal Research tarahndan yayınlanmaktadır. EğiAm alanındaki yaklaşık 300 dergiyi kapsamaktadır. Birçok farklı veritabanını içermektedir.bu veritabanlarında yer alan dokümanların tam meanlerine de erişilebilmektedir. Elsevier tarahndan yayınlanan yaklaşık 1200 adet dergideki çalışmaların tam meanlerine ulaşılan bir veritabanıdır. 33

34 LİTERATÜR TARAMASI Araş8rma konunuz hakkında çok fazla bilgi sahibi değilseniz tek başvuru kaynağınız kitaplar olacak8r. Aynı zamanda ansiklopediler, sözlükler ve el kitapları da yardımcı olabilir. EğiAm alanında kullanılan elkitabı 34

35 LİTERATÜR TARAMASI Dergiler Kitapların yanı sıra periyodik olarak yayınlanan dergilerdeki makaleler de son zamanlarda yapılan çalışmaları incelemek için kullanabilirsiniz. 35

36 LİTERATÜR TARAMASI

37 LİTERATÜR TARAMASI 4N 1K Kuralı kullanılarak tüm çalışmalar bir tabloda özetlenebilir. KİM? Araş8rmayı kim yapmış? NE ZAMAN NİÇİN? NASIL? Araş8rma ne zaman yapılmış? Araş8rma niçin yapılmış?araş8rma, hangi problemi çözmek için yapılmış. Araş8rma nasıl yapılmış?hangi yöntem kullanılmış? Çalışma grubu,veri toplama araçları nelerdir? NE? Araş8rma sonucunda ne bulunmuş? 37

38 LİTERATÜR TARAMASI 4N 1K Modeline Göre Literatür Taraması Özet Tablosu Kim? Ne zama n? Niçin? Nasıl? Ne? Desen Örneklem Araç Analiz Yazar(lar) Tarih Araş8rma problemine ilişkin bilgiler (Amaç,hipotez,s ayıl8lar vb.) Araş8r ma deseni ile ilgili bilgiler Evren ve örnekleml e ilgili bilgiler Veri toplama araçları ve bunlar ile ilgili bilgiler Verileri analiz etmede kullanılan teknikler Araş8rma sonuçları ile ilgili bilgiler 38

39 LİTERATÜR TARAMASI Literatür taraması yaparken bazı ipuçları ; Öncelikle yeni çalışmalarla başlayıp geriye doğru gidilir. Özet kısmı varsa öncelikle okunur. Birincil kaynaklara ulaşılmaya çalışılır. Fotokopi çekarmeden önce gerekli olup olmadığına karar verilir. Not alınır. 39

40 LİTERATÜR TARAMASI NASIL ARAMA YAPILIR? Google arama motorlarına iyi bir örnekar. Arama yaparken: Birden fazla kelime yazılacaksa arasında yazılır. AND ve OR kelimelerini kullanarak arama motorlarında arama yapılabilir. Gelişmiş arama butonu kullanarak, arama daha da daral8labilir. 40

41 LİTERATÜR TARAMASI NASIL ARAMA YAPILIR? 41

42 LİTERATÜR TARAMASI Literatür taraması yapılarak araş8rmalar özetlendikten sonra son aşamada literatüre ilişkin rapor yazılır. Bu raporu hazırlarken referans göstereceğiniz için kendimize şu soruları sormamız gerekir; 42

43 LİTERATÜR TARAMASI 1. Yazar problemi açık ve anlaşılır bir biçimde belirtmiş mi? 2. Bu problem başka bir yöntemle daha etkili ifade edilebilir mi? 3. Yazar literatür taraması sonucunda hangi araştırmaları referans almış? 4. Araştırmanın yöntemi uygun mudur? 5. Veri toplama araçları geçerli ve güvenilir midir? 6. Bu kitap veya araş8rma sizin probleminizin anlaşılması ve kabul edilmesi için yaralı mıdır? 43

44 LİTERATÜR TARAMASI Literatür taraması yapılarak araş8rmalar özetlendikten sonra literatüre ilişkin rapor yazılır. 44

45 LİTERATÜR TARAMASI Araştırmacı, literatürün ilk incelenmesi işini bitirdikten sonra, araştırma problemi tanımlamaya hazır demektir. 45

46 LİTERATÜR TARAMASI Araştırma problemi, düz ya da soru tipinde bir cümle ile tanımlanmalıdır. Ancak kolay anlaşılması ve araştırmanın diğer kısımları ile daha kolay uyuşabilmesi için soru tipinde olması tercih edilir. Cevabı evet ya da hayır olacak şekilde problem tanımlamak doğru değildir. 46

47 LİTERATÜR TARAMASI Ayrıca araştırmacıya gelen veya onun bizzat belirlediği problemler, ilk halleriyle geniş kapsamlı olduklarından ve çok genel terim içerdiklerinden, test edilmeye elverişli değillerdir. 47

48 LİTERATÜR TARAMASI ÖRNEK: Belirli bir şekilde artan TNF miktarının karaciğer hasar durumuna etkileri nelerdir? Soruda, etkiler kelimesiyle ne anlatılmak istenmektedir? Etkilerin göz önüne alındığı zaman dönemi hangisidir? Durum kelimesi ile ifade edilmek istenen nedir? 48

49 LİTERATÜR TARAMASI ÖRNEK: Bu konularda tereddüte düşmemek için, araştırma probleminin kesin ve açık bir şekilde ifade edilmesi gerekir. Böylece araştırmada ortaya çıkabilecek hatalar azaltılır ve araştırma maliyeti de düşer. 49

50 LİTERATÜR TARAMASI Giriş: Bu bölümde, araş8rma konusu ile ilgili genel bilgiler sunulur. Gelişme: Diğer araş8rmacıların probleme ilişkin neler buldukları özetlenir. Özet: Bu araş8rmada şu anda neler var ve hangi eksikler giderilebilir. Problem Durumu: Problemin temelleri, nedenleri, ilişkili araş8rma sonuçları ve önemi verilir. 50

51 LİTERATÜR TARAMASI İYİ BİR LİTERATÜR TARAMASI BİZE NE KAZANDIRIR? Okuyucuya bu alanı kapsamlı bir şekilde kavradığınızı ve yakın zamanlarda olan önemli kalıcı düşünsel ve metodolojik gelişmelerin farkında olduğunuzu gösterir. 51

52 LİTERATÜR TARAMASI İYİ BİR LİTERATÜR TARAMASI BİZE NE KAZANDIRIR? Çalışmanızın başlangıç noktasını belirler. Tekrar çalışmalardan uzaklaştırır. Maliyeti azaltır. Çalışmanız şu an bilinmekte olanları nasıl iyileştirecek, düzeltecek ve genişletecek sorularına cevap verir. 52

53 LİTERATÜR TARAMASI LİTARATÜR ÖZETİ YAZARKEN YAPILAN HATALAR? Bu alanda çok az şeyin yapıldığı veya yapılanların kolay sonuçlara ulaşmayı engelleyecek kadar geniş olduğu anlamına gelebilecek ifadelerden kaçının. Bu tür ifadeler genelde yazarın literatürle ilgili çok da bilgili olmadığının göstergeleri olarak görülür. 53

54 LİTERATÜR TARAMASI LİTARATÜR ÖZETİ YAZARKEN YAPILAN HATALAR? Bir öneride literatür taraması genelde kısa ve esas konuyu içerecek şekilde OLMALIDIR. Örneklerinizi seçerken makul olun; seçilen literatür alakalı ve uygun olmalıdır. Sadece uygun olan atıfları seçin ve referans gösterin. Kilit noktaların açık ve kısa olmasını sağlayın. 54

55 Araştırma Planının Hazırlanması Bir bilimsel araştırma yapmak, bilimin çeşitli düzenlerde öngördüğü bilgileri sağlamak demektir. Ancak hangi düzeyde yapılırsa yapılsın bir araştırma, amacını gerçekleştirmek üzere bir plana dayanmak zorundadır. Bir araştırmada tutulacak yol ve yapılacak işlemleri düzenleyen böyle bir plana ARAŞTIRMA PLANI adı verilir. 55

56 Araştırma Planının Hazırlanması Kısacası araştırma planı; Amaca uygun bilgiler sağlamak üzere izlenen bir kavramsal çerçeve ve bir eylem kılavuzudur. 56

57 Araştırma Planının Hazırlanması Bir araştırma planının belirlenmesi için hangi yollar izlenmelidir? 57

58 Araştırma Planının Hazırlanması A) Seçilen konuya ilişkin tanım yapılmalıdır. Konu hangi alanla ilgili olursa olsun, belli bir sınır içinde çerçevelenmesi gerekir. Konu genel olarak anlatılarak alt kısımlara ayrılmalı ve araştırılacak kesim sınırlandırılmalıdır. Aksi halde, konuyu dağıtmak, istenen sonuca varamamak ya da herhangi bir bilimsel sonuç elde edememek olasıdır. 58

59 Araştırma Planının Hazırlanması A) Seçilen konuya ilişkin tanım yapılmalıdır. Konulara getirilen genel sınırlamalar şunlardır: 1. Konuda sınırlama : ü ü Seçilen araştırma konusu genel bir konu olmamalı, Kendi içinde tutarlı unsurlarıyla tanımlanabilir nitelikte olmalıdır. Mesala inflamatuvar sitokinler yerine TNF denmelidir. 2. Zamanda sınırlama 59

60 Araştırma Planının Hazırlanması A) Seçilen konuya ilişkin tanım yapılmalıdır. Konulara getirilen genel sınırlamalar şunlardır: 3. Kullanılacak araştırma malzemelerinde sınırlama : ü ü ü Özellikle az gelişmiş ülkelerde, veri bulma güçlüğü yaşanır. Ayrıca derlenen istatistiklerin çoğu kez aynı standartta olmadığı, bilinen bir gerçektir. Bu durumda, özel bilgi toplama ve standartlaştırma bir zorunluluk olarak karşımıza çıkmaktadır. 60

61 Araştırma Planının Hazırlanması B) Yapılan araştırma sonucunda erişilmek istenen sonuç (AMAÇ) belirtilmelidir. Konu iyi tanımlanmışsa, amaç açık bir şekilde ortaya çıkacaktır. Ancak yine de amacın, yanlış anlamaya yol açmayacak, açık ve anlaşılır bir şekilde belirtilmesi uygun olur. Amaç, araştırma probleminin somutlaştırıldığı ve araştırma için yön tayin eden bir ifadedir. 61

62 Araştırma Planının Hazırlanması B) Yapılan araştırma sonucunda erişilmek istenen sonuç (AMAÇ) belirtilmelidir. Araştırmada amaç, önce genel olarak ifade edilir daha sonra alt amaçlar sıralanır. Araştırmanın ayrıntılı amaçları, soru cümleleri ya da denenceler şeklinde ifade edilebilir. 62

63 Araştırma Planının Hazırlanması C) Araştırmanın önemi, araştırmadan elde edilecek kuramsal ya da pratik sonuçların yararları, bilime ya da yaşantımıza katkıları planlamada yer almalıdır. 63

64 Araştırma Planının Hazırlanması D) Sorunun çözümüne yarayacak hipotezler geliştirilip belirtilmelidir. PEKİ ARAŞTIRMA HİPOTEZİ NASIL OLMALIDIR? 64

65 Araştırma Planının Hazırlanması Mantıksal ve akla uygun olmalı Kavramca açık ve anlaşılır olmalı Belli bir probleme yeterli bir cevap niteliği taşımalı Yakından ilişkili olgular arasında bağıntı kurmalı Pratik bir gereksinimden doğmalı ve yararlı olmalı Red de edilebilecek biçimde kurulmalı Gerçeklenebilir olmalı 65

66 Araştırma Planının Hazırlanması Eldeki tekniklerle ilişkisi kurulmalı Kuramsal bir temele dayandırılarak oluşturulmalı Varsayımın olgusal veya gözlenebilir (ampirik) içeriği bulunmalı 66

67 Araştırma Planının Hazırlanması E) Araştırma planında, araştırma yönteminin de belirlenmesi gerekir. 67

68 Teşekkürler 68