ÇUKUROVA BÖLGESINDEKİ AKYATAN LAGÜNÜNDE (ADANA/TÜRKİYE) SEDİMENT, SESTON VE BENTOZ DA MEVSİMSEL AĞIR METAL DEĞİŞİMİ

Transkript

1 ÖZET: ÇUKUROVA BÖLGESINDEKİ AKYATAN LAGÜNÜNDE (ADANA/TÜRKİYE) SEDİMENT, SESTON VE BENTOZ DA MEVSİMSEL AĞIR METAL DEĞİŞİMİ Meltem DURAL 1, M.Z.Lugal GÖKSU 2 1-MUSTAFA KEMAL ÜNİVERSİTESİ SU ÜRÜNLERİ FAKÜLTESİ 2-ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ SU ÜRÜNLERİ FAKÜLTESİ duralmeltem@yahoo.com Akyatan Lagünü, yaşama ortamlarının çeşitliliği, barındırdığı hayvan ve bitki türleri ile çok sayıda uluslararası öneme sahip bir sulak alan ekosistemidir.bu çalışmada, Akdeniz Bölgesinde bulunan ve yoğun kirlenme tehdidi altındaki, Akyatan lagününde seston, bentoz ve sediment örneklerinde ağır metallerden Pb, Cu, Zn, Cd, Fe nin birikim miktarları ve bunların mevsimsel değişimi belirlenmiştir. Örneklerdeki ağır metal konsantrasyonları yaş parçalama yöntemi uygulandıktan sonra FLAAS ve GFAAS kullanılarak ölçülmüştür. Çalışmada belirlenen bulgular değerlendirildiğinde birikimin sediment için Fe>Pb>Zn>Cu>Cd; seston için Fe>Zn>Pb>Cu>Cd ve bentoz için Fe>Zn>Cu>Pb>Cd olarak sıralandığı görülmektedir. Anahtar Kelimeler: Akyatan Lagünü, Metal, sediment, seston bentoz SEASONALLY CHAINGING OF HEAVY METALS IN SEDİMENT, SESTON AND BENTHOS IN AKYATAN LAGOON (ADANA/TURKEY) FROM ÇUKUROVA REGION ABSTRACT Akyatan is the biggest fisheries lagoon located in The Iskenderun Bay, Mediterranean cost of Turkey. Akyatan lagoon habitats may be influenced by a number of pollution sources. Besides domestic wastes, for example, lagoons may face serious threats from agriculture, since the adjacent regions support extensive farming activity with corresponding use of pesticides and fertilisers. However, heavy industrial activities in the region, the bay has the polluted coastal waters of Turkey. The potential for damaging the fragile ecological equilibrium of these unique ecosystems as a result of unstable environment factors and enhanced anthropogenic pressure justifies attempts at pollution monitoring. In this investigation, some heavy metal concentrations (Fe, Zn, Cd, Cu, Pb) in seston, sediment and benthos samples were collected from Akyatan Lagoon in Mediterranean region, which have been affected by pollution, have been determined seasonally. The concentrations of heavy metals in samples were determined by using FLAAS and GFAAS after wet digestion method. The results in this study showed that, bioaccumulation of heavy metals for sediment Fe>Pb>Zn>Cu>Cd; for seston Fe>Zn>Pb>Cu>Cd and for benthos Fe>Zn>Cu>Pb>Cd respectively. Seasonal changes of metal concentrations in seston, sediment and benthos samples may result from intrinsic factors such as growth cycle and reproductive cycle and from changes in water temperature. Additionally, the differences noted in the metal concentrations between seasons could have been the result of local pollution. Keywords: Akyatan Lagoon, Metal, sediment, seston, benthos 568

2 GİRİŞ Akyatan Lagünü, Adana ili, Karataş ilçesi sınırları içerisinde yer alır. Kuzeybatıgüneydoğu doğrultusunda uzanan bir eksen üzerinde üçgen bir şekle sahiptir (Anonim, 1997). Alanı, 2018 ha ı orman, 5000 ha ı göl, 2502 ha ı kumul, sazlık ve bataklık olmak üzere 9520 ha dır. Uzunluğu yaklaşık 17 km dir. En geniş bölümü yaklaşık 4 km dir. Adana iline 40 km, Karataş ilçesine 3 km mesafededir Güney enlemleri ile Batı, Doğu boylamları arasında yer almaktadır. Orman Genel Müdürlüğü nce 1987 yılında Yaban Hayatı Koruma ve Üretme Sahası olarak ilan edilmiştir. Lagünün tatlısu kaynakları Feriziye, Yemişli ve Kırhasanlı köyünden geçen Y8.P2. P6.P7 ana sulama kanalları ile YD3 ana drenaj kanalı ve göle düşen yağmur sularıdır.yd3 kanalı, göle ha alanın tarımdan dönen sularıyla birlikte, sediment ve Adana nın güneyindeki bazı fabrika ve tesislerin atıklarını taşımaktadır. Bu durumu göz önüne alan DSİ 1974 yılında YD3 ve denize boşalan YD4 ü bir ara kanalla birleştirerek, özellikle yaz aylarında suların çok kirli olduğu dönemde YD3 sularının göl yerine denize akmasını sağlamıştır. Ancak daha aşağıdaki köyler, suyun az olduğu dönemlerde tahliye kanallarındaki suları yeniden sulamada kullanmak için baskı yapmaktadırlar. Bu nedenle, kirliliğin en yoğun olduğu dönemlerde bu sular yine göle karışmaktadır. YD3 ün kirli sularının yanı sıra çevredeki köyler de atıklarını göle boşaltmaktadır. Yoğun kirlilikten dolayı gölde yakın dönemde bataklaşma görülmüştür. Akyatan Lagünü, yaşama ortamlarının çeşitliliği, barındırdığı hayvan ve bitki türleri ile çok sayıda uluslararası öneme sahip bir sulak alan ekosistemidir. Kışın Orta Anadolu daki sulak alanların donması sonucu pek çok su kuşu güneydeki sulak alanlarımızda kışı geçirmektedir. Ayrıca, göç yolu üzerinde bulunmasından dolayı göç sırasında değişik türden çok kalabalık kuş gruplarına beslenme ve konaklama imkanı sağlamaktadır. Bu durum Akyatan Lagünü nün önemini daha da arttırmaktadır. Değişik habitatları zengin bitki ve hayvan varlığı ile bilimsel çalışmalar için birer açık hava laboratuvarıdır (Anonim, 2000). Lagün derinliği değişkendir, ancak genellikle sığdır ve tatlı su girişine, buharlaşma oranına ve rüzgara bağlıdır. Derinlik mevsime göre m arasında değişmektedir. Akyatan Lagünü, yaz boyunca gölü besleyen suların azalması ve yüksek buharlaşma nedeniyle küçülmektedir. Lagün, güneydoğusundan dar bir kanalla denize bağlanmaktadır. Lagünde suların yüksek olduğu dönemlerde, kanal vasıtasıyla lagünden denize; düşük olduğu dönemlerde ise, denizden lagüne doğru su akışı olmaktadır. Bu nedenle lagünün suyundaki tuzluluk artmaktadır. Göl, tarım alanlarıyla çevrilidir. Pamuk başlıca üründür. Göle beslenmek amacıyla bolca balık girmektedir. Akyatan Lagünü nde, levrek (Dicentrarchus labrax), çipura (Sparus aurata) yılan balığı (Anguilla anguilla), Sargoz (Diplodus sargus), Barbun ( Mullus barbatus) ve çeşitli kefal (Mugilidae) türleri bulunmaktadır. Bu nedenledir ki; geleneksel dalyan balıkçılığı, Akyatan Gölü ndeki en önemli ekonomik etkinliklerden biridir. Bölgede yavru balık avcılığı da yapılmaktadır (Anonim,1997). Adana-Yakapınar ve Adana-Karataş karayolu çevresinde bulunan endüstri kuruluşları; Çimento fabrikası Efes Pilsen BosSA 2, PilSA, Fruko-Tamek, Başer Kimya ve Çukurova Tıbbi Gaz Endüstrisi YD3 drenaj kanalının her iki yola da yakın konumundan faydalanarak atık sularını bu kanala bırakmakta ve dolayısıyla bu suların Akyatan Gölü ne ulaşmasına neden olmaktadır.yd3 drenaj kanalının doğrudan bu göle bağlantılı olması, kanalın geçtiği bölgede tarımsal amaçla kullanılan gübre ve pestisitin bir kısmının göle ulaşmasına neden olmaktadır (Yücel,1997). 569

3 MATERYAL VE YÖNTEM Araştırma, Çukurova Deltasında bulunan Akyatan, Lagününde seston, bentoz ve sedimentteki bazı ağır metallerin (Cd, Pb, Zn, Cu, Fe) birikim düzeylerini belirleyebilmek amacıyla yapılmıştır. Çalışma, 2000 Aralık Kasım döneminde mevsimsel olarak yürütülmüştür. Araştırma, arazide ölçüm ve örnek alma, laboratuvarda ölçüm ve analiz ile sonuçların değerlendirilmesi şeklinde gerçekleştirilmiştir. Lagünlerde örnek alımı esnasında istasyonlarda suyun oksijen ve sıcaklık ölçümleri YSI marka oksijenmetre ile, ph ölçümleri Hanna marka phmetre ile, elektriki iletkenlik ve tuzluluk ölçümleri ise YSI marka salinometre ve refraktometre ile yapılmıştır. Örnekler istasyonlardan motorlu bir tekne yardımı ile alınmıştır. Ağır metal okumaları sırasında atomik absorbsiyon spektrofotometresi için Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Toprak Bölümü laboratuvarından ve grafit fırınlı atomik absorbsiyon spektrofotometresi için Orta Doğu Teknik Üniversitesi Deniz Bilimleri Enstitüsü Kimya Bölümü laboratuvarından faydalanılmıştır. Araştırma Akyatan Lagününde 5 istasyonda yürütülmüştür. Akyatan Lagünü nde, I.istasyon sığ olup Karataş yoluna ve kuzuluk bölgesine yakın bir bölgede; II.istasyon lagünün orta kısımlarında; III.istasyon kıyıya yakın ve yerleşim bölgelerinden uzakta; IV istasyon lagünün daraldığı bölgede; V. istasyon lagünün en uç noktasında seçilmiş olup, bu bölgelerde herhangi bir su girişi bulunmamaktadır (Şekil 1). Şekil 1. Akyatan Lagünü ve Örnekleme İstasyonları Seston olarak, plankton ve triptondan oluşacak şekilde bir örnekleme yapılmıştır. Bentoz örneklerinin çoğunlukla Chironomus sp., Gammarus sp. ve polychaeta lardan oluştuğu gözlenmiştir. Sediment örnekleri için 63µm den küçük olan kısım kullanılmıştır. 570

4 Polietilen kavanozlarda buzluğa konularak laboratuvara getirilen ve analize kadar derin dondurucuda 18 0 C de korunan örneklerden sediment, daha sonra 63µm lik plastik elekten geçirilmiş ve 63µm den küçük olan sediment örneklerinden 5-10 g kadarı cam petri kaplarına konulmuş ve etüvde C de 12 saat bekletilerek kurutulmuştur. Kuruyan örnek etüvden çıkartıldıktan sonra 1 gr tartılmıştır. Isıya dayanıklı cam erlenlere konulan sediment örneklerinin üzerine HCl:HNO 3 (3:1) (Aqua-regia) eklenmiş ve hotplate üzerinde ağız kısımlarına saat camı konularak beyaz duman çıkana kadar C de buharlaştırılmıştır. Berraklaşan örnekler soğutularak mavi bant süzme kağıdından filtre edildikten sonra 50 ml ye bidistile su ile tamamlanmış ve ölçüme hazır hale getirilmiştir. İstasyonlarda alınan sediment örnekleri, bentoz örneklerini toplamak amacı ile farklı göz açıklıklarına sahip eleklerden geçirilerek yıkanmış ve eleklerde kalan organizmalar pens yardımıyla toplanarak bentoz örnekleri temin edilmiştir. Her istasyonun örnekleri karıştırılarak etüvde C de 12 saat kurutulmaya bırakılmıştır. Kuruyan örnek etüvden çıkartıldıktan sonra yaklaşık 1 gr tartılarak plastik falcon tüplere konulmuştur. Falcon tüplere konulan örneklerinin üzerine 10 ml HNO 3 konularak ağızları kapatılmıştır. Örnekler renklenme işlemi bitene kadar su banyosunda 60 0 C de tutulmuştur. Organik parçalanması biten örnekler filtre kağıdı ile süzülerek bidistile su ile 50 ml ye tamamlanmıştır. Seston örnekleri, 45 µm lik yüzeysel plankton kepçesi ile sabit hız ve 20 dakikalık çekimler yapılarak istasyonlardan toplanmıştır. Analiz yapılacağı zaman, etüvde kurutularak sabit tartıma getirilmiş olan 0.45µ luk filtre kağıdından, 500 ml seston örneği su trombu yardımı ile süzüldükten sonra, etüvde C de 12 saat kurutulmaya bırakılmıştır. Kuruyan örnek etüvden çıkartıldıktan sonra tartılıp üzerine 10 ml HNO 3 konulmuştur. Örnekler 24 saat asitte bekletilmiştir. Beklemiş olan örnekler su banyosunda 60 0 C de tutulmuştur. Üzerinde beyaz duman oluşana kadar su banyosunda tutulan örnekler berraklaştıktan sonra soğutularak filtre edilmiştir. Filtre edilmiş örnekler 50 ml ye tamamlanarak ölçüme hazır hale getirilmişlerdir (UNEP, 1984). BULGULAR VE TARTIŞMA Akyatan Lagününde belirlenen fiziko-kimyasal parametrelere ait mevsimsel ölçüm ortalamaları Çizelge 1 de verilmiştir. Çizelge 1. Akyatan Lagününe ait fiziko-kimyasal ölçüm ortalamaları Mevsimler Parametre Kış X ± S x İlkbahar X ± S x Yaz X ± S x Sonbahar X ± S x Sıcaklık ( o C) 13,1±0,33 27,6±0,57 28,6±0,34 21,1±0,29 Çözünmüş Oksijen (mgl -1 ) 4,8±0,25 10,06±0,64 6,62±0,21 5,83±0,17 ph 8,3±0,04 7,58±0,13 6,90±0,35 6,58±0,04 Tuzluluk (% 0 ) 50,8±1,93 41,8±4,80 56,0±10,31 69,0±2,98 Elektriksel İletkenlik (µmhos 10) 77±2,15 66,14±3,96 71,98±5,18 91,04±2,28 X ± S x : Aritmetik ortalama± Standart hata Fiziko-kimyasal parametrelerden olan sıcaklık ve tuzluluk su ortamlarının en önemli özelliklerindendir. Bu iki parametrenin suların birçok fiziksel ve kimyasal özellikleri üzerine önemli etkileri vardır (Sunlu,1994). Organizmaların içinde yaşadığı su ortamının sıcaklığında meydana gelen mevsimsel değişimler, bu organizmaların fizyolojilerinde ve metabolizmalarında değişiklere sebeb olur. Bu değişiklikler de metallerin organizmalar tarafından alınması üzerine etkendirler. Organizmaların beslenmeleri ve solunumları sıcaklık değişimleri ile ilişkili olduğundan, metal hangi yoldan alınırsa alınsın bu değişimlerden etkilenir. Bazı istisnalara karşın genellikle sıcaklığın artmasıyla iz metallerin alımı artar (Ünsal, 1978). Birçok araştırıcı yaptıkları 571

5 deneylerde metal alınımının dolayısı ile toksisitenin yaz aylarında arttığını, kış aylarında ise azaldığını gözlemişlerdir.(seymour, 1973; Eisler, 1977) Suların ağır metalleri tutma kapasitesi tuzlulukla ilişkilidir. Çünkü pek çok araştırıcı sularda tuzluluk arttıkça ağır metal konsantrasyonunun azaldığını göstermiştir. Bunun yanı sıra ağır metallerin organizmalar tarafından alınmasında tuzluluğun etkisi direktir. Çünkü tuzluluk suda yaşayan organizmaların fizyolojisine doğrudan etki eder. Bu etkide organizmaların filtrasyonlarını ve beslenmelerini etkiler. Bazı durumlarda beslenmenin durduğu görülmüştür. Deniz, nehir ağızları ve acı sularda yaşayan organizmalar tarafından ağır metallerin alınmasına tuzluluğun doğrudan etkileri birçok araştırmacı tarafından gözlenmiştir (Ünsal, 1978). Mekanizmalar ne olursa olsun metallerin organizmalar tarafından alınma miktarında yada su ortamında bulunma süresinde tuzluluğun etkileri, o metallerin mevsimsel değişimlerinin saptanmasında önemli bir rol oynar.mevsimsel değişim göz önünde bulundurulduğunda, genelde metal birikim miktarları mevsimlere göre düzenli bir değişim göstermemiştir. Anılan bildirişler kapsamında, kışın daha düşük metal birikim miktarları saptanması beklenirken, ölçülen bu yüksek değerlerin nedeninin lagünlere kanallar vasıtasıyla sanayi atıklarının girişi ve bölgenin 4 mevsim tarım yapılabilecek iklime sahip olması gibi faktörler olabileceği düşünülmektedir. Şekil 2 ye göre Akyatan Lagünü nde yıllık ortalama olarak, seston da en yüksek 8099,5 µgg -1 ile Fe bulunmuştur. Ağır metallerin yıllık konsantrasyonlarına bağlı olarak, bir sıralama yapılırsa Fe>Zn>Pb>Cu>Cd şeklinde olduğu görülmektedir , ,9 Seston Konsantrasyon ,17 19,96 65,61 1 Zn Fe Cd Cu Pb Şekil 2. Akyatan Lagününde sestonda saptanan yıllık ortalama ağır metal miktarları (µgg -1 ) Çizelge 2. Akyatan Lagününde sestonda saptanan mevsimsel ortalama ağır metal miktarları için Duncan Homojenlik test sonuçları. MEVSİMSEL ORTALAMA MİKTARLAR ( µgg -1 kuru ağırlık) Kış İlkbahar Yaz Sonbahar Zn 2857,3±790,7 a 254,7±69,63 b 866,7±319,1 b 2308,8±282,7 a Fe 17927,7±11523,3 4611,5±1232,7 6132,2±2091,3 3726,9±675,4 Cd 16,58±7,85 ab 2,78±0,24 c 7,12±3,78 bc 14,20±3,86 a Cu 13,55±1,62 a 16,32±4,76 a 12,83±2,90 ab 37,15±13,0 b Pb 76,64±24,94 49,54±21,78 55,89±9,79 80,36±42,88 a,b ve c harfleriyle sembolize edilen ortalamalar istatistiksel olarak farklı olup, (p<0,05); veriler, aritmetik ortalama ± standart hata olarak gösterilmiştir. Her satır için farklı harflerle işaretlenen ortalamalar arasında fark vardır (p<0,05). 572

6 Çizelge 2 de mevsimlere göre saptanan en yüksek ortalama değerler, Zn 2857,3±790,7 µgg -1, Fe 17927,7±11523,3 µgg -1, Cd 16,58±7,85µgg -1 ile kış mevsiminde; Cu 37,15±13,0 µgg -1 ve Pb 80,36±42,88 µgg -1 ile sonbahar mevsiminde ölçülmüştür. Duncan homojenlik testi sonuçlarına göre Zn ve Cd kış ve sonbahar mevsimlerinde daha yüksek bulunurken; Zn için kış ve sonbahar mevsimleri ile ilkbahar ve yaz mevsimleri arasında istatistiksel farkın önemli olduğu saptanmış (p<0,05); Cd için kış mevsimi hem sonbahar hem de yaz mevsimi ile benzer özellik gösterirken ilkbahar mevsimi ile arasında istatistiksel olarak önemli fark belirlenmiş (p<0,05); en yüksek Cu değerleri sonbahar mevsiminde saptanmış ve sonbahar mevsimi ile kış ve ilkbahar mevsimi arasında istatistiksel olarak önemli fark belirlenmiştir (p<0,05). Edwards ve ark (2001) Avusturalya da yapmış oldukları mevsimsel çalışmada sestondaki ağır metal düzeylerinin mevsime göre değiştiğini ve kış değerlerinin ilkbahar değerlerine göre daha yüksek olduğunu bildirmektedirler. Bu-Olayan ve ark (2001) Kuveyt kıyılarından topladıkları plankton örneklerinde Zn 13,25-61,55µgg -1, Cu 3,79-56,58 µgg -1 ve Pb 4,75-47,06µgg -1 olarak tespit etmişlerdir. Ölçmüş olduğumuz değerleri başka ortamlar ile karşılaştırırsak, bulduğumuz tüm değerlerin diğer ortamlara göre oldukça farklı ve genelde yüksek olduğu gözlenmektedir. Bunun sebebi seston örneklerini meydana getiren unsurlardan planktonun kısa ömürlü olmasından dolayı tür kompozisyonunun çok sık değiştiğinden ve karşılaştırma yapılan değerlerin yalnızca plankton veya makroalg olmasından kaynaklanabilecek farklılıklar dışında lagün kapılarının sağlıklı çalışmaması ve sığ ortamlar olması ve etrafında bulunan yerleşim yerleri, tarım alanları ve karayollarıdan da etkilenebilecekleri göz önüne alınırsa bu durumun normal olduğu düsünülmektedir Konsantrasyon ,8 Sediment 40,8 51,032 21,033 1,503 Zn Fe Cd Cu Pb Şekil 3. Akyatan Lagününde sediment te saptanan yıllık ortalama ağır metal miktarları(µgg -1 ) Şekil 3 e göre, Akyatan Lagünü nde yıllık ortalama olarak, sediment de en yüksek 21299,8 µgg -1 ile Fe bulunmuştur. Ağır metallerin yıllık konsantrasyonlarına bağlı olarak, bir sıralama yapılırsa Fe>Pb>Zn>Cu>Cd şeklinde olduğu görülmektedir. Çizelge 3. Akyatan Lagününde sediment te saptanan mevsimsel ortalama ağır metal miktarları için Duncan homojenlik test sonuçları MEVSİMSEL ORTALAMA MİKTARLAR ( µgg -1 kuru ağırlık). Kış İlkbahar Yaz Sonbahar Zn 35,33±7,97 ab 27,90±7,84 a 50,73±5,06 b 52,46±2,90 b Fe 16691,7±2489,4 a 23377,0±664,1 b 21915,2±1032,8 b 22696,2±679,7 b 573

7 Cd 1,515±0,06 1,502±0,05 1,41±0,08 1,61±0,09 Cu 15,87±2,72 a 22,81±0,47 b 22,59±1,129 b 22,04±0,35 b Pb 52,01±0,87 55,61±0,63 58,40±5,83 35,14±15,52 a,b ve c harfleriyle sembolize edilen ortalamalar istatistiksel olarak farklı olup, (p<0,05), veriler, aritmetik ortalama ± standart hata olarak gösterilmiştir. Her satır için farklı harflerle işaretlenen ortalamalar arasında fark vardır (p<0,05). Çizelge 3 de, mevsimlere göre saptanan en yüksek değerler, Zn 52,46± 2,90 µgg -1, Cd 1,61±0,09 µgg -1 ile sonbahar mevsiminde; Fe 23377,0±664,1 µgg -1, Cu 22,81±0,47 µgg -1 ile ilkbahar mevsiminde; Pb 58,40±5,83 µgg -1 ile yaz mevsiminde ölçülmüştür. Duncan homojenlik test sonuçlarına göre, Zn sonbahar ve yaz mevsimlerinde daha yüksek bulunurken, bu mevsimler ile ilkbahar mevsimi arasında istatistiksel farkın önemli olduğu saptanmış (p<0,05); Fe ve Cu ilkbahar, mevsiminde daha yüksek bulunmuş ve kış mevsimi ile diger mevsimler arasında istatistiksel olarak önemli fark belirlenmiştir (p<0,05). Williams ve ark.(1988) yılında Fal Körfezinde sedimentte yaptıkları çalışmada <63 µm luk kısmı kullanmışlar ve sonuçları Fe için µgg -1 Zn için µgg -1 Cu için µgg -1 ve Pb için µgg -1 olarak bildirmişlerdir. Donazzolo ve ark. (1984) de Venice Lagünü nde yaptığı çalışmada Zn, Cd ve Pb değerlerini sırasıyla 3,0µgg -1, 20,8µgg -1 ve 164µgg -1 olarak bildirirken Cheggour ve ark.(2001) yılında başka bir lagünde yaptıkları çalışmada Zn için 87,0-170µgg -1, Cd için 0,6-1,5µgg -1, Cu için 25,5-40,0µgg -1 ve Pb için 13,5-30,9µgg -1 değerlerini tespit etmişlerdir. Akyatan Lagününde sediment örneklerinin içerdiği çeşitli ağır metallerin birikim düzeyleri, daha önceki yıllarda araştırılan, farklı biyotoplarda bulunan sediment çalışmalarındaki benzer sonuçlarda olduğu gibi, lokaliteye, mevsimlere göre değişimler gösterdiği saptanmıştır. ölçülen Fe değerlerini diğer çalışmalar ile karşılaştırdığımızda bizim çalışmamızda değerlerin daha yüksek olduğu görülmüştür ,52 Bentoz Konsantrasyon ,96 7,058 21,091 10,07 1 Zn Fe Cd Cu Pb Şekil 4. Akyatan Lagününde Bentoz da yıllık ortalama ağır metal miktarları ( µgg -1 ) Şekil 4 e göre, Akyatan Lagünü nde yıllık ortalama olarak, bentoz da en yüksek 795,52 µgg -1 ile Fe bulunmuştur. Ağır metallerin yıllık konsantrasyonlarına bağlı olarak, bir sıralama yapılırsa Fe>Zn>Cu>Pb>Cd şeklinde olduğu görülmektedir. Çizelge 4. Akyatan Lagününde bentozda saptanan mevsimsel ortalama ağır metal miktarları için Duncan homojenlik test sonuçları. MEVSİMSEL ORTALAMA MİKTARLAR ( µgg -1 kuru ağırlık) Kış İlkbahar Yaz Sonbahar Zn 13,97±0,40 a 37,26±9,76 ab 42,15±17,03 ab 58,45±24,70 b Fe 635,34± ,11± ,84± ,67±51.37 Cd 0,86±0,32 9,18±7,91 10,38±7,38 5,96±1,64 574

8 Cu 5,74±1,73 a 9,90±5,28 ab 29,46±9,05 b 30,54±12,59 b Pb 2,41±1,34 a 13,08±0,33 ab 14,97±4,55 b 7,42±2,49 ab a,b ve c harfleriyle sembolize edilen ortalamalar istatistiksel olarak farklı olup, (p<0,05), veriler, aritmetik ortalama ± standart hata olarak gösterilmiştir. Her satır için farklı harflerle işaretlenen ortalamalar arasında fark vardır (p<0,05). Buna göre mevsimlere göre saptanan en yüksek değerler, Zn 58,45±24,70 µgg -1, Fe 893,67±51,37 µgg -1, Cu 30,54±12,59 µgg -1 ile sonbahar mevsiminde; Cd 10,38±7,38 µgg -1, Pb 14,97±4,55 µgg -1 ile yaz mevsiminde ölçülmüştür. Duncan homojenlik test sonuçlarına göre, Zn sonbahar mevsiminde daha yüksek bulunurken, kış ve sonbahar mevsimleri arasında istatistiksel farkın önemli olduğu saptanmış (p<0,05); Cu sonbahar mevsiminde daha yüksek bulunurken, yaz ve sonbahar ile kış mevsimi arasında istatistiksel farkın önemli olduğu saptanmış (p<0,05); Pb yaz mevsiminde daha yüksek bulunurken, kış ile yaz mevsimi arasında istatistiksel farkın önemli olduğu saptanmıştır (p<0,05). Protasowicki ve ark (1993) Rotjespynten burnunda gammaridlerde yaptıkları çalışmada Zn 64,82 µgg -1, Cd 1,57 µgg -1, Cu 26,12 µgg -1, Pb 12,26 µgg -1 olarak tespit etmişler, yine aynı araştırmacılar 1993 yılında Horsund fiyortunda yaptıkları çalışmada euphausiidlerde, Zn 61,02 µgg -1, Cd 1,44 µgg -1, Cu 17,24 µgg -1, Pb ise 7,92 µgg -1 olarak bulunmuşlardır. Perkowska ve Protasowicki(1996) Baltık Denizinde yaptıkları çalışmada Mytilus edulis larda yaptıkları çalışmada Zn 31,8-367,5 µgg -1, Cd 0,84-6,06 µgg -1, Cu 8,3-67,6 µgg -1, Pb 7,0-45,8 µgg -1 olarak, Zauke ve ark (2003) Barent Denizinde Arenicola marina da yaptıkları çalışmada Zn 47±12 µgg -1, Cd 0,34±0,27 µgg - 1, Cu 6,8±1,8 µgg -1 ve Pb 0,8±0,3 µgg -1 olarak tespit etmişlerdir. Bu çalışmalarla bizim çalışmamızdaki değerler karşılaştırıldığında bentozda ağır metal birikiminin daha yüksek düzeyde olduğu görülmektedir. SONUÇ Araştırma sonucunda lagünlerdeki seston, sediment, bentoz ve balık türlerindeki ağır metal miktarlarının genelde mevsimlere bağlı düzenli değişimler göstermediği görülmüştür. Çalışmada belirlenen bulgular değerlendirildiğinde genel olarak en çok Zn ve Cd un sestonda; Fe ve Pb un sedimentte; Cu ın ise bentozda biriktiği görülmüştür. Bölge insanının gelir kaynağı olan bu lagünlerde gerek ekonomik gerekse halk sağlığı açısından daha verimli faydalanabilmek için besin zincirinin farklı halkalarını oluşturan organizmalardaki ve ortamlardaki ağır metal düzeylerinin incelenmesi, ileride bu konu ile ilgili alınacak tedbirlere ışık tutması açısından önemli ve benzer çalışmalara kaynak, olacağı kanısındayız KAYNAKLAR ANONİM, Türkiye Kıyılarındaki Lagünlerin Yönetim ve Geliştirilme Stratejileri ve Islahı. 1. Cilt.,Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü.578s ANONİM, T.C Orman Bakanlığı Milli Parklar Ve Av -Yaban Hayatı Genel Müdürlüğü Adana Milli Parklar Ve Av -Yaban Hayatı Baş Mühendisliği Çukurova Deltası.Adana. BU-OLAYAN, A.H., AL-HASSAN, R., THOMAS, B.V., Trace Metal Toxicity to Phytoplankton of Kuwait Coastal Waters. Ecotoxicology. Vol 10, pp CHEGGOUR, M.,CHAFİK, A., LANGSTON, W.J., BURT, G.R., BENBRAHİM, S., TEXİER, H., Metals in Sediments and Edible Cockle Cerastoderma edule from Two Moroccan Atlantic Lagoons: Moulay Bou Selham and Sidi Moussa. Environmental Pollution 115, DONAZZOLO, R., ORİO, A.A., PAVONİ, B., PERİN, G., Heavy Metals in Sediments of Venice Lagoon. Oceanologica Acta, Paris. Vol. 7, No. 1, pp EDWARDS, J.W., EDYVANE, K.S., BOXALL, V.A., HAMANN, M., SOOLE, S.L., Metal Levels in Seston and Marine Fish Flesh Near Industrial and Metropolitan Centres in South Ausralia. Marine Pollution Bulletin. Vol. 42, No. 5, pp

9 EISLER, R., Toxicity Evaluation of a Complex Metal Mixture to the Softshell clam. Mya arenaria. Mar. Biol. 43, PERKOWSKA, A., PROTASOWICKI, M., Heavy Metal Contents in Sediments and the Blue Mussel Mytilus edulis from Three Regions of the Southern Baltıc Sea. Oceanological Studies No.4. Institute of Oceanography University of Gdansk. PROTASOWICKI, M., MORSY, G., Preliminary Studies on Heavy Metal Contents in Aquatic Organisms from the Horsund Area, with Particular Reference to Arctic Charr (Salvelinus alpinus,l). Avta Ichthyologica et Piscatoria. Vol XXIII. SEYMOUR, A.H., NELSON, V.A., Decline of 65 Zn in Marine Mussels Following the Shutdown of Hanford Reactors. In: Radiactive Contamination of Marine Environmennt, IAEA-SM-158/16. IAEA SUNLU, U., SÜFA Dalyanı ve Ege Denizi nin Farklı Bölgelerinki Kirlenme Durumu ile Bazı Ekonomik Balık Türlerinde Ağır Metal Düzeylerinin Araştırılması. Doktora Tezi. Ege Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi. İzmir. UNEP, (1984)Determination of total Cadmium, Zinc, Lead and Copper in Selected marine organisms by Flameless Atomic Absorption Spectrophotometry. Reference Methods for Marine Pollution Studies No. 11 Rev. 1 ÜNSAL, M., Contribution a.l etude de la Toxicite du Vanadium Vis-a-Vis des Organismes Marins. These Dr. 3 e cycle. Üniversite Pere et Marie Curie (Paris VI), 85 pp. YÜCEL, M.,1997. Çukurova Deltasında Seyhan Nehri İle Yumurtalık Körfezi Arasında Kalan Kesimde Ekolojik Riziko Analizi ZAUKE, G.P., CLASON, B., SAVINOV, V.M., SAVINOMA, T., 2003.Heavy Metals of InshoreBenthic Invertebrates from the Barent Sea. The Science of Total Environment. Volume 306, pp