26 ARALIK 2004 HİNT OKYANUSU DEPREŞİM DALGASI, MALEZYA KIYILARINDAKİ ETKİLERİ(*)

Transkript

1 26 ARALIK 2004 HİNT OKYANUSU DEPREŞİM DALGASI, MALEZYA KIYILARINDAKİ ETKİLERİ(*) Ahmet C. YALÇINER( 1 ), Nor Hisham GHAZALI( 2 ), Ahmad Khairi Abd WAHAB( 3 ) ÖZET 26 Aralık 2004 Hint Okkyanusu depreşim dalgası Malezya kıyılarında 3.5 metre mertebesinde tırmanma yaratmış, 68 can kaybı ve çeşitli düzeylerde kıyı yapıları, nehir ağızları ve tesislerde hasar yaratmıştır. Malezya deneyimi 3 m mertebesindeki depreşim dalgalarının (ülkemizde beklenen ortalama düzeydeki depreşim dalgalarının) etkilerini anlamak açısından önemlidir. Bu nedenle Malezya Hükümetinin yetkili kuruluşu Sulama Drenaj Dairesi ve Malezya Teknoloji Universitesi daveti ile Malezya kıyıları, Langkhawi ve Penang adalarında gerçekleştirilen alan çalışması sonuçları, dalga erişim zamanları, tırmanmalar, hasarlar, can kayıplarının nedenleri anlatılıp tartışılmıştır. MALEZYA KIYILARINDA DEPREŞİM DALGASI İNCELEMELERİ 26 Aralık 2004 Hint Okyanusu Tsunamisi nin etkileri Endonezya da (Borrero, 2005a,b, Yalciner ve diğ., 2005 a,b, Gusiakov, 2005), Sri Lanka da (Choi et. al., 2005, Shibayama ve diğ. 2005, Kawata ve diğ. 2005) Hindistan da (Yeh ve diğ. (2005), Choi ve diğ., 2005) Maldivler de (Synolakis ve Fritz, 2005) ve Malezya da (Keizul ve diğ., (2005)) incelenmiş bulunmaktadır. Hint Okyanusu Tsunamisi nin Sumatra Tayland arasından geçip Melakka Boğazı yolu ile Malezya kıyılarına ilerlemesini gösteren model sonuçları Çizim 1 de verilmektedir. (*) Bu yazı ingilizce metinden Ilgar Şafak tarafından Türkçeye çevrilmiştir. ( 1 ) Doç. Dr., ODTÜ İnşaat Mühendisliği Bölümü, Deniz Mühendisliği Araştırma Merkezi, Ankara ( 2 ) Sulama Drenaj Dairesi, Kıyı Mühendisliği Birimi, Kuala Lumpur, Malezya ( 3 ) Uteknoloji Universitesi (UTM) Malezya, İnşaat Mühendisliği Bölümü, Hidrolik ve Hidroloji Bölümü, Skudai, Johor Darul Takzim, Malaysia Çizim 1 - Hint Okyanusu Tsunamisi nin Sumatra Tayland arasından geçip Melakka Boğazı yolu ile Malezya kıyılarına ilerlemesini gösteren model sonuçları. (Yalciner ve diğ. 2005b ve Zaitsev ve diğ. 2005) 80 TMH - TÜRKÝYE MÜHENDÝSLÝK HABERLERÝ SAYI /4

2 Çizim 2 - Malezya Yarımadası nın batı kıyıları boyunca tsunamiden etkilenen tüm bölgeler Çizim 3 - Penang adası kuzey kıyıları boyunca tsunamiden etkilenen bölgeler TMH - TÜRKÝYE MÜHENDÝSLÝK HABERLERÝ SAYI /4 81

3 Çizim 4 - Penang adası güney kıyıları boyunca tsunamiden etkilenen bölgeler Çizim 5 - Malezya nın Kedah kıyıları boyunca tsunamiden etkilenen bölgeler 82 TMH - TÜRKÝYE MÜHENDÝSLÝK HABERLERÝ SAYI /4

4 Malezya da yarımadanın batı kıyıları boyunca depreşim dalgasından etkilenen bölgeler Çizim 2 de gösterilmektedir. Penang adasının kuzey ve güney kıyıları (Çizim 3 ve 4), Kedah (Çizim 5) ve Langkawi adası (Çizim 6) Malezya da dalga etkisine maruz kalmış kıyılardır. Bu bölgelerdeki incleme yapılan yerler ve dalga etkileri ayrıntıları ile Tablo 1 de anlatılmaktadır. Tablo-1 deki su düzeyi verileri, gelgit düzeltmesinden önceki değerlerdir. Gelgit düzeltmesi için gerekli veriler (Tsuji, Namegaya ve Ito, 2005) ten alınabilir. Çizim 6 - Langkawi Adası(Malezya) kıyıları boyunca tsunamiden etkilenen bölgeler Tablo 1 - Malezya Kıyılarında Temmuz 2005 Tarihinde İnceleme Yapılan Yerler ve Dalga Etkilerinin Ayrıntıları No İnceleme Yeri Enlem Boylam Araştırma Zamanı Akım Derinliği Dalga İstila Mesafesi Dalga Erişme Zamanı (Mazlezya da yerel saat) Kıyıda en yüksek positif dalga genliği Açıklama Sungai Batu, Sungai Batu Pasir Panjang Muara Sungai Pulau Betong, Muara Sungai Pulau Betong, N N N N N N N E E E E - 09:05-09:25-10:25-11:10 0.8m 60m ~ 13:15 1.5m Deniz önce çekildi ve üç dalga geldi. Küçük dalgakıran müzvarda hasar 1.3m 90m ~ 13:15 1.5m Önceki yer ile aynı dalaga etkisi 2.2m 70m ~13: m ~3m 100m ~3m Küçük kumsalda 27 can kaybı ve 1 kayıp. Tahliye ve kaçma için engel bulunduğundan can kaybı oluştu. Nehir ağzının bulunduğu bu yerde ve su yükselme değeri 3 m E ~3m 100m ~3m 2 kayıp. Dalga dere kenarlarından da taştı E E - 11:45 ~1.4m 50m ~2m ~2.6m 100m ~3m Kıyılardaki yöresel bitki örtüsü (Mangrove) dalgayı önledi. Su akma derinliği 1.4 m mertebesinde kaldı ve kıyı duvarından kısmi aşma görüldü Küçük bir dere olmasına karşın dalga 3 km içerlere kadar dere boyunca ilerledi. TMH - TÜRKÝYE MÜHENDÝSLÝK HABERLERÝ SAYI /4 83

5 Tablo 1 devamı No İnceleme Yeri Enlem Boylam Araştırma Zamanı Akım Derinliği Dalga İstila Mesafesi Dalga Erişme Zamanı (Mazlezya da yerel saat) Kıyıda en yüksek positif dalga genliği Açıklama Tanjung Bungah, Miami Beach, Gurney Drive 11 Mainland Kampung Tepi Sungai Kampung Paya Sungai Chenang Langkawi Pelangi Beach Hotel Resort Langkawi Kuala Muda Langkawi Sungai Kuala, Melaka River South of Kuala Triang 20 Kuala Triang 21 Kuala Triang ın arkasındaki kara parçası N N N N N N N N N N N N N E ~2 m 3 km (nehir yatağı boyunca) ~2.5 m Kıyıdaki evler ve büyük bir cami kazıklar üzerinde inşa edilmiş. Beton kazıklar üstündeki cami dalgadan etkilenmemiş ise de diğer evlerin bir kısmı sürüklenip yıkılmış. Burada da 23 can kaybı var. Çünkü E ~3m 10 m ~3m küçük kumsalın arkasında kaçma ve tahliye yolları yok E E E E E E E E E E E ~1.0m 200m ~2.5 m < 1m ~2.5m 400m ~3m 1.5m 70m ~13:15 2.5m - 15:45-09:20-09:30-09:45-10:00-10:25-10:55-11:05 1.5m 150m 1.5 m 2.65m 500m (nehir boyunca) 12:15 2m 12:00 2.2m 4m 4m 1000m 0.5m 3.7m Bu bölgeye dalga, Malezya ana karadan yansıyarak ulaştı. Depreşim Dalgasının Melakka boğazındaki etkili olduğu en güney bölge. Burası aynı zamanda Kedah ve Penang eyalet sınırı. Bu bölgede 2.7 m kret kotu olan taşdolgu kıyı koruma duvarı bulunmaktadır. Duvar arkasında kalan bölgedeki ahşap evler dalgalardan etkilenmemiş ancak duvarın olmadığı bölgede evlerde hasar ve 11 can kaybı oryaya çıkmıştır. Ön sırada olup kazıklar üstündeki ahşap evlerden bazıları zarar görmemiştir. 5 dakika aralıklarla iki büyük dalga etkisi olmuştur. Burada sığ ve çamurlu bir dere ağzı bulunmaktadır. Dalga kanal boyunca 500 m ilerlemiştir. 3 dalga gelmiştir. Birincisi 12:00, ikincisi 14:30, ve üçüncüsü ise 15:00 da gelmiştir Bu bölgede açık deniz dalgakıranı olduğu için dalgaların önemli etkisi olmamıştır. Dalga tırmanma yüksekliği 4 m yi bulmuş, nehir boyunca ise su 2.8 m yükselmiştir. Langkawi adasında özürlü bir kişi olarak sadece 1 can kaybı olmuştur. 3.5 m kret kotlu kıyı duvarında aşma gözlenmiştir. Nehir boyunca 500 m dalga ilerlemiştir. Nehir boyunca 900 m dalga ilerlemiştir. İNCELEME SONUÇLARININ TARTIŞILMASI Aşma, Suyla Baskını ve Ulaşım Süreleri Tsunami Malezya yı vurduğu zamanlarda, Langkawi ve Penang da gelgit dalgası en yüksek genliğinde idi. Kıyı çizgisi civarında tsunaminin en yüksek pozitif genliği, görgü tanıkları ile yapılan görüşmelere dayanarak ölçülmüş (inceleme gününde) ve Malezya Sulama Drenaj Dairesi DID tarafından olaydan hemen sonra yürütülen tsunami incelemeleri ve saha ölçümleriyle kıyaslanmıştır. İncelediğimiz tüm kıyı bölgelerinde, tsunami etkileri özellikle nehir ağızları, kumsallar ve nehirler boyunca fazlaca gözlenmiştir. 84 TMH - TÜRKÝYE MÜHENDÝSLÝK HABERLERÝ SAYI /4

6 Dalgalar, Langkawi ye depremden 3 saat 15 dakika sonra, kıyıya yakın yerlerde ortalama m. lik pozitif bir genlikle ulaşmıştır. Penang a kıyıya yakın yerlerde ortalama 2-3 m. lik pozitif bir genlikle ulaşması depremden 4 saat sonradır. Langkawi ve Penang da görgü tanıkları, yüksek dalgalardan önce, denizin geri çekildiğini belirtmişlerdir. Denizin karada ilerleme mesafeleri yer yer değişkenlik göstermektedir. Langkawi deki bazı küçük dereler boyunca deniz yaklaşık olarak 1000 m. uzaklığa kadar ilerlemiştir. Malezya da kıyıya yakın yerlerde en yüksek genlik m. olduğu için, kıyı koruması amacıyla inşa edilen 3 m. yüksekliğindeki kıyı duvarları, arkalarındaki araziyi korumuşlardır. Kampung Tepi Sungai (Kedah) ve Kuala Triang ın güneyi (Langkawi) bu duruma iki örnektir. Ancak, edinilen bulgular ölümlerin esas nedeninin olayın, bilinmeyen bir tehlike olduğunu gösteriyor. Öldürücü dalgalar yaklaşırken bile kurbanlar olduk- Malezya Kıyılarında Hasar ve Kayıplar Üzerine Değerlendirmeler Malezya da kaybolan bir kişi ile birlikte can kaybı sayısı 68 dir. Kuala Muda nın kuzeyindeki Kedah kıyısında hasar yüksek düzeydedir. Penang da büyük hasar olmamasına rağmen, ölü sayısı bu bölgede daha yükektir. (68 kişi içinde 54 ölü) Pasir Panjang da 27, Miami Beach te 23 ölü vardır. Ölü sayısının büyük bölümünün bu iki bölgede olmasının tek nedeni, bu dar kumsallarda kaçma tahliye için herhangi bir yolunun olmayışıdır. Çizim-7 deki fotoğraf, dalgadan kaçmanın hiçbir yolu olmadığı Pasir Panjang Kumsalı nı göstermektedir. Çizim- 8 deki fotoğraf, dalgalar sırasında belirli bir tahliye yolunun olmadığı, Penang daki Miami Beach i göstermektedir. Çizim-8 ayrıca, Miami Beach te su seviyesindeki yükselişi de göstermektedir. Çizim 8 - Penang da kolay bir şekilde tahliyeyi engelleyen bir karayolunun olduğu Miami Beach. Bu bölgede, esas olarak belirli birkaçma tahliye yolunun olmamasından dolayı 23 kişi ölmüştür. Çizim 7 - Kumsal arkasında beton bir bariyer bulunan Pasir Panjang Kumsalı. İnsanlar zamanına kaçamamış ve bu bölgede tahliye yolunun yetersizliğinden dolayı 27 kişi ölmüştür. Çizim 9 - Kampung Tepi Sungai deki koruma duvarı ve su yükselmesinin seviyesi. Bu bölgenin ardında kıyı koruma sonucunda hasar ve ölüm olmamıştır. (Hasar ve 11 can kaybı, kıyı korumasının olmadığı 50 m. kuzey taraftaki bölgede meydana gelmiştir. ) TMH - TÜRKÝYE MÜHENDÝSLÝK HABERLERÝ SAYI /4 85

7 ları yerde dururken, hatta denize doğru hiç görmedikleri bir görüntü ve hiç duymadıkları bir sese doğru merakla yürürken dalgalara kapılmışlardır. (Abdullah ve diğ., 2005). Diğer 11 can kaybı ise, kıyı koruma duvarı ile kısmen korunan Kampung Tepi Sungai de olmuştur. Tüm hasarlar ve ölümler, koruma duvarı olmayan bölgede meydana gelmiştir. Çizim-9 daki fotoğraf, Kampung Tepi Sungai daki koruma duvarını ve su düzeyinin olay anındaki yüksekliği gösterilmektedir. Özellikle Perlis, Kedah ve Perak taki kıyı koruma yapıları, arkalarındaki evleri ve tarım arazilerini korumuş, kıyı civarında yaklaşık 3 m. genliği olan tsunami sonucu ufak hasarlar görmüş oldukları incelemelerimizde gözlemlenmiş ve Abdullah ve diğ. (2005) tarafından da ayrıca belirtilmiştir. Langkawi ve kuzey Perak taki bazı koruma yapılarında aşma gözlenmiştir. Bazı nehir bentleri, suyun aniden geri çekilmesi sonucu yıkılmıştır. Tsunami dalgaları bir yandan da, Penang ın kuzey ve kuzeybatısında, nehir ağızlarına çamur ve kum biriktirmiştir. Etkilenen bölgelerde hasar görülen evlerin büyük bölümü eski ahşaptan ya da kısmen tuğladan yapılmış binalardır. Kuala Muda da, tuğla duvarların tsunami dalgalarının şiddetine dayanamadığı gözlenmiştir. Ancak, denizden hemen sonra ilk sırada olan evlerin donatılı beton duvarları sağlam kalmıştır. (Abdullah ve. diğ. 2005). DID Malezya Tarafından Yapılan Saha Çalışmaları ve Edinilen Bulgular Malezya yetkili kuruluşu Sulama Drenaj Dairesi DID, afetin meydana gelmesi ile beraber tüm bölgelerde, arama, kurtarma, keşif, inceleme, yardım ve destek çalışmalarını kapsamlı olarak başlatmıştır. İncelemelerde depreşim dalgalarının yükseklikleri kıyı yapılarına etkileri, ve denizin ilerleme mesafeleri saptanmıştır. Kuala Muda da 1.5 m. tırmanma izleri raporlanmış, kıyının m lik bölümü suyla kaplanmıştır. Kıyılardaki bitki örtüsü olarak yaygın yerel bitki türü (mangrov) yoğun olduğu bölgelerde, kıyılardaki hasarın daha az olduğu gözlenmiştir. Sungai Muda ve Sungai Pulau Betong daki nehir ve dere ağızlarında aşınma/birikme ve hasar, dalgaların dere bentlerini aşması sonucu hasar meydana gelmiştir. Birikme olan bölgeler, koylar ve Sungai Pulau Betong gibi ağızlarda dalga tırmanması 2 m. ye ulaşmış, evleri sular basmıştır. SONUÇ Hint Okyanusu Depreşim Dalgası olayına yol açan deprem, tehlikenin ve gerekli önlemlerin ne kadar önemli olduğunu, stratejilerin, toplum bilincinin, farkındalığın ve hazırlıklı olmanın çok gerekli olduğunu acı biçimde göstermiştir. Bu olayın tüm ülkelere verdiği desler çok acı olsa da bir ölçü kazanç olarak düşünülmelidir. Bu raporda, (9-10 Temmuz 2005 tarihli) saha incelemelerinde yapılan gözlemlerde toplanan verileri sunulmuştur. Kıyı civarındaki dalga genliği, dalganın ulaşma süresi ve akma derinliği dağılımları, denizin karada ilerleme uzaklıkları özetlenmiştir. Malezya kıyılarında dalga yüksekliği ve tsunami etkileri bölgedeki Endonezya, Tayland, Hindistan ve Sri Lanka gibi kıyı bölgelerine kıyasla çok yüksek değildir. Ancak bu durum, Malezya için gelecekte yaşanacak daha ciddi olayların önemli bir habercisi olarak görülmelidir. Malezya daki depreşim dalgası etkilerinden ülkemiz için alınacak dersler fazladır. Ülkemizde de tarih boyunca bu düzeyde ve daha yüksek depreşim dalgaları olayları yaşanmış ve gelecekte de yaşanacaktır. Malezya da kıyı çizgisi uzunluğunun toplam 200 m. kadar olduğu 3 bölgede toplam 61 (68 kişi toplama göre büyük çoğunluk) can kaybı olmuştur. Kıyı çizgisinin yaklaşık 75 m olduğu ve neredeyse önemli hasar olmayan Pasir Panjang da 27 kişi, kıyı çizgisinin yaklaşık 60 m olduğu ve az hasar görülen Miami Beach isimli kumsalda 23 kişi, 120 m lik kıyı çizgisinde hasar meydana gelen Kampung Tepi Sungai de ise 11 kişi ölmüştür: Tüm bu can kayıplarının önemli nedeni kumsalların arkasında kaçma tahliye yolları bulunmayışı, insanların depreşim dalgası olayı hakkında bilgi sahibi olmayışıdır. Bu raporda, Kuzey Sumatra Depremi nin ve Hint Okyanusu Tsunamisi nin genel özellikleri sunulmuştur. Kıyı koruma yapılarının kıyı civarı tsunami genliği m olduğunda dahi, arkalarındaki alanı korudukları gözlemlenmiştir. Ahşap yapılar (özellikle eski olanlar) ve tuğla duvarlar, herhangi büyüklükteki depreşim dalgalarına karşı dayanıksızdır. Betonarme yapılar, su akma derinliği 2m. den düşük olduğu takdirde, sağlam kalabilirler. Betonarme yapılarda hasar düzeyini azaltmak için, zemin katlarda dalganın yapıdan geçmesine izin verecek kadar açıklık bırakmak yararlıdır. İncelemelerde ve tsunami sonrası bölgede yapılan çalışmalarda, Hint Okyanusu na kıyısı olan tüm bölgelerde, betonarme yapılar etrafındaki aşınma, örme duvarlardaki kısmi hasar, ahşap ve tek tuğla yapıların tamamen hasar görmesi yapılardaki en belirgin hasarlar olarak dikkat çekmektedir. 86 TMH - TÜRKÝYE MÜHENDÝSLÝK HABERLERÝ SAYI /4

8 Bu raporda sonuçların tamamı özet olarak verilmiştir. İncelemelere ilişkin başka fotoğraflar ve bilgiler adresinden ya da diğer yazarlardan edinilebilir. TEŞEKKÜR Yazarlar, sonsuz destekleri, yönlendirmeleri, lojistik destekleri ve incelemelerin her safhasında yaptıkları düzenlemeler için Kuala Lumpur daki Universiti Teknologi Malaysia, Coastal and Offshore Engineering Institute (COEI) e, Department of Irrigation and Drainage of Malaysia (DID) Coastal Engineering Division a ve Kedah, Penang ve Langkawi deki DID ofislerine teşekkür eder. Yazarlar ayrıca, bu çalışmanın başarı ile gerçekleşmesi için verdiği katkılar, gösterdiği konukseverlik, değerli çabalar, ve başarılı düzenlemeleri nedeniyle Prof. Hadibah Ismail e teşekkür ederler. Bu yazının Tükçeleştirilmesindeki emekleri nedeniyle, yazarlar, Inş.Yük. Müh. Ilgar Şafak a teşekkür ederler. KAYNAKLAR Keizrul A., Tan K.S. and Ghazali N.H.M. (2005), No more in the comfort zone Malaysia s Response To The December 2004 Tsunami, Survey Report Presented in IHOCE 05, July, Kuala Lumpur Malaysia Borrero, J. (2005a), Learning from Earthquakes, The Great Sumatra Earthquake and Indian Ocean Tsunami December 26, 2005, Field Survey on Northern Sumatra, Report#1 EERI, Special Earthquake Report, March 2005 Borrero, J. (2005b), Field Survey of Northern Sumatra and Banda Aceh, Indonesia after the Tsunami and Earthquake of December 26, 2004, Seismological reserach Letters, Volume 76, Number 3, May-June 2005, Choi B.H., Hong S., Hwang D., Hidayat R., Kaistrenko V., Korolev Yu., Kurkin A., Pelinovsky E., Polukhin N., Prasetya G., Razzhigaeva N., Subandono D., Yalciner A., Yoon S., Zaitsev A. Catastrophic tsunami in the Indian Ocean (December 26, 2004): data of two field surveys and numerical simulation. Sumatra Tsunami on 26 December 2004 (Eds. Choi B.H. and Imamura F.), 2005, Hanrimwon Publishing Co., Korea. Fritz H. And Synolakis C., (2005), gatech.edu/cee/groups/tsunami/index.html Gusiakov S., (2005), December 26, 2004 North Sumatra earthquake and tsunami, sscc.ru/tsulab/ htm Lay T., Kanamori H., Ammon C. J., Nettles M., Ward S. N., Aster R. C., Beck S. L., Bilek S. L., Brudzinski M. L., Butler R., DeShon H. R. Ekström G., Satake K., Sipkin S., (2005), The Great Sumatra-Andaman Earthquake of 26 December 2004 SCIENCE VOL MAY 2005 Kawata Y. et. al., (2005), The December 26, 2004 Sumatra Earthquake Tsunami, Tsunami Field Survey around Galle, Sri Lanka Shibayama T. Et. al., (2005), The December 26, 2004 Sumatra Earthquake Tsunami, Tsunami Field Survey around Southern Part of Sri Lanka, jp/sumatra/srilanka_survey_result/srilanka_ survey_ynu_e.html Taymaz, T., Tan O., Yolsal S., (2005), Sumatra Earthqake (Mw~9.0) of Deceber 26, 2004, Source Rupture Processes and Slip Distribution Modelling, Preliminary Rupture Model Tsuji Y., Namegaya Y. and Ito J., (2005), Astronomical Tide Levels along the Coasts of the Indian Ocean, Yalciner A.C., Perincek D., Ersoy S., Presateya G., Hidayat R., McAdoo B., Zaitsev A., Pelinovsky E., (2005a), Report on December 26, 2004, Indian Ocean Tsunami, Field Survey on Jan at North of Sumatra, by ITST of UNESCO IOC, Yalciner A. C., Perincek D., Ersoy Ş., Prasetya G., Hidayat R., McAdoo B., Zaitsev A., Pelinovsky E. N., (2005b), Simulation and Near Field Impact of Dec., 26, 2004 Tsunami, Poster Presented in General Assembly of Euopean Geosciences Union, April, 2005 Vienna Yeh K.. (2005), Learning from Earthquakes, The Great Sumatra Earthquake and Indian Ocean Tsunami December 26, 2005 Tsunami Survey along the Southeast Indian Coast., Report#2 EERI, Special Earthquake Report, March 2005 Zaitsev A.I., Kurkin A.A., Levin B.V., Pelinovsky E.N., Yalciner A.C., Troitskaya Yu. I., and Ermakov S.A. Numerical Simulation of Catastrophic Tsunami Propagation in the Indian Ocean (December 26, 2004), Corresponding Member of the RAS, Doklady Earth Sciences, Vol. 402, No. 4, 2005, pp TMH - TÜRKÝYE MÜHENDÝSLÝK HABERLERÝ SAYI /4 87