SOSYAL BĠLGĠLER ÖĞRETMEN ADAYLARININ ALDIKLARI DRAMA DERSĠNĠN MESLEKĠ VE KĠġĠSEL GELĠġĠMLERĠNE YÖNELĠK KATKILARI HAKKINDA GÖRÜġ VE TUTUMLARI

Transkript

1 Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi Sayı 32, Sayfa , 2011 SOSYAL BĠLGĠLER ÖĞRETMEN ADAYLARININ ALDIKLARI DRAMA DERSĠNĠN MESLEKĠ VE KĠġĠSEL GELĠġĠMLERĠNE YÖNELĠK KATKILARI HAKKINDA GÖRÜġ VE TUTUMLARI Bülent Tarman, Burçin Kuran Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi ÖZET Bu araştırma, Sosyal Bilgiler öğretmeni adaylarının lisans döneminde aldıkları drama derslerinin mesleki ve kişisel gelişimlerine ne yönde katkı sağlayabileceğine dair görüş ve tutumlarını belirlemek amacıyla yapılmıştır. Araştırmanın örneklemini, yılında Selçuk Üniversitesi Eğitim Fakültesi Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Ana Bilim Dalı nda darama derslerine katılan Sınıf öğrencileri ve dersi veren öğretim üyesi oluşturmuştur. Örneklem tekniği olarak olasılık temelli örneklem tekniklerinden küme örnekleme tekniği kullanılmıştır. Veri toplama aracı olarak ise, anket, gözlem formu kullanılmasının yanı sıra odak grup görüşmeleri ve yarı yapılandırılmış mülakatlara da yer verilerek veri çeşitlemesi sağlanmıştır. Araştırmanın deseni durum çalışması şeklindedir. Böylece bu desen kullanılarak öğrencilerin süreci nasıl etkiledikleri ve süreçten nasıl etkilendikleri belirlenmiştir. Anket tekniği uygulaması yapılan sınıflarda kız ve erkek öğrencilerin görüşleri arasındaki farklılığın anlamlılık düzeyini saptamak amacıyla SPSS 17,0 programı kullanılarak ve diğer bulgular ise yorumlanarak içerik analizi yapılmıştır. Anahtar Kelimeler: Drama, Sosyal Bilgiler Öğretmen Adayları Görüşleri, İçerik Analizi, Mesleki Ve Kişisel Gelişim.

2 Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi Sayı 32, Sayfa , 2011 THE OPINIONS AND ATTITUDES OF SOCIAL STUDIES TEACHER CANDITATES ABOUT THE CONTRIBUTION OF DRAMA COURSE ON THEIR PROFESSIONAL AND PERSONAL PROGRESS Bülent Tarman, Burçin Kuran Selcuk University, Ahmet Keleşoğlu Education Faculty ABSTRACT The main purpose of this research is to determine the views and attitudes of social studies teacher candidates about the drama course they took in the last year of their undergraduate program. This research is also aimed to examine the contribution of this drama course on the development of professional and personal progress of the teacher candidates. Participants of this study consisted of the instructor and 119 students who were in the last (4th ) year of the program and attended to drama courses in Social Studies Education Department in A. Kelesoglu Faculty of Education at Selçuk University in the academic year. Cluster sampling method among the probability based sampling methods was employed as the method of this research. Survey and observation forms were used as the data gathering tool in addition to focus-group interview and semi structured interviews. The design of the study is a case study to determine how students influence the teaching/learning process as well as how these students were affected from the same process. To determine whether there is any meaningful difference between the opinions of female and male students who were interviewed in this study, SPSS 17.0 program is used. Furthermore, content analysis method was also applied for other findings. Key words: Drama, Social Studies Teacher Candidates Views, Attitudes, Content Analysis, Personal and Professional Progress.

3 Sosyal Bilgiler Öğretmen Adaylarının Aldıkları Drama Dersinin 87 GĠRĠġ İnsanlar, yaşamları boyunca çevresi ile etkileşim içerisine girerek çeşitli bilgi, beceri, tutum ve değerlerler kazanmaktadır. Bu yaşantılar, bireylerde kalıcı izli davranış değişikliği yaratarak öğrenmenin temelini oluşturur (Senemoğlu, 2011). İstendik davranış değişiklikleri belli bir plan ve program dâhilinde okullarda sağlanmaktadır ( Demirel, 2008). Bu aktarım eğitim programları ile gerçekleşir. Eğitim programı; bir eğitim kurumunun çocuklar, gençler ve yetişkinler için sağladığı, milli eğitim kurumunun amaçlarının gerçekleşmesine dönük tüm faaliyetleri kapsar (Varış, 1998). Eğitim programının dört temel öğesi vardır. Bu öğeleri oluşturan ilk basamak amaçlardır. Amaçlar, bireylerde gerçekleşmesi beklenen davranış değişiklikleridir. İkinci basamak içerik boyutudur. Belirlenen amaçlar doğrultusunda öğrencilere aktırılacak bilgileri içerir. Üçüncü basamak; içeriğin aktarılmasında izlenen yolu oluşturan yöntem ve tekniklerdir. Son basamak ise; istenen davranış değişikliğinin gerçekleşip gerçekleşmediğini ölçme amaçlı değerlendirme boyutu oluşturur (Demirel 2008). Bu boyutlar incelenecek olursa, yeni eğitim programında içeriğin aktarılmasında izlenen yol olarak kullanılan farklı yöntem teknikler ile öğrencilerin sürece aktif katılımı sağlanmalıdır. Drama yöntemi ise bu amaca yönelik kullanılan etkili yöntemlerden biridir. Drama sanatı; hayali ya da geçmişteki gerçek olayları ele alan, seyirci önünde o an oluyormuş duygusunu veren mimetik (taklit ve öykünmeye dayalı) bir aksiyon olarak tanımlanır (Esslin, 1987). Dram sanatı ile drama ilişkilidir. Drama sözcüğü, eski Yunancadaki anlamı ile hareketi, aksiyonu imlemektedir (Şener, 1997). Eğitimde drama konusunun tarihsel süreci incelendiğinde; ilk defa ele alan Harriet Finlay Johnson olmuştur. Bir köy öğretmeni olan Johnson ın 1911 de The Dramatic Method of Teaching (öğretimin dramatik yöntemi) adlı kitabı, bu alanda yazılan ilk eserlerdendir (Bolton, 1984). Eğitimde drama kavramı okul programlarında iki farklı biçimde işlev görmekte ve adlandırılmaktadır. Hem farklı içerik birimlerinin öğretiminde bir yöntem olarak kullanılmakta hem de drama dersi adı altında, dram sanatı yoluyla bireysel gelişimi desteklemekte ve sanat yaratımı ortaya koymakta kullanılmaktadır (Somers, 1994). Drama çalışmaları ülkemize 1908 de tiyatro etkinlikleriyle kısmen başlamış, 1926 da ilkokul programlarında dramatizasyon sözcüğüyle eğitime girmiştir (Üstündağ, 2006). Drama yöntemi yapılandırmacı öğrenme ortamlarında kullanılan etkili yöntemlerden biridir. Bu yöntem ile öğrenciler, herhangi bir problem karşısında akılcı çözümler üretme, kendine güven duyma, karar verme, kendini ifade edebilme gibi becerilerin gelişimlerine katkı sağlayarak, yaparak yaşayarak öğrenmeler gerçekleştirmektedirler. Öğrencilerin zihinsel, duyuşsal ve psikomotor becerilerinin gelişimine de katkı sağlar. Bunların yanı sıra oyun sayesinde söz dağarcığı genişler ve yaşantılar kazanır. Böylelikle bilgiye ulaşma

4 88 B. Tarman, B. Kuran süreci aktif olarak gerçekleştiğinden, kalıcı öğrenmeler sağlanmış olur (Üstündağ, 2006). KAVRAMSAL ÇERÇEVE Dramanın Sosyal Bilgiler dersi için etkili bir yöntem olduğu ve öğretmen adaylarının bu yöntemi daha etkin bir şeklide kullanabilmeleri için eğitim almaları gerektiği, yapılan araştırmaların ortak bulgularındandır. Sosyal Bilgiler dersi eğitim programlarında bilgi yığını olarak görülmektedir. Bu bilgilerin aktarımında ise öğretmenler genel olarak anlatım yöntemine başvurmaktadır. Bu durum öğrenciler için sıkıcı ve hatta zaman, zaman ezber yapılan bir ders haline dönüşebilmektedir. Bu dersi sıkıcılıktan kurtarabilmek ve daha kalıcı öğrenmeler sağlayabilmek için drama etkili yöntemlerden biridir (Adıgüzel, 2001).Sosyal bilgiler dersinde drama yöntemi kullanılarak dersin içeriğinde bulunan soyut konuların somutlaştırılması sağlanabilir. Böylelikle öğrenciler öğretme- öğrenme sürecinde aktif olarak katılırlar ve geçmişte yaşanan olayları canlandırarak geçmişlerini bugünün gözüyle değerlendirebilirler (Üstündağ, 2006). Bu yöntemde öğretmenler rehber olarak öğrencilere yol gösterir. Bu sebeple öğretmenlerin drama ile ilgili eğitim alması oldukça önemlidir. Drama eğitimi günümüzde öğretmen yetiştirme programlarında, üniversitelerde, yüksek lisans programlarında verilmektedir. Böylelikle eğitim fakültelerindeki öğretmen adayları bu eğitimi alarak meslek hayatlarında drama yöntemini etkili bir şekilde kullanabilirler. Bunun yanı sıra kişisel gelişimlerine de katkı sağlanabilir (Akhan, 2009). Ormancı (2010) ve Ören (2010) nin yaptığı araştırmada elde edilen bulgulara göre, adayların üniversitede aldıkları drama dersinin meslek hayatlarına katkıda bulunduğunu, bunun yanı sıra ilköğretim derslerinde kullanılmasının öğrencilerin empati kurma, yaratıcı ve eleştirel düşünme, özgüven kazanma, sosyalleşme, iletişim kurma gibi kazanımlarını gerçekleştirebilmelerine katkı sağlayacağını ifade etmişlerdir. Bu sonuçlardan yola çıkarak, yüksek öğretimde öğretmen adaylarına uygulamalar yaptırılarak dramanın kullanımına yönelik bilgi ve becerilerinin artırılması önerilmiştir. Ünal (2002) ın yaptığı araştırma ise sınıf öğretmeni adaylarının ilköğretimde drama dersine ilişkin tutumlarını belirlemek amacıyla yapılmıştır. Bu araştırmada elde edilen bulgulara göre öğrencilerin ilköğretimde drama dersine ilişkin tutum düzeylerinin öğretim şekli, cinsiyet ve okul başarı durumlarına göre farklılıklar gösterdiği, genel olarak bakıldığında tüm öğrencilerin olumlu tutumlara sahip oldukları görülmüştür. Karadağ ve Çalışkan (2006) a göre elde edilen bulgular ise derslerde drama yönteminin kullanılması geleneksel yöntemlere göre daha kalıcı öğrenmeler

5 Sosyal Bilgiler Öğretmen Adaylarının Aldıkları Drama Dersinin 89 sağlamaktadır şeklindedir. Öğretmenlerin drama yöntemini kullanabilmeleri için ise; alan bilgisine sahip olmalarının yanında iyi bir drama lideri olmaları da gerekli olduğu önerisinde bulunmuştur. Korkmaz, Çalışkan ve Karadağ (2007) ın yaptığı diğer bir çalışmada; drama yönteminin öğrencilerin duygularını, düş gücünü dikkate alan, gözlem becerisini geliştiren çağdaş bir yöntem olarak daha etkili bir öğrenme sağlamaktadır bulgularına ulaşılmıştır. Ayrıca Eğitim fakültelerinde öğretmenlik programlarında da zorunlu ders kapsamına alınması, Yüksek Lisans ve Doktora programlarına Drama Programları açılarak Eğitim Fakültelerine ve öğretim kurumlarına nitelikli öğretim elemanı yetiştirilmesi önerilerinde bulunmuştur. Sever, Yalçınkaya ve Mazman (2009) nın çalışmalarında dramatizasyon yöntemi bütün yönleriyle ele alınarak, sosyal bilgiler öğretiminde kullanılmasının önemi ve etkileri ortaya koyulmuştur. İlköğretim sosyal bilgiler derslerinde konuların somutlaştırılması için dramatisazyon yönteminin etkili yöntemlerden biri olduğu bulgusuna ulaşılmış ve dramatizasyon yönteminde öğretmen konuyu belirlemeli, etkinliğin nasıl oynanacağını açıklamalı, etkinliği tartışma ile sonuçlandırılmalıdır şeklinde ifadelere yer vererek öğretmenlere düşen sorumluluklardan bahsetmiştir. Dolaylısıyla bu yöntem için öğretmenlerin drama eğitimi almasındaki önemi ortaya koyulmuştur. Okvuran (2003), drama öğretmenin yeterlilikleri üzerine yaptığı çalışmada, drama liderinin birçok beceriye sahip olması gerektiğini ve bu becerilere sahip olmanın kolay olmadığını ifade etmektedir. Drama için gerekli yeterlilik/becerilerin kazanılabilmesi için de, drama bilinci ve bilgisinin gerekli olduğunu belirtmektedir. Bu bağlamda öğretmen adaylarının drama konusunda eğitimlerine daha fazla önem kazanmaktadır. YÖNTEM Bu bölümde araştırmanın örneklem tekniği, araştırma deseni, verilerin toplanması ve analizi hakkında bilgilere yer verilmiştir. ARAġTIRMANIN ÖRNEKLEMĠ VE TEKNĠĞĠ Araştırmanın örneklemini, yılında Selçuk Üniversitesi Eğitim Fakültesi Sosyal Bilgiler öğretmenliği ana bilim dalında drama derslerine katılan 119 öğretmen adayı oluşturmaktadır. Örneklemde yer verilen öğretmen adayları son sınıfta ve farklı şubelerde öğrenim görmektedir. Çalışılan evrende kendi içerisinde belirli özellikler gösteren değişik grupların olması nedeniyle olasılık temelli örnekleme yöntemleri içende yer alan küme örnekleme yöntemi kullanılmıştır (Yıldırım ve Şimşek, 1999).

6 90 B. Tarman, B. Kuran ARAġTIRMANIN DESENĠ Araştırmanın modeli; görüşlerin t testi sonuçlarına ilişkin nicel; durum çalışması deseni ile ise nitel özellikler taşımaktadır. Durum çalışmasının en güçlü yanlarından biri, bir olay ya da duruma konsantre olmaya ve birbirini etkileyen prosesler belirlemeye elverişli olmasıdır (Arıkan, 2004). Durum çalışması, bir mahalle, bir örgüt, bir sınıf gibi doğal çevre içerisinde gerçekleştirilir ve çalışmaya konu olan ortam veya olaylar bütüncül olarak yorumlanır. Durum çalışması nasıl ve niçin sorularını temele alır. Bu bağlamda öğretmen adaylarından oluşan çalışma grubunun süreci nasıl etkiledikleri ve süreçten nasıl etkilendikleri hakkında bilgi toplanmıştır. Farklı şubelerde dersi alan öğretmen adaylarının görüşleri öncelikle kendi sınıfları içerisinde değerlendirilmiş daha sonra ise diğer şubeler ile karşılaştırmalar yapılmıştır. Bu nedenle durum çalışması desenlerinden bütüncül çoklu durum deseni kullanılmıştır (Yıldırım ve Şimşek, 1999). VERĠLERĠN TOPLANMASI VE ANALĠZĠ Veriler toplanırken öncelikle drama derslerinin işleniş biçimi belirlemek amacıyla; drama derslerinin işlendiği ortamın fiziksel özellikleri, sınıf içindeki rollere yönelik sınıfın biçimsel yapısı, öğretim görevlisi ve öğrenciler arasındaki etkileşimi, sınıf içindeki uygun olan veya olmayan öğrenci davranışları aktarmak üzere sınıfın bilişsel yapısına yer veren gözlem formu kullanılmıştır. Daha sonra bütün şubelere 5'li likert tipinde hazırlanan anket formu uygulanmıştır. Bu ölçekte her madde için kesinlikle katılmıyorum, katılmıyorum, kararsızım, kesinlikle katılıyorum, katılıyorum şeklinde seçenekler bulunmaktadır. Verilen cevapların frekans ve yüzdeleri belirlenerek tablolaştırılmıştır. Bu tablo görüş ve tutumlar olmak üzere iki tema altında toplanmıştır. Bu temalarda kendi içinde kategorilere ayrılarak içerik analizi yapılmıştır. İçerik analizi, dokümanların ve diğer iletişim formlarının anlamlarını sistematik olarak belirlemeye çalışır ve çeşitli kategorilerde incelenmesini sağlar (Gürsakal, 2001). Daha sonra ise kız ve erkek görüşleri arasındaki farklılığın anlamlılık düzeyini saptamak amacıyla SPSS programı kullanılarak t testi uygulaması yapılmıştır. t testi iki ayrı ortalama arasındaki ayrımın anlamlı olup olmadığını istatiksel biçimde yorumlamak amacıyla kullanılır. t testi, veri sayısının 30 un altında olan gözlemlerden oluşan dağılımlarda kullanılan yöntemlerdendir (Arslantürk, 1995). Anket formunda verilen cevapların desteklenmesi amacıyla odak grup görüşmeleri ve yarı yapılandırılmış mülakatlara yer verilmiştir. Odak grup görüşmelerinde görüşmeci ortaya bir konu atar ve görüşülenlerin konu hakkındaki duygu ve düşüncelerini ifade etmesine imkân sağlar. Bu teknikte asıl amaç katılımcıların konu hakkındaki ortak görüşlerini açığa çıkarmaktır. Katılımcı sayısı 6 ile 15 kişi arasında değişebilir (Kuş, 2003). Görüşmeci katılımcıların fikirlerini belirlemek amacıyla rahat bir ortam yaratarak görüşmeyi dikkatli ve planlı bir şekilde yürütmelidir (Gürsakal, 2001). Yarı yapılandırılmış

7 Sosyal Bilgiler Öğretmen Adaylarının Aldıkları Drama Dersinin 91 mülakatlarda ise; kaynak kişinin ilgi, tutum ve davranışlarını ortaya çıkarmak üzere iki kişi arasında düzenlenir. Sorular önceden hazırdır fakat görüşme esnasında meydana çıkan fikirler doğrultusunda katılımcıya yeni sorular yöneltilebilir (Balcı; 1995) mülakatlar ve odak grup görüşmeleri, öğretmen adaylarından gönüllü olarak seçilen gruplarla yapılmıştır. Veriler öncelikle kayıt cihazlarına kaydedilmiş daha sonra ise dikkatle yazıya dönüştürülmüştür. Görüşme kayıtlarından bazılarına bulgular bölümünde yer verilmiştir. BULGULAR Araştırmanın bu bölümünde drama dersini veren öğretim üyesinin görüşleri, Sosyal Bilgiler öğretmen adaylarına uygulanan anket sonucu elde edilen veriler, t testi sonuçları, yarı yapılandırılmış mülakat ve odak grup görüşmesi sonucunda meydana gelen verilere yer verilmiştir. Anket içerisinde yer alan maddeler ile temalar oluşturulup tablolar şeklinde gösterilmiştir. Yarı yapılandırılmış mülakatlarda ve odak grup görüşmelerinde yer alan verilerin bir kısmı ise aynen aktarılmıştır. Öğretmen adaylarının isimleri gizli tutularak A, B,C,D,E,F,G,H şeklinde kodlanmıştır. Öğretmen adaylarına drama dersinin mesleki ve kişisel gelişime katkıları amacı ile uygulanan anket sonuçları tablolaştırılmıştır. Bu tabloda veriler görüşler ve tutumlar olmak üzere iki tema altında toplanmıştır. Bu temalar ise mesleki gelişim ve kişisel gelişim kategorilerine ayrılarak incelenmiştir. Sonuçlara ilişkin bulgulara ise Tablo 1 de yer verilmiştir. Tablo 1. Öğretmen adaylarının aldıkları drama dersi ile mesleki ve kişisel gelişime katkıları hakkında görüş ve tutumlar

8 92 B. Tarman, B. Kuran Tablo 1. incelendiğinde; mesleki ve kişisel gelişime katkı oranları öğretmen adaylarının olumlu görüş ve tutumlara sahip olduğunu göstermektedir. Mesleki gelişim temasının alt kategorilerden mesleki gelişime katkı sağlayabileceğini düşünme ve Sosyal bilgiler ders içeriğindeki tüm bölümlerine uygun olma görüşlerindeki oranlar dikkat çekmektedir. Bu tabloda 4/A şubesindeki adayların % 60 ı, 4/A II. öğretim adaylarının %57,1, 4/B şubesindeki adayların %42,4, 4/B II. öğretim adaylarının %52,9 i drama yöntemini mesleki gelişimlerine katkı sağladığı görüşündedir. 7 öğretmen adayı ile yaptığımız yarı yapılandırılmış mülakatlarda verilen cevaplarda bu bulguları destekler niteliktedir. Aday A mesleki gelişime katkı konusunda İlköğretim ikinci kademe öğrencilerine ders anlatacağımız için düz anlatım çocukların dikkatini kolayca dağıtabiliyor. Drama gibi farklı etkinliklerin olması çocuklarını dikkatini daha iyi toparlamasını sağlayabilir ve öğrenmeleri daha kalıcı hale getirebilir. Bizim üniversitede aldığımız drama eğitimi ile bu yöntemi meslek hayatımızda daha etkili kullanabilmemize olanak sağlamış oldu. İfadesini kullanmıştır. Aday E ise Sosyal bilgiler dersi hayatla iç içe olan bir ders. Bunun yanı sıra birçok bilginin ve sorumluluğun verildiği bir ders. Hitap ettiği yaş aralığı da oyun çağında olan çocukların bulunduğu yaş aralığında. Konuları sıkıcı sınıf ortamından kurtarıp öğrencilerinde katılımıyla drama etkinlikleri ile öğretilmesinin faydalı olabileceğini düşünüyorum. Bunun için elbette bizim gibi öğretmen adaylarının drama eğitimi almaları oldukça önemli. Aldığımız eğitim sayesinde mesleki gelişimimize katkı sağlandığını düşünüyorum. Aday D kısa sürede gördüğüm eğitim bile bana çok şey kazandırdı. En çok da derslerde daha aktif olmamı sağladı. Ayrıca staj yaparken öğrencilere anlattıktan sonra eğer öğrenciler anlayamadıysa vazgeçme durumu oluyordu. Ama drama dersleri aldıktan sonra öğretmekten vazgeçmeyip, drama etkinlikleriyle öğretmeye başladım. Hem öğrenciler hem ben drama ile işlenen derslerden daha çok zevk aldım. Staj uygulamalarındaki bu deneyimlerimi meslek hayatıma yansıtacağımı düşünüyorum şeklinde görüşlerini belirtmiştir. Fakat 4/A şubesindeki adayların %32 si, 4/A II. öğretim adaylarının %35,7 si, 4/B şubesindeki adayların %24,2 si, 4/B II. öğretim adaylarının %29,4 ünün Sosyal bilgiler dersinin içeriğinde bulunan tüm bölümlerine uygunluk kategorisinde diğer kategorilere oranla daha az katıldıkları dikkat çekmektedir. Yapılan odak grup görüşmelerinde ortaya çıkan fikirler de bu durumu destekler niteliktedir. Bir öğretmen adayı görüşme esnasında özellikle Sosyal bilgiler dersi içeriğinde yer alan özellikle tarih bölümlerinde en fazla savaş canlandırmaları yapabileceklerini ama diğer tarih konuları için drama yönteminin uygulamada sıkıntılar yaşanabileceğini belirtmiştir. Diğer bir öğretmen görüşme esnasında bu durumun tam aksini savunup tarih konusu veya vatandaşlık ile ilgili bir konu aktarımında öğrenciler çeşitli drama etkinlikleriyle daha kalıcı öğrenmeler sağlayabilirler şeklinde görüş bildirmiştir. Kişisel gelişim temasının alt kategorilerindeki oranlar da ise özellikle kendini ifade edebilme ve empati kurabilme becerilerinin gelişiminde katkı sağladığı

9 Sosyal Bilgiler Öğretmen Adaylarının Aldıkları Drama Dersinin 93 yönündedir. 4/A şubesindeki adayların %56 Sı, 4/A II. öğretim adaylarının %60,7 si, 4/B şubesindeki adayların %48,5 i, 4/B II. öğretim adaylarının %50 si Kendini ifade edebilme becerisine katkı sağladığı görüşündedir. Yarı yapılandırılmış mülakatlarda da aday C drama derslerindeki etkinlikler anlamda doğaçlama olduğu için; bilişsel yönde gelişmemizi sağladığını düşünüyorum. İnsanlar önüne çıkıp kendimi ifade etme becerimin güçlendiğini hissediyorum. Bizim mesleğimizi icra etme konusunda da, kendimizi ne kadar iyi ifade edebilirsek öğrencilerimiz bizi daha net bir şekilde anlayabilirler. görüşündedir. Aday B ise Diğer derslerde bir konu alırsınız, anlatırsınız veya sunum yaparsınız. Drama dersinde ise doğaçlama olduğundan dolayı kişisel gelişim açısından önemli katkıları olduğunu düşünüyorum. Drama liderliği yaptım ve bu liderlik bende daha aktif katılım duygusu, her ortamda bir liderlik yapma hissi veriyor. Bütün bunların yanı sıra artık kendimi daha iyi ifade edebildiğimi düşünüyorum. şeklinde görüş belirtmiştir. Kişisel gelişim temasının dikkat çeken diğer bir kategorisi ise empati kurabilme becerisine sağladığı katkılar hakkındadır. Tabloda görüldüğü üzere 4/A şubesindeki adayların %56 sı, 4/A II. öğretim adaylarının %57,1 i, 4/B şubesindeki adayların %45,5 i, 4/B II. öğretim adaylarının %50 si bu görüşe katılmaktadır. Yarı yapılandırılmış mülakatlarda aday F Çocukların sözel, dil, psikomotor ve fiziksel gelişimine olumlu katkıları vardır. Onların özellikle özsaygılarının ve benlik gelimine katkısı yadsınamaz. Çocuk işbirliğini ve paylaşımı öğrenir. En önemlisi de empatik düşünme becerilerini geliştirir şeklinde düşüncesini belirtmiştir. Aday G Aktif bir birey ve empati kurabilme becerisini geliştirebilmek için güzel bir ders. Bunlar dışında kesinlikle yaratıcı düşünmeyi ve hayatı başka bir şekilde anlatmak için etkili yöntemlerden biri olarak görüyorum şeklinde görüşlerini belirtmiştir. Odak grup görüşmelerinde de kişisel gelişime katkı konusunda benzer ifadelere yer verilmiştir. Drama dersi bireylerin sosyalleşmesini topluluk içerisinde kendisini daha iyi ifade edebilmesini sağlar. Yaratıcılığını geliştirir. Özgüveninin gelişmesine yardım eder. Güven duygusu geliştirme ve hayal gücü sınırlarını zorlamasına büyük oranda yardımı olan etkili bir yöntem olduğunu belirten ortak görüşler ortaya çıkmıştır. Elde edilen diğer bulgular ise niceliksel özellik taşımaktadır. Bu kısımda drama derslerinin mesleki ve kişisel gelişime katkılarının kız ve erkek öğrenciler açısından anlamlı farklılık olup olmadığı araştırılmıştır. Veriler t testi uygulanarak analiz edilmiştir. Sonuçlar her şube için ayrı tablolar şeklinde gösterilmiştir. Tablo 2 de 4/A şubesi adaylarının, tablo 3 de 4/A II. öğretim adaylarının, tablo 4 de 4/B şubesi adaylarının ve tablo 5 de 4/B II. öğretim adaylarının sonuçlarına yer verilmiştir. Sonuçlar için p<0.05 değeri göz önüne alınarak farklılık düzeyi belirlenmiştir.

10 94 B. Tarman, B. Kuran Tablo 2. 4/A Drama derslerinin mesleki ve kişisel gelişime katkıları hakkında kız ve erkek öğrenci görüşleri arasındaki farklılık düzeyine ilişkin t testi sonuçları Tablo 2 de görüldüğü üzere Sig. Değeri çıkmıştır (p>0.05). Dolayısıyla kız ve erkek öğrencilerin görüşleri arasında anlamlı farklılık yoktur bulgusuna ulaşılmıştır. Tablo 3. 4/A II. öğretim Drama derslerinin mesleki ve kişisel gelişime katkıları hakkında kız ve erkek öğrenci görüşleri arasındaki farklılık düzeyine ilişkin t testi sonuçları Tablo 3 te görüldüğü üzere Sig. Değeri çıkmıştır (p>0.05). Dolayısıyla kız ve erkek öğrencilerin görüşleri arasında anlamlı farklılık yoktur bulgusuna ulaşılmıştır. Tablo 4. 4/B Drama derslerinin mesleki ve kişisel gelişime katkıları hakkında kız ve erkek öğrenci görüşleri arasındaki farklılık düzeyine ilişkin t testi sonuçları Tablo 4 te görüldüğü üzere Sig. Değeri çıkmıştır (p>0.05). Dolayısıyla kız ve erkek öğrencilerin görüşleri arasında anlamlı farklılık yoktur bulgusuna ulaşılmıştır.

11 Sosyal Bilgiler Öğretmen Adaylarının Aldıkları Drama Dersinin 95 Tablo 5. 4/B II. öğretim Drama derslerinin mesleki ve kişisel gelişime katkıları hakkında kız ve erkek öğrenci görüşleri arasındaki farklılık düzeyine ilişkin t testi sonuçları Tablo 5 te görüldüğü üzere Sig. Değeri çıkmıştır (p>0.05). Dolayısıyla kız ve erkek öğrencilerin görüşleri arasında anlamlı farklılık yoktur bulgusuna ulaşılmıştır. Bu çalışmada Öğretim görevlisinin de görüşleri alınmıştır. Yapılan yarı yapılandırılmış mülakatta öğretim görevlisinin genel olarak dersi işleyiş biçimi, uygulama çalışmaları için fiziksel çevrenin düzenlenmesi, derslerde uygulama esnasında çıkan sorunlar ve üretilen çözüm yolları, dersin etkililiği ölçme amacıyla kullanılan değerlendirme yaklaşımları, öğretmen adaylarının derse karşı oluşturduğu ilgi ve tutumların ne yönde geliştiği hakkında görüşleri alınmıştır. Öğretim görevlisi, derse giriş aşamasında öğrencileri güdülemek adına genellikle çember düzeni ile ısındırma çalışmaları yaptırdığını belirtmiştir. Drama uygulamalarında kullanılan farklı yöntemler vardır. Isınma çalışmaları bu yöntemlerden biridir. Bu çalışmalar çeşitli yöntemlerle; 5 duyuyu kullanma, gözlem yetisini geliştirme, bedensel ve dokunsal çalışmaların yapılması, tanışma, etkileşim kurma, güven ve uyum sağlama gibi özellikleri katılımcıya kazandıran, grup liderinin yöneticiliğinde yapılan çalışmadır(san, 1992). Öğretmen adaylarının ders sırasında dikkatlerinin dağıldığı anlarda da bu yönteme başvurduğunu veya kendi istekleri doğrultusunda ara çalışmalar yaptırmayı motive etmek adına kullandığı yöntemler arasında olduğunu ifade etmiştir. Görüşmelerde drama yönteminin kullanılabilirliği konusu ise özellikle ilköğretim kademesinde etkili bir yöntem olarak değerlendirilmiştir. Karadağ ve Çalışkan (2006) nın yaptığı çalışmada ilköğretim birinci kademe öğrencilerinin drama yöntemine karşı tutumları araştırılmış ve öğrencilerin bu yönteme karşı geleneksel yöntemlerden daha fazla ilgi göstererek olumlu ilgi ve tutumlara sahip oldukları bulgularına ulaşılmıştır. Öğrencilerin eğlenerek öğrenmesi ve öğrenilenlerin günlük hayata transferi bu yöntem ile öğrencilere kolaylıkla kazandırılabileceğini belirterek; eğer etkili bir şekilde uygulama yaptırılırsa verilmek istenilen asıl mesajın oyunun gölgesinde kalmadığı mutlaka gizil öğrenmelerin sağladığını görüşlerine eklemiştir. Yapılan araştırmalarda da okulda öğrenilen bilgilerin kalıcı olması bilginin günlük yaşamla ilişkilendirilebilmesi ile mümkün olabilmekte ve yaratıcı drama kullanımı bu

12 96 B. Tarman, B. Kuran amaca hizmet eden en etkili yöntemlerden biri olarak görülmektedir (McComas, 1996; Butler, 1989). Öğretim görevlisi, bu yöntemi meslek hayatında kullanacak olan adayların, yöntemin uygulanabilirliği artırmak adına drama eğitimi alması veya imkânlar doğrultusunda bazı kurumların drama çalışmalarına katılarak kendilerini geliştirmeleri gerektiğini vurgulamıştır. Aksi takdirde eğitimi alınmadan yapılan bu uygulamaların sağlıksız olabileceği kanaatindedir. Drama eğitimi alan adaylar ile almayan adaylar arasında önemli ölçüde farklılıkların ortaya çıkacağını da belirtmiştir. Bu yöntemin etkili bir şeklide kullanılabilmesi için fiziksel ortamın düzenlenmesi diğer bir görüşme konusudur. Öğretim görevlisinin uygulama esnasında yaşadığı sıkıntılardan birisi de uygulama alanının yetersiz olmasıdır. Drama çalışmaları, geleneksel sınıf ortamında düzenleneceği gibi bazı özel düzenlemelerin yapıldığı sınıflarda da uygulanabilir. Yaş gruplarına göre değişkenlik gösteren on on iki kişilik gruplar ile çalışmalar yapılabilir (Ömeroğlu, 1990). Özel olarak düzenlenen sınıflar için ayakkabısız çalışmaların yapılabileceği uygun zeminin olduğu, sabit sıraların olmadığı, her türlü eyleme, olası gürültü unsurlarına ve gerekli olduğunda sergileme yapmaya elverişli bir ortamı bulunmalı ve ısı ile ışık açısından çalışma yapmaya elverişli olmalıdır (Adıgüzel, 1993). Bu araştırmada da sınıf mevcutlarının kalabalık olması ve sabit sıraların yer alması yapılan uygulamalarda problem olarak görülmüştür. Sınıfların sınırlı sayıda öğrenci alabilmesi nedeniyle bir grup öğrenci uygulama yaparken diğer öğrenci grupları ise seyirci olmak durumunda kalmıştır. Drama uygulaması yapan adayların izlendiğinin farkında olmaları bazen rol sorumluluklarını tam olarak yerine getiremediği öğretim görevlisinin gözlemleri arasındadır. Yaşanılan diğer bir sıkıntının da gerekli olan bilgilerin aktarımı esnasında öğrencilerin çabuk sıkılmaları olduğunu belirten öğretim görevlisi, drama dersinin sadece oyun oynama olarak görülmemesi ve bazı etkinlikler için adayların bilgi sahibi olmaları gerektiğini düşünmektedir. Ayrıca uygulama esnasında cinsiyet farkının gözetilmemesi gerekirken, bu tarz problemler çıkması durumunda sınıfı bayanlar ve erkekler olmak üzere ikiye ayırıp uygulama yaptırmak çözüm yolu olarak görülmüştür. Şubeler arasında derse katılım farklılığının söz konusu olduğunu belirterek, bazı şubelerde çekingen öğrencilerin etkinliklere daha az katıldıklarını, yetenekli öğrencilerin daha fazla olduğu sınıflarda öğrencilerin aktif olduğunu ve ders süresinin hızlı geçtiğini ilave etmiştir. Fakat genel olarak diğer derslerden biraz daha hareketli bir ders olmasını avantaj olarak görerek, adayların drama derslerine karşı ilgilerinin ve tutumlarının olumlu yönde geliştiğini belirtmiştir. Dersin etkiliğini ölçmek adına giriş bölümünde düzey belirlemek için diaognastik (eksikleri belirleyici), süreç boyutu için formative (şekillendirici) ve süreç sonunda kullanılan summative (tamamlayıcı) değerlendirme yaklaşımlarından yola çıkan Öğretim görevlisi ölçme işlemini, çalışma sonu etkinliklerle yaptığını belirtmiştir. Drama çalışmalarında değerlendirme; çalışma öncesi, çalışma anı, çalışma sonrasında yapılabilir. Dramanın aşamalarının her birinin ya da birkaçının ardından tartışmanın açılması, eleştiri-özeleştiri, soru-

13 Sosyal Bilgiler Öğretmen Adaylarının Aldıkları Drama Dersinin 97 cevap etkileşiminin başlaması değerlendirmenin somut başlangıcı olarak kabul edilir(adıgüzel, 1993). Öğretmen adaylarının bu yöntem ile ilgili eğitim alması; hem kişisel gelişimini hem de meslek hayatına başladığında kullanması bakımından oldukça önemlidir ( Akhan, 2009). Yapılan mülakatta da adayların bu ders ile hem kişisel gelişimlerine hem de mesleki gelişimlerine katkı sağlandığı görüşü belirtmiştir. Uygulama esnasında çekingen öğrencilerin ilk başta biraz zorlandıklarını fakat daha sonra yapılan etkinliklerin tümüne kendi istekleri doğrultusunda katılmaları; adayların kendine güven duyma becerisinin geliştiğini göstererek kişisel gelişimlerine büyük oranda katkı sağlandığı belirtilmiştir. Adayların özgüvenlerinin gelişmesinin sosyal ilişkilerini de olumlu yönde etkilediğini ilave etmiştir. Gelişim ilkelerinden birisi de gelişim bir bütündür ilkesidir (Senemoğlu, 2011). Bu ilkeden yola çıkılacak olursa bu durumun gerçekleşmesi olağan ve olumlu bir durum olarak karşılanabilir. Çünkü bireylerin bir alandaki olumlu gelişimleri diğer gelişim alanlarını da etkilemektedir. Dolayısıyla adayların aldığı eğitim ile başarılı olunan bir gelişim alanı diğer gelişim alanlarını etkilemiştir. Dramanın sağladığı en önemli faydalardan bir diğeri ise soyut kavramların somutlaştırılmasının sağlanmasıdır (Üstündağ, 1998). Öğretim görevlisinin; Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının meslek hayatlarında bu yöntemi kullanarak sosyal Bilgiler dersi içeriğinde bulunan tarih, coğrafya veya vatandaşlık konularındaki soyut kavramların somutlaştırılabilmelerine olanak sağlayabilecekleri görüşündedir. Aykaç ve Adıgüzel (2011) in yaptığı araştırmada da sosyal bilgiler dersinde yaratıcı dramanın yöntem olarak kullanılmasının öğrenci başarısına büyük oranda etkisi olduğu bulgularına ulaşılmıştır. Sosyal Bilgiler ders içeriğinde bulunan özellikle tarih ve vatandaşlık konuları veya sözel içerikli derslerin öğretiminde drama yönteminin uygulanması kalıcı öğrenmeler sağlayabileceği ise öğretim görevlisinin kişisel görüşleri arasındadır. Lisans döneminde adayların bu yöntemi kullanarak uygulamalı olarak ders işlemesi meslek hayatlarına hazırlayıcı nitelikte olmuştur şeklindeki görüşünü de eklemiştir. SONUÇ yeni eğitim programına göre Sosyal Bilgiler programının temelini yapılandırmacı öğrenme yaklaşımı oluşturmaktadır (Yaşar, 2005). Yapılandırmacı öğrenme ortamlarında yaratıcı drama etkili yöntemlerden biri olarak görülmektedir. Bu yöntem ile öğrenciler karşılaştıkları problemler karşında akılcı çözüm yolları bulabilirler ve öğrenme sürecine aktif olarak katıldığı için öğrenmeyi içselleştirirler. Sınıf içerisinde ilgileri sürekli canlıdır (Fer ve Cırık, 2007, s.133). Öğretmen ve öğrenci işbirliği içerisindedir. Kendini ifade edebilme, empati kurma sosyal çevre ile etkili iletişim becerilerini geliştiren etkili yöntemlerden biridir. Sosyal bilgiler dersi içinde bu yöntemi birçok bölümünde kullanmak mümkündür (Akhan, 2009). Bu yöntemi

14 98 B. Tarman, B. Kuran kullanmak için eğitmen önemli bir unsurdur. Öğretmen adaylarının drama derslerini lisans döneminde almaya başlamaları oldukça önemli bir gelişmedir. Öğretmen adaylarının lisans döneminde aldıkları drama derslerinde kullandıkları etkinlikler gelecekte meslek hayatında kullanacağı öğrenme sürecine önemli ölçüde katkı sağlayabilir (Üstündağ, 2006). Araştırmada elde edilen bulgular ile öğretmen adayları büyük oranda hem mesleki gelişimlerine hem de kişisel gelişimlerine katkı sağladığı görüşündedir. Yapılan bu araştırma, literatür taramasında farklı yıllarda ve farklı araştırmacılar tarafından araştırmalar sonucunda meydana gelen bulgular ile paralellik göstermektedir. Literatürde yer alan benzer çalışmalar ışığında öğretmen adayları veya öğretmen olduktan sonra drama etkinlikleri ile ilgili araştırmalar yapılabilir. Bunlar öğretmen adayları açısından; lisans döneminde drama eğitimi alan ve almayan öğretmen adaylarının içinde bulunduğu deney ve kontrol grup araştırmaları yapılarak drama yönteminin katkıları araştırılabilir. Öğretmen olduktan sonra ise; lisans döneminde alınan drama derslerinin bu konuda eğitim almış öğretim üyeleri ile eğitim almamış öğretim üyelerinden bu dersi almanın meslek hayatına etkileri araştırılabilir. KAYNAKÇA Adıgüzel, H. Ö. (2001). Yaratıcı Dramanın Sosyal Bilgiler Öğretiminde Kullanımı. Sosyal Bilgiler Öğretiminde Alternatif Teknik Ve Yöntemler. Sosyal Bilimler Sempozyumu. İstanbul: Eyüboğlu Eğitim Kurumları. Adıgüzel, Ö. (1993). Oyun ve Yaratıcı Drama İlişkisi Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eğitim Programları ve Öğretim Ana bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi. Adıgüzel, Ö. (2007). Dramada Temel Kavramlar İlköğretimde Drama, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir. Akhan, N. E. (2009). Sosyal Bilgiler Öğretiminde Yeni Yaklaşımlar. Arıkan, R. (2004). Araştırma Teknikleri Ve Rapor Yazma. Asil Basım Yayın, Ankara. Arslantürk, Z. (1995). Sosyal Bilimler İçin Araştırma Metot Ve Teknikleri, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, No:103, Üsküdar. Aykaç, A. ve Adıgüzel, Ö. (2011). Sosyal Bilgiler Dersinde Yaratıcı Dramanın Yöntem Olarak Kullanılmasının Öğrenci Başarına Etkisi, Kastamonu Eğitim Dergisi, 19 (1), ( ).

15 Sosyal Bilgiler Öğretmen Adaylarının Aldıkları Drama Dersinin 99 Balcı, A. (1995). Sosyal Bilimlerde Araştırma, Yöntem Teknik Ve İlkeler, Ankara. Bolton, G. (1984). Drama as Education, Longman, London. Demirel, Ö. (2008). Eğitimde Program Geliştirme; Pegem Akademi. Esslın, M. (1997). The Field of Drama, Methuen. Fer, S. ve CIRIK, İ. (2007).Yapılandırmacı Öğrenme: Kuramdan Uygulamaya. İstanbul: Morpa Yayınları. Gürsakal, N.(2001). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri, Bursa. Karadağ, E. ve ÇalıĢkan, N. (2006). İlköğretim Birinci Kademesi Öğrencilerinin Drama Yöntemine Karşı Tutumlarının Değerlendirilmesi Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı: 19, Karadağ, E., Korkmaz, T. ve Çalışkan, N. (2007). Hayat Bilgisi Öğretiminde Drama Yönteminin Etkililiğinin Bilişsel Basamaklarına Göre Değerlendirilmesi Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD) 8,(1), Kuş, E. ( 2003). Nicel Ve Nitel Araştırma Teknikleri Sosyal Bilimlerde Araştırma Teknikleri Nicel mi Nitel mi?, Anı Yayınları. Mccomas, W. (1996). Ten Myths of science: Reexamining what we think we know about the nature of science. School Science and Mathematics, 96, Ormancı, Ü. (2010). Şaşmaz F; Dramanın İlköğretimde Kullanılabilirliğine Yönelik Sınıf Öğretmeni Adaylarının Görüşleri: Demirci Eğitim Fakültesi Örneği Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 43(1), Ömeroğlu, E. (1990). Anaokuluna Giden Beş ve Altı Yaşlarındaki Çocukların Sözel Yaratıcılıklarının Gelişinde Yaratıcı Drama Eğitiminin Etkisi. Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Doktora Tezi, Ankara. Senemoğlu, N. (2011). Gelişim Öğrenme Öğretim Kuramdan Uygulamaya; Pegem Akademi, Ankara Sever, R., Yalçınkaya, E. ve Mazman, F. (2009). Sosyal Bilgiler Öğretiminde Etkili Bir Öğretim Yöntemi: Dramatizasyon Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 13 (1): San, İ. (1992) Eğitsel Drama, Ankara: Assitej Yayınları. Somers, J. (1994). Drama in The Curriculum, London. Şener, S. (1997). Yaşamın Kırılma Noktasında Drama, Yapı Kredi Yayınları.

16 100 B. Tarman, B. Kuran Okvuran, A. (2003). Drama Öğretmeninin Yeterlilikleri. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 36(1 2), Üstündağ, T. (2006). Yaratıcı Drama Eğitim Programının Öğeleri. Yaratıcı Drama Yazılar( Editör: H. Ö. Adıgüzel). Ankara: Naturel Kitap Yayıncılık. Üstündağ, T. (1998). Yaratıcı Drama Eğitim Programının Öğeleri. Eğitim ve Bilim, (22)-107. Ünal, E. (2002). Uluslararası Katılımlı 2000 li Yıllarda I. Öğrenme Ve Öğretme Sempozyumu. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi, İstanbul. Varış, F. (1998). Eğitim Bilimine Giriş; Alkım Yayınları, İstanbul. Yaşar, Ş. (2005). Sosyal Bilgiler Programı Ve Öğretimi. Yeni İlköğretim Programlarını Değerlendirme Sempozyumu. Eğitimde Yansımalar: VIII Yeni İlköğretim Programlarını Değerlendirme Sempozyumu Bildiriler Kitabı ( ). Ankara, Sim Matbaası. Yıldırım, A ve Şimşek, H. (1999). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Seçkin Yayınları, Ankara Yurdakul, B. (2005). "Yapılandırmacılık (Constructivism)". Eğitimde Yeni Yönelimler (2. Baskı). (Ed. Prof. Dr. Özcan Demirel). Sayfa: 39-65, Ankara: Pegem A Yayıncılık.