YENİ ANAYASA ÇALIŞMALARINA MUKAYESELİ BAKIŞ Çalışma Toplantısı Sonuç Bildirisi Turgut Özal Üniversitesi Hukuk Fakültesi Haziran 2011 ANKARA

Transkript

1 Giriş YENİ ANAYASA ÇALIŞMALARINA MUKAYESELİ BAKIŞ Çalışma Toplantısı Sonuç Bildirisi Turgut Özal Üniversitesi Hukuk Fakültesi Haziran 2011 ANKARA Turgut Özal Üniversitesi Hukuk Fakültesince, yeni anayasa hazırlıklarına katkıda bulunmak amacıyla yaklaşık üç ay önce bir çalışma başlatılmıştır. Bu çalışmada, bugüne kadar yeni Anayasa konusunda ortaya konulan kapsamlı görüşler ve Anayasa taslaklarının karşılaştırılması ve ortak ve farklı yönlerinin ortaya konulması amaçlanmıştır. Çalışmamızın ilk aşaması, Haziran 2011 tarihlerinde konunun uzmanı akademisyenlerin katıldığı masa toplantıları ile tamamlanmış olup, elde edilen sonuçlar siz değerli basın mensupları aracılığıyla kamuoyuyla paylaşılmaktadır. (Çalışmaya esas alınmış olan taslaklar ve kapsamlı görüşler hakkında ayrıntılı bilgileri elinizdeki metnin son kısmında bulabilirsiniz). BİRİNCİ MASA Birinci masada, eldeki her bir anayasa taslağının ve kapsamlı görüşün felsefesi ve temel ilkeleri ile varsa başlangıç hükümlerine dair ön çalışmalar derlenip karşılaştırılmıştır. Masa Yöneticisi: Prof. Dr. Yusuf Şevki Hakyemez (Karadeniz Teknik Ünv. Hukuk Fak.) Sekreter: Y. Doç. Dr. Hüseyin Yıldız (Ankara Turgut Özal Ünv. Hukuk Fak.) Katılımcılar: Doç. Dr. Kemal Başlar (Polis Akademisi Güvenlik Bilimleri Fak.) Y. Doç. Dr. Vahap Coşkun (Dicle Ünv. Hukuk Fak.) Y. Doç. Dr. Murat Tümay (Selçuk Ünv. Hukuk Fak.) Y. Doç. Dr. Ali Rıza Çoban (Anayasa Mahkemesi Raportörü) SONUÇLAR ANAYASA YAPIM USULÜ Y. Doç. Dr. Ali Rıza Çoban 1982 Metninin sıralamasını konusunda Türkiye Anayasalarında küçük farklılıklarla yerleşik hale gelen sistematiğin bütün taslaklarda küçük nüanslarla da olsa takip edildiği görülmekte ancak Turgut Özal Üniversitesi taslağı radikal bir değişiklikle insan onurundan başlanmasını önermektedir. 1

2 TBMM nin anayasa yapımı hususunda mevcut İçtüzükle mi çalışacağı hususunda taslaklarda herhangi bir görüşe yer verilmemiştir. Bu husus daha ziyade yeni yazılan raporlarda yer almaktadır. Raporların genellikle kabul ettiği görüş olağan parlamentonun yeni anayasayı yapabileceği yönündedir. Ancak tüm raporlarda vurgulanan bir husus Anayasa yapım sürecinin katılımcı olması, yani parlamento dışı partilerle sivil toplum örgütlerinin de metnin hazırlanmasına katılımının sağlanmasıdır. Anayasa değişikliğinin referanduma sunulması hususunda Bilim Kurulu ve TUSKON taslaklarında halkoylaması sonucu kabul edilip Resmî Gazetede yayınlandığı tarihte yürürlüğe gireceği hükmü konularak ihtiyari olarak halkoyuna sunulmasının öngörüldüğü görülmektedir. TÜSİAD, SDE, Abant Platformu, Yeni Anayasa Platformu, TESEV gibi sivil toplum kuruluşlarının raporlarında yeni Anayasanın yürürlüğe girebilmesi için halkoyuna sunularak kabul edilmiş olması gerektiği vurgulanmıştır. Bütün taslaklarda anayasa değişiklik teklifi TBMM üye sayısının 1/3 ü olarak öngörülmüştür. Anayasa değişikliği için halk girişimi gibi bir yöntem hiçbir taslakta önerilmemiştir. Anayasa değişikliklerinin denetimi konusunda farklı yöntemlerin benimsendiği görülmektedir. TBB taslağı anayasa değişikliklerinin esas bakımından denetimini de öngörmüş ve esas denetiminin kapsamını değiştirilemez hükümlere uyumluluk açısından denetim olarak belirlemiştir. ANAYASANIN YAPISI Y. Doç. Dr. Vahap Coşkun Anayasaya hakim olan temel ilkeler konusunda, taslaklarda genel olarak çoğulculuk, demokrasi, hürriyetçilik, hukukun üstünlüğü, insan hakları, insan onuru kavramları vurgulanmaktadır. TBB ise 2007 taslağında üniter devlet, Atatürk milliyetçiliği, laiklik kavramlarına vurgu yapmaktadır. Anayasanın ufuk açıcı role sahip olup olmadığı hususuna bakıldığında; TBB nin önerileri 1982 Anayasasına uygudur. Bilim Kurulu Taslağı, 1982 Anayasasının revize edilmiş halini yansıtmaktadır. TÜSİAD, TESEV, SDE ve Turgut Özal Üniversitesi anayasa taslağında daha evrensel kavramlara dayalı öneriler vardır. Turgut Özal Üniversitesi nin anayasa taslağında, anayasanın kısa, özlü ve çerçeve bir anayasa olması talep edilmektedir. SDE ve Turgut Özal Üniversitesi nin anayasa taslağında konular farklı bir sırayla düzenlenmiş ve İnsan onuru ve kişi hak ve özgürlükleri Devletin Yapısı ve temel niteliklerinden önde düzenlenmiştir. 2

3 ANAYASANIN İDEOLOJİSİ Y. Doç. Dr. Murat Tümay 1982 Anayasasında kullanılmış olan Atatürkçülük ve Atatürk milliyetçiliği kavramları Bilim Kurulu, TBB, TOBB, TÜSİAD, TUSKON taslaklarında da kullanılmıştır. Ancak tanımları yoktur. Turgut Özal Üniversitesi, Mazlum-Der, TESEV, SDE, Yeni Anayasa Platformu taslaklarında bu kavramlar kullanılmamıştır Anayasası, Bilim Kurulu, TBB, TOBB, TÜSİAD, TUSKON da Devrim kanunlarına yer verilmiş, Turgut Özal Üniversitesi, Mazlum-Der, TESEV, SDE, Yeni Anayasa Platformunun taslaklarında ise yer verilmemiştir Anayasası, Bilim Kurulu, TBB, TOBB, TÜSİAD, TUSKON devletçi, Turgut Özal Üniversitesi, Mazlum-Der, TESEV, SDE, Yeni Anayasa Platformu liberal ve birey merkezlidir. CUMHURİYETİN NİTELİKLERİ Prof. Dr. Yusuf Şevki Hakyemez Anayasa taslak ve raporlarda genel eğilim olarak Cumhuriyetin nitelikleri arasında insan hakları, demokrasi, sosyal devlet, hukuk devleti ve laiklik sayılmıştır. Turgut Özal Ünv. taslağı gibi bazı taslaklarda ve raporlarda hukuk devleti yerine hukukun üstünlüğüne dayanan devlet ifadesine yer verilmiştir. SDE, TESEV, TÖÜ, Yeni Anayasa Platformunun taslaklarında insan onurunu esas alan, insan onuruna dayalı / saygılı ifadesine de yer verilmiştir. Bilim Kurulu ve TUSKON taslağı Atatürk milliyetçiliğine yer vermiş; TBB ve TÜSİAD ise ulusal (milli) devlet ilkesine yer verilmiştir. TOBB un taslağında ise Atatürk devrimlerine bağlı devlet kavramı kullanmıştır. TESEV raporunda ayrıca içeride ve dışarıda barışçı devlet niteliğine de yer verilmiştir. Cumhuriyetin niteliklerinin yer aldığı maddeler ağırlıklı olarak değiştirilmezlik kapsamında öngörülmektedir. Bilim Kurulu, TBB, TOBB, TUSKON taslaklarında ise Devletin şeklinin Cumhuriyet olduğu ve Cumhuriyetin nitelikleri değiştirilmez olduğu öngörülmüştür. TESEV sadece Türkiye devletinin demokratik bir cumhuriyet olduğunun tek değiştirilmez madde olması gerektiğini önermektedir. Yeni Anayasa Platformu ise devlet yapısının değiştirilemez tek referansının insan onuru olmasını önermektedir. Buna karşılık SDE, Turgut Özal Ünv. ve Mazlum-Der ise Anayasada hiçbir değiştirilemez madde olamayacağını açıkça ifade etmektedir. Turgut Özal Ünv. taslağı laikliği hürriyetlerin teminatı olarak görmekte ve meşruiyetini insan haklarından alan bir ilke olarak algılamaktadır. Taslağa göre, devletin laik olması; kişilerin inanç, ibadet ve dini telkin hürriyetini sınırlandırma hakkı vermez, dini inançlar ve tercihler karşısında tarafsız kalınması ve eşit şekilde hizmet sunulmasını da kapsar. Yeni Anayasa Platformu laiklik ilkesini toplumsal bir ortak payda olarak kabul etmekte ve devletin inançlar ve dinler karşısında tarafsız davranma zorunluluğu; bunlar üzerinde 3

4 hiçbir tasarrufta bulunamadığı gibi, sınırlama, dışlama ve ötekileştirme eğilimi göstermemesi; inanç farklılıkları ile inanç, din ve ibadet özgürlüklerini güvence altına almayı barışın koşulu olarak görmesi şeklinde anlamlandırmaktadır. BAŞLANGIÇ KISMI Y. Doç. Dr. Hüseyin Yıldız 1982 Anayasasına göre devlet ve resmi ideoloji; birey, toplum ve insan haklarından önce gelmektedir. Otorite ve kolektivizm lehine kurgulanmış anayasal bir düzen vardır. Yeni Anayasa Platformu demokrasi, sosyal adalet ve özgürlükler üzerine kurulu bir toplumu hedeflemekte ve bu amaçla demokratik, insan merkezli, işleyişi ve yetkileri denge ve kontrol esasına göre konumlandırılmış bir devlet öngörmektedir. SDE çoğulcu-demokratik bir düzen ve bireylerin temel hak ve özgürlükleri lehine sınırlandırılmış bir devlet iktidarını tarif etmektedir. TESEV çoğulcu-demokratik bir düzen ve bireylerin temel hak ve özgürlükleri ile onuru lehine sınırlandırılmış bir devlet iktidarını öngörmektedir. MAZLUMDER, devletin araç telakki edildiği, hürriyetçi çoğulcu ve ideolojiden arındırılmış bir düzeni hedeflemektedir. BİLİM KURULU herkesin insan onurundan kaynaklanan temel hak ve özgürlüklere sahip olduğu, çoğulcu, laik, demokratik bir düzen önermektedir. TBB, Atatürkçülüğü; hukuk devleti, temel hak ve hürriyetler ile demokrasi karşısında ön plana çıkarmaktadır. Turgut Özal Ünv., hukukun üstünlüğü ile insana ve diğer varlıklara karşı olan sorumluluğu esas alarak devlet iktidarını bireylerin lehine sınırlamaktadır. YENİ KAVRAMLAR VE KURUMLAR Doç. Dr. Kemal Başlar TBB tasarısında; Uluslararası antlaşmaların öndenetim yoluyla anayasaya uygunluk denetiminden geçirilmesi önerilmektedir. Üyeleri, atama veya seçimle belirlenen tüm kamusal organların oluşturulmasında, ilgili kurumun niteliğine uygun düştüğü ölçüde, kadınlar ve erkeklerin eşit temsil ilkesi öncelikle gözetileceği hükmüne yer verilmiştir. Vatandaşları ulusal ve yerel yönetim düzeyinde ülkenin yönetimine doğrudan katılmalarını sağlayacak halkoylaması ve halk girişimi yöntemleri önerilmiştir. Barış hakkı ve gelişme hakkı kavramlarına yer verilmiştir. Turgut Özal Ünv. taslağına göre; Devlet kişilere iyi niyet esasına göre davranmakla ve keyfi muameleden kaçınmakla mükelleftir. Aile ve neslin korunmasına ilişkin özel bir maddeye yer verilmiştir. 4

5 Gen teknolojisinin kullanılmasına ilişkin hükümler şu şekildedir: Devlet, organik tarım üretimini teşvik eder. Gen teknolojisinin insan sağlığına ve varlıkların fıtri yapısına zarar verecek şekilde kullanılmasını engeller. Gen yapısına, üreme hücrelerine ve cenine yapılacak müdahaleler ile bilimsel çalışmalar insan onuruna ve aile kurumuna zarar vermeyecek şekilde yürütülür. İKİNCİ MASA İkinci masada eldeki her bir taslağın ve kapsamlı görüşün temel hak ve hürriyetler ve anayasal ödevlerle bunların sınırlandırılmasına dair teklifleri derlenip karşılaştırılmıştır. Masa Yöneticisi: Doç. Dr. Bekir Berat Özipek (İstanbul Ticaret Ünv. Ticari Bilimler Fak.) Sekreter: Prof. Dr. Ali Şafak (Ankara Turgut Özal Ünv. Hukuk Fak.) Katılımcılar: Prof. Dr. Fazıl Hüsnü Erdem (Dicle Ünv. Hukuk Fak.) Doç. Dr. Hikmet Tülen (Anayasa Mahkemesi Raportörü) Doç. Dr. Yüksel Metin (Süleyman Demirel Ünv. Hukuk Fak.) Y. Doç. Dr. Adnan Küçük (Kırıkkale Ünv. Hukuk Fak.) Av. Hakan Yıldız (Hukuk ve Hayat Derneği temsilcisi) SONUÇLAR TEMEL HAK VE HÜRRİYETLERİN GENEL FELSEFESİ Doç. Dr. Bekir Berat Özipek Av. Hakan Yıldız Bugüne kadarki anayasalar devlet i ve devletin kendisini korumasını öncelemiştir. Yeni Anayasa önerilerinde Anayasanın insan onuruna dayanması gerektiği yönünde kuvvetli bir eğilim vardır. Taslaklar bireyi temel almanın gereğine işaret etmektedir. TEMEL HAK VE HÜRRİYETLER KATALOĞUNUN İNCELENMESİ Prof. Dr. Fazıl Hüsnü Erdem Doç. Dr. Bekir Berat Özipek Genel eğilim, hakları kategoriler halinde ele almaktır ve bu konuda kayda değer bir ihtilaf yoktur. Taslaklarda, kişi hakları, siyasi haklar ve ekonomik ve sosyal haklar gibi bir sıra izleyen öneriler vardır. Ancak şekilden ziyade içeriğe önem verilmektedir. 5

6 HÜRRİYETLERİN TARİFİNDE VE SINIRLANDIRILMASINDA TERCİH EDİLMİŞ OLAN YÖNTEM Doç. Dr. Hikmet Tülen Bireysel başvuru ve ombudsman kurumu taslaklarda genel kabul görmektedir. Taslaklar genel olarak bireysel başvuru konularının genişletilmesinden yanadır. Uluslararası sözleşmelerin iç hukuktaki yeri konusunda taslakların çoğu 2004 değişikliğinin korunmasını önermektedir. Bazıları bunun genişletilmesi gerektiğini de ifade etmektedir. TBB taslağında (2007) uluslararası antlaşmaların denetimi mekanizması öngörülmektedir. Taslaklar, uluslararası antlaşmalardaki insan haklarına ilişkin hükümlerin ulusal kanunların üstünde olduğunun genel bir kural olarak kabul edilmesinden ve bunun anayasaya yazılmasından yanadır. Kanunların anayasaya uygunluğunun denetiminde bu metinlerin de ölçü norm olarak kabul edilmesi istenmektedir. DİN VE VİCDAN HÜRRİYETİ Y. Doç. Dr. Adnan Küçük TBB, TOBB, TUSKON, TÜSİAD, Bilim Kurulu tarafından hazırlanan taslaklarda mevcut düzenlemenin korunduğu veya çok az değişiklik arz ettiği görülmektedir. Dini duyguları istismar yasağı, maddeleri sistematik olarak düzenleyen taslakların çoğunda vardır. Ancak SDE ve Turgut Özal Ünv. önerilerinde bu tür bir kısıtlama yoktur. Eski taslaklarda mevcut Anayasanın genel sınırlama hükmü olan 14. madde benzeri düzenlemeler ve istismar yasağı türü kısıtlamalar mevcuttur. Yeni tarihli taslaklardan SDE ve TESEV in görüşleri din ve vicdan hürriyetini kısıtlayıcı hükümler içermemesi bakımından daha ileri bir düzenlemedir. Abant Platformu, TÜSİAD, Mazlumder ve Bilim Kurulu nun taslaklarında kılık kıyafet serbestisine ilişkin açık hüküm vardır. ÇOĞULCU HAKLAR Doç. Dr. Yüksel Metin Doç. Dr. Osman Can Anadil eğitimi ve anadilde eğitim konusunda TESEV Türkçeden başka dillerde de anadil eğitimi ne, SDE ise anadil eğitimi ne ve anadilde eğitim e yer vermektedir. Dini eğitim hakkı taslaklarda genellikle gereği gibi düzenlenmiş değildir. Mevcut taslaklardan TESEV ve SDE taslaklarında bu hak evrensel ölçüleriyle tanınmaktadır. Azınlık Hakları konusunda mevcut taslaklar arasında sadece TESEV görüş beyan etmiş ve Anayasanın başlangıç bölümünde azınlık haklarına saygıya mutlaka atıf yapılması 6

7 gerektiğine yer verilmiştir. SDE taslağında da anadilde eğitim konusuna azınlık hakları bağlamında değinilmektedir. Vatandaşlık tanımı konusunda taslaklarda güncel ve genel kabul gören yaklaşım etnik vurgu içermeyen vatandaşlık kavramıdır. Bu kavram Anayasal Vatandaşlık veya Türkiye Cumhuriyeti Vatandaşlığı şeklinde formüle edilmiştir. CEZA HUKUKU İLKELERİ Prof. Dr. Ali Şafak Taslaklardan bazıları yargıdaki çok başlılık konusunda mevcut durumu tekrarlamaktadır. Anayasada milletvekilliği vb. için yüz kızartıcı suç kavramına atıf yapılması genellikle eleştirilmektedir. ANAYASAL ÖDEVLER Doç. Dr. Yüksel Metin Ödev vurgusu günümüzde hakların bir ön şartı gibi algılanmakta olduğundan bu kavram bütün taslaklarda kaldırılmaktadır. Kişinin hakları ve hürriyetleri gibi başlıklar kullanılmaktadır. Bilim Kurulu, TBB, TOBB ve TUSKON taslaklarında vicdani ret bir temel hak olarak öngörülmemektedir. Buna karşılık SDE, TESEV, TÜSİAD, Yeni Anayasa Platformu ve Turgut Özal Ünv. vicdani ret hakkının yeni anayasada bir temel hak olarak kabul edilmesi gerektiğini dile getirmektedirler. ÜÇÜNCÜ MASA Üçüncü masada her bir taslağın ve kapsamlı görüşün devletin yapısı ile ilgili temel tartışmalardaki tutumu ve görüşü mukayese edilmiştir. Masa Yöneticisi: Prof. Dr. Hasan Tahsin Fendoğlu (İnönü Ünv. Hukuk Fak.) Sekreter: Prof. Dr. Ahmet Battal (Ankara Turgut Özal Ünv. Hukuk Fak.) Katılımcılar: Prof. Dr. Erol Cansel (Ankara Turgut Özal Ünv. Hukuk Fak.) Doç. Dr. Faruk Bilir (Selçuk Ünv. Hukuk Fak.) 7

8 Y. Doç. Dr. Levent Korkut (Medipol Ünv. Hukuk Fak.) Y. Doç. Dr. Musa Sağlam (Anayasa Mahkemesi Raportörü) Y. Doç. Dr. Ali Bengi (Ankara Turgut Özal Ünv. Hukuk Fak.) SONUÇLAR SİYASİ PARTİLER VE SEÇİM SİSTEMİ Doç. Dr. Faruk Bilir Genel eğilim: Parti kapatma zorlaştırılmalı, son çare olarak düşünülmeli, kapatma ancak eylemlerinden dolayı olabilmelidir. Partilerin şiddete başvurmaması veya şiddeti teşvik etmemesi ve ayrıca kullandığı araçların da demokratik sisteme uyumlu olması genellikle istenmektedir. Partilere tüzük ve programı sebebiyle kapatma cezası verilmeden önce bir ihtar verilmesi gerektiği taslakların genel eğilimidir. Partilere yönelik yasakların da sınırlandırılması konusunda bir eğilim vardır. Mesela, azınlıkların varlığını benimsemek ya da Diyanet in yapısını eleştirmek bu kapsamdadır. Kapatma sonrasında milletvekillerine ve parti yöneticilerine cezanın oransız olduğu ve azaltılması gerektiği hususunda genel bir eğilim vardır. SDE ve TESEV kapatma davalarının tek başına Cumhuriyet Başsavcısına bırakılmamasını teklif etmektedir. T. Özal Ünv. parti denetiminde ön incelemenin Sayıştay ca yapılması kuralının Anayasal ilke haline dönüştürülmesini teklif etmektedir. Notlar: Kapatma kararlarının anayasadan ziyade çeşitli kanunlardaki yasaklardan kaynaklandığı anlaşılmaktadır. Partilere hazine yardımının devamı yolunda genel bir eğilim vardır. SDE yardımın kaldırılmasından yanadır. TBB. yardım oranının %7 den %3 e düşürülmesini istemektedir. Not: Devletin partileri desteklemesi partileri ticaret çevrelerinin güdümünden uzaklaştırmaktadır. Bu sebeple dünyada da genel eğilim budur. Ancak bu yardımın oranının düşürülmesi ya da partilerin zenginleşmesine yol açmaması gerektiği de dile getirilmektedir. Siyasi partilerin seçim harcamalarının denetimi konusu özellikle vurgulanmaktadır. Ülke barajının yüksek olduğu ittifakla kabul edilmekte olup %7 ye, %5 e veya daha aşağıya düşürülmesi gerektiği konusunda bir eğilim vardır. T. Özal Ünv. yeni bir seçim sistemine geçilmesini ve partilerin kimliklerini muhafaza ederek seçim ittifakı yapılmasını teklif etmektedir. Türkiye milletvekilliği ya da ülke seçim çevresi milletvekilliğinin uygulanması da genellikle benimsenmekte ve sayısı 100 ile sınırlanmaktadır. Yasama dokunulmazlıkları konusunda sınırlandırma önerileri vardır. CHP nin Anayasa önerileri içinde bu konu yer almamaktadır. Ceza soruşturmasında milletvekillerinin tutuklanamaması ve yakalanamaması ama yargılamanın ertelenmeyip devam etmesi görüşü genel bir eğilimdir. 8

9 Kapatma kararının mevcut anayasadakine nazaran daha yüksek bir nitelikli çoğunluk şartına bağlanmasını isteyenler de vardır. Yasama dokunulmazlığı ve yasama sorumsuzluğunun ayrı düzenlenmesini isteyenler vardır. TÜSİAD yüz kızartıcı suçların dokunulmazlık kapsamı dışına çıkarılmasını istemektedir. Cumhurbaşkanının da yasama dokunulmazlığına sahip olması gerektiği konusunda 2007 sonrası taslaklarda genel bir eğilim vardır. Bilim Kurulu ve TBB milletvekili yargılamalarının Yargıtay da yapılmasını önermektedir. HÜKÜMET SİSTEMİ Prof. Dr. Erol Cansel- Doç. Dr. Faruk Bilir Bütün taslaklar parlamenter sistemin devamını teklif etmektedir. Ancak aksayan yönlerin ıslahı da genel bir tekliftir. Bazı kapsamlı görüşlerde başkanlık isteminin Türkiye için sakıncaları konusunda çeşitli değerlendirmeler de vardır. TÜSİAD ın başkanlık sistemine karşı çıkma sebepleri şunlardır: -Başkanlık sisteminde kriz çıkabilir ve önlenemez. -ABD dışında sağlıklı uygulanmamaktadır. -Türkiye ye yabancıdır. Tüm sistemi değiştirmeyi gerektirir. Başkanlık tartışmalarının Anayasa değişikliklerini gölgede bırakmaması ve engellememesi gerektiği düşüncesi genel bir eğilimdir. Bilim Kurulunun ve TBB nin taslaklarında Hükümetin istikrarı için kurucu (yapıcı) güvensizlik oyu tekniği teklif edilmektedir. Notlar: Hükmet sistemleri ile demokrasi ve insan hakları arasında bir ilişki bulunmadığı hususu, Robert Elgie tarafından yapılmış olan bir bilimsel çalışmada da ortaya konulmuştur sonrası taslaklarda cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesi yöntemi olumlu karşılanmakta ve devamından yana fikir açıklanmaktadır. Mesela TESEV halka verilmiş bir yetkinin artık geriye alınamaması gerektiği prensibinden hareketle cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesine devam edilmesi gerektiğini bildirmektedir. Cumhurbaşkanının yetkilerinin kısıtlanması ve sembolik olması gerektiği de genel eğilimdir. Halk tarafından seçilmesinin yetkilerinin artırılmasına gerekçe yapılmaması gerektiği ayrıca not edilmiştir. Yürütmede asıl yetkinin Bakanlar Kurulunda olması gerektiğinin altı çizilmekte ve Başbakanın cumhurbaşkanı ile ilişkilerinde cumhurbaşkanının başbakana ve bakanlar kuruluna müdahaleci olamaması gerektiği belirtilmektedir. YARGININ YAPILANDIRILMASI Y. Doç. Dr. Musa Sağlam 9

10 Bilim Kurulu, SDE, TESEV, Yeni Anayasa Platformunun ve T. Özal Üniversitesinin taslaklarında yargıda demokratik meşruiyet ve çoğulculuğun sağlanmasına vurgu yapılmaktadır. Yargının demokratik meşruiyetinin sağlanmasında yasamanın AYM ve HSYK ya üye seçiminin bir yöntem olarak tercih edildiği görülmektedir. TBB, TOBB ve TÜSİAD TBMM nin HSYK ya ye seçmesini benimsememektedir. Buna karşılık SDE, TESEV ve TUSKON ise hem AYM ve hem de HSYK ya üye seçiminde TBMM ye görev vermektedirler. TBB AYM ne TBMM ce sınırlı sayıda üye seçimi esasını kabul etmektedir. Bilim Kurulu, TESEV ve TUSKON, AYİM in kaldırılmasını teklif etmektedir. Ancak Bilim Kurulu Askeri Yargıtay ın muhafazasını teklif ederken, TESEV, TUSKON ve T. Özal Ünv. Askeri Yargıtay ın tamamen kaldırılmasını teklif etmektedir. TBB askeri yargının korunmasını ancak hakim ve savcıların yargıçlık güvencelerinin artırılmasını teklif etmektedir. SDE ve TESEV önerilerinde 2010 değişiklikleri önemli bulunmakla birlikte AYM nin yapısının yeniden düzenlenmesi ve daha çoğulcu ve demokratik meşruiyete sahip bir yapıya dönüştürülmesi gerektiği bildirilmektedir. SDE, TESEV, Bilim Kurulu ve Yeni Anayasa Platformu, yargının bağımsızlığı yanında tarafsızlığının sağlanması gerektiğini de açıkça ifade etmektedir. Buna ek olarak SDE ve TESEV yargının tarafsızlığı için ilk önce devletin ideolojik tarafsızlığının sağlanması gerektiğini bildirmektedir. SDE ve TESEV ayrıca yargının insan onurunu esas alan bir yapıya ve usule bürünmesi gerektiği bildirilmektedir. SDE ve TESEV AYM üyelerinin en az yarısının parlamento tarafından seçilmesini teklif etmekte olup TESEV ayrıca mahkeme üyeliğine aday olanların TBMM tarafından mülakata tabi kılınmalarını teklif etmektedir. T. Özal Ünv., TBB, SDE, bireysel başvurunun devamı yolunda görüş bildirmekte olup taslaklarda genel olarak olumsuz bir bakış yoktur. Yüce Divan yargılamasının iki basamaklı olması genel eğilimdir. Bilim Kurulu ve TBB Yüce Divan yetkisinin mevcut sistemden farklı bir biçimde yapılanmasını istemektedir. Bilim Kurulu ilk kararın Yargıtay ve AYM nin ortak heyetince ve temyizinin de yine Yargıtay dan ve AYM den oluşan karma kurulca yapılması gerektiğini, TBB ise Yargıtay a verilmesini bildirmektedir. Bilim Kurulu, TOBB, TBB ve TUSKON YSK kararlarına karşı yargı yolunun açılmasını talep etmezken, SDE ve TESEV bu kararların yargı denetimine açılmasını teklif etmektedir. Buna bağlı olarak SDE YSK nin yapısının yenilenmesi ve siyasi temsile de açılmasını da içeren yeni bir öneri getirmektedir. İdari Yargıda ve Anayasa Yargısında yerindelik denetiminin engellenmesi için anayasaya hüküm konulması gerektiği SDE ve TESEV taslaklarında yer almaktadır. İDARENİN YAPILANDIRILMASI 10

11 Prof. Dr. Hasan Tahsin Fendoğlu Üniter yapının devamı ve yerel yönetimlerin güçlendirilmesi tüm taslakların ortak eğilimidir. Sadece TBB mevcut yapının aynen devamından yanadır. Siyasi çoğulculuk ve çeşitlilikte birlik kavramları merkez kavramlar olarak kullanılmaktadır. SDE aslolan yerinden yönetimdir, istisna merkezden yönetimdir demektedir. Vergi koymakta yerel yönetimlere yetki verilmesi bazı taslaklarda kısmen yer almaktadır. Not: 1876 Anayasası devletin bölünmez bütünlüğünü, 1961 ve 1982 Anayasası ise devletin ülkesi ve milleti ile bölünmez bütünlüğünü ana kavram olarak kabul etmiştir. Eşitlik, çoğulculuk ve katılımcılık gibi ilkeler ışığında resmi dil dışındaki diller konusunda özgürlük verilmesi genel olarak genel olarak benimsenmektedir. T.Özal Ünv. Taslağı ve Bilim Kurulu taslağı vatandaşlık tanımı konusunda orijinaldir. Bütün taslaklarda etnik kökene vurgu yapılmaması ilkesi benimsenmektedir. T. Özal Taslağı özgün ve farklı bir teklif olarak valilerin seçimle göreve gelmesini istemektedir. Aynı şekilde SDE ve T. Özal Ünv., üst bürokrasinin hükümetle gelip gitmesini teklif etmektedir. TBB mevcut sistemi ıslah eden ancak yeniliklere yatkın olmayan bir yapı teklif etmektedir. TÜSİAD üniter devlet yapısının ve ayrıca bölgeli devlet yapısının tartışmaya açılmasını istemektedir. TESEV kısmen kolluk, kısmen eğitim, bayındırlık ve tarımın yerel yönetimlere bırakılmasını teklif etmektedir. TESEV TÜSİAD a nazaran merkezin yetkisini daha fazla kısmaktadır. SDE idari özerkliği muğlak bırakırken mali özerkliği ısrarla talep etmekte ve yerel yönetimin vergi koyma yetkisine sahip olmasını teklif etmektedir. Bilim Kurulunun taslağı DİB nda temsil edilmeyen inanç grupları için ayrı bir yapı talep etmektedir. SDE ise anayasal kurum olmaktan çıkarılmasını teklif etmektedir. Genel olarak taslaklar bu konuda oldukça tutarsız ve yetersizdir. Sadece, T. Özal Ünv. DİB.nın özerk ve katılımcı bir yapıya dönüştürülmesini talep etmektedir. Diğer raporlarda inançların da DİB nda temsili istenmektedir. Bilim Kurulu RTÜK ve YÖK dışındaki üst kurulların anayasada yer almasına gerek olmadığını bildirmektedir. DDK yerine ombudsmanlığı teklif eden taslaklar vardır. (TBB, TESEV ve TÜSİAD) Bilim Kurulu ve SDE DDK nun kaldırılmasını istemekle yetinmektedir. Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının üzerindeki idari vesayetin sona erdirilmesi teklifi genel eğilimdir. SDE AKDTYK nun kaldırılmasını açıkça teklif etmektedir. 11

12 ASKER - SİYASET İLİŞKİSİ Y. Doç. Dr. Levent Korkut MGK nın anayasal bir kurum olmaktan çıkarılması genel eğilimdir. Bilhassa TESEV ve SDE, MGK nun Başbakan ın başkanlık ettiği ve hükümetin talebiyle toplanıp hükümeti bilgilendiren bir kurula dönüşmesini ve askeri kanattan sadece genelkurmay başkanının katılmasını teklif etmektedir. Genelkurmay başkanının MSB na bağlı hale getirilmesi TESEV, TÜSİAD, TÖÜ ve SDE nün açık teklifidir. TSK nun Sayıştay ca denetlenmesi hususunda 2004 ten bu yana mevcut Anayasada yer alan kuralların kanunlarla desteklenmesi gerektiği bildirilmektedir. Üst düzeydeki askeri terfi ve tayinlerde siyaset kurumunun daha fazla rol oynaması gerektiği SDE ve TESEV taslaklarında ve TÜSİAD raporunda açıkça yer almaktadır. Ayrıca bazı taslaklarda askeri mekanizmanın teklifi ve sivillerin kararı şeklinde ikili bir atama aşaması teklif edilmektedir. YAŞ kararlarının yargıya tamamen açılması genel olarak teklif edilmektedir. SDE asker ve polis okullarının Anayasada yer almasına gerek olmadığını bildirmektedir. Not: YAŞ ve benzeri vesayet kurumları konusunda taslaklarda yeterince net çalışma yapılmadığı anlaşılmaktadır. OLAĞANÜSTÜ YÖNETİM USULLERİ Prof. Dr. Ahmet Battal - Y. Doç. Dr. Ali Bengi SDE sıkıyönetim kurumunun kaldırılmasını teklif etmektedir. Taslaklar mevcut anayasayı genellikle teyit etmektedir. Ancak TÜSİAD ağır ekonomik bunalım halini olağanüstü hal sebebi olarak kabul etmemektedir. Diğer taslakların ve Anayasanın aksine TOBB olağanüstü hal ilanı için anayasa ile korunan demokratik düzen yerine doğrudan Anayasal düzenin bozulması hali kavramını tercih etmektedir. TÜSİAD ve TUSKON olağanüstü hal ilanı kararı için MGK nın katkısına gerek duymamaktadır. TOBB sıkıyönetim ilanı için vahim şiddet hareketlerini yeterli görmekte, ülkenin ve milletin bölünmez bütünlüğünün bozulması nı bir sebep olarak görmemektedir. TUSKON ve Bilim Kurulu olağanüstü hal döneminde Bakanlar Kuruluna bu döneme özgü KHK çıkarma yetkisi verilmesini benimsememektedir. 12

13 Mukayeseye Esas Taslaklar ve Kapsamlı Görüşler Hakkında Bilgiler 1- Bilim Kurulu Taslağı: Haziran 2007 de ADALET ve KALKINMA PARTİSİ Genel Başkanı ve Başbakan Sayın Recep Tayyip ERDOĞAN'ın Prof. Dr. Ergun ÖZBUDUN'dan talebi üzerine, (Prof. Dr. Ergun ÖZBUDUN -Komisyon Başkanı-, Prof. Dr. Zühtü ARSLAN, Prof. Dr. Yavuz ATAR, Prof. Dr. Fazıl Hüsnü ERDEM, Prof. Dr. Levent KÖKER, Doç. Dr. Serap YAZICI dan oluşan) Bilim Kurulu tarafından hazırlanan ve Ağustos 2007 de AK Partiye teslim edilmiş olan Anayasa taslağı. 2- TBB Taslağı: Türkiye Barolar Birliğince 2001 yılında hazırlanan ve 2007 yılında güncellenerek kamuoyuyla paylaşılmış olan Anayasa Taslağı. 3- TOBB Taslağı: Türkiye Odalar Ve Borsalar Birliği tarafından 2000 yılında hazırlanan Anayasa Taslağı. 4- TÜSİAD Taslağı: Türkiye Sanayici ve İşadamları Derneği tarafından yayımlanan, 1996 yılında Prof. Dr. Bülent TANÖR tarafından yapılan ve 2006 yılında Prof. Dr. Zafer ÜSKÜL tarafından güncellenen Anayasaya ilişkin önemli değerlendirme ve önerilerin yer aldığı Türk Demokra sisinde 130 Yıl isimli rapor. 5- TUSKON Taslağı: Türkiye İşadamları ve Sanayiciler Konfederasyonu (TUSKON) tarafından 2007'de hazırlanan Anayasa Taslağı. 6- Turgut Özal Üniversitesi Taslağı: Turgut Özal Üniversitesi Hukuk Fakültesi nce hazırlanan Anayasa Taslağında, Anayasanın, özellikle ihtiyaç duyulduğu düşünülen; başlangıç kısmı, mevcut anayasanın ilk üç maddesine karşılık gelen düzenlemeler ile temel haklar ve özgürlüklerle ilgili kısmı, örnek metin olarak kaleme alınmış, diğer konularda ise prensipler bazında sürece katkı sağlayacak görüşler sunulmuştur. 7- SDE Görüşü: Stratejik Düşünce Enstitüsünce 2011 yılında yayımlanan; Yeni Anayasada Vatandaşlık, Din ve Vicdan Özgürlüğü, İnsan Hakları, Türkiye nin İdari Yapısı ve Yerinden Yönetim İlkesi, Hükûmet Sistemi, Vesayet ve Asker-Sivil İlişkileri konularında akademisyenlerin görüşlerini içeren İnsan Onuruna Dayanan Yeni Anayasa başlıklı çalışma. 8- Mazlum-Der Görüşü: Mazlum-Der tarafından Ekim 2010 da Ankara da yapılan Yeni Bir Anayasa ya İnsan Hakları Bağlamında İlkesel Öneriler konulu çalışma. 9- ABANT PLATFORMU Görüşü: 30 Nisan-1 Mayıs 2011 tarihlerinde yılında yapılan Abant Platformu Yeni Dönem Yeni Anayasa Toplantısı sonuç bildirgesi. 10- TESEV Görüşü: TESEV Anayasa Komisyonu nun Yeni Anayasanın Temel İlkeleri ile ilgili olarak Aralık 2010-Nisan 2011 de gerçekleştirilen toplantılarda ortaya konan görüşleri içeren Raporu. 11- Yeni Anayasa Platformu Görüşü: Yeni Anayasa Platformu Doç. Dr. Osman Can, Av. Mehmet Uçum, Av. Enver Sezgin ve arkadaşlarından oluşan Anayasa Çalışma Grubu tarafından Aralık 2010-Mayıs 2011 tarihleri arasında değişik illerde gerçekleştirilen 24 Anayasa toplantısı sonucunda hazırlanan Türkiye nin Yeni Anayasası İçin Genel Esaslar Raporu ve aynı Grup tarafından ülke genelinde yürütülen halk toplantılarında ifade edilen taleplerin ortaya konulduğu basın açıklaması metni. 12- TÜSİAD Görüşü: TÜSİAD tarafından Mart 2011 de yapılan, yeni anayasanın yapım yöntemi, temel ilke kural ve kurumları, din ve vicdan özgürlüğü, kimlikler ve kuvvetler ayrılığı başlıklarının ele alındığı yuvarlak masa toplantılarında ortaya çıkan görüş. 13