GELĠġĠM PSĠKOLOJĠSĠ DERS NOTLARI

Transkript

1 GELĠġĠM PSĠKOLOJĠSĠ DERS NOTLARI 1-PSĠKOLOJĠYE GĠRĠġ PSĠKOLOJĠ: ** Ġnsan ve hayvan davranıģlarını inceleyen, bireyin davranıģlarının altında yatan sebepleri araģtıran bilim dalıdır. Kısaca davranıģ bilimi olarak tanımlanan psikolojinin konusu insandır. Ancak hayvan davranıģlarını da inceler. Çünkü bazı araģtırmaların insanlar üzeride yapılması etik değildir. Psikoloji, gerek davranıģı tanımlama gerekse inceleme boyutunda insan çevre davranıģ arasındaki iliģkiler üzerinde önemle duran bilim olarak tanımlamak mümkündür. Psikolojinin 4 Temel ĠĢlevi Vardır: BETĠMLEME AÇIKLAMA YORDAMA KONTROL ETME Anlama Neden oluyor? Tahminlerde Durumu değiģtirme Neler oluyor? Nasıl oluyor? bulunma Durumu düzenleme PÜF NOKTASI: Psikoloji; ** Ġnsan davranıģlarının altında yatan temel nedenleri bulmaya çalıģan bilimsel çabaya verilen addır. Psikoloji insan davranıģlarının bilimi olarak bireyin; Kendi davranıģlarını daha iyi anlamasına ve davranıģlarının nedenleri konusunda bilinçli olmasına, BaĢkalarının davranıģlarını ve nedenleri konularında bilinçlenmesine ve iliģkilerinde daha gerçekçi, daha yapıcı kararlar almasına Sürekli değiģen çevre koģullarına daha kolay uyum yapabilmesine, insanlar arası iliģkilerini daha ustalıkla düzenleyebilmesine ve karģılaģtığı güçlükleri çöze bilmesine yardım eder. Psikolojinin Tarihçesi: 8 Temel YaklaĢım KarĢımıza Çıkar Yapısalcılık Strüktüralizm W.Wundt E.Titchener **Ġnsan zihninin çeģitli bilinç öğeleri vardır. Psikoloji, bu bilinç öğelerini birleģtirir ve çözümler. Yöntemi içe bakıģtır. **Ġçe bakıģ; kiģiden bir olay, durum, davranıģ karģısında ne düģündüğünün, ne hissettiğinin sorulmasıdır. ** Örneğin; bir kimsenin korku duyduğu durumun nedenlerini düģünerek bulmaya çalıģması, yapısalcılığın önerdiği bir yoldur. ** Bu ekolün önerdiği yolla elde edilen bilgilerin sübjektif olma olasılığı yüksektir. Psikoloji, zihinde geçen bilinç olayların incelenmesidir. **DavranıĢların temel nedeni olarak, bilinçteki sezgiler, duygular ve düģünceleri gösteren yaklaģımdır. ** Yapısalcı psikologlara göre psikolojinin konusu, kiģinin bilinç durumları olmalıdır. Psikolog, insan bilincini tanımlamalı ve bilinci en yalın elemanlarına (duyumlara) ayırarak incelemelidir. Bu da ancak içebakıģ metoduyla mümkün olabilir. Algının duyumlara ayrılması gereken bilinçli bir deneyim olarak görürler. **Kimya ve biyoloji bilimindeki geliģmelerin etkisinde kalmıģlardır.(atom-hücre) **Ġnsan zihnini oluģturan öğeler duyumlardır ve en ince ayrıntılarına kadar incelenmelidirler. ĠĢlevselcilik Fonksiyonalizm W.James J.Dewey Pragmatist davranıģı benimser. Ġnsan duyguları ve zihninin yanında nasıl öğrendiğini, nasıl davrandığı da incelenmelidir. Ġnsan davranıģ ve yaģantılarını incelemek Ġnsan(davranıĢ) çevreye uyumunu sağlamak Bu ekolle Çocuk Psk.,Eğitim Psk.-Zeka testleri geliģmiģtir. Ġnsan davranıģlarının temelinde daima bir iģlev olduğunu düģünürler DavranıĢın en temel iģlevi de uyumdur. DavranıĢlarımızın çevreye uyum sağlaması gerektiğini savunmuģlardır. **Bu yaklaģım zihinsel yaģantının içeriğinden çok, iģleviyle ilgilenir. Örneğin; zihin çevreye uymada ve sorun çözmede iģlevleri nelerdir? Sorusu bu yaklaģımın ilgilendiği temel sorudur. Fonksiyonalizm (iģlevselcilik); duygu, düģünce ve gözlenebilir davranıģlarla değil bunların sonuçlarıyla ilgilenir. Eğer sonuç faydalı ve baģarılı ise davranıģ olarak nitelendirilir. Sayfa 1

2 DavranıĢçılık Psikoanalitik Psikodinamik BiliĢsel YaklaĢım Watson Pavlov Skinner Freud Erikson Jung E.From Wertheimer Kofka Köhler Piaget Bruner Asubel **Yapısalcılığa karģı çıkar. Ġçe bakıģ bilimsel değildir. Önemli olan kiģilerin ölçülebilen, gözlenebilen (doğrudan) davranıģları psikolojinin konusudur davranıģ bir U-T iliģkisidir. ** Davranışlarımızın temelinde öğrenmelerin yattığını düşünmüşlerdir. Ödüllendirilen davranışların pekiştirildiğini düşünmüşlerdir. **John Locke; insan bilgilerinin temelinde deneyimlerin yattığını söylemiştir. İnsan doğduğunda zihin boş bir levhadır. Her şey bu deneyimlerle öğrenilir. **Organizmanın yalnız gözlenebilen davranışları psikolojinin konusudur. Watson a göre psikolojinin konusu, deneysel yöntemlerle özellikle de dış gözlem yolu ile incelenip ölçülebilen davranışlar olmalıdır. Watson a göre bilinç gözlenemeyeceğinden incelenemez. Dolayısıyla sadece dış gözlemlerle elde edilen bilgilerle davranışlar açıklanabilir. **Bu yaklaşım, kişiliğin oluşmasında çevresel etkenlerle fazla ağırlık verdiği için eleştirilmiştir. John Locke, bireyin gelişiminde çevrenin çok önemli bir yol oynadığını ilk kez ortaya atan bilim adamıdır. **Ġnsan davranıģlarının altında cinsellik ve saldırganlık yatar. Libido: Cinsel istek ve arzular. Ġstekleri, hayalleri karģılanmayan birey, engelleme ve çatıģmalar yaģar, saldırganlık gösterir. Bilinçaltına atar. Bilinç bir buz dağına benzer. Buz dağının görünen kısmı bilinç alt kısmı ise bilinçaltını oluģturur. Bilinçaltından birikimler bireyin ruhsal hayatını olumsuz etkiler.(hipnoz-serbest ÇağrıĢım-Psikoterapi) Psikosexüel geliģimden bahseder.-freud Psikososyal geliģimden bahseder.-erikson **DavranıĢlarımızın temelinde bilinçdıģı/motivasyon/güdüler yattığını savunmuģtur. Ġnsan davranıģlarının büyük bir çoğunluğu bilinçdıģıdır. Ġnsan davranıģlarının temelinde cinsellik yattığını öne sürmüģtür. Bilinçaltına itilenler toplumca beğenilmeyen cinsellik ve saldırganlık duygularıdır. **Freud a göre bilinçaltı, kiģiliğimizin temelini oluģturur. Bilinçaltı, bilinci çevreleyen daha büyük bir daire gibidir. Bu dairede alıģkanlıklarımızın, anılarımızın, eğilimlerimizin büyük bir bölümü yer almaktadır. Bu nedenle davranıģlarımızın nedenleri ve özellikle de komplekslerimizin nedenleri doyumla sonuçlanmayıp bastırılarak bilinçaltına itilmiģ ihtiyaçlarda ya da bilinçaltına itilen istenmeyen yaģantılarda aranmalıdır. Örneğin; yükseklik korkusu olan bir kimsenin bu korkusunun nedeni geçmiģte yükseklikle ilgili olan sarsıcı bir yaģantı ile iliģkilidir. **Bilinçaltı, serbest çağrıģım ve hipnoz yardımı ile açığa çıkarılabilir. Bu yaklaģım kiģiliği id, ego ve süperego olmak üzere üç bölüme ayırarak inceler. **Kadınların niçin fareden korktuklarını araģtıran psikologlar, iki bin kadın üzerinde yaptıkları deneylerde Ģu sonucu elde etmiģlerdir: Kadınlar, yanlarında bir erkek varken fare görünce bayılmakta, tek baģlarına iken bayılmamaktadırlar. Bu deneyden kadınların korunmaya dair bilinçdıģı gereksinimi vardır sonucunu ulaģmıģlardır. Bu yaklaģımda psikoanalitiğe girer. **BiliĢ, insanın dünyayı tanıma, anlama ve öğrenmeye yönelik zihinsel etkinlikleridir. Ġnsan davranıģlarını anlamak için bilinç, dikkat, algı, bellek ve düģünme gibi zihinsel iģlevleri incelemek gerekir. ** Temel kavram algıdır. Çünkü insan algıladığı biçimde davranır. Bireyin davranıģını biçimlendiren en önemli etken kendisini ve çevresini nasıl anlamlandırdığıdır. **Bütün, parçaların toplamında fazladır/farklıdır. Hümanistlik psikolojiye öncelik ederler. DavranıĢların bir bütün olduğunu belirtmiģlerdir. Bir parça, bütünden ayrı olarak incelendiğinde bütünün anlamını vermez. Ayrıca bütünde ayrı ele alınan parça, bütün içindeki algısından farklı algılanabilir. Bu nedenle davranıģlar bütünler halinde incelenmelidir. **Örneğin; bir resim, onu meydana getiren çizgilerden, bir melodi, onu oluģturan tonların toplamından ayrı bir Ģeydir. Çizgilerin ve tonların tek tek hiçbir anlamı yoktur.. SAYFA 2

3 Hümanistik Ġnsancıl Fenomonolojik YaklaĢım Nörobiyolojik YaklaĢım Deneysel Psikoloji Sosyal Psikoloji Psikometrik Psikoloji Uygulamalı Psikoloji Eğitim Psikolojisi GeliĢim Psikolojisi Maslow Roggers Kohlberg Hebb W.James J.Dewey Mayer **DavranıĢların temelinde ihtiyaçlar ve güdüler vardır. Birey kendini gerçekleģtirmeye çalıģan bir varlıktır. Birey tek ve benzersizdir. Ġnsan bilinçli ve aktif bir varlıktır. Ġnsanı anlamanın yolu empatiden geçer. **Empati: Bireyin kendisini baģkasının yerine koyabilmesidir. **Benlik tasarımı ve algılama önemlidir. **KoĢulsuz kabul-saygı-dürüstlük- empati ** Kendini gerçekleģtirebilme, insanın özünde iyi bir varlık olduğunu söylemiģlerdir. Rogers, benlik kavramını üzerinde durmuģtur. Bu ekolün diğer adı fenomolojik yaklaģımdır. **Fenomolojik yaklaģım, kiģinin kendine özgü dünyayı algılaması, anlamlandırması, değerlendirmesi. Her insan biriciktir, her insan dünyayı farklı algılar. VaroluĢçulukla ortak özellikleri vardır; insanları biricik olduğunu düģünmeleri (davranıģların ayrıntılarında durmaz ve her insan davranıģlarından sorumlu olduğu söylemiģlerdir). **Bu yaklaģıma göre, insanın ömür boyu süren temel gereksinimleri vardır. Bunlar zorunlu gereksinimlerin yanında güven, sevgi, saygı ve kendini gerçekleģtirme ihtiyaçlarıdır. Bu güdüler, bir bütün olarak ayrı ayrı doyum ararlar. Bu nedenle bireyi anlayabilmek için, sezgisel olarak, onun ihtiyaçlarına göre oluģan, iç dünyasını anlamak gerekir. Ġnsan doğası diye bir Ģey yoktur. Ġnsan hiçbir kalıp içinde değildir. Kendini gördüğü biçimdedir. O doğuģtan gelen bir kaderin veya kalıbın alın yazısı içinde değildir. Kendisi için yarattığı gerçekler, yaģam tarzı, tercihler ve bunların bedelleri vardır. Bireysel olasılıklar ve bunlar karģısında yapılan davranıģlar önemlidir. Bu anlamda kiģi, kendi kendinin mekanizması, heykeltıraģı, eğiticisi, yargıcı ve gözlemcisidir. **Birey tek ve benzersizdir. Değerlidir. Eğitim birey (öğrenci) merkezli olmalıdır. Eğitim bireylerin potansiyelinin ortaya çıkarılmasına ve kiģisel geliģimine yardımcı olmalıdır. **DavranıĢların temelinde beyin, sinir sistemi (nöronlar) ve sinapslar arasındaki bağ vardır. ** Bu yaklaģıma göre, davranıģların nedeni sinir sistemi ve onun iģleyiģ biçimidir. Bu nedenle psikolojik oluģumlar, biyolojik yapı ile iliģkiler göz önünde bulundurularak incelenmelidir. DavranıĢların temelinde yer alan öğe son derece karmaģık sinirsel süreçlerdir. PSĠKOLOJĠNĠN ALT DALLARI ** Psikolojiyi bilimin laboratuar ortamında uygulanmasıdır. **Fizyolojik, karģılaģtırmalı psikoloji alt dallar vardır **KarĢılaĢtırmalı Psikoloji: Daha çok Hayvan davranıģlarını inceler karģılaģtırır ve insan davranıģları ile iliģki kurmaya çalıģır **Ġnsanların duygusal uyaranlara nasıl tepki verdiklerini, dünyayı nasıl algıladıklarını, nasıl öğrenip hatırladıklarını araģtıran psikoloji alt dalıdır. **DavranıĢların temel nedenlerini sebep-sonuç iliģkisi-nedensellik içerisinde inceleyen psikoloji dalıdır. Duyum, algı, öğrenme, bellek, güdü Fizyolojik temeller **KiĢiler arası, iliģkiler psikolojisi. Ġnsan daima diğerleri üzerinde etkisi vardır. Ġçinde bulunduğumuz durum davranıģlarımızı etkiler. Birey ve toplum arasındaki dengeyi kurar. (boyun eğme, itaat etme, uyum sağlama, sosyal iliģki, sosyal etki, tutumlar, tavırlar, ön yargılar, liderlik, ĠletiĢim, moda reklam) ** Bireyi, toplumla, grupla, etkileģim halinde inceleyen bilim dalıdır. **Psikolojinin ölçme ve değerlendirmeyle ilgili dalıdır. Test ve anketlerin geliģtirilmesini sağlar. **1. Dünya savaģında gerekse 2. Dünya savaģında özellikle Amerika ve Ġngiltere gibi ülkelerde psikologlardan geniģ ölçüde yararlanılmıģtır. SavaĢa katılan tüm askerlere yetenek ve kiģilik testleri uygulanarak uyum sağlayabilecekleri alanda görev almaları sağlanmıģtır. Burada psikolojinin psikometri alanında yararlanılmıģtır. Eğitim-GeliĢim-Öğrenme-Klinik-DanıĢmanlık vb. **Hangi konu kime ve nasıl öğretilmelidir? Sorusuna yanıt arar. NASIL ÖĞRETĠLĠR HANGĠ YÖNTEM VE TEKNĠKLER KULLANILIR? **Organizmanın döllenmeden ölümüne kadar yaģa bağlı olarak geçirdiği biyolojik ve psikolojik değiģiklikleri inceler Büyüme ve geliģme sonucu davranıģlarda ve biliģsel yapıdaki değiģiklikleri inceler. SAYFA 3

4 Öğrenme Psikolojisi Klinik Psikoloji DanıĢmanlık Psikolojisi Betimsel Yöntemler Doğal Gözlem Sistematik Gözlem Testler Anket Mülakat-GörüĢme Vaka-Olay Ġncelemesi **Öğrenmenin nasıl gerçekleģtiğini açıklayan, bu süreçte öğrenme teorileri, yöntem, teknik ve ilkeleri inceler. Sınıf içi motivasyonla ilgilenir. NASIL ÖĞRENĠLĠR? **DavranıĢ bozukluklarını, kiģiler arası iliģkilerdeki aksaklıkları kısaca anormal davranıģları ele alıp hem teģhis hem de tedavi ederler. ** Bireyin davranıģlarında ve kiģiler arasındaki iliģkilerinde görülen aksamaları ve duygusal bozuklukların tanı ve teģhisi ile ilgilenir. **Ġnsanların zekâ, kiģilik, ruh hastalıkları gibi çeģitli konulardaki problemlerinin teģhis edilmeleri ile ilgili olarak geliģtirilen çeģitli teknikler üzerinde çalıģılan uygulamalı psikoloji dalıdır. Klinik psikolojisi psikolojinin alt alanlarından biridir ve zihinsel, davranıģsal ve duygusal bozukluklarının nedenlerini, korunma yöntemlerini ve tedavilerini inceler. KiĢinin zihinsel, davranıģsal ve duygusal bozukluluklarının değerlendirilmesi ve tanı konulması da (çeģitli testler ve ölçekler yardımı ile) yine klinik psikoloji alanına girer. Klinik psikologlar bu anlamda günlük sıkıntıların yarattığı stresten, fobilere, cinsel iģlev bozukluluklarına, depresyona ve bir çok ruhsal bozuklukların belirlenmesinde ve tedavisinde büyük rol oynarlar. Kliniklerde çeģitli ruh hastalıkları teģhis edilir. **Hafif duygusal bozuklukları ele alırlar, kiģisel sorunlarla ilgilenirler, bireylere yol gösterirler ve sorunlarını çözmelerinde yardımcı olurlar. Bireye uyum döneminde yardımcı olur. ** Bireyin kendisini tanıması, geliģtirmesi ve gerçekleģtirmesi sürecinde yapılan profesyonel yardım süreçlerini inceler PSĠKOLOJĠDE ARAġTIRMA VE YÖTEMLER Deneysel Ġstatistiksel Yöntemler Korelasyonel Bağımlı DeğiĢken Bağımsız DeğiĢken Kontrol DeğiĢkeni Yöntemler Pozitif Korelâsyon Negatif Korelâsyon Nötr Korelâsyon GeliĢimsel Yöntemler Kesitsel Yöntem Boylamsal Yöntem Sırasal Yöntem GeliĢimsel Yöntemler **GeliĢim psikologları, zaman içinde insanların çeģitli yönlerinin nasıl değiģtiğini anlamaya çalıģırlar. Bu amaçla, insan geliģiminin tüm yönlerini anlamak için yaģı dikkate alan araģtırmalar planlarlar. Böylece, bireylerde yaģa bağlı olarak ortaya çıkan geliģimsel süreçleri betimlerler. Bu yöntemler; kesitsel yöntem, boylamsal yöntem ve ikisinin kombinasyonu olan sırasal (ardıģık) yöntem olarak belirtilebilir Örneğin; fiziksel, biliģsel ve psikososyal geliģim süreçlerinin artan yaģla birlikte geçirdiği değiģmeler betimlenmeye çalıģılır. Çünkü geliģim yaģ ile iliģkili değiģmeyi içerir.. Kesitsel Yöntem **Farklı yaģ gruplarından bireylerin belli davranıģlarının veya geliģimsel özelliklerinin aynı zamanda incelenmesiyle gerçekleģtirilir. AraĢtırmacı, ilgilendiği yaģlardan her birini yansıtan birey gruplarını belirler. Bu yaģ gruplarından aynı zamanda veriler toplar ve bu yaģ gruplarının verilerini karģılaģtırır **ÖRNEK: Kesitsel yöntemle çocuklarda iki ile yedi yaģ aralığında psikomotor geliģimi inceleyen bir araģtırmacı yaģlarındaki çocuklardan oluģan altı farklı grup belirler ve bu gruplar üzerinde incelemeler yaparak iki yaģından yedi yaģına kadar, çocukların psikomotor geliģimleri hakkında bir sonuca ulaģır. **ÖRNEK: Kesitsel yöntemi kullanan bir araģtırmacı, 3 yaģındaki, 5 yaģındaki, 7 yaģındaki ve 9 yaģındaki çocuklardan her yaģ grubunu temsil eden yaģ grupları belirler. Bu farklı dört yaģ grubunu belli bir geliģimsel özellik (dil becerisi gibi) veya birkaç geliģimsel özellik (boy uzunluğunun artıģı, zekânın geliģimi, arkadaģlık iliģkilerinin geliģimi, bağımsızlığın geliģimi gibi) açısından gözleyerek veya ölçerek, bunları karģılaģtırır. Bu karģılaģtırma sonucunda 3 yaģtan 9 yaģa doğru gerçekleģen geliģimsel özellikteki değiģmeyi yorumlar. Avantaj; Oldukça hızlı bir Ģekilde, tipik yaģ farklılıklarına iliģkin bilgi sağlamasıdır. AraĢtırmacı, aynı bireylerin büyümesini ve belli yaģ düzeylerine gelmesini beklemeksizin, çok kısa bir zaman içerisinde (örneğin, bir ya da bir kaç ay gibi) verileri toplayabilmektedir. SAYFA 4

5 Kesitsel Yöntem Boylamsal Yöntem Boylamsal Yöntem ÖRNEK: AraĢtırmacı farklı yaģlardan insanlardaki duygusal davranıģı çalıģmak istesin. Bunun için, iki yaģındaki çocuğun çok uzun yıllar boyunca büyümesi beklenmeksizin, belli aralıklarla belirli yaģ gruplarından (çocuklar, ergenler, yetiģkinler olarak) veriler toplayıp, bunları karģılaģtırabilir. Böylece, aynı bireyleri yıllarca beklemek zorunda kalmaz. Dezavantaj: Farklı yaģlara sahip bireylerin oluģturduğu belirli yaģ gruplarının belli bir geliģimsel özelliğe iliģkin olarak farklılaģmasının, sadece onların yaģlarına bağlı olarak ortaya çıktığını söylemek güçtür. Bu farklılıklar, sadece onların yaģlarından kaynaklanmayabilir. Çünkü bireyler farklı zamanlarda doğdukları için, farklı yaģlarda ve farklı yaģ gruplarındadırlar. ÖRNEK: Ana babalarının davranıģı, aldıkları eğitimin niteliği, sağlık durumları, ailesel koģulları, o günkü toplumsal sorunlar, kitle iletiģim araçları, öğretmen tutumu ve benzeri gibi faktörler, farklı zamanlarda doğmaktan dolayı her yaģ grubunu farklı derecelerde etkilemiģ olacaktır. Bu durumda, yaģ grupları arasındaki farklılığı sadece yaģ değil, bu tür faktörlerin etkisi ortaya çıkarmıģ olabilecektir. Kesitsel yöntemde bu tür etkilere, grup etkisi (cohort) adı verilmektedir. **Belli davranıģ özellikleri açısından aynı bireylerin farklı yaģlarda incelenmesine dayanan bir araģtırma yöntemidir. Boylamsal yöntemde, tümü aynı yaģtan bir grup alınır ve bu grup bugün ve gelecekte birçok kez incelenir. Bu incelemelerde elde edilen sonuçlar karģılaģtırılarak bireylerin davranıģlarında gözlenen değiģimler ortaya konur. **ÖRNEK: Boylamsal yöntem yoluyla çocuklarda iki ile yedi yaģ aralığında psikomotor geliģimi inceleyen bir araģtırmacı ilk önce iki yaģındaki bir grup çocuğu belirleyerek, bu çocukların beģ yıl içerisindeki psikomotor geliģimlerini belli aralıklarla izler ve ölçümler yapar. Daha sonra elde ettiği bu verileri karģılaģtırarak beģ yıllık süreçteki psikomotor geliģimlerini ortaya koyar. **ÖRNEK: Bir araģtırmacı, çocuklardaki temel güven duygusunun geliģimini incelemek istesin. Boylamsal yöntemi kullanan araģtırmacı, ilk önce yeni doğan bir grup bebek belirleyerek, bu bebeklerin zaman içinde temel güven duygusu edinimini gözleyecektir. Bu amaçla belli aralıklarla (birinci, üçüncü, altıncı, dokuzuncu ay ve bir yıl gibi aralıklar) bu bebeklerin ölçümlerini ve gözlemlerini kaydedecektir. Bu kayıtların karģılaģtırılması sonucunda, ilk yaģtan itibaren temel güven duygusu edinimini sağlayan bebeklerin ileriki yıllarda da bu güven duygusunu sergilediklerini, kendilerine güvenlerinin daha fazla olduğunu ortaya koyabilir. AVANTAJ: **Olumlu yönlerinden biri geliģime iliģkin derinliğine değerli bilgiler verebilmesidir. Aynı yaģ grubundaki bireyler, uzun bir zaman diliminde tekrar tekrar ölçülmekte ve aynı bireyler üzerinde ilgilenilen özelliğin değiģimi gözlenebilmektedir. ÖRNEK: Çok uzun ve geniģ bir boylamsal çalıģma ile yeni doğan bir grup bebek; yıllar boyunca zihinsel ve sosyal geliģimleri, zekâlarındaki değiģmeleri etkileyen faktörler, arkadaģlık iliģkileri, tutumları, ilgileri, cinsiyet rolleri, öğrenme biçimleri gibi çok çeģitli yönlerden gözlenebilir. **Boylamsal çalıģmalarda; aynı yaģ grubundan bireylerle çalıģıldığı için grup etkileri oluģmaz ve sonuçları etkilemez. Dolayısıyla, bireyin özelliğinin yaģa bağlı olarak zaman içinde nasıl değiģtiğini ortaya koyabilir. DEZAVANTAJ: **Boylamsal yöntem, aynı bireylerle uzun bir zaman diliminde çalıģmayı gerektirir. Bu uzun zaman, araģtırmanın gerçekleģtirilmesinde güçlükler yaratabilir. Bir boylamsal çalıģma, her zaman için yaģam boyunca devam etme durumunda olmasına rağmen, sadece bir yıl veya bir kaç yıl devam etmiģ olsa bile zaman ve maliyet açısından oldukça pahalıdır. Ayrıca, bu uzun zaman aralığında, araģtırmaya katılan gruptaki bireylerin, bazı nedenlerle araģtırmayı bırakmaları söz konusu olabilir. AraĢtırma grubundaki bireyler, zaman içinde hastalık, ölüm, baģka bir yere taģınma, araģtırmaya tekrar katılmak için isteksizlik, ilgi kaybı, araģtırmayı terk etme gibi çok çeģitli nedenlerle araģtırmadan çıkabilir. SAYFA 5

6 Sırasal Yöntem **Sırasal (ardıģık) yöntem; kesitsel ve boylamsal geliģim yöntemlerinin yetersizliklerini ortadan kaldırmak amacıyla, bu iki yöntemin bir arada kullanılmasını gerektiren yöntemdir. Bu nedenle, kesitsel- boylamsal yöntem olarak da adlandırılabilir. Böylece, sırasal yöntem kullanan bir araģtırmacı, kesitsel ve boylamsal yöntemlerin sınırlılıklarını azaltır ve yararlı olan yönlerini bütünleģtirir. AraĢtırmacılar, kesitsel ve boylamsal yöntemleri farklı biçimlerde kombine ederek çeģitli sırasal yöntemler izleyebilirler. Sırasal yöntem, çoğu örneklerde, farklı yaģlardan bireyleri içeren kesitsel bir çalıģma ile baģlar. BaĢlangıç değerlendirmesinden sonraki bir kaç ay ve yıl aynı bireyler tekrar test edilir. Bu ise çalıģmanın boylamsal yönüdür. ÖRNEK: Bir boylamsal çalıģmadan elde edilen bulguların geçerliliğini belirlemenin en iyi yolu, farklı zamanda ve farklı bireylerden oluģan bir grupla çalıģmayı tamamen tekrarlamaktır. Aynı sonuçların elde edilmesi, bu bulgulara olan güveni arttıracaktır. Bu amaçla, sırasal yöntem kullanılabilir. Bu tür sırasal yöntem; yeni bir grup bireyle boylamsal çalıģmanın tekrarlanmasını gerçekleģtirmeyi içerir. Böyle bir çalıģma yöntemi içerisinde, üç yaģından onüç yaģına kadar olan zaman diliminde çocukların ahlak geliģimini incelemek isteyelim. Bunun için, 2000 yılında üç yaģında olan bir grup çocuk alınarak on yıl boyunca onların ahlak geliģimi incelenecektir. **Bununla birlikte, araģtırmacı bu zaman dilimi içerisinde bir noktada, ilk beģ yılın sonunda (2005 yılında) üç yaģında olan yeni bir birey grubu kullanarak onlarla da aynı iģlemi tekrarlayacaktır. Böylece, her iki grup ile üç ve onüç yaģlar arasında çalıģılmıģ olacaktır. Ancak, gruplardan biri 1997 yılında doğmuģken diğeri 2002 yılında doğmuģ olacaktır. Dolayısıyla, iki grubun on yıllık dilimde ahlak geliģimi açısından benzer değiģimler gösterdiğinin ortaya çıkması, yaģa bağlı olarak değiģimin yorumlanmasını güçlendirecektir. Böylece, her bir grupla farklı zaman içerisinde çalıģıldığı için, her birindeki değiģmeler, geliģime yüklenebilir. Farklı yaģlarda doğan kiģileri dikkate almak yoluyla grup etkinliklerinin ve kültürel değiģmelerin etkisi ortaya konabilir. Gruplar arasındaki herhangi bir farklılık, o zaman grup etkilerine (bireylerin farklı yıllarda doğduğu gerçeğine) yüklenilebilir. Eğer grupların her ikisinin sonuçları aynı ise, o zaman bu bulguların geçerliliğine oldukça güvenilebilir. ÖRNEK: Bu tür bir çalıģmada araģtırmacı üç farklı yaģ grubundaki çocukları karģılaģtırmak için ilk önce iki grubu ve daha sonra iki grubu karģılaģtıracaktır. AraĢtırmacı; 2, 4 ve 6 yaģlarındaki çocukların sosyal becerilerinin geliģimini incelemek istesin. Bunun için; ilk önce 2 yaģındaki çocuk grubu ile 4 yaģındaki çocuk grubunu gözleyecektir. Ġki yıl sonra ise 4 yaģına gelmiģ olan çocuk grubu ile 6 yaģında olan çocuk grubunu gözleyecektir. KarĢılaĢtırmalar sonucunda çocukların 2 yaģından 6 yaģına kadar olan sosyal beceri geliģimi ortaya konabilecektir. Böylece, kesitsel ve boylamsal yöntem bir arada kullanılmıģ olacaktır Ġstatistiksel Yöntemler Korelasyonel Yöntemler **Korelasyonel yöntem, belli bir özelliğin diğer bir özellikle nasıl bir iliģkisinin olduğunu ortaya koymak için kullanılan bir istatistiksel yöntemdir. Korelâsyon ise iki özellik veya değiģken arasındaki iliģkidir. Dolayısıyla, korelasyon yöntemde, iki (veya daha çok) değiģken veya nitelik arasındaki iliģkinin gücü (kuvvetin) betimlenmekte ve bu iki değiģken arasındaki iliģkinin yönü ve derecesi ortaya konmaktadır. **Korelasyon yönteminin kullanıldığı çalıģmalarda, korelasyon katsayısı, iliģkinin hem yönünü hem büyüklüğünü ortaya koyar. Bu nedenle, korelasyon katsayısı ile arasında değiģen bir matematiksel değerle ifade edilir ** Katsayının değeri, dan e veya dan e yaklaģtıkça iliģkinin büyüklüğü artar ve iliģkinin yüksek olduğu kabul edilir. **Tersi durumda; katsayı değeri +1,0 den veya den a yaklaģtıkça ise, iliģkinin büyüklüğü azalır ve iliģkinin düģük olduğu kabul edilir. **Katsayının değerinin olması durumunda ise bu iki değiģken arasında hiç bir iliģkinin var olmadığı kabul edilir. **Katsayının pozitif olması ( ile arasında bir değer alması), bu iki değiģken arasında aynı yönde bir iliģkinin olduğunu gösterir. Yani, bir değiģken artarken veya yükselirken, diğer değiģkenin de arttığını veya yükseldiğini ifade eder. SAYFA 6

7 Korelasyonel Yöntemler **Katsayının negatif olması (0. 00 ile arasında bir değer alması) ise, bu iki değiģken arasında ters yönde bir iliģkinin olduğunu gösterir. Yani, bir değiģken artarken veya yükselirken diğer değiģkenin azaldığını veya düģtüğünü ifade eder. **Genellikle psikoloji alanında kullanılan bu istatistiksel yöntemlerden ikisi, korelasyon ve farkların önem derecesini belirleme yöntemleridir ÖRNEK: Hamile annelerin ağırlığı ile onların doğan bebeklerinin ağırlığı arasındaki hesaplanan korelasyon katsayısı ise pozitif çok yüksek bir iliģkiyi, ise pozitif orta derecede bir iliģkiyi, ise pozitif zayıf bir iliģkiyi;. 00 ise hiç bir iliģkinin olmadığını; ise negatif çok yüksek bir iliģkiyi, ise negatif orta düzeyde bir iliģkiyi, ise negatif zayıf bir iliģkiyi ortaya koyacaktır. * Pozitif Korelâsyon (+): Aralarında iliģki bulunan verinin ya da değerin değiģme yönleri aynıdır. * Negatif Korelâsyon (-): Ġki değer veya veri arasındaki değiģme ters yönde ise negatif korelâsyondan söz edilir. * Sıfır Korelasyon (0): Ġki değiģken arasında hiçbir korelasyon olmadığı anlamına gelir. ÖRNEKLER: - Boy ile ağırlık arasında pozitif, kendine güvenme ile hakim olma arasında negatif, cebir problemini çözme ile avcılık arasında sıfır korelasyon vardır. - ġiģman olmakla, baģkalarına hakim olma eğilimi iliģkisi. (0) Nötr-iliĢkisiz - Okulda alınan üstün notlarla zeka derecesi arasında bir bağıntı var mıdır? (+) - Ġçe dönüklükle sanatkarlık arasında korelasyon (bağıntı) var mıdır? (-) Farkların Önem Derecesi Yöntemi **Bir araģtırmada, sebep sonuç iliģkisini araģtırmak istersek bir deneysel yöntem kullanmamız gerekir. Böylece, bağımsız değiģkeni ayarladığımız veya düzenlediğimiz bir deney oluģturur ve bu deneyde bağımsız değiģkenin bağımlı değiģken üzerindeki etkilerini belirlemeye çalıģırız. Ancak, bir psikoloğun, deneysel bir çalıģma yapmak için değiģtiremediği, ayarlayamadığı veya düzenleyemediği bazı bağımsız değiģkenler vardır. Özellikle bu değiģkenler, bireylerin kendilerine özgü değiģkenleridir. Örneğin, bir kiģinin cinsiyeti, yaģı, medeni durumu, genetik özellikleri, geliri, sosyal sınıfı, aile çevresi ve bazı kiģilik özellikleri açıkça araģtırmacının kontrolü altında değildir **Bu tür değiģkenler deneysel iģlemde bağımsız değiģkenler olarak kullanılamadığı için, bu tür değiģkenlerle çalıģmak için psikologlar farklı yöntemler kullanırlar. Bunlardan biri de, farkların önem derecesi yöntemi (veya karģılaģtırmaya dayalı iliģkisel tarama modeli) olarak adlandırılan bir istatistiksel yöntemdir. Örneğin, cinsiyet açısından sosyal beceri düzeyinin farklılık gösterip göstermediği incelenmek istensin. Bu durumda; farkların önem derecesi yöntemi kullanılarak, kızların ve erkeklerin sosyal beceri düzeyi ölçümleri karģılaģtırılacaktır. DĠKKAT: Deneysel yöntemde araģtırmacı bağımsız değiģken üzerinde düzenleme yapabilir. Ancak her bağımsız değiģken üzerinde düzenleme ya da değiģiklik yapılamaz. Bu gibi durumlarda farklı bağımsız değiģkenin bağımlı değiģkeni etkileme durumları arasındaki farka bakılır. Bu yöntemde kesin bir sebep sonuç iliģkisi bulunamaz sadece farklara bakarak kestirimde bulunulabilir 5 Araştırma sonuçlarının yorumlanmasında sebep sonuç ilişkisini tam olarak ifade eden araştırma yöntemi aşağıdakilerden hangisidir? AÖF A Farkların önem derecesi yöntemi C Deneysel yöntem B Korelasyonel yöntem SONUÇ: KORELÂSYON: ĠliĢki var-yok ve bir katsayı kullanılabilir iliģkinin yönünden bahsedilir DENEYSEL: Sebep-sonuç bağımlı bağımsız değiģken, Ģartlara ayar çekilebilir FARKLARIN ÖNEM DERECESĠ: Bağımsız değiģken gruplarının karģılaģtırılması, farklara bakarak sonuca gitme SAYFA 7

8 DENEYSEL YÖNTEM Deneysel yöntem, araģtırmacının kontrol ettiği değiģkenler arasındaki neden-sonuç iliģkilerini tespit etmeye çalıģtığı bir yöntemdir Bağımsız DeğiĢken Bağımlı DeğiĢken Kontrol DeğiĢkeni Kontrol Grubu Deney Grubu Bağımsız değişken neden-sonuç iliģkisi içinde "neden" konumunda yer alan değiģkendir. SEBEP-ETKĠLEYEN Bağımlı değişken, bağımsız değiģkene bağımlı olan, ondan etkilenerek değiģik değerler alan değiģkendir. SONUÇ-ETKĠLENEN Kontrol değişkenleri Kontrol grubunun sahip olduğu özellik. Deneysel işlem gören grubun sahip olduğu özellikle karşılaştırma yapmak için kullanılır.kontrol grubu kontrol değişkeni olarak da ifade edilebiliyor. Durumu değiģtirilmeyen grup Kontrol grubu ise bağımsız değiģkenin sabit kaldığı grup Durumu değiģtirilen grup Deney grubu bağımsız değiģkenin değiģime uğratıldığı grup **SĠGARA ĠÇENLERDEN BĠR GRUP-SĠGARA ĠÇMEYENLERDEN BĠR GRUP oluģturuldu yapılan incelemeler sonunda sigara içen gruplarda birbiri ile ilgili benzer birçok hastalık olduğu tespit edildi bu durum FARKALARIN ÖNEM DERECESĠ ne örnektir **Sigaranın sağlığı olumsuz yönde etkilediğini düşünen bir araştırmacı diğer şartları eşit olmak üzere iki grup oluşturdu ve grubun birinin günlük bir paket sigara içmesi sağlandı.diğer grup ise sigara kullanmayan grup olarak devam etti. Bir yılın sonunda 1.grup sigara içirilen:50 kişiden 34 kişinin benzer rahatsızlıklardan dolayı doktora başvurduğu gözlendi 2.grup sigara içmesine izin verilmeyen grupta ise sadece bir kişinin doktora başvurduğu gözlendi SĠGARA:Bağımsız değişken HASTANEYE GĠTME ORANI:Bağımlı değişken Sigra içirilen grup:deney GRUBU Sigara içirilmeyen grup:kontrol GRUBU veya KONROL DEĞĠġKENĠ BETĠMSEL YÖNTEMLER Doğal Gözlem Sistematik Gözlem Testler Doğal gözlemde davranıģlar, doğal ortamında ve araģtırmacının etkisi en aza indirgenerek gözlenip kaydedilirken, araģtırmacının ilgilendiği davranıģı sadece kendi belirlediği koģullar altında gözlemesi **Doğal gözlem, organizmanın içinde bulunduğu fiziksel durumu ve onun bu durum karģısında ki davranıģlarını doğal halde incelemektir. Gözlemde gözleyici, duruma ya da olaya herhangi bir müdahalede bulunmaz; var olanı saptamakla yetinir Sistematik gözlem olarak adlandırılır. Yani sistematik gözlemde araģtırmacı gözleyeceği davranıģını önceden belirler ve sadece ona odaklanarak gözlem yapar. ** Olayların yeri, zamanı ve koģullarının gözlemci tarafından hazırlandığı gözlem biçimidir. Nelerin, nasıl gözlenebileceği, nasıl kaydedileceği önceden kararlaģtırılır. Aktif gözlem ya da deneyleme de denilebilir. **Testler, belli bir davranıģı betimlemek amacı ile daha önceden belirlenmiģ standart soruların uygulanmasına dayalı bir yöntemdir. Psikolojide davranıģın hemen her yönünü ölçmek üzere geliģtirilmiģ testler mevcuttur. **KiĢilik testleri, zeka testleri, tutum testleri, benlik kavramını değerlendiren testler, kaygı testleri bunlara örnek olarak verilebilir. SAYFA 8

9 **KiĢilerin belirli konular hakkındaki görüģlerini saptamak amacıyla oluģturulmuģ soru listelerine verilen addır. Anket Mülakat- GörüĢme **Anketin testten en önemli farkı toplam puan elde edilmemesi, değerlendirmenin soru bazında yapılmasıdır **Bir konuda düzenlenmiģ soruların ilgili kiģilere sorarak ya da göndererek bilgi derlemeye anket denir. Anket yönteminden daha çok kiģilerin görüģlerini, kanılarını toplamak için yararlanılır. **Anketin geçerliliği, soruların iyi hazırlanmıģ olması kadar anketi cevaplayanların içtenlikli olup olmamalarına bağlıdır. **KonuĢma ve konuģturma yoluyla bireyin değerlendirmesine görüģme denir. **GörüĢme bilgi edinmek amacı ile yapıldığı gibi, ruhsal bozuklukların tedavisi için de kullanılır. **Psikoloji ve psikiyatrinin önemli araģtırma yöntemlerinden biridir. **GörüĢme yöntemi, görüģmeyi yapan kiģiye dayandığından oldukça öznel bir yöntemdir. **Bireyin davranıģlarını açıklamak için geçmiģ yaģamındaki önemli olayların derinlemesine incelenmesine dayanan bir veri toplama yöntemidir. **Bireyin geçmiģimde yer alan önemli olayları betimsel bir biçimde yansıtan "bireysel öykü" ye vak'a tarihçesi ya da incelemesi denir. Vaka-Olay Ġncelemesi **Bazı durumlarda insan davranıģını tanımlamak pek kolay olmaz. Olayın derinliğine inmek gerekir. Ġnsanın geçmiģ yaģantıları ve çevresi davranıģlarına önemli etkiler yapar. Ġnsan davranıģını tanımak için bu geçmiģ yaģantıların, önemli olayların ve iliģki kurduğu insanların ona nasıl bir etkide bulunduğunu öğrenmek gerekir. **Bunun için psikolog incelediği kimsenin ailesi, arkadaģları ve diğer ilgililerle konuģur. Elde ettiği bilgileri nesnel olarak kaydeder. DavranıĢların nedenlerini ortaya çıkarırken bu bilgilerden yararlanır GELĠġĠM PSĠKOLOJĠSĠNE GĠRĠġ-DOĞRU-YANLIġ 1- Büyüme: Fiziksel yapılanma, boy ve kilo artıģı sadece nicelik(sayı-hacim)geliģimi ifade eder. 2- Kritik dönem, GeliĢim açısından önemli zaman dilimleridir. Çocukların bazı geliģim dönemlerinde ve yaģlarda belli tür öğrenmelere karģı yüksek duyarlılık gösterme eğiliminde oldukları dönemlerdir. Her davranıģın öğrenilmesi için gerekli olan zamanı gösterir. Bu davranıģlar gerekli dönemlerde kazanılmaz ise, sonraki dönemde çok zor kazanılır ve sorunlar yaģanır. 3-Fatma Hanım seneye okula baģlayacak olan yeğeni Sertuğ a bir hediye vermek ister. Çocuk giysileri satan bir mağazadan Sertuğ un yaģını söyleyerek bir pantolon satın alır. Hediyesini yeğenine verdiğinde, uzun süredir görüģ-memelerine karģın, satın aldığı pantolonun yeğeninin bedenine tam olduğunu görür, çok sevinir. Bu durum geliģim psikolojisine özgü kavramlardan büyüme ile açıklanabilir 4- GeliĢim psikolojisi, bireylerin yaģam boyunca geçirdiği bedensel, zihinsel, duygusal, sosyal değiģimleri açıklamaya çalıģır. 5- GeliĢme: Organizmanın büyüme, olgunlaģma ve öğrenmenin etkileģimiyle sürekli olarak ilerleme kaydeden değiģmesidir. GeliĢim ise organizmanın döllenmeden baģlayarak bedensel, zihinsel, dil, duygusal, sosyal yönden, belli koģulları olan en son aģamasına ulaģıncaya kadar sürekli ilerleme kaydeden değiģimidir. GeliĢmeyi ürün olarak ele aldığımızda geliģimi bu ürünün süreç yönü olarak tanımlayabiliriz Eylül 2001 tarihinde ABD'de yaģanan terör eylemlerinden bu yana bazı çocukların, oyunlarda çeģitli malzemelerden kuleler yaptıkları ve oyuncak ya da hayali uçakları çarptırarak bunları devirdikleri gözlenmiģtir. Bu durum, geliģim psikolojisi kavramlarından tarihsel zaman ile açıklanabilir. 7-HazırbulunuĢluk, bireyin sadece olgunlaģma düzeyini değil, aynı zamanda, bireyin önceki öğrenmelerini, ilgilerini, tutumlarını, güdülenmiģlik düzeyini, yeteneklerini, genel sağlık durumunu da kapsar. 8- AyĢe 1,5 yaģındadır. Daha önceleri küçük nesneleri ağzı dar ĢiĢenin içine sokmakta zorlanırken, artık bu davranıģı rahatlıkla yapmaktadır. AyĢe nin bu davranıģı zaman Ġçinde kazanması olgunlaģma ile açıklanabilir 9- GeliĢim, kalıtım ve çevre etkileģiminin bir ürünüdür. GeliĢim süreklidir ve belli aģamalarda gerçekleģir. GeliĢim nöbetleģe devam eder. GeliĢim baģtan ayağa, Ġçten dıģa doğrudur. GeliĢim genelden özele doğrudur. GeliĢimde kritik dönemler vardır: GeliĢim bir bütündür. GeliĢimde bireysel farklılıklar vardır. 10-Çocukların baģkalarıyla yakın iliģkiler kurabilmeleri için, bebeklere yakın ve sıcak davranılmalıdır. Bebeklik döneminde yakın bir Ġlgi göremeyen çocukların okul yıllarında kiģilerarası sağlıklı iliģkiler geliģtirme yeteneği zayıflayabilir, bu durum geliģimin kritik dönemleri ile açıklanabilir. SAYFA 9

10 11- Resim çizmeyi öğrenecek olan bir çocuğun kalem tutabilmesi için kaslarının olgunlaģmasının yanısıra resim yapmaya karģı ilgisinin olması hazırbulunuģluk kavramıyla açıklanabilir 12- Hangi dönemde fiziksel geliģim en hızlı gerçekleģmektedir? Sorusunun cevabı bebeklik dönemidir ve kalıtımın etkisi fiziksel özelliklerde en fazladır 13-Günümüzde ergenler arasında bilgisayar, cep telefonu, internet kullanımı giderek yaygınlaģmaktadır. Çocukların çoğunluğu artık anaokuluna gitmektedir. Bu durum geliģime etki eder bu durumu tarihsel zaman kavramı ile açıklayabiliriz 14- GeliĢimde bir alanın hızlandığı bir dönemde bir diğer geliģim alanı duraklayabilir".bu ifade geliģim ilkelerinden geliģim nöbetleģedir ilkesiyle açıklanabilir 15- Evre: Bireylerin geliģiminde niteliksel olarak birbirinden farklı olan dönemlerdir. Evrelerin Ģu özellikleri vardır. a. Evreler genel özellikleri ve sorunları betimler. b. Her evredeki davranıģın kendine özgü nitelikleri vardır. c. Bir evre diğer evreyi değiģmeyen bir sıra içinde izler. d. Evreler bütün kültürler içindir, evrenseldirler. Bu özeliklerin tamamı geliģim evreleri için doğrudur. 16-Kalıtım: Anne babadan genetik yolla geçen özelliklerdir. Cinsiyet, göz rengi, zekâ kapasitesi, fiziksel özellikler, yaratıcılık ve düģünme kapasitesi, problem çözme becerileri, bazı kiģilik özellikleri vb etkiler 17- GeliĢme: Doğum öncesi dönemden ölüme kadar bireyleri gösterdikleri niceliksel/niteliksel, olumlu/olumsuz bütün değiģmelerdir. GeliĢme yaģam boyu sürer. 18- GeliĢimde Belli bir Yönelim Vardır. A. Coudal Yönlenme: GeliĢmenin baģtan ayağa doğru bir sıra izlemesi. (Önce baģ daha sonra aģağıya doğru diğer organlar geliģirler) B. Proksimodistal Yönlenme: GeliĢmenin merkezden dıģarıya doğru bir yön izlemesi. Örneğin önce omuz kasları sonra kol kasları geliģir 19-Refleksler, dünyaya geldikleri andan itibaren bireylerin hayata tutunmalarını, varlıklarını sürdürmelerini sağlayıcı/kolaylaģtırıcı etkiye sahip oldukları gibi hayatın daha sonraki evrelerinde gösterilecek daha karmaģık davranıģların da temelini oluģtururlar. Bu açıdan geliģim psikolojisi içinde önemli bir yere sahiptirler. DoğuĢtan getirilen bu refleksleri kısaca inceleyelim: a. Emme yutma Refleksi b. Kusma, esneme, hapģırma Refleksi c. Yürüme Refleksi (Koltuk altlarından tutulduğunda d. Bebinski Refleksi (altına dokunulduğunda ayak parmaklarının açılması) e. Tonik Boyun Refleksi (kol ve boyun kaslarının eģgüdümlü olarak açılması) f. Sürünme yüzme refleksi (Yüzüstü yatarken yüzer gibi kol ve ayaklarını hareket ettirmesi) g. Moro Refleksi (Yakalama ve sarılma) h. Yakalama Refleksi (Avuç içlerine dokunulduğunda parmaklarını Kapatmaları) 20- OlgunlaĢma bir anlamda öğrenmenin önkoģuludur. OlgunlaĢma kalıtımsal özellik taģır. Birçok psikomotor davranıģın yapılması olgunlaģmaya bağlıdır. OlgunlaĢma, kiģinin doğuģtan getirmiģ olduğu potansiyelin zaman içinde ortaya çıkmasını ifade eder. 21- Çocuğun makası kullanabilmesi için el ve parmaklarının belirli bir uzunluğa ulaģması gerekir. Büyüme ile açıklanabilir 22-OlgunlaĢma sonucu ortaya çıkan davranıģlar (dik durma, yürüme ses çıkarma) öğrenme değildir. YaĢantılardan bağımsız olarak, kalıtımın etkisiyle geçirdiği biyolojik bir değiģmedir. Öğrenme olmaksızın kalıtsal olarak belirlenmiģ büyüme örüntüsüne göre doğal olarak geliģme demektir. En güzel örneği; döllenmiģ yumurtanın ana rahminde dokuz ay on gün gibi sabit bir sürede düzenli bir sıra izleyerek geliģmesi ve fetüsün doğuma hazır hale gelmesidir. 23-OlgunlaĢma, yaģ ve zekâyı içine alır. Çocuğun kalemi düzgün tutabilmesi için 6 yaģına gelmesi gerekir. Bebeğin yürüyebilmesi için ayak kasları ve sinir sisteminin koordinasyonunun sağlanması gerekir.bu durumlar olgunlaģma ile açıklanabilir Bu bölümde KPSS DE 3 er soru sorulmuģtur. Sorular geliģim psikolojisinin temel kavramlarını anlamaya ve yorumlar yaparak çıkarımlar elde etmeye yöneliktir. Önümüzdeki yıl uygulanacak KPSS de aynı format sorular bekliyor ve özellikle geliģimin kavram ve ilkelerinin iyi kavranmasının öneriyorum. SĠNAN DURMAZ obsesyon52@hotmail.com Sayfa 10

11 1-GeliĢim GeliĢme 2-DeğiĢim 3-Büyüme 4-OlgunlaĢma GeliĢim GeliĢme DeğiĢim Büyüme OlgunlaĢma OlgunlaĢma GELĠġĠMLE ĠLGĠLĠ TEMEL KAVRAMLAR 5-HazırbulunuĢluk 6-GeliĢimde Kritik Dönem 7-GeliĢim Ödevleri(Görevleri) 8-GeliĢim Dönemi 9-Öğrenme GeliĢim: Organizmanın döllenmeden baģlayarak bedensel, zihinsel, duygusal ve sosyal yönlerden geçirdiği sürekli ve düzenli değiģimdir. GeliĢim bir süreç olarak ortaya çıkar. GeliĢim ileri doğru yapılan kalıcı bir değiģmedir GeliĢme: Büyüme, olgunlaģma, hazır bulunuģluk ve öğrenme etkileģiminin bir ürünüdür GeliĢme hem fiziksel büyümeyi hem de biliģsel ve sosyal bir öğrenme (niceliksel hem de niteliksel) değiģikliğini içine alır. GeliĢim bir süreçtir. GeliĢme ise bir üründür. **DeğiĢme ise iki yönlü bir durumu tanımlamaktadır.olumlu yönde de olumsuz yönde de olabilir. Not: Her geliģim bir değiģimi içerir fakat her değiģim bir geliģimi içermeyebilir. Fakat değiģim geliģimi kapsar Not: BiliĢsel geliģim bir süreçken bu sürecin sonucunda ortaya çıkan analitik düģünme bir üründür. **Fiziksel yapılanma, boy ve kilo artıģı sadece nicelik(sayı-hacim)geliģimi ifade eder. Vücudun boy, kilo ve hacimce artmasıdır. **Büyüme bireylerin fiziksel özellikleri için kullanılmakta ve organizmanın bedensel olarak gösterdiği değiģiklikleri ifade etmektedir. **Bu yönüyle, birey açısından boyun uzaması, kilonun artması, vücudun irileģmesi büyüme kavramı içinde yer almaktadır. ** GeliĢim ve büyüme karıģtırılmamalıdır. Örneğin; kiģinin vücudu büyür, zihni ise geliģmektedir. **Büyüme yaģa bağlı olan değiģikliklerdir. **OlgunlaĢma, bireyin doğuģtan getirdiği donanımlar çerçevesinde, kendisinden beklenen davranıģları yapabilecek düzeye gelmesidir. **** Bedensel büyüme ve geliģmenin beklenen düzeye varması, vücut organlarının kendisinden bekleneni yapabilecek duruma gelmesidir. **Örneğin, bir çocuğun yazı yazmayı öğrenebilmesi için parmaklarının bunu yapabilecek düzeye gelmesi, yürümeye baģlayabilmek için bir çocuğun, kemik ve kaslarının bunu yapabilecek düzeye gelmesi, olgunlaģma ile ilgilidir. Öğrenme yaģantılarından bağımsız olarak oluģur. Kalıtımın etkilediği biyolojik değiģimlerdir. OlgunlaĢma, bireyin doğuģtan getirdiği potansiyelin zamanla ortaya çıkmasıdır. OlgunlaĢma, yaģ ve zekâyı içine alır.. Bebeğin yürüyebilmesi için ayak kasları ve sinir sisteminin koordinasyonunun sağlanması gerekir. OlgunlaĢma sonucu ortaya çıkan davranıģlar(dik durma, yürüme ses çıkarma) öğrenme değildir. **YaĢantılardan bağımsız olarak, kalıtımın etkisiyle geçirdiği biyolojik bir değiģmedir. **Öğrenme yaşantılarından bağımsız, kalıtımsal kodlamanın idare ettiği her bireye özgü değiģimleri içerir. **OlgunlaĢma, kalıtımın etkisiyle organizmanın kendisinden beklenen fonksiyonları yerine getirebilecek seviyeye ulaģmasını sağlayan biyolojik değiģimlerdir. **Örneğin; bir çocuğun el ve parmak kasları yeterli olgunluğa eriģmeden düzgün bir resim yapamaz, ipliği iğneden geçiremez, ayakkabılarını bağlayamaz vb **OlgunlaĢma çevre koģullarından oldukça bağımsız gerçekleģir. Normal Ģartlarda çevre olgunlaģmayı etkilememektedir. Bireyin bulunduğu ortamda uyarıcı yoksunluğu çok fazla söz konusu ise bu durumda çocuğun olgunlaģması olumsuz etkilenebilir, bir miktar gerileme söz konusu olabilir ** Örneğin, sağlıklı bir bebek belli bir olgunluğa eriģtiğinde yürümeye baģlayacaktır, ancak çocuğun yürümesi engellenirse bir süre bu davranıģın gerçekleģmesi gecikecektir. Ancak uygun ortamda çocuk yürümeyi gerçekleģtirecektir **Ayrıca her olgunlaģma geliģim olmakla birlikte, her geliģim bir olgunlaģma değildir. Çünkü geliģim hem biyolojik hem de psikolojik ve sosyolojik bireyin tüm değiģim sürecini içerirken, olgunlaģma sadece genetik kodlamanın idaresinde gerçekleģen biyolojik değiģimlerle sınırlıdır. **OlgunlaĢma kendiliğinden meydana gelen bir süreçtir. Bir meyvenin olgunlaģması için meyvenin çaba göstermesine gerek yoktur. KiĢinin olgunlaģması da benzer bir Ģekilde zamanla meydana gelir. Çocuktan herhangi bir davranıģ istenildiğinde, o davranıģın gereği olan olgunlaģmanın gerçekleģip gerçekleģmediğinin önceden bilinmesi gereklidir SAYFA 11

12 HazırbulunuĢluk HazırbulunuĢluk GeliĢimde Kritik Dönem GeliĢim Ödevleri (Görevleri) HAVĠGHURST **Olgunlaşmayı da içine alan daha geniş kapsamlı bir kavramdır. Herhangi bir davranışın öğrenilmesinde yeterli olgunluk düzeyine ulaşmanın yanında, bazı ön yaşantıların da kazanılmış olması gerekmektedir. **Örneğin çocuklara bölme işlemini öğretmek isteyen bir öğretmen öncelikle çarpma ve çıkarma işlemlerini çocuğa öğretmelidir. Keman çalmayı öğrenecek bir çocuğun kaslarının yeterince olgunlaşması ve bunun yanı sıra keman çalma konusunda bazı ön bilgilere sahip olması hazır bulunuşluğa örnek olarak gösterilebilir.. **Bireyin olgunlaģmasının yanında önceki öğrenmelerin, ilgilerinin, tutumlarının, güdülenmiģlik düzeyinin bir sonucudur. Organizmanın bir davranıģı ve konuyu tam olarak öğrenebilmesi için gerekli geliģme düzeyine ve güdülenme düzeyine eriģmesidir. OlgunlaĢmayı da içine alır KiĢinin olgunlaşma veya öğrenme sonucu belli davranıģları yapmaya hazır oluşudur. Matematik problemini çözmek için dört iģlem becerisi gerekir 6 yaģındaki bir çocuğun okuma yazmayı öğrenebilecek zihinsel düzeye sahip olması ve istekli olması gerekir. YaĢ olarak olgunlaģsalar da öğrenci derse ait biliģsel ve duyuģsal giriģ davranıģlarına sahip değilse öğrenme güçtür. Hazır oluģ, büyüme ve olgunlaģmayı kapsar. **GeliĢimde belli davranıģların ya da yeteneklerin kazanılması gereken belli dönemler vardır. ġayet ilgili davranıģ bu dönemde kazanılamaz ise daha sonraki geliģim dönemlerinde telafi edilemez. **Dil geliģimi için ay arası kritik dönem olarak kabul edilir. Bu görüģe göre hiç kimse ikinci bir lisana (sonradan öğrenilen lisan) anadili kadar hakim olamaz. **GeliĢimde kritik dönem görüģüne göre; dil geliģimi, duygusal geliģim, sosyal geliģim, cinsel geliģim için kritik dönemler vardır. Kritik dönemde uygun uyarıcı ve uygun model değiģkenleri önemli rol oynar. **Kritik dönem, GeliĢim açısından önemli zaman dilimleridir. Çocukların bazı geliģim dönemlerinde ve yaģlarda belli tür öğrenmelere karģı yüksek duyarlılık gösterme eğiliminde oldukları dönemlerdir. **Her davranışın öğrenilmesi için gerekli olan zamanı gösterir. Bu davranışlar gerekli dönemlerde kazanılmaz ise, sonraki dönemde çok zor kazanılır ve sorunlar yaşanır. Bireyler bu dönemde belirli öğrenmelere ve çevresel etkilere karģı aģırı duyarlık gösterirler. **1800 lü yıllarda Fransa da dağda hayvanlar tarafından büyütülmüģ 10 yaģlarındaki çocuk, dört ayak üzerinde yürümekte ve konuģamamaktaydı. 5 yıllık bir uğraģı sonunda sadece birkaç basit kelime öğretile bilmiģtir. Bu durum kritik dönem ile açıklanabilir. **GeliĢim görevi; her geliģim döneminde bireyden gerçekleģtirmesi beklenilen davranıģ değiģimleridir. Her dönemde beklenen belli davranıģlar vardır. **Bu kavramı ilk defa HAVĠGHURST kullanmıģtır. **GeliĢim görevi, kiģinin içinde bulunduğu yaģam döneminde baģarması gereken görevleri, kazanması gereken bazı özellikleri, geliģtirmesi gereken davranıģları ifade eder. **Bireyin yaģamındaki belli bir dönemde ortaya çıkan, baģarıyla elde edildiğinde, daha sonraki görevlerde (yaģantılarda) baģarıya ve mutluluğa götüren, baģarılmadığı durumlarda ise mutsuzluğa ve toplumun hoģ görmemesine ve sonraki görevlerde (yaģantılarda) zorluklara neden olan görevdir. GeliĢim Görevlerinin Kuralları: HAVĠGHURST -Bireysel büyüme ve geliģme süreklidir. -Bireysel büyüme, belirleme amacıyla dönemlere ayrılır. -Her dönemdeki (evredeki) bireyler sahip oldukları genel özelliklerle nitelendirilebilirler. -Belli kültürdeki bireylerin çoğu benzer geliģim evrelerinden geçerler. -Toplum bireylerden bazı taleplerde bulunur. -Birey Ģimdiki davranıģını değiģtirme talebiyle karģılaģtığı ve yeni bilgiler edindiği sürece geliģim krizleri ortaya çıkar. -GeliĢim krizlerini karģılar ve çözerken kiģi olgunluğun bir geliģim evresinden diğerine geçer. -Görev bir evrede saf bir biçimde ortaya çıkar. -GeliĢim krizlerini çözme hazırlığı, çözülmesi gereken dönemden önceki dönemde ortaya çıkar ve olgunlaģır. SAYFA 12

13 GeliĢim Ödevleri (Görevleri) HAVĠGHURST GeliĢim Ödevleri (Görevleri) HAVĠGHURST GeliĢim Ödevleri (Görevleri) HAVĠGHURST -KiĢi kararlarını gözden geçirmek durumunda kalırsa, bir geliģim görevi, daha sonraki bir dönemde biraz daha farklı olarak ortaya çıkabilir. -Kriz (görev), birey diğer geliģim görevine geçmeden baģarı ile çözülmelidir. Önemli Noktalar: *Her birey, bir geliģim görevine Kendine Göre bir anlam yüklemektedir. *Bireyler, geliģim görevlerine genel yaklaģım olarak ta Bireysel Farklılıklar gösterirler. *GeliĢim görevleri bir araya gelerek bir örüntü oluģtururlar. *GeliĢim görevleri her birey için ortak bir özellik olsa da, aģılması, anlamlandırılması, özellikleri ve yaģantıları ve elde edinilen baģarı açısından son derece bireyseldir. *GeliĢim görevleri, KiĢinin Ona Yüklediği Anlamlar doğrultusunda yaģanır. Bu açıdan üç önemli faktör vardır: Fiziksel OlgunlaĢma, Toplumsal Beklentiler, KiĢisel Değerler. *GeliĢim dönemlerindeki bireyin geçirdiği yaģantılar, bireyin kendisinden geliģim görevlerini bekleyen Topluma ve sosyal çevresine ve insanlara karģı olan yaklaģımlarını, bakıģ açısını olumlu-olumsuz etkilemektedir. YaĢam Dönemleri ve GeliĢim Görevleri Modeli Bebeklik 0-2 YaĢ Arası -Dili kullanmaya baģlama ( 2 YaĢın sonunda 3 kelimeden oluģan cümle kurabilirler) -Yürümeyi öğrenme -Katı yiyecekleri çiğneyebilme -Bedenini diğer nesnelerden ayırt etme -Tuvalet alıģkanlığı alıģtırmalarının baģlaması -Solunum ve sindirim sisteminin düzenli hale gelmesi -Gece ve gündüz uykusunun düzenli hale gelmesi -Sosyal çevresindeki bireylerle iliģki kurabilme(baba, anne dayı gibi kiģileri tanıma) Ġlk Çocukluk-Oyun Dönemi 2-6 YaĢ Arası. -Çevresindeki bireylere iliģkin duyguları fark etme, -Okuma yazma ve temel okul becerilerine hazır hale gelme. -Cinsiyet farklılıklarını öğrenme, (Buradaki farklılıklar Ģekil itibariyledir-bayanlar uzun saçlı erkekler kısa saçlı gibi). -Sosyal ve fiziksel gerçekliği tanımlamak için kavramlar oluģturma-dili öğrenme -Akranlarıyla iliģkinin baģlaması -Öz-bakım becerilerinin bağımsızlığına ulaģma.( Yeme-içme ayakkabısını bağlama) -Beden Artıklarının Atılmasını Kontrol Etmeyi Öğrenme, -Tuvalet eğitimini tamamlamıģ olmak -Cinsiyet Farklılığını ve Cinsiyeti TeĢhir Etmemeyi Öğrenme, -Doğru ile YanlıĢı Ayırma ve vicdan GeliĢimine BaĢlama. -KonuĢmanın tamamen anlaģılır hale gelmesi Son Çocukluk-Okul Dönemi 7-11 YaĢ Arası. -Gündelik Oyunlar Ġçin Gerekli Fiziksel Becerileri Öğrenme. -Büyüyen Bir Organizma Olarak Kendine KarĢı Yararlı Bir Tutum OluĢturma. -YaĢıtlarıyla Geçinmeyi Öğrenme. Hemcinsleriyle daha belirgin. -Uygun Erkeksi veya Kadınsı Sosyal Rolü Öğrenme, Mesela ben erkeğim pembe giymem -Okuma, Yazma ve Hesap ile Ġlgili Temel Becerileri Öğrenme, -Gündelik YaĢam Ġçin Gerekli Kavramları GeliĢtirme, -Vicdan, Ahlak ve Değerler Sistemi GeliĢtirme, -KiĢisel Bağımsızlığa UlaĢma, Banyo yapabilme, okula gidip gelme -Sosyal Grup ve Kurumlara KarĢı Tutum GeliĢtirme. Ergenlik YaĢ Arası. -Her Ġki Cins YaĢıtlarıyla Yeni ve Daha Olgun ĠliĢkilere EriĢme. -Erkeksi veya Kadınsı Role EriĢme. -Bedenini Kabul Etme ve Etkili Biçimde Kullanma.(Bedenin hızla değiģimini kabul etme) -Ana-Baba ve Diğer Bireylerden Bağımsızlığa UlaĢma. -Evlilik ve Aile Hayatına Hazırlanma. -Bir Meslek Ġçin Hazırlanma. -Bir mesleğe yönelme -Bir Değerler Sistemi ve Ahlak Sistemi Edinme. -Toplumsal Açıdan Sorumlu DavranıĢı Ġsteme ve Kazanma. -YetiĢkin bir kadın ya da erkek kimliğine sahip olma(üreme olgunluğu) Gerektiğinde iki cinse ait davranıģları yapabilme (androjeni kimlik-kadınların Ģoför erkelerin kuaför olması gibi) SAYFA 13

14 GeliĢim Ödevleri (Görevleri) HAVĠGHURST GeliĢim Dönemi Öğrenme Genç YetiĢkinlik YaĢ Arası. -EĢ Seçimi-Evlenme -EĢiyle YaĢamayı Öğrenme. -Bir Aile Kurma. -Çocuk YetiĢtirme. -Ev Ġdare Etme (-yi öğrenme). -Bir ĠĢe Girme/BaĢlama-meslek edinme -VatandaĢlı Sorumluluklarını Üstlenme. -Topluma Uyumlu Bir Sosyal Grup Kurma/Bulma. -Ev idare etme YetiĢkinlik 30-59YaĢlar -YetiĢkin VatandaĢlı ve Toplumsal Sorumluluğa EriĢme, -Yeni KuĢaklara Rehberlik Etme -Ekonomik Bir YaĢam Standardı Kurma ve Sürdürme, -Çocuklarının Sorumlu yetiģkin Olmalarına Yardım Etme, -YetiĢkin BoĢ Zaman Etkinliklerini GeliĢtirme, -Kendini Bir KiĢi Olarak EĢiyle ĠliĢkilendirme (kendini eģiyle birlikte ele almak) -Orta YaĢın Fizyolojik DeğiĢikliklerini Kabul Etme. YaĢlılık 60+ -Azalan Fiziksel Güç ve Sağlığına Uyum Yapma. -Emeklilik ve Azalan Gelire Uyum Yapma. -EĢin Ölümüne Uyum Sağlama. -YaĢ Gurubu ile Açık bir Yakınlık Kurma. -Toplumsal ve VatandaĢlık Yükümlülüklerini Yerine Getirme. -Doyurucu Fiziksel YaĢam Düzenlemesi OluĢturma. Önemli Not: GeliĢim görevi, kiģinin içinde bulunduğu yaģam döneminde baģarmak durumunda olduğu becerileri ve kazanmak durumunda olduğu davranıģları ifade eder. **Belli bir yaģam döneminin geliģim görevleri fiziksel olgunlaģma, toplumsal beklentiler ve kiģisel değerlerin etkisi altında belirlenir. **GeliĢim dönemi kavramı ÖZNEL-KĠġĠSEL-ĠDĠYOGRAFĠK(Bireysel farklılıkları ifade eder) **KiĢiler değer yargılarına beklentilerine ve ilgilerine göre geliģim görevi seçer. GELĠġĠM GÖREVLERĠ OlgunlaĢma Toplumsal Beklentiler KiĢisel Değer Ve Beklentiler ETKĠSĠ ALTINDADIR **GeliĢim Dönemi: Bireyin döllenmeden baģlayıp yaģamının sonuna kadar devam eden geliģim süreci içerisinde, değiģik zaman dilimleri içinde belirli özelliklerinin ön plana çıktığı gözlenir. Bu Ģekilde belirli özelliklerin öne çıktığı geliģim aģamaları dönem olarak adlandırılmaktadır. **GeliĢim dönemlerini sırasıyla, doğum öncesi, bebeklik, çocukluk, ergenlik, yetiģkinlik, yaģlılık dönemi olarak sınıflandırılabilir **Tekrar veya yaģantı sonucu meydana gelen kalıcı izli davranıģ değiģikliğine denir. Büyüme, olgunlaģma, hazır bulunuģluk sonucunda öğrenme gerçekleģir. OlgunlaĢma, öğrenmenin önkoģuludur. OlgunlaĢma, kendiliğinden meydana gelirken; öğrenme için çevre ile etkileşime geçmek ve yaşantılar geçirmek gerekir. YaĢantı ürünü olmayan davranıģlar ve geçici davranıģlar öğrenme değildirler. (büyüme, olgunlaģma, yorgunluk, ilaç, alkol, hastalık) **OlgunlaĢma bir anlamda öğrenmenin önkoģuludur. OlgunlaĢma kalıtımsal özellik taģır. **Birçok psikomotor davranıģın yapılması olgunlaģmaya bağlıdır. OlgunlaĢma, kiģinin doğuģtan getirmiģ olduğu potansiyelin zaman içinde ortaya çıkmasını ifade eder. Hazır bulunuģluk, OlgunlaĢma ve öğrenme etkileģiminin bir sonucudur. Buradaki öğrenme bireyin önceki öğrenmelerini ifade eder. SAYFA 14

15 ÖNEMLİ İPUÇLARI Gelişme *Ürün sonuç Kritik Dönem **Bir beceri yada davranışın kazanılması gerektiği zaman dilimi-ilgili davranış ve beceriyi almaya en açık olunan dönem Büyüme *Boy kilo hacim artışı Kalıtım *Doğuştanlık-DNA-genler Gelişim *Süreç-olumlu yönde ilerleme Tarihsel Zaman **Sınırlı zaman dilimi-gelişim üzerindeki zamanın etkisini vurgular. Hazırbulunuşluk *Davranış için hazır olma, ön bilgiler, ilgi tutum, istek Olgunlaşma *Zamana bağlı olarak kendiliğinden olma-biyolojik gelişme-kalıtıma bağlı çevre etkilerinden ve öğrenmelerden bağımsız GELĠġĠMĠN TEMEL ĠLKELERĠ 1. GeliĢim belirli bir sıra izler: Ġnsanın gerek fiziki, gerek psikolojik olsun belli görev ve becerilerinin geliģimi yine belli bir sıraya göre olur. ÖRNEK: Ġlk yaģta çocuk önce oturmasını, sonra emeklemesini, daha sonra ayağa kalkıp yürümesini ve koģmasını öğrenir. **Yani çocuk, bir geliģim devresinin gerektirdiği olgunluğa eriģtikten sonra ancak gelecek evrenin görevlerini yapabilir. 2. GeliĢim, baģtan aģağı ve içten dıģa doğru bir yön izler: **Döllenmeden sonra embriyo döneminden fetüse geçiģte ilk geliģen kısım beyin (merkezi sinir sistemi)dir. Daha sonra omurilik ve iç organlar oluģur. **Bu düzen doğumdan sonra da devam eder. Yeni doğan bebekte beynin geliģimi tamamlanmıģtır. Sadece beyin hücrelerinde bir miktar büyüme olur ve yeni sinirsel bağlar oluģur. Yeni doğan bebekler boyun kaslarını kontrol edebilirler (birinci ayın sonunda). Daha sonraki aylarda oturabilirler (gövdeyi dik tutan kasların geliģimi). Bacaklardaki uzun kasların ve ayak kaslarının olgunlaģması daha sonra gerçekleģir. GeliĢimde Belli bir yönelim vardır: Gelişim, baştan ayağa doğrudur. Gelişim, merkezden dışa doğru bir yön izler. Gelişim genelden özele doğrudur. **Doğum öncesi dönemden itibaren öncelikle baģ, daha sonra da sırasıyla gövde, kol ve bacaklar geliģir. Ayrıca, öncelikle iç organların ve sonra da giderek dıģa doğru bedenin geliģimi gerçekleģir. ** Çocuklar önce tüm vücuduyla hareket eder, yani büyük kaslarını kullanır, daha sonra giderek daha özen gerektirecek becerileri baģarabilecekleri ince motor kaslarını kullanır hale gelirler. ÖRNEK: Bebek uzağındaki bir nesneyi almak istediğinde önce tüm vücuduyla hareket eder, zamanla sadece kolunu uzatarak hedefine ulaģabilir hale gelir. ** Anne karnındaki bebeğin, önce baģı geliģir. BaĢın büyüklüğü, anne karnında vücudun yarısı kadar, doğumdan sonra ise vücudun 1/4 ü kadardır. Bebek önce baģını hareket ettirme becerisini, sonra sırasıyla gövde ve bacak kontrolünü kazanır. 3. GeliĢim bir süreçtir: Ġnsan, yaģadığı sürece geliģmeye devam eder. **Bu süreklilik içindeki değiģmeler belirli bir sıra içinde oluģur. Ancak geliģmeyi oluģturan değiģiklikler kesintisiz olarak devam eder. GeliĢimle belli bir doğrultuya yönelmiģ ve günlük gözlemlerimizle izlenemeyecek kadar ufak değiģiklikler meydana gelir. ** GeliĢim yaģam boyu devam eder ve belirli aģamalarla birikimli olarak oluģur. Her dönem bir önceki dönem üzerine kurulur ve kendisinden sonraki döneme de ön koģul oluģturur. 4. GeliĢim hem kalıtım hem de çevrenin etkileģimi sonucunda ortaya çıkar: GeliĢim bireyin sahip olduğu kalıtım özellikleri üzerine içerisinde bulunduğu çevrenin koyduğu özellikleri birleģiminden oluģur. 5. GeliĢim alanları farklı dönemlerde farklı geliģim hızı gösterir: Doğum öncesinde fiziki geliģim çok hızlıdır. Aynı Ģekilde nörolojik geliģim de bu dönemde aģağı yukarı tamamlanır. Doğumdan sonraki ilk yıllarda beden hacim ve ağırlık olarak hızlı bir artıģ gösterir yaģlar arasında büyüme daha önceki dönemlere göre çok yavaģtır. Diğer yandan 2-6 yaģ arasında dil geliģiminde diğer dönemlere göre önemli hızlanma görülür. **Gelişim nöbetleşe devam eder. DeğiĢik dönemlerde değiģik geliģim alanları öne geçebilir. ÖRNEK: Çocuğun dil geliģimi açısından konuģmasının hızlandığı bir dönemde, yürümeye baģlamasıyla konuģmasında bir duraksama gözlenir. Bir geliģim alanının hızlandığı dönemde diğerleri duraklama gösterebilir. GeliĢimin ilk yıllarında fiziksel özellikler hızlı geliģirken, sonraki yıllarda zihinsel geliģim hızlanabilir. SAYFA 15 SAYFA 15

16 6. GeliĢim hızı her dönemde farklıdır: **Yapılan incelemelere göre, geliģimin en hızlı olduğu dönem hayatın ilk yıllarıdır. **Döllenme sonucu meydana gelen organizma, hayatı boyunca kazanacağı boyun ¼ ünü doğuma kadar gerçekleģtirir. Dokuz ayda 3-3,5 kilo ağırlığa ulaģır. Çocuk doğumdan sonraki ilk yıllarda da çok hızlı bir geliģim içindedir. GeliĢmenin bazı dönemlerde hızlandığı ve sonra yeniden yavaģladığı olur. **Bebeklik dönemindeki geliģim hızı ergenlik döneminden hızlıdır 7. GeliĢimde bireysel farklılıklar vardır: **Her çocuk farklı kalıtımsal özelliklere ve farklı çevre koģularına (beslenme, barınma, ilaç vb) sahiptir. Bu nedenle de geliģimin her çocukta aynı anda ve aynı düzeyde olması beklenemez. Her ikisi de 6 yaģında olan çocukların farklı fiziksel, zihinsel özelliklere sahip olduğu görülebilir ** GeliĢim, hem kalıtımın hem de çevrenin etkileģimiyle gerçekleģtiği göz önüne alınırsa, her bireyin geliģiminde de farklılıkların ortaya çıkması gerçeği kaçınılmazdır. Her bireyin geliģim özellikleri kendine özgüdür ve tektir. 8. GeliĢimde kritik dönemler vardır: **GeliĢimde bazı dönemler belli bir özelliğin kazanılması için önemlidir. Bu kritik dönemde kazanılan davranıģ bireyin bir sonraki döneme daha baģarılı bir Ģekilde girmesine yardım eder. 9. Farklı geliģim alanları birbirleriyle iliģkilidir: **Farklı geliģim alanları kavramıyla, fiziksel, zihin-sel, sosyal v.b. geliģim alanları kastedilmektedir. Bu alanlar birbirlerini etkilemektedir. Örneğin zihinsel geliģimi yavaģ olan bir çocuğun bu durumu onun sosyal geliģiminin de geri kalmasına yol açar. **GeliĢim bir bütündür: GeliĢim alanları birbirlerini etkilerler. GeliĢim alanlarından birinde yaģanan bir olumsuzluk diğer alanları etkiler. Çocuğun dil geliģimi, sosyal ve biliģsel geliģimini etkiler. GELİŞİMİN TEMEL İLKELERİ 1. GeliĢim süreklilik gösterir 2. GeliĢim dönemler halinde betimlenebilir 3. GeliĢim düzenli bir sırayı izler 4. GeliĢimin hızı evrelere göre değiģir 5. GeliĢim baģtan ayağa, içten dıģa, merkezi bölgelerden uzaktaki organlar yönünde ve genelden özele doğru gerçekleģir 6. GeliĢimde bireysel ayrılıklar vardır 7. YaĢamın değiģik dönemlerinde farklı türden geliģeler önem kazanır 8. GeliĢim hem kalıtımdan, hem de çevreden etkilenir 9. GeliĢim, organizmanın çeģitli kısımları için farklı oran ve hızlarda gerçekleģir 10. GeliĢim alanları birbirleriyle iliģkilidir. GELĠġĠM ĠLKELERĠ 1. GeliĢim Süreklidir. 2. GeliĢim Hızı Dönemlere Göre DeğiĢir. Örneğin bebeklik çağındaki geliģim ergenlik çağındaki geliģime göre daha yüksektir. 3. GeliĢim Belli Bir Sıra Ġzler. Ġnsan geliģiminde basitten karmaģığa doğru bir yönelim söz konusudur. 4. GeliĢimde Belli bir Yönelim Vardır. -- Coudal Yönlenme: GeliĢmenin baģtan ayağa doğru bir sıra izlemesi. (Önce baģ daha sonra aģağıya doğru diğer organlar geliģirler) --Proksimodistal Yönlenme: GeliĢmenin merkezden dıģarıya doğru bir yön izlemesi. Örneğin önce omuz kasları sonra kol kasları geliģir. 5. GeliĢimin ÇeĢitli Yönleri EtkileĢim Ġçindedir. Örneğin çocuğun dil geliģimi sosyal geliģimini, zihinsel geliģimi duygusal geliģimini etkiler. 6. GeliĢim Hem Ġç (Genetik Yapı) Hem de DıĢ Faktörlerin (Kültürel, Sosyal, Çevresel Etkenler) Etkisi Altındadır. Genetik yapı daha çok bedensel yapı ve zekâ üzerinde etkilidir. DıĢ faktörler ise konuģulan dil, alıģkanlıklar, arkadaģlık iliģkiler, cinsiyet rolleri, vb. etkinlikler üzerinde etkilidir.) SAYFA 16

17 A. Kalıtım B. Çevre C. Kritik Dönem D. Tarihsel Zaman Kalıtım Kalıtım Kalıtım GELĠġĠMĠ ETKĠLEYEN FAKTÖRLER **Anne babadan genetik yolla geçen özelliklerdir. Cinsiyet, göz rengi, zekâ kapasitesi, fiziksel özellikler, yaratıcılık ve düģünme kapasitesi, KALITIM: Bireye anne ve babadan genetik yollarla (genotip) geçen özel yetenek ve özelliklerdir. -Cinsiyet, -Göz rengi, -Zekâ kapasitesi, -Fiziksel özellikler, -Yaratıcılık ve düģünme kapasitesi, -Bazı kiģilik özellikleri. **Annenin yumurta hücresi ile babanın sperm hücresi birleģerek Zigot u (46 kromozom) oluģturur. **Yumurta ve spermde 23er kromozom bulunur. Anneden gelen 23 babadan gelen 23 kromozom birleģerek 46 kromozom ile yeni bir canlı oluģur. **Her kromozomda 20 bin adet gen bulunur ve genetik özelliklerin kodlandığı DNA lar burada bulunur. Baskın genler, kendi özelliklerini Dölüte geçirir. **Anne-Babadan çocuğa kalıtım yolu ile geçen yapıya Genotip denir. **Bu yapının dıģarıdan gözlenebilen Ģekline ise Fenotip denir. Yani kalıtsal bir özelliğin, bireyde kendisini göstermesidir. ÖRNEK: Bireyin boy uzunluk geni Genotip tir. Bireyin spor, beslenme, bakımı ile boyunun genotipsel özelliğine kadar uzayabilmesi Fenotip tir. Dikkat: Fenotip çevre etkisini ifade eder. **Bütün kalıtımsal özelliklerle ilgili kodlar DNA dadır. Yüzlerce yumurta ve spermden sadece bir tanesi döllendiğinden dolayı aynı anne ve babadan farklı özellikte çocuklar doğar. **Annenin cinsiyet kromozomu X, babanın cinsiyet kromozomu X ve Y dir. DiĢinin (X) i erkeğin (Y) kromozomu birleģince (XY) kromozomlu erkek, diģinin (X) i erkeğin (X) i birleģince (XX) kromozomlu kız birey oluģur. **Genotip ve Fenotip canlının kalıtımsal yapısını tanımlar. Genotip canlının ana babasından kalıtımla sahip olduğu genetik kodlamaların genelidir. Fenotip kiģinin genotip inin göstergesidir. KALITIM: Bireyin genler yoluyla anne-babasından aldığı özeliklerdir. Bunlar; cinsiyet, göz rengi, zekâ kapasitesi, fiziksel özellikler(boy, ten rengi, saç rengi ve biçimi),yaratıcılık ve düşünme kapasitesi, yakalanacağı hastalıkların bir kısmı, problem çözme becerileridir. **Genler baskın ve çekinik olmak üzere 2 türlüdür. Baskın genler özelliklerini dölüte geçirir. Anne babadan çocuğa kalıtım yoluyla geçen yapıya Genotip denir. Fenotip ise bu genetik yapının dışarıdan gözlenebilen şeklidir. Zeka ve bedensel özellikler büyük oranda genotiple belirlenir. Fenotip çevre tarafından etkilenir. Örnegin; zekânın sınırları Genotip tarafından belirlenir. Ancak gözlenen zeka, gerek rahim içindeki çevre, gerek doğum sırasındaki olaylar, gerekse doğum sırasındaki çevre tarafından belirlenir. **Bununla birlikte çocuğun göz rengi kesin olarak genotiptir. **Özel sebepler dolayısıyla Fenotip Genotip e uymayabilir buna Hipomorfizm denir. **Anne ve babadan gelen kromozomlardan( 23 er tane) sadece birer tanesi cinsiyetle ilgilidir. -Cinsiyetle ilgili olanlar: GONOZOM -Cinsiyetle ilgili olmayanlar: OTOZOM olarak adlandırılır. ĠKĠZLER: MONOZİGOTİK: Tek bir yumurta tek bir sperm tarafından döllenir. Yumurta her biri aynı genetik koda sahip iki ayrı fetüs olarak ortaya çıkar. ÖzdeĢ ikizler DİZİGOTİK: Ġki farklı yumurta iki farklı sperm tarafından döllenir. Farklı genetik kodlarda iki ayrı fetüs meydana gelir. Sıradan 2 ayrı kardeģ gibi-çift yumurta ikizleri YARI ÖZDEŞ İKİZLER: Bir yumurta ikiye bölünür ve ayrı spermler tarafından döllenir Sayfa 17

18 Çevre Çevre Kritik Dönem Kritik Dönem **Çevre bir anlamda içinde yaģadığımız ortamdır. Çevrenin etkisi döllenmeden itibaren baģlar. Bazı fiziksel görünüm özellikleri, zekânın kullanım oranı, eğitim düzeyi, bazı kiģilik ve karakter özellikleri çevre etkileģimi sonucu ortaya çıkar. Çevrenin bireyin geliģimi üzerindeki etkileri değiģik boyutlardadır; Doğum öncesi etkiler Doğum sırasındaki etkiler Doğum sonrasındaki etkiler Ana babanın yetiştirme tarzı ve tutumları Aile parçalanması Hormonlar Ailede kaçıncı çocuk olduğu vb. Doğum öncesi evre: Anne karnında geçen süredeki dış etkilenmeleri kapsar. Annenin kullandığı ilaçlar ya da zararlı alışkanlıklar bu evrede etkilidir. Annenin yaģı, beslenmesi, kan grubu, zararlı alıģkanlıkları, hamilelikte geçirdiği hastalıklar, radyasyon. Doğum sırasında: Göbek kordonunun bebeğin boynuna dolanması, uzman olmayanların bilinçsiz müdahaleleri gibi doğum sırasında yaşanan olumsuzlukları kapsar. Erken-Geç doğum, Sağlıksız ortam, Doğum sırasındaki olaylar. Doğum sonrası: Beslenme düzeni, hastalık ve kazalar, aşılanma düzeni, aile düzeni, eğitim olanakları, kitle iletişim araçları, arkadaş çevresi gibi yaşam koşullarını içeren dönemdir. Bebeğin ve Annenin beslenmesi, Bebeklik hastalıkları, iklim, KardeĢ sayısı, Kazalar, aldığı Eğitim, Anne-Babanın çocuk yetiģtirme tarzı, Kitle iletiģim araçları, Ailesel ve sosyal koģullar, Ekonomik ve kültürel koģullar Çevre ile kazanılan bazı özellikler Ģunlardır: -Bazı fiziksel görünüm özellikleri, -Zekânın kullanım oranı, -Dil geliģimi, -YetiĢme tarzı, -Eğitim düzeyi, -AlıĢkanlıklar, tavırlar ve sosyal davranıģlar, -Bazı kiģilik ve karakter özellikleri. Her davranıģın bireylerce kazanılması gereken dönemleri bulunur. Eğer bu davranıģlar ilgili oldukları dönemde (yaģta) kazanılmazsa sonraki dönemlerde kazanılmasında güçlükler görülür. Çocukların bazı geliģim dönemlerinde bazı tür öğrenmelere karģı duyarlılık gösterdikleri, çevre etkilerine karģı daha duyarlı oldukları. Düzenlenen öğrenme yaģantılarını diğer dönemlerden daha hızlı kazandıkları döneme kritik dönem denir. KRĠTĠK DÖNEM: Belirli zaman dilimlerinde, belirli özellikler ortaya çıkar. Belirli özelliklerin öne çıktığı bu geliģim aģamalarına Dönem denir. Kritik Dönem, ilgili davranıģların kazanılması gereken, kazanılmadığında telafisi çok zor olan geliģim dönemidir. Burada en önemli nokta Zamanlama dır. Bireye yaşamlarının belirli zamanlarında öğrenme fırsatı sağlanmadıysa gelişim ya yavaşlayabilir ya da tamamen durabilir. Kritik Dönemlerde, organizma çevre uyaranlara karşı daha duyarlı olmaktadırlar. Kritik dönemin en temel özelliği, çevresel uyarıcı ve olayların çocuğun gelişim ve öğrenme süreci üzerinde etkisi büyüktür. Kazanılması gereken dönemlerden kazanılmayan yaşantıların telafisi olmamakta ya da çok zor olmaktadır. ÖRNEK: Bireyin Okuma-Yazma öğrenmesindeki kritik dönem 6 yaģ civarıdır. Bu yaģlarda öğrenilemeyen bu yaģantının telafisi ileride daha da zor olmaktadır. ÖRNEK: Doğumunun ilk 6 ayında kendisine sevecen, sıcak ve ilgili davranılmayan bebekler, okul yıllarında sosyal iliģkilerinde zayıf olmaktadır. Yine aynı Ģekilde ikinci bir Dil öğrenmenin en uygun olduğu yaģ dilimi ise 6-11 yaģları arasıdır. Sayfa 18

19 Tarihsel zaman: Gelişim döneminde ortaya çıkan yenilikler ve değişimlerdir. Savaş, internet, cep telefonu kullanımı, deprem korkusu vs. Örnek; günümüzde ergenler arasında bilgisayar, cep telefonu, internet kullanımı giderek yaygınlaşmaktadır. Çocukların çoğunluğu artık anaokuluna gitmektedir. Zaman (Tarihsel Zaman): GeliĢim döneminde kalıtım ve çevrenin özellikleri ile birlikte yeniliklerin ve değiģimlerin oluģturduğu zaman bölümüdür. GeliĢimi etkileyen en önemli faktörlerdendir. Mesela KuĢak ÇatıĢması denen olgu buna bağlıdır. Türkiye de 1980 yılında 20li yaģlarında olan bir kiģi ile 1980 yılında doğmuģ olan bir kiģi, yaģantılarından aynı yaģlarda olduklar dönemlerde farklı yapılarda olacaklardır. Çünkü 1980 yılında 20 yaģındaki kimse 1980 darbesini görmüģ ve yaģamıģ olacak, yaģantılarına yeni ve farklı bilgi ve deneyimler eklemiģ olacak, bilgileri ve öğrenmeleri ona göre farklı bir Ģekilde ĢekillenmiĢ olacaktır. Bunu yaģamayan bir kimse yani 1980 yılında sonra doğmuģ bir kimse ise uygulanan politikalar gereğince Popüler Kültürle yetiģmiģ bir kimse olacak ve daha sıradan bir yapı gösterecektir. **Tarihsel Zaman aynı zamanda Teknolojik GeliĢmeler Siyasi Olaylar Kültürel GeliĢmeler açısından büyük önem taģımaktadır. Kritik Dönem Ġle Ġlgili ÖRNEKLER **1800 yıllarında Fransa nın güneyindeki ormanlık bölgede bulunan yaģlarındaki Aveyron un vahģi çocuğu Victor bulunduğunda hiçbir dili bilmez ve konuģamaz haldeydi. Yürümüyor ve dört ayak üzerinde gidiyordu. Bir Ģeye uzun süre dikkat edemiyordu. Ġnsanlardan korkuyordu. BeĢ yıllık bir eğitimden sonra birkaç kelime ve isimden baģka bir Ģey söyleyemedi. Ġnsanlarla iliģki kurmayı da öğrenemedi. Çünkü Victor, bu özellikleri kazanabilmesi için yaģaması gerekli olan yaģantıları edinebileceği Kritik Dönemlerde yaģamamıģtı. **Yine buna benzer bir vaka 1970li yıllarda Los Angeles te görülmüģ ve bir bodrumda yaģayan Genie, Viktor a göre daha iyi dil öğrenmiģse de hiçbir zaman normal düzeye çıkamamıģtır. **Sinema dan ÖRNEK -Türkiye de Hanzo adı ile çekilmiģ olan ve baģrollerini Kemal Sunal, Adile NaĢit ve Meral Zeren in oynadığı film son derece yararlıdır. ANNE BABA TUTUMLARI VE KĠġĠLĠK ÜZERĠNDEKĠ ETKĠLERĠ OTORĠTER-BASKICI ANNE BABA TUTUMLARI **Bütün kontrol anne ve babadadır. Çoğunlukla anlayıģsız, hoģgörüsüz, katı ve baskıcı bir tutum içindedirler. Çocuğun davranıģları katı standartlarla değerlendirilir, hata ve yanlıģ yapma hakkı yoktur. Çocuktan kurallara sorgulamadan uyması beklenir, evde her Ģey kurallara ve saatlere bağlıdır. En basit hata cezalandırılır **Yaptırım gücü anne babadadır. Anne baba isteklerinden ödün vermez çünkü onlar hep haklıdır. **Baskıcı ve otoriter ailenin verdiği eğitimde ceza verici bir yaklaģım vardır. Aile cezayı iyi bir ders olsun, bir daha hata yapmasın mantığı ile verilir ve bu cezalar genelde çocuğa göre ağır cezalardır. Otoriter bir ailede yetiģen çocukların özellikleri - Stresli, tedirgin çocuklardır - Kendine olan güveni hemen hemen yok gibidir - Sessiz çekingen baģkalarının etkisinde kolayca kalabilen çocuklardır - Sürekli eleģtirildiği için aģağılık duygusu geliģtirebilir - DıĢtan denetimlidirler. Kendi baģlarına karar veremezler dıģarıdan birilerinin onu yönlendirmesini beklerler. SERBEST-ĠZĠN VERĠCĠ ġimartici ANNE BABA TUTUMLARI ** Anne babanın çocuğa egemen olma ve onun üzerinde baskı kurma eğilimi yerine, çocuğun baģına buyruk yetiģmesi, dilediğince davranması ve çocuğun üzerinde aile denetiminin olmaması vardır. Çocuğun aģırı hareket ve davranıģ serbestliği vardır. Aile içinde çocuğun hakları sınırsızdır **Aile doğruyu ve yanlıģı çocuğunun yaparak yaģayarak öğrenmesini ister, çocuğa neyi yapması veya neyi yapmaması konusunda bilgi verilmez. **Anne baba çocuğun yanlıģ davranıģlarını görmekte ama iyi bir eğitim baskıcı değil, özgür olmalıdır düģüncesi ağırlıkta olduğu için çocuğa sınırsız özgürlük tanınmaktadır. ** Kural tanımayan bu çocuklar okullardaki kurallarla karģı karģıya kalınca hayal kırıklığına uğramaktadırlar. **Her ortamda istediklerini elde ettikleri için doyumsuzdurlar. Anne babanın bu serbest tutumları ev içinde geçerli olduğu gibi ev dıģında da geçerlidir. Serbest tutumda anne babanın görevi çocuklarına hizmet etmek, onları mutlu etmektir. Çocukları mutlu olsun diye tüm isteklerine kayıtsız Ģartsız uyarlar. **Bırak ver de ağlamasın, siz hiç çocuk olmadınız mı? Bu tip anne babalar kendi yaģamadıklarını çocuklarının yaģamasını isterler. Serbest-izin verici tutumla yetiģen çocukların özellikleri - Devamlı birilerinden hizmet beklerler - Her isteklerinin yapılmasını beklerler - Okuldaki kurallarla karģı karģıya kaldıklarında hayal kırıklığına uğrarlar - Diğerlerinin dikkatini çekmeye çalıģırlar - Bencil ve saygısızdırlar - Ġstekleri buyruk niteliği taģımaktadır - Toplumun vermediği hakları kendilerine tanımaya çalıģırlar SAYFA 19 Tarihsel Zaman

20 AġIRI KORUYUCU ANNE-BABA TUTUMLARI **Koruyucu tutum daha çok anne ve çocuk arasında gözlenir. Her türlü kararı çocuk yerine aile alır. **Geç kavuģulan, aģırı istenilen, tek çocuk, tek erkek veya kız çocuk gibi çocuklar genellikle abartılmıģ sevginin odak noktası olurlar. Bu tip anne babalar çocuklarını el bebek gül bebek büyütürler. **Genellikle bu tür çocuklar erken konuģup geç yürürler. Aile tarafından çocuğun her çağrısına cevap verilir. Bu tip aileler çocuklarının üzerlerine titrerler. Çocuğa zarar gelebilecek ortamlardan kaçınırlar. Ağlamasın, üģümesin, terlemesin, hasta olmasın, yorulup incinmesin, mikrop kapmasın diye aile üyeleri ellerinden gelen tüm gayreti gösterir. Çocuk adeta bir cam fanus içinde büyütülür. ** AĢırı koruyucu anne, çocuğuyla öyle bütünleģir ki onun büyüdüğünü ve olgunlaģabildiğini asla kabul etmek istemez. Bu tür anne babalar ergenlik çağında bulunan çocuklarına bile kendileri banyo yaptırmak isterler. Çocuğun veya gencin kıyafetini anne baba seçer. Çocuğa evde, seçim konusunda pek söz hakkı verilmez. Bu ailede, çocuk büyümüģ olmasına rağmen anne çocuğuyla yatmak ister.. ** Anne baba çocukları için sebepsiz yere aģırı kaygı içindedir. Bu kaygıda onları çocuklarını aģırı korumaya yönlendirir. Çocuğu mutlu edemeyeceklerini düģündükleri için hep endiģelidirler. Çocuğa karģı boğucu Ģefkat gösterirler. Koruyucu tutumla yetiģen çocukların özellikleri - AĢırı bağımlı, özgüveni geliģmemiģtir - Sosyal geliģimi zedelenir - Toplum tarafından kabulü zorlaģır - Kendini gruba kabul ettirmek için isyankâr olabilir - Tek baģına kararlar alamaz DENGESĠZ VE KARARSIZ ANNE BABA TUTUMLARI-TUTARSIZ **Çocuğun belirli bir davranıģı anne baba tarafından farklı yorumlanır. Anne babalar aynı davranıģı kimi zaman normal karģılarken kimi zamanda cezalandırabilirler. Bu durum daha çok anne veya babanın o anki psikolojik durumu ile ilintilidir. Anne veya baba yorgunsa, baģka zaman normal olan davranıģ o an için yapılmaması gereken bir davranıģtır. Bu durumda çocuk neyin doğru neyin yanlıģ olduğunu anlayamamaktadır. **Tutarsız anne baba tutumlarını içeren bir diğer tutum ise, anne için doğru olan bir Ģeyin baba için yanlıģ olması veya tam tersi durumun oluģmasıdır. Anne ve baba farklı disiplin anlayıģı geliģtirebilirler. Anne ve baba mutlaka aynı görüģe sahip olmalıdır, biri olumsuz davranıģı hoģ görüp diğeri ceza uygulamamalıdır.. **Büyük çocukların yetiģme tarzı ile küçük çocukların yetiģtirilme tarzları arasında da farklılıklar görülmektedir. Ġlk çocuğu yetiģtirirken daha otoriter, kuralcı ve hatalı olurken, ortanca çocuklarda biraz daha esnek davranılmakta, küçük çocuklarda ise daha sevecen ve hoģgörülü olunmaktadır. Anne babaların küçük çocukları daha fazla koruduğu, büyük çocuklara ise erken yaģta fazla sorumluluk yüklediği de diğer bir gerçektir. Dengesiz ve kararsız tutumla yetiģen çocukların özellikleri -AĢırı isyankar ya da aģırı boyun eğici olabilirler -Kaygılı, güvensiz bir kiģilik sergileyebilirler -Büyüdüklerinde karģısındaki insanlara zor güvenirler -Tutarsız bir kiģilik sergilerler -Karar vermekte güçlük yaģarlar MÜKEMMELĠYETÇĠ -YETKĠNCĠ TUTUMLAR **Mükemmeliyetçi anne babalar çocuklarından her Ģeyin en iyisini bekler. Kendi gerçekleģtiremedikleri Ģeyleri çocuklarının gerçekleģtirmesini beklerler. Çocuklarından yüksek baģarı beklerler. **Ayrıca çok iyi resim yapmalı, Ģarkı söylemeli, iyi konuģmalı lider olmalı, iyi yüzmeli koģmalı, herkesin parmakla göstereceği örnek davranıģlar sergileyen bir çocuk olmalıdır. **Bu tutumda olan anne babalar çocuklarını oldukları gibi kabul etmezler, her alanda çocuklarının kapasitelerini zorlarlar. Çocuklarının eksik olan kısımlarını özel derslerle telafi etmeye çalıģırlar. Çocuğun kaldıramayacağı yükler yüklenir. Çocuklar tıpkı bir büyük gibi yetiģtirilir. Çocuğun arkadaģlarını bile aile seçer. **Çocuk anne babanın koyduğu kurallara uymadığı zaman çocuğa verilen cezalar katı ve sert olmaktadır. Önce duygusal sömürü senin için saçımı süpürge ettim, hayırsız evlat, ölürsem hakkımı helal etmeyeceğim gibi. Eğer bunlar iģe yaramazsa fiziksel Ģiddet uygulanmaktadır. Ve bütün bunlar çocuğumun iyiliği için mantığından yola çıkılarak yapılmaktadır. **Mükemmeliyetçi anne babalar çocuklarından aģırı titizlik ve temizlik beklerler. Çocuğun azıcık üzerini kirletmesi bile olay olur. Çocuk sürekli ailenin istediği kalıba uymak zorundadır. Mükemmeliyetçi ailelerde yetiģen çocukların özellikleri - AĢırı titiz ya da tam tersi dağınık çocuklardır - Kendilerine güvenleri yoktur - BaĢarısızlığı uğradıklarında kolayca hayal kırıklığı yaģarlar -YanlıĢ yapmaktan korkarlar - Okuldaki sıraları hep derli toplu, ders aralarında ödev yapan, grup çalıģması gerektiğinde Ģikayet eden, bir iģi tam yapmak için günler öncesinden çalıģmaya baģlayan çocuklardır GÜVEN VERĠCĠ, DESTEKLEYĠCĠ-DEMOKRATĠK TUTUM **Güven verici, aile tutumunda çocuklara karģı hoģgörü ve destekleme vardır. Anne baba çocuğunu olduğu gibi kabul edip destekler. Çocuklarına karģı sevgi doludurlar. Çocuğun ilgilerini, yeteneklerini göz önünde tutarak, yeteneklerini gerçekleģtirebileceği ortamlar hazırlarlar. **Anne baba birbirlerine ve çocuğa olan duygularında açık davranır. Aile içinde güven ve Ģeffaflık vardır. Problemlerle nasıl baģ edebileceğini birlikte araģtıran, huzurlu bir aile ortamı vardır. **Anne babalar çocuklarına karģı hoģgörülüdürler, onları desteklerler, çocuklarıyla ilgili kararlar alırken seçenekler sunarlar, çocuğun seçtiği davranıģtan ders almasına izin verirler. SAYFA 20