YEMLERİ İŞLEMENİN AMAÇLARI

Transkript

1 YEMLERİN İŞLENMESİ Bir yemin ya da yem maddesinin: Besleyici değerini arttırmak, zararlı maddeleri uzaklaştırmak Fiziksel: Sulandırma veya kurutma, ısı, basınç uygulama, öğütme Kimyasal işlemler: Nişastanın yapısını değiştirmek, protein matriksini yıkmak Sindirilme derecesinde ve metabolik ürünlerde değişiklikler

2 YEMLERİ İŞLEMENİN AMAÇLARI 1. Gelir sağlamak 2. Yem tüketimini ve sindirilme derecesini arttırmak, 3. Yemin yoğunluğunu veya ağırlığını değiştirerek yem ve enerji tüketimini değiştirmek, hayvan sağlığını korumak; 4. Lezzetliliği arttırmak ve iştahı uyarmak; 5. Besin maddeleri düzeyini değiştirmek; 6. Besin maddelerinin kullanılabilirliğini artırmak; 7. İstenmeyen maddelerin uzaklaştırılması veya detoksifikasyonu: 8. Depolama esnasında bozulmayı önlemek, kaliteyi korumak; 9. Depolama, taşıma ve yedirme esnasında kolaylık sağlamak;

3 KONSANTRE YEMLER İÇİN İŞLEME METODLARI MEKANİK İŞLEMLER Kabuğun uzaklaştırılması (Dehulling): Tahıl taneleri Kabuklar selüloz bakımından zengin olduğu için tek mideli hayvanlarda sindirilme oranları düşüktür. Soya fasulyesi, pamuk tohumu, yerfıstığı, ayçiçeği Küspelerin selüloz oranının azalması, HP ve enerji düzeylerinin artması sonucu besleyici değeri artırılır.

4 Öğütme (Grinding): Boyutlarını küçültme (en yaygın, ucuz ve basit) Öğütme ile; - Homojen bir karışım, - Bazı yem maddelerinin sindirilebilirliği artar, - Çok genç ve yaşlı hayvanlarda tane yemlerin değerlendirilme oranı artar, - Selülozun sindirimi yükselir, - Yüzey alanının artmasına bağlı olarak diğer besin maddelerinin de sindirimi artar.

5 Çok ince öğütülme:tozlanma, yemin lezzetini azaltma, gagaya yapışma, sindirim kanalında topaklanma, sindirim bozuklukları ve süt yağında azalma Peletlenmesi düşünülüyorsa ince öğütme tavsiye edilir. Yemlerin kabaca öğütme: Homojen bir karışım elde etmeyi güçleştirir, Özellikle de kanatlılar bu tip yemlerde iri kısımları seçerek tüketirler, tozlu kısmı bırakırlar, Özellikle besi yemlerine girecek bazı yem maddelerinin hiç öğütülmeden bütün halde kullanılması da söz konusudur.

6 Ezme (Rolling): Bu işlemle tane yemler silindirler arasından geçirilerek düz, yassı partiküller haline getirilir. Öğütme işlemiyle elde edilen ilerleme ezme için de geçerlidir, üstelik ezme işlemi daha ucuzdur.

7 Kuru ezme (Dry rolling): Tanelerin kabuğu ve tohum kabuğu parçalanmıştır, elde edilen ürün kabaca öğütülmüş tahıllara benzer. -Yaş ezme, buğulama (steam rolling): Yemden yararlanma oranını öğütme ve kuru ezme ile elde edilenden daha fazla artırmaz. Lezzetli bir üründür ve hayvanlar tarafından tercih edilir.

8 Buharlı sıkıştırma (Extruding): Sıkıştırma işlemi sonucu nişasta granülleri parçalanmaktadır. Elde edilen ürünün besleyici değeri buharla ince tabakalar haline getirilmiş ürününkine benzer. Avantajı: Birkaç tane yemin birlikte karışım olarak işlenebilir

9 ISI UYGULAMALARI Yüksek ısı uygulaması: amino asitler, vitaminler gibi bazı besin maddeleri yıkar Uzun süreyle ısı uygulaması yağda eriyen vitaminleri, tiamin, pantotenik asit, folik asit ve biotini kısmen tahrip eder. Uygun ise : Soya küspesi gibi protein kaynaklarının, tahıl taneleri, patates, fasulye gibi CHO kaynaklarındaki besin maddelerinin değerlendirilme oranını artırır. Tripsin inhibitörlerini tahrip eder, amino asitlerin değerlendirilme oranı ve yemin enerji değerini artırır. Mısır, arpa, darı gibi tahıl tanelerinde kısmi jelatinizasyona sebep olur ve sığırlarda canlı ağırlık kazancını artırır. Çiğ balıkta bulunan tiaminaz, çiğ yumurta akında bulunan avidin ısı etkisiyle tahrip olur.

10 Kuru ısı uygulamaları: Yemin kuru hava ile sarılması işlemidir. Yemin nem oranını azalttığı için depolamada kolaylık sağlar. 1.Mikronize etme (Micronizing): Tane yemlerin kızılötesi ışınlarla çalışan pişiricilerde kuru ısıya tabi tutulmasıdır. 2.Patlatma (Popping): Hızlı bir şekilde kuru ısı uygulaması sonucu taneler şişer ve genişler. Bu şekilde sindirilebilirlik ve yemden yararlanma artar. Patlatma işlemi özellikle sorgumda etkilidir. 3.Kavurma (Roasting): Belli bir süre doğrudan ısı uygulamasıdır. Bu işlemle besin maddelerinin değerlendirilme oranı artar.

11 Yaş ısı uygulamaları: 1.Pişirme (Cooking):. Tavuk beslemede fasulye, soya fasulyesi ve patates gibi yem maddeleri kullanılacaksa, Keten tohumu, darı gibi küçük ve sert taneleri kırma, öğütme veya ezme imkanı yoksa, Uzun süreyle depoda bekletilmiş, bayatlamış ve çok kuru mısırın değerlendirilmesi amacıyla, Çiğken acı olan bazı yemlerin acılığını gidermek ve toksik etkisini azaltmak için,

12 2.Genleştirme (Exploding): Tanelerin basınç altında buharla pişirilerek orijinal büyüklüğünün birkaç katına çıkacak şekilde şişirilmesidir. İnce tabakalar (pullar) haline getirme (Flaking): İşlem sırasında kompleks nişasta molekülleri parçalanır ve jelatinize olur. Pişirilmiş materyal güçlü ezicilerden geçirilerek ince tabakalar haline getirilerek kurutulur. Jelatinizasyon tane yemin besleyici değerini arttırır, ancak aşırısı da hayvanlarda asidoza sebep olur ve performansı düşürür.

13 1.Buharla ince tabakalar haline getirme (Steam flaking): Tahıllar nem içerikleri % olana kadar basınç uygulamadan buhara maruz bırakılır. 2. Basınçla ince tabakalar haline getirme (Pressure flaking): Elde edilen pullar daha serttir ve karıştırma ve yedirme sırasında oluşacak kırılmalara karşı daha dayanıklıdır

14 Peletleme (Pelleting): Yemin baskı ve kuvvet uygulayarak mekanik işlemle delikli kalıplarda geçirilerek birleştirilmesidir. Farklı çap, uzunluk ve sertlikte olabilir. Büyük peletler genelde merada yedirilir ve mera peletleri diye adlandırılır. Peletlemenin amacı;

15 - Üretim, taşıma, yedirmede mekanizasyonu artırmak - Tozlanmayı önlemek, lezzetliliği artırmak - Yem maddelerinin homojen dağılımını sağlamak - Depolama ve taşıma alanını daraltmak - Toprak zeminde ve rüzgarlı havalarda yem kaybını azaltmak - Isı ve basınç etkisiyle bazı yem maddelerinin besleyici değerini artırmak - Yemlerde bulunan mikroorganizmaları tahrip ettiğinden yemle bulaşabilecek hastalıkları önlemek - Hayvanların homojen yem tüketimini sağlamak, yem seçimine engel olmak

16 1.Granül haline getirme (crumbling): Peletlerin kırılmasıyla kaba granüler bir ürün elde edilir. Pelet yemlerle kıyaslandığında granül form daha çok tercih edilir ve otomatik yemleme için daha uygundur. Peletlerin avantajları granüller için de geçerlidir. Ayrıca granüler form pelet yemler için söz konusu olabilen çiğneme, yutma ve sindirim güçlüğünü azaltır.

17 NEM ORANINI DEĞİŞTİRME Tane yemlerin güvenle depolanabilmesi için kurutulması, silolanması veya asitle muamelesi gerekir. Tane yemlerin güvenle depolanması için nem düzeylerinin % 13-14'ün altında olması gerekir. Nem oranı ısı uygulaması veya havalandırma ile azaltılır. Çeşitli sebeplerden dolayı mısır gibi silajlık bitkiler geç hasat edilmişse veya soldurma işlemi uzatılmışsa siloya su ilave edilerek veya su oranı yüksek taze yeşil yem karıştırılarak su oranı yükseltilmeye çalışılır.

18 Sulandırma (watering), Islatma (soaking): Tane yemler öğütüldükleri veya kuru ezme işlemine tabi tutuldukları zaman, kuru yonca öğütüldüğü zaman çok tozlanır. Tercih etmezler, yem israfına sebep olur. Kuru ve tozlu rasyonlar az miktarlarda su ilave edilerek, buhara maruz bırakılarak veya ıslatılarak yedirildiğinde olumlu sonuç alınır. Herhangi bir işlem uygulanmamış bütün haldeki sert tane yemler tüketimi ve değerlendirilme oranını artırmak amacıyla saat suda bekletildikten sonra yedirilebilir. Normal zamanda hasat edilmiş ve % oranında nem içeren tane yemlerin besleyici değerini artırmak amacıyla su ilave edilerek nem oranı % 24-30'a çıkarılır.

19 2.Kurutma (drying, dehydrating): Suni veya doğal olarak suyun uzaklaştırılmasıdır. Depolama esnasında bakteri ve küf gelişiminin önlenmesi için (nem oranının % 10-12'den fazla olmaması) Yüksek ısıda uzun süreli kurutmalarda yemlerin protein, karoten ve B grubu vitaminleri etkilenir ve besleyici değeri düşer. Kurutma maliyetini ve işgücünü azaltmak için şartlar uygunsa istenen nem oranına ulaşılıncaya kadar tahılların hasadı geciktirilir, hava akımının etkisiyle doğal kurutma sağlanır.

20 3. Erken hasat etme (early harvesting): İklim şartlarının elverişsiz olduğu bazı bölgelerde tane yemler nem oranı % iken - Kurutma maliyetini azaltır, hasat esnasında arazide meydana gelen kayıpları azaltır, ikinci bir ürün alma imkanını sağlar, - Don ihtimali olan kuzey bölgelerinde daha geç gelişen fakat daha çok ürün veren türlerin kullanılmasını mümkün kılar, - Tahılların etçi ve sütçü sığırlardaki besleyici değerini arttırır. Dezavantajları; - Daha fazla sermaye gerektirir, - Elde edilen ürün pazarlarda satışa müsait değildir - - Uygun şekilde silolanmazsa depolama kayıpları fazladır, - Kışın yemliklerde donabilir, yazın ise sineklenme problemi olabilir.

21 KALIPLAŞTIRMA Yem maddeleri kg ağırlığında kalıplar haline getirilir. Yalama taşlarını bunlara örnek olarak verebiliriz. Meradaki sığırlar ve atlar için hazırlanmış protein kalıpları da mevcuttur. Yaklaşık kg ağırlığındaki enerji kalıpları Bunlar merada beslenen hayvanların besin maddesi eksiğini tamamlamak ve işgücünü azaltmak amacıyla kullanılır.

22 SIVI KATKILAR Sıvı katkı maddeler çoğunlukla su, melas ve üreden oluşur. Bunlara çeşitli iz elementler ve vitaminler ilave edilir. Diğer bileşikler enerji düzeyini artırmak amacıyla ilave edilen hayvansal ve bitkisel yağlar, etil alkol ve propilen glikol gibi alkollerdir. Hem merada hem de ahırda beslenen hayvanların besin maddeleri ihtiyacını karşılamak için kullanılır. Sıvı katkılar rasyona karıştırılabileceği gibi yalama tankları içerisinde hayvanların önüne de bırakılabilir, hayvanlar genelde ihtiyaçları kadar tüketirler. Piyasada Uramel30, Uramel42 isimlerinde melas üre oranları değişen sıvı katkılar bulunmaktadır.

23 FERMENTASYON İŞLEMLERİ Hayvan beslemede pratik önemi olan iki fermentasyon şekli vardır. 1. Silolama, 2. Besin maddesi içeriğini düzeltmek amacıyla yem maddelerinin tek başına veya katkı maddeleri ile birlikte fermentasyonu Fermantasyon işlemiyle yemlerin besin maddeleri içeriğini değiştirmek: - Proteinler ve amino asitler: Fermentasyon ürünü olan mayalar önemli protein kaynaklarıdır. En fazla kullanılan maya bira mayasıdır. Mayalar protein bakımından zengin olmaları yanında B grubu vitaminlerinin önemli kaynaklarıdır. - Vitaminler: Fermentasyon yöntemiyle karoten, vit A, riboflavin ve vit B12 sentezi için uygun işlemler geliştirilmiştir. - Antibiyotikler: - Enzimler:

24 ÇİMLENDİRME (SPROUTED GRAIN) Tane yemlerin toprak yerine esansiyel mineral tuzları içeren sulu bir ortamda yetiştirilmesi işlemidir.

25 KABA YEMLERİ İŞLEME METOTLARI Fiziksel muameleler 1. Doğrama, Öğütme ve Parçalama: Avantajları: -Taşıma ve yedirme kolaylaşır -Depolamada daha az yere ihtiyaç duyulur -Artık yem miktarı azalır Kaba yemlerin öğütülmesi işlemine ruminantlar için özellikle de süt inekleri için başvurulmaz, Kanatlılarda yonca unu, ot unu gibi yem maddelerinin elde edilmesinde, otomatik yemleme sistemine sahip büyük besi işletmelerinde kullanılan kuru kaba yemlerde öğütme işlemine başvurulur.

26 2. Balyalama: Kurutulmuş otların taşıma, depolama ve yedirme esnasında yaprakların ufalanıp dökülmesine bağlı besin maddesi kaybını azaltmak için uygulanır. Kuru otlar farklı şekillerde balyalanarak muhafaza edilebilirler.

27 1. Klasik balya: Dikdörtgenler prizması şeklinde kg ağırlıktadır. 2. Büyük rulo balyalar: kg ağırlığında rulo şeklinde balyalanmışlardır. Taşıma ve yedirme işlemleri sırasında özel ekipmanlara ihtiyaç duyulur. 3. Baskılı yığın şeklindeki balyalar: Özel ekipmanlar yardımı ile 1-6 ton ağırlığında m eninde, 5-6 m boyunda sıkıştırılarak hazırlanmış yığınlardır. Kapalı yere alınmadan muhafaza edilir.

28 3. Küp haline getirme: Özel ekipmanlar yardımı ile kuru ot parçalandıktan sonra iyice sıkıştırılarak yaklaşık 4-7 cm kenar uzunluğuna sahip küp haline getirilir. Çok sıkıştırılmış olduğundan oldukça az yer kaplar. Kaliteli kaba yemlerin işleme ve muhafazasında en iyi metoddur. Otlarda bu uygulama ile oksidasyona bağlı kayıplar azalır ve depolama kolaylığı sağlar. Süt ineklerine bu tür yemlerin verilmesi süt yağ oranında azalmaya sebep olabilir.

29 4. Peletleme: Öğütülmüş kaba yemelere bir miktar su ilave edilerek özel makinalardan geçirilir. Çeşitli ebatlarda ve sertlikte olabilir.

30 Üretim maliyetini artırmak gibi bir dezavantajının yanında peletlemenin avantajlarını şu şekilde sıralayabiliriz. 1. Az hacimli olmasından dolayı taşıma ve depolamada önemli yararlar sağlar. 2. Hayvanların yem seçmesine engel olur 3. Kayıplar asgari düzeydedir. 4. Tozlanma olmaz. 5. Pamuk tohumu kapçığı gibi bazı kalitesiz yemlerin sindirilme derecesini artırır. Kuru otun kalitesi arttıkça peletlemenin olumlu etkisi azalır. Peletleme besi hayvanlarında yem tüketimini arttırarak canlı ağırlık artışını yükseltir. Ancak süt ineklerinde süt yağ oranını azaltması da önemli bir dezavantajdır.

31 Kimyasal muameleler Bu metodlar içerisinde en etkili, en pratik ve en ucuz olanı samanların kimyasal metodlarla muamele edilmesidir. Kimyasal muamelelerde daha çok NaOH, NH 3 gibi alkaliler kullanılmaktadır. NaOH muameleleri : a. Daldırma metodu: Bu tür bir muamele ile samanların sindirilme derecesi ve hayvanların tükettikleri saman miktarı önemli ölçüde artmaktadır. Hayvanlar üzerinde yapılan yemleme denemelerinde de başarılı sonuçlar alınmaktadır.

32 b. Kuru metot: Daldırma metodunda yıkama işlemleri için çok fazla su kullanılması, maliyetin yüksekliği ve önemli ölçüde çevre kirliliğine sebep olması gibi faktörler muamelenin çok etkin olmasına rağmen pratiğe aktarımını güçleştirmiştir. Bunun yerine daha kolay uygulanabilir bir metot olan kuru metot denenmeye başlanmıştır. NaOH doğrudan saman içine katılarak bir müddet bekletilmekte ve yıkama yapılmaksızın hayvanlara yedirilmektedir. Doz düşük tutulmakta, işçilik ve maliyet azaltılmaktadır. Ancak sindirilme derecesindeki yükselme yaş metoda göre daha düşük bulunmaktadır.

33 Amonyak muameleleri: Amonyağın alkali özelliğinden yararlanılarak samanlardaki ligno-selüloz kompleks parçalanabilmekte ve sindirilme derecesinde bir miktar artış (% 10-20) gözlenebilmektedir. Bu amaçla piyasada bulunabilen gaz ya da sıvı formdaki amonyak kullanılabilir. Amonyak muamelesi ile kaba yemlerin ham protein düzeylerinde de artış görülmektedir. Üre muamelesi: Üre ve NH3 muamelesi sonucu samanın HP düzeyi % 3'den % 7-8'e kadar (N pektinde bulunan galaktronik asite bağlanmakta ve galaktronikasit amid oluşturmaktadır) hatta daha da fazla yükselmektedir. Böylece hem ham protein bakımından hem de sindirilme derecesi yükseldiğinden enerji bakımından daha zengin bir ürün elde edilmektedir. Ürünün enerji içeriği daha da artırılmak istendiğinde işlem sırasında % 10 kadar da melas ilave edilebilir.