Mayıs, 2016 TÜRKİYE ULUSAL ENERJİ VERİMLİLİĞİ EYLEM PLANI

Transkript

1 Mayıs, 2016 TÜRKİYE ULUSAL ENERJİ VERİMLİLİĞİ EYLEM PLANI

2 Avrupa Parlamentosunun ve Konseyinin 25 Ekim 2012 de Enerji Verimliliği üzerine yayınlamış olduğu (2009/125/ EC ve 2010/30/AB sayılı Direktifleri Değiştiren ve 2004/8/ EC ve 2006/32/EC sayılı direktifler, yürürlükten kaldıran) 2012/27/AB sayılı Direktif, Avrupa Birliği nin 2020 deki %20 enerji verimliliği hedefini gerçekleştirmek ve bu tarihten sonra da verimlilik iyileştirmelerini devam ettirmek için, enerji verimliliği konusunda ortak bir önlem çerçevesi oluşturulması konusunu düzenlemektedir. Yukarıda bahsi geçen Direktifin Ek XIV inin 2. kısmında, üye ülkelerin hazırlaması öngörülen Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planları için ortak bir yapısal çerçeve ve uygulamaya yönelik yöntemler sunulmaktadır. Ulusal enerji verimliliği eylem plan, söz konusu Direktif e ek olarak, Binalarda Enerji Performansı Direktifi (2010/31/AB) AB Çevre Uyumlu Tasarım Direktifi (2009/125/EC) AB Enerji Etiketlemesi Direktifi (2010/30/AB) Avrupa nın 2020 stratejisinin bir parçası olarak, Avrupa nın en iyi uygulamaları gibi diğer Direktiflere ve uygulamalarına da dayalı olarak hazırlanmıştır. Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti, bu yöntemi temel alarak ve Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı nın inisiyatifiyle, yılı için Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planının hazırlık sürecini yürütmüştür. Bu Eylem Planı, Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD) tarafından, AB Enerji Verimliliği ve Türkiye için Yenilenebilir Enerji Programının (AB IPA 2013) desteğiyle fonlanmıştır. Deloitte, Touche & Tohmatsu (Deloitte) ve Deutsche Energie-Agentur ( Dena ) bu eylem planının hazırlanmasında, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ile birlikte çalışmıştır.

3 İçindekiler 0 Yönetici Özeti Türkiye Cumhuriyetinde Enerji Verimliliği Türkiye Cumhuriyeti Ulusal Enerji Eylem Planı Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planının Hedefleri Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planında yer alan enerji verimlilik önlemleri Yatay Önlemler Binalarda Enerji Verimliliği Önlemleri Kamu Binalarında Enerji Verimliliği Sanayide enerji verimliliği önlemleri Taşımacılıkta enerji verimliliği önlemleri Isıtma ve soğutmada verimlilik Enerjinin dönüştürülmesi, iletilmesi, dağıtımı ve talep yönetiminde (elektrik ve doğal gaz) enerji verimliliği Tarımda enerji verimliliği önlemleri Ulusal Enerji Eylem Planında yer alan enerji verimliliği önlemleri: Ekonomik etki Ulusal Enerji Eylem Planı nda yer alan enerji verimliliği önlemleri: Enerji tasarrufu üzerindeki etki Ulusal Enerji Eylem Planı nda yer alan enerji verimliliği önlemleri: Zaman çizelgeleri özeti 27 1 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı 31 2 Ülkeye Genel Bakış Makroekonomik Faktörler Enerji Profili Enerji Arzı Kömür, petrol ve doğal gaz Yenilenebilir Enerji Kaynakları Elektrik Nihai enerji tüketimi Enerji Maliyetleri Enerji Yoğunluğu 40 3 Avrupa Düzenleyici Çerçevesi 41 4 Ulusal Enerji Verimliliği Hedeflerine ve Tasarruflarına Toplu Bakış Ulusal 2023 Enerji Verimliliği Hedefleri Metodolojiye kısa bir genel bakış Enerji Tasarrufları Özeti 49 5 Enerji Verimliliği Direktifinin Uygulanmasına Yönelik Politika Önlemleri Yatay Önlemler Enerji Verimliliği Yükümlülük Planları ve Alternatif Politika Önlemleri (Enerji Verimliliği Direktifi Madde 7, Ek XIV, Kısım 2 3.2) Enerji etütleri ve yönetim sistemleri (Enerji Verimliliği Direktifi Madde 8) Ölçüm ve Faturalama (Enerji Verimliliği Direktifi Maddeler 9-11) Tüketici bilgilendirme programları ve eğitimi (Enerji Verimliliği Direktifi Maddeler 12 ve 17) Yeterlilik, akreditasyon ve belgelendirme planlarının mevcudiyeti (Enerji Verimliliği Direktifi Madde 16) Enerji Hizmetleri (Enerji Verimliliği Direktifi Madde 18) Ekipmanlarda enerji verimliliği: Çevre uyumlu tasarım ve enerji etiketlemesi Yatay önlemler: Kaynak Verimliliği İzleme, Doğrulama ve Kontrol Enerji Verimliliği Açısından Kurumsal Çerçeve Yatay Önlemlerin Finansmanı (Enerji Verimliliği Direktifi Madde 20) Binalarda Enerji Verimliliği Konut ve Hizmet sektörlerine genel bakış Yeniden Yayımlanan Binalarda Enerji Performansı Direktifi (BEPD) (2010/31/AB) nin şartlarının yerine getirilmesi Bina tadilat stratejisi (Enerji Verimliliği Direktifi Madde 4) Binalar için tavsiye edilen önlemler ve araçlar Bina Sektörü Önlemleri: Kaynak Verimliliği Bu UEVEP ye dahil edilen bina sektörü önlemleri: Özet Kamu binalarında enerji verimliliği Merkezi Yönetim Binaları (Enerji Verimliliği Direktifi Madde 5) Diğer kamu kuruluşlarının binaları (Enerji Verimliliği Direktifi Madde 5) Kamu Alımları (Enerji Verimliliği Direktifi Madde 6) ve diğer alımlar Kamu Kuruluşları Önlemleri: Kaynak Verimliliği Bu UEVEP te yer alan Kamu Binaları Önlemleri: Özet Sanayi sektöründe enerji verimliliği Sanayi sektörüne genel bakış Sanayi sektöründe enerji verimliliğini ele alan başlıca politika önlemleri Sanayi Sektörü için önerilen araç ve önlemler Sanayi önlemleri: Kaynak Verimliliği measures in industry Sanayi sektöründeki enerji verimliliği önlemlerinin finansmanı Bu UEVEP te yer alan sanayi sektörü önlemleri: Özet 148

4 5.5 Ulaştırmada enerji verimliliği önlemleri Ulaştırma Sektörüne Genel Bakış Ulaştırmada enerji verimliliği konusunu ele alan başlıca politika önlemleri Ulaştırma için önerilen önlemler Ulaştırma Sektörü Önlemleri: Kaynak Verimliliği Bu UEVEP de yer alan Ulaşım Sektörü Önlemleri: Özet Verimli ısıtma ve soğutmanın yaygınlaştırılması Verimli ısıtma ve soğutmaya genel bakış Isıtma ve soğutma için tavsiye edilen önlemler ve araçlar Bu UEVEP te yer alan ısıtma ve soğutma önlemleri: Özet Enerji dönüşümü, iletimi, dağıtımı ve talebe karşılık verilmesi (Madde 15) Elektrik Sektörüne Genel Bakış Şebeke tarifelerinde ve düzenlemelerinde enerji verimliliği kriterleri Talep Tarafı yönetiminin yaygınlaştırılması Gaz İletim Boru Hatlarında ve Dağıtım Şebekelerinde Enerji Verimliliğini Artırma Fırsatları Enerji arzı önlemlerinin finansmanı UEVEP nında yer alan enerji dönüşümü, iletim, dağıtım, ve talep yönetimi önlemleri: Özet Tarım Tarım sektörüne bakış Önerilen önlem ve araçlar Tarım sektöründe önlemler: Kaynak Verimliliği Bu UEVEP de kapsanan tarım sektörüne yönelik önlemler: Özet 184 F Sanayideki enerji verimliliğine ilişkin diğer, teknik örnekler 200 F.1 Çimento Alt Sektörü için Enerji Verimliliği 202 F.1.1 Genel Bakış 202 F.1.2 Çimentoya özel örnek durum çalışmaları 204 F.2 Gıda Alt Sektörü için Enerji Verimliliği 216 F.2.1 Genel Bakış 216 F.2.2 Gıda ve içecek sektörü örnek çalışmaları 217 F.3 Demir ve Çelik Alt Sektörü için Enerji Verimliliği 225 F.3.1 Genel Bakış 225 F.3.2 Demir ve Çelik Alt Sektöründe Enerji Verimliliği 228 F.4 Tekstil Alt Sektörü için Enerji Verimliliği 233 F.4.1 Genel Bakış 233 F.4.2 Tekstile ilişkin Örnek Çalışmalar 234 F.5 Endüstriyel Faaliyetlerdeki Ek Enerji Verimliliği Önlemleri 243 G Taşımacılıktaki enerji verimliliğine ilişkin diğer teknik örnekler 244 H Enerjinin dönüştürülmesi, iletilmesi, dağıtımı ve talep tepkisine ilişkin diğer teknik enerji verimliliği örnekleri 246 A UEVEP de önerilen enerji verimliliği önlemlerinin özeti 185 B Enerji tasarruflarının marjinal maliyet analizi 189 C Çevresel faydalar 190 D Binalardaki enerji verimliliğine ilişkin diğer teknik örnekler 193 E Belediyelerdeki enerji verimliliğine ilişkin diğer teknik örnekler 197

5 Şekiller Listesi Şekil 1: Sabit fiyatlar üzerinden yıllık GSYİH büyüme oranı Türkiye ve bazı AB Üye Devletlerinin karşılaştırılması Kaynak: Uluslararası Para Fonu, Dünya Ekonomik Görünümü Veri Tabanı, Ekim 2014, Verilere Kasım 2014 te ulaşılmıştır. 11 Şekil 2: 2005 yılına kıyasla Türkiye deki GSYİH ve birincil enerji tüketiminin gelişimi Kaynak: Ekonomik Faaliyet Türüne göre Sabit Fiyatlar üzerinden TÜİK Gayrı Safi Yurt İçi Hasılaya dayanan Deloitte hesaplamaları, NACE Rev. 2 - Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Denge Tablolarında yer alan 1998 yılına ilişkin Temel Fiyatlar üzerinden 11 Şekil 3: Türkiye nin cari hesap bakiyesi Kaynak: TCMB 11 Şekil 4: Türkiye deki Enerji Yoğunluğunun Gelişimi ( ) 12 Şekil 5: Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı Zaman Çerçevesi 13 Şekil 6: Enerji Yoğunluğu Hedefleri 2023, 2030 ve 2050 Kaynak: Deloitte 14 Şekil 7: Mevcut Durumun Devamı ve Hedeflenen Senaryolar üzerinden GSYİH, Birincil Eenerji Tüketimi ve Nihai Enerji Tüketimi gelişimi 14 Şekil 8: Mevcut Durumun Devamı ve Hedeflenen Senaryolar üzerinden enerji yoğunluğu tahmini 15 Şekil 9: Mevcut Durumun Devamı ve Hedeflenen Senaryolar üzerinden enerji arz tahmini 15 Şekil 10: Mevcut Durumun Devamı ve Hedeflenen Senaryolar üzerinden enerji arz tahmini 15 Şekil 11: Enerji Tasarrufları - Yükümlülük Programı (Enerji Verimliliği Direktifi Madde 7) 18 Şekil 12: Enerji tasarruf hedeflerine ulaşmak için önerilen uygulama programı 18 Şekil 13: Sabit fiyatlar üzerinden yıllık GSYİH büyüme oranı Türkiye ve bazı AB Üye Devletlerinin karşılaştırılması Kaynak: Uluslararası Para Fonu, Dünya Ekonomik Görünümü Veri Tabanı, Ekim 2014, Verilere Kasım 2014 te ulaşılmıştır 32 Şekil 14: 2005 yılına kıyasla Türkiye deki GSYİH ve birincil enerji tüketiminin gelişimi Kaynak: Ekonomik Faaliyet Türüne göre Sabit Fiyatlar üzerinden TÜİK Gayrı Safi Yurt İçi Hasılaya dayanan Deloitte hesaplamaları, NACE Rev. 2 - Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Denge Tablolarında yer alan 1998 yılına ilişkin Temel Fiyatlar üzerinden 32 Şekil 15: Türkiye nin cari işlemler dengesi gelişimi Kaynak: TCMB 32 Şekil 16: Türkiye deki Enerji Yoğunluğunun Değişimi ( ) 33 Şekil 17: Cari fiyatlarla yıllık GSYH büyüme oranı yılı sonrası için tahminler sunulmaktadır. Türkiye ile bazı AB Üyeleri arasında karşılaştırmalar da verilmiştir. Kaynak: Uluslararası Para Fonu (IMF) Dünya Ekonomik Görünümü Veri Tabanı, Ekim 2014 (2014 ün Kasım ayında erişilmiştir) 35 Şekil 18: 2013 yılında sektörlerin GSYH ye katkıları. Kaynak: TÜİK, İktisadi Faaliyet Kollarına Göre Cari Fiyatlarla Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (NACE Rev. 2) 35 Şekil 19:.Türkiye nin GSYH si ile birincil enerji tüketiminin, 2005 yılında göre değişimi. Kaynak: TÜİK İktisadi Faaliyet Kollarına Göre Cari Fiyatlarla Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (NACE Rev Temel Fiyatlarına göre) ile Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Denge Tablolarına göre Deloitte hesaplamaları. 35 Şekil 20: Türkiye nin cari işlemler dengesi. Kaynak: TCMB (Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası) (Enerji açığı ile ilgili daha güncel ve yakın zamanda elde edilmiş bilgiler mevcut değildir 35 Şekil 21: 2013 yılında Enerji Kaynağına Göre Birincil Enerji Arzı. Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Enerji Denge Tabloları 36 Şekil 22: Türkiye nin 2013 yılına kadar enerji ithalatı ve ihracatının tarihi olarak gelişimi ve kırılımı Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Enerji Denge Tabloları 36 Şekil 23: Katı yakıtların, petrol ürünlerinin ve doğal gazın ithalatı ve ihracatındaki değişim Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Enerji Denge Tabloları. 37 Şekil 24: Yenilenebilir enerji kaynaklarından elektrik üretimi 2013 yılı verileri ve 2023 yılı için tahminler, Kaynak: Türkiye Ulusal Yenilebilir Enerji Eylem Planı 37 Şekil 25: Yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı kurulu güç 2013 yılı verileri ve 2023 yılı için tahminler, Kaynak: Türkiye Ulusal Yenilebilir Enerji Eylem Planı 37 Şekil 26: Elektrik üretim ve tüketim profilleri. Kaynak: TÜİK Elektrik İstatistikleri 38 Şekil 27: Türkiye de nihai enerji tüketiminin (NET) birincil enerji tüketimi (BET) içerisindeki oranı ile elektrik enerjisi tüketiminin tüm enerji ürünlerinin tüketimi içerisinde oranı 38

6 Şekil 28: Kaynağa göre toplam nihai enerji tüketimi Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Enerji Denge Tabloları 38 Şekil 29: Sektörlere göre nihai enerji tüketimi. Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Enerji Denge Tabloları 39 Şekil 30: Toplam enerji maliyetlerinin toplam sektör maliyetleri (solda) ve brüt katma değer (sağda) içerisindeki oranı. Kaynak: Avrupa Birliği Komisyonu tarafından yayınlanan Türkiye Girdi ve Çıktı Tablolarına dayalı Deloitte analizleri 39 Şekil 31: Türkiye deki Enerji Yoğunluğu, dönemindeki gelişim Kaynak: ETKB, Türkstat ve Uluslararası Para Fonu verisine dayanan Deloitte Analizleri 40 Şekil 32: 2013 yılı itibariyle sektörel enerji yoğunluğu ve enerji yoğunluğunun 2010 ile 2013 yılları arasında değişimi. Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ve TÜİK e dayanan Deloitte analizleri 40 Şekil 33: Ulusal enerji verimliliği eylem planı süre kapsamı 46 Şekil 34: Enerji yoğunluğu hedefleri 2023, 2030 ve Kaynak: Deloitte 47 Şekil 35: MDD ve hedef senaryolarındaki enerji yoğunluğu tahmini dönemine ait enerji yoğunluğu tasarrufları yol haritası Kaynak: Deloitte analizleri 47 Şekil 36: MDD senaryosunda enerji yoğunluğu tahmini ve bu Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı na göre dönemine ait azaltma hedefleri yol haritası. Kaynak: Deloitte analizleri 47 Şekil 37: MDD ve Hedef Senaryolarının GSYH, BET ve NET Evrimleri 48 Şekil 38: MDD ve hedef senaryolarındaki enerji arzı tahmini dönemine ait enerji yoğunluğu tasarrufları yol haritası Kaynak: Deloitte analizleri 48 Şekil 39: MDD senaryosunda toplam birincil enerji arzı tahmini ve bu UEVEP e göre dönemine ait azalma hedefleri yol haritası. Kaynak: Deloitte analizleri 48 Şekil 40: MDD ve hedef senaryolarındaki enerji arzı tahmini dönemine ait enerji yoğunluğu tasarrufları yol haritası Kaynak: Deloitte analizleri 49 Şekil 41: MDD senaryosunda toplam nihai enerji tüketimi tahmini ve bu UEVEP e göre dönemine ait azalma hedefleri yol haritası. Kaynak: Deloitte analizleri 49 Şekil 42: Ortalama enerji satışları dönemi. Kaynak: ETKB (Enerji Dengesi) 54 Şekil 43: Enerji Tasarrufları Yükümlülük Planı (Mad. 7 Enerji Verimliliği Direktifi) 61 Şekil 44: Enerji Verimliliği Direktifi Madde 7 hedeflerinin yerine getirilmesi amacıyla önerilen idarî program 67 Şekil 45: Akıllı ölçümün ve şebekelerin evrimi 72 Şekil 46 Sanayi ve mesken kullanıcılarına has elektrik ve gaz fiyatları 75 Şekil 47: Enerji Verimliliği Haftası internet sayfasından fotoğraf 81 Şekil 48: ETKB internet sayfasından fotoğraf 81 Şekil 49: BEP internet sayfasından fotoğraf 87 Şekil 50: Kazan'ın tipine göre enerji verimliliği oranı Kaynak: Deloitte 93 Şekil 51: Türkiye nin Enerji Verimliliği Kurumsal Evrimi 100 Şekil 52 YEGM Organizasyon Şeması. Kaynak: YEGM, Şekil 53: Türkiye konut ve hizmet sektörleri nihai enerji tüketimi 110 Şekil 54: Konut ve Hizmet Sektörlerine Genel Bakış 110 Şekil 55.Türk Sanayi Sektörü Nihai Enerji Tüketimi Kaynak:ETKB 140 Şekil 56: Enerji alt sektörlerinin enerji tüketim kıyaslaması 140 Şekil 57: Sanayi sektörüne genel bakış 140 Şekil 58: Türkiye çapında faaliyette olan ve inşaatı tamamlanmış OSB lerin bulunduğu iller 142 Şekil 59: Türkiye çapında faaliyette olan TGB lerin bulunduğu iller 142 Şekil 60: Verimlilik Arttırıcı Projeler 147 Şekil 61: Gönüllü Anlaşmalar 147 Şekil 62: Ulaştırma Sektörüne Genel Bakış Kaynak: ETKB ve Türkstat verilerine dayanan Deloitte analizleri 148

7 Şekil 63: Türkiye ulaştırma sektörü nihai enerji kullanımı Kaynak: ETKB 149 Şekil 64: Enerji alt sektörleri enerji tüketimi kıyaslaması Kaynak: ETKB verilerine dayanılarak Deloitte tarafından hesaplanmıştır 149 Şekil 65: Türkiye deki Kurulu Kojenerasyon Kapasitesi Şekil 66: Kaynaklar Bazında Kurulu Güç Gelişimi Kaynak: TEİAŞ, Deloitte Analizi 166 Şekil 67: Üretici Kuruluşlara göre Kurulu Güç Dağılımı 167 Şekil 68: Bazı bölgelerdeki yüksek kayıp oranı (kayıp yüzdesi) 167 Şekil 69: Boru hatlarındaki basınçlandırma sistemi 174 Şekil 70: Türk tarım sektörü nihai enerji tüketimi 177 Şekil 71: Tarım sektörüne genel bakış 178 Şekil 72: BEGG (Bioenerji ve Gıda Güvenliği) Değerlendirmesi; Kaynak: Bioenerji ve Gıda Güvenliği (BEGG) 183 Şekil 73: Enerji tasarrufu marjinal maliyeti bu UEVEP te önerilen ana önlemlerin analizi 189 Şekil 74: Sanayi sektörüne genel bakış 200 Şekil 75: Sanayi alt sektörlerindeki enerji tüketiminin karşılaştırılması 200 Şekil 76: Sanayi alt sektörlerinin sektörel karşılaştırması - Enerji maliyetlerinin brüt katma değer içerisindeki paylar ve Türkiye nin 2013 yılı ihracatlarına yapılan sektörel katılım ile karşılaştırılması Kaynak: TÜİK tarafından hazırlanan emtia grubu ve ekonomik faaliyete göre dış ticaret verileri (NACE Rev.2) ve Eurostat tarafından yayımlanan Türkiye girdi/çıktı tablolarına dayanan Deloitte analizleri 201 Şekil 77: Sanayi alt sektörlerinin sektörel karşılaştırması - Enerji maliyetlerinin toplam sektörel maliyetler ve Türkiye nin 2013 yılı ihracatlarına yapılan sektörel katılım ile karşılaştırılması Kaynak: TÜİK tarafından hazırlanan emtia grubu ve ekonomik faaliyete göre dış ticaret verileri (NACE Rev.2) ve Eurostat tarafından yayımlanan Türkiye girdi/çıktı tablolarına dayanan Deloitte analizleri 201 Şekil 78: Türk Çimento Tesisleri Haritası 202 Şekil 79: Türkiye Çimento Sektörü - enerji tüketim profili. Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı 202 Şekil 80: Sanayi ve Çimento sektöründe enerji tüketiminin gelişimi 203 Şekil 81: Türkiye hayvancılık ürünlerinin değişimi, 2005 ile kıyaslama Kaynak:TÜİK 216 Şekil 82: Nihai enerji tüketimi: Toplam, Sanayi Sektörü ve Gıda Kaynak: Türkstat 216 Şekil 83: Türkiye'deki enerji tüketiminin değişimi Kaynak: Eurostat 216 Şekil 84: Küresel sektör ile gıda, içecek ve tütün sektörü GSYH ve enerji yoğunluk karşılaştırması Kaynak: TÜİK ve Eurostat verilerine dayanan Deloitte analizleri 217 Şekil 85: Enerji tüketimi ile gıda, içecek ve tütün sektörü karşılaştırması Kaynak: TÜİK ve Eurostat verilerine dayanan Deloitte analizleri 217 Şekil 86: Demir Çelik Sektöründe Kapasite ve üretim ilişkisi Kaynak: Türkiye Demir ve Çelik Üreticileri Derneği 225 Şekil 87: Ham Çelik Üretimi - Türkiye ve AB27 kıyaslaması Kaynak: Eurostat verilerine dayalı Deloitte analizleri 225 Şekil 88: Demir ve Çelik sektörünün nihai enerji tüketimi - Türkiye, AB28 ve AB8 kıyaslaması Kaynak: Eurostat verilerine dayalı Deloitte analizleri 225 Şekil 89: Demir ve Çelik sektörünün nihai enerji tüketimi - Türkiye, AB8 kıyaslaması Kaynak: Eurostat verilerine dayalı Deloitte analizleri 225 Şekil 90: Birincil ve ikincil çelik üretimi yolları Kaynak: AB Demir Çelik Sektöründe Enerji Verimliliği ve CO2 emisyonları ile ilgili aday senaryolar 226 Şekil 91: Türkiye tekstil sektörünün GSYH'ya katkısı ve tahminler Kaynak: Türkiye Tekstil ve Kıyafet Sektörü - EMIS 233 Şekil 92: Tekstil ve deri alt sektörünün büyümesindeki değişim 233

8 Tablolar Listesi Tablo 1: Enerji tüketimi azaltmaya yönelik birincil AB Mevzuatı 42 Tablo 2: EVD Madde 3(1) 46 Tablo 3: Yıllar arası GSYH artış oranı (%, sabit vadeler). 49 Tablo 4: MDD ve Hedef Senaryolarında Özet BET NET ve Enerji Yoğunluğu Kaynak:Deloitte 49 Tablo 5: UEVEP ile Enerji Verimliliği Stratejisi Belgesi arasındaki yatay önlemlerle ilgili ilişkili. Kaynak: Deloitte 52 Tablo 6: Enerji Verimliliği Direktifi Madde 7 52 Tablo 7: Enerji Verimliliği Direktifi Madde 7. Paragraf 2 53 Tablo 8: Enerji Verimliliği Direktifi Madde 7. Paragraf 1 fıkra 3 53 Tablo 9: Enerji Verimliliği Direktifi Madde 7. Paragraf Tablo 10: Enerji Verimliliği Direktifi Ek V 54 Tablo 11: Enerji etütleri ve yönetim sistemleri yönünden UEVEP ile Enerji Verimliliği Stratejisi Belgesi arasındaki ilişki. Kaynak: Deloitte 68 Tablo 12: Enerji etütlerinin halihazır hedef kitleleri 68 Tablo 13: Enerji Verimliliği Direktifi Madde 8. Paragraf Tablo 14: Ölçüm ve tahakkuk yönünden UEVEP ile Enerji Verimliliği Stratejisi Belgesi arasındaki ilişki. Kaynak: Deloitte 72 Tablo 15: Enerji Verimliliği Direktifi Madde 9 73 Şekil 16: Enerji Verimliliği Direktifi Madde Tablo 17: Enerji Verimliliği Direktifi Madde Tablo 18: UEVEP ile Enerji Verimliliği Stratejisi Belgesi arasındaki ilişki Tüketici bilgilendirme programları ve eğitimi yönünden Kaynak:Deloitte 79 Tablo 19: Enerji Verimliliği Direktifi Madde Tablo 20: Enerji Verimliliği Direktifi Madde Tablo 21: Akreditasyon ve belgelendirme programları konusunda UEVEP ile Enerji Verimliliği Stratejisi Belgesi arasındaki ilişki 85 Tablo 22: Enerji Verimliliği Direktifi Madde Tablo 23: Enerji Hizmetleri yönünden UEVEP ile Enerji Verimliliği Stratejisi Belgesi arasındaki ilişki Kaynak: Deloitte 88 Tablo 24: Yenilenebilir enerji kaynaklarından elektrik üretimi 2013 yılı verileri ve 2023 yılı için tahminler, Kaynak: Türkiye Ulusal Yenilebilir Enerji Eylem Planı 89 Tablo 25: Su ısıtma ekipmanları için minimum enerji verimliliği değerleri. Kaynak: AB Komisyon Yönetmeliği No 813/ Tablo 26: Enerji Verimliliği Direktifi Madde 7 (6) 97 Tablo 27: Enerji Verimliliği Direktifi Madde Tablo 28: Kurumsal Kapasitelerin Güçlendirilmesi Hedefiyle Enerji Verimliliği Stratejisi Belgesi Tablo 29: UEVEP ile Enerji Verimliliği Stratejisi Belgesi arasındaki yatay önlemlerin finansmanıyla ilgili ilişkili. Kaynak: Deloitte 103 Tablo 30: Enerji Verimliliği Direktifi Madde Tablo 31: Enerji Verimliliği Direktifi Madde Tablo 32: Konut ve hizmet sektörlerine ilişkin UEVEP ile Enerji Verimliliği Strateji Belgesi arasındaki ilişki Kaynak: Deloitte 111 Tablo 33: İklim Değişikliği Eylem Planı : Ulusal Vizyon 111 Tablo 34: Binalarda Enerji Performansı Direktifi Madde Tablo 35: Binalarda Enerji Performansı Direktifi Madde 9, Direktif 2010/ Tablo 36: Enerji Verimliliği Direktifi Madde Tablo 37: Kamu binalarına ilişkin UEVEP ile Enerji Verimliliği Strateji Belgesi arasındaki ilişki Kaynak: Deloitte 127 Tablo 38: Enerji Verimlilği Direktifi Madde Tablo 39: Hedefin Hesaplanması 130 Tablo 40: Enerji Verimliliği Direkfiti Madde 5 paragraf 7 131

9 Tablo 41: Kamu alımlarına ilişkin UEVEP ile Enerji Verimliliği Strateji Belgesi arasındaki ilişki Kaynak:Deloitte 132 Tablo 42: Enerji Verimliliği Direktifi Madde Tablo 43: UEVEP ve Enerji Verimliliği Strateji Belgesi arasında Sanayi Sektörüne İlişkin İlişki. Kaynak: Deloitte 141 Tablo 44: Enerji tüketimi yükümlülükleri konusunda bilgilendirme, Enerji Verimliliği Kanunu (Sayı 5627) 142 Tablo 45: Yük Ulaşımı ve konteyner taşımacılık modlarındaki belirli enerji tüketimlerinin karşılaştırması 149 Tablo 58: Engellenen CO 2 emisyonu 190 Tablo 59: Binalar için önerilen önlem ve araçların özeti 193 Tablo 60: Kamu kurumları için önerilen önlem ve araçların özeti 197 Tablo 61: Diğer ülkelerdeki kapı ücretleri örneği 202 Tablo 62: Taşımacılık için önerilen önlem ve araçların özeti 244 Tablo 63: Enerjinin dönüştürülmesi, iletilmesi, dağıtımı ve talep tepkisi için önerilen önlem ve araçların özeti 246 Tablo 46: UEVEP ve Enerji Verimliliği Strateji Belgesi arasında ulaştırma sektörüne ilişkin ilişki Kaynak: Deloitte 150 Tablo 47: İklim Değişikliği Eylem Planı : Ulusal Vizyon 151 Tablo 48: UEVEP ile Enerji Verimliliği Strateji Belgesi arasında verimli ısıtma ve soğutmaya ilişkin ilişki Kaynak: Deloitte 160 Tablo 49: Enerji Verimliliği Direktifi Madde Tablo 50: Ulusal Kapsamlı Değerlendirme Metodolojisi 162 Tablo 51: Talebe karşılık vermeyi teşvik kapsamında UEVEP ve Enerji Verimliliği Strateji Belgesi arasındaki ilişki. Kaynak:Deloitte 168 Tablo 52: Enerji Verimliliği Direktifi Madde Tablo 53: Talep karşılığı teşvik kapsamında UEVEP ve Enerji Verimliliği Strateji Belgesi arasındaki ilişki Kaynak: Deloitte 172 Tablo 54: Enerji Verimliliği Direktifi Ek XI, Ek XIV ve Madde Tablo 55: Sistemde kullanılan gaz denklemi 174 Tablo 56: Ölçülmeyen tüketilen gaz 174 Tablo 57: Enerji arzına yönelik finansal ortamlar açısından UEVEP ve Enerji Verimliliği Strateji Belgesi arasındaki ilişki Kaynak: Deloitte 176

10 YÖNETİCİ ÖZETİ 10 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

11 0.1 Türkiye Cumhuriyetinde Enerji Verimliliği Enerji, Türkiye Cumhuriyetinin ekonomik kalkınması için kilit nitelik taşıyan bir etkendir. Enerji girdilerinin maliyeti ve bu girdilerin az olması, ülke refahını zora sokabilmektedir. Bu bağlamda bakıldığında verimlilik, ulusal strateji hedeflerini tamamlayan ve yatay olarak kesen bir kavramdır. Bununla birlikte, özellikle bu ulusal stratejik hedeflere ilişkin önemli hususlar da bulunmakta olup bunlardan bazıları arz güvenliğinin sağlanması ihtiyacının ön plana çıkarılması, ithalata bağımlılığa ilişkin risklerin azaltılması, enerji maliyetlerinin sürdürülebilir hale getirilmesi, iklim değişikliğiyle mücadelede etkililiğin artırılması ve çevrenin korunması olarak sayılabilir. Bu çerçevede, ulusal enerji politikasının tüm enerji sektöründe geçerli olan bazı öncelikli ve önemli bileşenleri bulunmaktadır. Enerji üretimi ve iletiminden nihai tüketime kadar olan tüm süreci kapsayan bu bileşenler, sektörel temelde veya makro düzeyde enerji verimliliğinin artırılması, bilinçsiz enerji tüketiminin ve israfın önüne geçilmesi ya da enerji yoğunluğundaki azalma gibi hususları kapsamaktadır. Enerji arzının ekonomik rekabet edebilirlik ve verimli süreçlerin sürekliliği üzerinde etkisinden ötürü, bahsedilen hususların yanında enerji arzı da büyük önem taşımaktadır. Türkiye Cumhuriyeti örneğinden yola çıkıldığında enerji arzı, ithal edilen birincil enerjinin %78,3¹ ine tekabül etmektedir. Net ithalat oranı ise 97,0 Mtep tir². Türkiye ekonomisi, majör ağırlıktaki tek bir sektöre dayalı olmaktan öte birkaç ekonomik faaliyet arasında dağılmış durumdadır. GSYİH ye %17,8 lik sektörel katkı sağlayan imalat sanayii en önemli sektör olup bunu %13,5 lık oranla toptan ve perakende satış ve %13,4 oranla taşımacılık, lojistik ve iletişim takip etmektedir. Tüm bu sektörler için enerji, verimlilik sağlanması gereken önemli bir girdidir. Türkiye nin ekonomik büyümesinde, enerji tüketiminin artış eğilimi gösterdiği görülmektedir. Büyük ekonomik krizler hariç olmak üzere 1990 ila 2012 yılları arasında birincil enerji talebi ortalama %2,9 oranında artış göstermiştir yılına gelindiğinde, birincil enerji tüketimi, 2005 yılına kıyasla %36 artmıştır. Şekil yılına kıyasla Türkiye deki GSYİH ve birincil enerji tüketiminin gelişimi Kaynak: Ekonomik Faaliyet Türüne göre Sabit Fiyatlar üzerinden TÜİK Gayrı Safi Yurt İçi Hasılaya dayanan Deloitte hesaplamaları, NACE Rev. 2 - Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Denge Tabloları, birincil enerji tüketimi Endeks, 2005 = Türkiye GSYH ve birincil enerji değişimi GSYH büyümesi, sabit fiyatlarla, 2005 = 10 Türkiye, 2010 ila 2014 yılları arasında reel gayrı safi yurt içi hasılasını %19 oranında artırarak içinde bulunduğumuz 10 yıllık süre zarfında en hızlı gelişen ekonomilerden biri haline gelmiş olup³ yılları arasında %4,2 lik yıllık artış oranını, döneminde ise %2,3 lük yıllık artış oranını sürdürmesi beklenmektedir 4 Şekil 1. Sabit fiyatlar üzerinden yıllık GSYİH büyüme oranı Türkiye ve bazı AB Üye Devletlerinin karşılaştırılması Kaynak: Uluslararası Para Fonu, Dünya Ekonomik Görünümü Veri Tabanı Milyar US$ Şekil 3.Türkiye nin cari işlemler dengesi Kaynak: TCMB Türkiye Cari İşlemler Dengesi Gelişimi GSYH 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% -2% -4% -6% -8% Sabit Fiyatlar Üzerinden Gayrisafi Yurtiçi Hasıla Gelişimi Fransa Almanya İtalya İspanya Türkiye İngiltere Denge Tabloları: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı 2 1 TEP=41,87 GJ=11,63 MWh=10 GCal 3 Dünya Ekonomik Görünümü: Uluslararası Para Fonu OECD Ekonomik Görünümü: Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü Ayrıca Türkiye nin döviz bazındaki cari dengesi geçmiş yıllarda negatif özellik göstermekte olup net enerji ithalatları da bu negatif bakiyenin oluşmasının en büyük sebeplerindendir. Türkiye Cumhuriyeti son yıllarda enerji tasarrufuna yönelik çalışmalar yapmaktadır. Ülkenin enerji verimliliği politikasının ana çerçevesinini, enerji kullanımında etkinliğin artırılmasını, enerji israfından kaçınılmasını, enerji maliyetlerinin ekonomi üzerindeki yükünün hafifletilmesini ve çevrenin korunmasını amaçlayan 5627 sayılı Enerji Verimliliği Kanunu (Nisan 2007) teşkil etmektedir. Enerji Verimliliği Kanunu ve ikincil mevzuat, enerji verimliliği reformlarını teşvik etmek ve desteklemeye yönelik yasal bir dayanak oluşturmakta ve önlemler sunmaktadır. Bu da- 11 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

12 0.1 Türkiye Cumhuriyetinde Enerji Verimliliği yanak ve önlemler, enerji tasarrufu içeren yatırımları teşvik etmek amacıyla, enerji verimliliği hizmet piyasasının (Enerji Verimliliği Danışmanlık Şirketleri - EVD ler), enerji denetçileri ve enerji verimliliği projelerinin ve Gönüllü Anlaşma Programlarının tasarlanmasını ve işletilmesini içermektedir. Enerji verimliliği ile hedeflenenler, Türkiye nin son yıllarda yayınladığı çeşitli stratejik plan ve dokumanlarda da yer almaktadır: Yüksek Planlama Kurulu nun 2010/8 sayı ve 03 Mayıs 2010 tarihli kararı ile onaylanan Ulusal İklim Değişikliği Strateji Belgesi, sektörlerin iklim değişikliğini azaltmak için gerçekleştirecekleri öncelikli faaliyetleri ve iklim değişikliğine uyum sağlamak için alınması gereken acil önlemleri belirlemektedir¹. Yüksek Planlama Kurulu tarafından kabul edilen ve 25 Şubat 2012 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan Enerji Verimliliği Strateji Belgesi, uygulanması gereken faaliyetlerle birlikte söz konusu faaliyetleri uygulamakla yükümlü olan kuruluşları ortaya koymaktadır. Bu doküman, 2023 yılına kadar Türkiye nin GSYİH si başına harcanan enerji miktarında en az %20 azalma hedefi koymaktadır. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı nın 03 Aralık 2014 tarihli Stratejik Planı sektörün günlük ihtiyaçlarının yanısıra, enerji ve doğal kaynaklar alanında politikalar geliştirilmesini gerektiren, gelecek yıllarda ortaya çıkması beklenen durumlarla ilgilenmektedir. Ayrıca geçmiş yıllara ait stratejik planlarda belirtilen hedefleri de izlemekte ve raporlamaktadır². Türkiye Büyük Millet Meclisi nin 01 Temmuz 2013 tarihinde gerçekleştirilen 127. Genel Kurul toplantısında onaylanan Onuncu Kalkınma Planı, sadece yüksek düzeyde, kararlı ve kapsamlı ekonomik büyümeyi değil; hukukun hakimiyeti, bilgi toplumu, uluslararası rekabet etme gücü, beşeri gelişim, çevre koruma ve kaynakların sürdürülebilir kullanımı gibi konuları da ele alacak şekilde hazırlanmıştır. Bu Planda, Türkiye nin ekonomik ve sosyal kalkınma süreçleri bütünsel ve çok boyutlu bir yaklaşımla tartışılmakta olup insana yönelik bir kalkınma çerçevesi içerisinde katılımcı bir yaklaşım benimsenmiştir iii. Türkiye Cumhuriyetinin enerji yoğunluğu döneminde %4,8 azalmıştır. Gelecek yıllarda ekonomik büyüme oranlarının yüksek olacağı göz önünde bulundurulduğunda, enerji arzının ülkenin ekonomik kalkınması açısından bir darboğaz haline gelmesinin önüne geçmek amacıyla, Türkiye deki enerji verimliliği düzeyinin artırılması gerekmektedir. Bin TEP/Milyar ABD$'05 Şekil 4.Türkiye deki Enerji Yoğunluğunun Gelişimi ( ) ,7 Türkiye - Enerji yoğunluğunun gelişimi 217,4 210,8 Enerji verimliliğine ilişkin Enerji Politikası hedefleri, Enerji Verimliliği Strateji Belgesinde yer almaktadır. Bu doküman, 2023 yılı itibariyle, Türkiye nin GSYİH si başına harcanan enerji miktarının en az %20 oranında azaltılmasını hedeflemektedir. Strateji Belgesi, bu hedefe ulaşmak için somut hedeflere odaklanan politik rehberler oluşturmakta ve bu hedeflere ulaşılması için gerekli olan ana önlemleri belirlemektedir. Strateji Belgesi bunların yanısıra, özel sektör ve devlet aktörleri arasında enerji verimliliği alanında işbirliği çerçeveleri oluşturulmasını da önermektedir. 216,9 208,0 207, Enerji yoğunluğu, ekonomik çıktı üretmek için gereken enerji miktarının bir ölçütü veya standart bir enerji biriminin üreteceği ekonomik çıktı miktarıdır. Bu değer ülkenin sanayileşme düzeyi, ülke ekonomisindeki hizmetler ve imalat karışımı ve ülkenin enerji verimliliğine gösterdiği özene bağlı olmaxk üzere bir ülkeden diğerine büyük ölçüde değişebilir. Dolayısıyla, enerji yoğunluğu ülkenin ve ülke içerisindeki çeşitli sektörlerin amaçlarını tanımlamak ve enerji performansını değerlendirmek için yararlı bir parametredir. 6 TÜİK (Türkiye Cumhuriyeti nin nominal GSYH si), Uluslararası Para Fonu(2005 fiyatlarıyla, Reel GSYH Deflatörü); Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı verilerini (Türkiye nin yıllık enerji tüketimi) ve Deloitte verilerini (2005 yılı için ABD $-Türk Lirası döviz kuru) temel alan Deloitte hesaplamaları tarihi için tahminler, mevcut bilgilere göre gerçekleştirilmiştir. 12 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

13 0.2 Türkiye Cumhuriyeti Ulusal Enerji Eylem Planı Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı (UEVEP) Türkiye Cumhuriyetinin Enerji Verimliliği Stratejisinde belirlediği hedeflere ulaşmak için yaptığı çalışmaları içermekte olup 2023 yılına kadar olan süreç yıllara sari şekilde gösterilmektedir. Plan, Türkiye de belirlenen politikalarla sağlanması öngörülen enerji tasarruflarını göstermekte ve hedeflere ulaşmaya yönelik bir dizi araç veya önlem geliştirerek Enerji Verimliliği Direktifinde önerilen farklı şartların yerine getirilmesini sağlamaktadır. Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı (UEVEP) buna ek olarak kaynakların verimli kullanımı konusunu da nitel olarak incelemekte, bu bağlamda çevre üzerindeki etkilerin en az düzeye indirilmesi için kısıtlı kaynakların nasıl en iyi şekilde kullanılacağını ifade etmektedir. Türkiye Cumhuriyeti tarafından Eylem Planı için kullanılan yapı, Avrupa Birliğinin birincil enerji tüketiminin azaltılmasına ilişkin ortak hedeflerine erişmek için oluşturduğu araçlarla örtüşmektedir. Avrupa Birliği, AB birincil enerji tüketimini, 2020 yılı itibariyle mevcut gidişata kıyasla %20 oranında azaltmayı hedeflemektedir. Bu hedefe ulaşılmasına yardımcı olacak ana araç, 05 Aralık 2012 tarihinde yürürlüğe giren 2012/27/EU sayılı AB Enerji Verimliliği Direktifidir. Şekil 5.Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı Zaman Çerçevesi AB Ülkeleri 1. UEVEP AB Ülkeleri 2. UEVEP Enerji Verimliliği Strateji Belgesi Türkiye AB Ülkeleri 3. UEVEP Türkiye 1. UEVEP AB Direktifi 2012/27/UE hedefleri Türkiye Strateji Plan hedefleri Türkiye nin Ulusal Enerji Eylem Planı, 2012/27/EU sayılı Enerji Verimliliği Direktifinde belirtilen yöntemlere dayanarak, Enerji Verimliliği Strateji Planında 2023 yılı enerji verimliliği için belirlenen ulusal hedefler çerçevesinde uygulanacak ana politika önlemlerini tanımlamaktadır. Hâlihazırda, Türkiye deki enerji verimliliğine ilişkin ana politika Enerji Verimliliği Strateji Belgesidir. Bu doküman, somut önlemlere ve hedeflere ulaşmaya yönelik araçlara odaklanan bir dizi politika belirlemekte olup önerilen ana hedef enerji yoğunluğunun 2023 e dek en az %20 oranında azaltılmasıdır. Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planları hazırlanmasını zorunlu hale getiren 2006/32/EC sayılı Direktif, 25 Ekim 2012 tarihli 2012/27/EU sayılı Direktifle ilga edilmiştir. AB Üye Devletlerde enerji kaynağı kıtlığı bulunduğundan, Avrupa Birliği ithal enerji kaynaklarına giderek daha bağımlı hale gelmektedir. Ayrıca, iklim değişikliği ile mücadele edilmesi ve ekonomik krizlerle başa çıkılması gerekmektedir. Enerji verimliliği enerji ihtiyaçlarını azaltarak enerji arzı sorununa çözüm getirebileceğinden ve sera gazlarını azaltabileceğinden dolayı her iki hususla da başa çıkmak açısından değerli bir araçtır. Avrupa Konseyinin 08 Mart 2007 tarihinde aldığı ve 04 Şubat 2011 tarihinde vurgulanan sonuçlar arasında, birincil enerji tüketiminin tahminlere göre öngörülen tüketime kıyasla %20 oranında azaltılması hedefini kapsamaktadır. Bu direktifler, ulusal enerji eylem planlarının, aşağıda verilen programa göre hazırlanmasında kullanılacak yöntemleri sunmaktadır: Enerji tasarrufu hedeflerinin ve yukarıdan aşağıya bir yaklaşım benimsenerek bu hedeflere ulaşmada kullanılacak yolun belirlenmesi (ülke düzeyindeki hedefler, farklı ekonomik faaliyetler arasında bölünmektedir). Enerji verimliliği önlemlerinin belirlenmesi ve bu önlemlerin enerji üzerindeki ve ekonomik etkilerinin değerlendirilmesi. Yukarıdan-aşağıya hedefler ile belirlenen önlemler arasındaki tutarlılığın değerlendirilmesi. 13 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

14 0.3 Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planının Hedefleri Özellikle Türkiye örneğinde enerji tasarrufları, enerji yoğunluğu kapsamında ele alınacaktır. Önerilen önlem ve araçların hedefi, Türkiye deki enerji yoğunluğunun yıllarını kapsayan 9 yıllık dönem içerisinde %20 oranında azaltılmasıdır. Bu bağlamda, Türkiye için belirlenen hedeflerin göreceli olduğu, AB için belirlenen hedeflerin ise mutlak verilere dayandığının belirtilmesi gerekmektedir. Bunun altında yatan sebep, Türkiye de hâlihazırda bir artış eğilimi hakim iken (diğer bir deyişle son yıllarda önemli bir büyüme kaydedilmesi), Avrupa Birliğinin tamamında daha sabit bir eğilim gözlemlenmesidir. Türkiye nin 2023 yılı için belirlediği enerji yoğunluk hedefi, 2023 yılı itibariyle mevcut durumun devamına bakılarak yapılan tahmin üzerinden 42,2 bin TEP/ ABD$ 2005 milyar⁷ azalma sağlanması anlamına gelmektedir. Bin TEP/Milyar US$' Şekil 6.Enerji Yoğunluğu Hedefleri 2023, 2030 ve 2050 Kaynak: Deloitte Enerji yoğunluğu - Hedefler Enerji Yoğunluğu (Bin TEP / Milyar ABD $) Senaryo Mevcut Durumun Devamı Hedeflenen Hedeflenen Bu azalma, birincil enerji arzında %20 lik bir düşüşü ifade etmektedir. Söz konusu düşüş, Türkiye Enerji Verimliliği Eylem Planına ve Avrupa Konseyi ve Parlamentosu tarafından 2008 yılı Aralık ayında hedefleri politikası kapsamında onaylanan 28 Ocak 2008 tarihinde Avrupa Komisyonu tarafından sunulan Enerji ve İklim Değişikliği Paketine uygundur UEVEP, 2023 enerji yoğunluğu hedefini 168,8 bin TEP/ ABD$2005 milyar olarak belirlemekte olup bu rakam, eğilime dayalı senaryo çerçevesinde, 2023 yılı itibariyle birincil enerjide 36,5 Mtep azalma olacağını ifade etmektedir. Bu enerji tasarruf hedefi sayesinde Türkiye Cumhuriyeti kendi politikasını, Avrupa nın enerji tüketiminin azaltılması hedefleri ile eşdeğer hale getirmiştir. Ulusal düzeyde bakıldığında bu hedef, Türkiye deki enerji tüketiminin, Avrupa Birliğinin genel enerji tüketimi azaltma hedefinin yaklaşık %10 u kadar azaltılmasını ifade etmektedir. Hedeflenen senary ot asarruf Şekil 7.Mevcut Durumun Devamı ve Hedeflenen Senaryolar üzerinden GSYİH, Birincil Eenerji Tüketimi ve Nihai Enerji Tüketimi gelişimi GSYH, Birincil Enerji Tüketimi & Nihai Enerji Tüketimi Gelişimi - Mevcut Durumun Devamı & Hedeflenen Senaryo 450,000 2,000 Bin TEP 300, , ,500 1, Milyar US$ 05 Birincil Enerji Tüketimi (MDD Senaryosu) Nihai Enerji Tüketimi (Hedeflenen Senaryo) Birincil Enerji Tüketimi (Hedeflenen Senaryo) GSYH - Sabit fiyatlarla ABD $ 05 Nihai Enerji Tüketimi (MDD Senaryosu) 7 Söz konusu Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planında verilen enerji yoğunluğuna ilişkin veriler Mali Yıl 2005 e göre Amerikan Doları ($) cinsinden ifade edilmektedir. 14 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

15 0.3 Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planının Hedefleri Türkiye enerji yoğunluğunu, 2023 yılı için mevcut durumun devamı baz alınarak oluşturulan senaryo üzerinden %20 oranında azaltmayı hedeflemekte olup 2023 e dek enerji yoğunluğunda gözlemlenecek olan iyileşme, farklı yılları kapsayan oranlar üzerinden hesaplanmaktadır. Bu yöntem, en ileri düzeydeki AB ekonomilerinin deneyimlerine dayanılarak oluşturulmuş olup bu şekilde sekiz yıllık bir süre zarfı için benzer bir enerji verimliliği gelişimi sağlanmıştır. Şekil 8.Mevcut durumun devamı ve hedeflenen s enaryolar üzerinden enerji yoğunluğu tahminleri yılları enerji yoğunluk tasarruflarına ilişkin yol haritası Enerji yoğunluğu - Hedeflenen senaryo ve MDD ile tasarruf Senaryo Mevcut Durumun Devamı Hedeflenen Tasarruf Türkiye Cumhuriyetindeki enerji yoğunluğunun azaltılması üzerinden belirlenen enerji verimlilik hedefleri, nihai enerji tüketim etkileri çerçevesinde değerlendirilebilir. Mevcut durumun devamı senaryosuna göre nihai enerji tüketiminin 133,6 Mtep e ulaşması beklenmekte olup bu rakam 2014 yılı için belirlenen değerin %53 üzerindedir. Enerji yoğunluğunun %20 oranında azaltılması sonucunda, 2023 yılı itibariyle birincil enerji tüketiminde 25,7 Mtep azalma ortaya çıkacaktır. Şekil 10.Mevcut Durumun Devamı ve Hedeflenen Senaryolar üzerinden enerji arz tahmini yılları nihai enerji tasarruflarına ilişkin yol haritası Kaynak: Deloitte hesaplamaları Nihai Enerji Tüketimi - Mevcut Durumun Devamı & Hedeflenen Senaryo Enerji yoğunluğunun 2023 e dek iyileştirilmesi, ulusal düzeydeki birincil enerji tasarruflarıyla doğrudan ilişkilidir. Türkiye, 2023 yılı için birincil enerjinin, aynı yıl için mevcut durumun devamı senaryosundaki birincil enerji arzına ilişkin tahmini değer üzerinden %20 oranında azaltılmasını hedeflemektedir. Mevcut durumun devamı senaryosuna göre toplam enerji arzının 182 Mtep e çıkması beklenmekte olup bu rakam 2014 yılı için belirlenen değerin %47 üzerindedir. Enerji yoğunluğunun %20 oranında azaltılması sonucunda, 2023 yılı itibariyle birincil enerji tüketiminde 36,5 Mtep azalma ortaya çıkacaktır. Şekil 9.Mevcut Durumun Devamı ve Hedeflenen Senaryolar üzerinden enerji arz tahmini yılları birincil enerji tasarruflarına ilişkin yol haritası Kaynak: Deloitte hesaplamaları Senaryo Mevcut Durumun Devamı Hedeflenen Tasarruf Toplam Enerji Arzı - MDD Hedeflenen Senaryo 15 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

16 0.4 Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planında yer alan enerji verimlilik önlemleri Bu bölümde, 2023 ulusal enerji verimliliği hedeflerine katkıda bulunmak üzere Direktif çerçevesinde uygulanacak politika önlemleri açıklanmaktadır. Önlemler şu şekilde kategorize edilmektedir: Yatay enerji verimliliği önlemleri: Bu önlemler, Türkiye deki genel enerji verimliliği çerçevesini ve sektörleri yatay olarak kesen önlemleri ifade etmekte olup Türkiye Cumhuriyeti nin özelliklerine ve AB Direktifi ile belirlenen kurallara uygun şekilde tanımlanmaktadır. Binalarda enerji verimliliği önlemleri Sanayideki enerji verimliliği önlemleri Taşımacılıktaki enerji verimliliği önlemleri Isıtma ve soğutmada verimlilik Enerjinin dönüştürülmesi, iletilmesi, dağıtımı ve talebe karşılık verilmesinde (elektrik ve doğal gaz) enerji verimliliği Tarımdaki enerji verimliliği önlemleri Enerji verimliliği: En iyi uygulamalar Kamu kurumlarındaki enerji verimliliği önlemleri Bu önlemler, Direktif rehberlerine göre örnek teşkil eden kamu aktörleri tarafından uygulanması gereken önlemlerdir. 16 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

17 0.4 Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planında yer alan enerji verimlilik önlemleri Yatay Önlemler UEVEP; farkındalığın artırılması ve eğitim, enerji verimliliğinde performans bazlı sözleşmeler ve diğer yenilikçi finansman programları, ölçüm ve tahakkuk hükümleri ile enerji piyasası aktörlerinin enerji verimliliğinin sağlanmasına katılımı gibi çok sayıda yenilikçi yatay önlem sunmaktadır. Sektör veya sektörler arası düzeyde uygulanabilecek diğer önlemler (sübvansiyonlar, mali önlemler, gönüllü anlaşmalar ve enerji denetimleri vb.) aşağıda verilen özel alt bölümlerde tartışılmaktadır. Aşağıdaki tabloda, tanımlanan yatay önlemler yer almaktadır: Enerji verimliliği yükümlülük programları ve alternatif politika önlemleri Enerji Verimliliği Projelerinin Desteklenmesi Enerji tasarruf projelerine yönelik mali kamu desteği. Bu önlemden sanayi, hizmet veya taşımacılık sektöründe yer alan enerji tüketicileri yararlanabilecektir. Söz konusu destek, enerji verimliliği için yapılacak ihaleler şeklinde hazırlanacaktır. Enerji tüketicileri, Bakanlığın de destek vereceği teklifler sunabilecek (enerji verimliliği projeleri) olup, söz konusu tekliflerde enerji tüketiminin, enerji verimliliğinde yapılacak iyileştirmelerle azaltılması hedeflenecektir. Teklif, bin TEP başına enerji tasarruf maliyeti anlamına gelmektedir. Bu çerçevede bakıldığında teklif yapısı, maliyet açısından en etkin olan projeleri desteklenmesini sağlayacaktır. Ekonomik teşviklere dayalı Yeni Enerji Verimliliği Gönüllü Anlaşmaları Sanayi alt sektörleri ile Bakanlık arasında müzakere ve genellikle hedefleri, taahhütleri ve zaman çerçevelerini içeren sözleşmeler, şirketlere, verimlilik önlemlerine ilişkin yeni yatırımlar yapmak için uygun zaman bulmak açısından esneklik sağlamaktadır. Binalarda Enerji Verimliliğine Yönelik Destekler Yeni binalardaki asgari zorunlu enerji şartının, giderek artan inşaat maliyetini Binalarda Enerji Performansı Yönetmeliğinde belirlenen asgari yasal değerler üzerinden hafifleten teşvikler ( Enerji Kimlik Belgesi, EKB, B veya A) kullanılarak artırılması önerilmiştir. Kentsel Dönüşüm Kapsamında Binaların Enerji Verimliliği Derecelerinin Artırılması için Teşvikler Kentsel Dönüşüm Planı kapsamında enerji performansı yüksek olan (EPC B veya A) inşaatların yapılmasını teşvik etmek suretiyle, Kentsel Dönüşüm Planından etkilenen binaların nihai enerji verimliliği oranlarının iyileştirilmesi için maddi destek sunulması Finansal Önlem: Ulusal Enerji Verimliliği Finansman Destek Mekanizması Ulusal enerji tasarruf hedefini ve planda yer alan diğer enerji verimliliği önlemlerini uygulamaya koymasına imkân tanıyacak yukarıda sözü edilen önlemlerin geliştirilmesi için gerekli olan mali desteği sağlamaya yönelik mali araçlar. Diğer kaynakların yanında aşağıda verilen finansman kaynakları üzerinde de düşünülebilir: Enerji Verimliliği Direktifi Madde 7 de belirtildiği üzere, yükümlü taraflar tarafından zorunlu ödeme yapılması.⁸ Yükümlü tarafların nihai müşterileri için zorunlu ödeme belirlenmesi Türkiye Cumhuriyeti ulusal bütçesizorunlu İklim Değişikliği Vergisi (konut kullanıcısı olmayanlara arz edilen enerji için vergi uygulanması) Diğer alternatif kaynaklar ⁸ Enerji Verimliliği Direktifi, yükümlü taraf için şu tanımı yapmaktadır: Madde 7 de bahse konu edilen ulusal enerji verimliliği yükümlülük programlarına tabi olan enerji distribütörleri veya perakende enerji satışı yapan şirketler: Nihai şirketlere elektrik veya doğal gaz satışı yapan ve/veya toptan piyasasında petrol ürünü pazarlayan tüm enerji şirketleri Yıllık tasarruf hedefleri bu şirketler arasında piyasa paylarına göre oranlanarak bölüştürülecek olup söz konusu tasarruflar için finansal denklik oluşturulacaktır. Piyasa payları şu şekilde hesaplanacaktır: Elektrik ve doğal gaz örneklerinde, enerjinin nihai tüketicilere satışına göre Petrol ürünleri ve sıvılaştırılmış petrol örneğinde, toptan piyasasına satılan miktar üzerinden. 17 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

18 0.4 Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planında yer alan enerji verimlilik önlemleri Aşağıdaki şekil aşağıdan yukarı yaklaşımını benimseyerek, önerilen farklı önlem ve araçlarla, Enerji Verimliliği Direktifi 7. Maddede belirtilen yükümlü tasarrufların yerine getirilmesinin seviyesini göstermektedir. Şekil 11. Enerji Tasarrufları - Yükümlülük Programı (Enerji Verimliliği Direktifi Madde 7) Enerji tasarrufları Yükümlülük (Enerji Verimliliği Direktifi 7. Madde) Özetlemek gerekirse, bir sonraki şekilde Enerji tasarrufları, Ulusal Enerji Verimliliği Fonu tarafından sağlanacak finansal destek ve dahil olan aktörler açısından planın işlevsel çerçevesi gösterilmektedir. Şekil 12. Enerji tasarruf hedeflerine ulaşmak için önerilen uygulama programı 18 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

19 0.4 Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planında yer alan enerji verimlilik önlemleri Enerji Etütleri ve Yönetim Sistemleri Zorunlu Enerji Etütleri Konut harici enerji tüketicilerine yönelik potansiyel enerji verimliliği çözümlerinin teknik ve ekonomik açıdan değerlendirilmesidir. Enerji denetimleri, örneğin, yıllık TEP enerji tüketen tüm şirketler ve ticari veya hizmet amacıyla kullanılan m2 den büyük bir alana sahip olan binalar ile toplam inşaat alanı m2 den fazla olan veya yıllık enerji tüketimi 250 tep üzerinde olan kamu binaları için zorunlu tutulacaktır. Enerji denetimleri, sertifikalı enerji denetçileri tarafından gerçekleştirilecektir. Ölçüm ve Faturalama Elektrik Sayaçlarının Okunmasını Düzenleyen Düzenleyici Çerçevenin Avrupa Direktifleriyle Belirlenen Ana Esaslarla Uyumlulaştırılması Avrupa Komisyonunun 2020 için belirlediği hedeflere benzer hedefler koymak amacıyla, maliyet etkin olan yerlerde, Avrupa Komisyonu tarafından sunulan rehberlere dayanarak maliyet-fayda analizi yapılması. Tüketicilere Detaylı ve Kıyaslanabilir Fatura Bilgisinin Sunulması Enerji Verimliliği Direktifi Madde 10 da da önerildiği üzere dağıtım şirketleri, müşterilerine enerji tüketimi ile ilgili daha detaylı bilgi vermelidir. Ölçüm bilgilerinin akıllı bir yönetimi için enerji veri platformunun oluşturulması. Tüketici Bilgilendirme Programları ve Eğitimi Ulusal Bilgilendirme ve Motivasyon Kampanyası Enerji verimliliğine odaklı iletişim faaliyetlerinin belirlenmesi: Tüm tüketim sektörlerindeki enerji kullanıcılarına enerji tasarrufuna ilişkin bilgiler sunan ve kullanıcıları enerji verimli yaklaşımları kullanmaya ve enerji verimliliğine yatırım yapmaya teşvik eden ulusal bir kampanyanın tasarlanması ve yürütülmesi. Ulusal Eğitim Platformu Kullanıcıların, enerji verimliliğine ilişkin farklı eğitim faaliyetlerine erişebileceği serbest erişime açık bir platform. Farklı hedef grupların enerji verimliliği konusunda eğitilmesi, kamu kurumları veya şirketlerde yetkinlik oluşturulması açısından en önemli faktördür. Yeterlik, Akreditasyon ve Belgelendirme Planlarının Mevcudiyeti Kayıt ve Kalite Güvence Planı Programa nitelikli enerji denetim danışmanlarının kaydedilmesini sağlamak amacıyla tescil ve kalite güvence programı oluşturulması. Enerji Yönetimi Belgelendirme Programı Çeşitli sanayi altsektörleri, ticari binalar ve hizmet binaları, devlet binaları ve organize sanayi bölgeleri için zorunlu enerji yönetim belgelendirmesi. Enerji Hizmetleri Enerji Verimliliği Danışmanlık Şirketleri (EVD) Piyasasının Büyütülmesi Sağlıklı enerji verimliliği projeleri gerçekleştirecek Enerji Verimliliği Danışmanlık Şirketlerinin kurulmasını teşvik edecek bir çerçeve oluşturulması. Ekipmanlarda Enerji Verimliliği: Çevre Uyumlu Tasarım ve Enerji Etiketlemesi Cihazlar için Asgari Performans Standartları Eko-Tasarım Direktifi çerçevesinde kazan ve su ısıtıcıları için asgari enerji performansı standartlarını belirleyen ve yeni imal edilen teçhizatların satışını kısıtlayan yeni zorunlu şartlar 19 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

20 0.4 Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planında yer alan enerji verimlilik önlemleri İzleme, Doğrulama ve Kontrol Enerji Tasarrufları Çerçevesinin Kontrolü ve İzlenmesi (EnVer portal kullanımının güçlendirilmesi) Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planının yukarıdan aşağıya ve aşağıdan yukarıya (enerji verimliliği önlemleri) olmak üzere iki değerlendirme yöntemi kullanılarak kontrol edilmesi ve izlenmesi. Kurumsal Çerçeve Kurumsal ve İdari Yapının Kurulması Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğünün kurumsal yapısının, Türkiye de uygulanabilecek nitelikte bir model çerçevesinde, idari, kurumsal ve mali açıdan, olabilecek en bağımsız şekilde güçlendirilmesi. Yatay önlemlerin finansmanı Finans programlarının kontrolüne ve izlenmesine yönelik yöntemler Farklı enerji verimlilik desteklerinin programlandırılması ve bütçelendirilmesi ile mali kaynakların kontrol edilmesi ve izlenmesine ilişkin prosedürler. Uluslararası finansman anlaşmalarının koordinasyon ve kontrolü Türkiye deki enerji verimliliği projelerine yapılacak yatırımlara yönelik finansmanın artırılması için uluslararası finans kuruluşlarıyla finansman anlaşmaları yapılması. Bunlar arasında: Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı (IPA), Türkiye Konutlarda Enerji Verimliliği Finansman İmkanı (TUREFF), Türkiye Sürdürülebilir Enerji Finansman Programı (TURSEFF) ve bireyler ve şirketler için enerji tasarruflarını ve enerji verimliliği projelerini desteklemeye yönelik krediler (EKOkredi) Binalarda Enerji Verimliliği Önlemleri Sürdürülebilir İşletim ve Tedarik İçin Eylem Planı AB Bina Direktifinin Ulusal Mevzuata Aktarılması Binalar İçin Enerji Tüketim Verilerini de İçeren Bir Veri Tabanının Oluşturulması Enerji Kimlik Belgesi (EKB) / Bina Sertifikaları Enerji Kimlik Belgelerinin (EKB) uygulanması Binalarda Yeşil Sertifika Uygulamasının Artırılması Konut Binası Girişimcileri Toplu Konutlarda Enerji Verimliliğinin Artırılması Enerji Yöneticisi/Etütler Binalara Yönelik Enerji Etüdü Fonları: Binalarda enerji verimliliği önlemleri için mali destek sağlanması İnşaat Sektöründe Kullanılan Malzeme ve Teknolojiye İlişkin En İyi Uygulamalar El Kitabı Çalışmasının Yürütülmesi Renovasyon Planları / Sübvansiyonlar Mevcut binaların rehabilitasyonu ve geliştirilmesi: aydınlatma, bina izolasyonu, ısıtıcıların ve havalandırma cihazlarının değiştirilmesi Enerji Üretim Entegrasyonu Yenilenebilir enerji ve kojenerasyon teknolojilerinin bina sektörüne entegrasyonu 20 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

21 0.4 Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planında yer alan enerji verimlilik önlemleri Konutlara yönelik enerji verimliliği önlemleri: Teknik ve tamamlayıcı çözümler Isınma: Isıtıcıların değiştirilmesi, geleneksel ısıtma sistemlerinin ısı pompaları ile değiştirilmesi Soğutma: Havalandırma sistemleri, serbest soğutma/havalandırma Sıcak su: Verimli üretim, akış azaltıcılar Kurulumlar: Aydınlatma sistemi, doğal gün ışığı sistemi İzolasyon: Duvar izolasyonu, cam izolasyonu, güneş kontrol sistemleri Cihazlar: Ekipman değişimi Bina malzemelerinin ve teknolojilerinin verimlilik açısından değerlendirilmesi İzleme sistemleri ve ev otomasyonu Seçilen şehirlerde ve bölgelerde pilot projelerin geliştirilmesi, Enerji Verimliliği projelerinin uygulanması En yüksek enerji gereksinimi ve binalar için en yüksek emisyon sınırlamaları Standarttan daha yüksek CO2 emisyonuna neden olan binalar için idari yaptırımlar Bütünleşmiş Bina Tasarımı Yaklaşımı Kamu Binalarında Enerji Verimliliği Merkezi Yönetim Binaları Işıklandırma sistemlerinin ve ısıtma ve soğutma sistemlerinin değiştirilmesi ve binalara izolasyon yapılması gibi uygulamalarla kamu binalarının enerji performansının iyileştirilmesi Kamu binaları için zorunlu enerji tasarrufu hedefi (Enerji Verimliliği Direktifi Madde 5 kapsamında) Kamu alımları Kamu Aydınlatma Sistemi Yenileme Planı Sürdürülebilir İşletme ve Satın Alma Belediye hizmetlerinde enerji verimliliğinin artırılması Belediye düzeyindeki enerji verimliliği önlemleri: Teknik ve tamamlayıcı çözümler Kamu aydınlatma sistemi yenilemesi Atık alanlarındaki gazlara ilişkin geri kazanım sistemleri Kamu kurumlarına ait binalarda binaların Enerji Kimlik Belgelerinin Sergilenmesi Kamu binaları için Yeşil Bina projelerinin geliştirilmesi Kamu kurumlarında enerji tüketimini azaltmaya yönelik kampanyalar 21 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

22 0.4 Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planında yer alan enerji verimlilik önlemleri Sanayide enerji verimliliği önlemleri Endüstriyel Finansman Sanayi Sektöründe Enerji Verimliliğinin Desteklenmesi Sanayi Sektöründe Çeşitli Enerji Verimliliği Önlemlerini Artırmak için Finansman Sağlanması Sanayi düzeyindeki enerji verimliliği önlemleri: Teknik ve tamamlayıcı çözümler Çimento alt sektöründeki enerji verimliliği: Üretim sürecindeki teknolojinin bir üst seviyeye çıkartılması aracılığıyla çimento sektöründeki enerji verimliliğinin artırılması Düzenleyici bir çerçevenin oluşturulması ve enerji değerlemesine odaklanan bir atık yönetim sisteminin geliştirilmesi Gıda sanayi alt sektöründe enerji verimliliği: Üretim sürecindeki teknolojinin bir üst seviyeye çıkarılması aracılığıyla gıda ve meşrubat sektörünün enerji verimliliğinin artırılması Demir ve çelik alt sektöründe enerji verimliliği: Demonstrasyon projeleri Üretim sürecindeki teknolojinin bir üst seviyeye çıkartılması aracılığıyla demir ve çelik sektörünün enerji verimliliğinin artırılması Tekstil alt sektöründe enerji verimliliği: Üretim sürecindeki teknolojinin bir üst seviyeye çıkartılması aracılığıyla tekstil sektörünün enerji verimliliğinin artırılması Düzenleyici bir çerçevenin oluşturulması ve Enerji değerlemesine odaklanan bir atık yönetim sisteminin geliştirilmesi Sanayideki Enerji Verimliliği Proje Rekabetinin Yaygınlaştırılması (SENVER) Pilot projelerin geliştirilmesi, sanayi sektöründe enerji verimliliği yaklaşımlarının uygulanması Yüksek verimliliğe sahip süreçlerden faydalanan tüketiciler için teşvikler yaratılması Türk Sera Gazı Emisyonları Ticaret Sistemi Taşımacılıkta enerji verimliliği önlemleri Özel taşımacılık Enerji verimliliğine yönelik taşıma vergisi düzenlemesi Yolcu arabalarında CO2 etiketi kullanılmaya başlanması Yakıtlar ve alternatif teknolojilere ilişkin karşılaştırma çalışması yapılması Sıfır emisyon taşımacılık Bisiklet ve yaya ulaşımının geliştirilmesi, iyileştirilmesi ve teşvik edilmesi Şehirlerdeki trafik yoğunluğunun azaltılması: Vatandaşların şehir içinde otomobil kullanımından vazgeçirilmesi Toplu taşıma Toplu taşımanın teşvik edilmesi Kentsel ulaşıma yönelik olarak kurumsal bir yeniden yapılandırma çalışmasının geliştirilmesi ve uygulanması Deniz taşımacılığı Deniz taşımacılığı altyapısının iyileştirilmesine yönelik bir eylem planı geliştirilmesi 22 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

23 0.4 Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planında yer alan enerji verimlilik önlemleri Taşımacılıkta enerji verimliliği önlemleri Demiryolu taşımacılığı Demiryolu taşımacılığı altyapısının iyileştirilmesine yönelik bir eylem planı geliştirilmesi Verilerin toplanması Taşımacılık faaliyetine ilişkin verilerin ve bu faaliyetlerdeki enerji tüketim miktarlarının toplanması Taşımacılığa ilişkin enerji verimliliği önlemleri: Teknik ve tamamlayıcı çözümler Araçların yenilenmesine yönelik fonlar Yeşil araçların getirdiği faydalar Enerji Verimliliği düzeyine göre araç parkının vergilendirilmesi Şehir merkezlerinde özel araç kullanımının yasaklanması Araç paylaşma girişimleri Verimli toplu taşımanın yaygınlaştırılması Şirket seviyesinde, yolculukların iletişim araçlarının kullanımıyla değiştirilmesi Isıtma ve soğutmada verimlilik Stratejik önlemler Türkiye deki merkezi ısıtma-soğutma sistemlerinin ve kojenerasyon potansiyelinin belirlenmesi, bir yol haritası hazırlanması Bu sistemlerin yaygınlaştırılması için teşvik planı hazırlanması Isı üreten büyük endüstrilere kojenerasyon sistemlerini uygulama yükümlülüğü getirilmesi Klima kaynaklı yükün azaltılması Büyük binalar için (2.000 m2 den büyük) merkezi soğutmanın zorunlu olması Enerjinin dönüştürülmesi, iletilmesi, dağıtımı ve talep yönetiminde (elektrik ve doğal gaz) enerji verimliliği Elektrik iletim ve dağıtım sistemi Elektrik sistemi işletmesi ve elektrik dağıtım faaliyetlerine yönelik bir verimlilik teşvik programı çerçevesi oluşturulması Elektrik sistemi operatörlerinin ve iletim ve dağıtım şebekesi operatörlerinin, enerji sisteminin/şebekelerin yönetim şekli sebebiyle ortaya çıkan karı/zararı enerji sistemiyle paylaşması. Buna göre operatörler, kaçınılan enerji sistemi masraflarının veya kayıpların %30 unu üstlenebilir. Trafolarda Performans Standartlarının Uygulanması Dağıtım şirketleri ve iletim şirketi arasında, trafoların satın alınmasına ilişkin asgari performans oranına dair ortak bir anlayış oluşturulması ve söz konusu oranın belirlenmesi. Mevcut elektrik santrallerinde verimliliğin artırılması Devlete ait elektrik üretim tesisleri (EÜAŞ) portföyünde yer alan kömürle çalışan elektrik santrallerinin veriminin artırılması. 23 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

24 0.4 Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planında yer alan enerji verimlilik önlemleri Talep tepkisi Talep tepkisini uygulayabilmek için piyasa altyapısının oluşturulması Esnek yükün agregasyonu yoluyla elektrik piyasası ile dengeleme güç piyasasını dengelemek üzere talep tepkisi mekanizmasını hayata geçirecek düzenleyici çerçevenin geliştirilmesi Doğal gaz iletim ve dağıtım sistemi Doğal gaz altyapısına yönelik verimlilik standartları Doğal gaz iletim ve dağıtım şirketlerine yönelik verimlilik standardı çerçevesi oluşturulması Enerjinin dönüştürülmesi, iletilmesi, dağıtımı ve talebe karşılık verilmesine yönelik önlemler: Teknik ve tamamlayıcı çözümler Isı kazanım birimlerinin boşa harcanması Üretim, iletim ve dağıtım varlıklarının tahmini yönetimi Teknik olmayan kayıpların azaltılması için veri madenciliği uygulamaları Tarımda enerji verimliliği önlemleri Tarım Tarım makinelerinin ve araçların yenilenmesine yönelik teşvikler Sulamada, su iletim randımanının artırılması için kapalı sistemlere, uygulama randımanının artırılması için ise tarla içi basınçlı sulama yöntemlerine geçiş Tarım sektöründe enerji verimliliği projelerinin desteklenmesi Sulamada PV güneş enerjisi kullanımına yönelik teşvikler Biyo-enerji: Enerji elde etmek amacıyla tarım yan ürünlerinin ve atıkların kullanılması 24 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

25 0.4 Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planında yer alan enerji verimlilik önlemleri Ulusal Enerji Eylem Planı nda yer alan enerji verimliliği önlemleri: Ekonomik etki Aşağıdaki tabloda,⁹ yukarıda söz edilen önlemlerin uygulanmasının ülkemize ekonomik açıdan ne tür bir katkı sağlayacağına ilişkin tahminler verilmektedir. (Milyon US$) No Enerji Verimliliği Önlemleri Enerji Verimliliği Projelerinin Desteklenmesi Ekonomik Teşviklere Dayalı Yeni Enerji Verimliliği Gönüllü Anlaşmaları Binalarda Enerji Verimliliğine Yönelik Destekler Kentsel Dönüşüm Kapsamında Binaların Enerji Verimliliği Derecelerinin Artırılması için Teşvikler Ulusal Enerji Verimliliği Finansman Destek Mekanizması Yatay Önlemlerin Ekonomisi Zorunlu Enerji Etütleri İnşaat Sektörü Önlemlerinin Ekonomisi Binalara Yönelik Enerji Etüdü Fonları Mevcut Binaların Rehabilitasyonu ve Geliştirilmesi Sanayi Sektöründe Enerji Verimliliğinin Desteklenmesi Sanayi Sektöründe Çeşitli Enerji Verimliliği Önlemlerini Artırmak için Finansman Sağlanması Sanayi Sektörü Önlemlerinin Ekonomisi Tarım Sektörü Önlemlerinin Ekonomisi Tarım Makinelerinin ve Araçlarının Yenilenmesine Yönelik Teşvikler Tablodaki pozitif rakamlar, Devletin yapacağı masrafları göstermektedir. Negatif rakamlar ise Devletin elde edeceği gelirleri göstermektedir. 25 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

26 0.4 Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planında yer alan enerji verimlilik önlemleri Ulusal Enerji Eylem Planı nda yer alan enerji verimliliği önlemleri: Enerji tasarrufu üzerindeki etki Aşağıdaki tabloda, yukarıda bahsedilen önlemlerin enerji tasarrufu açısından ne tür etkiler doğuracağına ilişkin tahminler verilmektedir. (Bin TEP) No Önlem Yatay Önlemler Sayesinde Yapılan Enerji Tasarrufu Enerji Verimliliği Projelerinin Desteklenmesi Ekonomik Teşviklere Dayalı Yeni Enerji Verimliliği Gönüllü Anlaşmaları Binalarda Enerji Verimliliğine Yönelik Destekler Kentsel Dönüşüm Kapsamında Binaların Enerji Verimliliği Derecelerinin Artırılması için Teşvikler Zorunlu Enerji Etütleri Elektrik Sayaçlarının Okunmasını Düzenleyen Düzenleyici Çerçevenin Avrupa Direktifleriyle Belirlenen Ana Esaslarla Uyumlaştırılması Konut Sektörüne Yönelik Önlemler Sayesinde Yapılan Enerji Tasarrufu Binalara Yönelik Enerji Etüdü Fonları Mevcut Binaların Rehabilitasyonu ve Geliştirilmesi Kamu Binalarına Yönelik Önlemler Sayesinde Yapılan Enerji Tasarrufu Kamu Binaları için Zorunlu Enerji Tasarrufu Hedefi (Enerji Verimliliği Direktifi Madde 5 Kapsamında) Kamu Aydınlatma Sistemi Yenileme Planı Sanayi Sektörüne Yönelik Önlemler Sayesinde Yapılan Enerji Tasarrufu Sanayi Sektöründe Enerji Verimliliğinin Desteklenmesi Sanayi Sektöründe Çeşitli Enerji Verimliliği Önlemlerini Artırmak için Finansman Sağlanması 0 2,3 4,6 6,9 9,2 11,5 13,8 16, ,7 11,5 17,2 22,9 28,7 34,4 Enerji Sektörüne Yönelik Önlemler Sayesinde Yapılan Enerji Tasarrufu Elektrik Sistemi İşletmesi ve Elektrik Dağıtım Faaliyetlerine Yönelik bir Verimlilik Teşvik Programı Çerçevesi Oluşturulması Tarım Makinelerinin ve Araçlarının Yenilenmesine Yönelik Teşvikler Tarım Sektörüne Yönelik Önlemler Sayesinde Yapılan Enerji Tasarrufu Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

27 0.4 Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planında yer alan enerji verimlilik önlemleri Ulusal Enerji Eylem Planı nda yer alan enerji verimliliği önlemleri: Zaman çizelgeleri özeti No Önlem Yatay Önlemler Enerji Verimliliği Yükümlülük Planları ve Alternatif Politika Önlemleri Enerji Verimliliği Projelerinin Desteklenmesi Ekonomik Teşviklere Dayalı Yeni Enerji Verimliliği Gönüllü Anlaşmaları Binalarda Enerji Verimliliğine Yönelik Destekler Kentsel Dönüşüm Kapsamında Binaların Enerji Verimliliği Derecelerinin Artırılması için Teşvikler Finansal Önlem: Ulusal Enerji Verimliliği Finansman Mekanizması Enerji Etütleri ve Yönetim Sistemleri Zorunlu Enerji Verimliliği Etütleri Ölçüm ve Faturalama Elektrik Sayaçlarının Okunmasını Düzenleyen Düzenleyici Çerçevenin Avrupa Direktifleriyle Belirlenen Ana Esaslarla Uyumlaştırılması Tüketiciye kıyaslanabilir ve daha detaylı bir fatura bilgisinin sunulması Ölçüm bilgisinin akıllı yönetimi için enerji veri platformunun oluşturulması Tüketici Bilgilendirme Programları ve Eğitimi Ulusal Bilgilendirme ve Motivasyon Kampanyası Ulusal Eğitim Platformu Yeterlilik, Akreditasyon ve Belgelendirme Programlarının Mevcudiyeti Kayıt ve Kalite Güvence Planı Enerji Yönetimi Belgelendirme Programı Enerji Hizmetleri Enerji Verimliliği Danışmanlık Şirketleri (EVD) Piyasasının Büyütülmesi Ekipmanlarda Enerji Verimliliği: Çevre Uyumlu Tasarım ve Enerji Etiketlemesi Cihazlar için Asgari Enerji Performans Standartları İzleme, Doğrulama ve Kontrol Enerji Tasarruflarının Kontrolü ve İzlenmesi (ve EnVER portal kullanımının güçlendirilmesi) Kurumsal Çerçeve Kurumsal ve İdari Yapının Kurulması Yatay Önlemlerin Finansmanı Finansal Programların Kontrolü ve İzlenmesine Yönelik Metodoloji Uluslararası Finansman Anlaşmalarının Koordinasyon ve Kontrolü 27 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

28 0.4 Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planında yer alan enerji verimlilik önlemleri Ulusal Enerji Eylem Planı nda yer alan enerji verimliliği önlemleri: Zaman çizelgeleri özeti No Önlem Özel Binalara Yönelik Önlemler Sürdürülebilir İşletim ve Tedarik İçin Eylem Planı AB Bina Direktifinin Ulusal Mevzuata Aktarılması Enerji Kimlik Belgesi (EKB) Bina Sertifikaları Enerji Kimlik Belgesinin (EKB) uygulaması Binalarda Yeşil Sertifika Kullanımının Arttırılması Konut Binası Girişimcileri Toplu Konutlarda Enerji Verimliliğinin Artırılması Enerji Yöneticisi / Etütler Binalara Yönelik Enerji Etüdü Fonları İnşaat Sektöründe Kullanılan Malzeme ve Teknolojiye İlişkin En İyi Uygulamalar El Kitabı Çalışmasının Yürütülmesi Renovasyon Planları / Sübvansiyonlar Mevcut Binaların Rehabilitayonu ve Geliştirilmesi: Aydınlatma, bina izolasyonu, ısıtıcıların ve havalandırma cihazlarının değiştirilmesi Enerji Üretim Entegrasyonu Yenilenebilir Enerji ve Kojenerasyon Sistemlerinin Binalara Entegrasyonu Kamu binalarına yönelik önlemler Merkezi Yönetim Binaları Mevcut Binalarda Enerji Performansının İyileştirilmesi Kamu binaları için zorunlu enerji tasarrufu hedefi (Enerji Verimliliği Direktifi Madde 5 kapsamında) Kamu alımları Kamu Aydınlatma Sistemi Yenileme Planı Sürdürülebilir İşletme ve Satın Alma Belediye hizmetlerinde enerji verimliliğinin artırılması 28 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

29 0.4 Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planında yer alan enerji verimlilik önlemleri Ulusal Enerji Eylem Planı nda yer alan enerji verimliliği önlemleri: Zaman çizelgeleri özeti No Önlem Sanayi Sektörüne Yönelik Önlemler Endüstriyel Finansman Sanayi Sektöründe Enerji Verimliliğinin Desteklenmesi Sanayi Sektöründe Çeşitli Enerji Verimliliği Önlemlerini Artırmak için Finansman Sağlanması Taşımacılık Faaliyetlerine Yönelik Önlemler Özel Taşımacılık Enerji Verimliliğine Yönelik Taşıma Vergisi Düzenlemesi Yolcu arabalarına CO2 etiketi uygulamasının getirilmesi Yakıtlar ve Alternatif Teknolojilerle İlgili Karşılaştırmalı Çalışmanın Geliştirilmesi Sıfır Emisyonlu Taşımacılık Bisiklet ve yaya ulaşımının geliştirilmesi ve iyileştirilmesi Şehirlerdeki trafik yoğunluğunun azaltılması: otomobil kullanımının azaltılması Toplu Taşıma Toplu taşımanın yaygınlaşıtırlması Kentsel ulaşım için kurumsal yeniden yapılanmanın geliştirilmesi ve uygulanması Deniz Taşımacılığı Deniz taşımacılığı altyapısının iyileştirilmesine yönelik bir eylem planını geliştirilmesi Demiryolu Taşımacılığı Demiryolu taşımacılığı altyapısının iyileştirilmesine yönelik bir eylem planı geliştirilmesi Verilerin Toplanması Ulaşıma yönelik veri toplanması Isıtma ve Soğutma Önlemleri Stratejik Önlemler Türkiye deki kojenerasyon ve merkezi ısıtmasoğutma sistemlerinin potansiyelinin belirlenmesi ve yol haritasının hazırlanması (bu sistemlerin yaygınlaştırılması için teşvik planı hazırlanması) Isı üreten büyük endüstrilere kojenereasyon sistemlerini uygulama yükümlülüğü getirilmesi Klima kaynaklı yükün azaltılması Merkezi soğutma sistemleri kullanılması zorunluluğunun getirilmesi 29 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

30 0.4 Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planında yer alan enerji verimlilik önlemleri Ulusal Enerji Eylem Planı nda yer alan enerji verimliliği önlemleri: Zaman çizelgeleri özeti No Önlem Elektrik İletim ve Dağıtım Faaliyetlerine Yönelik Önlemler Elektrik İletim ve Dağıtım Sistemi Elektrik sistemi işletmesi ve elektrik dağıtım faaliyetlerine yönelik bir verimlilik teşvik programı çerçevesi oluşturulması Trafolarda asgari performans standartlarının uygulanması Mevcut elektrik santrallerinde verimliliğin arttırılması Talep tepkisi Talep tepkisini uygulayabilmek için piyasa altyapısının oluşturulması Doğal gaz İletim ve Dağıtım Sistemi Doğal gaz altyapısı için verimlilik standartları Tarıma İlişkin Önlemler Tarım Tarım makinelerinin ve araçların yenilenmesine yönelik teşvikler Sulamada, su iletim randımanının artırılması için kapalı sistemlere, uygulama randımanının artırılması için ise tarla içi basınçlı sulama yöntemlerine geçiş Tarım sektöründe enerji verimliliği projelerinin desteklenmesi Sulamada Güneş Enerjisi PV Teşvikleri Biyo-enerji: Enerji elde etmek amacıyla tarım yan ürünlerinin ve atıkların kullanılması, potansiyel değer tahmini incelemesi Mevcut önlem Deneme Dönemi Daha fazla gelişme amacıyla Düzenleyici çerçeve / önlem tasarımı Uygulama 30 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

31 1. TÜRKİYE NİN ULUSAL ENERJİ VERİMLİLİĞİ EYLEM PLANI

32 1 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı Enerji, Türkiye Cumhuriyetinin ekonomik kalkınması için kilit nitelik taşıyan bir etkendir. Enerji girdilerinin maliyeti ve bu girdilerin az olması, ülke refahını zora sokabilmektedir. Bu bağlamda bakıldığında verimlilik, ulusal strateji hedeflerini tamamlayan ve yatay olarak kesen bir kavramdır. Bununla birlikte, özellikle bu ulusal stratejik hedeflere ilişkin önemli hususlar da bulunmakta olup bunlardan bazıları arz güvenliğinin sağlanması ihtiyacının ön plana çıkarılması, ithalata bağımlılığa ilişkin risklerin azaltılması, enerji maliyetlerinin sürdürülebilir hale getirilmesi, iklim değişikliğiyle mücadelede etkililiğin artırılması ve çevrenin korunması olarak sayılabilir. Bu çerçevede, ulusal enerji politikasının tüm enerji sektöründe geçerli olan bazı öncelikli ve önemli bileşenleri bulunmaktadır. Enerji üretimi ve iletiminden nihai tüketime kadar olan tüm süreci kapsayan bu bileşenler, sektörel temelde veya makro düzeyde enerji verimliliğinin artırılması, bilinçsiz enerji tüketiminin ve israfın önüne geçilmesi ya da enerji yoğunluğundaki azalma gibi hususları kapsamaktadır. Türkiye nin ekonomik büyümesinde, enerji tüketiminin artış eğilimi gösterdiği görülmektedir. Büyük ekonomik krizler hariç olmak üzere arasında birincil enerji talebi ortalama %2,9 oranında artış göstermiştir yılına gelindiğinde, birincil enerji tüketimi, 2005 yılına kıyasla %36 artmıştır. Şekil yılına kıyasla Türkiye deki GSYİH ve birincil enerji tüketiminin gelişimi Kaynak: Ekonomik Faaliyet Türüne göre Sabit Fiyatlar üzerinden TÜİK Gayrı Safi Yurt İçi Hasılaya dayanan Deloitte hesaplamaları, NACE Rev. 2 - Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Denge Tablolarında yer alan 1998 yılına ilişkin Temel Fiyatlar üzerinden Türkiye GSYİH ve birincil enerji tüketimi gelişimi Bahsedilen hususların yanında enerji arzı da büyük önem taşımaktadır çünkü enerji arzının ekonomik rekabet edebilirlik ve verimliliğinin sürekliliği üzerinde de etkisi bulunmaktadır. Türkiye de arz edilen birincil enerjinin %78,3¹⁰ i ithal edilmektedir. Net ithalat miktarı ise 97,0 Mtep tir.¹¹ Türkiye, 2010 ila 2014 yılları arasında reel gayrı safi yurt içi hasılasını %19 oranında artırarak içinde bulunduğumuz 10 yıllık süre zarfında en hızlı gelişen ekonomilerden biri haline gelmiş olup¹² yılları arasında %4,2 lik yıllık artış oranını, döneminde ise %2,3 lük yıllık artış oranını sürdürmesi beklenmektedir.¹³ Yüzde değişimi Şekil 13.Sabit fiyatlar üzerinden yıllık GSYİH büyüme oranı Türkiye ve bazı AB Üye Devletlerinin karşılaştırılması Kaynak: Uluslararası Para Fonu, Dünya Ekonomik Görünümü Veri Tabanı 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% -2% -4% -6% -8% Gayri safi yurt içi hasıla gelişimi, sabit fiyatlarla Ayrıca Türkiye nin döviz bazındaki cari hesabı geçmiş yıllarda negatif özellik göstermekte olup net enerji ithalatları da bu negatif bakiyenin oluşmasının en büyük sebeplerindendir. Türkiye Cumhuriyeti son yıllarda enerji tasarrufuna yönelik çalışmalar yapmaktadır. Ülkenin Enerji Verimliliği politikasının ana omurgasını; enerji kullanımında etkinliğin artırılmasını, enerji israfından kaçınılmasını, enerji maliyetlerinin ekonomi üzerindeki yükünün hafifletilmesini ve çevrenin korunmasını amaçlayan 5627 sayılı Enerji Verimliliği Kanunu teşkil etmektedir. Enerji Verimliliği Kanunu ve ilgili ikincil mevzuatı, enerji verimlilik reformlarını teşvik etmek ve desteklemeye yönelik yasal bir dayanak oluşturmakta ve önlemler sunmaktadır. Bu dayanak ve önlemler, enerji tasarrufu içeren yatırımları teşvik etmek amacıyla, enerji verimliliği hizmet piyasasının (Enerji Verimliliği Danışmanlık Şirketleri - EVD ler), enerji denetçileri ve enerji verimliliği projelerinin ve Gönüllü Anlaşma Programlarının kurulması ve işletilmesini içermektedir. Şekil 15. Türkiye nin cari işlemler dengesi gelişimi Kaynak: TCMB Türkiye cari işlemler dengesi gelişimi Fransa Almanya İtalya İspanya Türkiye İngiltere Türkiye ekonomisi, majör ağırlıktaki tek bir sektöre dayalı olmaktan öte birkaç ekonomik faaliyet arasında dağılmış durumdadır. GSYİH ye %17,8 lik sektörel katkı sağlayan imalat sanayii en önemli sektör olup bunu %13.6 lık oranla toptan ve perakende satış ve %13,5 oranla taşımacılık, lojistik ve iletişim takip etmektedir. Tüm bu sektörler için enerji, verimlilik sağlanması gereken önemli bir girdidir. Tüm bu sektörler için enerji, verimlilik sağlanması gereken önemli bir girdidir. 32 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı Denge Tabloları: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı 11 1 TEP=41,87 GJ=11,63 MWh=10 GCal 12 Dünya Ekonomik Görünümü: Uluslararası Para Fonu OECD Ekonomik Görünümü: Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü

33 1 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı Enerji verimliliği ile hedeflenenler, Türkiye nin son yıllarda başlattığı farklı stratejik planlarda yer almakta ve tamamlanmaktadır. Yüksek Planlama Kurulunun 2010/8 sayı ve 03 Mayıs 2010 tarihli kararı ile onaylanan Ulusal İklim Değişikliği Strateji Belgesi, sektörlerin iklim değişikliğini azaltmak için gerçekleştirecekleri öncelikli faaliyetleri ve iklim değişikliğine uyum sağlamak için alınması gereken acil önlemleri belirlemektedir 4. Yüksek Planlama Kurulu tarafından kabul edilen ve 25 Şubat 2012 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan Enerji Verimliliği Strateji Belgesi, uygulanması gereken faaliyetlerle birlikte söz konusu faaliyetleri uygulamakla yükümlü olan kuruluşları ortaya koymaktadır. Bu doküman, 2023 yılına kadar Türkiye nin GSYİH si başına harcanan enerji miktarında en az %20 azalma hedefi koymaktadır. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı nın 03 Aralık 2014 tarihli Stratejik Planı sektörün günlük ihtiyaçlarının yanısıra, enerji ve doğal kaynaklar alanında politika geliştirilmesini gerektiren, gelecek trendleri ve senaryolarına odaklanmaktadır. Ayrıca geçmiş yıllara ait stratejik planlarda belirtilen hedeflerin de bir değerlendimesini ortaya koymaktadır 5. Türkiye Büyük Millet Meclisi nin 01 Temmuz 2013 tarihinde gerçekleştirilen 127. genel kurul toplantısında onaylanan Onuncu Kalkınma Planı, sadece yüksek düzeyde, kararlı ve kapsamlı ekonomik büyümeyi değil; hukukun hakimiyeti, bilgi toplumu, uluslararası rekabet etme gücü, beşeri gelişim, çevre koruma ve kaynakların sürdürülebilir kullanımı gibi konuları da ele alacak şekilde hazırlanmıştır. Bu Planda, Türkiye nin ekonomik ve sosyal kalkınma süreçleri bütünsel ve çok boyutlu bir yaklaşımla tartışılmakta olup insana yönelik bir kalkınma çerçevesi içerisinde katılımcı bir yaklaşım benimsenmiştir 6. Türkiye Cumhuriyetinin enerji yoğunluğu¹⁴ döneminde %8,4 azalmıştır. Gelecek yıllarda ekonomik büyüme oranlarının yüksek olacağı göz önünde bulundurulduğunda, enerji arzının ülkenin ekonomik kalkınması açısından bir darboğaz haline gelmesinin önüne geçmek amacıyla, Türkiye deki enerji verimliliği düzeyinin artırılması gerekmektedir. Şekil 16.Türkiye deki Enerji Yoğunluğunun Değişimi ( ) 15 Türkiye - Enerji yoğunluğunun gelişimi Enerji verimliliğine ilişkin Enerji Politikası hedefleri, Enerji Verimliliği Strateji Belgesinde yer almaktadır. Bu doküman, 2023 yılı itibariyle, Türkiye nin GSYİH si başına harcanan enerji miktarının en az %20 oranında azaltılmasını hedeflemektedir. Strateji Belgesi, bu hedefe ulaşmak için somut hedeflere odaklanan bir rehber teşkil etmekte ve bu hedeflere ulaşılması için gerekli olan ana önlemleri belirlemektedir. İlaveten Strateji Belgesi, özel sektör ve kamu kurumları arasında enerji verimliliği alanında işbirliği geliştirilmesini de önermektedir. 14 Enerji yoğunluğu, ekonomik çıktı üretmek için gereken enerji miktarının bir ölçütü veya standart bir enerji biriminin üreteceği ekonomik çıktı miktarıdır. Bu değer ülkenin sanayileşme düzeyi, ülke ekonomisindeki hizmetler ve imalat karışımı ve ülkenin enerji verimliliğine gösterdiği özene bağlı olmak üzere bir ülkeden diğerine büyük ölçüde değişebilir. Dolayısıyla, enerji yoğunluğu ülkenin ve ülke içerisindeki çeşitli sektörlerin amaçlarını tanımlamak ve enerji performansını değerlendirmek için yararlı bir parametredir. 15 TÜİK (Türkiye Cumhuriyeti nin nominal GSYH si), Uluslararası Para Fonu(2005 fiyatlarıyla, Reel GSYH Deflatörü); Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı verilerini (Türkiye nin yıllık enerji tüketimi) ve Deloitte verilerini (2005 yılı için ABD $-Türk Lirası döviz kuru) temel alan Deloitte hesaplamaları tarihi için tahminler, mevcut bilgilere göre gerçekleştirilmiştir. 33 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

34 2. ÜLKEYE GENEL BAKIŞ

35 2 Ülkeye Genel Bakış 2.1 Makroekonomik Faktörler Türkiye nin cari fiyatlarla Gayri Safi Yurtiçi Hasılası (GSYH si), 2002 ila 2007 yılları arasında yıllık ortalama %7 artmıştır. Ancak küresel ekonomik krizin etkilerinin 2008 yılının sonu itibariyle tüm dünya çapında hissedilmeye başlanmasıyla birlikte, Türkiye nin ekonomisi 2001 yılından beri ilk defa durgunluğa girmiş ve GSYH si 2009 yılında %4,8 daralmıştır. Belirsizliği azaltmaya yönelik uygulanan kuvvetli bir orta vadeli program sayesinde ülkeye devam eden sermaye girişi, Türk ekonomisinin bu gerilemeyi atlatmasına yardımcı olmuştur. Şekil 17.Cari fiyatlarla yıllık GSYH büyüme oranı yılı sonrası için tahminler sunulmaktadır. Türkiye ile bazı AB Üyeleri arasında karşılaştırmalar da verilmiştir. Kaynak: Uluslararası Para Fonu (IMF) Dünya Ekonomik Görünümü Veri Tabanı Gayrimenkul faaliyetleri de Türkiye nin GSYH si içerisinde önemli bir paya sahiptir. Bir diğer önemli bir sektör olan tarımda ise temel ürünler arasında tahıl (özellikle buğday ve arpa), sebze, şeker pancarı, pamuk, tütün, çay, fındık ve bitkisel yağlar yer almakta olup, büyük baş hayvancılık faaliyetleri de bu sektörün içerisinde değerlendirilmektedir. Türkiye nin ekonomik büyümesi beraberinde enerji tüketimini de arttırmıştır. Büyük ekonomik kriz dönemleri hariç, Türkiye nin birincil enerji tüketimi 1990 ila 2012 yılları arasında yıllık ortalama %2,9 oranında artmıştır yılı itibariyle birincil enerji tüketimi, 2005 yılına göre %36 artmıştır. Yüzde değişimi 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% -2% -4% -6% -8% Gayri safi yurt içi hasıla gelişimi, sabit fiyatlarla Türkiye nin dış cari işlemler dengesi tarihsel olarak genelde eksi değerlerde olmuştur. Nitekim, net enerji ithalatı bu eksi cari işlemler dengesinin önemli bir kısmını oluşturmaktadır. Şekil 19.Türkiye nin GSYH si ile birincil enerji tüketiminin, 2005 yılında göre değişimi. Kaynak: TÜİK İktisadi Faaliyet Kollarına Göre Cari Fiyatlarla Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (NACE Rev Temel Fiyatlarına göre) ile Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Denge Tablolarına göre Deloitte hesaplamaları Fransa Almanya İtalya İspanya Türkiye İngiltere Türkiye GSYİH ve birincil enerji tüketimi gelişimi 2010 yılında %9 luk bir reel GSYH büyüme oranı yakalayan Türkiye, 2010 yılının en hızlı büyüyen ekonomilerinden birisi olmuştur. Ekonomideki bu hızlı büyümenin 2011 yılında da devam etmesiyle GSYH %8,5 artmış, ancak daha sonra 2012 yılında GSYH nin büyüme oranı %2,2 ye düşmüştür. ¹⁶ Şekil yılında sektörlerin GSYH ye katkıları. Kaynak: TÜİK, İktisadi Faaliyet Kollarına Göre Cari Fiyatlarla Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (NACE Rev. 2) Türkiye'de Sektörlerin GSYH'a katkısı, 2014 Şekil 20.Türkiye nin cari işlemler dengesi. Kaynak: TCMB Eğitim 4,2% Kamu yönetimi ve savunma; zorunlu sosyal güvenlik 4,8% İnşaat 5,1% Diğer 22,2% Tarım, ormancılık ve balıkçılık 8,0% İmalat sanayi 17,8% Gayrimenkul faaliyetleri 11,0% Toptan ve perakende ticaret 13,5% Ulaştırma, depolama ve iletişim 13,4% US$ Billion Türkiye cari işlemler dengesi gelişimi Enerji Harici açık Enerji açığı GSYH si içerisinde %17,8 bir sektörel paya sahip olan imalat sanayii, Türkiye nin önde gelen sektörüdür. İmalat sanayiini, GSYH¹⁷ de sırasıyla %13,5 lik ve %13,4 lik paylara sahip olan toptan ve perakende ticaret sektörü ile ulaşım, depolama ve iletişim sektörü takip etmektedir. 16 Kaynak: Uluslararası Para Fonu-Dünya Ekonomik Görünümü Veritabanı, Kasım 2014 te erişilmiştir. 17 GSYH faktör maliyeti olarak gözetilmiştir. Farklı ekonomik aktivitelerin değerlerinin toplamı GSYH faktör maliyeti olarak bilinmektedir. GSYHfaktör maliyeti + dolaylı vergiler ürünlerdeki sübvansiyonlar = üretici fiyatındaki GSYH 35 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

36 2 Ülkeye Genel Bakış 2.2 Enerji Profili Türkiye nin birincil enerji ihtiyacı ağırlıklı olarak fosil yakıtlarla karşılanmaktadır: 2014 yılında Türkiye, birincil enerjisinin %93 ünü fosil yakıtlardan temin etmiştir yılında en fazla kullanılan yakıt türü ise katı yakıtları (katı kömür, kok kömürü, vs.) olmuştur; katı yakıtları ise doğal gaz ve petrol ürünleri takip etmiştir. Tarihsel olarak ithal enerji, son on yıl içerisinde ülkenin geçirdiği ekonomik gelişimi desteklemek açısından önemli bir girdi teşkil etmiştir. Enerji ithalatı oranı Bin TEP Şekil yılında Enerji Kaynağına Göre Birincil Enerji Arzı. Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Enerji Denge Tabloları Şekil 22.Türkiye nin 2014 yılına kadar enerji ithalatı ve ihracatının tarihi olarak gelişimi ve kırılımı Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Enerji Denge Tabloları 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 50,000 40,000 30,000 20,000 10, ,000 Enerji kaynağına göre birincil enerji tedariği, , Türkiye - Net enerji ithalatı Türkiye - Enerji ithalatı ve ihracatı, ,100 38,524 40, ,539 Taş Kömürü Kok Petkok Petrol Doğal Gaz 2014 yılında Türkiye, birincil enerji ihtiyacının %78 ini diğer ülkelerin sağladığı enerji kaynaklarıyla karşılamıştır. En fazla ithal edilen enerji kaynağı petrol ürünleri olmuştur; petrol ürünlerini ise doğal gaz takip etmiştir. Bu iki enerji kaynağı, ithal edilen toplam enerji kaynaklarının %99 unu oluşturmuştur. İthal edilen toplam net miktar, 97,0 Milyon Ton Eşdeğer Petrol (MTEP) olmuştur ¹⁸ Enerji Arzı Türkiye nin ekonomik büyümesi beraberinde enerji tüketimini de arttırmıştır. Mevcut tahminlere ve projeksiyonlara göre, elektrik ihtiyacı önümüzdeki on yıl boyunca yılda %5-6 oranında artacaktır. Türkiye birincil enerji 2013 kaynağı ihtiyacını ağırlıkla fosil yakıtlarla karşılamaktadır ve 2013 yılında birincil enerjisinin %93 ünü fosil yakıtlardan temin etmiştir. Bu çerçevede enerji verimliliği stratejisi daha da önem kazanmakta ve ayrıca yatay bir ulusal stratejinin geliştirilmesini gerektirmektedir Kömür, petrol ve doğal gaz Türkiye kömür, petrol ve doğal gaz ithal eden bir ülkedir yılında Türkiye tarafından ithal edilen net katı yakıt miktarı 22,5 MTEP olmuştur (bu rakam, ülkenin katı yakıt birincil enerji ihtiyacının %53 üne denk gelmektedir) % yılında ithal edilen petrol ürünleri ve doğal gaz miktarı ise sırasıyla 44,0 ve 40,1 MTEP olmuştur. Türkiye de yerel olarak en yaygın bulunan hidrokarbon enerji kaynağı kömürdür (ağırlıklı olarak linyit kömürü). Kömür Türkiye de en fazla üretilen ve piyasaya arz edilen birincil enerji kaynağıdır. Kömürü petrol ürünleri ve doğal gaz takip etmektedir yılında Türkiye de yerel olarak üretilen kömür, Türkiye nin birincil enerji ihtiyacının 16,4 MTEP ini karşılamıştır (katı yakıt birincil enerji ihtiyacının %39 unu, toplam birincil enerji ihtiyacının ise %13 ünü). Buna karşın Türkiye nin birincil enerji ihtiyacının 2,2 MTEP ini (katı yakıt birincil enerji ihtiyacının %5 ini, toplam birincil enerji ihtiyacının ise %2 sini) karşılayan odun ile Türkiye nin birincil enerji ihtiyacının 1,0 MTEP ini (katı yakıt birincil enerji ihtiyacının %2 sini, toplam birincil enerji ihtiyacının ise %1 ini) karşılayan hayvan ve bitkisel atıklar, Türkiye nin en önemli birincil enerji kaynağı olan katı yakıtların yerel düzeyde üretimine ve piyasaya arzına katkıda bulunmaktadır. İthalat İhracat 18 1 TEP=41,87 GJ=11,63 MWh=10 GCal 36 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

37 2 Ülkeye Genel Bakış Şekil 23.Katı yakıtların, petrol ürünlerinin ve doğal gazın ithalatı ve ihracatındaki değişim Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Enerji Denge Tabloları yılında kullanılan birincil enerji kaynaklarının %58,6 ini teşkil eden doğal gaz ve petrol ürünlerinin %99 undan fazlası, yurt dışından ithal edilerek temin edilmiştir. Yüksek derecede enerji bağımlısı olan Türkiye, enerji bağımlılığının doğurduğu riskleri enerji ürünleri ithal ettiği ülkelerin sayısını arttırıp çeşitlendirerek hafifletebilmiştir. Söz konusu enerji bağımlılığı, daha önce de belirtildiği üzere eksi cari işlemler dengesine yol açmaktadır: 2014 yılında enerji açığı 49 milyar dolar, cari işlemler dengesi ise eksi 46 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Dolayısıyla enerji verimliliğine yönelik politikalar; enerji arzının güvence altına alınmasına, dışa bağımlılıktan kaynaklanan risklerin azaltılmasına, enerji maliyetlerinin sürdürülebilirliğinin sağlanmasına, iklim değişikliği ile mücadeleye yönelik çalışmaların etkinliğinin arttırılmasına ve çevrenin korunmasına odaklanmaktadır Yenilenebilir Enerji Kaynakları Ulusal Yenilebilir Enerji Eylem Planı nın (UYEEP nin) en güncel verilerine göre; jeotermal, rüzgar ve biyokütle enerjisini kapsayan hidro harici yenilenebilir enerji kaynakları, 2013 yılında üretilen toplam yenilebilir enerji miktarının %14,4 oluşturmuştur; bu oran, yaklaşık 10,0 TWh enerji üretimine tekabül etmektedir. Ayrıca 2013 yılında hidro harici YEK lerin toplam kurulu yenilenebilir enerji kapasitesindeki payı %12,9 (3.293 MW) olmuştur. Yenilenebilir enerji kaynaklarından enerji üretimi 2013 ve 2023 tahmini. Kaynak: Türkiye Ulusal Yenilenebilir Enerji Eylem Planı Yenilenebilir enerji elektrik üretimi, 2013 ve 2023 tahmini Bin TEP 50,000 40,000 30,000 20,000 10, ,000 Türkiye - Enerji ithalatı ve ihracatı, ,524 19, , GWh 100,000 80,000 60,000 40,000 20, ,420 91,800 Hidroelektrik 1,364 5,100 Jeotermal ,000 Güneş Enerjisi 7,494 50,000 Rüzgar Enerjisi 1,171 4,533 Biokütle Şekil 25. Yenilenebilir enerji kurulu gücü 2013 ve 2023 tahmini. Kaynak: Türkiye Ulusal Yenilenebilir Enerji Eylem Planı Yenilenebilir enerji kurulu güç, 2013 ve 2023 tahmini GWh 40,000 30,000 20,000 10, ,289 34,000 Hidroelektrik 310 1,000 Jeotermal 0 5,000 Güneş Enerjisi 2,759 20,000 Rüzgar Enerjisi 224 1,000 Biokütle Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

38 2 Ülkeye Genel Bakış Türkiye güneş, rüzgar, jeotermal, hidro ve biyokütle gibi her tür yenilenebilir enerji kaynağı açısından zengin bir ülkedir. Ülkede geniş alanlar üzerinde gerçekleştirilen kapsamlı tarım faaliyetleri, biyokütle yakımı ve gazlaştırması için büyük miktarda biyokütle sağlama potansiyeline sahiptir. Ülkenin Ege ve Akdeniz kıyıları gibi belirli bölgelerinde görülen yüksek ortalama rüzgar hızları ise, rüzgar enerjisi üretimi açısından önemli bir potansiyel sunmaktadır. Uygun iklim koşulları, özellikle Türkiye nin güney bölgesinde güneş enerjisi üretimi açısından da önemli bir potansiyel teşkil etmektedir. Türkiye ayrıca jeotermal enerji açısından da zengindir. Mevcut hidroelektrik santralleri (HES ler), var olan ekonomik potansiyellerinin yaklaşık %30 unu kullanmaktadır. Dolayısıyla ülkede en gelişmiş yenilenebilir enerji kaynağı türü olan HES lerin hala kullanabileceği büyük bir potansiyel mevcuttur. Yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretimin ve kullanımın daha da geliştirilmesi, hükümetin stratejik önceliklerinden birisidir1. Nitekim Türkiye 2014 yılında, 2023 yılına kadar yenilenebilir enerji ile ilgili hedeflerini belirleyen Ulusal Yenilenebilir Enerji Eylem Planını hazırlamış ve yayınlamıştır Elektrik 2014 yılının sonu itibariyle Türkiye deki kurulu güç kapasitesi yaklaşık 69,5 GW olarak gerçekleşmiştir. Elektrik üretimi açısından 2013 yılında termik santraller toplam brüt üretimin %79 unu oluştururken, hidroelektrik santraller ise toplam brüt üretimin %16,1 ini yani geri kalan üretimin büyük bir kısmını oluşturmuştur. Hidro harici yenilenebilir enerji kaynakları ve atıklar ise 2014 yılındaki toplam brüt elektrik üretiminin %4,9 unu teşkil etmiştir. Şekil 26.Elektrik üretim ve tüketim profilleri. Kaynak: TÜİK Elektrik İstatistikleri Kaynağına göre Türkiye brüt elektrik üretimi ve kurulu güç Mevcut projeksiyonlar, elektrik ihtiyacının önümüzdeki on yıl boyunca yılda %5-6 oranında artacağını göstermektedir. Bu senaryoya göre enerji verimliliğinin arttırılması, tüketimdeki bu artışın dengelenip hafifletilmesi açısından önemli bir rol oynayabilecektir Nihai enerji tüketimi Geçtiğimiz son on yıl içerisinde Türkiye deki nihai enerji tüketimi ile birincil enerji tüketimi arasındaki oranda hafif bir düşüş görülmüştür. Buna göre 2005 yılı itibariyle %79 a ulaşan bu oran, 2014 yılında %70 olmuştur. Buna ilaveten, elektrik enerjisinin son yıllarda diğer nihai enerji kaynakları arasında oranı da giderek artmıştır. Nihai enerji tüketiminde %34 lük bir pay ile petrol ürünleri en büyük orana sahipken, katı yakıtlar (%22) ile doğal gaz (%21) sırasıyla ikinci ve üçüncü en büyük orana sahiptir. Şekil 27.Türkiye de nihai enerji tüketiminin (NET) birincil enerji tüketimi (BET) içerisindeki oranı ile elektrik enerjisi tüketiminin tüm enerji ürünlerinin tüketimi içerisinde oranı Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı nın Enerji Denge Tablolarına dayalı Deloitte analizi. Türkiye Nihani Enerji Tüketimi (NET) / Birincil Enerji Tüketimi (BET) oranı & Elektrik/Tüm enerji ürünleri oranı Şekil 28.Kaynağa göre toplam nihai enerji tüketimi Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Enerji Denge Tabloları Kaynağına göre toplam nihai enerji tüketimi, 2014 [Bin TEP] 803,1% 51, 0.1% 17,837,20% 18,068,21% 19,451, 22% 29,404,34% Katı yakıtlar Petrol Doğal Gaz YEK - Elektrik Dışı Elektrik Isı Sektörlere göre Türkiye net elektrik tüketimi ve brüt elektrik üretimi ile karşılaştırması 38 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

39 2 Ülkeye Genel Bakış Nihai enerji tüketiminin %34 ini gerçekleştiren konut ve hizmet sektörü, 2014 yılında en fazla enerji tüketen sektör olmuştur. Nihai enerji tüketiminin %32 ünü gerçekleştiren sanayi sektörü ile nihai enerji tüketiminin %28 ini gerçekleştiren ulaşım sektörü de eklendiğinde, bu üç grup 2014 yılında gerçekleşen nihai enerji tüketiminin %94,2 sini teşkil etmektedir (Şekil 29). Şekil 29.Sektörlere göre nihai enerji tüketimi. Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Enerji Denge Tabloları Sektörlere göre toplam nihai enerji tüketimi, 2014 [Bin TEP] 3,131, 4% 1,896, 2% 29,675,34% 28,115,32% 24,351,28% Sanayi Ulaştırma Mesken ve Servisler Tarım Enerji dışı Şekil 30.Toplam enerji maliyetlerinin toplam sektör maliyetleri (solda) ve brüt katma değer (sağda) içerisindeki oranı. Kaynak: Avrupa Birliği Komisyonu tarafından yayınlanan Türkiye Girdi ve Çıktı Tablolarına dayalı Deloitte analizleri Diğer hizmet faaliyetleri Diğer madencilik Metal cevherlerin madenciliği Kara taşımacılığı Suyun dağıtımı Diğer metalik olmayan minerallerin üretimi Hava taşımacılığı Motorlu taşıtların satışı, bakımı ve tamiri Kağıt üretimi Basit metal üretimi Su taşımacılığı Otel ve restoranlar Makine ve ekipmanın operatörsüz kiralanması Toptan ticaret Gayrimenkul faaliyetleri Perakende ticaret Tarım ve Balıkçılık Plastik ve Kauçuk ürünlerin üretimi Ahşap üretimi Tekstil üretimi Diğer Enerji Maliyeti/Brüt Katma Değer 0% 5% 12.4% 9.8% 9.2% 9.1% 8.9% 8.9% 7.8% 7.0% 6.8% 6.7% 5.4% 5.3% 5.3% 4.7% 4.5% 4.4% 4.4% 4.2% 3.7% 2.4% 18.9% 10% 15% 20% Sürdürülebilir kalkınmanın önemi giderek anlaşıldıkça, enerji verimliliğine yönelik çalışma ve faaliyetler de aynı oranda artmaktadır Enerji Maliyetleri Bir girdi türü olarak enerji, ekonomideki her sektör üzerinde farklı bir etkilere sahip olduğu gibi, enerji sektöründeki bir faaliyet de diğer iktisadi faaliyet alanları üzerinde değişik etkilere sahip olabilmektedir. Enerji maliyetleriyle ilgili olarak; biri her sektördeki toplam enerji maliyetlerinin sektörün toplam maliyetleri içerisindeki oranı, diğeri ise bu enerji maliyetleri sektörler tarafından üretilen brüt katma değer içerisindeki oranı olmak üzere iki farklı endeks incelenmiştir. Enerji maliyetlerinin, özellikle madencilik, madeni ürün imalatı, metal imalatı ve ulaşım sektörlerinde toplam sektör maliyetleri içerisinde önemli bir paya sahip olduğu görülmektedir. Enerji maliyetleri ile brüt katma değer arasındaki oranlara bakıldığında ise, enerji maliyetlerinin özellikle imalat sanayii, madencilik ve ulaşım sektörlerinde yüksek olduğu görülmektedir. Hava taşımacılığı Basit metal üretimi Kağıt üretimi Diğer metalik olmayan minerallerin üretimi- Metal cevherlerin madenciliği Diğer hizmet faaliyetleri Diğer madencilik Ahşap üretimi Plastik ve Kauçuk ürünlerin üretimi Tekstil üretimi Kara taşımacılığı Derinin işlenmesi ve dikilmesi Kimyasal ürünlerin üretimi Otel ve restoranlar Elektrikli makinelerin üretimi Metal ürümlerin üretimi Motorlu taşıtların satışı, bakımı ve tamiri Su taşımacılığı Araç üretimi Kamu yönetimi ve savunma Diğer Enerji Maliyeti/Brüt Katma Değer 0% 27.1% 26.4% 23.9% 21.2% 20.6% 19.2% 16.4% 14.9% 14.9% 12.8% 10.5% 9.9% 9.3% 8.8% 8.8% 8.3% 8.1% 7.5% 7.1% 6.1% 3.4% 10% 20% 30% Bu çerçevede, enerji verimliliğinin arttırılması sadece enerji maliyetlerini düşürmekle kalmayıp, aynı zamanda sanayi sektörünün enerji yoğunluğunu azaltarak rekabet edebilirliğini de arttırmaktadır. 19 Diğer hizmet faaliyetleri; üyelik kurumlarını(ticaret birlikleri, mesleki kuruluşlar, politik kuruluşlar ve dini kuruluşlar), bilgisayarların ve kişisel ve hanehalkı emtialarının tamirini ve diğer kişisel hizmet faaliyetlerini içermektedir. 20 Diğer madencilik faaliyetleri taş ocağını, tuz ve kili, madencilik ve taş ocağını(kimyasal ve gübre mineraller, turba kömürü çıkarımı, tuz çıkarımı ve diğer madencilik ve taş ocağı faaliyetleri) ve madencilik destek hizmetlerini içermektedir. 21 Brüt Katma Değer; Türkiye Cumhuriyeti ndeki her bir bireysel üreticinin, endüstrinin veya sektörün ekonomiye katkısını ölçmektedir. Brüt Katma Değer + ürün vergileri ürün sübvansiyonları = Gayri Safi Yurtiçi Hasıla 39 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

40 2 Ülkeye Genel Bakış 2.3 Enerji Yoğunluğu Enerji yoğunluğu; ekonomik çıktının veya GSYH nın standartlaştırılmış birim miktarının (Bu durum için, 1 milyar ABD $2005 ) üretilmesi için gerekli olan enerjinin miktarını ölçmektedir. Bu değer; sanayileşmenin derecesine, ekonomilerdeki hizmetlerin ve sektörlerin karmasına ve ülkeler tarafından enerji verimliliği için gösterilen hassasiyete göre, ülkeler arasında değişiklik göstermektedir. Bu yüzden enerji verimliliği, hedeflerin tanımlanması ve ülkedeki ve farklı sektörlerdeki enerji verimliliğinin değerlendirilmesi için faydalı bir parametredir. Türkiye de enerji yoğunluğu tarihleri arasında %8,4 lük bir düşüş yaşamıştır (bu hesaplamlar reel fiyatlar üzerinden yapılmıştır). Gelecek yıllar için yüksek düzeyde ekonomik büyüme öngörülerinden dolayı, ülkedeki enerji arzının ülkenin ekonomik kalkınmasını sınırlamasını önlemek için, ülkedeki enerji verimliliği seviyesini artırmak gereklidir. Şekil 31.Türkiye deki Enerji Yoğunluğu, dönemindeki gelişim Kaynak: ETKB, Türkstat ve Uluslararası Para Fonu verisine dayanan Deloitte Analizleri Şekil 32.Sektörel enerji yoğunluğu karşılaştırması. Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ve TÜİK e dayanan Deloitte analizleri ²² Sektörel enerji yoğunluğu karşılaştırması, 2014 Şekil 32, 2014 itibariyle Türkiye deki ekonomik sektörlerin enerji yoğunluğunun karşılaştırmasını göstermektedir. Hizmetler sektörü yüksek katma değeri olmasına rağmen en düşük enerji tüketimi yapan ikinci sektördür Bin TEP/milyar ABD $ yılında GSYH nin %8 ini oluşturan tarım sektörü, Türkiye de en düşük enerji tüketimine sahip sektördür. Ulaşım sektöründen daha yüksek enerji tüketimine sahip olan sanayi sektörü, ulaşım sektörüne göre daha düşük bir enerji yoğunluğuna sahiptir. Buna göre sanayi sektörü, GSYH ye ulaşım sektörüne eşdeğer bir katkıyı %43 daha az enerji tüketerek gerçekleştirmektedir. Bu çerçevede enerji verimliliğinin arttırılması ve sektörel bazda ya da makro düzeyde enerji yoğunluğunun azaltılması, enerji üretimi ve iletiminden nihai tüketime kadar ulusal enerji politikasının tüm aşamalarının önemli ve tercih edilen uygulamalardır Bin TEP/milyar ABD $ Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Enerji Dengesi Tablosu ve TÜİK sabit fiyatlarla ekonomik faaliyete göre Gayri safi Yurtiçi Hasıla, NACE Rev Temel fiyatlar verisi 40 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

41 3. AVRUPA DÜZENLEYİCİ ÇERÇEVESİ

42 3 Avrupa Düzenleyici Çerçevesi Geçtiğimiz on yıl içinde, Avrupa da enerji tüketimini azaltmaya yönelik Avrupa Birliği bütünsel ve kapsamlı bir yasal çerçeve geliştirmiştir. Enerji verimliliği ile ilgili ana Avrupa Birliği mevzuatı ana hatlarıyla şu şekildedir: Tablo 1.Enerji tüketimi azaltmaya yönelik birincil AB Mevzuatı Enerji tüketimi azaltmaya yönelik birincil AB Mevzuatı Avrupa Parlamentosunun ve Konseyinin, Enerji ve Enerjinin Kullanım Verimliliği ve Enerji Hizmetleri üzerine 5 Nisan 2006 da yayınlanmış 2006/32 sayılı direktif ve 93/76/EEC sayılı olan ve yürürlükten kaldırılan direktifi Avrupa Parlamentosunun ve Konseyinin, Enerji Verimliliği üzerine 25 Ekim 2012 de yayınlanmış 2012/27/EU sayılı direktifi (2009/125/EC ve 2010/30/EU sayılı değiştirilen direktifler ve EEA ilişkili 2004/8/EC ve 2006/32/EC sayılı yürürlükten kaldırılan) İç Enerji Piyasasındaki yararlı ısı talebini temel alan kojenerasyonun yaygınlaştırılması ile ilgili direktif ve 92/42/EEC sayılı olan ve değiştirilen direktif, resmi olarak 2004/8/EC sayılı olan ve çoğunlukla Birleşik Isı ve Güç (Kojenerasyon) olarak bilinen direktif Avrupa Parlamentosunun ve Konseyinin, binalarda enerji performansı üzerine 19 Mayıs 2010 da yayınladığı 2010/31/EU sayılı direktif Avrupa Parlamentosunun ve Konseyinin, Enerji Ürünlerinin Tüketiminin, Etiketleme ve Standart Ürün Bilgisi yoluyla ölçümü üzerine, 19 Mayıs 2010 da yayınladığı 2009/30/EU sayılı direktif Avrupa Parlamentosunun ve Konseyinin, Enerji Ürünlerinin Çevresel Uyumuyla İlgili Gerekliliklerin çerçevesinin oluşturulması üzerine, 21 Ekim 2009 da yayınlamış olduğu 2009/125/EC sayılı direktif Kaynak Verimliliğine Sahip bir Avrupa için Yol Haritası Döngüsel Ekonomiye Yönelik Tebliğ 2006 tarihinde Avrupa Birliği; Avrupa Topluluğu nun enerji kullanımını iyileştirmek, enerji talebini daha iyi yönetebilmek ve yenilenebilir enerji kullanımını teşvik etmek amacıyla, AB üyesi ülkelerde enerjinin nihai kullanımının ve enerji hizmetlerinin verimliliğini karlı bir şekilde arttırmayı hedefleyen 2006/32/EC sayılı Direktifi yürürlüğe koymuştur. Direktif, kapsamı dâhilindeki tüm enerji kullanıcıları için, Direktifin yürürlüğe girmesinden önceki beş yılı kapsayan döneme oranla (söz konusu yıllar için verilerin mevcut olması durumunda) yıllık enerji tüketiminde %9 luk bir genel enerji tasarrufu öngörmektedir. Söz konusu hedefe, 1 Ocak 2008 ila 31 Aralık 2016 tarihleri ulaşılması gerekmektedir. Söz konusu enerji tasarrufu hedefine; enerji hizmetleri ya da enerji verimliliğini iyileştirmeye yönelik önlemler kullanılarak ulaşılması mümkündür. Direktif, üye ülkelere enerji verimliliğini arttırmak ve enerji hizmetleri piyasasını teşvik etmeye yönelik çeşitli önerilerde bulunmaktadır. AB üyesi ülkelere ise, bu önlemlerin hangilerini ve ne ölçüde uygulamak istediklerini belirleme hakkı tanınmıştır. AB üyesi ülkeler ayrıca söz konusu Direktifi kendi Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planlarına ne şekilde uyarladıklarına dair Avrupa Komisyonunu bilgilendirmeleri de gerekmektedir. Ülkelere Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planları geliştirme yükümlülüğü getiren 2006/32/EC sayılı AB Direktifinin yerini, 25 Ekim 2012 tarihinde yürürlüğe giren 2012/27/ EU sayılı Direktif almıştır. AB üyesi ülkelerde enerji kaynaklarının azlığı sebebiyle, Avrupa Birliği nin ithal edilen enerji kaynaklarına bağımlılığı giderek artmaktadır. Ayrıca iklim değişikliği ile ekonomik krizin yansımaları ile mücadele etme zorunluluğu da söz konusudur. Enerji verimliliği, bu iki sorunla yüzleşmek açısından önemli ve etkili bir yaklaşım sunmaktadır. Enerji arzı ile ilişkili sorunlara çözüm getirebildiği gibi, enerji verimliliği enerji ihtiyacını azaltıp sera gazlarının salımını da azaltabilmektedir. Avrupa Konseyinin 8 Mart 2007 tarihinde aldığı kararlar ile 4 Şubat 2011 tarihli toplantısında vardığı sonuçlar, birincil enerji tüketiminin öngörülen tüketim projeksiyonlarına göre %20 azaltılması hedefini de kapsamaktadır. Bu direktifler çerçevesinde Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planları (UEVEP ler), ülkelerin Avrupa Birliği mevzuatında belirtilen Avrupa Birliği hedeflerine uyum göstermek amacıyla gerçekleştirecekleri çalışmaları şekillendiren araçlar işlevini görmektedir. Şu ana kadar, üç Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı (1., 2. ve 3. eylem planları) gerçekleştirilmiştir. Bir diğer dikkate değer Avrupa Birliği mevzuatı, faydalı ısı talebine dayalı ve yüksek verimliliğe sahip kojenerasyona odaklanmaktadır. Birincil enerji tasarrufu, şebeke kaybının önlenmesi ve emisyonların azaltılması (özellikle de sera gazı emisyonlarının azaltılması) açısından potansiyel faydaları nedeniyle, kojenerasyon Avrupa Birliği için öncelikli bir konuydu. Bu ihtiyaç; 92/62/EEC sayılı Direktifi değiştiren, resmi olarak 2004/8/EC sayılı Direktif diye bilinen ve genel olarak Kojenerasyon Direktifi şeklinde adlandırılan; iç pazardaki faydalı ısı talebine dayalı olarak kojenerasyonun teşvik edilmesini öngören Direktife yansıtılmıştır. 42 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

43 3 Avrupa Düzenleyici Çerçevesi Binaların enerji performansı ile ilgili Avrupa Parlamentosu nun 2010/31/EU sayılı Direktifinin Madde 5.2 si ile Konseyin 19 Mayıs 2010 tarihli kararı uyarınca, AB dahilindeki binaların enerji performansının; dışarıdaki hava koşulları, yerel koşullar, ev içi ısı ölçümleri ile maliyet tasarrufu da göz önünde bulundurularak iyileştirilmesini öngörmektedir. AB üyesi ülkeler, binaların enerji performansını hesaplama amacıyla, ulusal ya da bölgesel düzeyde geçerli olan ve bazı unsurları hesaba katan bir metodoloji benimseyip uygulamaları gerekecektir. Son bir hedef olarak söz konusu direktif, neredeyse sıfır enerji tüketen binalar inşa edilmesi zorunluluğunu getirmektedir. 31 Aralık 2020 itibariyle, tüm yeni binaların neredeyse sıfır enerji tüketen ( near zero building ) binalar olması öngörülmektedir. 31 Aralık 2018 tarihinden itibaren ise, bu kriterler kamu kurumlarının kullandığı ya da sahibi olduğu binalar için de geçerli olacaktır. Enerji verimliliğine ilişkin bir diğer önemli mevzuat ise, tüketicilerin enerji verimliliğine sahip ürünleri seçmelerine yardımcı olacak enerji etiketleriyle ilgilidir. AB nin 2010/30/ EU sayılı Enerji Etiketlemesi Direktifi kapsamında, her bir ürün grubunun etiketlenmesiyle ilgili gereklilikler Avrupa Komisyonu tarafından yönetilen bir süreç aracılığıyla belirlenmektedir. Söz konusu direktif, enerji kullanan ürünlerin enerji tüketimi (ve kullandıkları diğer kaynaklar) ile ilgili etiketleme kuralları ve standart ürün bilgilerine/açıklamalarına dair ana çerçeveyi belirlemektedir. Yukarıda belirtilen bu direktif ile yakından ilgili olan AB Ekolojik Tasarım Çerçeve Direktifi (2009/125/EC) Ekim 2010 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Enerji kullanan ürünler ile ilgili Avrupa Topluluğunun ekolojik tasarım çerçevesini belirleyen söz konusu direktif, bu tür ürünlerin Avrupa pazarında serbest bir şekilde hareket edebilmesini sağlamayı amaçlamaktadır. Ayrıca bu direktif, enerji kullanan ürünlerin pazara sürülebilmesi ve/veya hizmete girebilmesi için ilk önce yerine getirmeleri gereken koşul ve gerekliliklerin belirlenmesine yönelik bir kılavuz işlevini de görmektedir. Döngüsel bir Ekonomiye Doğru tebliği ise, AB de köklü bir değişim ve geçiş sürecini teşvik ederek, kaynakların sadece toplandığı, kullanıldığı ve atıldığı lineer bir ekonomik yapıdan, kaynakların döngü dahilinde tutulup daha uzun bir süre boyunca kullanılabildiği bir ekonomik yapıya geçiş yapılmasını sağlamayı hedeflemektedir. Söz konusu tebliğ, kaynakların daha da verimli kullanılması ve atık miktarlarının asgariye düşürülmesine yönelik çeşitli önlemler tanımlamaktadır. Mevcut AB mevzuat tarafından ortaya konan başlıca hedefler ise şunlardır: Kentsel atıkların geri dönüşümünün/yeniden kullanımının 2030 yılına kadar %70 arttırılması. Ambalajların geri dönüşümünün 2030 yılına kadar %80 arttırılması yılına kadar geri dönüşebilir atıkların zararsız atık sahalarına atımının aşamalı olarak sona erdirilmesi ve böylece bu atık sahalarına atılan atık miktarının 25% azaltılması. Atık gıda oluşumunun 2025 yılına kadar %25 azaltılması. Mevzuatlara uyum konusunda ortaya çıkabilecek zorlukların önceden öngörülebilmesi ve önüne geçilebilmesi adına, bir erken uyarı sisteminin geliştirilmesi. Zararlı atıkların tamamen izlenebilir ve takip edilebilir olmalarının sağlanması. Ayrıca Avrupa nın enerji verimliliği girişimi; AB için akıllı, kapsayıcı ve sürdürülebilir bir büyüme stratejisi tanımlayan Avrupa 2020 Strateji Belgesinin de bir parçasıdır. Bu strateji belgesi, kaynakları verimli bir şekilde kullanan ve düşük karbon tüketimine dayalı bir ekonomiye doğru sürdürülebilir gelişmeyi desteklemektedir. Kaynakları verimli bir şekilde kullanan bir Avrupa hedefleyen yol haritası, enerji verimliliği girişimi temel taşlarından birisidir. Söz konusu yol haritası, gelecekte uygulanacak tasarım ve eylemlerin çerçevesini belirlemektedir. Yol haritası ayrıca 2050 yılına kadar ihtiyaç duyulacak yapısal ve teknolojik değişimlerle birlikte, 2020 yılına kadar ulaşılması gereken kilometre taşlarının ana hatlarını çizmektedir. 43 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

44 4. ULUSAL ENERJİ VERİMLİLİĞİ HEDEFLERİNE VE TASARRUFLARINA TOPLU BAKIŞ

45 4 Ulusal Enerji Verimliliği Hedeflerine ve Tasarruflarına Toplu Bakış Türkiye'nin enerji stratejisi çok boyutlu olup, yenilenebilir kaynakların arttırılması, üretim karmasına nükleer enerjinin ilave edilmesi ve ülke ekonomisi genelinde enerji verimliliğinin geliştirilmesi gibi yaklaşımlarla, ülkenin enerji arz kaynaklarını çeşitlendirmenin yolları aranmaktadır. Türkiye'nin Enerji Verimliliği (EV) politikasını 5627 Sayılı Enerji Verimliliği Kanunu yönlendirmekte olup, kanunun amacı enerjinin verimli kullanılması, israfının önlenmesi, enerji maliyetlerinin ekonomi üzerindeki yükünün hafifletilmesi ve çevrenin korunması için enerji kaynaklarının ve enerjinin kullanımında verimliliğin artırılmasıdır. Enerji Verimliliği Kanunu ve ikincil mevzuatları, Enerji Verimliliği Danışmanlık Şirketleri (EVD), enerji denetçileri ve enerji verimliliği projeleri ile enerji tasarrufunu hedefleyen yatırımları özendirecek Gönüllü Anlaşma Planları gibi, enerji verimliliği hizmet piyasası kurum ve kuruluşlarının tesisi ve işletilmesi de dâhil olmak üzere, enerji verimliliği iyileştirmelerini teşvik edip destekleyecek yasal dayanak ve önlemler getirmektedir. Kamuoyuna 3 Aralık 2014 tarihinde duyurulan ETKB Stratejik Planı, sektörün gündelik ihtiyaçlarını karşılayan ve enerji ve tabii kaynaklar alanında üzerinde politika oluşturması gereken konuları belirlemenin yanı sıra, geçmişteki stratejik planlarda ortaya konmuş olan hedeflerin değerlendirilmesini içeren periyodik bir stratejik plandır. Türkiye Büyük Millet Meclisi nin 1 Temmuz 2013 tarihli 127. genel oturumunda onaylanan Onuncu Kalkınma Planı, yalnızca büyük ivmeli, istikrarlı ve kapsayıcı ekonomik büyümeyi değil, aynı zaman da hukukun egemenliği, bilgi toplumu, uluslararası rekabet edebilirlik, insani gelişmişlik, çevre koruma ve kaynakların sürdürülebilir kullanımı gibi konuları da kapsayacak şekilde tasarlanmıştır. Planda, Türkiye'nin ekonomik ve sosyal kalkınma süreçleri toplu ve çok yönlü bir bakışla irdelenmekte ve insan odaklı kalkınma çerçevesi dâhilinde katılımcı bir yaklaşım benimsenmektedir. Enerji verimliliği hedefleri, Türkiye'nin son yıllarda başlattığı farklı stratejik planlar içeriğinde açık bir şekilde ifade edilmekte ve tamamlanmaktadır. En önemli planlar aşağıda açıklanmaktadır. Yüksek Planlama Kurulu nun 3 Mayıs 2010 tarihli ve 2010/8 sayılı Kararıyla onaylanan Ulusal İklim Değişikliği Strateji Belgesi, iklim değişikliğine uym sağlamaya yönelik acil önlemlerin yanı sıra, iklim değişikliği etkilerinin hafifletilmesi için sektörlerde yürütülecek öncelikli faaliyetleri belirlemektedir. Yüksek Planlama Kurulu tarafından onaylanarak 25 Şubat 2012 tarihinde Resmi Gazetede yayınlanan Enerji Verimliliği Strateji Belgesi, hedeflerine ulaşmak için gerekli faaliyetlerin tanımlanması ve bu faaliyetlerin, sorumlu işletmelerle birlikte gerçekleştirilmesi amacıyla verilecek siyasal desteğin belirlenmesi önerisinde bulunmaktadır. Bu belge ile birlikte, 2023 yılı itibarıyla Türkiye'nin GSYH si başına tüketilen enerji miktarının (enerji yoğunluğu) en az %20 azaltılması hedeflenmektedir. 45 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

46 4 Ulusal Enerji Verimliliği Hedeflerine ve Tasarruflarına Toplu Bakış 4.1 Ulusal 2023 Enerji Verimliliği Hedefleri Türkiye'nin 1. Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı dahilinde, enerji verimliliği hedeflerine ulaşılması için 2023 yılı hedef yıl olarak belirlenmiştir. Bu kararın arka planında iki özel neden bulunmaktadır: Türkiye'nin Enerji Verimliliği Strateji Belgesi nde açık bir şekilde ortaya konan enerji verimliliği hedefleri 2023 yılı için belirlenmiştir. 2012/27/AB Sayılı Avrupa Birliği Direktifine istinaden, 2012 yılında Avrupa Birliği düzeyinde hedefler, sekiz yıllık bir gerçekleşme zaman çerçevesi ile 2020 için belirlenmiştir. Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planları, bu yeni hedefleri 2014 te içermekte olup, 1. ve 2. Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planları süresince yapılmış ve/veya yapılmakta olan geçmiş çalışmaları da hesaba katmıştır. Bazı politika ve hedefler, bu hedeflere ulaşılabilmesi için kullanılması muhtemel araç ve önlemler ile birlikte belirlenmiştir. Bu hedefler, sonuca odaklı ve somut olmalı, kamu ve özel sektörler ile STK'lar arası işbirliğiyle tutturulmalıdır. Nihai hedef, 2023 yılında, Türkiye'nin birim GSYH başına tüketilen enerji miktarının en az %20 azaltılmasıdır itibarıyla Türkiye'ye için belirlenen enerji tasarrufu ve verimliliği hedefinin, 25 Ekim 2012 tarih ve 2012/27/AB Sayılı Direktifin 3. maddesi 1. fıkrası (a) bendinde belirlenen Avrupa Birliği hedefiyle tutarlı olması beklenmektedir: "Birliğin 2020 enerji tüketimi, PRIMES 2007 modelindeki senaryoya kıyasla 2020 itibarıyla %20' lik bir azalmaya denk gelen Mtep ten ya da nihai enerjinin Mtep lik kısmından fazla olmamalıdır (AB 28 esas alınmıştır; değerlere Hırvatistan dahildir)". 1. Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı bünyesinde, sekiz yıllık periyot, öngörülen araçların etkilerinin Türkiye Enerji Verimliliği Stratejisi nde belirlenen hedefler ile örtüşeceği yıl olarak 2023 yılına işaret etmektedir. Şekil 33.Ulusal enerji verimliliği eylem planı süre kapsamı 1 inci UEVEP AB ülkeleri 2 inci UEVEP AB ülkeleri Enerji Verimliliği Strateji Belgesi Türkiye 3 üncü UEVEP AB ülkeleri 1 inci UEVEP Türkiye AB Direktifi 2012/27/UE Hedefler Türkiye Strateji Planı Hedefler EVD Madde 3(1)'de öngörülen 2023 yılı ulusal enerji verimliliği gösterge hedefi Tablo 2. Enerji Verimliliği Direktifi Madde 3(1) 1. Her Üye Devlet, asli ya da nihai enerji tüketiminden, birincil ya da nihai enerji tasarruflarından ya da enerji yoğunluğundan hareketle gösterge niteliğinde bir ulusal enerji verimliliği hedefi belirleyecektir. Üye Devletler bu hedefleri Madde 24(1) ve Ek XIV Kısım 1 çerçevesinde Komisyona bildirecektir. Bunu yaparken ayrıca hedeflerini 2020 yılındaki birincil enerji tüketimi ile nihai enerji tüketiminin mutlak seviyesi cinsinden ifade edecek ve bu hesabı nasıl ve hangi verilere dayanarak yaptıklarını açıklayacaktır. Bu hedefleri belirlerken Üye Devletler: (a) Birliğin 2020 yılı enerji tüketiminin Mtep birincil enerjiden veya Mtep nihai enerjiden fazla olmaması gerektiğini; (b) bu Direktifte hükme bağlanan önlemleri; (c) 2006/32/AT Sayılı Direktifin 4(1) Maddesi uyarınca kabul edilen ulusal enerji tasarruf hedeflerine ulaşmak amacıyla kabul edilen önlemler ile (ç) Üye Devletler dâhilinde ve Birlik düzeyinde enerji verimliliğinin teşvik edilmesine yönelik diğer önlemleri dikkate alacaktır. 46 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

47 4 Ulusal Enerji Verimliliği Hedeflerine ve Tasarruflarına Toplu Bakış Türkiye özelinde, enerji tasarrufları enerji yoğunluğuna atfedilecektir. Tüm bu önlem ve araçların amacı, arası dönemde Türkiye'nin enerji yoğunluğunun %20 azaltılmasıdır. Belirlenen hedeflerin Türkiye için görece ve AB için mutlak olduğu, Avrupa Birliği bütününde çok daha istikrarlı bir eğilim gözlenirken, Türkiye'de tecrübe edilmekte olan cari büyüme eğiliminden ileri geldiği dikkate alınmalıdır. Türkiye için belirlenen bu 2023 enerji yoğunluğu hedefi, 2023 itibarıyla Mevcut Durumun Devamı (MDD) anlayışıyla gelinen noktadan 42,2 bin TEP/ milyon ABD $ oranında bir düşüşü ifade etmektedir. Şekil 34.Enerji yoğunluğu hedefleri 2023, 2030 ve Kaynak: Deloitte Enerji yoğunluğu - Hedefler Aynı doğrultuda Türkiye, bu UEVEP içeriğinde orta - uzun vadede ek enerji verimliği hedefleri belirlemektedir. Avrupa Politikası ve başlıca Avrupa ülkelerinin inisiyatifi paralelinde Türkiye için sırasıyla 2030 ve 2050 yılı için önerilen enerji tüketimi azaltımı, UEVEP kapsamında hükme bağlanmıştır. UEVEP tarafından enerji yoğunluğunda 2030 itibarıyla %27'lik ve 2050 itibarıyla %50'lik bir azaltma hedefi önerilmektedir dönemine ait yol haritası, 2030 yılı itibarıyla %27'lik azaltma genel hedefini yakalayabilmek amacıyla, ülke bütünü için enerji yoğunluğunda yıllık olarak %1,41'lik bir azalmayı şart koşmaktadır. Aynı metodoloji izlendiğinde, hedef senaryoda dönemi 2050 itibarıyla enerji yoğunluğunda %50'lik azaltma sağlanması için ülke bütününde enerji yoğunluğunda yıllık %1,92'lik bir azalma öngörülmektedir. Buradan çıkan sonuç, enerji yoğunluğunda MDD senaryosunda 2030 yılı için öngörülen değerin üzerinde 56,5 bin TEP / milyar ABD$ 2005 'lik, 2050'de ise 103,7 bin TEP / milyar ABD$ 2005 'lik bir azaltımdır. Şekil 36.MDD senaryosunda enerji yoğunluğu tahmini ve bu Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı na göre dönemine ait azaltma hedefleri yol haritası. Kaynak: Deloitte analizleri Enerji Yoğunluğu - Hedeflenen Senaryo ve MDD ile Tasarruf 2023 itibarıyla Türkiye Mevcut Durumun Devamı (MDD) senaryosu tahmininin %20 üzerinde bir enerji yoğunluğu azalması hedeflemektedir: 2023 yılına ait ufukta enerji yoğunluğu iyileşmesi yıldan yıla farklı oranlarda tahmin edilmekte olup, yol en gelişmiş AB ekonomilerinin deneyimleri doğrultusunda inşa edilmiş, bu sayede bu sekiz yıllık dönem üzerinden benzer bir enerji yoğunluğu gelişimi uygulanmıştır. Şekil 35.MDD ve hedef senaryolarındaki enerji yoğunluğu tahmini dönemine ait enerji yoğunluğu tasarrufları yol haritası Kaynak: Deloitte analizleri. Bin TEP/Milyar ABD $' Hedeflenen Senaryo Tasarruf Enerji yoğunluğu - MDD & Hedef Senaryolar Bin TEP/Milyar ABD $ Tasarruf = MDD - Hedeflenen Senaryo MDD Hedeflenen Tasarruf Bu Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planında gösterilen enerji yoğunluğu verileri, 2005 Mali Yılı rakamları esas alınarak ABD$ cinsinden ifade edilmektedir. 47 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

48 4 Ulusal Enerji Verimliliği Hedeflerine ve Tasarruflarına Toplu Bakış Bu azalma, birincil enerji arzında %20'lik bir düşüşü temsil etmekte olup, 28 Ocak 2008 tarihinde Avrupa Komisyonu tarafından sunulan ve " " hedeflerinin politikası altında aynı yılın Aralık ayında Avrupa Konseyi ve Parlamentosu tarafından onaylanan Enerji Verimliliği Strateji Belgesi ve Enerji ve İklim Değişikliği Paketinden alınan nicel hedefler grubu ile uyumludur. Bu Dönemi UEVEP 168,8 bin TEP/ milyar ABD$ 2005 'lik bir 2023 yılı enerji yoğunluğu hedefi belirlemektedir ki, bu rakam, eğilim bazlı senaryoda, 2023 itibarıyla birincil enerjide 36,5 Mtep'lik bir azalmayı temsil etmektedir. Bu enerji tasarrufu ile Türkiye politikasını Avrupa enerji tüketimi azaltma hedefleriyle uyumlaştırmakta, Avrupa Birliği enerji tüketimi azaltma hedefi toplamının %10'una yakın bir enerji tüketimi azalmasını ulusal düzeyde elde etmektedir. Şekil 37. MDD ve Hedef Senaryolarının GSYH, BET ve NET Evrimleri GSYH, Birincil Enerji Tüketimi & Nihai Enerji Tüketimi gelişimi - MDD & Hedeflenen senaryo MDD senaryosunda 182 Mtep'lik bir toplam enerji arzı öngörülmüş olup, 2014 değerinden %47'lük bir artış görülmektedir. Enerji yoğunluğunda %20'lik bir azalma hedefi, 2023'te birincil enerji tüketiminde 36,5 Mtep'lik bir azalma anlamına gelmektedir. Enerji yoğunluğu azalması için belirlenen yol haritası enerji yoğunluğu için açıklanan aynı eğilimi gösterecek, öncelikle MDD senaryosunda öngörülen enerji tüketimini azaltacak ve ikinci dönemde, döneminin son yılları boyunca enerji tüketimi artışının hızını kesecektir ve 2050 yılları için önerilen ek enerji yoğunluğu hedefleri, dolayısıyla birincil enerji tüketimi sonuçlarına sahiptir. Enerji yoğunluğu azaltma hedeflerinin toplam enerji arzında sırasıyla 241 Mtep ve MDD senaryosunda 377 Mtep ile 2030 yılında %27 ve 2050 yılında %50'lik bir azalma göstereceği öngörülmektedir. 2023'e dek olan süreçte enerji yoğunluğundaki iyileşme, ulusal düzeyde birincil enerji tasarrufları ile doğrudan bağlantılıdır. Türkiye'nin birincil enerji azaltım hedefi, 2023 yılında, aynı yıla ait MDD senaryosunda tahmin yoluyla belirlenen birincil enerji arz değerinin üzerinde birincil enerji azaltımının %20'si olarak saptanmıştır. Şekil 38. MDD ve hedef senaryolarındaki enerji arzı tahmini dönemine ait enerji yoğunluğu tasarrufları yol haritası Kaynak: Deloitte analizleri Şekil 39.MDD senaryosunda toplam birincil enerji arzı tahmini ve bu UEVEP e göre dönemine ait azalma hedefleri yol haritası. Kaynak: Deloitte analizleri Toplam Enerji - MDD & Hedef Senaryolar Toplam enerji arzı- MDD & Hedeflenen Senaryolar Toplam enerji arzı - hedeflenen senaryo ve MDD'den tasarruf Senaryo MDD Hedeflenen Tasarruf Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı Türkiye Cumhuriyetinde enerji yoğunluğu azalması ile belirlenen enerji verimliliği hedeflerinin nihai enerji tüketimi etkileri cinsinden değerlendirilmesi mümkündür.

49 4 Ulusal Enerji Verimliliği Hedeflerine ve Tasarruflarına Toplu Bakış Şekil 40. MDD ve hedef senaryolarındaki enerji arzı tahmini dönemine ait enerji yoğunluğu tasarrufları yol haritası Kaynak: Deloitte analizleri Nihai enerji tüketimi - MDD & Hedeflenen senaryo 4.2 Metodolojiye kısa bir genel bakış Bu UEVEP kapsamında, 2023'e ait birincil enerji tüketim tahmini, GSYH ile ölçülen ve ekonomiye girdi sağlayan değerlerle, birincil enerji tüketimini ilişkilendiren modeller esas alınarak belirlenmiştir. Gayrisafi yurt içi hasıla artış senaryosu, TÜİK tarafından yayınlanan tarihsel eğilimin 2005 Mali Yılı fiyatlarıyla ABD$ cinsinden tespit edilen sabit değerlere dönüştürülmesi temel alınarak değerlendirilmiştir. 2014'ten itibaren, yılları arası Türkiye GSYH artışını belirlemede OECD büyüme hızı tahminleri kullanılmıştır. Senaryo MDD Hedeflenen Tasarruf MDD senaryosunda 133,6 Mtep'lik bir toplam enerji tüketimi öngörülmüş olup, 2014 değerinden %53'lük bir artış görülmektedir. Enerji yoğunluğunda %20'lik bir azalma hedefi, 2023'te birincil enerji tüketiminde 27,6 Mtep'lik bir azaltmaya sebep olacaktır. Enerji yoğunluğu azalması için belirlenen yol haritası enerji yoğunluğu için açıklanan aynı eğilimi gösterecek, öncelikle MDD senaryosunda öngörülen enerji tüketimini azaltacak ve ikinci dönemde, döneminin son yılları boyunca enerji tüketimi artışının hızını kesecektir ve 2050 yılları ek enerji verimliliği hedeflerinin nihai enerji azaltım sonuçları aşağıdaki yol haritasında gösterilmektedir. Şekil 41. MDD senaryosunda toplam nihai enerji tüketimi tahmini ve bu UEVEP e göre dönemine ait azalma hedefleri yol haritası. Kaynak: Deloitte analizleri Türkiye'nin GSYH'si ile birincil enerji arzı arasında güçlü bir ilişki mevcut olup, GSYH eğilimi baz alınarak gelecekteki enerji tüketim oranlarının modellenmesine olanak vermektedir. Tablo 3.Yıllar arası GSYH artış oranı (%, sabit vadeler). Kaynak: OECD 2013 yılı İktisadi Görünümü ,2% 2,3% Bu "Mevcut Durumun Devamı" senaryosundan hareketle, ekonominin enerji yoğunluğunun tahmin edilmesi ve birincil enerji tüketim öngörülerinin belirlenmesi mümkündür. Türkiye'de 2023 yılında öngörülen birincil enerji tüketimine ilişkin bir tahmin yürütmek amacıyla, yukarıda bahsi geçen amaca özel oluşturulmuş modellerden faydalanılmıştır. Ulusal enerji istatistikleri ve hesaplanan tahminler baz alındığında, bu değerler bir MDD Senaryosunda 2023 yılında 182 Mtep'lik bir toplam birincil enerji tüketimi ortaya koymaktadır. 4.3 Enerji Tasarrufları Özeti Farklı hedef ve enerji tüketim projeksiyonlarına ilişkin bir özet, aşağıda Tablo 4'te gösterilmektedir: Nihai enerji tüketimi - Hedeflenen senaryo ve MDD'den tasarruf Tablo 4.MDD ve Hedef Senaryolarında Özet Birincil Enerji Tüketimi, Nihai Enerji Tüketimi ve Enerji Yoğunluğu Kaynak:Deloitte Toplam enerji arzı MDD [bin TEP] Toplam enerji arzı Hedeflenen [bin TEP] Tasarruf [bin TEP] Türkiye Enerji Yoğunluğu - MDD [bin TEP / Milyar ABD$] Türkiye Enerji Yoğunluğu - Hedeflenen [bin TEP / Milyar ABD$] Nihai enerji tüketimi - Hedeflenen senaryo ve MDD'den tasarruf Tasarruf [bin TEP / Milyar ABD$] Türkiye Nihai Enerji Tüketimi - MDD [bin TEP] Türkiye Nihai Enerji Tüketimi - Hedef [bin TEP] Tasarruf [bin TEP Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

50 5. ENERJİ VERİMLİLİĞİ DİREKTİFİNİN UYGULANMASINA YÖNELİK POLİTİKA ÖNLEMLERİ

51 Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı nın (UEVEP) bu bölümünde Enerji Verimliliği Direktifi çerçevesinde uygulanacak ana politika önlemleri ile 2023 yılı ulusal enerji verimliliği hedeflerine yapılacak katkı açıklanmaktadır. Halihazırda, Türkiye'nin enerji verimliliği konusundaki temel politika dokumanı, Enerji Verimliliği Strateji Belgesi olup, belge hedeflere ulaşmaya yönelik sonuç odaklı ve somut önlemler içermektedir. Önerilen temel hedef 2023 yılına kadar Türkiye nin GSYİH başına tüketilen enerji miktarının (enerji yoğunluğunun) 2011 yılı değerine göre en az %20 azaltmasını hedeflemektedir. Belge AB Enerji Verimliliği Direktifi nin farklı hükümleriyle ortak olan pek çok noktayı ortaya koymakta olup, belge ve önlemlerin oluşturulmasında veya önerilmesinde esas alınacaktır. 5.1 Yatay Önlemler UEVEP, aralarında, eğitim ve farkındalığın artırılması, enerji performansı sözleşmeleri ve diğer yenilikçi finansman planları, sayaç okuma ve tahakkuk hükümleri ile enerji piyasası aktörlerinin enerji verimliliğinin sağlanmasına dâhil edilmesi gibi oldukça iddialı bir dizi yatay önlem sunmaktadır. Sektörel ya da sektörler arası düzeyde uygulanabilen - teşvikler, mali önlemler, gönüllü anlaşmalar ve enerji etütleri gibi - diğer önlemler aşağıda özel alt maddeler içeriğinde irdelenmektedir. Aşağıdaki tablo, UEVEP kapsamında sunulan yatay önlemleri içermektedir: Enerji Verimliliği Yükümlülük Planları ve Alternatif Politika Önlemleri Enerji Verimliliği Projelerinin Desteklenmesi Ekonomik Teşviklere Dayalı Yeni Enerji Verimliliği Gönüllü Anlaşmaları Binalarda Enerji Verimliliğine Yönelik Destekler Kentsel Dönüşüm Kapsamında Binaların Enerji Verimliliği Derecelerinin Artırılması için Teşvikler Finansal Önlem: Ulusal Enerji Verimliliği Finansman Destek Mekanizması Enerji Etütleri ve Yönetim Sistemleri Zorunlu Enerji Etütleri Ölçüm ve Faturalama Elektrik Sayaçlarının Okunmasını Düzenleyen Düzenleyici Çerçevenin Avrupa Direktifleriyle Belirlenen Ana Esaslarla Uyumlaştırılması Tüketicilere Detaylı ve Kıyaslanabilir Fatura Bilgisinin Sunulması Sayaç Bilgisinin Akıllı Yönetimi için Enerji Veri Platformu Oluşturulması Tüketici Bilgilendirme Programları ve Eğitimi Ulusal Bilgilendirme ve Motivasyon Kampanyası Ulusal Eğitim Platformu Yeterlilik, Akreditasyon ve Belgelendirme Planlarının Mevcudiyeti Kayıt ve Kalite Güvence Planı Enerji Yönetimi Belgelendirme Programı Enerji Hizmetleri Enerji Verimliliği Danışmanlık Şirketleri (EVD) piyasasının büyütülmesi Ekipmanlarda Enerji Verimliliği: Çevre Uyumlu Tasarım ve Enerji Etiketlemesi Cihazlar için Asgari Enerji Performans Standartları İzleme, Doğrulama ve Kontrol Enerji Tasarruflarının Kontrolü ve İzlenmesi çerçevesi(ve EnVER portal kullanımının güçlendirilmesi) Kurumsal Çerçeve Kurumsal ve İdari Yapının İyileştirilmesi Yatay Önlemlerin Finansmanı Finansal Programların Kontrolü ve İzlenmesine Yönelik Metodoloji Uluslararası Finansman Anlaşmalarının Koordinasyon ve Kontrolü Uluslararası Finansman Anlaşmalarının Koordinasyon ve Kontrolü Bunlar arasında: Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı (IPA), Türkiye Konutlarda Enerji Verimliliği Finansman İmkanı (TUREFF), Türkiye Sürdürülebilir Enerji Finansman Programı (TURSEFF) ve bireyler ve şirketler için enerji tasarruflarını ve enerji verimliliği projelerini desteklemeye yönelik krediler (EKOkredi) 51 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

52 Aşağıdaki tablo mevcut Enerji Verimliliği Stratejisi Belgesi nde yatay önlemler kapsamında Enerji Verimliliği Direktifi Maddelerine tekabül eden stratejik amaç, hedef ve eylemleri göstermektedir. Tablo 5.UEVEP ile Enerji Verimliliği Stratejisi Belgesi arasındaki yatay önlemlerle ilgili ilişkili. Kaynak: Deloitte Yatay önlemler Enerji Verimliliği Direktifi / Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı Madde/bölüm Enerji verimliliği yükümlülük planları ve alternatif politika önlemleri (EVD Madde 7, Ek XIV, Kısım 2 3.2) Enerji denetimleri ve yönetim sistemleri (EVD Md 8) Sayaç okuma ve tahakkuk (EVD Md 9-11) Tüketici bilgilendirme programları ve eğitimi (EVD Md 12 ve 17) Yeterlilik, akreditasyon ve belgelendirme planlarının mevcudiyeti (EVD Md. 16) Enerji Hizmetleri (EVD Md. 18) Enerji Verimliliği Açısından Kurumsal Değerlendirme Yatay önlemlerin finansmanı (EVD Md. 20) Enerji Verimliliği Stratejisi Belgesi Stratejik amaç SP-01 SP-04 SP-07 SP-01 SP-07 Stratejik hedef SP-01/ ST-01 SP-04/ ST-02 SP-07/ ST-04 SP-01/ ST-01 SP-07/ ST-02 SP-07/ ST-01 SP-07/ ST-05 Faaliyetler SP-01/ST-01/A-03 SP-01/ST-01/A-02 SP-04/ST-02/A-01 SP-07/ST-04/A-01 SP-07/ST-04/A-01 SP-01/ST-01/A-02 SP-07/ST-02/A-01 SP-07/ST-02/A-01 SP-07/ST-01/A-01 SP-07/ST-01/A-02 SP-07/ST-01/A-03 SP-07/ST-01/A-04 SP-07/ST-05/A Enerji Verimliliği Yükümlülük Planları ve Alternatif Politika Önlemleri (Enerji Verimliliği Direktifi Madde 7, Ek XIV, Kısım 2 3.2) Enerji Verimliliği Direktifi Madde 7, nihai enerji tüketimi hedefi açısından kritik konular içermektedir. Bahsi geçen hedef, son tüketicilere yıllık enerji satışlarında 1 Ocak 2014'ten Aralık 2020'ye kadar geçen sürede, her yıl %1,5 oranında yeni enerji tasarrufu sağlamaya eşdeğerdir. Türkiye özelinde, bu tasarruflar dönemi içerisinde değerlendirilecektir. Tablo 6.Enerji Verimliliği Direktifi Madde 7 Enerji verimliliği yükümlülük planları 1. Her Üye Devlet bir enerji verimliliği yükümlülük planı hazırlayacaktır. Bu plan her Üye Devletin egemenlik sahası dâhilinde faaliyet gösteren, 4. paragraf kapsamında yükümlü taraflar olarak tanımlanan enerji dağıtım şirketleri ve/veya perakende enerji satış şirketlerinin 2. paragraf hükmü uygulanmaksızın 31 Aralık 2020 tarihine kadar son kullanıcılarda enerji tasarrufu sağlamasını temin edecektir. Bu hedef en azından 1 Ocak 2014 ile 31 Aralık 2020 tarihleri arasındaki dönemde her yıl tüm enerji dağıtıcıları veya perakende enerji satış şirketleri tarafından nihai tüketicilere yapılan enerji satışlarında 1 Ocak 2013 öncesi en son üç yıllık zaman dilimi üzerinden ortalaması alınmış hacimce %1,5 oranında yeni tasarruf elde edilmesine eşdeğer olacaktır. Nakilde kullanılan hacim cinsinden enerji satışları kısmen ya da tamamen bu hesabın dışında bırakılabilir. İkinci paragrafta bahsi geçen, miktarları hesaplanan yeni tasarrufların dönem içerisinde nasıl dağıtılacağına Üye Devletler karar verecektir. Enerji tasarrufları dağıtım şirketi/tedarikçi yükümlülükleri ve/ veya alternatif önlemler getirilmek suretiyle gerçekleştirilmelidir. Mevcut durumda Türkiye de zorunlu bir azaltım hedefi bulunmamakla beraber Enerji Kaynaklarının ve Enerjinin Kullanımında Verimliliğin Arttılmasına Dair Yönetmelik in 22.ci Maddesi elektrik piyasında faaliyet gösteren perakende satış lisansı sahibi tüzel kişiler ve organize sanayi bölge müdürlükleri abonelerinin elektrik enerjisi ve güç taleplerinin azaltılmasına yönelik çalışmaları belirlemektedir. Bunlar; Tüketimleri yüksek olan sanayi ve ticarethane abone gruplarının kesintili enerji programlarına katılması veya yüklerini gerektiğinde diğer zaman dilimlerine kaydırması için bu aboneler ile gönüllülük esasına dayalı anlaşma yapılması, Üretici şirketler veya bunlar adına dernek veya birlikleri ile işbirliği yaparak, klimalar, buzdolapları ve lambalar veya ampuller öncelikli olmak üzere piyasada mevcut enerji verimliliği yüksek elektrikli ev aletlerinin kullanımının yaygınlaştırılması ile ilgili kampanyalar düzenlenmesidir. Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı, AB Enerji Verimliliği Direktifi Madde 7 de belirtilen azaltım hedeflerini yeni önlemlerle belirlemektedir dönemindeki yıllık enerji satışına bağlı olarak 52 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

53 Hedefin belirlenmesi Enerji Verimliliği Direktifi 2012/27/AB Madde 7'de hükme bağlanan hedef dahilinde, nihai enerji tasarruflarının 2011 ile 2013 yılları arası ortalama nihai enerji tüketimine kıyasla her yıl %1,5'lik bir artış göstermesi esastır. Türkiye nin hedefi bin TEP olarak belirlenecektir. Tablo 7.Enerji Verimliliği Direktifi Madde 7. Paragraf Paragraf uyarınca, her Üye Devlet: a) 1 paragrafı ikinci bendinde hükme bağlanan hesaplamayı, 2014 ve 2015 yıllarında %1, 2016 ve 2017 yıllarında %1,25 ve 2018, 2019 ve 2020 yıllarında %1,5 değerlerini kullanarak yapabilir; (b) Bu hesaptan 2003/87/AT Sayılı Direktifin I Sayılı Ekinde sayılan endüstriyel faaliyetlerde kullanılan enerjinin hacimce satışlarını kısmen ya da tamamen bu hesaptan çıkarabilir; (c) Madde 14(4), Madde 14(5) (b) bendi ile Madde 15(1) ila (6) ve (9) bentlerinde tesis edilen hükümlerin uygulanması sonucu enerji dönüşüm, dağıtım ve iletim sektörlerinde sağlanan enerji tasarruflarına, verimli bölgesel merkezi ısıtma ve soğutma altyapısı da dâhil olmak kaydıyla, 1. paragraf hükmünde şarta bağlanan enerji tasarruf miktarlarına sayılmak üzere, olanak verebilir; ve (ç) 31 Aralık 2008'ten itibaren yeni uygulamaya konan ve 2020'de etkileri sürecek ölçülüp doğrulanabilen münferit eylemlerinin, 1. paragrafta belirtilen enerji tasarruf miktarlarına kıyasla yol açtığı enerji tasarruflarını da hesaba katabilir. Enerji verimliliği yükümlülük planı ile hayata geçirilecek alternatif önlemlerin projelendirilmesi Türkiye'nin Madde 7(1)'de belirtilen hedefi aynı maddenin 3. fıkrasında Direktif tarafından öngörülen azami %25 oranında azaltabilmesi temelinde uygulanmaktadır. Tablo 8.Enerji Verimliliği Direktifi Madde 7. Paragraf 1 fıkra 3 3. Paragraf 2 nin uygulanması, 1. paragrafta belirtilen enerji tasarrufu miktarının %25'inden fazla bir azalmaya yol açmamalıdır. Paragraf 2 den yararlanan Üye Devletler Komisyona 5 Haziran 2014 tarihine kadar, 2. paragrafta uygulanmak üzere sayılan unsurlar ile bunların 1. paragrafta belirtilen enerji tasarruf miktarı üzerindeki etkilerini gösterir bir hesabı bu hususla birlikte bildirecektir. Tablo 9.Enerji Verimliliği Direktifi Madde 7. Paragraf paragraf kapsamında bir enerji verimliliği yükümlülük planı oluşturmaya alternatif olarak Üye Devletler nihai tüketiciler arasında enerji tasarrufu elde edilmesine yönelik başka politika önlemleri almayı tercih edebilir, ancak bu durumda söz konusu bu politika önlemleri 10 ve 11. paragraflarda hükme bağlanan kriterleri karşılamak durumundadır. Bu yaklaşım kapsamında elde edilen yeni enerji tasarruflarının yıllık miktarı, 1., 2. ve 3. paragraflarda hükme bağlanan yeni enerji tasarruf miktarına denk olacaktır. Denklik korunmak şartıyla, Üye Devletler yükümlülük planlarını alternatif politika önlemleriyle, bu kapsamda, ulusal enerji verimlilik programlarıyla birleştirebilir. AB Üye Devletleri bu hedefe ulaşmaya yönelik farklı stratejiler benimsemiştir. Örneğin İspanya'da bir yükümlülük programı kurgulanırken, Almanya'da aynı enerji tasarruf hedefine ulaşmak için birkaç farklı alternatif önlem teklif edilmiştir. Türkiye UEVEP nde, Direktif Madde 7'de belirtilen enerji tasarruflarının sağlanmasına yönelik bir yükümlülükler programı ile alternatif önlemlerin birleştirilmesinin ilk aşamada yeterli olacağı değerlendirilmiştir. Yükümlülük planı ve Madde 7 uygulamasından beklenen enerji tasarrufları Bu bölümde, bir enerji verimliliği yükümlülük planı ya da alternatif önlemlerin uygulanması kapsamında elde edilecek olan bin TEP'lik enerji tasarruf hedefinin tutturulması ile ilgili temsili senaryo tanımlanmaktadır. Tasarruf hedeflerinin Madde 7'ye uygun olarak belirlenmesi amacıyla, ulaştırma sektöründeki tüketim, enerji dengesine uygun olarak nihai enerji tüketiminden çıkarılmıştır. Direktif uyarınca hedefin enerji dağıtıcıları ya da perakende enerji satış şirketleri tarafından nihai müşterilere satılan enerji hacmini baz alması nedeniyle, daha fazla azaltım yapılabilir. Madde 7(9) uyarınca, bu yükümlülük planının uygulaması, 2012/27/AB Sayılı Direktifin Madde 7(9) (a), (b), (c), (d), (e) ve (f) bentlerinde alternatif olarak tanımlananlar arasından, finansman planları ve belgeleri, mali teşvikler, yönetmelikler ya da gönüllü anlaşmalar, standart ve normlar, enerji etiketleme planları, eğitim ve öğretim ile bilgilendirme kampanyaları gibi diğer önlemlerle birleştirilecektir. 53 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

54 Nihai enerji tüketimi (NET) Ortalama NET - Ulaşım Ortalama enerji satışı Kümülatif tasarruf Kesintiler Şekil yılları arası ortalama enerji satışları Kaynak: ETKB (Enerji Dengesi) Tablo 10.Enerji Verimliliği Direktifi Ek V Enerji verimliliği yükümlülük planlarının veya Madde 7(1), (2) ve (9) ile Madde 20(6) kapsamında diğer politika önlemlerinin etkisinin hesaplanması için ortak yöntem ve ilkeler 1. Madde 7(1) ve (2) fıkraları ile Madde 7(9) ikinci bendi ((b), (c), (d), (e) ve (f) alt bentleri ile Madde 20(6)da belirtilen amaçlar doğrultusunda enerji tasarrufu hesaplama yöntemleri. Yükümlü, katılan veya görevli taraflar ya da uygulama yapan kamu makamları enerji tasarruflarının hesaplanmasında aşağıdaki yöntemlerden biri ya da daha fazlasını kullanabilir. NET - Sanayi - Demir Çelik NET - Sanayi - Çimento NET - Sanayi - Cam ve Cam ürünleri NET - Sanayi - Seramik NET - Sanayi - Kağıt Toplam kesintiler Maksimum izin verilen kesinti (25%) Toplam kesintiler Kümülatif azaltma hedefi, Bu yöntemlerin enerji tasarruflarının ve dolayısıyla Direktif Madde 7 hedefinin tutturulduğunu gösterme kabiliyetlerinin kanıtlanması açısından uygulanabilirliğini temin etmek üzere, bunlar Madde 7 ve Ek V hükümlerini karşılayacak şekilde uyarlanmıştır. Türkiye özelinde, bilgi / istatistik eksikliğini ortadan kaldırmak için, kaynak yöntem olarak orantılı tasarruf önerilmektedir Alternatif önlemler Türkiye'nin enerji verimliliği yükümlülük programı beraberinde enerji tasarrufu elde edilmesi amaçlı uygulayabileceği diğer politika önlemleri şunlardır: Bin TEP Enerji tasarrufları Yükümlülük (Enerji Verimliliği Yönergesi 7. Madde) 6,000 25,000 5,000 4,000 20,000 15,000 3,000 2,000 1,000-10,000 5, Yıllık enerji tasarrufu Kümülatif enerji tasarrufu 3 1,139 2,305 3, döneminde elde edilen enerji tasarrufları, aşağıdan yukarıya yaklaşımla ölçülmelidir. Bu yaklaşım, sağlanan tasarrufların önlem bazında veya proje bazında hesaplanmasını gerektirmektedir. Her durumda, yükümlü taraflar veya (uygun hallerde) kamu kurumları tarafından desteklenen önlem ile enerji tasarrufuna ve verimlilik önlemine yapılan yatırım ve elde edilen enerji tasarrufları arasındaki nedensellik ilişkisinin gösterilmesi zorunludur. Önlemlerin uygulama ömürlerinin hesaba katılması yöntemiyle (Direktif Ek V, paragraf 2e) ilgili olarak Türkiye halihazırda Avrupa Komisyonunun Madde 7'ye İlişkin Rehberlik Notunda (Avrupa Komisyonu, 2013) tarif edilen "doğrudan" yöntemi kullanmayı planlamaktadır. (Ek V(1)'e uygun hesap metodolojisi) 4,734 4,934 5,144 Bin TEP Vergiler aracılığıyla enerji verimliliğinin teşvik edilmesi ve kolaylaştırılması İklim değişikliği vergisi diğer Yükümlülük Planı ile alternatif önlemlerin birleştirilmesi Bu seçenek Türkiye için en uygun seçenek olarak değerlendirilmektedir. Dört önleme dayalı yeni bir program, Türkiye nin Enerji Verimliliği Direktifi Made 7 kapsamında enerji tasarrufu sağlamasına imkan verecektir: çeşitli enerji verimliliği projelerinin desteklenmesi (enerji verimliliği projelerinin talebi: teklifler), yeni gönüllü anlaşmalar, binalarda enerji verimliliğine verilecek destekler, kentsel dönüşüm çerçevesinde binaların enerji verimliliği oranını yükselmek için teşvikler. Bahsi geçen önlemler bu bölümde detaylı bir şekilde açıklanmaktadır. Bu birleştirme yaklaşımı, enerji perakende satış firmalarının (EED altında yükümlü partiler) belirli bir düzeyde yükümlülüğü ve diğer finansal kaynakların önlemlerin finansmanlığını yapmasını içermektedir. Bu finansman destek mekanizması, Ulusal Enerji Verimliliği Finansman Destek Mekanizması başlığı altında detaylı olarak incelenecektir. Önerilen önlemler enerji tasarrufunu en üst düzeyde tutacak şekilde, maliyet etkisi gibi kriterler göz önünde bulundurularak yapılan seçim sürecini başarıyla tamamlamışlardır. Sürecin tamamı Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı nda rol alan ana oyuncular tarafından doğrulanmıştır. 54 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

55 Adı Enerji Verimliliği Projelerinin Desteklenmesi Türü Düzenleyici No Kaynağı Türkiye 1. UEVEP Durumu Uygulanması önerilmektedir Hedef Kitleler Sorumlu Taraflar Enerji tüketicileri / ilgili enerji verimliliği projeleri sunan oyuncular Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı - YEGM Bu önlemden sanayi, hizmetler ve ulaşım sektörlerindeki enerji tüketiciler faydalanabilecektir. Bu desteğin enerji verimliliği destek süreci çerçevesinde düzenlenmesi önerilmektedir. Önlem, enerji tüketicilerinin devlet tarafından desteklenecek enerji verimliliği proje tekliflerini Bakanlığa sunmaları ve kabul edilen projeleri ile enerji tüketimininde azaltım sağlamaları şeklide kurgulanmıştır. Enerji verimliliği proje teklifleri bu Plan ın 5. Bölümünde sunulan farklı önlemleri ve/ veya Planın eklerinde sunulan sektörlere (sanayi sektörü, mesken, enerji ve belediyelere yönelik teknik önlemler) yönelik çözümleri içerebilir. Değerlendirme bir ihale mantığı ile gerçekleştirilecek olup ihale nin esası elde edilecek bin TEP enerji tasarrufu başına maliyet olacaktır. Böylece ihalenin yapısı maliyet etkin verimlilik projelerini desteklenmesini ön plana çıkarmaktadır. Açıklama Yıllık bazda yapılacak olan "Enerji İhaleleri" kapsamıdna teklif edilecek enerji verimliliği projeleri rekabetçi bir değerlendirme sürecinden geçmiş olacak ve bu süreçte projenin aşağıdaki ve benzer özellikleri değerlendirilebilecektir: enerji tasarrufları, proje yatırımı, fizibilitesi, iç karlılık oranı, net faydaları, maliyetini karşılama süresi, ömrü Değerlendirme sürecinde yalnızca projenin enerji tasarrufları değil fakat aynı zamanda projelerin kaynak verimliliğine ilişkin yaklaşımı da dikkate alınabilir. Tahsis edilen para tutarının Madde 7 deki yıllık enerji tasarruflarını, projenin enerji maliyetinin ortalama oranını ve elde edilecek tahmini tasarruf miktarlarını dikkate alarak belirlenmesi önerilmektedir. Fonların sektöre göre ve önemine göre ayrılması gerekmekte, böylece kırılım sektörün etkisi ve önemli dikkate alınarak yıllık olarak yapılabilecektir. Enerji tüketicileri ve aktörleri bir enerji verimliliği projesine dayalı olarak yılda belirli bir enerji tasarrufuna ulaşmayı taahhüt eder. Hesap Yöntemi Tahsis edilen para tutarı ile enerji tasarruflarının, projenin maliyeti ile ömrü boyunca enerji tasarruflarından sağlanan fayda arasındaki ortalama oran esas alınarak belirlenmesi önerilmektedir. Teklif edilen finansman desteği, ihaleyi alan projelere yatırım maliyetinin %20'si dolayında hibe verilmesi şeklinde olacaktır. Enerji Tasarrufları Enerji tasarrufları, Türkiye için Madde 7'de belirlenen enerji tasarruflarına ve yıllık enerji enerji tasarrufu hedeflerinin beklenen uygulama seviyesine bağlıdır. Teklif edilen senaryoda aşağıdaki enerji tasarruflarının gerçekleşmesi beklenmektedir. Yıllık enerji tasarrufu [bin TEP] Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

56 Adı Ekonomik Etki Enerji Verimliliği Projelerinin Desteklenmesi Ekonomik destek proje teklifi kapsamında yıllık olarak ulaşılan enerji değeri ile yatırım maliyeti ile standart enerji verimliliği projesinin enerji tasarruf miktarı arasındaki oranın bir fonksiyonu olarak belirlenmiştir (belirlenen oran 16,47 milyon ABD$ / bin TEP olmuştur). Bu oran, proje toplam maliyetinin değerini ve uygulamaya girmesiyle elde edilen yıllık enerji tasarrufunu yansıtır. Projelerin ömürleri boyunca birikimli enerji tasarrufu sağlayacağı, ancak yatırım açısından oranın yalnızca yıllık bazda tasarrufları ilgilendirdiği akılda bulundurulmalıdır. Ekonomik etki (milyon ABD $) Zaman Planı Kontrol ve doğrulama Mevzuat çerçevesinin planlanması ve onaylanması: 2016 Mekanizma için detaylı kuralların belirlenmesi: 2017 Uygulama: 2017, bu önlemin etki düzeyinin, uygulama sonuçlarına ve yatay önlemler için belirlenen hedeflere (Enerji Verimliliği Direktifi Madde 7) bağlı olması öngörülmektedir. Önemli Aşamalar Enerji Verimliliği Projelerinin Desteklenmesi Düzenlemeyi tasarlama ve onaylama Mekanizma için ayrıntılı kuralların oluşturulması Uygulama Plan kurallarına göre proje fizibilitenin doğrulanması ve enerji tasarrufu tahmini. Süreç: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı: önlem dâhilinde yürütülebilecek enerji verimliliği projelerine ilişkin ana esasları belirler. Enerji tüketicisi: bir enerji verimliliği projesi planlar. Sertifikalı enerji denetçisi (EVD, sertifikalı enerji yöneticisi vb): planın tabi olduğu kurallara göre bu projenin fizibilitesini doğrular ve enerji tasarruflarına ilişkin tahminde bulunur. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı: projeyi inceler ve onaylar. Enerji tüketicisi: izleme sürecine ilişkin bilgi verir. Sertifikalı enerji denetçisi (EVD, sertifikalı enerji yöneticisi vb): enerji şirketince verilen bilgileri ve taahhütlerin yerine getirildiğini doğrular. Bu evrede, tasarruf sertifikası rakamlarının verilmesi yararlı olabilir. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı: doğrulama sürecini kontrol eder. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı: elde edilen uygulama sonuçları ışığında önlemler alır. 56 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

57 Adı Ekonomik teşviklere dayalı yeni Enerji Verimliliği Gönüllü Anlaşmaları Türü Düzenleyici No Kaynağı Hedef Kitleler Sorumlu Taraflar Enerji Verimliliği Kanunu ve ikincil mevzuatı İlgili enerji tüketicileri (Sanayi sektörü) Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı YEGM Durumu Uygulanıyor Gönüllü anlaşmalar, sanayi sektörü oyuncuları ile devlet arasında müzakere edilen, çoğu zaman hedefler, taahhütler ve zaman planı içeren ve şirketlere yeni yatırımlarını verimlilik önlemlerine dönüştürmeleri için uygun süre sağlamada esneklik sunan sözleşmelerdir. Halihazırda yılda tep üzerinde enerji tüketen ve ISO belgesi olan sanayi işletmelerince gönüllü bir anlaşma çerçevesinde üç yıllık bir dönem üzerinden ortalama %10'luk bir enerji yoğunluğu azaltımı taahhüt edildiğinde, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, yatırımın ilk yılı boyunca bunların enerji maliyetlerinin %20'sini teşvik yoluyla karşılamaktadır. Bu uygulama ardışık üç yıl süreyle yürürlükte olmaktadır. Münferit ve grup anlaşmaları olmak üzere iki tür anlaşma önerilebilir. Grup anlaşmaları özellikle benzer süreç, ürün ya da enerji tüketim modellerine ya da kümelerine sahip firmalar için tasarlanmıştır. Tüm anlaşmalar üç yıllık bir dönemi kapsar ve şirketin anlaşma dönemindeki üretim potansiyeli ve tahmini yatırımlarına ilişkin varsayımlara dayanır. Anlaşmalar, başlangıçta belirlenen tahminlerde önemli değişiklikler olduğu takdirde, anlaşma süresi içerisinden yeniden müzakere edilebilir. Açıklama Anlaşma sistemi üç ana unsur barındırır: Firma(lar) tarafından enerji yönetimi aksiyonlarının alınması, Üretimde birincil enerji verimliliğinin artırılmasına odaklı özel araştırmaların yürütülmesi, Projeler kapsamındaki enerji verimini arttırıcı desteklerin verilmesi. Hükumetler sanayi teşvikleri, işletme denetimleri, değerlendirmeler, karşılaştırmalı değerlendirmeler, izleme, bilgi sağlama ve mali teşvikler gibi destek programlarından faydalanarak bu gibi anlaşmalara teşvik edebilir. Bu Plan ın 5. Bölümünde sunulan farklı önlemler, ayrıca Eklerde sunulan (sanayi sektörü, mesken, enerji ve belediyelere yönelik teknik önlemler) sektörlere yönelik çözümler de bunun bir parçası olabilir: Bu programlar hem sanayiyi müzakere sürecine dâhil olmaya teşvik etmekte hem de katılımcı sanayi işletmelerine kendi enerji kullanımlarını anlama ve azaltma hedeflerine ulaşma yönünde işleyecek şekilde yönetme konularında yardımcı olmaktadır. Önlem, gönüllü anlaşma imzalanmadan önce tüketicinin tamamlaması gereken enerji etütlerinin finansmanını da içermektedir. Buna göre, gönüllü anlaşmaya katılan tüketici öncelikle gönüllü anlaşmaların temeli olarak, enerji denetçileri tarafından gerçekleştirilecek bir enerji etütüne tabi olacaktır. Hesap Yöntemi Enerji azaltımı 2023 yılına kadar muhafazakar bir tahminle yılda %0,5 düzeyinde beklenmektedir ancak potansiyel çok daha yüksek olabilir. Bazı şirketler, gönüllü enerji ve çevre yönetim sistemlerine katılımları neticesinde yılda %2'lik bir azaltıma ulaşabilir. Bunlar hem yönetim kadroları hem de kurum personeli tarafından enerji tasarruf önlemlerinin uygulamasına yüksek öncelik verilen şirketlerdir. 57 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

58 Adı Enerji Tasarrufları Ekonomik teşviklere dayalı yeni Enerji Verimliliği Gönüllü Anlaşmaları Enerji nihai tüketim projeksiyonlarına dayalı olarak ana alt sektörler (örneğin demir - çelik, çimento ve tekstil) için yıllık tasarruf miktarı %0,5'tir. Bu rakam minimumda enerji tüketimlerini ölçme ve yönetme ile gelen tasarruf miktarıdır Yıllık enerji tasarrufu [Bin TEP] Enerji etütlerinin maliyetini Ulusal Enerji Verimliliği Finansman Destek Mekanizması karşılayacaktır: Bu maliyetler, Zorunlu Enerji Etütleri önleminde yer almaktadır. Ekonomik Etki Zaman Planı Enerji Verimliliği Önlemleri uygulandığında, yapılacak destek ilk yıl boyunca elde edilen Enerji tassaruflarına bağlı olarak teşvik bazlı olacaktır (tassaruf edilen kwh başına finansal destek): Ekonomi (milyon ABD Doları) Mevzuat çerçevesinin planlanması ve onaylanması: 2016 Mekanizma için detaylı kuralların belirlenmesi: 2017 Uygulama: 2017 Önemli Aşamalar Ekonomik Teşviklere Dayalı Yeni Enerji Verimliliği Gönüllü Anlaşmaları Düzenleyici çerçeveyi tasarlama ve onaylama Mekanizma için ayrıntılı kuralların oluşturulması Uygulama Şirketler Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü ne anlaşmaya uyumları konusunda yıllık ilerleme raporu ile özel araştırmalar hakkında raporları gibi raporlar vermelidir. Gönüllü anlaşmanın tüm boyutlarının doğrulanması gerekmektedir. Anlaşmaya ilk imza atıldığı sırada bir başlangıç doğrulaması yapılır ve bundan sonra anlaşmanın üç yıllık süresi boyunca en az bir kez daha bu doğrulama tekrarlanır. Doğrulama şunları kapsar: Kontrol ve doğrulama Enerji yönetim sisteminin durumu ve gelişimi Özel tasarruf önlemlerinin uygulanması Kara geçme süresi dört yılın altında olan yatırım projelerinin uygulanması Bu projelerde enerji verimliliği olan proje ve satın alma süreçlerine ilişkin prosedürler takip edilmelidir Doğrulama tasarruf sertifikaları aracılığıyla akredite edilmiş kurumlarca yürütülür. İlgili ana üretim süreçleri konusunda teknik uzmanlar, karmaşık üretim süreçlerinin değerlendirilmesi için gereken teknik anlayış ve hakimiyete yeterince sahip olunmasını teminen doğrulama ekibinin bir parçasıdır. Değerlendirmede yalnızca enerji tasarrufları değil fakat aynı zamanda kaynak verimliliği de (su, ham madde, atık azaltma vb.) dikkate alınacaktır. 58 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

59 Adı Binalarda Enerji Verimliliğine Yönelik Destekler Türü Finansal No Kaynağı Hedef Kitleler Sorumlu Taraflar Enerji Verimliliği Kanunu ve Binalarda Enerji Performansı Direktifi Bina Sektörü Durumu: Enerji ve Tabii Kaynakların desteğiyle Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Uygulanması öneriliyor Bu önlemin amacı Binalarda Enerji Performansı Yönetmeliğinde sunulan (5 Aralık 2008 tarihinde yayınlanan ve 1 Nisan 2010 tarihinde değişiklik yapılan) yeni binalara yönelik minimum enerji gereksinimini teşviklerle ( Enerji Kimlik Belgesi EKB, B veya A seviyesi) geliştirmeyi hedeflemektedir. Açıklama Bu kanun Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yayınlamıştır ve binaların minum performans kriterini ve mimari standartları sağlaması gerektiğini belirtmektedir. EKB ler Ocak 2011 tarihinden beri geçerlidir ve yeni binalar ve kiralanacak olan binalarada enerji maliyetlerini ve CO2 emisyon bilgilerini içermektedir. Binanın C sınıfı altında olması takdirde kullanım izni alması mümkün olmamaktadır. Sunulan teşvik alınacak EKB performans düzeyine göre değişecektir. EKB nin C sınıfından B sınıfına yükselmesiyle ek maliyet %3-6 arası olacaktır (potansiyel tasarruf oranı ise C sınıfına kıyasla en az %20 dir), bu senaryoda teşvik, finansal maliyetlerden %3 indirime denk gelmektedir. Diğer taraftan, C sınıfından A sınıfına geçmek için olan ek maliyet %15-22 arasındadır (B sınıfına kıyasla en az %20 enerji tasarrufu potansiyeli bulunmaktadır) bu senaryoda teşvik, finansal maliyetlerden %6 indirime denk gelmektedir. Hesap Yöntemi Mevcut durumda EKB C sınıfı bir bina için metre kare başına olan enerji tüketimi (ısı talebi) 200 kwh/yıl olarak gerçekleşmektedir. B sınıfı için tüketim hedefi 160 kwh/yıl, A sınıfı için ise 128 kwh/yıl dır. Bu değerlendirme Avrupa ülkerinin deneyimini göze alarak yapılmıştır. Bahsi geçen metod ortalama alanı 100 m2 olan yeni ev için yapılmıştır. Enerji Talebi (kwh/m2 y) Potansiyel Tasarruf (%) EKB Sınıf 200 C % B % A Yeni bina (EKB) için metre kare başına düşen fiyatın 905 ABD$ olduğu hesaplanmıştır. Enerji Tasarrufları Ekonomik Etki Yıllık enerji tasarrufu [Bin TEP] Ekonomik etki (milyon ABD $) Zaman Planı Önlemin tasarımının 2016 ve 2017 yıllarında gerçekleşmesi, 2018 yılında ise uygulanması beklenmektedir. 59 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

60 Zaman Planı Önemli Aşamalar Binalarda Enerji Verimliliğine Yönelik Destekler Düzenleyici çerçeveyi tasarlama ve onaylama Mekanizma için ayrıntılı kuralların oluşturulması Uygulama Adı Kentsel Dönüşüm Kapsamında Binaların Enerji Verimliliği Derecelerinin Artırılması için Teşvikler Türü Finansal No Kaynağı Kentsel Dönüşüm Projeleri Durumu Uygulanması Öngörülüyor Hedef Kitleler Sorumlu Taraflar Bina Sektörü Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Bu önlem Kentsel Dönüşüm Planı kapsamında olan binaların derecelendirmesinin iyileştirilmesini amaçlamaktadır. Binaların inşa aşamasında EKB derecelendirmelerinin B ya da A olabilmesi için Kentsel Dönüşüm Planı nın desteğinin arttırılması kastedilmektedir. Mevcut durumda Kentsel Dönüşüm Projelerinden yapılan finansal indirimler enerji verimliliğini artırmak için yeterli değildir. Bu şekilde, B sınıfı binaların fizibilitesini iyileştirmek uygun olacaktır (A sınıfına ulaşabilmek için en iyi teknolojilere yönelik desteklerin geliştirilmesiyle). Açıklama Mevcut önlem Kentsel Dönüşüm Projelerine kıyasla B sınıfı ve A sınıfı binalar için daha iyi bir faiz indirimi uygulayacaktır. Özellikle,: B sınıfı binalar için bahsi geçen indirim %2, A sınıfı binalar için ise %4 olarak gerçekleşecektir. Bu finansal teşvikler, Ulusal Enerji Verimliliği Finansman Destek Mekanizması tarafından desteklenebilir. Bu önlemin sorumlu tarafı Çevre ve Şehircilik Bakanlığı olup, ilgili önlemin bütçesinin Çevre ve Şehircilik Bakanlığı na tahsis edilmesi önerilmektedir. Hesap Yöntemi Kentsel Dönüşüm Projeleri uygulanmadan önce binalarda mete kare başına düşen ısı talebi ortalama yılda 290 kwh olarak gerçekleşmekteydi (bu rakam EKB derecelendirilmesinde belirtilen değerden yaklaşık %40 daha fazladır). Bu önlem B sınıfı ve A sınıfı binaların tüketiminin azaltımına baz almakta, ve yaklaşık olarak sırayla tüketimin 160 kwh/m2/yıl and 128 kwh/ m2/yıl olarak gerçekleştiğini varsaymaktadır. Bu metod, yaklaşık olarak evi (alanı 100 m2 olan evler için) ve yeni binalarda fiyatı metre kare başına 905 ABD$ olan binaları kapsamaktadır. Enerji Talebi (kw) Potansiyel Tasarruf (%) EKB Sınıf G % C % B % A 60 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

61 Adı Kentsel Dönüşüm Kapsamında Binaların Enerji Verimliliği Derecelerinin Artırılması için Teşvikler Enerji Tasarrufları Ekonomik Etki Enerji tasarrufu (Bin TEP) Ekonomik etki (milyon ABD $) Zaman Planı Önlemin tasarımının 2016 ve 2017 yıllarında gerçekleşmesi, 2018 yılında ise uygulanması beklenmektedir. Önemli Aşamalar Kentsel Dönüşüm Kapsamında Binaların Enerji Verimliliği Derecelerinin Artırılması için Teşvikler Düzenleyici çerçeveyi tasarlama ve onaylama Mekanizma için ayrıntılı kuralların oluşturulması Uygulama Şekil 43.Enerji Tasarrufları Yükümlülük Planı (Mad. 7 Enerji Verimliliği Direktifi) Enerji tasarrufları Yükümlülük (Enerji Verimliliği Direktifi 7. Madde) Enerji Tasarrufları (bin TEP) Kümülatif Enerji Tasarrufları (bin TEP) Binalarda Enerji Verimliliğine Yönelik Destekler Ekonomik Teşviklere Dayalı Yeni Enerji Verimliliği Gönüllü Anlaşmalar Yıllık Yükümlülük Kentsel Dönüşüm Kapsamında Binaların Enerji Verimliliği Derecelerinin Artırılması için Teşvikler Enerji Verimliliği Projelerinin Desteklenmesi Kümülatif Tasarruflar Yukarıdaki şekilde Enerji Verimliliği Direktifinin 7. Maddesinde belirtilen zorunlu tasarrufların farklı önlemler ve araçlar aracılığıyla gerçekleşme oranı, aşağıdan yukarıya yaklaşımıyla görülmektedir. Öte yandan, yükümlülükler için uygun bir tasarruf planı geliştirebilmek için, bir sonraki yıllardaki sonuçların yukarıdan aşağıya yaklaşımıyla kontrolü ve izlemesi önemli olacaktır. 61 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

62 Finansal Önlem: Ulusal Enerji Verimliliği Finansman Destek Mekanizması Bu önlem, Enerji Verimliliği Direktifi Madde 7 kapsamında belirlenen hedeflerin finansmanıyla ilgili detaylı açıklamada bulunmaktadır. Adı Ulusal Enerji Verimliliği Finansman Mekanizması Türü Mevzuat, Finansal No Kaynağı Hedef Kitleler Sorumlu Taraflar Türkiye 1. Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı Ülke genelinde Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Durumu Uygulanması önerilmektedir Türkiye nin, Enerji Verimliliği Direktifi nin 7. Maddesinde belirlenen enerji tasarrufu hedefine ulaşması için, Ulusal Enerji Verimliliği Finansman Destek Mekanizması kapsamında önlemler belirlenmiştir. Türkiye koyulan hedeflere ulaşmak ve enerji verimliliği uygulamalarını hayata geçirmek amacıyla en uygun finansal destek mekanizmasına karar vermelidir. Bahsi geçen mekanizmaya yönelik karar, bu plan yayınlandıktan sonra önümüzdeki dönemde belirlenebilir. Hükümetin uygunluğunu değerlendirebileceği Ulusal Enerji Verimliliği Finansman Destek Mekanizmasının amacı, aşağıda belirtilen gelişmelere ulaşabilmek için ekonomik destek sağlamaktır: Enerji Verimliliği Projelerinin Desteklenmesi Ekonomik Teşviklere Dayalı Yeni Enerji Verimliliği Gönüllü Anlaşmaları Binalarda Enerji Verimliliğine Yönelik Destekler Kentsel Dönüşüm Kapsamında Binaların Enerji Verimliliği Derecelerinin Artırılması için Teşvikler Bu planda ve planın eklerinde içerilen diğer enerji verimliliği önlemleri Enerji Verimliliği Direktifinin 7. Maddesinde, arasında bin TEP değerindeki zorunlu enerji tasarrufu hedefine ulaşmanın yönteminden bahsedilmiştir. Açıklama Uygulanacak olan Ulusal Enerji Verimliliği Finansman Destek Mekanizması, bir kısmı yıllık olarak tanımlanacak olan aşağıdaki kaynakları belirleyecektir. 1. Enerji Verimliliği Direktifinin 7. Maddesinde belirtildiği gibi, yükümlü taraflar²⁶ için tasarlanan zorunlu ödemeler 2012/27/EU Sayılı Direktif yükümlü tarafların Madde 7'de düzenlenen yükümlülüklerini Enerji Verimliliği Ulusal Fonuna yıllık katkılarda bulunmak suretiyle yerine getirebilme olasılığını hükme bağlamaktadır. Bu katkı Enerji Şirketlerinin (Dağıtım veya Perakende) Şirketlerinin Enerji Verimliliği Programı kapsamında enerji verimliği projeleri aracılığıyla yerine getirilmeyen yükümlülüklerin karşılığı olan yatırımlara denk miktardadır. Enerji şirketlerinin zorunlu ödemelerinden sağlanan bu finansal desteğin Enerji Verimliliği Direktifi Madde 7'de bahsi geçen yıllık tasarruf hedefine ulaşmak için gereken yatırım için ihtiyaç duyulan mekanizmalar, teşvikler ve önlemler için harcanması amaçlanmıştır. Ek olarak; hükümde de belirtildiği gibi, perakende enerji satış şirketleri, kendi müşterileri arasında Ulusal Enerji Verimliliği Fonuna aktaracakları miktara denk olan enerji tasarruflarını gerçekleştirmeye olanak sağlayacak projeler tasarlayarak, kendileri için yıllık olarak tahsis edilen ödeme yükümlülüğünden kurtulacaklardır. 26 Enerji Verimliliği Direktifi, yükümlü tarafın tanımını yapmaktadır: Bu, Madde 7 ye atıfta bulunan ulusal enerji verimliliği yükümlülükleriyle bağlanmış olan perakende satış şirketini ya da enerji dağıtım şirketini kastetmektedir: Nihai müşteriye elektrik, doğal gaz ve petrol (ve petrol ürünleri) satan bütün enerji şirketleri. Yıllık tasarruf hedefleri; pazar payına göre oransal olarak paylaştırılacaktır. Pazar payları, aşağıdaki gibi tahmin edilecektir: Elektrik ve doğal gaz şirketleri için, nihai müşterilere yapılan satışa göre belirlenecektir. Petrol ürünleri ve sıvılaştırılmış petrol için, toptan pazardaki satış miktarına göre belirlenecektir. 62 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

63 Adı Açıklama Ulusal Enerji Verimliliği Finansman Mekanizması 2. Sorumlu tarafların nihai müşterileri için oluşturulan zorunlu ödemeler. ²⁷ Bu ücret, hâlihazırda mevcut müşterilere uygulanmakta olan bağlantı ücretinin/perakende satış fiyatının bir parçası olarak yer alabilir. 3. Diğer. Kısa vadede, diğer alternatif finansman yöntemleri geliştirilebilir ve uygulanabilir. Alternatif kaynaklar, kamusal ya da özel finansman kaynaklarına ek olarak uluslararası finansman girişimleri ya da ulusal bütçe tahsisleri olabilir. Diğer finansman kaynaklarından gelecek katkılar, önerilen önlemlerin finansmanının yaygınlaştırılması için gerekli olan fonların sağlanması için kilit nokta olacaktır Yatay Önlemlerin Finansmanı bölümünde, uluslararası finansman anlaşmalarının uyum ve kontrolüyle ve finansal planların kontrol ve izlemesiyle ilgili yöntemler için süreçler anlatılmaktadır. Bu fon, başta bu planda ve eklerinde önerilen önlemler olmak üzere çeşitli enerji verimliliği projelerinin finansmanının sağlanmasını hedeflemektedir. Enerji verimliliği projelerini desteklemek için tahsis edilen fonlar, verimlilik girişimlerinin gelişiminin teşvik edilmesi için, bu girişimlerin gelişimini teşvik edecek elverişli şartlardaki finansman, enerji tasarrufu temelli finansman, karbon/yeşil finansman, yerel bankalar, kamu sektörü finansmanı, özkaynak, hibe vb. finansman mekanizmalarını temel almaktadır. İşleyiş Projelerin hibelerden ziyade kredilerle desteklenmesinin enerji verimliliği projelerinin yaygınlaştırılması için daha uygun bir çözüm olduğu değerlendirilmektedir, çünkü krediler ile gerçek projeleri (Hibelerin daha az verimli projeleri ya da hiç verimli olmayan projeleri yaygınlaştırabileceğinden hareketle) desteklemek mümkün olmakta ve bu projelerin gelişimi dünya klasmanında bağımsız finansal kuruluşlar, kalkınma bankaları ve ticari bankalar tarafından kontrol edilebilmektedir. Projelerin %100 ünün desteklenmesi, fonların etkin olmayan faaliyetler için tahsis edilmesine yol açacağı düşünülmektedir. SEFF mekanizması, yukarıda belirtilen finansal mekanizmanın iyi bir uygulamasıdır. Bu tarzda bir plan, kamu fonları tarafından desteklenen bütün önlemlere uygulanabilir. Yıllık bazda, söz konusu finansman kaynaklarının Ulusal Enerji Verimliliği Fonuna nasıl ve ne miktarda katkıda bulunacağı belirlenmelidir. Hesap Yöntemi Enerji Verimliliği Direktifinin 7. Maddesi kapsamındaki enerji tasarruf hedefine ulaşılmasının sonucu olarak, toplam miktarın Ulusal Enerji Verimliliği Fonuna yıllık olarak aktarılması gerektiği belirtilmiştir. Ayrıca, önlemlerin gerçekleştirilmesiyle ilgili (enerji verimliliği projelerinin desteklenmesi çerçevesi, farklı önlemlerin öngörülen katkısı, yeni gönüllü anlaşmalar, yeni binaların derecesini geliştirecek teşvikler ve Kentsel Dönüşüm Planındaki enerji verimliliği oranını gerçekleştirmek) teşvikler de 7. Madde kapsamında belirtilmiştir. Ekonomik Etki Bu önlemin ekonomik etkisi, yukarıda belirtilen ve Enerji Verimliliği Direktifinin 7. Maddesindeki enerji tasarrufu gerekliliğini yerine getirecek olan önlemlerden elde edilen sonuçlarla aynı olacaktır. 27 Enerji Verimliliği Direktifi, yükümlü tarafın tanımını yapmaktadır: Bu, Madde 7 ye atıfta bulunan ulusal enerji verimliliği yükümlülükleriyle bağlanmış olan perakende satış şirketini ya da enerji dağıtım şirketini kastetmektedir: Nihai müşteriye elektrik, doğal gaz ve petrol (ve petrol ürünleri) satan bütün enerji şirketleri. Yıllık tasarruf hedefleri; pazar payına göre oransal olarak paylaştırılacaktır. Pazar payları, aşağıdaki gibi tahmin edilecektir: Elektrik ve doğal gaz şirketleri için, nihai müşterilere yapılan satışa göre belirlenecektir. Petrol ürünleri ve sıvılaştırılmış petrol için, toptan pazardaki satış miktarına göre belirlenecektir. 63 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

64 Adı Ulusal Enerji Verimliliği Finansman Mekanizması Önerilen senaryonun bir sonucu olarak, Ulusal Enerji Verimliliği Fonunun katkıları aşağıdaki gibi tahmin edilmektedir. Ulusal Fon (Milyon ABD $) Enerji Verimliliği Projelerinin Desteklenmesi $8,98 $2.195,97 Ekonomik Teşviklere Dayalı Yeni Enerji Verimliliği Gönüllü Anlaşmaları $- $68,18 Binalarda Enerji Verimliliğine Yönelik Destekler $- $174,39 Kentsel Dönüşüm Kapsamında Binaların Enerji Verimliliği Derecelerinin Artırılması için Teşvikler $- $697,57 Ulusal Enerji Verimliliği Fonu $8,98 $3.136,11 Ulusal Fon (Milyon ABD $) Enerji Verimliliği Projelerinin Desteklenmesi $2.283,19 $2.374,94 Ekonomik Teşviklere Dayalı Yeni Enerji Verimliliği Gönüllü Anlaşmaları $70,63 $73,19 Binalarda Enerji Verimliliğine Yönelik Destekler $174,39 $174,39 Kentsel Dönüşüm Kapsamında Binaların Enerji Verimliliği Derecelerinin Artırılması için Teşvikler $697,57 $697,57 Ulusal Enerji Verimliliği Fonu $3.225,78 $3.320,09 Ekonomik Etki Ulusal Fon (Milyon ABD $) Enerji Verimliliği Projelerinin Desteklenmesi $2.471,40 $- Ekonomik Teşviklere Dayalı Yeni Enerji Verimliliği Gönüllü Anlaşmaları $75,86 $78,65 Binalarda Enerji Verimliliğine Yönelik Destekler $174,39 $174,39 Kentsel Dönüşüm Kapsamında Binaların Enerji Verimliliği Derecelerinin Artırılması için Teşvikler $697,57 $697,57 Ulusal Enerji Verimliliği Fonu $3.419,23 $950,62 Ulusal Fon (Milyon ABD $) 2023 Toplam süreç Enerji Verimliliği Projelerinin Desteklenmesi $- $9.334,47 Ekonomik Teşviklere Dayalı Yeni Enerji Verimliliği Gönüllü Anlaşmaları $81,56 $448,07 Binalarda Enerji Verimliliğine Yönelik Destekler $174,39 $1.046,36 Kentsel Dönüşüm Kapsamında Binaların Enerji Verimliliği Derecelerinin Artırılması için Teşvikler $697,57 $4.185,43 Ulusal Enerji Verimliliği Fonu $953,53 $15.014,33 Bu program aracılığıyla Ulusal Enerji Verimliliği Fonunda bu dönem içindeki toplam tutar, 2021 yılı sonunda Milyon ABD$ a ulaşması beklenmektedir. Maksimum yıllık değerin ise 2021 yılında Milyon ABD$ olarak gerçekleşmesi beklenmektedir. 64 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

65 Adı Ulusal Enerji Verimliliği Finansman Destek Mekanizması Enerji Verimliliği Direktifinin 7. Maddesi kapsamındaki gereklilikerin yerine getirilmesi hususunda elde edilecek enerji tasarrufları dört önlemde de hesaplanmıştır dönemi boyunca bin TEP seviyesine kadar, enerji verimliliği projelerinin desteklenmesi dönemi boyunca bin TEP seviyesine kadar, yeni Gönüllü Anlaşmalar dönemi boyunca 419 bin TEP seviyesine kadar, yeni binaların derecelerinin iyileştirilmesi için teşvikler dönemi boyunca bin TEP seviyesine kadar, Kentsel Dönüşüm Planı kapsamında enerji verimliliği oranının artırılması için teşvikler Ulusal Enerji Verimliliği Fonu kapsamında desteklenen her bir önlem için yıllık program, aşağıda tanımlanmıştır: Ulusal Enerji Verimliliği Fonu tarafından elde edilen enerji tasarrufları[bin TEP] Enerji Verimliliği Projelerinin Desteklenmesi 2,73 669,52 Ekonomik Teşviklere Dayalı Yeni Enerji Verimliliği Gönüllü Anlaşmaları - 97,70 Binalarda Enerji Verimliliğine Yönelik Destekler - 19,95 Kentsel Dönüşüm Kapsamında Binaların Enerji Verimliliği Derecelerinin Artırılması için Teşvikler - 351,83 Ulusal Enerji Verimliliği Fonu 2, ,00 Ekonomik Etki Ulusal Enerji Verimliliği Fonu tarafından elde edilen enerji tasarrufları[bin TEP] Enerji Verimliliği Projelerinin Desteklenmesi 1.362, ,94 Ekonomik Teşviklere Dayalı Yeni Enerji Verimliliği Gönüllü Anlaşmaları 198,91 303,79 Binalarda Enerji Verimliliğine Yönelik Destekler 39,89 59,84 Kentsel Dönüşüm Kapsamında Binaların Enerji Verimliliği Derecelerinin Artırılması için Teşvikler 703, ,50 Ulusal Enerji Verimliliği Fonu 2.305, ,07 Ulusal Enerji Verimliliği Fonu tarafından elde edilen enerji tasarrufları[bin TEP] Enerji Verimliliği Projelerinin Desteklenmesi 2.834, ,38 Ekonomik Teşviklere Dayalı Yeni Enerji Verimliliği Gönüllü Anlaşmaları 412,50 525,21 Binalarda Enerji Verimliliğine Yönelik Destekler 79,79 99,74 Kentsel Dönüşüm Kapsamında Binaların Enerji Verimliliği Derecelerinin Artırılması için Teşvikler 1.407, ,16 Ulusal Enerji Verimliliği Fonu 4.733, ,48 Ulusal Enerji Verimliliği Fonu tarafından elde edilen enerji tasarrufları[bin TEP] 2023 Toplam süreç Enerji Verimliliği Projelerinin Desteklenmesi 2.834, ,12 Ekonomik Teşviklere Dayalı Yeni Enerji Verimliliği Gönüllü Anlaşmaları 642, ,19 Binalarda Enerji Verimliliğine Yönelik Destekler 119,68 418,90 Kentsel Dönüşüm Kapsamında Binaların Enerji Verimliliği Derecelerinin Artırılması için Teşvikler 2.110, ,47 Ulusal Enerji Verimliliği Fonu 5.707, ,68 65 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

66 Adı Ulusal Enerji Verimliliği Finansman Destek Mekanizması Mevzuat çerçevesinin planlanması ve onaylanması: 2016 Mekanizma için detaylı kuralların belirlenmesi: 2016 Uygulama: Zaman Planı Önemli Aşamalar Ulusal Enerji Verimliliği Finansman Mekanizması Düzenleyici çerçevenin tasarlanması ve onaylanması Mekanizma için detaylı kuralların oluşturulması Uygulama Kontrol ve doğrulama Süreç: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı: her enerji şirketinin (dağıtım veya perakende) brüt yükümlülük kotasını, şirketin bir önceki yıl içerisindeki pazar payından hareketle tahmin eder ve resmî kotaları yayınlar. Enerji şirketleri (dağıtım veya perakende): Yükümlülüklerinden mahsup etmek üzere yürüttüğü projeleri belgeler ve bunların kanıtını Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı na teslim eder. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı: Enerji şirketlerinin yürüttüğü projelerin karşılığında yükümlülükten mahsup edilen miktarı hesaplar (alınan belgelere istinaden) ve her şirkete ait mahsuplaşmanın yapılmasını teminen net kotaları yayınlar. 66 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

67 Enerji tasarrufu sağlayacak olan, finansal destek olacak araçlar ve oyuncular bahsi geçen program kapsamında aşağıda özetlenmiştir. Şekil 44.Enerji tasarrufu hedeflerine odaklanan Ulusal Enerji Verimliliği Finansman Destek Mekanizması için önerilen idarî program Enerji etütleri ve yönetim sistemleri (Enerji Verimliliği Direktifi Madde 8) Enerji etüdü, maliyet etkin enerji tasarruf fırsatlarının tanımlanması ve etkilerinin hesaplanması ile potansiyel enerji verimliliği önlem ya da faaliyetlerinin bildirilmesi amacıyla bir bina ya da binalar grubunun, bir sınai işletme ve/veya tesisin ya da özel ve/ veya kamu hizmetinin mevcut enerji tüketim profiline ilişkin doğru bilgiler elde edilmesini sağlayan sistemli bir prosedürdür. Enerji etütleri bir enerji yönetim sistemi kurmanın temel ön koşullarındandır. Hazırlanan etütler ISO 50002:2014 Enerji Etütleri - Kullanıma İlişkin Kılavuz a göre yapılır. Enerji Verimliliği Strateji Belgesi ve Diğer Ulusal Plan veya Stratejiler Enerji Verimliliği Strateji Belgesinde ve diğer ulusal plan ve stratejiler kapsamında uzmanların sertifikasyonu, enerji etüdleri ve enerji yönetim sistemleri kapsamında çeşitli çalışmalar yapılmıştır. 67 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

68 Tablo 11.Enerji etütleri ve yönetim sistemleri yönünden UEVEP ile Enerji Verimliliği Stratejisi Belgesi arasındaki ilişki. Kaynak: Deloitte Enerji Verimliliği Direktifi / UEVEP Enerji Verimliliği Stratejisi Belgesi Enerji etütleri ve yönetim sistemleri (Enerji Verimliliği Direktifi Madde 8) SA-01 Sanayi ve hizmetler sektörlerinde enerji yoğunluğunun ve enerji kayıplarının azaltılması. SA-01/SH-01 Her sanayi alt sektöründe azalan enerji yoğunlukları, Belge yayın tarihini izleyen 10 yıl içerisinde her alt sektör için en az %10 şartı aranmaksızın, sektör işbirlikleri ile belirlenen oranlarda azalmaya yol açacaktır. SA-01/SH-01/E-03 Yılda beş bin (5.000) TEP enerji tüketen ticarî işletmelerde ve ticarî veya hizmet amaçlarıyla kullanım alanı yirmi bin ( m 2 ) olan binalarda düzenli aralıklarda enerji etütleri yapılmak suretiyle gerekli önlemlerin, enerji tasarruf potansiyeli ve maliyetinin tespiti yoluyla uygulamaya ilişkin eylem planlarının hazırlanması SA-01/SH-01/E-02 Bünyelerinde bir enerji yönetim birimi oluşturmak veya sanayi ve hizmetler sektörlerinde ve sanayi bölgelerinde enerji yöneticisi görevlendirip çalıştırmakla yükümlü ticarî işletmelere kamu işletmeleri ile ilişkilerinde ISO Enerji Yönetim Sistemleri Standart belgesi sahibi olma zorunluluğu getirilmesi. Enerji etütleri Tablo 12 de belirtildiği üzere sanayi ve hizmetler sektöründe enerij etütlerine ilişkin hedefler Enerji Verimliliği Strateji Belgesi nde belirtilmiştir. Bunun yanı sıra, sayılı tarihli Enerji Kaynaklarının ve Enerjinin Kullanımında Verimliliğin Artırılmasına dair yönetmelik enerji etütlerine ilişkin önemli maddeler içermektedir. Yönetmeliğin 10. Maddesi kapsamında YEGM, Ek-5 de tanımlanan sanayinin alt sektörlerinin her birinde, sektörü temsil edebilecek şekilde belirlenecek en az beş işletmede etüt yapar veya şirketlere yaptırır. Bu etütler her dört yılda bir yenilenir. Geçici Madde 5 kapsamında sanayi alt sektör etütlerin 2013 yılı sonuna kadar tamamlanması, yıllık toplam enerji tüketimi TEP ve üzeri endüstriyel işletmeler ile toplam inşaat alanı m2 üzerinde olan hizmet sektöründe faaliyet gösteren binalardaki etütlerin 2015 yılı sonuna kadar yaptırılması gerekmektedir. Bu etütler dört yılda bir yenilenir ve Enerji Verimliliği Danışmanlık Şirketleri (EVD) tarafından yapılır. Kamu binalarının etütleri bahsi geçen Yönetmeliğin 30. Maddesi kapsamında belirtilmekte olup, etütlerin 2015 yılı sonuna kadar yapılması gerekmektedir. Tablo 7 endüstriyel işletmeler, hizmet sektöründe faaliyet gösteren binalar ve kamu binalarına yönelik ölçütleri belirtmektedir. Etkilenen kitle Endüstriyel işletmeler Hizmet sektöründe faaliyet gösteren binalar Kamu binaları Tablo 12.Enerji etütlerinin halihazır hedef kitleleri Ölçütler Enerji tüketimi > TEP/yıl İnşaat sahası > m 2, veya Enerji tüketimi > 500 TEP/yıl İnşaat sahası > m 2, veya Enerji tüketimi > 250 TEP/yıl Her ne kadar mevzuatta yukarıda belirtilen tüm enerji etütlerinin 2015 itibarıyla tamamlanacağı ifade edilmiş olsa da, etüdü 2015 itibarıyla yaptırmayan işletmelere yönelik yaptırımları konu alan bir mevzuat bulunmamaktadır. 68 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

69 Enerji yönetim sistemleri Enerji Verimliliği Strateji Belgesi içeriğinde, sanayi ve hizmet sektörleri için enerji yönetim sistemi ve enerji yöneticileri ile ilgili hedefler içermektedir. Mevzuat çerçevesi / Enerji Verimliliği Direktifi Enerji etüdleri uzun vadede AB Üyesi Devletlerde enerji verimliliğinin arttırılması açısından önemli bir araçtır. Enerji Verimliliği Direktifi nin 8.ci Maddesi özellikle enerji etütlerine odaklanmakta olup, bu etütler, taşımaları gereken asgari ölçütler bakımından Enerji Verimliliği Direktifi Ek VI içeriğinde tanımlanmaktadır. Tablo 13.Enerji Verimliliği Direktifi Madde 8. Paragraf 4. Madde 8 Enerji etütleri ve enerji yönetim sistemleri 1. Üye Devletler tüm son tüketicileri maliyet etkin yüksek nitelikli enerji etütleri yaptırmaya teşvik edecektir. 2. Üye Devletler KOBİ'leri enerji etütleri yaptırmaya ve bu etütlerden alınan tavsiyeleri uygulamaya teşvik edecek programlar geliştirecektir. [...] 3. Üye Devletler ayrıca uygun danışmanlık hizmetleri aracılığıyla hane halkı üyeleri arasında bu nevi etütlerin faydaları hakkında bilinç arttırmayı amaçlayan programlar geliştirecektir. [...] 4. Üye Devletler KOBİ olmayan işletmelerin sertifikalı ve/ veya resmen tanınmış uzmanlar eliyle bağımsız ve uygun maliyetli bir şekilde yürütülen veya 5 Aralık 2015 itibarıyla ulusal mevzuat uyarınca bağımsız mercilerce uygulanan ve denetlenen bir enerji etüdünü bir önceki enerji etüdü tarihinden itibaren en az dört yıl içerisinde yaptırmalarını temin edecektir. [...] 6. KOBİ olmayan ve enerji ya da çevre yönetim sistemleri uygulayan - ve bu hususları ilgili Avrupa ya da Uluslararası Standartlar uyarınca yetkili bir kurumdan aldıkları belgeler ile belgeleyen - işletmeler 4. paragraflar hükümlerinden muaf olacaktır [...] Enerji verimliliği Türkiye'nin enerji gündeminde önemli bir role sahip olduğundan, enerji tüketimlerini azaltmak ve enerji verimliliğini artırmak isteyen kuruluşları teşvik edip destekleyecek çok sayıda program mevcuttur. Türkiye deki enerji verimliliği uygulamasına yönelik en önemli programlardan biri, tarihinde yayınlanan 5627 sayılı Enerji Verimliliği Kanunu ile Enerji Kaynakları ve Enerjinin Kullanımında Enerji Verimliliğinin Artırılması Yönetmeliği kapsamında tanımlanan Endüstriyel İşletmelerde Verimlilik Artırıcı Projelerdir. Sanayi kuruluşlarının Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığınca verilen Verimlilik Artırıcı Projelere yönelik desteklerden yararlanabilmeleri için ISO Belgesine sahip olmaları gerekmekte olup, bu husus, Yönetmeliğin 15 ve 18. Maddelerinde belirtilmektedir. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı nın enerji verimliliği ve belgelendirme standartlarının uygulamasını kapsayan projelerinin yanı sıra, pek çok bilinçlendirme faaliyeti olduğunu önemle belirtmek gerekir. Bu örneklerden biri YEGM, KOSGEB, TTGV, TSE, UNDP ve UNIDO ortaklığında yürütülen Sanayide Enerji Verimliliğinin Artırılması Projesi dir. Projenin kapsamı enerjinin verimli kullanılması ve süreçlerin optimize edilmesini içermekte olup ISO Standardı çerçevesi yazılı hale getirilen Enerji Yönetim Sistemi nin yaygınlaştırılmasını hedeflemektedir. Konuya ilişkin Nisan 2015'te Konya ve Ankara'da Sertifikalı enerji yöneticilerine eğitimler verilmiştir 15. Yeniden Tasarıma ilişkin görüş ve öneriler Her ne kadar mevzuatta yukarıda belirtilen tüm enerji etütlerinin 2015 itibarıyla tamamlanacağı ifade edilmiş olsa da, etüdü 2015 itibarıyla yaptırmayan işletmelere yönelik yaptırımları konu alan hiçbir mevzuat bulunmadığını önemle belirtmek gerekir. Türkiye'de mevcut durum ve yürütülen çalışmalar ISO Enerji Yönetim Sistemleri, kısa adı ISO olan Uluslararası Standartlar Örgütünce geliştirilmiş gönüllü katılımlı bir uluslararası standarttır. Bu standart, dünyanın tüm bölgelerinde imalat hizmetleri alanında faaliyet gösteren büyük ve küçük ölçekli kamu ve özel sektör kuruluşlarına fayda sağlamaktadır 13. ISO standardı ISO tarafından Haziran 2011'te yayınlanmış olup faaliyet gösterdiği sektöre, boyutuna ve coğrafi konumuna bakılmaksızın tüm kuruluşlar için uygundur 14. Türkiye'de, ISO standardı Aralık 2011'de yürürlüğe girmiştir. 69 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

70 Önerilen araçlar / önlemler Adı Zorunlu enerji verimliliği etütleri Türü Düzenleyici No Kaynağı Hedef Kitleler Sorumlu Taraflar Enerji Verimliliği Stratejisi Belgesi ve 2011 tarihli Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Enerji Kaynakları ve Enerjinin Kullanımına Yönelik Enerji Verimliliğinin İyileştirilmesi Yönetmeliği. Sanayi ve Hizmetler sektörü Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Durumu Uygulanıyor / daha fazla geliştirilmesi önerilmektedir Enerji etüdü, sisteme giren enerji miktarını azaltmak amacıyla bir bina, süreç ya da sistem dâhilinde enerji tasarrufu amaçlı olarak yapılan bir enerji akımları tetkiki, etüdü ve analizidir. Bu anlamda enerji etüdü enerji ve kaynak tüketimini azaltmaya yönelik fırsatların tanımlanmasında ilk adımdır. Enerji etütleri her sektörü temsilen en az 5 şirkete Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı finansmanı ile her 4 yılda bir yapılmak durumundadır. Bu etütlerden elde edilen sonuçlar, Sanayi Enerji Verimliliği Envanterini oluşturmak üzere elektronik olarak yayınlanmalıdır. Açıklama Bu önlem mevcut durumda uygulanan TEP cinsinden enerji tüketimi ve metrekare olarak bina alanı kriterlerinin düşürülmesini ve daha fazla sayıda tesis ve binanın zorunluluk kapsamına girmesini önermektedir. Aşağıdaki hesaplamalarda baz alındığı üzere, örneğin, öneriye göre enerji etütleri yılda tep enerji tüketen tüm şirketler ile ticarî ya da hizmet amaçlı kullanılan m2'den büyük alana sahip binalar ve toplam inşaat alanı m2'nin üzerinde veya yıllık enerji tüketimi 250 tep'in üzerinde olan kamu binaları için zorunlu olacaktır. Enerji etütleri sertifikalı enerji etütçüleri tarafından yapılacaktır. Desteğin ana amacı, etüdlerde ön plana çıkan iyileştirme projelerinin hayata geçmesine vesile olmaktır. Tercihen 5 yıldan kısa süreli geri ödeme süresine sahip önlemlerin hayata geçmesini tetikleyecek bir unsur olarak değerlendirirlmektedir. Diğer yandan, bu önlem sanayi ve iş süreçlerinde potansiyel enerji tasarruflarına odaklanan Yeni Enerji Verimliliği Gönüllü Anlaşmalarının tamamlayıcı bir önlemidir. Hesap Yöntemi Enerji Tasarrufları Ekonomik Etki Time line Varsayım: Her enerji etüdünden %0,5 enerji tasarruf sağlanacaktır. 500 etüde ve yılda ortalama tep'lik tüketim ve tasarruf oranı esas alınarak bu önlem için yol haritası aşağıdaki gibi olacaktır: Enerji tasarrufu (Bin TEP) Ulusal Enerji Verimliliği Finansman Destek Mekanizması bu enerji etütlerinin maliyetini destekleyecektir. Ekonomik etki (milyon ABD $) Bu önlem arasında yürürlükte olacaktır ,5 70 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

71 Adı Kontrol ve doğrulama Zorunlu enerji verimliliği etütleri Süreç: Her yıl Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı etüt edilmek üzere en az yirmi şirket ya da bina seçecektir. Elde edilen enerjilerin izlenmesi ve doğrulanması işlemleri enerji etüdü uzmanlarınca yapılacaktır. Enerji etüdünün sonucu enerji tüketicisi ve Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ile paylaşılacaktır. Enerji etüdü enerji tüketimini sürdürülebilir bir şekilde kısmak amacıyla uygulanabilecek eylemleri belirleyecektir. Her yıl şirket enerji verimliliğinde kaydettiği gelişmeyi izleyecek ve raporlayacaktır. Verimlilik gelişimine dair veriler Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından toplu olarak yayınlanacaktır. Enerji verimindeki gerçek artış ve planda belirlenen araçtan yararlanma durumu (aracın yarattığıfayda) izlenecektir Ölçüm ve Faturalama (Enerji Verimliliği Direktifi Maddeler 9-11) Tahakkuk ve fiyatlandırma 14 Şubat 2008 Tarih 2008/T-5 Sayılı Yüksek Planlama Kurulu Kararı (Enerji KİT'lerinin Uygulayacağı Maliyet Bazlı Fiyatlandırma Mekanizmasının Usul ve Esasları) uyarınca Otomatik Fiyatlandırma Mekanizması (OFM) adı da verilen maliyet bazlı fiyatlandırma uygulaması geçiş dönemi sonunda (2015 sonu) hayata geçirilecektir. OFM elektriğin maliyet bileşenlerindeki değişiklikleri son kullanıcılara yansıtmayı amaçlamaktadır. Bu mekanizma TKİ (Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu), BOTAŞ (Boru Hatları İle Petrol Taşıma Anonim Şirketi), EÜAŞ (Elektrik Üretim A.Ş.), TETAŞ (Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş.) ve dağıtım şirketleri için geçerlidir. OFM uyarınca, yılın her üç aylık dilimi için (BOTAŞ açısından aylık dilimi için) çeşitli hesaplara dayalı bir otomatik fiyat ayarlaması mevcuttur. 2005'ten bu yana Türkiye Ortalama Elektrik Toptan Satış Fiyatı (TORETOSAF) ilgili yıl TETAŞ satış fiyat ve hacimleri, portföy üretim gruplarının satış fiyat ve hacimleri, dağıtım şirketlerinin alım hacimleri ve PMUM fiyatlarına istinaden EPDK Kurulu tarafından belirlenmiştir. 1 Aralık 2009 tarihinde Son Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği saatlik belirlenen Sistem Marjinal Fiyatları yerine iki farklı fiyat getirmiştir: Gün Öncesi Piyasa Takas Fiyatı (PTF) ile aynı zamanda Sistem Dengesizlik Fiyatına (SDF) eşdeğer olan Dengeleme Güç Piyasası Fiyatı. PTF gün öncesi piyasasında belirlenen sistem marjinal fiyatı, SDF ise iletim sisteminde tıkanmalardan bağımsız olarak dengeleme güç piyasası kapsamında dengeleme amaçlarıyla belirlenen fiyattır. ETKB tarafından 2009'da yayınlanan "Elektrik Enerjisi Piyasası ve Arz Güvenliği Strateji Belgesi" tüm tüketicilere kendi tedarikçilerini seçme olanağı sunmaktadır. Kendi tedarikçilerini serbestçe seçme kararı alan abonelerin sayısı her yıl artmaktadır. Bu arada, Türkiye Elektrik Piyasası ayrıştırma dönemindedir, yani, perakende satış ve dağıtım şirketlerinin hak ve yükümlülükleri birbirlerinden ayrılmaktadır. Ayrıştırma sürecinin 2015 yılı sonuna kadar tamamlanması planlanmaktadır. Tahakkuk süreci perakende tüketici tarifesinden düzenlemeye tabi ve düzenlemeye tabi olmayan (serbest tüketici) müşteriler için farklılık arz etmektedir. Düzenlemeye tabi müşteriler için, perakende satış tarifesi EPDK tarafından her üç ayda bir belirlenmekte olup, tahakkuk dönemi bir aydır. Serbest tüketiciler 2015 yılı itibariyle yılda 4000 kwh üzerinde tüketimi bulunan aboneler olup bunların perakende satış tarifesi ve tahakkuk döngüsü, alıcı ve satıcı tarafın ikili perakende satış anlaşmalarına göre belirlenmektedir. Tahakkuk dönemi, tüm müşteriler için asgari bir ay olarak belirlenmiştir. Tüm müşteriler için Dağıtım Şirketi sayaç okuma sonuçlarını toplayıp perakende satıcılar ile paylaşır ve perakende satıcılar bu verilere istinaden tahakkuk sürecini yürütür. Düzenlemeye tabi perakende satış tarife politikasının 2015 sonu itibarıyla sonlanması beklenmekte olup, bu tarihten sonra sadece son kaynak tedariği tarifesi EPDK tarafından belirlenecektir. 71 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

72 Ölçüm ve akıllı ölçüm Akıllı sayaç uygulamaları, tüketicilere hane içi enerji tüketimleri hakkında gerçek zamanlı bilgi vermek için tasarlanmıştır. Bu bilgi ne kadar gaz ve elektrik tüketildiğine, bunun karşılığında ne kadar ödendiğine ve bu tüketimin çevre açısından ne gibi etkileri olduğuna (sera gazı emisyonları gibi) dair veriler içerir. Otomatik Sayaç Okuma Sistemi (OSOS) salt tahakkuka esas verilerin tek yönlü - genellikle tüketim noktasından dağıtım şirketi veri merkezine iletimine olanak sağlayan sistemleri ifade etmektedir. Sektörde günümüze dek geliştirilen projelerde, dağıtım şebekelerinde otomatik sayaç okuma sistemlerinin hayata geçirildiği çalışmalar yürütülmüştür. OSOS, enerji şirketlerinin tüketim verilerini, olay kayıtlarını ve tüketim noktasının durumunu uzaktan okumasına olanak sağlamaktadır. Öte yandan, son dönemde Gelişmiş Ölçüm Altyapısını (GÖA) öne çıkarmaktadır. Bu teknoloji, akıllı sayaçlar ile çift yönlü bilgi akışını mümkün kılan, tüketicilere ve altyapı işletmecilerine tüketilen elektriğin 28 tüketim saati ve miktarı da dâhil olmak üzere, elektrik fiyatı ve tüketim miktarları ile ilgili veriler sağlayan bir dizi teknolojinin hayata geçirilmesini kapsamaktadır. GÖA geniş bir yelpazede fonksiyonellik sağlayacaktır. Şekil 45.Akıllı ölçümün ve şebekelerin evrimi 16 Her ne kadar OSOS teknolojisi başlangıçta cazip görünse de, dağıtım şirketleri OSOS un çözmeleri gereken ana sorun olan talep tarafı yönetimine cevap vermediğini fark etmiştir. Tek yönlü iletişim sistemi nedeniyle OSOS un kabiliyeti sayaç verilerinin okunmasıyla sınırlıdır. Dağıtım şirketlerine sayaçlardan alınan bilgiye dayanarak düzeltici işlem yapma olanağı sağlanamamaktadır. Başka bir ifadeyle, OSOS tüm kademelerde kapsayıcı kontrolün temel bir şart olduğu akıllı şebekeye geçişe izin vermemektedir. Dolayısıyla OSOS teknoloji kısa ömürlü olmuştur. GÖA vasıtasıyla enerji şirketleri yük kontrolü ve gelirlerini korumaya yönelik temel hedeflerini tutturabilmektedir. GÖA ile yalnızca tekil ve toplu enerji talebi hakkında anında bilgi edinmekle kalmayıp, aynı zamanda tüketime belli kotalar getirilebilmekte, bunun yanı sıra, maliyetlerini kontrol altına alacak çeşitli gelir modelleri yürürlüğe konabilmektedir. Dağıtım şirketleri GÖA teknolojileri arasından seçim yaparken planladıkları akıllı şebeke topoloji ve teknolojilerine ileriye dönük uyumlu olmadıklarını önemli bir kıstas olarak dikkate almaktadırlar. Türkiye nin ölçüm sisteminin mevcut durumu tüketim ölçümleri ve tahakkuk süreçlerinin iyileştirilmesi amacıyla OSOS ekipmanlarının kurulmasına dayanmaktadır, ancak doğru yol haritasının GÖA sistemlerine odaklanmak olması gerekmektedir Enerji Verimliliği Strateji Belgesi ve Diğer Ulusal Plan veya Stratejiler İşlevsellik Türkiye'nin mevcut durumu İki yönlü Otomatik Sayaç Altyapısı (OSA) Akıllı Şebeke (Mikro şebekelerin Dağıtılmış Kontrol ile bağlandığı Şebeke) Türkiye de akıllı ölçüm ve tahakkuk doğrultusunda çalışmalar yürütülmektedir. Bu bölüm Türkiye deki mevcut durumu özetlemektedir. Tek yönlü Otomatik Sayaç Okuma (OSO) Elektro mekanik sayaçlar Yatırımın geri dönüşü Tablo 14.Ölçüm ve tahakkuk yönünden UEVEP ile Enerji Verimliliği Stratejisi Belgesi arasındaki ilişki. Kaynak: Deloitte Enerji Verimliliği Direktifi / Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı Enerji Verimliliği Stratejisi Belgesi Ölçüm ve tahakkuk (Enerji Verimliliği Direktifi Maddeler 9-11) SA-04 Elektriğin üretiminde, iletiminde ve dağıtımında verimin artırılması; enerji kayıplarının ve zararlı çevre emisyonlarının azaltılması SA-04/SH-02 Talep tarafı yönetimi konusuyla ilgili bazı önlemler elektrik enerjisi yoğunluğunu 2023 yılına kadar en az %20 azaltma yönünde geliştirilecektr. SA-04/SH-02/E-01 Artan oranlı tarife uygulamaları, yansıtılan enerji ve güç miktarına göre çok dönemli sayaç ve akıllı şebeke uygulamaları yapılması 28 Avrupa Akıllı Sayaçlar Sanayi Grubu (ESMIG) akıllı bir sayaçta olması gereken asgari dört özelliği şu şekilde tanımlamaktadır: uzaktan okuma, çift yönlü iletişim, gelişmiş tarife ve ödeme sistemlerine destek ve uzaktan arz kesme ve verme. 72 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

73 15 Nisan 2009 tarihli ve Sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Elektrik Piyasası Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği nin 16. Maddesi, TEİAŞ ın diğer sorumluluklarını düzenlemektedir. TEİAŞ organize toptan elektrik piyasalarının işletimine ve sistem işletim faaliyetlerine ilişkin sorumluluklarına ek olarak, dengeleme ve uzlaştırmayla ilgili diğer faaliyetleri yürütür. Ulusal plan ve stratejilerde Türkiye elektrik piyasasında akıllı ölçüme ilişkin çok sayıda etmen bulunmaktadır. Başlıcaları: Gün öncesi ve dengeleme piyasalarının işleyişinde yaşanan sorunların çözümü Arz kalitesi ve verimin artırılması Dağıtım kademesinde kayıp ve çalıntı oranlarının azaltılması OSOS'lara dâhil edilmesi gereken sayaçların tüketim limiti, EPDK tarafından yeni bir limit onaylanıncaya kadar tüm dağıtım şirketleri için yıllık 800 MWh olarak belirlenmiştir. Dağıtım şirketleri yeni limitler önermiş ve 10 Temmuz 2011 tarihine kadar onaylanmak üzere EPDK'ya ibraz etmiştir. Sayaç ölçüm verilerinin tüketicilerle paylaşımına yönelik altyapı, dağıtım OSOS'larının faaliyete girmesinden iki yıl sonra geliştirilmiştir. Zaten OSOS'lara sahip olan dağıtım şirketleri için bu süre 6 ay olmuştur. Dağıtım Şirketleri ayrıca, 800 MWh lik tüketim limitinin altında yer alan tüketiciler için de OSOS sayacı kurulumu gerçekleştirebilmektedir. Ancak bu sayaçların sayısı dağıtım bölgesi içerisindeki toplam OSOS sayaçlarının %10'unu aşamaz ve verilerin güvenliği dağıtım şirketlerinin sorumluluğundadır. Mevzuatla belirlenen asgari ölçütlerin karşılanması için gereken altyapının maliyeti, kurulca onaylanan yatırım bütçesi tarafından karşılanmıştır. Ancak, dağıtım şirketleri, ek maliyetleri şu kaynaklardan karşılayarak daha gelişmiş ve üstün OSOS kurulumları gerçekleştirebilmektedir: Ar-Ge bütçesi. Enerji Verimliliği Direktifi ölçüme ilişkin Madde 9 un Türkiye Mevzuatında uygulamaya konması beklenmektedir. Bu yönetmeliğin esas amacı, diğer hususlar arasında son kullanıcıların kendi kaynak tüketimlerini azaltmaya teşvik edilmesi amacıyla münferit tüketim ölçümüne ilişkin düzenlemeleri hayata geçirmektir. Faturalama ve bilgilendirmeye yönelik detaylar sayılı 8 Mayıs 2014 tarihli Elektrik Piyasası Tüketici Hizmetleri Yönetmeliği kapsamında belirlenmektedir. Mevzuat kapsamında Türkiye de perakande şirketleri, tüketicinin isteği üzerine yılda bir kez ücretsiz olarak 12 aylık geçmiş elektrik tüketimini temin etmek zorundadır. Ek olarak, faturalar ödeme tarihinden en geç 10 gün önce teslim edilmeli ve tüketim, günlük tüketim ortalaması, elektrik birim fiyatı ve vergi gibi ek kalemleri de içermek zorundadır. Mevzuat çerçevesi / Enerji Verimliliği Direktifi Tablo 15.Enerji Verimliliği Direktifi Madde 9 Madde 9 Ölçüm 1. Üye Devletler, teknik açıdan mümkün, mali açıdan makul ve potansiyel enerji tasarruflarına ilişkin olarak orantılı olduğu sürece, nihai aboneler için elektrik, doğal gaz, merkezi ısıtma, merkezi soğutma ve evsel sıcak suyun rekabete uygun fiyatlandırılmış ve kullanıcının gerçek enerji tüketimini yansıtacak şekilde sağlandığını ve gerçek kullanım zamanına ilişkin bilgi verildiğini temin edecektir.[...] 2. Üye Devletler 2009/72/EU ve 2009/73/EU Sayılı Direktifler çerçevesinde doğal gaza ve/veya elektriğe mahsus akıllı ölçüm sistemleri uygulamaya koyar ya da akıllı sayaçlar çıkarır. [...] 3. Isıtma ve soğutma ya da sıcak suyun bir binaya bir merkezi ısıtma şebekesinden ya da birden fazla binaya hizmet veren merkezi bir kaynaktan beslenmesi halinde, ısı ya da sıcak su sayacı, ısı dönüştürücüde ya da teslim noktasında kurulacaktır. [...] Kalite, kayıp ve çalıntı oranları ile verim artışından kaynaklanan ek gelirler. 73 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

74 Tablo 16.Enerji Verimliliği Direktifi Madde 10 Madde 10 Tahakkuk bilgileri 1. Son kullanıcı aboneler 2009/72/EU ve 2009/73/EU Sayılı Direktiflerde belirtildiği gibi akıllı sayaçlara sahip olmadıkları takdirde, Üye Devletler 31 Aralık 2014 itibarıyla tahakkuk bilgilerinin doğru olmasını ve enerji dağıtıcıları, dağıtım sistem işletmecileri ile perakende enerji satışı yapan şirketler de dâhil olmak kaydıyla, teknik açıdan mümkün olmasıyla ve ekonomik açıdan haklı gerekçelere dayalı olmak şartıyla, bu Direktif kapsamındaki tüm sektörler için Ek VII 1.1 maddesi çerçevesinde fiili tüketimi esas almasını temin edecektir. [...] /72/EU ve 2009/73/EU Sayılı Direktifler çerçevesinde takılan sayaçlar, fiili tüketimi baz alarak doğru tahakkuk bilgileri alınmasını temin edecektir. Üye Devletler son kullanıcı abonelerin geçmiş tüketim kayıtları hakkında kendi kendilerine araştırma yapabilmelerini temin edecek tamamlayıcı bilgilere tam ve kolay erişim imkanına sahip olmalarını temin edecektir. [...] Tablo 17.Enerji Verimliliği Direktifi Madde 11 Madde 11 Ölçüm ve tahakkuk bilgilerine erişimin maliyeti 1. Üye Devletler, son kullanıcı abonelerin enerji tüketimine dair tüm ölçüm ve tahakkuk bilgilerini ücretsiz almalarını ve bu son kullanıcı abonelerin kendi tüketim bilgilerine uygun bir yolla ve ücretsiz erişim sağlamalarını temin edecektir. [...] paragraf hükmüne tabi olunmaksızın, çok daireli ve çok amaçlı binalar dahilindeki ısıtma ve soğutma amaçlı münferit tüketime ilişkin tahakkuk bilgilerinin maliyetleri, Madde 9(3) uyarınca kar amacı güdülmeksizin yansıtılacaktır. Bu görevin hizmet tedarikçisi yahut mahalli enerji tedarikçisi gibi üçüncü bir tarafa bahse konu binalar dahilindeki fiili münferit tüketimin ölçümünü, tahsisatını ve hesaplanmasını da kapsayacak şekilde devredilmesi neticesi doğacak maliyetler, makul bir miktarı aşmamak kaydıyla son kullanıcı abonelere yüklenebilir. [...] Türkiye'de mevcut durum ve yürütülen çalışmalar Türkiye'de akıllı sayaçlara ilişkin uygulamalar Otomatik Sayaç Okuma Sistemleri (OSOS) başlığı altında yürütülmektedir. Ölçüm ve akıllı ölçüm konularında karar almaya ilişkin kritik önlemler kanunlar ve yönetmelikler seviyesinde belirlenmektedir yılında 6446 Sayılı Elektrik Piyasası Kanununun yayınlanmasının ardından, sayaçların mülkiyeti dağıtım şirketlerine geçmiştir. Sayaç alımı ve montajı faaliyetleri dağıtım lisansına sahip tüzel kişiliklerin sorumluluğundadır. Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliğinde, dengelemenin saat başı yapılamaması halinde, tahmini tüketim değerlerinin hesaplanmasına yönelik özel metodolojiler bulunmaktadır. Dağıtım Şirketleri OSOS verilerini paylaşmak için gerekli altyapıyı kurar. Dağıtım Şirketleri, tahakkuk dönemi (aylık), ve uzlaştırma süresi (saatlik) gibi OSOS verilerinin paylaşımına ilişkin ücret ya da tazminat talep edemez. 15 gün gibi daha kısa süre zarfında veri temin edilmesi için Dağıtım Şirketi tarafından bu işlemin kendinde doğuracağı ek iletişim maliyetini karşılamak üzere ücret talep edilebilir. OSOS kapsamına su, doğal gaz ve ısı ölçüm sayaçları dâhil edilebilir ve bu sayaçlarla ilgili bilgi/ veriler belirli bir ücret karşılığında paylaşılabilir. Dağıtım Şirketleri OSOS kapsamına dâhil etmek istedikleri sayaçlara ilişkin yıllık tüketim limiti belirler ve bu limiti EPDK onayına sunarlar. Belirli bir dağıtım bölgesinde, coğrafi farklılıklar ve diğer faktörler de göz önüne alınarak farklı tüketim limitleri belirlenebilir. Limitin onaylanmasının ardından Dağıtım Şirketleri, bu limiti aşan sayaçlarla ilgili OSOS Projesi başlatır. Dağıtım Şirketleri yılda bir kez belirledikleri tüketim limitini değiştirebilir. Limit bildiriminde bulunmamış Dağıtım Şirketleri için yılda 800 MWh limit kabul edilir. OSOS uygulama projelerine ait bütçe, EPDK tarafından Dağıtım Şirketlerine verilen beş yıllık yatırım bütçesinden (CAPEX) alınır. Son yıllarda, çoğu dağıtım şirketi PLC, RF (radyo frekans) gibi alternatif iletişim altyapılarının test edilmesiyle ilgili pilot projeler yürütmektedir. Özellikle alternatif iletişim sistemleri ve karma uygulamalara yönelik araştırmaların akıllı sayaç sistemlerinin geniş bir alana yayılma hızını arttırması, sayaç sayılarında artışa yol açarken, maliyetleri makul seviyeye çekmesi beklenmektedir. Türkiye'de Kamstrup ile yerli iş ortağı VIKO tarafından Türk Telekom Grubu ve bölgesel elektrik dağıtım şirketi EnerjiSA Grubu adına iki akıllı ölçüm pilot projesi söz konusudur. Bu iki proje, Türkiye'deki ilk pilot projeler arasında yer almakta ve Türkiye'de kurulacak akıllı şebekenin öncüsü olarak gelecekteki kurulumların standardını belirlemeleri beklenmektedir. Pilot proje yeri olarak Bursa bölgesi belirlenmiş olup, burada elektrik UEDAŞ (Uludağ Elektrik Dağıtım A.Ş.) tarafından temin edilmektedir. Alan dağlık olduğundan, telsiz ağı çözümü PLC yerine tercih edilmektedir. Bursa ölçüm noktalık bir potansiyele sahip olup, dağıtım grubunun toplamda 9 milyon potansiyel ölçüm noktası bulunmaktadır. İkinci akıllı ölçüm pilot projesi EnerjiSA mülkiyetindeki Başkent Elektrik Dağıtım A.Ş. ile işbirliği içerisinde Ankara bölgesinde yer almakta olup, yine 9 milyon ölçüm noktalık potansiyele sahiptir. Kampstrup'un RF ölçüm çözümünü farklı şartlar altında denemek amacıyla dört özgün mesken alanı seçilmiştir. 74 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

75 Karşılaştırmalı Değerlendirme - AB'deki Durum Akıllı ölçüm Mart 2012'de Avrupa Komisyonu akıllı ölçüm sistemlerinin yaygınlaştırılmasına ilişkin hazırlıklar hakkında bir Tavsiye yayınlamıştır (2012/148/EU). Bu Tavsiye ile Komisyon maliyet-fayda analizinin nasıl yapılacağına dair üye Devletlere adım adım yönergeler vererek bu teknolojinin tamamlanmasına olanak vermeyi hedeflemiştir. EU mevcut elektrik sayaçlarının en az %80'ini 2020 itibarıyla maliyet-etkin olan her yerde akıllı sayaçlarla değiştirmeyi hedeflemektedir. Bu akıllı ölçüm ve akıllı şebekelerin yaygınlaşması AB genelindeki emisyonları %9'a varan oranlarda ve yıllık hane içi enerji tüketim miktarlarını yine benzer miktarlarda azaltacağı öngörülmektedir. Maliyet etkinliğinin ölçümü amacıyla AB ülkeleri Avrupa Komisyonunca temin edilen yönergeleri baz alarak fayda-maliyet analizleri yapmıştır. Benzer bir değerlendirme doğal gaz için akıllı sayaçlar üzerine yapılmıştır. Akıllı sayaçların hayata geçirilmesine ilişkin 2014 tarihli bir Komisyon raporu tespit edilmiştir: 2020 itibarıyla Avrupalı tüketicilerin hemen hemen %72'sinin akıllı elektrik sayaçlarına sahip olması beklenmektedir. Tüketicilerin yaklaşık %40'ı akıllı gaz sayacı sahibi olacaktır. AB dâhilinde akıllı sayaç takma maliyeti ortalama 200 ile 250 Avro arasındadır. Akıllı sayaçlar ortalama %3'lük bir enerji tasarrufunun yanı sıra (tüketiciler, tedarikçiler, dağıtım sistemi işletmecileri vb. arasında dağınık) ölçüm noktası başına gazda ortalama 160 Avroluk, elektrikte 309 Avroluk bir tasarruf sağlamaktadır. Ölçüm ve fiyatlandırma Hem sanayi hem mesken kullanıcıları için enerji fiyatlarında (elektrik ve gaz) bir karşılaştırma yapıldığında, Türkiye'nin maliyetlerinin Avrupa Birliği ortalamasının altında kaldığına dikkat çekmek gerekir. Buna ek olarak fiyatlandırma eğiliminin de farklılık arz etmesi dikkat çekicidir; bir yanda Avrupa Birliği nin eğilimi sürekli artış yönündeyken, diğer yanda Türkiye eğilimi sürekli değişim yönündedir. Yaklaşık 200 milyon akıllı elektrik saati ile 45 milyon gaz sayacı AB genelinde 2020 itibarıyla yaygınlaştırılacaktır. Bu rakamlar 45 milyar Avroluk potansiyel bir yatırıma işaret etmektedir. Şekil 46.Sanayi ve mesken kullanıcılarına has elektrik ve gaz fiyatları Yurtiçi Endüstriyel Mesken aboneleri için elektrik fiyatları - tüm vergiler dahil Sanayi aboneleri için elektrik fiyatları - tüm vergiler dahil Elektrik /kwh S S S S S S , S S S S S S1 0, S S /kwh S S S S S S S S S S S S S S1 AB28 TR AB28 TR Mesken aboneleri için doğal gaz fiyatları - tüm vergiler dahil Sanayi aboneleri için doğal gaz fiyatları - tüm vergiler dahil Doğal gaz /kwh S S S , S S S S S S S S S S S1 /kwh S2 2008S1 2008S2 2009S1 2009S2 2010S1 2010S2 2011S1 2011S2 2012S1 2012S2 2013S1 2013S2 2014S1 AB28 TR AB28 TR 75 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

76 Önerilen araçlar / önlemler Akıllı Ölçüm Yerleşmesi Türkiye'de akıllı sayaç sistemlerine ilişkin uygulamalar Otomatik Sayaç Okuma Sistemi (OSOS) başlığı / kapsamı altında yürütülmeye devam edilmektedir. Adı Elektrik Sayaçlarının Okunmasını Düzenleyen Düzenleyici Çerçevenin Avrupa Direktifleriyle Belirlenen Ana Esaslarla Uyumlaştırılması Türü Yönetmelik No Kaynağı Hedef Kitleler Sorumlu Taraf Türkiye 1. UEVEP Durumu Uygulanıyor / daha fazla geliştirilmesi önerilmektedir Ülke Genelinde / Dağıtım sistemi Mevzuat çerçevesi için Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK), uygulama için Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Elektrik ve gaz piyasası için genel esasları konu alan AB Direktifleri (2009/72/EU ve 2009/73/EU) ile Enerji Verimliliği Hakkında AB Direktifi (2012/27/EU) Üye Devletlere tüketicilerin enerji piyasasına aktif katılımına yardımcı olacak 'akıllı ölçüm sistemlerinin' uygulanmasını temin etme zorunluluğu getirmektedir. Açıklama Pozitif bir fayda-maliyet değerlendirmesinin bulunduğu elektrik alanında, hanelerin en az %80'inin 2020 itibarıyla akıllı ölçüm sistemleriyle donatılması öngörülmektedir. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, uygun maliyetli olması durumunda 2020 yılına ilişkin Avrupa Komisyonunun belirlediklerine benzer hedefler belirlemek amacıyla Avrupa Komisyonunca temin edilen yönergeleri esas alarak fayda-maliyet analizi yapmalıdır. Hesap Yöntemi Tahmin edilen enerji tasarruf oranı (AB ülkelerinde elde edilen deneyim baz alındığında), zaman planında belirlenen yol takip edilerek akıllı ölçümün yaygınlaştığı hane halkı ve hizmetler sektörünün halihazırdaki enerji tüketiminin %1'idir. Enerji Tasarrufları Zaman Planı Enerji tasarrufu (Bin TEP) Yol haritası, maliyet-fayda analizine dayanılarak 2017'de belirlenecektir. Akıllı sayaç penetrasyonu hedefi şu şekilde olabilir: Bilgi Fatura Uygulaması (%) 20% 30% 40% 50% 76 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

77 Adı Kontrol ve doğrulama Elektrik Sayaçlarının Okunmasını Düzenleyen Düzenleyici Çerçevenin Avrupa Direktifleriyle Belirlenen Ana Esaslarla Uyumlaştırılması Süreç: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı akıllı sayaç nüfuz bilgilerini tek merkezde toplayacak; dağıtım şirketi bu bilgileri her üç ayda bir güncelleyecektir. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı akıllı sayaçların Türkiye'ye penetrasyon oranını (takılan akıllı sayaç sayısı, % penetrasyon vb.) değerlendirecektir. Mevcut bilgileri temel alarak Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı akıllı sayaçların yarattığı etkiyi ve penetrasyon oranını değerlendirecektir. Adı Tüketiciye kıyaslanabilir ve daha detaylı bir fatura bilgisinin sunulması Ölçüm bilgisinin akıllı yönetimi için enerji veri platformunun oluşturulması Türü Mevzuat / bilinçlendirme No Kaynağı Hedef Kitleler Sorumlu Taraflar Enerji VerimliliğiKanun ve yönetmeliği. Abonelere ilişkin tüketim bilgileri (Tüketici hizmetleri yönetmeliği) Ülke Genelinde / Dağıtım şirketleri Durumu Uygulanıyor / daha fazla geliştirilmesi önerilmektedir Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK), Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Dağıtım Şirketleri Enerji Verimliliği Direktifi hükümlerinin 10. Maddesi uyarınca dağıtım şirketleri tüketicilere enerji tüketimlerindeki gelişmeler hakkında bilgi vermek zorundadır. Bu bilgi şunları içermelidir: Açıklama Cari enerji fiyatları ve tüketimi. Son kullanıcı abonelerin cari dönem enerji tüketim miktarları ile önceki yıl (aynı dönem) tüketim miktarları arasında, tercihen grafik şeklinde karşılaştırma. Abonelerin enerji tüketim miktarlarının geçmiş üç yıl üzerinden karşılaştırması. Kıyas mümkün olduğu sürece, benzer tüketici gruplarının enerji tüketim miktarlarıyla karşılaştırma. Karşılaştırmalı değerlendirme, tüketicinin en iyi uygulamayı gösteren ilgili bir tüketim ölçeğindeki durumu gösterilerek yapılmalıdır. Son kullanıcı abonelerinin (tüketici destek vb) kuruluşları, enerji kurumları ya da benzeri mercilerinin mevcut enerji verimliliği iyileştirme önlemleri, karşılaştırmalı son kullanıcı profilleri ile enerji kullanan donanımlarla ilgili nesnel teknik özellikler hakkında bilgi edinilebilecek internet sayfası adresleri de dâhil olmak üzere irtibat bilgileri, Sözleşmeler ya da sözleşme değişiklikleri gönderildiği sırada ve abonelere ait tahakkuklar içeriğinde enerji dağıtıcıları, dağıtım sistemi işletmecileri ile perakende enerji satış şirketleri müşterilerine, mevcut enerji verimliliği önlemleri hakkında bilgi, enerji tüketim miktarlarına ilişkin karşılaştırmalı değerlendirme profilleri ile kullanmakta oldukları enerji tüketen cihazlara ait olup, bu cihazların tüketim miktarlarını azaltmaya hizmet edebilecek teknik özellikler hakkında bilgiler de dâhil olmak üzere, bağımsız tüketici danışma merkezleri, enerji kurumları ya da benzeri kurumlara ait irtibat adreslerini açık ve anlaşılır bir biçimde bildirmekle yükümlüdür. 77 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

78 Adı Tüketiciye kıyaslanabilir ve daha detaylı bir fatura bilgisinin sunulması Münferit bir sayaç takıldığında ve son kullanıcı aboneye güvenli iletişim sağlayan bir arayüze bağlanıp, sayacın özel verileri nihai müşteriye ya da nihai müşteri tarafından belirlenen bir üçüncü şahsa göndermesini sağladığında (örn: enerji veri erişim platformu üzerinden), nihai müşteriye (ya da üçüncü şahsa) enerji tüketimini daha iyi kontrol etme ve bu bilgileri gelecekte yapılması olası analizlerde kullanma imkanı verir. Bu tip bilgiler en azından halihazırdaki tüketim oranı (kwh, kj, m3 gibi) ile nihai müşteriye gerçek zamanlı fiyatlar, yoğun saat fiyatları ve yoğun saat iadelerini de kapsayacak şekilde geçerli kullanım süresine bağlı tarifeler hakkında yönlendirme alma ve bu tarifelerden faydalanma imkanı veren arayüz tarafından verilir. Açıklama Arayüz aracılığıyla gönderilen özel verilerin nihai müşterilere tarihsel tüketim seviyelerini (yerel para biriminde ve kwh, kj ya da m3 olarak) sorgulama olanağı sunması gerekir. Son yedi gün içerisinde, günlük; Son hafta içerisinde; Geçen ay içerisinde; Önceki yılın aynı ayı içerisinde; Geçen yıl içerisinde; Bu önlem iki farklı etkiye sahiptir: bir yandan tüketicilerin davranışında bir değişikliği tetikleyerek her an enerji fiyatlarını bilmelerini sağlar, bu sayede verimsiz tüketim rutinlerinden kaçınmalarını mümkün kılar. Diğer yandan, uzun vadeli bir etki ile, enerji verimliliği çözümlerinin hayata geçirileceği ve tüketimde düşüş olacağı varsayımında bulunur. Zaman Planı Kontrol ve doğrulama Yeni tahakkuk süreci 2017'de belirlenecektir. Bu yeni sistemin nüfuz hedefi şu şekilde olabilir: Bilgi Fatura Uygulaması (%) 20% 30% 40% 50% Süreç: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tahakkuk sistemi penetrasyon bilgilerini tek merkezde toplayabilir; dağıtım şirketi bu bilgileri her üç ayda bir güncelleyebilir. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı yeni sistemin uygulanma seviyesi hakkında değerlendirme yapabilir. Eldeki mevcut bilgilere dayanarak Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı yeni tahakkuk sisteminin ilerleme oranı ve başarısı hakkında değerlendirme yapabilir. 78 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

79 5.1.4 Tüketici bilgilendirme programları ve eğitimi (Enerji Verimliliği Direktifi Maddeler 12 ve 17) Bu bölüm İklim Değişikliği Eylem Planı, Enerji Verimliliği Strateji Belgesi ve Enerji Verimliliği Direktifinin 12.ci ve 17.ci Maddeleri kapsamında belirtilen KOBİ'ler ve hane halkları tarafından enerjinin verimli kullanımının teşvik edilip kolaylaştırılması amacıyla alınan ve öngörülen önlemler hakkında bilgi vermektedir. Enerji Verimliliği Strateji Belgesi ve Diğer Ulusal Plan veya Stratejiler Enerji Yöneticisi Eğitimi: Mühendislik alanında veya teknik eğitim fakültelerinin makine, elektrik veya elektrik-elektronik bölümlerinde en az lisans düzeyinde eğitim almış kişilerin enerji yöneticisi olarak sertifikalandırmalarına yönelik eğitimlerdir. Etüt-Proje Eğitimleri: EVD mühendisleri öncelikli olmak üzere Bina ve Sanayi sektörlerine yönelik Etüt-Proje sertifikandırmasına yönelik eğitimlerdir. Enerji Verimliliği Danışmanlık Şirketleri (EVD) Laboratuvar Kullanımına Yönelik Destek Programı: Bu programın amacı belgeli EVD'lere laboratuvar desteği vermektir. Blinçlendirme faaliyetlerine yönelik Enerji Verimliliği Strateji Belgesi aşağıdaki maddeleri içermektedir. Tablo 18.UEVEP ile Enerji Verimliliği Stratejisi Belgesi arasındaki ilişki tüketici bilgilendirme programları ve eğitimi yönünden Kaynak: Deloitte Enerji Verimliliği Direktifi / UEVEP Enerji Verimliliği Stratejisi Belgesi Tüketici bilgilendirme programları ve eğitimi (Enerji Verimliliği Direktifi Maddeler 12 ve 17) SA-07 Kurumsal yapıların, kapasitelerin ve işbirliğinin güçlendirilmesi; en son ve çağdaş teknoloji kullanımının artırılması ve bilinçlendirme faaliyetleri ile kamu hariç finansman destek mekanizmalarının geliştirilmesi. SA-07/SH-04 "Ulusal Enerji Verimliliği Hareketi" kapsamında yürütülen bilinçlendirme ve teşvik faaliyetleri kamu sektörü, özel sektör ve STK'ların işbirliğiyle teşvik edilmelidir. SA-07/SH-04/E-01 Bir iletişim planı hazırlanması ve bu iletişim planı çerçevesinde bilinçlendirme faaliyetleri yürütülmesi.. SA-07/SH-04/E-01 Ülke genelindeki bilinçlendirme faaliyetleri, kamu sektörü, özel sektör ve STK'lar ile ETKB koordinasyonu altında hazırlanabilecek bir iletişim planı çerçevesi dâhilinde yürütülmelidir. Türkiye de enerji verimliliği hizmetleri ve enerji verimliliğine yönelik bilinçlendirme faaliyetleri yürütülmeye devam etmektedir. Enerji Verimliliği Kanunu ve Enerji Kaynaklarının ve Enerji Kullanımında Verimliliğin Arttırılmasına Dair Yönetmelik kapsamında Enerji Verimliliği Danışmanlık şirketlerine yönelik eğitim faaliyetleri de ele alınmaktadır yılında yürürlüğe giren Enerji Verimliği Kanun u kapsamında belirtilen eğitimlerin hayata geçebilmesi için YEGM aşağıdaki programları düzenlemektedir. İlaveten bu konu Türkiye İklim Değişikliği Eylem Planı , E.1.2 hedefi kapsamında 2015 itibarıyla enerji verimine yönelik kapasite gelişimi kısmında işlenmiştir. Enerji verimliliğini teşvik amaçlı eğitim ve bilinçlendirme faaliyetleri, E 1.4 hedefinin ana hususlarından biridir. 79 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

80 Mevzuat çerçevesi / Enerji Verimliliği Direktifi Enerji Verimliliği Direktifi Madde 12'ye göre, Üye Devletler mesken aboneleri dâhil küçük enerji müşterileri tarafından enerjinin verimli bir şekilde kullanılmasını teşvik etmeyi ve mümkün kılmayı amaçlayan uygun önlemler alacaktır. Bu önlemler ulusal strateji kapsamına dâhil edilebilir. Tablo 19.Enerji Verimliliği Direktifi Madde 12 Madde 12 Tüketici bilgilendirme ve güçlendirme programı 1. Üye Devletler mesken aboneleri dâhil küçük enerji müşterileri tarafından enerjinin verimli bir şekilde kullanılmasını teşvik etmeyi ve mümkün kılmayı amaçlayan uygun önlemler alacaktır. Bu önlemler ulusal strateji kapsamına dâhil edilebilir. 2. Paragraf 1 de açıklanan amaçlar doğrultusunda bu önlemler aşağıda (a) veya (b) bendinde sayılan unsurlardan bir ya da daha fazlasını kapsayacaktır: (a) davranış değişikliğini özendiren bir grup belge ve politika: (i) mali teşvikler; (ii) finansman, hibe ya da devlet yardımlarına erişim; (iii) bilgi temini; (iv) örnek projeler; (v) iş yeri faaliyetleri; (b) tüketiciler ile tüketici örgütlerini akıllı sayaçların olası yaygınlaştırılması sırasında, aşağıdakilerin iletimi yoluyla sürece dâhil etme araçları: (i) enerji kullanımında uygun maliyetli ve yapılması kolay değişiklikler; (ii) enerji verimliliği önlemleri hakkında bilgi Ek olarak, Enerji Verimliliği Direktifi 17. Maddesinde Üye Devletlerin mevcut enerji verimliliği mekanizmaları ile mali ve hukuki çerçevelere ilişkin bilgilerin şeffaf ve tüm ilgili piyasa aktörlerine, hatta meslek uzmanı olanlara dahi yayılmasını temin edeceği ifade edilmektedir. Bu nedenle, Üye Devletler, piyasa işletmelerinin enerji tüketicilerine enerji verimliliği hakkında yeterli, maksatlı bilgi ve danışmanlık vermesi ve faydalı bilgiyi, bilinçlendirmeyi teşvik etmesini ve vatandaşların enerji verimliliğini artırma önlemleri almanın faydaları ve kullanışlılığı hakkında bilgilendirilmesi amaçlı eğitim inisiyatifleri almasını sağlayacak uygun koşulları oluşturmak zorundadır. Tablo 20.Enerji Verimliliği Direktifi Madde 17 Madde 17 Bilgilendirme ve eğitim 1. Üye Devletler kullanılabilir enerji verimliliği mekanizmaları ve mali ve hukuki çerçeveler hakkında bilgilerin şeffaf olmalarını ve 2010/31/AB Sayılı Direktifte tanımlanan şekliyle tüketici, inşaatçı, mimar, mühendis, çevre ve enerji etütçüleri ile yapı elemanları montaj ve tesisatçıları gibi tüm ilgili piyasa aktörlerine geniş bir şekilde yayılmasını temin edecektir. Üye Devletler banka ve diğer finansal kurumlara kamu/özel ortaklıkları kurmak suretiyle enerji verimliliği artırma önlemlerine iştirak dâhil iştirak fırsatları hakkında bilgi verilmesini teşvik edecektir. 2. Üye Devletler piyasa işletmecilerinin enerji tüketicilerine enerji verimliliği hakkında yeterli ve maksatlı bilgi ve danışma verebilmesi için uygun koşulları oluşturacaktır. 3. Komisyon, enerji verimliliğine ilişkin eğitim programlarının özendirilmesinde diğerlerinin yanında Avrupa sosyal diyalog kurumlarını da dâhil eden platformların geliştirilmesine destek amaçlı önlemlerin etkilerini değerlendirecek ve uygunsa ek önlemler getirecektir. Komisyon Avrupalı sosyal ortakları enerji verimliliği konulu müzakerelerinde teşvik edecektir. 4. Üye Devletler yerel ve bölgesel mercilerin aralarında yer aldığı paydaşların katılımıyla, vatandaşlara enerji verimliliği artırma önlemleri almanın faydaları ve kullanışlılığı hakkında bilgi vermek amacıyla uygun bilgi ve bilinçlendirme ile eğitim inisiyatiflerini teşvik edecektir. Yürütülen çalışmalara örnekler Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü düzenli aralıklarda eğitimler, materyallerin, video ve posterlerin hazırlanması ile ulusal ve uluslararası organizasyonlar (seminerler, konferanslar, çalıştaylar vb.) gibi, Türkiye'de bilgi artırıcı ve kamuoyunda bilinçlendirmeye yönelik faaliyetler düzenlemektedir. ETKB enerji politkaları çerçevesinde; enerji verimliliğinin arttırılması amacıyla başarılı projelerin duyurulması ve teşvik edilmesini etkin bir politika aracı olarak değerlendirmektedir. Bu kapsamda YEGM her yıl, enerji verimliliği ve çevreye duyarlı proje ve teknolojinin gösterimi, tanıtımı ve teşvik edilmesi amacıyla Sanayide Enerji Verimliliği Proje Yarışmaları (SENVER) düzenlenmektedir. 80 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

81 Şekil 47.Enerji Verimliliği Haftası internet sayfasından fotoğraf Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü, Millî Eğitim Bakanlığı, Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu ve Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği işbirliğinde her yılın Ocak ayının ikinci haftasında bir Enerji Verimliliği Haftası düzenlemektedir. En başarılı projeleri sunan şirketlere bu çerçevede daha iyi enerji verimliliğine katkılarından dolayı ödül verilmektedir. Enerji Verimliliği Haftası ayrıca ulusal ve uluslararası uzmanların katılımıyla gerçekleşen Ulusal Enerji Verimliliği Forumu içermektedir. ²⁹ Şekil 48.ETKB internet sayfasından fotoğraf. 20 Enerji verimliliği konusunda bilincin ve bilginin artması ayrıca Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığının resmî internet sayfasında da temin edilmektedir. Sayfa eğitimler, yürütülen başlıca araştırmalar, yönetici belgelendirme eğitimleri ile enerji verimliliği bağlamındaki diğer faaliyetler hakkında bilgi içermektedir. Enerji verimliliğine yönelik Türkiye de en etkin sivil toplum örgütlerinden biri Enerji Verimliliği Derneği (ENVER) dir. Öncelikli amacı enerjinin etkin ve verimli kullanılabilmesi için farkındalık oluşturmak, ayrıca bilimsel ve teknik araştırmalar yaptırmak ve sonuçlarını kamu kuruluşları ve vatandaşlar ile paylaşarak verimliliği arttırmaktır. Bu hedeflerini gerçekleştirmek üzere Dernek toplum üzerinde enerji verimliliği konusunda kısa zamanda farkındalık oluşturmak amacıyla kampanyalar, promosyonlar ve etkinlikler düzenlemektedir. ENVER projelerine bir örnek 'Enerji Takımı dır. Proje kapsamında Enerji Takımları enerjinin nasıl verimli kullanılacağı ve enerjiyle ilgili daha düşük maliyetlere nasıl ulaşılacağı konusunda bilinci yaygınlaştırmak amacıyla Türkiye'nin dört bir yanını gezmektedir. Projenin hedef kitleleri esasen konutlar, okullar ve sanayi ile ulaşım sektörleridir. Proje dört ana yaklaşımı temel almaktadır: Enerji Hanım, hane halkı içerisinde enerji verimliliği konusunda bilinç oluşturma projesi olup, iller genelinde kadınların öncelikle evlerinde enerjiyi verimli kullanma konusunda eğitimlerini amaçlamaktadır. Enerji Çocuk, çocuklarda enerji verimliliği bilincinin oluşturulmasına yönelik bir projedir. Faaliyetler ülke genelinde tiyatro, çizgi film, bilgisayar oyunları ve diğer görsel faaliyetler aracılığıyla çocuklarda enerji verimliliği bilinci arttırmakta ve evlerdeki enerji tüketiminin azaltılmasını hedeflemektedir. Enerji verimli ulaşım projesi ulaşım sektöründe enerji verimliliğinin arttırılmasına odaklanır. Enerji verimli sanayi projesi: Bu projenin konusu organize sanayi bölgelerinde farkındalık yaratma, işletmeler bünyesinde istihdam edilen personel arasında enerji verimliliği kavramlarını teşvik etme ve sanayide küçük ölçekli değişiklikler hayata geçirme yoluyla enerji verimliliği elde edilmesidir. Bunların yanı sıra,eko verimlilik ve temiz üretim kavramlarının yerleşmesi ve yagınlaştırılmasına yönelik sanayide yürütülen çalışmalara bir örnek, Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı (TTGV) tarafından yürütülen EKO-Verimlilik (Temiz Üretim) Programından bahsetmekte fayda vardır. Projenin amacı eko verimlilik (temiz üretim) alanında ulusal kapasiteyi arttırmaktır. Bu bağlamda, temiz üretim teknolojilerinin eş verimliliği konusunda farkındalık yaratma ve kapasite oluşturma, yaygınlaştırılması, temiz üretim konusunda bir millî uzmanlar havuzu oluşturulması, bir bilgi merkezi kurulması, altı örnek projenin yürütülmesi ve sonuçlarının yaygınlaştırılması ile ulusal bir temiz üretim merkezi kurulması, bu programın hedefleri arasında yer almıştır. 29 Ulusal Enerji Verimliliği Forumu ve Fuarının 6'ncısı, 34. Enerji Verimliliği Haftası paralelinde Ocak 2015 tarihleri arasında İstanbul'da düzenlenmiştir (73 stand, 18 oturum ve farklı sektörlerden 80'i aşkın konuşmacı ile dikkat çekmiştir). 81 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

82 Önerilen araçlar / önlemler Aşağıdaki belgelerin ve önlemler Türkiye politika belgeleri ile Enerji Verimliliği Direktifi'nin hedef ve hükümlerinin hayata geçirilmesine yardımcı olacağı düşünülmektedir. Adı Ulusal Bilgilendirme ve Motivasyon Kampanyası Türü Bilinçlendirme, Bilgilendirme No Kaynağı Hedef Kitleler Sorumlu Taraflar Türkiye 1. UEVEP, İklim Değişikliği Eylem Planı (Sanayi) Ülke genelinde Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı YEGM Durumu Kısmen uygulanıyor / daha fazla geliştirilmesi önerilmektedir Enerji verimliliği enerji masraflarının azaltılmasında, şirketlerin rekabet gücünün arttırılmasında ve CO2 emisyonlarının kısılmasında önemli bir rol oynamaktadır. Tüm sektörlerin enerji verimliliği potansiyelleri ile bu potansiyellerden faydalanmayı hedefleyen mevcut önlemler hakkında bilinçlendirilmesi, enerji verimliliğini etkin bir şekilde arttırmanın temel ön koşuludur. Bu nedenle, Türkiye ülke çapında tüm tüketim sektörlerindeki kullanıcılara enerji tasarrufu konusunda bilgi vermenin yanı sıra onları enerji-verimli yaklaşımlar benimsemeye ve enerji verimliliğine yatırım yapmaya ikna eden bir bilgilendirme ve motivasyon kampanyası oluşturacaktır. Türkiye'de yürütülmekte olan bilgilendirme ve motivasyon faaliyetlerinin birleştirilmesi kritik görülmektedir. Bu sayede, halihazırda örneğin ENVER'in Enerji Takımları tarafından verilenlere benzer farklı hedef kitlelere enerji verimliliği hakkında yerinde danışmanlık ve Enerji Verimliliği Kanununa dayalı mevcut eğitim faaliyetleri, bu kapsamlı kampanyanın uygulamaya yönelik gereçleri olarak sürdürülmelidir. Sanayide Enerji Verimliliği Proje Yarışmaları (SENVER) da, Enerji Verimliliği Haftası boyunca ödüllendirilen başarılı projelerle birlikte, kampanya kapsamında pratik bir araç olarak görülebilir. Amaç sanayi ve üretimde, hizmet şirketleri, kamu kurumları ve meskenlerde enerji tasarruf potansiyellerinden faydalanmaktır. Seçenekler sayısızdır: örneğin basit bir davranış değişiklikliği ve enerji verimli teknolojilerin kullanımı meskenlerde elektrik tüketimi %25'e, sanayide %30'a (ör. sıkıştırılmış hava ve pompalar), bilgi ve haberleşme teknolojisinde %75 e gibi dev rakamlara varan oranlarda azaltabilir. Açıklama Bu amaçla bir bilgilendirme merkezi kurulacak, bu merkezin merkezi bilgi platformu görevi yapacak her sektörü ayrıca ele alan ayrı modüllere sahip merkezi bir internet sayfası olacaktır. İlaveten, bu merkez irtibatlar, diyalog, teknik yardım ve veri tabanlarının yönetiminde de rol almalı ve farklı ulusal ve yerel paydaşların ortaklaşa yürüttükleri faaliyetlerin veya kampanya çerçevesindeki enerji tüketim ve enerji verimliliği davranışının özel boyutlarına derinlemesine giren araştırmaların koordinasyonundan sorumlu olmalıdır. Özel sektöre yönelik modül son kullanıcılar arasında enerjinin verimli kullanımıyla ilişkili avantajlar hakkında farkındalık yaratmalı, bunun yanı sıra, tüketim davranışında değişiklik yaratma ve enerji verimli ürünlerin alımlarını teşvik etme amaçlı bilgilendirme ve uygun tavsiyeler verme eylemlerinin özendirmeye odaklı bilgilendirme ve vermeli ve uygun eylemler tavsiye etmeli, örneğin, enerjiyi verimli kullanan ürünler hakkında bilgilendirmeler yapmalı, enerji tasarruf ipuçları vermeli, enerji tasarruf denetimleri gerçekleştirmeli ve bunların uygun maliyetlerinden söz etmelidir. Sanayi ve üretime yönelik modül enerjinin verimli kullanımı yoluyla elde edilmesi olası tasarruflar konusunda farkındalık yaratmayı ve söz gelimi enerji yönetim sistemleri hayata geçirilmesi veya sektörler arası teknolojilerin (elektrik motorları, aydınlatma armatürleri vb.) enerjiyi verimli kullanacak şekilde optimizasyonu gibi enerji verimliliği önlemlerinin uygulanmasını teşvik etmeyi amaçlamaktadır. Bu nedenle modül en verimli çözümlerin getirdiği avantajları gözler önüne sermek ve şirketleri aynı şekilde davranışa özendirmek amacıyla örnek projeler sunmanın yanı sıra, şirketler dâhilinde pratik uygulamalara yönelik somut tavsiyelerde bulunmaktadır. 82 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

83 Adı Ulusal Bilgilendirme ve Motivasyon Kampanyası Sanayide enerji verimliliği projeleri hakkında bilgi dağarcığı ve farkındalık yaratılması amacıyla ulusal ve uluslararası enerji verimliliği karşılaştırmalı değerlendirmeleri ile farklı alt sektörlere / kullanımlara yönelik uygun maliyetli önlemler geliştirilmelidir. Bundan başka, enerji verimliliği konulu pilot projeler belirlenmeli ve tanıtılmalı, bu sayede şirketlerin benzer projeleri yürütmeye teşvik edilmesi mümkün kılınmalıdır. Başarılı projeler hakkında veritabanları da oluşturulabilir. Buna ek olarak, sanayi sektörü içerisinde geliştirilebilen enerji verimliliği önlemlerini içeren bir kılavuz hazırlanmalıdır. Bu kılavuz, şirketlere enerji verimliliğini arttırmada kullanılabilecek farklı teknolojiler hakkında bilgi verilmesinde faydalı olacaktır. Açıklama Kamu ve hizmet sektörlerine yönelik modül, karar alma mekanizmalarında enerji verimliliği sağlanarak elde edilmesi olası potansiyel tasarruflar konusunda farkındalık yaratmak ve enerjiyi verimli kullanan teknolojilerin ve destekleyici hizmetlerinin satın alınmasına ilişkin değerli ipuçları sunmak amacıyla tasarlanmış bilgilendirme materyalleri, çevrim içi araçlar ve veri tabanları aracılığıyla tavsiye vermekte ve destek olmaktadır. Bu modülün kamu kurumlarına odaklı bölümü yerel makamlara enerji tüketimi ve masraflarının nasıl aşağı çekilebileceğini örneklerle göstermeli, bunu yaparken, bir enerji verimliliği planı taslağının nasıl hazırlanabileceğine, bu planın içermesi gereken enerji tasarrufları, verimlilik hedefleri ve eylemlerin neler olabileceği hakkında detaylı bilgi vermelidir. Hedef kitlelerde kapsamın genişletilmesi için kampanya geniş kapsamlı bir yardımcı basın ve halkla ilişkiler çalışmasıyla desteklenmelidir. Meskenlere yönelik hazırlanacak broşürler, tüm hedef kitlelere yönelik gazete ve dergilerde yer alacak basın bültenleri, posterler ve reklâmlar bunun örnekleri arasında yer almaktadır. Ek olarak ve Türkiye ekonomisinin mevcut özelliklerini dikkate alarak, bu kampanya dahilinde, tarım sektöründeki uygulamalarda enerjinin verimli kullanımı da göz önünde bulundurulmalıdır. Buna ek olarak, kampanya dernekler ve perakende satıcılar gibi tüm sektörlerden ana millî ve bölgesel paydaşlarla ağ oluşturacaktır. Önemli kişiler, ulusal ödüller, bölgeler organizasyonlar ve yerel danışmanlar kampanya algısını ve bireysel faydasını destekleyecektir. Yukarıda belirtilen üç modülün her birini birbirine geçiren ulaşım sektörüne odaklı bir organizasyon bir mobilite haftası olabilir: bir hafta boyunca ülkenin dört bir yanından farklı uygulamalarla, ulaşımda enerji kullanım alışkanlıklarında bir değişim yaratma (örneğin sırayla, ortaklaşa araba kullanma gibi) ve böylelikle yeni teknolojileri tanıtıp ulaşım alternatiflerini özendirme amaçlı organizasyonlar düzenlenebilir. Zaman planı Kontrol ve doğrulama 2017 içerisinde Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı yapılacak motivasyon kampanyalarını detaylıca hazırlayabilir Motivasyon kampanyası 2018'dan 2023'e kadar yürütülmelidir (her iki yılda bir değerlendirilecektir). Her yıl, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı motivasyon kampanyasının performansını geliştirilen faaliyetler, iletişim faaliyetleri üzerindeki etkilerin sayısı ve bütçeye göre değerlendirecektir. 83 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

84 Adı Türü Kaynağı Hedef Kitleler Sorumlu taraflar Açıklama Ulusal Eğitim Platformu Bilinçlendirme, Bilgilendirme / Motivasyon Türkiye 1. UEVEP, Enerji Verimliliği Kanunu Ülke genelinde Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı YEGM No Durumu Uygulanıyor / daha fazla geliştirilmesi önerilmektedir Farklı hedef kitlelere verilecek enerji verimliliği konulu eğitimler kamu kuruluşları ya da şirketler gibi kurumlarda yeterliliklerin geliştirilmesi için kritik bir etmendir. Bu nedenle, mevcut eğitim ve öğretim yapıları daha fazla geliştirilmeli ve yeni programlar da oluşturulmalıdır. Bir kurum sorumlu olarak atanıp piyasanın genel bir değerlendirmesi üzerine çalışıp, ilave geliştirmelere olan ihtiyaçları belirleyebilir. Gerektiği takdirde, bu kurum ayrıca kendi eğitim programlarını da hazırlamalı ya da mevcut eğitim programlarına mali ve kurumsal destek vermelidir. Bu eğitim programlarının niteliği ve sıklığı hakkında muntazam bir değerlendirme yapılmalıdır. Şirketlere yönelik teorik ve uygulamalı eğitim programları Genel Müdürlük ve/veya yetkili kurumlar tarafından düzenlenecek; enerji yöneticileri için aynı programlar Genel Müdürlük, yetkili kurumlar ve şirketler tarafından organize edilecektir. Genel Müdürlük ya da yetkili kurumlar yetki anlaşmaları imzalamış oldukları şirketlerin eğitim programlarına laboratuvar desteği sağlayacaktır. Enerji ve enerji verimliliği, Türkiye'de enerjinin durumu, enerji kaynakları, enerji üretim teknikleri, gündelik hayatta enerjinin verimli kullanımı ve enerji verimliliğinin iklim değişikliği ve çevrenin korunması açısından önemiyle ilgili temel kavramlar hakkında teorik ve uygulamalı bilgiler vermek amacıyla, Millî Savunma Bakanlığı askerî liselerde ve intibak eğitim merkezlerinde dersler ve eğitim programları yürütmeli, Millî Eğitim Bakanlığı örgün ve yetişkin eğitim kurumlarının ders programlarında gereken düzenlemeleri yapmalı ve kamu kurum ve kuruluşları kendi hizmet içi programlarına yönelik düzenlemeler yapmalıdır. Bu önlem kullanıcının çevrim-içi kurslar, öğrenim materyalleri, araçlar, kılavuzlar, oyunlar, çevrim-içi konferanslar vb. farklı eğitim etkinliklerine ulaşabileceği bir serbest erişim platformu oluşturulmasını kapsamaktadır. Platform ilaveten, çeşitli kurslara ve tartışma forumlarına katılma fırsatları da sunacak ve kullanıcılar enerji verimliliği hakkındaki bilgilerindeki gelişimi değerlendirebilecekleri kişisel profiller oluşturabilecektir. Zaman planı Kontrol ve doğrulama Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı 2017 içerisinde bu platformu hazırlayabilir. Bu platform 2018'dan 2023'e kadar geliştirilebilir (her iki yılda bir değerlendirilerek). Her yıl, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı platformun performansını ziyaretlerin sayısı ve bütçeye göre değerlendirecektir. 84 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

85 5.1.5 Yeterlilik, akreditasyon ve belgelendirme planlarının mevcudiyeti (Enerji Verimliliği Direktifi Madde 16) Daha yüksek oranlarda enerji verimliliği elde etmek için, enerji verimliliği politikalarının uygulanmasından sorumlu tüm kuruluşların uygun yeterliliklere, onay belgelerine ve sertifikalara sahip olması gereklidir. Enerji Verimliliği Strateji Belgesi ve Diğer Ulusal Plan veya Stratejiler Enerji Verimliliği Strateji Belgesi yetkilendirme ve sertifikalandırmaya yönelik maddeler içermektedir. Bu maddeler aşağıdaki tabloda özetlenmiştir. Tablo 21.Akreditasyon ve belgelendirme programları konusunda UEVEP ile Enerji Verimliliği Stratejisi Belgesi arasındaki ilişki Kaynak: Deloitte Enerji Verimliliği Direktifi / UEVEP Enerji Verimliliği Stratejisi Belgesi Yeterlik verme, akreditasyon ve belgelendirme planlarının mevcudiyeti (Enerji Verimliliği Direktifi madde 16) SA-01 Sanayi ve hizmet sektörlerinde enerji yoğunluğunun ve enerji kayıplarının azaltılması. SA-01/SH-01 Her sanayi alt sektöründe azalan enerji yoğunlukları, Belge yayın tarihini izleyen 10 yıl içerisinde her alt sektör için en az %10 şartı aranmaksızın, sektör işbirlikleri ile belirlenen oranlarda azalmaya yol açacaktır. SA-01/SH-01/E-02 Bünyelerinde bir enerji yönetim birimi oluşturmak veya sanayi ve hizmetler sektörlerinde ve sanayi bölgelerinde enerji yöneticisi görevlendirip çalıştırmakla yükümlü ticarî işletmelere kamu işletmeleri ile ilişkilerinde ISO Enerji Yönetim Sistemleri Standart belgesi sahibi olma zorunluluğu getirilmesi. SA-07 Kurumsal yapıların, kapasitelerin ve işbirliğinin güçlendirilmesi; en son ve çağdaş teknoloji kullanımının artırılması ve bilinçlendirme faaliyetleri ile kamu hariç finansman destek mekanizmalarının geliştirilmesi. SA-07/SH yılı sonuna kadar ülke genelindeki sertifikalı enerji yöneticisi sayısı en az beşbin (5.000) kişiye ve sanayi sektörlerinde uzmanlaşmış EVD sayısı en az elli (50) şirkete çıkarılacaktır. SA-07/SH-02/E-01 Yetkilendirme kriterlerinin yeniden düzenlenmesi; EVD lere verilen yetki belgelerinin sınıflandırılması ve derecelendirilmesi; enerji verimliliği hizmetlerine yönelik asgari standartların hazırlanması ve geliştirilmesi. 85 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

86 Strateji Belgesi nin yanı sıra Enerji verimliliğine yönelik yetkilendirmeler ve yetki belgesine ilişkin konular Enerji Verimlili Kanunu nun 5.ci maddesinde de belirtilmektedir. Kanun kapsamında enerji verimliliği hizmetlerinin ve bu bağlamdaki faaliyetlerin yürütülmesine ilişkin aşağıdaki taraflar, belirtilen şekilde yetkilendirilmiştir: Üniversiteler ile Kurulun (EVKK) onayı ile Genel Müdürlükçe (YEGM) uygulamalı eğitim verme ve şirket yetkilendirme konusunda adına yetki belgeleri düzenlenmiş meslek odaları. Bu belgelerin Enerji Verimliliği Kanunu ve ilgili mevzuatında tanımlanan usul ve esaslara aykırı bir durum olmadıkça, her beş yılda bir yenilenmesi gereklidir. Genel Müdürlükçe (YEGM) ve/veya yetkili kurumlarca eğitim, etüt, danışmanlık ve uygulama faaliyetleri yürütmek üzere adlarına yetki belgeleri düzenlenen şirketler. Bu belgelerin Enerji Verimliliği Kanunu ve ilgili mevzuatında tanımlanan usul ve esaslar uygulama dışı bırakılmadığı sürece, her üç yılda bir yenilenmesi gereklidir. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından yayınlanan tarihli, 2807 sayılı Enerji Kaynaklarının ve Enerjinin Kullanımında Verimliliğinin Artırılmasına Dair Yönetmelik kapsamında, endüstriyel tesislerde enerji yönetimiyle ilgili olarak, TEP ten daha az enerji tüketimi bulunan endüstriyel işletmeler, toplam inşaat alanı en az metrekare veya yıllık enerji tüketimi 500 TEP ve üzeri olan ticarî binalar, hizmet binaları ve kamu kesimi binaları ile toplam inşaat alanı en az metrekare veya yıllık enerji tüketimi 250 TEP ve üzeri olan devlet binaları, toplam inşaat alanı en az metrekare veya yıllık enerji tüketimi 250 TEP ve üzeri olan kamu binaları bir enerji yöneticisi görevlendirmek zorundadır. Yıllık toplam enerji tüketimleri TEP ve üzeri olan endüstriyel işletmeler ile organize sanayi bölgeleri bir enerji yönetim birimi kurmak zorundadır. YEGM verilerine göre Nisan 2015 tarihi itibariyle sertifikalı enerji yöneticisi sayısı toplamda e ulaşmıştır ve kırılımı aşağıdaki gibidir: Enerji Yöneticisi (2011 sonrası) Endüstriyel Enerji Yöneticisi (2011 öncesi) Bina Enerji Yöneticisi (2011 öncesi) 350 farklı kurumlar tarafından verilen diğer sertifikalar. Mevzuat çerçevesi / Enerji Verimliliği Direktifi Tablo 22.Enerji Verimliliği Direktifi Madde 16. YATAY HÜKÜMLER Madde 16 Yeterlik verme, akreditasyon ve belgelendirme planlarının mevcudiyeti 1. Bir Üye Devlet, kendi ülkesi için teknik yetkinliğinin, tarafsızlığının ve güvenilirliğinin yetersiz olduğuna dair kanaat getirmesi durumunda, 31 Aralık 2014 tarihine kadar enerji hizmetleri tedarikçilerine, enerji etütlerine, enerji yöneticilerine ve binalarda enerjiye yönelik kurulum yapan firmalara sertifikasyon ve/veya akreditasyon ve/veya eşdeğer programlarla uygun eğitim programlarını 2010/31/AB Sayılı Direktif Madde 2(9)'da tanımlanan şekilde kullanıma sunulmasını temin edecektir. 2. Üye Devletler yukarıda 1. paragrafta belirtilen programların tüketicilere şeffaflık sunmasını, güvenilir olmasını ve ulusal enerji verimliliği hedeflerine katkıda bulunmasını temin edecektir. 3. Üye Devletler 1. paragrafta belirtilen sertifikalandırma ve/ veya yetki onay programları ya da dengi yeterlilik verme programlarını umumun kullanımına sunacak ve bu programlar arası karşılaştırmalar ve programların karşılıklı tanınması konularında aralarında ve Komisyonla işbirliği yapacaktır. Üye Devletler Madde 18(1) uyarınca tüketicileri yeterlik verme ve/veya sertikalandırma programlarının varlığı hakkında bilgilendirecek uygun önlemleri alacaktır. 86 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

87 Türkiye'de mevcut durum ve yürütülen çalışmalara örnekler Meslek uzmanlarının enerji verimliliği konusunda yetkilendirilmesi Enerji yöneticisi yetkilendirme süreci, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından yürütülmektedir yılında yayınlanan Enerji Verimliliği Eğitim ve Sertifikalandırma Faaliyetleri Hakkında Tebliğ de enerji yöneticisi olmak için yerine getirilmesi gereken şartlar belirtilmiştir. Program katılımcılarının eğitimlerine mühendislik alanında veya teknik eğitim fakültelerinin makine, elektrik veya elektronik-elektronik bölümlerinde en az lisans düzeyinde eğitim almış olmaları gerekmektedir. Enerji yöneticisi eğitim programı teorik ve uygulamalı olmak üzere iki modüle sahiptir. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığından sertifikalı kurum ve şirketler Modül 1 (teorik) eğitimlerini, Genel Müdürlük, belgeli kurum ve şirketler ise Modül 2 (uygulamalı) eğitimleri verebilir. Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü her yılın Ocak ve Haziran ayları içerisinde merkezi sınav duyurusunda bulunur; bu sınav Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından uygulanmazsa, kamu kurumları ve üniversiteler tarafından uygulanabilir. Enerji Kimlik Belgeleri ve Enerji tedarikçileri Enerji Kimlik Belgeleri (EKB'ler) binalarda enerjinin ve enerji kaynaklarının etkin ve verimli kullanılmasını, enerji israfının önlenmesini ve çevrenin korunmasını sağlamak için asgari olarak binanın enerji ihtiyacı ve enerji tüketim sınıflandırması, sera gazı salımı seviyesi, yalıtım özellikleri ve ısıtma/soğutma sistemlerinin verimi ile ilgili bilgileri içeren bir belgedir. Binalar için EKB, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (ÇŞB) BEP-TR (Binalarda Enerji Performansı) Sisteminden yararlanılarak hazırlanır. Bakanlıkça onaylanmış EVD'ler, üniversiteler ve meslek odaları EKB uzmanlarını eğitme yetkisine sahiptir. Aralık 2014 itibarıyla BEP-TR sistemi üzerinden civarı EKB uzman tarafından onaylanmıştır. Kamu ve özel sektörde serbest çalışan Enerji Yöneticilerini tek çatı altında toplanması STK olan Enerji Yönetimi Derneği (EYODER) tarafından yapılmaktadır. İlaveten, Türkiye Çevre Dostu Yeşil Binalar Derneği, 2007 yılında Türkiye'deki yapı sektörünün sürdürülebilir ilkeler ışığında gelişmesine katkı sağlamak amacıyla kurulmuş olup, Türkiye'ye özel bir yeşil bina sertifika sistemi geliştirmektedir. Şekil 49.BEP internet sayfasından fotoğraf Enerji Yöneticileri Enerji yöneticilerinin belgelendirilmesine yönelik eğitim programları 1997'den bu yana sanayi sektörü için ulusal ve uluslararası düzeyde yürütülmekte olup, ayrıca 2006'dan bu yana ulusal düzeyde inşaat sektörüne yönelik enerji yöneticisi eğitim programı da geliştirilmektedir. Bu eğitim programı 2009 itibarıyla enerji verimliliği danışmanlarına yönelik olarak genişletilmiştir. Nisan 2015 tarihi itibariyle sertifikalı enerji yöneticilerinin sayısı 6.348'e ulaşmıştır: Enerji Yöneticisi (2011 sonrası), Endüstriyel Enerji Yöneticisi (2011 öncesi), Bina Enerji Yöneticisi (2011 öncesi) belge ve 350 diğer belgeler farklı kamu kurumlarınca verilmiştir. Enerji yönetim birimleri Eylül 2014 itibarıyla 33 organize sanayi bölgesinde ve 26 elektrik üretim tesisinde kurulmuştur. Enerji Etütçüleri Enerji denetimcilerine yönelik olarak, enerji ve çevre yönetimi alanında lisans üstü seviyede dâhil olmak üzere geniş bir dizi eğitim ve sertifikalandırma fırsatı olanağı mevcuttur yılından bu yana devam eden Enerji Yöneticisi Sertifika Programı gibi özel inisiyatifler mevcuttur. Son iki yıl içerisinde, toplamda on altı kurs programı kapsamında iki yüzü aşkın mühendise bu kapsamda eğitim verilmiştir. Enerjiyle ilgili bina elemanları montajcı / tesisatçıları Yeni bina elemanlarının montaj ve tesisat işleri Yapım İşleri Yönetmeliğinde belirlenen standartları karşılamalıdır. Buna ek olarak Belgelendirmeye yönelik farklı Enerji Verimliliği Eğitim Programları mevcuttur: Yanma Fırınları Eğitimi, Buhar Kazanı Eğitimi, Buhar musluğu eğitimi, Pompaj eğitimi, Aydınlatma Eğitimi ve Fan eğitimi. Önerilen araçlar / önlemler Adı Kayıt ve Kalite Güvence Planı Türü Düzenleyici No Kaynağı Hedef Kitleler Sorumlu taraflar Açıklama Enerji Verimliliği Stratejisi Belgesi ve 2011 tarihli Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Enerji Kaynakları ve Enerjinin Kullanımına Yönelik Enerji Verimliliğinin İyileştirilmesi Yönetmeliği. Ülke genelinde Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı YEGM Durumu Uygulanıyor/ daha fazla geliştirilmesi önerilmektedir Programa kayıt yaptıran enerji etüt danışmanlarının şu hususlarda yeterli olmalarını temin etmeyi amaçlayan bir kalite güvence programı ve kayıt yükümlülüğünün hayata geçirilmesi önerilmektedir: Gönüllü enerji etütleri yapma. Enerji verimliliği anlaşmaları imzalamak isteyen işletmelere yardımcı olma, enerji eşleştirme, eleme ve enerji eylem planlarının hazırlanması işlerinin yürütülmesi de dâhil olmak üzere enerji yönetim sistemlerinin projelendirilmesi ve uygulanması, İşletmelere özel etütler seçme ve yürütmede yardımcı olma. Bu şartın karşılanması için enerji danışmanlarınca yürütülen bir kalite güvence ve kayıt sürecinden başarıyla geçilmesi için gereken kilit adımları gösteren bir protokol oluşturulması gerekebilir. Eğitim süreci. Uzman/Firma bilgilerinin doğrulanması. Enerji verimliliği veri tabanından meslek uzmanı teyidi Zaman Planı 2017'de uygulamaya geçilecektir. 87 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

88 Adı Enerji Yönetimi Belgelendirme Programı Türü Düzenleyici No Kaynağı Hedef Kitleler Sorumlu taraflar Açıklama Enerji Kaynaklarının ve Enerjinin Kullanımında Verimliliğinin Artırılmasına Dair Yönetmelik Ülke genelinde Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı YEGM Durumu Uygulanıyor Enerji yönetiminin belgelendirilmesi, özel tipte işletmeler açısından zorunlu olacaktır: Yıllık toplam enerji tüketim miktarı TEP ve üzerindeki endüstriyel işletmeler. Toplam inşaat alanı m2'nin üzerinde veya yıllık enerji tüketimi 500 tep'in üzerinde olan ticarî binalar ve hizmet binaları. Toplam inşaat alanı m2'nin üzerinde veya yıllık enerji tüketimi 250 tep'in üzerinde olan kamu binaları. Organize sanayi bölgeleri. Bu uygulama bütün sanayi ve bina kuruluşlarında zorunlu olmayabilir. Belgelendirme süreci, EN-ISO de belirlenen Enerji Yönetimi Standartlarını dikkate alarak, belgesinde tanımlanan protokolü takip edilebilir. Kontrol ve doğrulama Her yıl, enerji yönetimi belgeleri, bu amaca özel olarak hazırlanmış bir internet sayfasında(enver) yayınlanacak ve bu adresten tüm bilgiler kamuya açık olarak duyurulacaktır Enerji Hizmetleri (Enerji Verimliliği Direktifi Madde 18) Bu bölümde enerji hizmetlerinin teşvik edilmesine yönelik olarak kabul edilen veya edilmesi planlanan önlemlere ilişkin bazı bilgiler verilmektedir. Enerji Verimliliği Danışmanlık Şirketlerinin sektörlerde ve alt sektörlerde uzmanlaşmış olması Enerji Verimliliği Direktifi kapsamında zorunludur. Direktifte, bu şirketlere verilen yetki belgelerinin sınıflandırma ve derecelendirme yapısına sahip olması ve şirketleri daha üst sınıflara ulaşma konusunda teşvik etmesi düzenlenmektedir. Direktife göre eğitim, etüt, proje ve danışmanlık hizmetlerine ilişkin asgari şartlar belirlenecek ve eğitim ve belgelendirme çalışmaları devreye sokularak tanıtılacaktır. Enerji Verimliliği Strateji Belgesi ve Diğer Ulusal Plan veya Stratejiler Enerji Verimliliği Strateji Belgesi, Türkiye'de yetkili enerji yöneticilerinin sayısını arttırmayı hedefleyen önlemler içermektedir. İlgili maddeler aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 23.Enerji Hizmetleri yönünden UEVEP ile Enerji Verimliliği Stratejisi Belgesi arasındaki ilişki Kaynak: Deloitte Enerji Verimliliği Direktifi / UEVEP Enerji Verimliliği Stratejisi Belgesi Enerji Hizmetleri (Enerji Verimliliği Direktifi madde 18) SA-07 Kurumsal yapıları, kapasiteleri ve işbirliklerini güçlendirmek, ileri teknoloji kullanımını ve bilinçlendirme etkinliklerini artırmak ve kamu dışında finansman ortamları oluşturmak SA-07/SH yılı sonuna kadar ülke genelindeki sertifikalı enerji yöneticisi sayısı en az beşbin (5.000) kişiye ve sanayi sektörlerinde uzmanlaşmış EVD sayısı en az elli (50) şirkete çıkarılacaktır. SA-07/SH-02/E-01 Yetkilendirme kriterlerinin yeniden düzenlenmesi; EVD lere verilen yetki belgelerinin sınıflandırılması ve derecelendirilmesi; enerji verimliliği hizmetlerine yönelik asgari standartların hazırlanması ve geliştirilmesi. 88 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

89 5627 sayılı Enerji Verimliliği Kanunu sanayi ve inşaat sektörlerine yönelik bir enerji yönetim programı oluşturmuştur. Türkiye de enerji verimliliği hizmetleri vermek üzere Enerji Verimliliği Danışmanlık Şirketleri (EVD ler) faaliyet göstermektedir. EVD ler enerji etüdü faaliyetleri, Verimlilik Arttırıcı Proje (VAP) hazırlama, eğitim düzenleme ve enerji verimliliği kimlik belgesi (EKB) hazırlama yetkisine sahiptir. Türkiye de EVD kurabilmek ile ilgili gereksinimler Enerji Kaynaklarının ve Enerji Kullanımında Verimliliğin Artırılmasına Dair Yönetmelik in 6.cı Maddesi kapsamında tanımlanmıştır. Yönetmelik bina ve sanayi sektörlerini yetkili sektörler olarak belirlemiş. Bunların alt sektörlerini de Ek-5 kapsamında belirtmektedir. Kanun ve yönetmelikte istenilen şartları sağlayan şirketler, belgelerini her yıl Ocak ve Temmuz aylarında YEGM veya yetkilendirilmiş kurumlara yollayarak başvurabilmektedir. Enerji verimliliği hizmetlerine yönelik detaylar aşağıdaki mevzuat kapsamında detaylı olarak verilmektedir. Enerji Verimliliği Kanunu Enerji Kaynaklarının ve Enerjinin Kullanımında Verimliliğin Artırılmasına Dair Yönetmelik Enerji Verimliliği Hizmetlerini Yürütecek Kurum ve Kuruluşlara Yetki Belgesi Verilmesi Hakkında Tebliğ Mevzuat çerçevesi / Enerji Verimliliği Direktifi Tablo 24.Enerji Verimliliği Direktifi Madde 18. Madde 18 YATAY HÜKÜMLER Enerji Hizmetleri 1. Üye Devletler şu yollarla enerji hizmetleri piyasasını teşvik edecek ve KOBİ'lerin bu piyasaya erişimini özendirecektir: (a) şu konularla ilgili açık ve kolay ulaşılabilir bilgiler yayarak: (i) mevcut enerji hizmet sözleşmeleri ile enerji tasarruflarını ve nihai tüketici haklarını güvence altına almak için bu gibi sözleşmelere dâhil edilmesi gereken maddeler; (ii) enerji verimliliği hizmet projelerini destekleme amaçlı finansal araçlar, teşvikler, hibeler ve krediler; (b) diğerlerinin yanında meslek odaları tarafından kalite etiketleri oluşturulmasının teşvik edilmesi; (c) 16. Madde çerçevesinde yeterlik almış ve/veya sertifikalı enerji hizmet sağlayıcılarının bir listesinin halkın kullanımına sunulması veya enerji hizmet sağlayıcılarının bilgi temin edebilecekleri bir arayüz temin edilmesi; (d) özellikle bina yenileme amaçlı enerji hizmeti sunumunun kamu sektörü tarafından şu yollarla desteklenmesi: (i) en az Ek XIII dâhilinde sayılan maddeleri içeren enerji performans taahhütlerine ilişkin tip sözleşmeler temin ederek; (ii) varsa, yaşam döngüsü yaklaşımından faydalanılarak yapılmış maliyet - fayda analizi dâhil, enerji performans taahhütlerine ilişkin en iyi uygulamalar konusunda bilgi temin ederek; (e) Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı çerçevesinde, enerji hizmetleri piyasasının bugünkü ve gelecekteki gelişimiyle ilgili nitel bir değerlendirme sunarak. 2. Üye Devletler enerji hizmetleri piyasasının düzgün işleyişini, uygun hallerde: (a) nihai müşterilerin 1. paragrafta belirtilen bilgileri elde edebildiği irtibat noktası ya da noktalarını tanımlayıp ilân ederek; (b) gerekirse, enerji tasarruf önlemlerinin tanımlanması ve/ veya uygulamasına ilişkin enerji performans taahhütleri ve diğer enerji verimliliği hizmet modellerinin arttırılmasına mani olan mevzuat içi ve dışı bariyerleri kaldırıcı önlemler alarak; (c) enerji hizmet sözleşmelerinden doğan şikâyetlerin etkili bir şekilde ele alınması ve ihtilâfların mahkemeler dışında çözümlenmesini temin etmek amacıyla, şikâyet amirliği gibi bağımsız bir mekanizma yerleştirilmesi ya da rol belirlemesini değerlendirerek; (d) bağımsız piyasa aracılarının arz ve talep taraflarında piyasa gelişimini tetiklemede rol oynamasına izin vererek, destekleyecektir. 3. Üye Devletler enerji dağıtıcılarının, dağıtım sistemi işletmecilerinin ve perakende enerji satış şirketlerinin enerji hizmetlerine yönelik talebi ve arzı veya diğer enerji verimliliği artırma önlemlerini engelleyebilecek veya bu gibi hizmet ya da önlemlere ilişkin piyasaların gelişimine engel olabilecek herhangi faaliyetlerden, piyasaya rakiplerin girmesini engelleme veya hakim konumların istismarı da dâhil olacak şekilde kaçınmalarını sağlayacaktır. 89 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

90 Türkiye'de mevcut durum ve yürütülen çalışmalar Enerji Verimliliği Danışmanlık Şirketlerinin görevlerinden bazıları enerji yönetim hizmetleri ve enerji yönetimi konusunda eğitimler vermek, enerji verimliliği arttırma projeleri yürütmek ve mevcut binaları etiketlemektir tarihinden itibaren Türkiye'de YEGM tarafından yetkilendirilmiş 34 Enerji Verimliliği Danışmanlık Şirketi bulunmaktadır.evd'ler genellikle etüt raporları, VAP (Verimlilik Arttırma Projeleri) rapor ve ölçümleri hazırlamaktadır ve yönetmelik gereği kendilerinden VAP sürecinin tamamını yürütmeleri beklenmektedir. Yeniden Tasarıma ilişkin öneriler Türkiye de halihazırda büyük ve finansal açıdan güçlü EVD şirketlerinin bulunmayışı, ülkede bu alanda hizmet veren şirketlerin birkaç tane olması bu piyasayı enerji performans sözleşmesi uygulamasına uygunsuz yapmaktadır. KOBİ'ler proje finansmanını üstlenmede zorluklar yaşamaktadır. Ayrıca, büyük ihaleli projeler veren kamu kurumlarıyla (diğer ülkelerde EVDlerin asıl müşterisi kamu kurumlarıdır) sözleşmeler yapamamaları bu piyasanın gelişmesine bir yük teşkil etmektedir. Halihazırda ana yerli finansman kaynakları üretim yaklaşımına sahip projelere odaklanmakta, enerji verimliliği projeleri ikinci plana düşmektedir. Enerji verimliliği ihtiyaçları ve kültürü olan enerji oyuncuları kitlesine bakıldığında, bunlar yalnızca piyasayı başlatacak ve bu alanda güçlü bir talep oluşturacak birkaç geçmiş referansa sahiptir. EVD faaliyetinin ana geliri, enerji verimliliği projesinden elde edilen enerji tasarruflarına dayanır, ancak, Türkiye de izleme ve doğrulama protokolleri olmadığına dikkat çekilmektedir. Önerilen araçlar / önlemler Adı Enerji Verimliliği Danışmanlık Şirketleri (EVD) Piyasasının Büyütülmesi Türü Bilinçlendirme No Kaynağı Hedef Kitleler Sorumlu taraflar Türkiye 1. UEVEP Durumu Kısmen uygulanıyor / daha fazla geliştirilmesi önerilmektedir EVD'ler Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Bu belgenin esas amacı yatırıma hazır, Enerji Verimliliği Danışmanlık Şirketlerine (EVD'ler) yönelik bir piyasa gelişimini tetikleyici ve inşaat ve diğer mesleki hizmetler alanında sürdürülebilir istihdamı destekleyecek sağlam projeler geliştirilmesi amacıyla bir çerçeve oluşturmaktır. Açıklama Çerçeve, hizmet alıcı konumundaki kamu ve özel sektör kuruluşlarına enerji hizmeti satın alırken ve EVD'ler ile iş yaparken yararlanabilecekleri bir uygulama rehberini sunmayı amaçlamaktadır. Süreci açıklama ve proje geliştirme yollarını, finansman kaynakları ve Türkiye'deki kamu ve özel sektör projelerini fonlamak üzere kullanıma sunulan destekler hakkında rehberlik vermekten Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı sorumlu olacaktır. Yeni gelişmekte olan ve sanayileşen ülkelerde enerji hizmet modelleri belirlenirken ve proje fikirleri geliştirilirken sanayileşmiş ülkelerden derlenen deneyimlerden faydalanılabilir. Ancak yerel şartlara uygun özel çözümlerin geliştirilmesi kritiktir. Pilot projelere ilişkin fikir ve yaklaşımlar, iyi uygulamaların yerel şartlarla test edilmesiyle ortaya çıkacaktır. Aşağıdaki noktaları ele alan bir yapısal çözümleme yaklaşımı önerilmektedir: Potansiyel müşteriler (kim bir EVD den hizmet almak ister?) Potansiyel EVD'ler (bu işi yapabilecek firmalar kimlerdir?) 90 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

91 Adı Enerji Verimliliği Danışmanlık Şirketleri (EVD) Piyasasının Büyütülmesi Genel koşullar (Müşteriler ve EVD'ler ne gibi ön koşulların yerine getirilmesini ister?) Maliyet-etkinlik ve finansman (hangi finansman kaynaklarına ihtiyaç vardır, bunlar nasıl ve kimden temin edilebilir?) Çerçevenin hedefleri: Enerji performans ölçütlerinin, sağlıklı ölçüm ve doğrulama protokollerinin yanında her enerji projesinin bir parçası olmalarını temin etmek, Daha fazla enerji verimliliği projesine yol açacak yeni ihale ve proje geliştirme süreçlerini mümkün kılmak, Piyasada kabul gören geliştirme süreçlerini standartlaştırmak, böylece işlem masraflarının azaltılmasını teşvik etmektir. Açıklama Piyasalarına müdahale etmeyecek şekilde EVD'lerin kapasitelerini geliştirmeye yönelik bir politika çerçevesi oluşturulması ve bu doğrultuda, aşağıdaki eylemlerin hayata geçirilmesi önerilmektedir: Standart sözleşme formları, proje süreçleri araçları ve şablonlarının oluşturulması, kullanılması. Kolay anlaşılan, net maddelerden oluşan standart sözleşme ve yönergelerin hazırlanması. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığının teknik yardım amaçlı finansman ve eğitim temini dâhil, mevcut program yapıları vasıtasıyla kapasite geliştirme desteği sağlaması. Enerji Performans Sözleşmesi için örnek projelerinin belirlenmesi. Mesleki şebeke, meslek uzmanları eğitimi vb. yönünden kapasite geliştirilmesi. EVD'lerin halk ve işletmeler arasında daha bilinir ve rağbet görür hale gelmelerine yardımcı olmak için EVD'lerin rolünün tanıtıldığı kurs, konferans ve seminerler düzenlenmesi. EVD'ler tarafından pilot projeler uygulanması. EVD'lerin faaliyetleri ve yarattıkları değer hakkında toplum bilgilendirme kampanyaları. Fon ve diğer finansman kurumları vasıtasıyla finansmana erişimin geliştirilmesi. Potansiyel müşterilerle ilgili olarak, EVD piyasasının kamu sektörüne açılması kapsamında yürütülecek çalışma piyasayı hızlandıracak, daha fazla istikrar sağlayan daha büyük bir müşteriye ulaşma olanağı verecek, tasarruf paylaşımı gibi yeni EVD piyasa modellerine işlem kabiliyeti kazandıracaktır. Özellikle EVD'lerin Türkiye'deki iş modellerine uyan bir finansal program geliştirilmesi, özellikle küçük ve orta boy EVD'ler için bu sektörün gelişmesine olanak veren yeni finansman destek mekanizmalarının hayata geçirilmesi önerilmektedir: Projeden elde edilen enerji tasarruflarının maddi teminat olarak kullanılabilmesinin temin edilmesi. Bu doğrultuda, enerji tasarruflarının teminat olarak kabul edilmesinin faydalarını gösteren, yerel finansman kurumlarına odaklı bir bilinçlendirme ve bilgilendirme kampanyası yürütülebilir. Enerji verimliliği projelerinin desteklenmesi konusunda EVD'ler ile finansman kurumları arasında bir işbirliği çerçevesi oluşturulması. Mevcut EVD sicilinin farklı oyuncuların (teknik ve mali) kabiliyetlerini de içerecek şekilde yeniden tasarlanması. Yeni önlemlerle pazarı hızlandırmak için gelişmelerin paylaşılması ve geribildirim alınması amacıyla 2017 Sonbaharında bir çalıştay düzenlenmesi önerilmektedir. Zaman Planı Plan 2016 yılında hazırlanabilir. 91 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

92 5.1.7 Ekipmanlarda enerji verimliliği: Çevre uyumlu tasarım ve enerji etiketlemesi Mevzuat çerçevesi / Enerji Verimliliği Direktifi 2010/30/EU Sayılı Enerji Etikletlemesi Direktifi enerji etiketlemesi çerçevesini oluşturmuş ve Türkiye tarafından Aralık 2011'de kabul edilmiştir. Ürünlerin Enerji ve Diğer Kaynak Tüketimlerinin Etiketleme ve Standart Ürün Bilgileri Yoluyla Gösterilmesi Hakkındaki Yönetmelik, 2010/30/EU Sayılı Direktife uygun olarak tarihli sayılı Resmi Gazete de yayınlanmıştır. Uygulama Tebliğleri ev tipi soğutma cihazları, ev tipi çamaşır makinelerini, ev tipi bulaşık makinelerini, elektrik lambalarının ve aydınlatma armatürlerini, klimaları, ev tipi fırınları, televizyonları, ev tipi çamaşır kurutma makinelerini, ve elektrikli süpürgelerin enerji etiketlenmesini içermektedir. 2009/125/AT sayılı Eko-tasarım Direktifi ise Türkiye tarafından 2010 yılında kabul edilmiş ve ilgili yönetmelik olan Enerji ile İlgili Ürünlerin Çevreye Duyarlı Tasarımına İlişkin Yönetmelik sayılı tarihili Resmi Gazete de yayınlanmıştır. Uygulama Tebliğleri aşağıdaki ekipmanları kapsamaktadır: Ev ve Büro Tipi Elektrikli ve Elektronik Cihazların Hazır Bekleme ve Kapalı Moddaki Elektrik Enerjisi Tüketimleri Basit Set Üstü Sinyal Dönüştürücüleri Harici Güç Kaynaklarının Yüksüz Durumdaki Enerji Tüketimi ve Ortalama Aktif Verimi Bağımsız ve Ürünlere Entegre Salmastrasız Devirdaim Pompaları Televizyonlar ı Ev Tipi Soğutma Cihazları Ev Tipi Çamaşır Makineleri Ev Tipi Bulaşık Makineleri Elektrik Motorlarını Klimalar Ve Vantilatörleri Ev Tipi Çamaşır Kurutma Makineleri Doğrusal Lambalar, Işık Yayan Diyot Lambalar Bilgisayarlar Ve Bilgisayar Sunucuları Elektrikli Süpürgeleri Ev Tipi Fırınlar ocaklar ve Aspiratörleri Doğrusal Olmayan Ev Tipi Lambaları Entegre Balastsız Flüoresan Lambalar, Yüksek Yoğunluklu Boşalmalı Lambalar ve Bu Lambaları Çalıştırabilen Balastlar ve Aydınlatma Armatürleri 92 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

93 Türkiye nin AB Eko-tasarım Direktifi ile uyumu için aşağıdaki ürünleri de kapsaması gerekmektedir: Elektrik giriş gücü 125 W ve 500 kw arası olan motorla çalışan fanlar Su pompaları Su ısıtıcıları Sıcak su depolama tankları Havalandırma ünitleri Küçük, orta ve büyük güç trafoları Kazan ve su ısıtıcılarına yönelik gereksinimler, Eko-tasarım direktifinin kapsamında Avrupa Birliği nde 26 Eylül 2015 tarihinden itibaren yürürlülüğe girmiştir. Bahsi geçen gereksinimler Komisyon Mevzuatı AB No. 813/2013, 2 Ağustos 2013 içinde belirtilmektedir. Direktif kapsamında kazanlar için asgari enerji sınıfının B olması gerekmektedir ve B sınıfın altında üretilen ekipmanların satışının önüne geçilecektir. A +++ A ++ A + A B C D Şekil 50.Kazan'ın tipine göre enerji verimliliği oranı Kaynak: Deloitte 2019 yılında uygulanabilir olacaktır. Jeotermal ısı pompaları, sudan suya ısı pompaları, gazlı ısı pompaları Havadan suya ısı pompaları, kojenarasyon modülleri Yoğuşmalı kazan Düşük sıcaklık kazan Birleşik ısıtıcılar için su ısıtma enerji verimliliği değerleri aşağıdaki değerlerin altına düşmemelidir: Türkiye Avrupa Enerji Etiketleme Çerçevesi Direktifini (92/75/ AET) ilk olarak 2001 yılında kabul etmiştir. Direktifin uygulanmasının ardından üretici ve/veya satıcılara ürünlerinin enerji tüketimleri hakkında bilgi verme zorunluluğu getirilmiştir. Mayıs 2007'de 5627 sayılı Enerji Verimliliği Kanunu nun yayınlanmasıyla, elektrik motorları, klima, elektrikli ev aletleri ve elektrik ampullerinin sınıflandırılması ve asgari verimlilik değerlerinin belirlenmesine ilişkin usul ve esaslar YEGM ve Sanayi ve Ticaret Bakanlığınca ortaklaşa hazırlanarak çıkarılacak bir yönetmelik içeriğinde düzenlenecek, asgari sınır değerleri karşılamayan cihazların satışına izin verilmeyecektir. Kanun yürürlüğe girdikten sonra, enerji verimliliği mevzuatını tamamlamak ve geliştirmek amacıyla bir dizi yönetmelik ve tebliğ hazırlanmıştır. Bundan başka, Enerji İle İlgili Ürünlerin Enerji Ve Diğer Kaynak Tüketimlerinin Etiketleme ve Standart Ürün Bilgileri Yoluyla Gösterilmesi Hakkında 2010/30/AB Sayılı Direktif enerji etiketlemesinin kapsamını genişletmektedir. Bu AB direktifi doğrultusunda Türkiye tebliğ için gereken şartları uygulamıştır. Yeniden Tasarıma ilişkin görüş ve öneriler Türkiye'deki standart ve etiketleme programının başlıca dezavantajı uyum denetimleri ve uygulama araçları konusunda yeterli insan ve finansman kaynağı bulunmamasıdır. Diğer bir sorun ise tüketicinin bilinçli olmamasıdır ve farkındalık eksikliği bu programların başarılı bir uygulamasının elde edilmesinin önünde önemli bir engeldir. Enerjiyi verimli kullanan ürünlerle ilgili tanıtımların hazırlanarak tüketicinin dikkatini cezbedecek şekilde yapılması gereklidir. Türkiye'de piyasa dönüşümünü temin etmek amacıyla enerjiyi verimli kullanan cihazların satışı arttırılmalı ve dolayısıyla eski ve verimsiz eşyaların enerjiyi verimli kullanan muadilleriyle değiştirilmesine hız verilmelidir; sonuçta elektrikli ev eşyası etiketleme ve standart programları farklı ülkelerde geniş bir grup ürünü kapsamaktadır. Ancak Türkiye'de sadece beş ürün bu programlar kapsamındadır. Tablo 25.Su ısıtma ekipmanları için minimum enerji verimliliği değerleri Kaynak: AB Komisyon Yönetmeliği No 813/2013 Yük profili 3XS XXS XS S M L XL XXL 3XL 4XL Su ısıtıcısı enerji verimliliği 22% 23% 26% 26% 30% 30% 30% 32% 32% 32% Türkiye'de mevcut durum ve yürütülen çalışmalar Enerjiyi Verimli Kullanan Ev Tipi Elektrikli Cihazların Piyasa Dönüşümü Projesi 2010 yılında Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (BSTB) ve Türkiye Beyaz Eşya Sanayicileri Derneği işbirliğiyle başlatılmıştır. Proje, vatandaşları Türkiye'deki enerjiyi verimli kullanan ev tipi elektrikli eşyaların kullanımı hakkında bilinçlendirmeyi, ilgili mevzuatı geliştirmeyi, piyasa dönüşümünü hızlandırmayı ve üreticileri enerji verimliliğine dikkat etmeye teşvik etmeyi amaçlamaktadır. 93 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

94 Adı Cihazlar için Asgari Enerji Performans Standartları Türü Düzenleyici No Kaynağı 5627 Sayılı Enerji Verimliliği Kanunu Durumu Uygulanıyor Hedef Kitleler Sorumlu taraflar Açıklama Elektrikli cihaz ve ekipmanlar Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Kanun elektrik motorları, elektrikli ev ve ofis cihazlarının beklemede / kapalı konumda enerji tüketimine ilişkin asgari enerji performans standartlarını belirlemektedir. Satılan bir ürünün enerjiyi verimli kullandığını göstermek üzere sertifikalar oluşturulmuştur. Bu sertifikalar özellikle odun, kömür ya da akaryakıt kullanan kazan ve sobalar için kullanılmıştır. Enerji İle İlgili Ürünlerin Enerji Ve Diğer Kaynak Tüketimlerinin Etiketleme ve Standart Ürün Bilgileri Yoluyla Gösterilmesi Hakkında 2010/30/EU Sayılı Direktif enerji etiketlemesinin kapsamını genişletmektedir. Bu AB direktifi doğrultusunda Türkiye tebliğ için gereken şartları uygulamaktadır Yatay önlemler: Kaynak Verimliliği Kaynak verimliliği ve hammadde hedefi kaynakları ve suyu verimli kullanan iklim değişikliklerine dayanıklı bir ekonomi ve toplum yaratmak, doğal kaynakların ve ekosistemlerin korunmasını ve sürdürülebilir yönetimini sağlamak ve ham maddelerin sürdürülebilir arzını ve kullanımını temin etmek suretiyle, gezegenin kaynakları ve ekosisteminin sürdürülebilir sınırları dâhilinde artan dünya nüfusunun ihtiyaçlarını karşılamaktır. Sinerjilerden faydalanılarak kazanç elde etme fırsatları Çevreyi ilgilendiren yenilikler çevre ve işletmeler için yarar sağlar Kirlilik yönetimi ve kontrolü, atık toplama ve arıtımı, yenilenebilir enerji ve geri kazanımı alanlarında faal çekirdek çevre işletmeleri yılda toplamda 340 milyar ABD$ üzerinde toplam ciroya sahip olup, yaklaşık 3,5 milyon kişiye iş sağlamakta ve %30-40'lar düzeyinde küresel pazar paylarına sahip olmaktadır. Bu sektör önümüzdeki on yılın ortalarında dört trilyon avro seviyesine ulaşması beklenen ve pek çok yeni, nitelikli ve çevreye duyarlı yeşil iş sahası açan bir küresel piyasada yıllık %8'i aşan oranlarda büyümektedir. Tüketici kaynak verimliliğini ödüllendirir Değişen tüketici talebi dünya çevre etiketli ürünler piyasasını desteklemektedir. Örneğin tüketicilerin bu yöndeki talebi ile sürdürülebilir balık işletmeleri yönetimi ve deniz biyo çeşitliliğinin korunması söz konusu sektörde 1.25 milyar ABD$'lık bir perakende satış rakam ile Nisan Mart 2009 arası dönemde %50'nin üzerinde büyüme gerçekleşmiştir. Daha çok geri kazanım ve daha az enerji ihtiyacı Cam geri kazanımı ham madde ve üretim süreci ihtiyacı enerji miktarında düşüş getirmektedir. Üretim sürecinde kullanılan kırık camın (geri kazanılmış cam) her %10'luk kısmı için üretici ham madde kullanarak sarf ettiği enerjiye kıyasla enerjiden %2-3 oranında tasarruf etmektedir (Cam Ambalaj Enstitüsü, 2010). Demirsiz metaller sektöründe (alüminyum) ikincil alüminyumun bir tonu primer alüminyum üretimi ihtiyacından (15 MWs / ton) önemli miktarda daha düşük enerjiye (0,7 MWs / ton) ihtiyaç duymakta, neticede CO2 emisyonları önemli miktarda azalmaktadır (primer alüminyum için alüminyumun tonu başına 8,6 tonluk değere karşılık 0,3 ton CO2). Ham maddelerin kullanımında sinerji Ormana dayalı sektörlerde kaynak verimliliğinin iyi bir örneği mevcuttur. Öncelikle odun üretim sürecinde bir hammadde olarak kullanılır ve daha sonra üretim artıkları biyokütleden yenilenebilir enerji üretiminde değerlendirilir. Bu sayede sektörün enerjiye olan bağımlılığı azalmakta ve aynı zamanda sektör ülkenin yenilenebilir enerji hedeflerine katkı sağlamaktadır. Bir bütün olarak, ormana dayalı sektörler bu şekilde AB'deki toplam biyokütle enerjisinin yaklaşık %30'unu üretmektedir. Selüloz sektöründe biyokütle enerjisi kullanılan birincil enerjinin yarısını karşılamaktadır. Daha az enerji talebi ve daha fazla sürdürülebilirlik Ürünlerin eko tasarımlarının geliştirilmesi hem enerji ve ham madde tüketim miktarlarını azaltması hem de ürünlerin sürdürülebilirlikleri ve geri kazanılabilirliklerini arttırması mümkündür. Mevcut durumun devamı senaryosuna kıyasla, 2020 itibarıyla halihazırda kabul edilmiş bulunan on bir çevre uyumlu tasarım yönetmeliği AB'nin 2007'deki elektrik tüketiminin %7-8'ine eşdeğer yıllık enerji tasarrufu sağlayacaktır. Sera gazı emisyonlarının azaltılması Çimento sektöründe, iki karbon dioksit kaynağından biri fosil yakıtların yakılmasıdır. Bu nedenle, üretim süreçlerindeki değişiklikler enerji verimliliğini arttırabilir ve CO2 emisyonlarını azaltabilir. Ukrayna'da bir şirketin üretim süreçlerini daha düşük verimli olan ıslak süreçlerden modern klinker üretim hattına dönüştürmek üzere yaptığı önemli miktarda yatırım ile CO2 emisyonlarını yılda 0,7 milyon ton azaltması bir örnek olarak verilebilir. Öte yandan AB'de tesislerin büyük çoğunluğu halen kuru fırın kullanmakta olduğundan bu tip verimlilik kazançları elde etme fırsatı çok azdır. 94 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

95 Önlemler Tüketici danışma hizmetleri kaynakları verimli kullanan üreticiler için dışarıdan ödüller oluşturmakta fakat üreticilere bu fırsatlardan faydalanma konusunda fiilen yardımcı olmamaktadır. Dolayısıyla, uygulama 'Ödül / Ceza' kategorisinde değerlendirilmektedir. Norm ve standartlar sayısız amaçlara ulaşmak için uygulanır: Toksik maddelerin kullanımını azaltmak ve eko-sistemlerin korunması, kaynak ve enerji verimliliğinin artırılması, emisyon ve atık azaltılması. Bundan başka, kaynak verimliliği artışı için faydalı kabul edilen bazı teknolojilerin uygulanmasını artırmayı hedeflerler. Norm ve standartlar aynı zamanda kirlilikle ilişkili maliyet ve sorumlulukları devlet tarafından faaliyetlerinin topluma zarar veren boyutlarıyla ilgilenmekten bizzat sorumlu tutulan kirletene yüklemeyi esas alan bir politika yaklaşımı olan 'kirleten öder prensibinin' uygulanmasında da kullanılabilir. Atık Elektrikli ve Elektronik Teçhizatlara İlişkin Avrupa Direktifi, Atık Elektrikli ve Elektronik Teçhizatlar (AEET) Direktifi üreticilerin sadece geri kazanım ve bertaraf işlemlerini finanse etme sorumluluğunu arttırmakla kalmayıp aynı zamanda elektrikli ve elektronik teçhizatın yaşam döngüsü etkilerini azaltmaya yönelik teşvikler de vermeyi amaçlayan kapsayıcı bir stratejinin cüzünü oluşturmaktadır. Çevre Sorumluluğu çevre hasarına yol açana, yol açtığı hasarı tazmin etmeye sevk eder ve "kirleten öder" prensibinin uygulamasının bir şeklidir. Çevre sorumluluğu tesis edilmesinin ardındaki amaç iki türlüdür. İlk olarak sorumluluk sakatlık ya da hasardan mustarip tarafların tazmin edilmesine hizmet eder, ki taraflar hem bireyleri hem de makro ölçekte 'toplumu' kapsayabilir. İkinci olarak, sorumluluk verilen hasara karşılık bir bedel teşkil ettiğinden, kirletmeme davranışına ve kurumsal çevre risklerinin azaltılmasına yönelik doğrudan bir teşvik verir. AB Çevre Sorumluluğu Direktifi, 2007 tarihinde yürürlüğe girmiş olup, bu tarih itibarıyla AB Üye devletlerinin tamamı 2000 doğal alanda biyoçeşitliliğe verilen hasar dâhil çevresel hasarlara ilişkin sorumluluk tanımlayan mevzuatı kabul etmiştir. Direktifin hukuki dayanağı kirleten öder prensibidir ve bu çevre giderlerini Avrupa genelinde üretim giderlerine ve mal ve hizmet fiyatlarına entegre etmeye yönelik bir adımdır. Çevre Kontrol ve Uygulaması şirket ve projeleri çevre yönetmelik, kanun ve standartlarına uyum sağlayıp sağlamadıklarını tespit maksadıyla tetkik amaçlı kamu sektörü faaliyetlerini kapsar. Aynı zamanda yetkili mercilerin proje ve faaliyetlere izin verme amaçlı faaliyet ya da hizmetlerini de kapsar. Buna ek olarak "kirletici" veya çevresel etkiye sebep olan taraf çevresel etkileri izleme amaçlı öz denetim mekanizmaları uygulayabilir. Bu önlem şunları içermektedir: Yetkili mercilerce izin verilmesi çevresel etki değerlendirmelerinin yapılması ihtiyacını da beraberinde getirmektedir. İzin süreçlerinin amacı proje veya şirketlerin faaliyetlerinin standart bir kriter seti uygulayan tarafsız bir kurumca değerlendirilmesi neticesinde kabul veya reddedilmesidir. Çevresel etki değerlendirmeleri yetkili mercilerce yapılan tetkik ve denetimlere ilişkin ek ihtiyaçlar hakkında önemli bilgiler verebilir ve ayrıca çevresel etkilerin değerlendirilmesi için referans bilgiler sağlayabilir. Yetkili mercilerce görevlendirilen müfettişler tarafından şirketlerin teftişi: çevre yönetmeliğine, kanunlarına ve standartlarına uyum ve çevre izinlerine riayet edilmesi beklenmektedir. Sürmekte olan faaliyetlerin yol açtığı emisyon ve çevresel etkiler (örneğin atık su, hava, atık üretimi ya da sağlık ve güvenlik sorunları) açısından yetkili mercilerce kontrol edilmelidir. Özel sektör tarafından verilen bilgilerin kontrolü ya da denetimi. Çevresel etkilere ilişkin parametrelerin denetlenmesi ve kontrolü ile bu nevi bilgilerin kabul ya da reddedilmesine müsaade edilmesi ihtisas düzeyinde bilgi gerektirir. Şirketlerin çevre öz denetimleri (gönüllü anlaşmalar) EMAS ya da ISO gibi çevre yönetimi sistemleri aracılığıyla raporlama suretiyle karşılanabilir. Çevre Vergileri, olumlu çevresel ve gelir artırıcı etkilere sahip vergilerdir. İşletmelerden, tüketicilerden ya da herhangi başka kuruluşlardan tahsil edilebilirler. Belediye Düzeyinde Temiz Üretim Karşılığı Ticaret Vergi İndirimleri İngiltere Birleşik Krallığı Düzenli Depolama Vergisi buna örnek verilebilir: Yeniden kullanım ve geri kazanımı teşvik ederek ve daha sürdürülebilir atık yönetimi yol ve yöntemlerine ilişkin araştırmaya fon sağlamak üzere, Krallık dâhilinde düzenli depolama sahalarına atılan atıkların miktarını azaltmaktadır. 95 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

96 Harçlar ve Kullanıcı Ücretleri, kamu makamları verilen hizmetler karşılığında ya da gelir özel bir amaca (ör. temizleme ya da azaltma önlemlerinin finansmanı gibi) yönelik kullanıldığında, harç ve kullanım ücretleri tarh eder (ör. atık su ya da çöp bertarafı) ve özel tüketicilerin yanı sıra işletmelerden de tahsil edilirler. Kullanıcı ücretlerinin ödenmesi bireysel fayda prensibine ve belirli bir birey ya da firma tarafından ödenen tutar ile elde edilen fayda arasında ilişki kurma girişimlerine bağlıdır. Sertifika Ticareti bir bölge dâhilinde çevreye yapılacak azami emisyon miktarlarını ve belge sahiplerine önceden belirlenen bir tavan sınır değerine kadar kirletici yayma veya çevresel malzeme kullanma izni veren sertifika ya da ruhsat azami sayısını belirler. Firmalar yalnızca ellerinde bulunan belgelerin izin verdiği kadar kirletici yayabilir ve belgeler firmalar arasında serbestçe alınıp satılabilir. (Avrupa Birliği Sera Gazı Emisyon Ticaret Planı gibi) Çevre Finansmanı, finansal kurumlar ya da bağımsız fonlar aracılığıyla çevresel açıdan faydalı önlemleri teşvik etmekte kullanılır. Çevre açısından faydalı önlemlerin tamamen ya da kısmen finansmanı amacıyla hakim piyasanın sunduklarından daha uygun şartlarda krediler ve/veya hibeler sağlanır. Çevre finansmanının başlıca amaçları fiili çevre kirliliğinin doğrudan azaltımına ya ad temiz ve kaynakları verimli kullanan teknolojilerin uygulanmasına yatırımları teşvik etmek, çevresel yatırımlar hakkında bilgi yaymak ve temiz süreçlerin ve boru ucu kirlilik azaltma teknolojilerinin uygulanmasını teşvik etmek, gereken hâllerde ülkelere çevre politika derlemelerini çevre finansmanının hayata geçirilmesi konusunda yardım etmek ve böylece artan çevre hedeflerinin sürdürülmesini desteklemek olarak sayılabilir. KfW - Tercihli Kredi Şartlarına Sahip Çevre Programı Promosyonu örneği: Almanya'daki ve komşu bölgelerdeki çevresel durumun, Alman Firmalarının yurt dışındaki çevre performanslarının yanı sıra iyileştirilmesi. Kamuda Yeşil Satın Alım; kamu sektörü tarafından yapılan mal veya hizmet edinimlerinin çevre unsurlarını dikkate alması anlamına gelmektedir. Eğer çok sayıda yetkili merci yeşil satın alma uygulamalarını benimseyecek olursa, bunun çevre üzerinde ciddi ölçekte olumlu etkisi olacaktır. Yeşil satın alma standartları içlerinde bulundukları coğrafi sınırların ötesinde tüm pazar için genel bir standart haline gelebilir ki, Ofis Elektronik Eşyalarına İlişkin ABD Enerji Etiketi buna örnektir. (İngiltere Atık ve Kaynak Eylem Programı veya UNEP Sürdürülebilir Satın Alma Programı gibi ) Sübvansiyonlar. Kaynak verimliliği yüksek üretim ve hizmetlerini tanıtmak konusunda hane halklarına veya özel işletmelere finansal destek sağlanabilir. Finansal yardımlar finansal hibeler ya da krediler gibi dolaysız sübvansiyonlar olmak üzere iki ana kategoride düşünülebilir. Bunlar, işletmelerin veya hane halklarının katlandığı maliyetleri kısmen karşılayarak kaynağı verimli kullanan teknolojilere yatırımların önünü açabilmektedir. Dolaylı sübvansiyonlar farklılaşan vergi oranları ya da vergi muafiyetleri şeklinde ve elektrik ya da su gibi malların ve hizmetlerin gerçek fiyatlarının altında temin edilmesi şeklinde uygulanır. Dolaylı sübvansiyonlar kaynağı verimli kullanan cihazların, eşya ve hizmetlerin rekabet güçlerini artırmak ve ticarileştirilmelerini geliştirmek amacıyla fiyatlarını azaltmada kullanılır. (Güneş Enerjili Sistemlerinin Geliştirilmesi gibi) Araştırma ve Geliştirme. Kamu kurumları, üniversiteler, araştırma enstitüleri, özel şirketler ve sivil toplum inisiyatifiyle kurulmuş araştırma kurum ve birimlerince yürütülen temel araştırma, ileri araştırma ve deneysel geliştirme faaliyetlerini kapsar, çoğu kez yeni teknolojilerin ve örgütsel yeniliklerin geliştirilmesi ve uygulanmasının ilk aşamasını oluşturur. EğitimveÖğretim.Eğitimveöğretimprogramlarıvasıtasıyla kaynak verimliliği alanında kapasite oluşturulmasını hedefler. Tüm yaklaşımlar eğitim katılımcılarının kendi disiplinleri perspektifinden ve kendi kademelerinden çevre sorunlarını ele alma kabiliyetlerinin olmasını temin etmek zorundadır. Teknoloji Transferi, bizatihi teknolojilerin edinilme süreci olmanın yanı sıra, yabancı taraflardan alınıp uygulanmaları için gereken bilgi ve becerilerin iktisap sürecidir. (UNEP- DTIE Uluslararası Çevresel Teknoloji Merkezi (IETC) gibi.) Gönüllü Anlaşmalar, firmaları kendi kaynak verimliliklerini ve çevre konulu faaliyet ve performanslarını mevcut çevre mevzuatı ve yönetmeliklerinin ötesinde arttırmaya yöneltmeyi amaçlar. Temel olarak, gönüllü anlaşmalar iki boyut içermektedir: Ticarî işletmeler ve/veya sektör gönüllü olarak katılır, Kamu makamları ile işletmeler / sektör arasında bir etkileşim bulunur 96 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

97 Eko-Etiketleme, tüketiciyi, satın alma memurlarını veya perakende satış birimleri gibi diğer paydaşları bilgilendirmek amacıyla belli bir mal ya da hizmetin çevre performansına ilişkin bilgi veren bir tür etikettir. (Avrupa Birliği Enerji Etiketi) Bilgi Merkezleri kavramı faal olarak tanıtmak amacıyla kaynak verimliliği ve bağlantılı konularda bilgi verir. Bu merkezlerin başlıca hedef kitlesi genellikle en son ve yeni bilgilere erişme imkânı ve piyasadaki her teknolojik gelişmeyle bilgilerini güncel tutma kapasitesi olmayan özel şirketlerdir ve KOBİ'leri kapsar. Bilgi merkezleri bu nedenle teşebbüslerin teknolojik yetkinliğini arttırmada ve kaynak verimliliğine ilişkin güncel, müşteri odaklı bilgi vermede önemli bir rol oynar. Hizmetlerde bilgi ve iletişim teknolojilerinden faydalanma, örneğin merkezi ve mahalli idare kamu hizmetlerini yenilikçi teknolojilerin kullanımı yoluyla dönüştürebilir. Bu hizmetler karbon etkisini azaltacak ve yeşil gündemi faal olarak destekleyecek şekillerde planlanmalı ve sunulmalıdır. Kamu hizmetleri ve iletişimlerinin çevrim içi hale getirilmesi maliyet etkin hizmeti, evrak taşıma, işleme ve saklama maliyetlerinin azaltılmasını güvence altına almanın yanı sıra, vatandaşlar ve kuruluşlar açısından ulaştırma ve seyahat masraflarını da aşağı çekecektir. Bireyler artık kendi belediye vergilerini çevrim içi ödeyebilmekte, kırtasiye yükünden, seyahat ve posta tebligat masraflarından tamamen kurtulmakta, otobüs ve tren kalkış tarifeleri gibi mahalli bilgilere bilgilendirme metinleri ve bilgilendirme haritaları vasıtasıyla ulaşabilmektedir. Hastane ve hekimlerin ameliyat atamaları artık internet üzerinden yapılabilmektedir, Defter ve kitapların yerini farklı kademe öğretim yapıları içerisinde bilgi teknolojilerine bırakması mümkündür. Bu tür önlemler İngiltere gibi Avrupa ülkelerinde (Yeşillendiren Hükümet: bilgi ve iletişim teknolojileri stratejileri kapsamında), başarılı sonuçlarla hayata geçirilmiş olmakla birlikte, belki Türkiye'de benzer hedeflerin elde edilmesi için sadece kamu sektöründe değil fakat daha ziyade yatay bir kademede tedrici uygulama yapılmasına gerek olacaktır İzleme, Doğrulama ve Kontrol Politika önlemlerinin gerçek enerji tasarrufları sağlaması ancak sağlıklı bir izleme, doğrulama, kontrol ve uyum mekanizması ile mümkündür. Sağlıklı bir izleme, doğrulama, kontrol ve uyum mekanizması yükümlü, katılımcı ya da görevli tarafların fiziksel kurulumlarını, uygulanan önlemlerin niteliğine ilişkin program esasları çerçevesinde yaptıklarının, planlanan önlemlerin fiilen uygulandığının ve bu önlemlerin beklenen enerji tasarruflarını sağladığının güvencesini verir. Enerji Verimliliği Direktifi, izleme, doğrulama, kontrol ve uyum mekanizmasına ilişkin önemli hükümler içermektedir: Tablo 26.Enerji Verimliliği Direktifi Madde 7 (6) Madde 7 6. Yükümlü taraflarca hayata geçirilen enerji verimliliği arttırma önlemlerinin ez azından istatistiksel açıdan anlamlı bir bölümü ve temsil edici bir örneğinin doğrulanmasında kullanılacak ölçüm, kontrol ve doğrulama sistemleri hayata geçirecektir. Bu ölçüm, kontrol ve doğrulama yükümlü taraflardan bağımsız olarak yapılacaktır. Mevcut durumda 5627 sayılı Enerji Verimliliği Kanununun 7. Maddesine göre endüstriyel işletmeler ve enerji yöneticisi çalıştırmakla yükümlü olan bina sahipleri, kamu kesiminde enerji yöneticisi çalıştırmakla yükümlü olan kurum ve kuruluşlar, formatı YEGM tarafından belirlenen enerji tüketim bilgilerini ve kendi tespitlerini içeren raporları her yıl Mart ayı sonuna kadar YEGM ye teslim etmekle yükümlüdürler. Bunu dışında ülke genelinde enerji verimliliğinin kayıt edilmesine yönelik ulusal bir veri envanteri bulunmamaktadır. UEVEP kapsamında bu konuya ilişkin Enerji Tasarruflarının Kontrolü ve İzlenmesi başlığı altında bir önlem önerilmektedir. Öte yandan, Enerji Verimliliği Direktifi direktifi 24. Maddesinde ilerleme raporlaması ve Ulusal Enerji Verimliliği bildirim yükümlülüğü tanımlamaktadır. Bu şekilde Türkiye 2015'ten itibaren her yıl ulusal enerji verimliliği hedeflerine yönelik olarak kaydedilen ilerlemeye ilişkin bir rapor verecek ve her üç yılda bir Ulusal Enerji Verimliliği Eylem planlarını paylaşacaktır. 97 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

98 Önerilen izleme ve doğrulama programı izleyen bölümde tanıtılmaktadır. Adı Enerji Tasarruflarının Kontrolü ve İzlenmesi (ve EnVER portal kullanımının güçlendirilmesi) Türü Düzenleyici No Kaynağı Türkiye 1. UEVEP Durumu Uygulanması önerilmektedir Hedef Kitleler Sorumlu taraflar Ülke genelinde Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı UEVEP enerji tasarrufu hedeflerinin tutturulmasına ilişkin çerçeveyi belirlemekte ve bu hedefler enerji verimliliği önlemleri aracılığıyla gerçekleştirilmektedir. Proje (örneğin bir EVD projesi) düzeyinde, Uluslararası Performans Ölçüm ve Doğrulama Protokolü kullanımı yoluyla enerji tasarruflarının doğrulanması alanında geniş bir deneyim bulunmaktadır. Enerji Verimliliği Direktifi tasarrufun değerlendirilmesine esas iki farklı ve tamamlayıcı metodolojiye odaklanmaktadır: aşağıdan yukarıya ve yukarıdan aşağıya yaklaşımları. Aşağıdan yukarıya yaklaşımı Uluslararası Performans Ölçüm ve Doğrulama Protokolü esaslarını temel alır ve her bir bireysel uygulamaya ait enerji tasarruflarının değerlendirilmesinden oluşur: Açıklama AYY metodolojileri münferit programa odaklanma eğilimindedir, bu nedenle aynı ürün ya da sektör üzerinde etkili farklı politikalardaki çakışmaları yönetmek önemli bir sorun teşkil eder. YAY yöntemleri sadece sektörü / ekipmanı kapsayan tüm politikaları içerme eğilimi göstermez fakat aynı zamanda müstakil (ör. belirli politikalarla tetiklenmemiş teknolojik gelişmeler) ve yapısal (ör. enerji yoğun sektörün ülke dışına taşınması gibi, faaliyette meydana gelen değişiklikler) etkileri de kapsama eğilimindedir. UEVEP'in kontrolü ve yürütülmesinin temel amacı bu hesaplama modellerini uyumlu hale getirmektir. EnVER gibi halen kullanılmakta olan uygun veritabanlarının geliştirilmesi önerilmektedir. Bu şekilde etkin bir bilgi akışı sağlanabilir, güvenilir projeksiyonlar üretilebilir, eğitim ortamı sağlanabilir ve enerji verimliliği çalışmalarının etkinliği, yaygınlığı artırılabilir. Eylül 2014 itibariyle, EnVER portalından endüstriyel kuruluşun ve binanın enerji tüketimiyle ilgili veri toplanmıştır. Yukarıdan aşağı hesaplama modeli ile konut, hizmetler, ulaşım ve sektöre yönelik enerji verimliliği göstergelerinin belirlenmesi, (bu tip gösterge tercihli, alternatif ve minimal olacaktır.) Elde edilen enerji tasarrufları: 2015 ile raporlama yılı arasında ilgili enerji verimliliği göstergesinde meydana gelen değişimin faaliyet göstergesi ile çarpımıdır. Hesap Yöntemi Enerji verimliliği göstergelerinin, ulaşım tüketim verilerinin mevcudiyeti ve niteliğinin seçilmesi, hesaplama araçları ve sürece dâhil olacak Kurumların belirlenmesi gereklidir. Elde edilen enerji tasarruflarının %20'sini kanıtlamak amacıyla uyumlu hale getirilmiş aşağıdan yukarıya hesap modeli ile enerji tüketimi "öncesi" ve "sonrasında" meydana gelen değişim miktarları esas alınarak belirlenen enerji tasarruflarında, referans değerlerin, stok ortalama enerji tüketiminin, piyasa ortalama enerji tüketiminin ve diğer kilit parametrelerin belirlenmesi gereklidir. 98 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

99 Adı Zaman Planı Enerji Tasarruflarının Kontrolü ve İzlenmesi ( ve EnVER portal kullanımının güçlendirilmesi) Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı mahalli ve bölgesel enerji kurumlarından yukarıdaki anahtar performans göstergelerinin hesaplaması için girdiler alacak merkezi organ ve arka ofis koordinatörü görevi yapacak ve kontrol ve izleme görevlerini üstlenecektir. Bu önleme ilişkin eylem planı şu şekilde olabilir: Bu çerçevenin ayrıntılı tasarımı: 2017 İdarî prosedürlerin uygulanması: 2017 Model 2017 ikinci yarısında uygulanabilir Önemli Aşamalar Enerji tasarrufunun Kontrolü ve İzlenmesi Bu çerçevenin detaylı tasarımı Çalışma prosedürlerinin uygulanması Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı nın: Kontrol ve doğrulama Enerji verimliliği faaliyetlerinin etkin kontrolü ve izlenmesine yönelik metodolojiyi belirlemesi, Resmî istatistiksel bilgilere dayalı olarak Türkiye'de enerji verimliliğine ilişkin bilgiler toplaması, Enerji performansı ve enerji politikası hedeflerinin ikamesi hakkında doğru bilgiler vermesi önerilmektedir. Öte yandan, Enerji Verimliliği Direktifi direktifi 24. Maddesinde ilerleme raporlaması ve Ulusal Enerji Verimliliği bildirim yükümlülüğü belirlemektedir. Bu şekilde Türkiye 2015'ten itibaren her yıl ulusal enerji verimliliği hedeflerine doğru kaydedilen ilerlemeye ilişkin bir rapor verecek ve her üç yılda bir Ulusal Enerji Verimliliği Eylem planları gönderilecektir. Tablo 27. Enerji Verimliliği Direktifi Madde 24 Madde 'ten başlayarak her yılın Nisan Ayının 30. günü itibariyle Üye Devletler Ek XIV Kısım 1 hükümleri çerçevesinde ulusal enerji verimliliği hedefleri kapsamında kaydedilen ilerlemeyle ilgili rapor verecektir. Bu rapor Üye Devletlerin ve Birliğin ekonomik politikalarına ilişkin geniş yönergeler hakkında 13 Temmuz 2010 tarih 2010/410/AB Sayılı Konsey Tavsiyesinde değinilen Ulusal Reform Programlarına cüz teşkil edebilir Nisan 2014 itibarıyla ve bu tarihten itibaren her üç yılda bir Üye Devletler Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planlarını paylaşacaktır. Bu Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planları Madde 3(1)'de belirtilen ulusal enerji verimliliği hedeflerinin gerçekleştirilmesi amacıyla önemli enerji verimliliği artırma önlemlerini ve beklenen ve/veya gerçekleşen enerji tasarruflarını, enerjinin arzı, iletimi ve dağıtımında sağlananların yanı sıra enerjinin son kullanımında sağlananlar da dâhil olmak kaydıyla kapsayacaktır. Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planları, öngörülen birincil enerji tüketim seviyelerinin yanı sıra 2020'de beklenen toplam birincil enerji tüketimiyle ilgili güncellenmiş tahminler de içerecektir. 99 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

100 Enerji Verimliliği Açısından Kurumsal Çerçeve Son yıllarda Türkiye, enerji verimliliği uygulamalarını destekleyecek programlar geliştirip, kurumsal altyapıyı oluşturarak güçlü bir politika ve hukuki çerçeve oluşturma yolunda önemli ilerlemeler kaydetmiştir. Kurumsal olarak, Elektrik İşleri İdaresi Genel Müdürlüğü (EİE) 1981'de Enerji Verimliliği politikalarının oluşturulması, yürütülmesi ve tanıtımı ile yetkilendirilmiş olup, 2007 yılında Enerji Verimliliği Kanunu uyarınca muhtelif Enerji Verimliliği politika, programları ile diğer faaliyetleri koordine etmek amacıyla Enerji Verimliliği Koordinasyon Kurulu (EVKK) kurulmuştur. EİE Kasım 2011'de Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğüne (YEGM) dönüştürülmüş ve Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı bünyesine dâhil edilmiştir 33. Şekil 51.Türkiye nin Enerji Verimliliği Kurumsal Evrimi Enerji verimliliği ilkelerinin, programlarının ve diğer çalışmaların koordinasyonu Enerji verimliliği ilkelerin oluşturulması Enerji Verimliliği Koordinasyon Kurulu (EVKK) Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (ETKB) Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü (EIE) Enerji Verimliliği Kanunu Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü (YEGM) Enerji Verimliliği Strateji Belgesi ve Diğer Ulusal Plan veya Stratejiler Enerji Verimliliği Strateji Belgesinde Türkiye'nin politika çerçevesinde EV'nin mevcut durumunu iyileştirmek amacıyla kurumsal kapasite ve işbirliğinin hayata geçirilmesinden söz edilmesi dikkat çekicidir. Tablo 28.Kurumsal Kapasitelerin Güçlendirilmesi Hedefiyle Enerji Verimliliği Stratejisi Belgesi Enerji Verimliliği Stratejisi Belgesi Stratejik Amaç SA-07 Kurumsal kapasitelerin ve işbirliğinin güçlendirilmesi; en son ve çağdaş teknoloji kullanımının artırılması ve bilinçlendirme faaliyetleri ile kamu finans kurumları hariç finansman destek mekanizmalarının geliştirilmesi. Stratejik Hedef SA-07/SH-01 Kurumsal yapı, kapasite ve uygulayıcı kuruluşların karşılıklı işbirliği 2012 sonuna dek güçlendirilmelidir. Faaliyet SA-07/SH-01/E-01 Kurumsal yapıların güçlendirilmesi. SA-07/SH-01/E-02 İşbirliklerinin güçlendirilmesi. SA-07/SH-01/E-03 Binalarda Enerji Performansı Mevzuatına aykırı binalara lisans verilmemesi ve binalarda "Enerji Kimlik Belgesi" uygulaması için ilgili mercilerde ve özel sektörde gerekli kapasitelerin oluşturulması. SA-07/SH-01/E-04 Enerji verimliliği ve yenilenebilir enerji kaynakları alanlarında; Türkiye'deki gelişimin önceki yıllar ve diğer ülkeler ile kıyaslanabileceği performans göstergeleri ile birlikte gelecek öngörülerinin üretilmesine ve entegre kaynak planlamalarının yapılmasına imkan sağlayacak kapasitenin oluşturulması. 100 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

101 Enerji Verimliliği Strateji Belgesi SA-07, Enerji Verimliliği kurumsal yapısının idarî ve kurumsal açıdan güçlendirilmesine olan ihtiyaç vurgulanmakta, ilaveten Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (ETKB) ile diğer ilgili bakanlıklar arası ortak faaliyetleri de içerecek şekilde işbirliği protokollerine, yerel merciler arası haberleşme ağına, ETKB, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) ve Verimlilik Genel Müdürlüğü (VGM) arasında enerji etütleri, eğitimleri ve endüstride özendirici yarışmalara odaklı prosedürler belirlenmesi, yürütülmesi ve bilgilendirme yapılmasına olan ihtiyaç yansıtılmaktadır. Söz konusu stratejik amaç binalara ruhsat verilmesi için gerekli yetkinliklerin oluşturulması amacıyla özel sektörle ilgili iyileştirme ihtiyacını dile getirmekte, binalar kapsamında faaliyet gösterecek Enerji Verimliliği Danışmanlık Şirketlerinin sayısının arttırılmasında yetkilendirme sürecinin yeniden düzenleneceğini ve inşaat kontrollük hizmetleri veren şirketlerin ve yerel makamların personeline yönelik eğitim programları yapılacağını ifade etmektedir. Etkin bir Enerji Verimliliği yönetimi için yeni bir kurumsal yapı ile enerji verimliliği ve yenilenebilir enerji kaynakları alanlarında entegre kaynak planlaması yapılmaya başlanması, Türkiye'deki gelişimi geçmiş yıllar ve diğer ülkelerle karşılaştırmaya imkan veren performans göstergeleri ile geleceğe yönelik hazırlıklar yapılmasına yönelik kapasitenin sağlanması gerekmektedir. Türkiye'de mevcut durum ve yürütülen çalışmalar Mevcut durumda enerji verimliliği faaliyetleri Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı nın, özellikle YEGM'nin yetki alanındadır. YEGM hem Enerji Verimliliği hem de Yenilenebilir Enerjiye odaklı olarak faaliyet göstermektedir. Bir diğer ifadeyle, sadece enerji verimliliğine odaklı bir yapı bulunmamakta olup bunun çeşitli dezavantajları söz konusu olabilmektedir. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ilk olarak 1963 yılında Cumhurbaşkanlığı onayı ile kurulmuş ve 1985 yılında çıkarılan 3154 Sayılı Kanunla son şeklini almıştır. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığının kuruluş amacı "enerji ve tabii kaynaklarla ilgili hedef ve politikaların, ülkenin savunması, güvenliği ve refahı, milli ekonominin gelişmesi ve güçlenmesi doğrultusunda tespitine yardımcı olmak; enerji ve tabii kaynakların bu hedef ve politikalara uygun olarak araştırılmasını, geliştirilmesini, üretilmesini ve tüketilmesini sağlamaktır" 34. Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü (YEGM) Elektrik İşleri Etüt İdaresi (EİE) Genel Müdürlüğü, Kasım 2011 de ETKB bünyesinde Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü ne dönüştürülmüştür. Kurum yenilenebilir enerji ve enerji verimliliğine ilişkin konulardan sorumludur. Şekil 52. YEGM organizasyon Şeması. Kaynak: YEGM, Genel Müdür Genel Müdür Yardımcısı Genel Müdür Yardımcısı Genel Müdür Yardımcısı Yenilenebilir Enerji Kaynakları Daire Başkanı Proje Dairesi Başkanı Yeni Teknolojiler ve Destek Dairesi Başkanı Enerji Verimliliği Daire Başkanı Destek Hizmetleri Daire Başkanı Şube Müdürü (İdari) 101 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

102 Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı - İklim Değişikliği ve Enerji Verimliliği Dairesi Enerji Verimliliği Kanunu ayrıca Sanayi ve Ticaret Bakanlığına endüstriyel sektör ve imalatla ilgili sorumluluklar vermekte, bugün Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı enerji verimliliğine atıfta bulunmakla birlikte politika unsurları içermeyen sektörel strateji belgeleri hazırlamaktadır. Bu Bakanlık bünyesinde endüstri politikasının çevre, enerji verimlilği ve iklim değişikliği üzerindeki etkilerinden Sanayi Genel Müdürlüğüne (SGM) bağlı Çevre, İklim Değişikliği ve Enerji Verimliliği Dairesi sorumludur. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (ÇŞB) - Enerji Verimliliği Dairesi Başkanlığı Enerji Verimliliği Kanunu ve Binalarda Enerji Performansı Yönetmeliğin yaynınlandığı dönemki adıyla Bayındırlık ve İskân Bakanlığı;, günümüzdeki adıyla Çevre ve Şehircilik Bakanlığına (ÇŞB) belli sorumluluklar verilmiştir. Yeniden Tasarım için Öneri ve Görüşler Enerji Verimliliği hakkında mevcut yönetmelik temelini Enerji Verimliliği Kanunundan almaktadır. Bir yandan bu kanun ve müteakip yönetmeliği açıkça ifade edilmiş görevler, roller ve sorumluluklar, hedefler ve uygulama mekanizma ve belgeleri ile birlikte ana sektörü kapsamakla birlikte, diğer yandan Enerji Verimliliği Kanununda belli bakanlık birimlerine ve kurumlarına verilen sorumluluğun revize edilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Türkiye sağlıklı bir politika altyapısı kurmak ve enerji verimliliğini destekleyici bir dizi program ve kurum oluşturmakta başarılı olmakla birlikte, bugün itibarıyla ulusal enerji verimliliği programını bir sonraki olgunluk ve sofistikasyon düzeyine çıkartmaya yardımcı olacak geliştirmeler yapılmasına ihtiyaç vardır. Kurumsal düzenlemelere ilişkin bazı ana esaslar görünür ve bağımsız bir enerji verimliliği kurumunun hayata geçirilmesini kapsamaktadır. 102 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

103 Önerilen araçlar / önlemler Adı Kurumsal ve İdari Yapının Kurulması Türü Kurumsal No Kaynağı Türkiye 1. UEVEP Durumu Uygulanması önerilmektedir Hedef Kitleler Sorumlu Taraflar Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Halihazırda enerji verimliliğinden sorumlu ana kurum YEGM olup YEGM'nin bu alandaki kabiliyetinin arttırılması ve güçlendirilmesi gerekmektedir. YEGM in bir enerji verimliliği ajansı şapkasıyla şu görevleri yerine getirmesine ihtiyaç vardır: Açıklama Zaman Planı Genel idarî ve koordinasyon: bütçe ve sözleşmelerin yönetimi, veri tabanları ve bilgi sistemlerinin tutulması, raporlama. Program geliştirme, planlama ve bütçeleme: piyasa analizi hazırlama, piyasa engellerinin / açıklarının belirlenmesi, program strateji ve hedeflerinin oluşturulması, kamusal planlama süreçlerine olanak verilmesi ve program tasarıları, plan ve bütçeler hazırlama. Program idaresi ve yönetimi: ayrıntılı program planları hazırlama, uygulayıcı ortak ve yükleniciler istihdam / tedarik etme, kalite ölçütleri ve izleme planları geliştirme, bütçe ve sözleşmelerin idaresi. Program çıktısı ve uygulama: programları pazarlama, bilgi verme, başlıca program faaliyetlerinin lansmanı ve uygulanması, ölçüm ve doğrulama planlarının oluşturulması. Program değerleme ve değerlendirme: Programların etkilerini, maliyet-etkinliklerini kıymetlendirme, program verimliliğini değerlendirme, programı sürdürmek, yeniden planlamak ve yeniden lanse etmek için tavsiyeler geliştirme. Mevzuat çerçevesinin 2016'da belirlenmesi önerilmektedir Yatay Önlemlerin Finansmanı (Enerji Verimliliği Direktifi Madde 20) Bu bölümde, ülke çapında yürütülecek finansal önlemler, söz konusu önlemlerin kapsamları veya geçerli olacakları bazı sektörlerden bahsedilmektedir. Sektöre özgü finansman önlemleri ilgili bölümlerde ayrıca sunulacaktır. Enerji Verimliliği Strateji Belgesi ve Diğer Ulusal Plan veya Stratejiler Türkiye kurumsal yapıların, kapasitelerin ve işbirliklerinin güçlendirilmesi ve finansal mekanizmaların oluşturulması doğrultusunda çalışmalar yapmaktadır. Konuya ilişkin maddeler Enerji Verimliliği Strateji Belgesi nin aşağıdaki özet tablosunda sunulmuştur. Tablo 29.UEVEP ile Enerji Verimliliği Stratejisi Belgesi arasındaki yatay önlemlerin finansmanıyla ilgili ilişkili. Kaynak: Deloitte Enerji Verimliliği Direktifi / UEVEP Enerji Verimliliği Strateji Belgesi Yatay önlemlerin finansmanı (Enerji Verimliliği Direktifi madde 20) SA-07 Kurumsal yapıları, kapasiteleri ve işbirliklerini güçlendirmek, ileri teknoloji kullanımını ve bilinçlendirme etkinliklerini artırmak ve kamu dışında finansman destek mekanizmaları oluşturmak. SA-07/SH-05 Enerji verimliliği ve yenilenebilir enerji kaynakları ile ilgili uygulamalar için kamu dışında sürdürülebilir finansman ortamları bağlamında, Türkiye'de karbon ticareti ve karbon borsası alt yapısını geliştirme çalışmaları belgenin yayım tarihinden itibaren on sekiz (18) ay içerisinde tamamlanacaktır. SA-07/SH-05/E-01 Eylemin Konusu: İlgili paydaşların katıldığı seri çalıştaylar ile karbon borsası oluşturulmasına yönelik bir yol haritası çıkarılması veya strateji belgesi hazırlanması. 103 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

104 Mevzuat çerçevesi / Enerji Verimliliği Direktifi Enerji Verimliliği Direktifi finansman destek mekanizması açısından destekleyici yatay önlemlerin şu boyutlarını ortaya koymaktadır: Tablo 30.Enerji Verimliliği Direktifi Madde 20 YATAY HÜKÜMLER Madde 20 Enerji Verimliliği Ulusal Fonu, Finansman ve Teknik Destek 1. Avrupa Birliğinin İşleyişine İlişkin Antlaşmanın 107 ve 108. Maddelerine zarar vermeden, Üye Devletler çoklu finansman akımlarının faydalarını azami düzeye getirmek için enerji verimliliği arttırma önlemlerine yönelik finansman olanakları oluşturulmasının veya mevcutların kullanılmasının önünü açacaktır [...] Madde 20(4) eklemesi ile Türkiye'nin Madde 5(1) veya Madde 7 uyarınca geliştirilenlere benzer önlemler eklemeyi tercih etmesi durumunda, Madde 20(5) ve (6) fıkralarında izin verilen olanaklardan istifade edilmesi: Tablo 31.Enerji Verimliliği Direktifi Madde 20 Madde 20 Enerji Verimliliği Ulusal Fonu, Finansman ve Teknik Destek 5. Üye Devletler Madde 5(1)'de düzenlenen yükümlülüklerin bu yükümlülükleri yerine getirmek için gerekli yatırımlara eş miktarda Enerji Verimliliği Ulusal Fonuna yapılacak yıllık katkılarla yerine getirilmesine izin verebilir. 6. Üye Devletler yükümlü tarafların Madde 7(1)'de düzenlenen yükümlülüklerini Enerji Verimliliği Ulusal Fonuna bu yükümlülükleri yerine getirmek için gerekli yatırımlara eş miktarda yıllık katkılarda bulunmak suretiyle yerine getirebileceğine hükmedebilir. Türkiye de enerji verimliliğini finanse etmek üzere çeşitli destek mekanizmaları bulunmaktadır. Enerji Verimliliği Kanunu 8. ve 9. Maddeleri enerji verimliliği projelerine yönelik destek ve diğer uygulamaları içermektedir. Kanun un 8. Maddesi TUBİTAK ın enerji verimliliğinin artırılması ile yeni ve yenilenebilir enerji kaynaklarından yararlanılmasına yönelik araştırma ve geliştirme projelerini öncelikle destekleneceğini belirtmektedir. Ayrıca, Madde 9 kapsamında küçük ve orta ölçekli işletmelerin enerji verimliliğine yönelik alacakları eğitim, etüt ve danışmanlık hizmetlerinin KOSGEB tarafından destekleneceği belirtilmektedir. Başta TÜBİTAK, KOSGEB, ETKB tarafından sağlanan hibeler ve destekler olmak üzere ulusal ve uluslararası finansal kuruluşlar tarafından sağlanan hibe ve düşük faizli krediler de mevcuttur. Öte yandan söz konusu destek ve fonlar enerji verimliliği projeleri için sürdürülebilir bir finansman destek mekanizması ifade etmemekte olup ülkenin kendi içinde finansal sürdürülebilirliği olan bir vermlilik finansmanı programına ihtiyacı olduğu görülmektedir. UEVEP kapsamında enerji verimliliğini projelerinin sürdürülebilir bir şekilde finanse edilebilmesine yönelik önlemler belirlenmiştir. Türkiye'de mevcut durum ve yürütülen çalışmalar Raporun hazırlandığı tarih itibariyle itibarıyla Türkiye'de firmalara enerji verimliliği piyasasına girmeye yönelik kredi veren 13 yerli banka bulunmaktadır. Enerji kredilerinin evrimi ekonominin iniş ve çıkışlarını takip etmiştir: 2000 yılının sonlarından 2004'ün ilk aylarına kadar enerji projeleri yürütmek amacıyla istenen kredilerin diliminde %14'lük bir artış meydana gelmiştir. Daha sonra kredi akışı 2008 itibarıyla %6'ya kadar inmiştir. Şu anda Enerji Verimliliği Kanunu enerji kredisinin payında %7 dolaylarında bir toparlanmaya katkıda bulunmuştur. Ülkede kamu ait üç mevduat bankası (Ziraat Bankası, Halk Bankası ve Vakıf Bank) faaliyet göstermektedir. Bu bankalar Enerji verimliliği projeleri için Yabancı kökenli Uluslararası Fonlarla işbirliği halinde kredi vermekte olup, Dünya Bankası - Küresel Çevre Fonu (GEF) hibeleri bunlara örnektir. Yeniden Tasarıma ilişkin görüş ve öneriler Fonlar enerji verimliliği projelerinin para tasarruf eden ve enerji atığını azaltan bir kuruluş haline getirebileceği gerçeğine dayanmaktadır. Yatırım kaynaklı enerji maliyetlerindeki düşüş enerji faturalarını azaltabilir ve bu tasarruflar yatırımdan düşülebilir. Bu sayede borçlu elde edilen enerji ve ekonomik tasarruflara dayanarak borcunu çevirebilir. Alacaklılar borçlunun elde etmesi beklenen tasarrufların tarafsız olmasını temin etmek amacıyla enerji verimliliği projeleri hakkında derinlemesine bilgi edinmek zorundadır. Krediler enerji tasarruflarının ödemeleri karşılayacağı ya da aşacağı şekilde planlanır. Enerji verimliliği finansmanı iki gruba ayrılabilir: "garantili tasarruflar" ve "paylaşımlı tasarruflar": "Garantili tasarruf" mekanizmasında enerji şirketi elde edilen en düşük enerji tasarruf miktarlarını garanti eder ve müşterilerinin yıllık borç mükellefiyetlerini ödeyerek, onları herhangi bir riskten korur. Müşteri bankalar veya finansman kurumlarınca finanse edilir. Müşteri aldığı kredi borcunu enerji tasarruflarından faydalanarak ödeyebilir ve kredi riski alacaklıya aittir. "Paylaşımlı tasarruflarda", enerji şirketleri projeyi yürütmek için para ödünç alan EVD'ler olarak hareket eder. Şirket parayı ödünç alır ve borcunu geri öder, müşteri hiçbir mali risk ile muhatap olmaz. Müşteri şirkete belirli bir süre zarfı üzerinden elde ettiği fiili enerji tasarruflarının yüzdelik bir oranını öder. Bu yükümlülük, müşteri açısından borç olarak değerlendirilmez. 104 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

105 Önerilen araçlar / önlemler Finansman yatay önlemlerine ilişkin olarak bu UEVEP kapsamında halihazırda yürürlüğe girmiş / önerilen finansman destek mekanizmaları şunlardır: Adı Finansal Programların Kontrolü ve İzlenmesine Yönelik Metodoloji Türü Mevzuat, Finansal No Kaynağı Türkiye 1. UEVEP Durumu Uygulanması önerilmektedir Hedef Kitleler Sorumlu Taraflar Ülke genelinde Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Bu önlemin amacı oluşturulan farklı destek hatlarının planlanması ve bütçelenmesi ile Türkiye'de enerji verimliliği finansman desteğinin kontrolü ve izlenmesi için gerekli desteğin planlanmasına yönelik protokol ve faaliyetleri ortaya koymaktır. 1. Programlama ve bütçeleme / yeni finansal araçların oluşturulmasına ilişkin kılavuz Enerji verimliliği uygulamasıyla ilgili olarak ekonomik sektörler genelinde finansman ihtiyaçları analizi için kılavuz hazırlanması. Geçmiş analizlerde bulunan farklı zayıf yönler ve tehditlere ilişkin uygun araçlar planlanması (sektör, zaman) Araçların tasarımı için metodolojik desteğin detaylandırılması (finansman almak için proje şartları, azami araç kullanım ömrü, yeni aracı destekleyecek fon kaynakları, vb...) Description 2. Kontrol ve izleme - farklı finansal destek programları için Farklı fonlama programlarının kontrolü ve izlenmesine ilişkin bir metodoloji detaylandırılacaktır. Bu metodoloji şunlara ilişkin analiz ve değerlendirme protokollerini gruplayacaktır: Anahtar Performans Göstergesi (APG) tanımı: 1. Yatırımın para biriminde enerji tasarrufları 2. Araçla finanse edilen projelerin sayısı 3. Araçla desteklenen nihai alıcıların sayısı 4. Projeyle fon tahsisatında yıldan yıla artış 5. Araçla yaratılan veya güvence altına alınan işler 6. Diğer Finansman kullanıcılarının, fonların hedefi ve desteğin verilme yollarının belirlenmesi ve analizi Verilen finansmanın proje sonuçları, hedeflerin gerçekleştirilmesi ve geçmiş öngörülerden olası sapmalar analizi üzerindeki etkisinin değerlendirmesi Finansal destek sonucu hedeflerin gerçekleşme metodolojisinin doğrulanması. Bu oluşturulan her bir araç vasıtasıyla finanse edilen projelerin temsili bir örneğine ilişkin olarak yapılacaktır Türkiye'de işleyen halihazırdaki finansman destek mekanizmalarına referans olarak hizmet eden APGlerin gelişiminin karşılaştırmalı analizi. Bu metodolojinin enerji verimliliği projeleriyle ilgili olarak Türkiye'de işletilen farklı finansman araçlarının idarî olarak yönetimine destek olarak hizmet etmesi amaçlanmıştır. Kontrol ve doğrulama Süreç: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafında yerine getirilecek adımlar: halihazırda enerji verimliliği kayıtlarıyla ilgili finansman araçlarına ilişkin kontrol ve izleme metodolojisini tanımlamak farklı iktisadî sektörler arasında enerji verimliliği projeleri geliştirme süreçlerinin zayıf yönleri ve tehditlerini (finansman desteği olmaması) saptamaya yönelik analiz yapmak yeni finansman araçlarının oluşturulmasına yönelik metodolojiyi belirlemek onay almaları ve olgunlaşmış araçlar olarak kabul edilmeleri amacıyla yeni finansman araçlarının kontrolü ve izlenmesine ilişkin yönergeyi belirlemek 105 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

106 Adı Uluslararası Finansman Anlaşmalarının Koordinasyon ve Kontrolü Bunlar arasında: Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı (IPA), Türkiye Konutlarda Enerji Verimliliği Finansman İmkanı (TUREFF), Türkiye Sürdürülebilir Enerji Finansman Programı (TURSEFF) ve bireyler ve şirketler için enerji tasarruflarını ve enerji verimliliği projelerini desteklemeye yönelik krediler (EKOkredi) Türü Mevzuat, Finansal No Kaynağı Türkiye 1. UEVEP Durumu Uygulanması önerilmektedir Hedef Kitleler Sorumlu Taraflar Ülke genelinde Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı YEGM Bu önlemin amacı uluslararası finansal kurumlar (UFK) olarak uluslararası aracılarla yeni finansman anlaşmaları yapılması suretiyle, Türkiye'de enerji verimliliği projelerine yatırımda kullanılabilecek fonları arttırarak enerji tüketiminin azaltılmasıdır. Belirlenen yönergeler uyarınca, bu önlem Türkiyeli Kurumlar ile Uluslararası Kuruluşlar arasında yeni finansal anlaşmalar yapılmasını özendirmeyi, kontrol ve koordine etmeyi amaçlamaktadır. Ek olarak, Türkiye de enerji verimliliği projelerinin geliştirilmesine yönelik uygun dış finansman kaynaklarının daha da geliştirilmesiyle ilgili Hazine Müsteşarlığınca gerekli çalışmalar yapılacaktır. Açıklama Yaratılmak istenen yeni kredi kaynakları Türkiye'de halen işlemekte olanlara benzer yaklaşımlardır. İzleyen bölümde, Türkiye'de faaliyet gösteren uluslararası finansman kaynakları sunulmaktadır: Türkiye KOBİ Enerji Verimliliği Projesi, KOBİ'lere odaklı olarak Dünya Bankası - Küresel Çevre Fonu tarafından yürütülmektedir yılında toplam 201 milyon ABD$ ile başlatılan Proje Geliştirme Hedefi enerji verimliliği yatırımlarına yönelik ticarî banka ikrazlarını çoğaltarak küçük ve orta boy işletmelerde enerji kullanımının verimini arttırmaktır. Küresel çevre hedefi küçük ve orta boy işletmeler (KOBİ'ler) sektöründe enerji verimliliği finansmanının önündeki engelleri kaldırarak Sera Gazı emisyonlarını azaltmaktır. Proje üç devlet finansal kurumundan üç kredi kaynağı sağlayacaktır: Halkbank (67 milyon ABD$), Vakıfbank (67 milyon ABD$) ve Ziraat Bankası (67 milyon ABD$), amacı: KOBİ'lere Enerji Verimliliği destek finansmanı sağlamaktır. Bu programda 2018'e kadar 201 milyon ABD$ tahsis edilmiştir. IPA - Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı, bir Avrupa Birliği aday ülkesi olarak Türkiye IPA Fonlarına ulaşabilmektedir. Bu fonlar geçiş desteği ve kurum oluşturma, sınır ötesi işbirliği, bölgesel kalkınma, insan kaynakları gelişimi ve kırsal kalkınma olmak üzere beş bileşene sahiptir. Katılım Öncesi fonlar AB'ne sürdürülebilir bir ekonomik toparlanma, enerji arzı, ulaşım, çevre ve iklim değişikliği vb. ile ilgili kendi hedeflerine ulaşmada da yardımcı olmaktadır. Geçerlilik süresi: 2020'ye kadar. TUREEFF- Türkiye Konutlarda Enerji Verimliliği Finansman Pogramı, konut sektörüne yönelik olarak geliştirilmiştir. Bu program, Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD) tarafından geliştirilmiş ve kendi evleri için enerji verimliliği projelerine yatırım yapmak isteyen hanehalklarına finansman sağlayan Temiz Teknoloji Fonu (CTF) ve Avrupa Birliği (EU) tarafından desteklenmiştir. TuREEFF, 350 milyon ABD$ olan EBRD ve CTF fonlarını; bütünleyici, finansmanı donörler olan teknik yardım programı tarafından desteklenen Enerji Verimliliği İkrazına geçişi PFI lar aracılığıyla teşvik etmek için birleştirecektir. Bütçe: 350 milyon ABD $ düzeyindedir. 106 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

107 Adı Açıklama Kontrol ve Doğrulama Uluslararası Finansman Anlaşmalarının Koordinasyon ve Kontrolü Bunlar arasında: Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı (IPA), Türkiye Konutlarda Enerji Verimliliği Finansman İmkanı (TUREFF), Türkiye Sürdürülebilir Enerji Finansman Programı (TURSEFF) ve bireyler ve şirketler için enerji tasarruflarını ve enerji verimliliği projelerini desteklemeye yönelik krediler (EKOkredi) TurSEFF-Türkiye Sürdürülebilir Enerji Finansman Programı, endüstriyel sektöre (KO- Bİ ler) yönelik olarak kurulmuştur. 14 Temmuz 2010 da EBRD tarafından kurulan Tur- SEFF, enerji verimliliği için özel sektördeki borçlanıcılara kredi vermek ve küçük ölçekli yenilenebilir enerji projelerini fonlamak için, EBRD tarafından ticari bankalara kredi limiti tanımlanan ve 265 milyon ABD $ lık bir bütçesi olan bir çerçeve programdır. TurSEFF için krediler özel şirketlerden alınabilir 1000 dolarlık küçük çaplı kredilerden en çok 5 milyon ABD$ a kadar uzanabilir. TurSEFF in ortak olarak çalıştığı bankalar, Akbank, Denizbank, Garanti Bankası ve Vakıfbank tır. Proje Bütçesi: Mart 2015 te 265 milyon ABD $ dan 315 milyon ABD $ a çıkmıştır. EKOKredi - Şirketlerin ve bireylerin geliştirdiği enerji tasarrufu ve enerji verimliliği projelerine finansman sağlamak için oluşturulan kredilerdir. Finansman kuruluşu: Şekerbank T.A.Ş. EkoKredi, Mayıs 2009 da toplumun farklı sektörlerinde enerji verimliliği, atık yönetimi ve yenilenebilir enerji üzerine hizmet veren sektörler için finansman sağlamak üzere oluşturulmuş bir projedir. Bu sektörler bireyleri, KOBİ leri, sanayi ve tarım şirketlerini içermektedir. Süreç: Türkiye'de enerji verimliliği projeleri geliştirilmesine yönelik uygun dış finansman kaynaklarının daha da geliştirilmesi ile ilgili Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığınca gerekli çalışmalar yapılacaktır. 107 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

108 No Önlem Enerji Verimliliği Yükümlülük Planları ve Alternatif Politika Önlemleri Enerji Verimliliği Projelerinin Desteklenmesi Ekonomik Teşviklere Dayalı Yeni Enerji Verimliliği Gönüllü Anlaşmaları Binalarda Enerji Verimliliğine Yönelik Destekler Kentsel Dönüşüm Kapsamında Binaların Enerji Verimliliği Derecelerinin Artırılması için Teşvikler Finansal Önlem: Ulusal Enerji Verimliliği Finansman Mekanizması Enerji Etütleri ve Yönetim Sistemleri Zorunlu Enerji Verimliliği Etütleri Ölçüm ve Faturalama Elektrik Sayaçlarının Okunmasını Düzenleyen Düzenleyici Çerçevenin Avrupa Direktifleriyle Belirlenen Ana Esaslarla Uyumlaştırılması Tüketiciye kıyaslanabilir ve daha detaylı bir fatura bilgisinin sunulması Tüketici Bilgilendirme Programları ve Eğitimi Ulusal bilgilendirme ve motivasyon kampanyası Ulusal Eğitim Platformu Yeterlilik, Akreditasyon ve Belgelendirme Programlarının Mevcudiyeti Kayıt ve Kalite Güvence Planı Enerji Yönetimi Belgelendirme Programı Enerji Hizmetleri Enerji Verimliliği Danışmanlık Şirketleri (EVD) Piyasasının Büyütülmesi Ekipmanlarda Enerji Verimliliği: Çevre Uyumlu Tasarım ve Enerji Etiketlemesi Cihazlar için Asgari Enerji Performans Standartları İzleme, Doğrulama ve Kontrol Enerji Tasarruflarının Kontrolü ve İzlenmesi (ve EnVER portal kullanımının güçlendirilmesi) Kurumsal Çerçeve Kurumsal ve İdari Yapının Kurulması Yatay Önlemlerin Finansmanı Finansal Programların Kontrolü ve İzlenmesine Yönelik Metodoloji Uluslararası Finansman Anlaşmalarının Koordinasyon ve Kontrolü Existing measure Testing period To develop further Regulatory framework/measure design Implementation 108 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

109 Enerji tasarruf öngörüleri (bin TEP): nihai enerji No Önlem Enerji Verimliliği Yükümlülük Planları ve Alternatif Politika Önlemleri Enerji Verimliliği Projelerinin Desteklenmesi Ekonomik Teşviklere Dayalı Yeni Enerji Verimliliği Gönüllü Anlaşmaları Binalarda Enerji Verimliliğine Yönelik Destekler Kentsel Dönüşüm Kapsamında Binaların Enerji Verimliliği Derecelerinin Artırılması için Teşvikler Finansal Önlem: Ulusal Enerji Verimliliği Finansman Mekanizması Enerji Etütleri ve Yönetim Sistemleri Zorunlu Enerji Verimliliği Etütleri Ölçüm ve Faturalama Elektrik Sayaçlarının Okunmasını Düzenleyen Düzenleyici Çerçevenin Avrupa Direktifleriyle Belirlenen Ana Esaslarla Uyumlaştırılması Total Ekonomik etki (Milyon ABD $) No Önlem Enerji Verimliliği Yükümlülük Planları ve Alternatif Politika Önlemleri Enerji Verimliliği Projelerinin Desteklenmesi Ekonomik Teşviklere Dayalı Yeni Enerji Verimliliği Gönüllü Anlaşmaları Binalarda Enerji Verimliliğine Yönelik Destekler Kentsel Dönüşüm Kapsamında Binaların Enerji Verimliliği Derecelerinin Artırılması için Teşvikler Finansal Önlem: Ulusal Enerji Verimliliği Finansman Mekanizması Enerji Etütleri ve Yönetim Sistemleri Zorunlu Enerji Verimliliği Etütleri Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

110 5.2 Binalarda Enerji Verimliliği Konut ve Hizmet sektörlerine genel bakış Konut ve hizmet sektörleri, sanayi ve ulaştırma sektörlerinin önünde yer alan, başlıca nihai enerji tüketim grubunu oluşturmaktadır. Bu sektörün nihai enerji tüketimi kırılımı 2014 yılında %34,0 doğal gaz, %29,4 elektrik ve %27,6 katı yakıtlar olarak gerçekleşmiştir. bin TEP 35,000 30,000 25,000 20,000 15,000 10,000 5,000 Şekil 53.Türkiye konut ve hizmet sektörleri nihai enerji tüketimi Türkiye'de mesken ve hizmlet sektörü nihai enerji tüketimi Katı yakıt Petrol Elektrik Konut sektörü, ekonominin itici gücü olmasa da, enerji tüketimini azaltma stratejileri göz önüne alındığında başlıca sektör olup 2014 yılındaki nihai enerji tüketiminin %26 si konut sektöründe gerçekleşmiştir. Bu enerji tüketimi önceki yıla göre, on yıllık sürekli büyümenin ardından 2014 yılında bir miktar düşmüştür (%5). Hizmet sektörü ise, tam aksi şekilde 2014 yılında Türkiye de GSYH üretiminin %51 ini temsil ederken, ülkedeki nihai enerji tüketiminin %8 ini temsil etmektedir. Bu ekonomik itici gücün, 2011 yılında, giderek artan enerji yoğunluğu trendini başlatmış olması, bu sektörün, ülkenin enerji yoğunluğunun azaltılmasına yönelik araçların geliştirilmesi ve uygulanması konusunda önemli bir aday olduğunu göstermektedir. Şekil 54.Konut ve Hizmet Sektörlerine Genel Bakış Mesken Genel Bakış Mesken Genel Bakış Bin TEP/milyar ABD$ 2005 Bin TEP/milyar ABD$ 2005 Servis Genel Bakış Bin TEP Bin TEP Servis Genel Bakış Bin TEP/milyar ABD$ 2005 Bin TEP/milyar ABD$ Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

111 Enerji Verimliliği Strateji Belgesi ve diğer Ulusal Planlar veya Stratejiler Enerji Verimliliği Strateji Belgesinde binalara yönelik maddelerin özeti aşağıdaki tabloda sunulmuştur. Tablo 32.Konut ve hizmet sektörlerine ilişkin UEVEP ile Enerji Verimliliği Strateji Belgesi arasındaki ilişki Kaynak: Deloitte Enerji Verimliliği Direktifi / UEVEP Yeniden yayınlanan BEPD nin (2010/31/ AB) şartlarının yerine getirilmesi SA-02 Binaların enerji taleplerini ve karbon emisyonlarını azaltmak; yenilenebilir enerji kaynakları kullanan sürdürülebilir çevre dostu binaları yaygınlaştırmak Enerji Verimliliği Strateji Belgesi SA-02/SH yılında, Kentsel Dönüşüm Kanunu ve Deprem Yönetmeliği kapsamında kullanılabilir niteliği haiz olan binalar arasından; büyük şehir mücavir alanlarında olup her yıl yürürlüğe konulan Yapı Yaklaşık Birim Maliyetleri Hakkındaki Tebliğ de tanımlanan yapı grupları arasından yapı gurup sınıfı 3 üncü sınıf veya üzeri olan konutlar ile birlikte, toplam kullanım alanı onbin metrekarenin ( m2) üzerindeki ticari ve hizmet binalarının tamamında, yürürlükteki standartları sağlayan ısı yalıtımı ve enerji verimli ısıtma sistemleri bulunacaktır. SA-02/SH-01/E-01 Binalara azami enerji ihtiyacı ve azami emisyon sınırlaması getirilmesi: bina işlevine, bölgenin iklim şartlarına, bina mimarisine ve zorunlu standartlara göre ısıtma, soğutma ve aydınlatma amaçlı azami enerji talebi ve salımına müsaade edilecek azami CO2 emisyon miktarı belirlenecektir. SA-02/ST-01/E yılından itibaren, CO2 salınım miktarları ilgili mevzuatta tanımlanan azami değerlerin üzerinde olanlara idarî yaptırım uygulanacaktır. SA-02/SH yılındaki yapı stokunun en az dörtte biri (1/4) 2023 yılına kadar, sürdürülebilir yapı haline getirilecektir. SA-02/SH-02/E-01 Kullanım alanı m2 üzerindeki ticari binaların ve lüks konutların ve entegre konutların (Residence) ruhsatlandırılmasında belgenin yayım tarihini takip eden on sekizinci (18) aydan itibaren sürdürülebilirlik ruhsatı alacaktır. SP-02/ST-02/E-02 Toplu konut projelerinde yenilenebilir enerji kaynaklarından, kojenerasyon veya mikrokojenerasyon, merkezi ve bölgesel ısıtma ve soğutma ve ısı pompası sistemlerinden yararlanma imkânları analiz edilecektir. Konut masraflarının en az %10 una karşılık gelen başvuruların maliyetleri desteklenecektir. İklim Değişikliği Eylem Planı , Türkiye Ulusal İklim Değişikliği Stratejisi Belgesi uyarınca geliştirilmiştir. Strateji Belgesi, Yüksek Planlama Kurulu tarafından onaylanmış ve 3 Mayıs 2010 tarihi itibariyle yürürlüğe girmiştir. Ulusal vizyon şu şekilde tanımlanmıştır: Tablo 33. İklim Değişikliği Eylem Planı : Ulusal Vizyon İklim Değişikliği Eylem Planı : Ulusal Vizyon Türkiye nin iklim değişikliği kapsamındaki ulusal vizyonu, iklim değişikliği politikalarını kalkınma politikalarıyla entegre etmiş; enerji verimliliğini yaygınlaştırmış; temiz ve yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımını arttırmış; iklim değişikliğiyle mücadeleye özel şartları çerçevesinde aktif katılım sağlayan ve yüksek yaşam kalitesiyle refahı tüm vatandaşlarına düşük karbon yoğunluğu ile sunabilen bir ülke olmaktır. 111 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

112 5.2.2 Yeniden Yayımlanan Binalarda Enerji Performansı Direktifi (BEPD) (2010/31/AB) nin şartlarının yerine getirilmesi Avrupa Parlamentosu ve Konseyin 19 Mayıs 2010 tarihli ve 2010/31/AB sayılı binalarda enerji performansına ilişkin Direktifi, Madde 5.2 de Minimum enerji performansı şartlarının optimum maliyet düzeyinin hesaplanması için bir metodoloji oluşturmaktadır. Tablo 34.Binalarda Enerji Performansı Direktifi Madde 5. Madde 5 Minimum enerji performansı şartlarının optimum maliyet düzeyinin hesaplanması 1. Komisyon Madde 23,24 ve 25 uyarınca delege edilmiş yasalarla 30 Haziran 2011 tarihine kadar, binalar ve bina unsurları için minimum enerji performans şartlarının optimum maliyet düzeyinin hesaplanması için karşılaştırmalı bir metodoloji çerçevesi oluşturacaktır [ ] BEPD (Binalarda Enerji Performansı Direktifi Direktifi) Bina sektörü için başlıca düzenleyici çerçeve, Binalarda Enerji Performansı Direktifi (Avrupa Parlamentosu ve Konseyin 19 Mayıs 2010 tarihli ve 2010/31/AB sayılı Direktifi) ve 2012 tarihli Enerji Verimliliği Direktifi ile oluşturulmuştur. Bu Direktifler, dış iklim ve yerel şartları ve maliyet etkinliği göz önünde bulundurarak, Avrupa Birliği içinde binaların enerji performansının iyileştirilmesini yaygınlaştırmaktadır. Üye Devletler, binaların enerji performansını hesaplamak için, pek çok unsuru dikkate alan bir metodoloji benimsemekle yükümlüdür. Binalarda Enerji Performansı Direktifi kapsamındaki başlıca şartlar şu şekildedir: Bütün bina satış veya kiralama ilanlarına enerji performansı sertifikası eklenecektir. AB ülkeleri, ısıtma ve havalandırma sistemleri için denetim sistemleri oluşturmalı veya aynı etkiyi gösterecek önlemleri almalıdırlar. Bütün yeni binalar 31 Aralık 2020 (kamu binaları 31 Aralık 2018) itibariyle neredeyse sıfır enerjili binalar olmalıdır. Tablo 35.Binalarda Enerji Performansı Direktifi Madde 9, Direktif 2010/31 Madde 9 Sıfıra yakın enerjili binalars 1. Üye Devletler aşağıdakileri sağlayacaklardır: (a) 31 Aralık 2020 itibariyle bütün yeni binalar sıfıra yakın enerjili binalar olmalıdır; ve (b) 31 Aralık 2018 den sonra, kamu tarafından kullanılan veya kamuya ait binalar sıfıra yakın enerjili binalar olmalıdır. Üye Devletler sıfıra yakın enerjili binaların sayısını artırmak için ulusal planlar hazırlayacaklardır. Bu ulusal planlar bina kategorisine göre farklılık gösteren hedefler içerebilir. Türkiye Bina Performansı Düzenlemeleri Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından hazırlanan Enerji Kaynaklarının ve Enerjinin Kullanımında Verimliliğin Artırılmasına Dair Yönetmelik, sayılı ve 27 Ekim 2011 tarihli Resmi Gazete de yayımlanmıştır. Yönetmelikte kamu kesimine ait bina ve işletmelerin enerji kullanımı 2010 yılına göre, 2023 yılında en az yüzde yirmi oranında düşürülür hükmü yer almaktadır. TS 825 Binalarda Isı Yalıtımı Yönetmeliği binaların ısı enerjisi ihtiyaçlarının hesaplanmasına ve müsaade edilen azami enerji miktarının belirlenmesine yönelik bir Türk standardıdır. Yönetmelik, sadece ısıtma konusunu düzenlemekte, diğer amaçlarla kullanılan enerji ihtiyacını ele almamaktadır. Standart, Türkiye yi ortalama sıcaklık, ısı ve ısınma gün sayısına göre dört iklim bölgesine ayırmaktadır. Söz konusu uygulama 14 Haziran 2000 den beri zorunlu olup Yönetmelik 2002 ve 2008 yıllarında revize edilmiştir. Standart, uygulamaya dönük yönergeler içermemektedir. Örneğin, yapay havalandırma veya pencerelerin doğrudan güneş radyasyonuna maruz kalması ile ilgilenmemektedir. Isı köprülerinin nasıl azaltılacağı veya yalıtım maddesinin duvara nasıl yerleştirileceğine dair yönergeler içermemektedir. Yaz koşullarına değinilmemiş olduğundan sadece ısı yalıtımı ile ilgilenmektedir. Aydınlatma, klima ve ısınma araçları gibi araçların performansı, kullanım suyu ısıtma sistemi de standartta yer almamaktadır fakat bölgeler için önerilen makimum U değeri (ısı transfer kat sayısı) TS 825 standart kapsamında verilmektedir. AB ülkeleri, yeni binalar, büyük bina renovasyon çalışmaları ve bina unsurlarının (ısıtma ve soğutma sistemleri, çatılar, duvarlar, vb.) değiştirilmesi veya güçlendirilmesi çalışmaları için minimum enerji performansı şartları belirlemelidirler. AB ülkeleri, binaların enerji verimliliğini iyileştirmek için ulusal mali önlemler listesi hazırlamalıdırlar 500m² den büyük ticari binalarda daha önce verilen enerji performansı sertifikası görülebilecek bir yere asılmalıdır. 112 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

113 2009 yılında Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından hazırlanan Binalarda Enerji Performansı Yönetmeliği, 5 Aralık 2008 tarihinde yayımlanmış, 5 Aralık 2009 itibari ile yürürlüğe girmiştir ve 1 Nisan 2010 tarihinde değiştirilmiştir. Yönetmelik binaların mimari, ısı yalıtımı, ısıtma ve soğutma sistemleri ve elektrik kullanımı konusunda minimum performans kriterlerini ve standartlarını karşılamasını hükme bağlamaktadır (yeni binalara ve büyük çaplı tadilat geçiren binalara uygulanır). Enerji Performansı Sertifikası Ocak 2011 den itibaren yürürlüktedir ve yeni binalar ve satın alınan veya kiralanan binalar için enerji masrafları ve CO2 emisyonlarına yönelik bilgi sağlamaktadır. Sertifika yukarıda belirtilen binalar için zorunludur ve geçerlilik süresi 10 yıldır. Mevcut binaların Mayıs 2017 ye kadar sertifika alması gerekmektedir. C sınıfından daha düşük bir sınıf olan binalar kullanım lisansı alamayacaklardır m2 den büyük yeni binalar için merkezi ısıtma zorunludur ve merkezi ısıtması olan binalara ısı pay ölçer sisteminin kurulması gerekmektedir. Eylül 2014 itibariyle, adet bina Enerji Performansı Sertifikası almıştır. Ayrıca, bina maliyetinin belli bir miktarının yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı ve kojenerasyon sistemleri yatırımına ayrılması yükümlülüğü getirilmiştir. Türkiye deki mevcut durum ve yürütülen çalışmalar Binaların yeşil sertifikalandırma alanında ise Türkiye de BREEAM ve LEED sertifikaları yaygın olarak kullanılmaktadır. Haziran 2015 itibariyle Türkiye de LEED sertifikalarını almış binalar ve kayıtlı projeler 477 ye ulaşmıştır. Türkiye, Amerikan Yeşil Bina Konseyi tarafından düzenlenen 150 ülkeyi kapsayan LEED Yeşil Sertifikalı İlk 10 ülke araştırmasında Türkiye Dünya 9. olmuştur. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı 2014 yılında AB Katılım Öncesi Mali Yardım Aracını (IPA) kullanarak Binalarda Enerji Verimliliğinin Artırılması konusunda bir başka proje hazırlamıştır. Bu projenin amacı yeni binalarda ve tadilat yapılan mevcut binalarda enerji verimliliğini artırmak, ekonomik kazanç sağlamak ve böylece iklim değişikliği ve enerji güvenliğindeki gelişmeleri desteklemektir. 113 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

114 5.2.3 Bina tadilat stratejisi (Enerji Verimliliği Direktifi Madde 4) Türkiye Hükümeti: Kentsel Dönüşüm Planı Türkiye de kentsel yenileme ve dönüşüm projeleri resmi olarak 2012 yılında kabul edilen 6306 Sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkındaki Kanun la başlamıştır. Bu kanun kapsamında, 6,5 milyon konut Kentsel Yenileme ve Dönüşüm girişimine dahil edilecektir. Bu girişim için 400 milyar dolarlık bir bütçe ayrılmış olup, özel sektör bu girişimde en büyük rolü oynamaktadır. Günümüzde Türkiye de toplam 19 milyon konut bulunmaktadır ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığı na göre 14 milyon konut doğal afetlere açıktır. Kentsel Dönüşüm ve Gelişim Planı bu konutlara yönelik çalışmalarda bulunacaktır. Yasanın kabulünden sonra çok sayıda proje başlamıştır. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı kentsel dönüşüm projelerinin yüksek riskli bölgelerde başlamasına karar vermiştir. En riskli şehirler sismik fay hattı üzerinde yer almaktadır. Bakanlık İstanbul, Kocaeli, Sakarya, Bursa ve İzmir şehirleri sismik fay hattı üzerinde kurulduğu için başlıca projelerin bu şehirlerde başlayacağını bildirmiştir. Binalarda Enerji Performansı (BEP) Yönetmeliği binalarda minimum enerji verimliliği şartının C sınıfı olması greketiğini belirtmektedir. Ancak binalarda her zaman daha yüksek enerji verimliliği sınıfına ulaşmak mümkündür. Türkiye de kentsel dönüşüm planını destekleyen yerel banka ve kuruluşlar bulunmaktadır. Yerel bankalar konut kredilerinde binanın enerji kategorisine göre, örneğin C ise %4, B ise %4,5 ve A ise %5 indirimi uygulamaktadır. Kredi indirimlerinin enerji verimliliği açısından değerlendirildiğinde dönüşüm planını yaygınlaştırmak için yeterli olmadığı değerlendirilmektedir zira B kategorideki bir binanın C kategoriye göre maliyeti yaklaşık %3-6 oranında, C kategoriden A kategoriye çıkmak ise maliyetleri %15-22 oranında ve kar payı indirimlerinin reel değerleri eklenerek artmaktadır. Bu şekilde, B kategorisindeki binalar için kar payı yüzdesini artırmak ve A kategorisine çıkmak için mevcut en iyi teknolojilerin kullanılması amacıyla hibe sağlamak uygun olacaktır. Tablo 36.Enerji Verimliliği Direktifi Madde 4. Bölüm II Enerji Kullanımında Verimlilik Madde 4 Bina tadilatı Üye Devletler kamu ve özel, ulusal konut ve ticari bina stokunun tadilatı için yatırımı harekete geçirmek amacıyla uzun vadeli bir strateji oluşturacaklardır. Bu strateji aşağıdaki hususları kapsayacaktır: (a) Mümkünse, istatistiki örnekleme dayanılarak ulusal bina stokunun gözden geçirilmesi; (b) Bina tipi ve iklim bölgesine uygun maliyet etkin tadilat yaklaşımının tespit edilmesi, (c) Aşamalı kapsamlı tadilatlar da dahil binaların maliyet etkin büyük çaplı tadilatlarını teşvik etmek için politika ve önlemler; (d) Bireylerin, inşaat sanayinin ve finansal kuruluşların yatırım kararlarına rehberlik etmek için geleceğe yönelik bir bakış açısı; kanıta dayanarak enerji tasarrufu ve daha geniş faydalarının tahmini. Strateji belgesinin ilk versiyonu 30 Nisan 2014 tarihinde yayımlanacaktır ve her üç yılda bir güncellenecek ve sonrasında Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planlarının parçası olarak Komisyona gönderilecektir Binalar için tavsiye edilen önlemler ve araçlar Sürdürülebilir İşletim ve Tedarik için Eylem Planı Binalar İçin Enerji Tüketim Verilerini de İçeren Bir Veri Tabanının Oluşturulması Enerji Kimlik Belgesi (EKB) / Bina Sertifikaları Enerji Kimlik Belgesinin (EKB) Uygulaması Binalarda yeşil sertifika kullanımının arttırılması Konut Binası Girişimcileri Toplu Konutlarda Enerji Verimliliğinin Artırılması Enerji Yöneticisi/Etütler Binalara Yönelik Enerji Etüdü Fonları İnşaat Sektöründe Kullanılan Malzeme ve Teknolojiye İlişkin En İyi Uygulamalar El Kitabı Çalışmasının Yürütülmesi Renevasyon Planları/ Sübvansiyonlar Mevcut Binaların Rehabilitasyonu ve Geliştirilmesi: Aydınlatma, bina izolasyonu, ısıtıcıların ve havalandırma cihazlarının değiştirilmesi Enerji Üretim Entegrasyonu Yenilenebilir Enerji ve Kojenerasyon Teknolojilerinin Bina Sektörüne Entegrasyonu 114 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

115 Adı Binalar için Enerji Tüketim Verilerini De İçeren Bir Veri Tabanının Oluşturulması Türü Düzenleyici No Kaynağı Türkiye 1. UEVEP Durumu Uygulanması önerilmektedir Hedef Kitleler Sorumlu Taraflar İnşaat Sektörü YEGM nin desteğiyle Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve TÜİK Bakanlığın belirleyeceği ölçekteki binaların gerçek enerji tüketimlerine ilişkin verilerin toplandığı bir veri tabanının kurulması gerekmektedir: alınan enerji verimliliği önlemleri ile birlikte petrol, elektrik ve doğalgaz tüketimlerine odaklanmalıdır. Bu veriler kıyaslama amacıyla kullanılabilir. Bu veri tabanı iki yılda bir veya çok yıllık bazda güncellenebilir. Türkiye de binalara ilişkin başlıca özellikleri ile birlikte kentsel ve kırsal alanlardaki binaların sayısı ve tipolojisini içeren bir envanter geliştirilmelidir. Açıklama Enerji Verimliliği Direktifi nin 5. Maddesine göre, Özellikle merkezi hükümet binalarının toplam zemin alanının tahmini zorunludur. Bu önlemdeki veri toplanmasındaki önemli bir girdi bina başına metre kare olacaktır. Bununla birlikte binanın kullanımı veya çeşidi, hangi bölgede olduğuda göz önünde bulundurulacak farklı özelliklerdir.bu verinin işlevi, yerleşkelerin, servis ve inşaat sektörlerinin enerji yoğunluğunu elde etmektir. Böylece enerji yoğunluğunun evrimi gözlemlenebilecek ve karşılıklı bir değerlendirmede bulunabilecektir. Bu veritabanı EnVer portalı ile birleştirilebilir (entegre edilebilir). Zaman Planı Kontrol ve doğrulama Veri tabanı de kullanılır hale gelmesi önerilmektedir. Süreç: Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) bütün binaların büyüklüğü ve enerji tüketimine ilişkin istatistiki bir çerçeve oluşturmalıdır. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı veri tabanı yapısını, toplanacak veriyi (ve kaynağını) ve bilgiyi toplama ve birleştirme yöntemini belirlemelidir. Bu veri tabanındaki bilgiye dayanılarak, Türkiye deki enerji verimliliği performansına ilişkin yıllık bir rapor yayımlanmalıdır. 115 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

116 Adı Enerji Kimlik Belgesi (EKB) / Bina Sertifikası Enerji Kimlik Belgesinin (EKB) uygulaması Türü Düzenleyici No Kaynağı Hedef Kitleler Sorumlu Taraflar Binalarda Enerji Performansı Yönetmeliği, 2009 Durumu Yeni binalar ve büyük çaplı tadilat gören binalar Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Uygulanıyor Enerji Kimlik Belgesi binalarda enerji tüketimini azaltmak için kilit politika araçlarından birisidir. Sertifika, inşaat sanayi ve emlak piyasasındaki karar alıcılara belli bir enerji performansı seviyesine ulaşmaları ya da benzer binalarla mukayese için belli bir binaya yönelik objektif bilgi sağlar. Ocak 2011 den bu yana yürürlükte olan Enerji Kimlik Belgesi (EKB) yeni ve tadilat yapılan binalar için ve aynı zamanda satın alınan veya kiralanan binalar için zorunludur. Bütün binaların 2017 yılına kadar sertifikalarını almaları gerekmektedir. Bu sertifika bu binaların enerji tüketimi ve CO 2 emisyonları konusunda bilgi sağlamaktadır. Türkiye, bu düzenlemenin gerektirdiği binalara enerji performansı sertifikası verilmesi için ulusal hesaplama yöntemi ne yönelik çalışmalar yürütmeye başlamıştır. Açıklama 2017 den itibaren binalarda satın alma ve kiralama süreçlerinde bina sahiplerinin EKB ye sahip olması ve belgelendirmesi zorunlu hale gelecektir. EKB alımınında sertifikanın yerel düzeyde verilmesi süreci kolaylaştıracaktır (Çevre ve Şehircilik Bakanlığının il müdürülükleri şehir bazında işlem gösterebilir ve binalarda enerji etüdü yapan şirketler sertifika verilmesinde yetkili olabilir) Türkiye ulusal hesaplama yöntemi (BEP-TR) önceki adıyla Bayındırlık ve İskan Bakanlığı şimdi ise Çevre ve Şehiricilik Bakanlığı koordinasyonunda, bina enerji tüketimini ve enerji verimliliğini etkileyen bütün parametrelerin etkisini değerlendirmek ve binaların enerji düzeyini belirlemek amacıyla geliştirilmiştir. Hesaplama yöntemi, ofisler, eğitim binaları, sağlık binaları, oteller, alışveriş merkezleri ve ticaret merkezleri gibi mevcut ve yeni binaların enerji performansını hesaplamak için kullanılacaktır. BEP-TR hesaplama yöntemi aşağıdakileri kapsamaktadır: Binalarda ısıtma ve soğutma için ihtiyaç duyulan net enerji miktarının hesaplanması, Net enerji ve sistem verimliliğini karşılamak için kurulmuş sistemlerden kaynaklanan kayıpları da dikkate alarak binaların toplam ısıtma/soğutma enerji tüketimini belirlemek, Havalandırma enerji tüketiminin belirlenmesi, Gün ışığı kullanılmayan ve gün ışığının etkin olmadığı yerlerde, binalarda günışığının etkisini dikkate alarak aydınlatma enerjisi talebi ve tüketiminin hesaplanması, Bina enerji performansını değerlendirirken evsel sıcak su amaçlı enerji tüketiminin hesaplanması. Zaman Planı Kontrol ve Doğrulama Mevcut araç 1 Ocak 2017 den itibaren satın alma ve kiralama işlemlerinde geçerli olması önerilmektedir Süreç: Belediyeler halihazırda yeni binalar inşa edildiğinde denetim süreci ile kontrol etmektedirler. Bir kontrol listesi üzerinde çalışmaya başlamışlardır ve bu kontrol listesinin EKB ile ilgili başlıca ilke ve değişiklikleri ve önerilen performans şartlarını kapsaması gereklidir. Bu yeni binalardaki kontroller için belediyelere yakinen bağlı bağımsız bir yapı veya makamın (YEGM) desteği önemlidir 116 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

117 Adı Binalarda yeşil sertifika kullanımının arttırılması Türü Düzenleyici No Kaynağı Hedef Kitleler Sorumlu Taraflar Sürdürülebilir Yeşil Binalar İle Sürdürülebilir Yerleşmelerin Belgelendirilmesine Dair Yönetmelik Binalar Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Durumu Kısmen uygulanıyor Sürdürülebilir yeşil binaların ve sürdürülebilir yerleşmelerin belgelendirilmesine dair yönetmelik Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından 8 Aralık 2014 tarihinde sayılı Resmi Gazate de yayınlanmıştır. Açıklama Binalarda yeşil sertifikalandırma, mevcut ve yeni binalar ile yerleşmelerin teknik özelliklerini ve gereksinimlerini dikkate alarak çevresel, sosyal ve ekonomik performanslarının ve sürdürülebilirliğinin değerlendirilmesini ve belgelendirilmesini kapsamaktadır. Bu önlemin başlıca amacı, binalarda yeşil sertifika kullanımının arttırlmasını hedeflemektedir. Bu süreç içinde sadece enerji tasarrufunu değil aynı zamanda enerji ve su kullanımını, bina içi şartları (sağlık ve iyilik), kirlilik, ulaştırma, malzemeler, atık, ekoloji ve yönetim süreci boyutlarını da dikkate alan binalar için yeni yeşil sertifikala geliştirilebilir ve bunu da ilgili farkındalık arttırıma faaliyetleri ve teşviklerle yapılabilir. Zaman Planı Yeni yeşil sertifikaların tasarımı ve çerçevesinin oluşturulması; 2017 Araç mekanizması için ayrıntılı kuralların oluşturulması; 2017 Aracın 2018 yılında uygulanmaya başlanması öngörülmekedir. Önemli Aşamalar Yapılar için yeşil-sertifika geliştirilmesi Yeni yeşil sertifikaların tasarımı ve çerçevesinin oluşturulması Enstrüman mekanizması için ayrıntılı kuralların oluşturulması Enstrümanın uygulanması Kontrol ve Doğrulama Süreç: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Sürdürülebilir Yeşil Binalar İle Sürdürülebilir Yerleşmelerin Belgelendirilmesine Dair Yönetmelik Taslağı vb çalışmaları dikkate alarak yeşil sertifikaları belirleyecek, yeşil sertifikası olan binaların envanterini oluşturacaktır. ETKB teknik ve metodoloji anlamında destek sağlayabilir. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı her yıl sertifikalarda belirlenen sonuçları doğrulamak için rastgele örneklem çalışması yürütecektir (örneklem büyüklüğü %5). Çevre ve Şehircilik Bakanlığı bu tür sertifikalar için gerekli teşvik miktarını belirlemelidir. Teşvik, uygulamayı optimize etmek ve önlemin etkisini değerlendirmek amacıyla yıllık olarak revize edilmelidir. 117 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

118 Adı Konut Üreticileri Toplu konutlarda enerji verimliliğinin arttırılması Türü Düzenleyici No Kaynağı Türkiye 1. UEVEP Durumu Uygulanması önerilmektedir Hedef Kitleler Sorumlu Taraflar Toplu konutlardaki son kullanıcılar Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Toplu konutlar Türkiye de düşük gelirden yüksek gelire kadar geniş bir kesime hitap etmektedir. Toplu konutlar enerji verimliliği uygulamarı için bir fırsat yaratmakta olup bu önlem toplu konutlarda enerji verimliliğinin arttırılmasını hedeflemektedir. İnşaat sektörü girişimcileri binaların yenilenmesinin iyileştirmesine yönelik eylemleri de dahil edebilirler. Açıklama Bu amaçların doğru bir şekilde yerine getirilmesini kontrol etmek ve standartların doğru bir şekilde uygulanmasını doğrulamak gereklidir. Müteahhitlerin daha yüksek standartlara uyması (daha iyi enerji verimliliği değerleri ile) isteğe bağlıdır ve Hükümet bu şartların karşılanması için finansman sağlayacaktır. Kentsel Dönüşüm Planı için sağlanan mevcut finansman indirimleri enerji verimliliğini yaygınlaştırmak için yeterli görülmemektedir. Bu şekilde, B kategorisindeki binalar için destek sağlanması (Şu anda Türkiye deki sisteme göre Kategori B ye ulaşmaya odaklanan projelerin geliştirilmesi için daha elverişli finansman şartlarının oluşturulması yukarıdaki Kentsel Dönüşüm Planında açıklanmıştır.) ve kategori A ya ulaşmak için mevcut en iyi teknolojilerin uygulanmasına yönelik hibelerin verilmesi uygun olacaktır. Zaman Planı Kontrol ve Doğrulama Enerji verimliliği kriteri 2017 yılındaki yeni toplu konut binalarına eklenecektir. Süreç: Çevre ve Şehircilik Bakanlığıyeni toplu konut modeline eklenmek üzere minimum enerji verimliliği kriterini belirleyecektir. Bu husus Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ile işbirliği içinde yürütülebilir. Yeni binalardaki gerçekleşmelerin düzeyi izlenmeli ve doğrulanmalıdır. Bu binaların yıllık enerji verimliliği performansı değerlendirilecek ve veri tabanında yayımlanabilir. 118 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

119 Adı Enerji Yöneticisi/ Etütler Binalara Yönelik Enerji Etüdü Fonları Türü Düzenleyici No Kaynağı Hedef Kitleler Sorumlu Taraflar Enerji Kaynaklarının ve Enerjinin Kullanımında Verimliliğin Artırılmasına Dair Yönetmelik Durumu Hizmet sektöründeki binalar ve kamu binaları Kısmen uygulanıyor KOSGEB (Küçük ve Orta İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı) Enerji etütleri binanın tipini belirlemek için zorunludur ancak binaların büyük bir çoğunluğunun bunu yapması zorunlu değildir. Zorunlu olmayan etütleri yaygınlaştırmak için uygulamayı kolaylaştıracak fonların yürürlüğe girmesi gerekir. Finansman miktarı enerji tüketimine ve denetim sonuçlarına bağlı olacaktır. Açıklama Bu önlemin finansmanı (ana değer olarak denetim başına ABD$) denetimlerde elde edilen önlemlerin uygulanmasına odaklanacaktır (tercihen 5 yıldan az geri ödemesi olan önlemler). YEGM genel bütçesinden veya KOSGEB finansman sisteminden sağlanan mevcut kamu binaları finansman tahsis sistemi, bu önlemi desteklemek amacıyla oluşturulan yeni finansman sistemi ile birlikte veya tek başına bu amaçla finansman kaynağı olarak hizmet edebilir. Bina etütleri YEGM tarafından desteklenen ortak bir metodolojiye dayanan kullanıcı dostu bir yazılıma dayalı olacaktır. Etüt raporları ortak ve tutarlı bir metodolojiye dayanan ortak unsurları içerecektir. Hesaplama Yöntemi Enerji Tasarrufu Ekonomik Etki Zaman Planı Bu önlemin potansiyelini değerlendirmek için binalarda m2 başına enerji tüketimi 250 kwh/yıl ve nihai tüketimin potansiyel olarak %1 azaltımı varsayılmıştır. Enerji tasarrufu sağlayan denetlenen binaların sayısı: özel sektör için yılda 2,000 ve kamu sektörü için yılda 1,000 olarak öngörülmüştür Enerji tasarrufu (Bin TEP) Etüt sayısına dayanılarak yapılan enerji programı finansmanının tahmin edilen maliyeti şu şekildedir: Ekonomik etki (milyon ABD $) Düzenleyici Çerçevenin Tasarımı ve Onayı: 2017 Mekanizma için ayrıntılı kuralların oluşturulması: 2017 Uygulama: 2018 den 2023 e kadar Önemli Aşamalar Binalarda Enerji Verimliliğine Yönelik Destekler Düzenleyici çerçeveyi tasarlama ve onaylama Mekanizma için ayrıntılı kuralların oluşturulması Uygulama 119 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

120 Adı Kontrol ve Doğrulama Enerji Yöneticisi/ Etütler Binalara Yönelik Enerji Etüdü Fonları Süreç: KOSGEB etüt edilen binaların bir envanterini oluşturmalıdır. KOSGEB her yıl enerji etütlerinde elde edilen sonuçları doğrulamak için bir rastgele örneklem çalışması yürütmelidir (örneklem büyüklüğü %5) KOSGEB binalarda ve ofislerde enerji tasarrufu imkanlarını ve 5 yıldan kısa geri ödemesi olan önlemlerin uygulamasının düzeyini analiz etmelidir. Rastgele incelemeye dayanılarak enerji tasarrufları tahmin edilmelidir. Adı İnşaat Sektöründe Kullanılan Malzeme Ve Teknolojiye İlişkin En İyi Uygulamalar El kitabı Çalışmasının Yürütülmesi Tür Düzenleyici No Kaynağı Hedef Kitleler Sorumlu Taraflar İklim Değişikliği Eylem Planı Binalar Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Durumu Uygulanması önerilmektedir Açıklama Zaman Planı İnşaat sektöründe kullanılan farklı malzeme, ekipman ve teknolojilere ilişkin, her birinin enerji verimliliği analizini de içeren bir elkitabı geliştirilebilir. Bu elkitabı, vatandaşlar ve şirketler tarafından en verimli önlemlere dair farkındalık yaratmak için kullanılabilir. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı bu elkitabına geliştirilen kaynakları ve ulusal eğitim platformundan elde edilen geri beslemeyi ve aynı zamanda uygulanan önlemler ve sonuçlarını yansıtabilir. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı her iki yılda bir revize edilmek üzere 2017 yılında el kitaplarını basabilir ve iki yılda bir gerekli güncellemeler yapılabilir. 120 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

121 Adı Yenileme Planları/Sübvansiyonlar Mevcut Binaların Rehabilitayonu ve Geliştirilmesi: Aydınlatma, bina izolasyonu, ısıtıcıların ve havalandırma cihazlarının değiştirilmesi Türü Finansal No Kaynağı Hedef Kitleler Sorumlu Taraflar Açıklama Türkiye 1. Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı Binalar Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Durumu Uygulanması önerilmektedir Bina sahipleri binanın enerji verimliliğini geliştirmek için pek çok teşvikten yararlanabilir. Hükümet aşağıdaki başlıca alanlarda ekonomik yardımları belirleyecektir: Aydınlatma tadilatı için destek: her bir ampul eğer daha verimsiz teknolojinin yerini almak amacı ile değiştiriliyorsa hükümetten destek alabilir. Önerilen hedef 2023 itibariyle aydınlatma sistemlerinin adedinin yenilenmesidir. Ev eşyalarının iyileştirilmesi için destek: daha verimli bulaşık makineleri, buzdolapları vs. kuran bina sahiplerine fiyat indirimi önerilebilir. Mevcut binaların 2023 itibariyle adedin yenilenmesi önerilebilir. Kazan ve klima yenilemesi için destek: daha verimsiz kazanlar biyokütleli olanlarla veya yoğuşmalı kombilerle değiştirilirse destek verilebilir. Daha düşük verimliliği olan kazanların tanesinin biyokütlelilerle değiştirilmesi önerilmektedir. Bu kapsamda, HVAC tesisatının (Isıtma, Havalandırma ve İklimlendirme) mevcut CO2 emisyonlarını azaltan bütün yeni teknolojiler de buna dahil edilmelidir. Her bir bina için verimli cam, yalıtım, ısı pompaları, asansör motorları ve klimalar öncelikli olacaktır. Hesaplama Yöntemi Bu önlemin etkisini değerlendirmek için, mali destek ve teknoloji başına etki konusunda şu varsayımlar kabul edilmiştir: Varsayımlar Konsept Aydınlatma Beyaz Eşya Isıtma ve soğutma sistemleri Proje sayısı Finansal destek (%) 50% 50% 50% Yıllık proje başına enerji tasarrufu (kwh) Enerji Tasarrufu Enerji tasarrufu (Bin TEP) Ekonomik Etki Ekonomik etki (milyon ABD $) Zaman Planı Önlemin tasarımı 2016 da yapılacaktır yılında uygulanacaktır. 121 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

122 Adı Yenileme Planları/Sübvansiyonlar Mevcut Binaların Rehabilitayonu ve Geliştirilmesi: Aydınlatma, bina izolasyonu, ısıtıcıların ve havalandırma cihazlarının değiştirilmesi Zaman Planı Önemli Aşamalar Mevcut Binaların Rehabilitasyonu ve Geliştirilmesi Düzenleyici çerçeveyi tasarlama ve onaylama Mekanizma için ayrıntılı kuralların oluşturulması Uygulama Kontrol ve Doğrulama Süreç: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, farklı çizgilerde aracın yaygınlaştırılması için her yıl tahsis edilen parayı belirleyecek ve tahsis edecektir. programın nitelikli uygulayıcılarının ve temellerinin bir envanterini yayımlayacaktır. fonları tamamlayıncaya kadar en iyi başvuruları seçecektir. her yıl doğru uygulamayı doğrulamak için bir rastgele örneklem çalışması yürütecektir (örneklem büyüklüğü %5). Adı Enerji Entegrasyonu Yenilenebilir Enerji ve Kojenerasyon Sistemlerinin Binalara Entegrasyonu Türü Mevzuat No Kaynağı Hedef Kitleler Sorumlu Taraflar Türkiye 1. Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı Binalar Durumu Uygulanması öneriliyor Çevre ve Şehircilik Bakanlığı nın desteğiyle Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Açıklama Bu önlemin amacı yenilenebilir enerjinin ısıtma ve soğutmada ve kojenerasyon sistemlerinin binalarda kullanılmasına yönelik mevzuatsal çerçevenin uygulanması ve bu şekilde karbon emisyonu düşük sürdürülebilir çevre dostu binaların teşvik edilmesidir. Yasal çerçeve kapsamında yapılması önerilen faaliyetler aşağıdaki gibidir: Binalarda yenilenebilir enerji üretim kapasitesi kurulumuna yönelik engellerin azaltılması ve bu şekilde idare süreçlerin daha kolay ve hızlı hale getirilmesi Yeni binalarda yenilenebilir enerji entegrasyonuna yönelik mecburi kotaların uygulanması ve yeni bina stoğunda yenilenebilir enerji kullanımına yönelik tanıtımların yapılması Fotovoltaik güneş enerjisine yönelik, net sayaçların kullanımının teşvik edilmesi ve bu şekilde öztüketim ve enerjinin şebekeye verildiği uygun bir mevzuat hazırlanması Güneş enerjisine yönelik su ısıtmasına yönelik yükümlülüklerin güçlendirilmesi ve her bir bina için belli bir oranda sıcak su tüketiminde kullanılması Eski ve verimliliği düşük kazanların biyokütle kazanları ile değiştirilmesi Isı pompaları ve kojenerasyon sistemlerinin sermaye gereksinimini teşvik etme amaçlı sübvanse faiz oranı belirlenmesi Bahsi geçen eylemler yenilenebilir enerji imkanları ve yenilenebilir enerjinin faydalarına yönelik farkındalık arttırma programlarıyla desteklenmelidir. Farkındalık arttırma programları Bölüm raporun Tüketici bilgilendirme programları ve eğitim kısmında önerilmektedir. 122 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

123 Adı Zaman Planı Enerji Entegrasyonu Yenilenebilir Enerji ve Kojenerasyon Sistemlerinin Binalara Entegrasyonu Mevzuat tasarımının 2017 de başlatılması önerilmekte uygulamasının ise bir sonraki yılda olması önerilmektedir. Önemli Aşamalar Yenilenebilir Enerji ve Kojenerasyon Teknolojilerinin Bina Sektörüne Entegrasyonu Düzenleyici çerçeveyi tasarlama ve onaylama Mekanizma için ayrıntılı kuralların oluşturulması Uygulama Kontrol ve doğrulama Süreç: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı yenilenebilir enerji kaynaklarının bina sektöründe kullanılmasına dair yasal çerçeveyi belirler ve bu şekilde yeni bina ve mevcut bina stoğu için uygun hedefleri ortaya koyar. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı bina türü ve yenilenebilir enerji türüne göre zorunlu minimum gereksinimleri belirler. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı nın desteğiyle enerji verimliliği odaklı bilgilendirme/motivasyon kampanyası uygular. 123 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

124 5.2.5 Bina Sektörü Önlemleri: Kaynak Verimliliği Kaynak Etkin Bir Avrupa İçin Yol Haritası nda (RERM-The Roadmap to a Resource Efficient Europe) binalar üç kilit sektörden biri olarak belirtilmiştir. Yol Haritasına göre, binaların daha iyi inşası ve kullanımı önemli derecede kaynak tasarrufu sağlayabilir. Örneğin, Binanın inşaat aşamasındaki tedbirler nihai enerji tüketiminin %42 sini ve toplam sera gazı emisyonlarının %35 ini etkileyebilir. Yılıkan binalardan çıkarılan materyallerin %50 si, bazı bölgelerde suyun %30 unu tasarruf edebilir. Yol haritası kapsamında yapılmış olan analiz, AB-28 in (Avrupa Birliği 28 üye ülke) mevcut ve ticari ve mesken binalar için sertifikasyon sistemine odaklanmaktadır. Söz konusu sertifikasyon, daha çok özel ve kamudan gönüllü sürdürülebilirlik programlarını ve Binalarda Enerji Performansı Direktifi kapsamındaki enerji sertifikasyon sistemini kastetmektedir. Avrupa da binalarda gönüllü sürdürülebilir sertifikasyon sistemi Gönüllü sürdürülebilir sertifikasyon sistemleri genellikle ulusal Yeşil Bina Konseyleri, bağımsız kuruluşlar, enstitüler, ajanslar ve diğer özel girişimlerin yanı sıra büyük özel şirketlerin içinde geliştirilen özel sistemlerdir. Amerikan LEED sistemi pek çok Avrupa Yeşil Bina Konseyi (GBCs) tarafından kullanılmakla birlikte en etkin kullanımı olan sistemler BREEAM, HQE ve DGNBD dir. Kamu sistemleri olarak, Avrupa Komisyonu tarafından (JRC nin işlettiği) YeşilBina gönüllü sistemi vardır, ancak bu daha çok enerji performansına odaklanmaktadır. Bu YeşilBina programı 2005 yılında Komisyon tarafından konut olmayan mevcut ve yeni binalarda enerji verimliliğini artırmak için başlatılmıştır. Ticari binalar için, Avrupa daki pek çok lider sistemin ticari binalar için vermiş olduğu sertifikaların sayısına ilişkin mevcut verilere bakıldığında, Avrupa piyasasında BREEAM in lider olduğu görülebilir. BREEAM Avrupa daki bütün sürdürülebilir bina sertifikalarının %80 ine tekabül etmektedir 38. Ürün ve binalardan gelen hammaddenin geri dönüşümü Atıktan üretim çevresel açıdan daha az yük getirdiği için, geri dönüşümün malzemelerin üretiminde olumlu bir etkisi vardır. Özellikle bazı materyaller için geri dönüşüm oranlarının artması, bu malzemelerin inşaat sanayinde artan toplam tüketimine bakılmaksızın, bunların üretiminden kaynaklanan çevresel etkilerin ciddi oranda düşmesini sağlamıştır. Geri dönüşüm oranları AB deki toplam miktar ve etkileri dikkate alındığında en önemli metaller olan çelik, alüminyum ve bakır için sırasıyla %59, %33 ve %37 dir. Çimento, tuğla ve diğer dökme malzemelerde çok az geri dönüşmüş malzeme bulunmaktadır veya hiç bulunmamaktadır. Bu nedenle, sadece metallerin önemli seviyede geri dönüşmüş malzeme içermesi beklenmektedir. Malzeme mevzuatı Bazı ülkelerde ham maddelerin sürdürülebilir kullanımını açıkça düzenleyen düzenleyici bir çerçeve bulunmaktadır. Bazı Avrupa ülkelerinde (Danimarka, Fransa, İsveç veya Birleşik Krallık) ham maddelerin kullanımı konusunda piyasa tabanlı bir tür araç bulunmaktadır (en yaygını hammaddenin topraktan çıkarılması aşamasındaki vergilerdir). Bu vergilerin etkisi değişiklik göstermektedir ve uygulamanın ayrıntılarına ve çıkarılan malzemeyi etkileyen ilave/diğer önlemlere bağlıdır. Danimarka daki vergi, gönüllü sanayi anlaşmaları ve bir atık deposu vergisinin birleşimi ile çakıl kazılarını azaltmaya yardımcı olmuştur. Birleşik Krallık taki vergi ise çakıl satışlarında küçük bir düşüşe ve atıklardan elde edilen ikame malzemelerinin kullanımında ise küçük bir artışa neden olduğu görülmektedir. Atık mevzuatı Bazı Avrupa ülkelerinin Ulusal Atık Yönetim Planlarında, Atık Çerçeve Direktifinin %70 geri dönüşüm hedefini karşılamak amacıyla özel stratejiler bulunmaktadır 36. Binalarda su kullanımı Binalar önemli miktarda su kullanmaktadır. Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP), binalarda su kullanımının dünyadaki ve Avrupa da toplam kullanılabilir su miktarının %25 ine karşılık geldiğini tahmin etmektedir. İnşaat sektörü ve binalardaki su kullanımı işletim suyu ve inşaat suyu olarak sınıflandırmaktadır. İşletim suyu bina kullanıma geçtiğinde gerçekleşen su tüketimidir. İnşaat suyu ise binanın inşa sürecinde doğrudan ve dolaylı olarak kullanılan sudur. 124 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

125 Ortalama bir Avrupa vatandaşı yaklaşık olarak günde litre işletme suyu kullanmaktadır (L/kişi/gün). Üst limit dikkate alındığında 173 (L/kişi/gün), toplam yıllık tüketim milyon m3 tekabül etmektedir ki bu Avrupa daki yılda elde edilen toplam tatlısuyun %9 udur. Binalardaki (işletim) suyu kullanımı konut ve konut olmayan binalar şeklinde ayrılmaktadır ve sırasıyla su kullanımları %72 ve %28 oranındadır. Konut binalarındaki kullanım da duş ve banyo (%35), tuvalet sifonu (%25), çamaşır yıkama (%14), bulaşık yıkama (%8), içme ve yemek yapma (%5), temizlik, sulama ve araç yıkama (%5) ve diğerleri (%8) gibi daha alt kategorilere ayrılabilir. Su etüdü ve ölçümü Su etütleri su yönetiminin temel bileşenlerinden birisidir. Etütler, seçenekler, maliyetler, tasarruflar ve finansal getirilerin yönetimi amacıyla verilerin toplanması ve analiz edilmesi için gereklidir. Etüdün kapsamı aşağıdakilerden oluşmalıdır: Saha ve saha faaliyetleri çapında kullanımın dağılımı Saha ve saha faaliyetleri çapında kullanımın dağılımı Kullanım envanterinin hazırlanma sürecinin bir parçası olarak sahadaki ekipman, cihaz ve süreçlerin denetimi Başlıca ekipman, cihaz ve süreçlerin tüketiminin araştırılması, Bu bölümde aşağıda ayrıntıları verilen izleme yöntemini kullanarak kullanım eğilimlerinin ve kalıplarının araştırılması, Tüketimin (referans veri kullanarak) Anahtar Performans Göstergelerinin (APG) hazırlanması, Sahadaki tüketimin bir modelinin veya akış tablosunun geliştirilmesi, Su tasarruf önlemlerinin tespit edilmesi ve fizibilite değerlendirmesinin yapılması. Su sayacı verileri su yönetim programı için kritiktir. Örneğin, bir binada, sayaçlar bölünmeden birden fazla kiracı bulunuyorsa, bu durumda ev sahibi ile su tüketimini ve maliyetleri paylaştırmak üzere tüm taraflarca kabul edilebilir bir yöntem tespit etmek amacıyla su yönetimi girişimlerinin uygulanmasından sonra bir görüşme yapmak gerekecektir. Ticari, mesken ve hizmet sektörü binalarında ortak sayaç kullanımına ilişkin hususlar aşağıdakilerden oluşmaktadır: Bir bina için bir ölçümün olmaması, Binanın alt bileşenleri için bölünmüş ölçümlerin olmaması (örneğin temel bina, soğutma kulesi, dağıtım servisleri) Gerçek yük için fazla büyük olan bireysel kiracılar için alt ölçüm olmaması Ofis binaları için asgari su standartları Şirketler, yeni binaların veya mevcut ofis binalarının yenileme projelerinin inşaatının şartnamesine asgari su performansı standartları ekleyeceklerdir. Su kullanan yeni aletler için asgari şartlar Şirketlerce satın alınan bütün duş başlıkları, musluk ve tuvaletler ürün tipine göre en az ortalama derecede olmalıdır. Hükümet, standart alım sözleşmelerindeki şartları belirleyecek ve güncelleyecektir. 125 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

126 5.2.6 Bu UEVEP ye dahil edilen bina sektörü önlemleri: Özet No Önlem Sürdürülebilir İşletim ve Tedarik İçin Eylem Planı AB Bina Direktifinin Ulusal Mevzuata Aktarılması Enerji Kimlik Belgesi (EKB) / Bina Sertifikaları Enerji Kimlik Belgesinin (EKB) uygulaması Binalarda Yeşil Sertifika Kullanımının Arttırılması Konut Binası Girişimcileri Toplu Konutlarda Enerji Verimliliğinin Artırılması Enerji Yöneticisi/Etütler Binalara Yönelik Enerji Etüdü Fonları İnşaat Sektöründe Kullanılan Malzeme ve Teknolojiye İlişkin En İyi Uygulamalar El Kitabı Çalışmasının Yürütülmesi Renevasyon Planları/ Sübvansiyonlar Mevcut Binaların Rehabilitayonu ve Geliştirilmesi: Aydınlatma, bina izolasyonu, ısıtıcıların ve havalandırma cihazlarının değiştirilmesi Enerji Üretim Entegrasyonu Yenilenebilir Enerji ve Kojenerasyon Sistemlerinin Binalara Entegrasyonu Mevcut Önlem Deneme Dönemi Daha Fazla Gelişme Amacıyla Düzenleyici Çerçeve / Önlem Tasarımı Uygulama Enerji Tasarrufu Öngörüleri (bin TEP): nihai enerji No Önlem Enerji Yöneticisi / Etütler Binalara Yönelik Enerji Etüdü Fonları Renovasyon Planları / Sübvansiyonlar Mevcut Binaların Rehabilitayonu ve Geliştirilmesi: Aydınlatma, bina izolasyonu, ısıtıcıların ve havalandırma cihazlarının değiştirilmesi Toplam Economik Etki (Milyon ABD $) No Önlem Enerji Yöneticisi/Etütler Binalara Yönelik Enerji Etüdü Fonları Renovasyon Planları / Sübvansiyonlar Mevcut Binaların Rehabilitayonu ve Geliştirilmesi: Aydınlatma, bina izolasyonu, ısıtıcıların ve havalandırma cihazlarının değiştirilmesi Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

127 5.3 Kamu binalarında enerji verimliliği Merkezi Yönetim Binaları (Enerji Verimliliği Direktifi Madde 5) Üye devletler, merkezi yönetimin kullanımında veya sahipliğinde olan bütün ısıtılan ve/veya soğutulan binaların toplam kat alanının %3 ünü, güncel Binalarda Enerji Performansı Direktifi kapsamında belirlenen asgari enerji performans şartlarını yerine getirmek üzere her yıl yenileyeceklerdir. Enerji Verimliliği Strateji Belgesi ve Ulusal Planlar veya Stratejiler Kamu sektöründeki birincil enerji verimliliğine ilişkin politikalar Enerji Verimliliği Strateji Belgesi , Enerji Kaynaklarının ve Enerjinin Kullanımında Verimliliğin Arttırılmasına Dair Yönetmelik ve 10. Kalkınma Planı ında yer almaktadır. Strateji belgesi kapsamında kamu kuruluşlarının bina ve tesislerinde yıllık enerji tüketimi 2015 yılına kadar %10 ve 2023 yılına kadar %20 azaltımı hedefini içermektedir. Enerji Kaynaklarının ve Enerjinin Kullanımında Verimliliğin Artırılmasına Dair Yönetmelik in 30. Maddesi ise YEGM nin enerji yöneticisi görevlendirmekle yükümlü olduğu binalarda enerji verimliliğinin artırılmasına yönelik tedbirleri ve bunların fayda ve maliyetlerini belirlemek üzere etütlerin yapılmasını belirtmektedir. Etütler Genel Müdürlük ya da şirketler tarafından yapılır ve her 10 yılda bir yenilenir. Düzenleyici Çerçeve / Enerji Verimliliği Direktifi Tablo 38.Enerji Verimlilği Direktifi Madde 5. Madde 5 Kamu kuruluşu binalarının örnek olma rolü /31/AB sayılı Direktifin 7. Maddesindeki hükümler saklı kalmak üzere, her bir Üye Devlet, 1 Ocak 2014 tarihinden geçerli olmak üzere, 2010/31/AB sayılı Direktifin 4. Maddesinin uygulamasında belirlenen şekilde merkezi yönetimin kullanımında veya sahipliğinde olan bütün ısıtılan ve/veya soğutulan binaların toplam kat alanının %3 ünü, en azından yeniden yayımlanan EPDB de belirlenen asgari enerji performans şartlarını yerine getirmek için her yıl yenileyeceklerdir. %3 oranı, her yılın 1 Ocak ında 2010/31/AB sayılı Direktifin 4. Maddesinin uygulaması kapsamında belirlenen ulusal asgari enerji performansı şartlarını karşılamayan Üye Devletlerin merkezi yönetiminin kullanımında veya sahipliğindeki, 500 m 2 nin üzerinde toplam kullanım alanı olan binaların toplam zemin esas alınarak hesaplanacaktır. Bu eşik değer, 9 Temmuz 2015 itibariyle 250 m 2 ye düşürülecektir. Paragraf 1 kapsamında, toplam kullanım alanı ile birlikte ısıtılan ve/veya soğutulan merkezi yönetim binalarının bir envanteri oluşturulacak ve üye devletlerin erişimine açık olacaktır. Bütün Üye Devletler, paragraf 2 kapsamında muaf tutulan binalar haricinde toplam kullanım alanı 500 m 2 ve 9 Temmuz 2015 itibariyle 250 m 2 olan ısıtılan ve/veya soğutulan merkezi yönetim binalarının bir envanterini oluşturacak ve kamunun erişimine sunacaktır. Envanterde m 2 cinsinden zemin alanı ve her binanın enerji performansı veya buna ilişkin enerji verisi gibi veriler bulunacaktır. Tablo 37.Kamu binalarına ilişkin UEVEP ile Enerji Verimliliği Strateji Belgesi arasındaki ilişki Kaynak: Deloitte Enerji Verimliliği Direktifi / UEVEP Enerji Verimliliği Strateji Belgesi Merkezi Yönetim Binaları (Enerji Verimliliği Direktifi Madde 5) Diğer kamu kuruluşlarının binaları (Enerji Verimliliği Direktifi Madde 5) SA-06 Kamu kesiminde enerjiyi etkin ve verimli kullanmak SA-06/SH-01 Kamu kuruluşlarının bina ve tesislerinde yıllık enerji tüketimi 2015 yılına kadar yüzde on (%10) ve 2023 yılına kadar yüzde yirmi (%20) azaltılacaktır. SA-06/SH-01/E-01 Kamu kuruluşlarının bina ve tesislerinde verimlilik artırıcı uygulamaların etkinleştirilmesi. SA-06/SH-01/E-04 Kamu kesimine ait bina ve tesislerde verimlilik artırıcı uygulamaların Enerji Performans Sözleşmeleri ile gerçekleştirilmesi. Kamu alımları (Enerji Verimliliği Direktifi Madde 6) SA-06/SH-01/E-02 Kamu alımlarında enerji kullanımı olan mal ve hizmet alımları ile yapım işlerinde Bakanlık tarafından belirlenen asgari verimlilik kriterlerini sağlamayanların satın alınmaması veya yapılmaması. 127 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

128 Alternatif Yaklaşım Eğer Üye Devletler Madde 5(6) da belirtilene alternatif bir yaklaşımı getirmek isterlerse, yani hedefi yüzey alanı olarak değil tasarruf edilen enerji miktarı olarak belirtmek isterse, bu durumda böyle bir kamu binası envanteri oluşturması yasal olarak gerekmemekle beraber şiddetle tavsiye edilmektedir zira söz konusu envanter alternatif yaklaşımın Madde 5(1) de belirtilen merkezi yönetim binalarının yenilenmesi genel yükümlülüğüne tam uymasını sağlayacaktır. Türkiye deki mevcut durum ve yapılan çalışmalar: Türkiye nin hedefi Türkiye, Direktifin Madde 5(6) sı kapsamında alternatif yaklaşımı kabul etmiştir. Türkiye, Madde 5 in 1-5 paragraflarının sağlayacağı enerji tasarrufuna dayanan istenen hedefi UEVEP kapsamında hesaplamıştır. Türkiye, 2023 yılı itibariyle elde ulaşılacak tasarruf tahminlerini bu kapsamda yapmalıdır. Türkiye Paragraf 1 de belirtilen bu alternatif yaklaşımı tercih edebilir, çünkü ulusal Enerji Verimliliği Stratejik Planında ortaya konulan mevcut hedef enerji tasarrufu bağlamında belirlenmiştir ki bunlar, 2023 itibariyle en azından Paragraf 1 de belirtilen şartlara denk, yıllık bazda bildirilen merkezi yönetim sahipliğindeki veya merkezi yönetim tarafından kullanılan uygun nitelikli binalarda kullanıcıların davranış değişikliğine yönelik önlemler ve kapsamlı tadilat da dahil diğer maliyet-etkin önlemleri almaktadırlar. Tablo 39.Hedefin Hesaplanması Hedefin Hesaplanması Madde 5(6) kapsamında Türkiye, standart referans binalarının tadilat öncesi ve sonrasındaki tahmini enerji tüketimini kullanarak hedefin rakamsal değeri hesaplamalıdır. Bu tahminler daha sonra uygun merkezi devlet binalarının zemin alanı tahminlerine uygulanmalıdır. Madde 5(5) doğrultusunda bir envanter hazırlanmasına gerek yoktur. Direktif Madde 5(1) doğrultusunda ve Türkiye deki kamu binalarının sayısı ve yüzey alanı ile ilgili bilgi eksikliğinden dolayı dönemi için aşağıdaki enerji tasarrufu hedef yöntemi belirlenmiştir: Enerji tasarrufu (GWh) Bu yönteme göre toplam enerji tasarrufu şu şekilde olacaktır: Enerji tasarrufu (GWh) Önerilen araçlar/önlemler Merkezi yönetim binaları Mevcut Binalarda Enerji Performansının İyileştirilmesi Kamu binaları için zorunlu enerji tasarrufu hedefi (Enerji Verimliliği Direktifi Madde 5 kapsamında) 128 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

129 Adı Mevcut Binalarda Enerji Performansının İyileştirilmesi Türü Düzenleyici No Kaynağı Türkiye 1. UEVEP Durumu Kısmen uygulanıyor Hedef Kitleler Sorumlu Taraflar Kamu kuruluşları ve EVDler Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı YEGM Enerji verimliliği önlemlerini uygulamak, kamu sektörü kuruluşlarını enerji yönetim planları kullanmaya teşvik etmek, sürecin Kamu Sektörünü destekleyen STKlar tarafından denetleneceğini vurgulamak amacıyla bir EVD en hizmet alan kamu sektörü için Enerji Performans Sözleşmesi EPS) yapılması amaçlanmaktadır. Tipik EPS projesinin başlıca kilit aşamaları aşağıdaki gibidir: Açıklama Zaman Planı Aşama 1 İhtiyaçları, Kaynakları ve Finansman Yaklaşımını belirlemek Aşama 2 İhale Aşaması Aşama 3 Tam Yatırım Sınıfı Teklifleri Aşama 4 Enerji Tasarrufu Önlemlerinin Uygulanması Aşama 5 Hizmet Sunumu / Performansın izlenmesi EPS nin temel odak noktası enerji tasarrufu olduğu için, bu tasarrufların uygun ölçüm ve doğrulama planı ile izlenmesi önemlidir. Bu, genel performansın gösterilebilmesi için, işletmede ve dikkate alınması gereken dış faktörlerde değişikliklere olanak vermelidir. Eğer performans düşüklüğü olursa, imzalanan anlaşma doğrultusunda telafi edici uygulamalar yapılabilir. Binalarda ve tesislerde verimlilik artırma uygulamaları Enerji Performans Anlaşmaları ile kamu sektörüne aittir. Yeni bir düzenleme yürürlüğe gireceğinde, kamu kurum ve kuruluşlarının enerji verimliliğini iyileştirme projeleri ile ilgili uygulamalar için Enerji Verimliliği Danışmanlık Şirketleri ile garantili Enerji Performansı Anlaşmaları yapmak için düzenlemeler yapılacaktır. Kamu kurum ve kuruluşlarının enerji verimliliğini iyileştirme projeleri ile ilgili avans teklifleri öncelikli olarak değerlendirilecektir te düzenleyici çerçevenin uygulanması 129 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

130 Adı Kamu Binaları için Zorunlu Enerji Tasarrufu Hedefi (Enerji Verimliliği Direktifi Madde 5 kapsamında) Türü Düzenleyici No Kaynağı Hedef Kitleler Sorumlu Taraflar Enerji Verimliliği Strateji Belgesi ve Onuncu Kalkınma Planı Kamu kuruluşları Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı YEGM Durumu Kısmen uygulanıyor Madde 5(6) kapsamında Türkiye, standart referans binalarının tadilat öncesi ve sonrasındaki tahmini enerji tüketimini kullanarak hedefin büyüklüğünü hesaplamalıdır. Bu tahminler daha sonra, yönetim müdürlüklerindeki ve devralınan yönetimlerdeki uygun merkezi devlet binalarının zemin alanı tahminlerine uygulanmalıdır. Toplam zemin alanı tahminde bulunmalı, Türk yönetim birimlerinin veya İdarelerinin uygun merkezi yönetim binalarına ilişkin verilere dayanılarak yapılmalıdır. Açıklama Enerji Verimliliği Direktifi nin Kamu kuruluşu binalarının örnek olma rolü Madde 5 te belirtilen şartları uygulamak için net değeri elde etmek amacıyla yetkili otorite tarafından tahmin geliştirilecektir. Uygulama sürecinde dört önemli adım aşağıdaki gibi olabilir: Kamu binalarında tasarruf hedeflerinin belirlenmesi Bina işletmecileri ve kullanıcılarının takip edebilmesi için enerji tasarrufu önlemleri içeren operasyonel kılavuz geliştirilmesi Kamu çalışanlarında enerji tasarrufuna yönelik farkındalık arttırılması Enerji tasarrufu sonuçlarının izlenmesi ve doğrulanması Hesaplama Yöntemi Direktif Madde 5(1) doğrultusunda ve Türkiye deki kamu binalarının sayısı ve yüzey alanı ile ilgili bilgi eksikliğinden dolayı dönemi için aşağıdaki enerji tasarrufu hedef yöntemi belirlenmiştir: Enerji tasarrufu (GWh) Enerji Tasarrufu Bu yönteme göre toplam enerji tasarrufu şu şekilde olacaktır: Enerji tasarrufu (Bin TEP) Zaman Planı Kontrol ve Doğrulama Bu önlemin uygulanmasına yönelik gerekli düzenleme 2016 yılında onaylanması önerilmektedir. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı her yıl Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile işbirliği yaparak bu dönemde yukarıda değinilen yöntemi takip ederek yenilenmesi gereken binaları tespit etmelidir. 130 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

131 5.3.2 Diğer kamu kuruluşlarının binaları (Enerji Verimliliği Direktifi Madde 5) Direktif Madde 5(7) de merkezi yönetimin bir parçası olmayan kamu kuruluşları binalarda enerji verimliliği konusunda örnek davranış sergilemek için teşvik edilmesi hükmü yer almaktadır. Düzenleyici Çerçeve / Enerji Verimliliği Direktifi Düzenleme Sistemi Tablo 40.Enerji Verimliliği Direkfiti Madde 5 paragraf Üye Devletler bölgesel ve yerel düzeydekiler ve kamu hukukunca idare edilen sosyal konutlar da dahil kamu kuruluşları, yetkilerine ve idari yapılarına gereken özen gösterilerek aşağıdaki konularda teşvik edeceklerdir: (a) özel enerji tasarrufu ve hedef ve eylemleri içeren, paragraf 1, 5 ve 6 da belirtilen merkezi yönetim binalarının örnek olma rolünü göz önünde tutarak bağımsız veya daha geniş iklim ve çevre planının bir parçası olan bir enerji verimliliği planın kabul edilmesi; (b) planların uygulamasının bir parçası olarak enerji denetimleri de dahil bir enerji yönetim sistemi uygulanması; (c) uygun olan yerlerde yenileme çalışmalarının finansmanı için enerji hizmeti şirketlerinin ve enerji performansı sözleşmelerinin kullanımı ve uzun vadede enerji verimliliğini devam ettirmek ve iyileştirmek için planların uygulanması. Genel kamu sektörü merkezi yönetim binalarında enerji tüketimini azaltmak için önlem almanın yanı sıra örnek olarak liderlik etmelidir. Türkiye deki hem ulusal hem de yerel düzeydeki pek çok kamu kuruluşu, binalarının enerji tüketimini azaltmak için planlar uygulayacaklardır. Enerji verimliliği planlarının geliştirilmesi, enerji yönetim sistemlerinin (enerji etütleri dahil) uygulanması ve enerji hizmet sözleşmelerinin ve enerji performansı sözleşmelerinin şu önlemlerin kombinasyonu ile uygulanması; rehberlerin yayımlanması dahil tanıtım faaliyeti; paydaş çalıştayları, diğer farkındalık artırma yöntemleri; model enerji performansı sözleşmeleri hazırlanması ve enerji performansı sözleşmeleri en iyi uygulamalarına ilişkin bilgi sağlanması. 131 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

132 5.3.3 Kamu Alımları (Enerji Verimliliği Direktifi Madde 6) ve diğer alımlar Enerji Verimliliği Strateji Belgesi ve diğer Ulusal Plan ve Stratejiler Enerji Verimliliği Strateji Belgesi kapsamında, kamu kuruluşu bina ve tesislerinde 2023 itibariyle yıllık enerji tüketiminde %20 oranında bir azaltım elde etmek için aşağıdaki hedef ve eylemler belirlenmiştir. Enerji Verimliliği Direktifi / UEVEP Kamu alımları (Enerji Verimliliği Direktifi Madde 6) Tablo 41.Kamu alımlarına ilişkin UEVEP ile Enerji Verimliliği Strateji Belgesi arasındaki ilişki Kaynak:Deloitte SA-06 Kamu kesiminde enerjiyi etkin ve verimli kullanmak Enerji Verimliliği Strateji Belgesi SA-06/SH-01 Kamu kuruluşlarının bina ve tesislerinde yıllık enerji tüketimi 2015 yılına kadar yüzde on (%10) ve 2023 yılına kadar yüzde yirmi (%20) azaltılacaktır. SA-06/SH-01/E-02 Kamu alımlarında enerji kullanımı olan mal ve hizmet alımları ile yapım işlerinde Bakanlık tarafından belirlenen asgari verimlilik kriterlerini sağlamayanların satın alınmaması veya yapılmaması. Mevcut durumda bu yaklaşıma göre, Bakanlık, kamunun mal ve hizmet alımları ve inşaat işleri için minimum asgari verimlilik kriterlerini belirleyecektir. Kriterler Mal, hizmet veya bina alımı yapan bir idare, karlılık, ekonomik devam edebilirlik, sürdürülebilirlik (geniş anlamda) ve teknik sürdürülebilirlik ve yeterli yetkinlik ile aşağıdaki şekilde hareket etmelidir: Ürünler 2010/30/AB sayılı Direktif (Enerji Etiketleme Direktifi) kapsamında ise, idare, yeterliliği de göz önünde bulundurarak, mümkün olan en yüksek enerji verimliliği sınıfına uygun kriterleri karşılayan ürünleri almalıdır. Eğer önceki paragraf kapsamında olmayan bir ürün, 2012/27/AB sayılı Direktifin yürürlüğünü takiben ve 2009/125/ AT (Eko-tasarım Direktifi) sayılı Direktif uyarınca kabul edilen bir uygulama önlemi kapsamında ise idare sadece bu uygulama önleminde belirlenen enerji verimliliği düzeyine karşılık gelen ürünleri almalıdır. Hizmet sözleşmeleri ihalelerinde, hizmet sağlayıcılar sadece belirtilen şartları karşılayan ürünleri kullanacaklardır. 2010/31/AB sayılı Direktifin (Binalarda Enerji Performansı Direktifi) 4. ve 5. Maddeleri uyarınca ulusal mevzuat ile belirlenen en güncel asgari enerji performansı şartlarını karşılayan binaların alınması veya kiralanmas 30. Düzenleyici çerçeve / Enerji Verimliliği Direktifi Direktifin 6. Maddesine göre, merkezi yönetimin yüksek enerji verimlilik performansı olan mal, hizmet ve binaları alması ve kamu kuruluşlarının da benzer şekilde hareket etmeye teşvik edilmesi gerekmektedir. Merkezi yönetimce mal, hizmet ve bina alımı için enerji verimliliği şartları Direktifin Ek III ünde belirlenmiştir. Direktifin Ek III üne göre aşağıdakilerin sağlanması gerekir: Etiketleme (2010/30/AB) ve Eko-dizayn (2009/125/AT) Direktifleri ile bağlantı kurulması Avrupa Parlamentosunun (AT) 1222/2009 sayılı Tüzüğü ile belirlendiği gibi en yüksek yakıt enerji verimliliği sınıfında olma kriterine uyan tekerleklerin satın alınması. Hizmet sözleşmeleri ihalelerinde hizmet sağlayıcıların sadece belirtilen şartı yerine getiren ürünleri kullanması maddesinin yer alması Minimum enerji performansı şartı ile alım yapılması. 30 Ek III merkezi hükümet tarafından yapılan ürün, servis ve bina alımlarında enerji verimliliği gereksinimleri. 132 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

133 Tablo 42.Enerji Verimliliği Direktifi Madde 6. Madde 6 Kamu Alımları 1. Üye Devletler merkezi yönetimin, Ek III te belirtildiği gibi maliyet etkinlik, ekonomik fizibilite, genel sürdürülebilirlik, teknik sürdürülebilirlik ve ayrıca yeterli rekabet hususları ile tutarlı sadece yüksek enerji verimlilik performansı olan mal, hizmet ve binaları alımlarını sağlamalıdırlar. Önerilen araçlar/önlemler Kamu Alımları Kamu Aydınlatma Sistemi Yenileme Planı Sürdürülebilir İşletim ve Alım Belediye hizmetlerinde enerji verimliliğinin artırılması Adı Kamu Aydınlatma Sistemi Yenileme Planı Türü Düzenleyici/ Standart No Kaynağı Hedef Kitleler Sorumlu Taraflar Açıklama Hesaplama Yöntemi Türkiye Açıkhava Aydınlatma Düzenlemeleri ve Türkiye 1. Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı Kamu kuruluşları Durumu TEDAŞ, EPDK ve Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Kısmen uygulanıyor Kamu aydınlatma sistemleri enerji tüketiminde önemli bir paya sahiptir. Son zamanlardaki yeni ampüllerin geliştirilmesi ve kontrol ve izleme teknolojilerinin uygulanması ile enerji tüketiminde önemli bir azalma sağlanabilmektedir. Yenileme çalışmaları Türkiye nin mevcut kamu aydınlatma sisteminin enerji performansını optimize etmek için farklı adımları ele alacaktır: Bütün belediyelerde kamu aydınlatma sisteminin enerji denetimi yapılması zorunluluğunun getirilmesi. Aydınlatma sisteminde asgari verimlilik değerinin belirlenmesi ve daha az verimli olanların yenilenmesinin yaygınlaştırılması. Bu, verimli teknolojilere ve sisteme dayanan sürdürülebilir bir kamu aydınlatma sisteminin ilk adımıdır ve enerji hizmetleri için geleceğe yönelik bir piyasa yaratmaktadır. Sistemin enerji verimlilik performansını belirlemek için kamu aydınlatma sisteminde enerji etütü ve standart protokol yapılması. Yükümlülük ile belirlenen asgari kriteri karşılamayan denetlenmiş sistemlerde yenileme faaliyetlerinin geliştirilmesi. Finansman EVDler üzerinden, enerji tasarrufları ile bağlantılı başarı ücretine bağlı olarak yürütülecektir. Aşağıdakiler çerçevesinde, kamu aydınlatmasında 10 bin TEP lik yıllık elektrik tüketimi azaltımı belirlenmiştir. Ortalama enerji tasarrufu oranı %60 dır. Kamu aydınlatma sisteminin ortalama elektrik tüketimi kwh/yıl dır (etkilenen nüfus: kişi) Her yıl geliştirilmesi gereken proje sayısı 600. Enerji Tasarrufu Zaman Planı Kontrol ve Doğrulama Enerji tasarrufu (Bin TEP) Etüt protokolü 2016 da yürürlüğe girecektir, zorunlu yenileme 2017 de yürürlüğe girecektir, 2023 e kadar devam edecektir. Süreç: Kamu aydınlatması için enerji verimliliği etüt protokolünün TEDAŞ, EPDK ve Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından yürütülmesi önerilmektedir. Belediyelerin, kendi kamu aydınlatma enerji performanslarını belirlemek üzere enerji etütleri yapmaları önerilmektedir. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığı nın Belediyelerle işbirliği yaparak, önlemde önerilen enerji tasarrufu yöntemi çerçevesinde takip eden yıl yenilenecek kamu aydınlatma sistemlerini tespit etmeleri önerilmektedir. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı nın enerji tasarrufları planının yerine getirilmesini doğrulaması önerilmektedir. 133 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

134 Adı Sürdürülebilir İşletim ve Alım Türü Düzenleyici/farkındalık yaratma No Kaynağı Hedef Kitleler Sorumlu Taraflar Açıklama Enerji Verimliliği Strateji Belgesi Kamu Kuruluşları Kamu İhale Kurumu (KİK) Durumu Uygulanması önerilmektedir Bu önlem, kamu sektöründeki tedarikçilerin enerji verimliliğe odaklanmaktadır: Tedarikçi servisini/üretimini sağlayabilmek için gerekli minimum enerji verimliliğini yerine getirdiğini göstermesi gerekmektedir. Hükümet, Madde 6 nın şartlarının karşılanması için sürdürülebilir bir ihale çerçevesi oluşturacaklardır. Hükümet çapında sürdürülebilir işletim ve alımı desteklemek için bir Eylem Planı geliştirilmesi ve yayımlanması gerekmektedir. Hükümet, bu Eylem Planını uygulamak için Hükümet Verimlilik Taahhütlerini hayata geçirebilir. Sürdürülebilir ihale taahhütleri, hükümetin dairelerin ve merkezin ihale sözleşmelerine Kamu Alım Standartları ekleyerek daha sürdürülebilir ve etkin ürünler alacak ve çevresel etkileri azaltmak için tedarikçilerle irtibat kuracaktır. Farkındalığı artırmak amacıyla, akıllı olanın alınması ve enerji etkin ihale kavramlarını birleştiren bir proje uygun olacaktır. Zaman Planı Kontrol ve Doğrulama Düzenleyici çerçeve yılları arasında uygulanacaktır. Kamu kuruluşları ile yapılan bütün sözleşmeler başlangıçta yukarıda belirtilen kuralları dikkate alacaktır. Kamu kuruluşları bu şartın yerine getirilmesini doğrulayacaklardır. Adı Belediye hizmetlerinde enerji verimliliğinin artırılması Türü Mali/Farkındalık No Kaynağı Birinci Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı Durumu Uygulanması öneriliyor Hedef Kitleler Sorumlu Taraflar Açıklama Belediyeler Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığının desteğiyle Belediyeler Birliği ve İlbank Belediyeler taşımacılıktan içme suyu arzına, atık su arıtımından katı atık yönetimine kadar birçok alanda kamu hizmeti vermekte olup bu hizmetler kayda değer miktarda enerji tüketmektedir. Kurumsal belediyelerin en fazla enerji tükettiği alanlar su pompaları, arıtma tesisleri ve atık toplama ve arıtma tesisleridir. Belediyelere ait bu tür hizmetlerde enerji verimliliğinin sağlanması büyük önem taşımaktadır. Bu önlem, belediyelerin aşağıda belirtilen hususlara ilişkin kampanya başlatmasını önermektedir: Aşağıda belirtilen konulara ilişkin enerji verimliliği denetimleri yapılması Su arzı altyapısı Atık su arıtma altyapısı Katı atık toplama yapısı Katı atık arıtma yapısı ve enerji verimliliğine ilişkin fırsatların belirlenmesi İlbank (belediyeleri finanse eden devlet kurumu) üzerinden belediyeler için finansman hattı oluşturulması ve uluslararası finansman kuruluşlarının katılması Sübvansiyonlu fonlar kullanarak enerji verimliliği projeleri uygulanması Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlığı, Belediyeler için rehber sunarak bu kampanyaya destek verirken belediyeler Birliği de kampanyanın başlatılmasında liderliği üstlenebilir. Zaman Planı Kampanya 2017 içerisinde başlayacaktır. 134 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

135 5.3.4 Kamu Kuruluşları Önlemleri: Kaynak Verimliliği Kaynak verimliliği, atık önleme planlaması, enerji izleme, personel eğitimi, sürdürülebilir ihalenin kabul edilmesi ve başarıların raporlanması gibi bir eylemler menüsü içeren yeni bir kamu taahhüt sistemi geliştirecektir. Atık sektörünün Yeşil e dönüştürülmesi Atık sektörü geleneksel olarak belediye katı atıkları (BKA) kapsamında ele alınmaktadır ve su veya sanayi sektörleri altında sınıflandırılmaya başlanan atık su yu kapsamamaktadır. Atık sektörünün yeşile dönüştürülmesi yakma (enerji kazanımı olmadan) veya farklı depolama türleri gibi daha az tercih edilen arıtma ve bertaraf yöntemlerinden Azalt, Tekrar Kullan ve Geri Dönüştür (ATG) anlayışına doğru gitmektedir. Strateji, atık yönetimi hiyerarşisinde, uluslararası düzeyde kabul görmüş yaklaşım olan Entegre Katı Atık Yönetimi çerçevesinde üst seviyelere çıkmaktır. Sektörün yeşile dönüştürülmesi kapsamındaki faaliyetler aşağıdakilerden oluşabilir: Aşırı kaynak tüketiminden kaçınan kaynak koruma; Kaynak kullanımını optimize ederek kaynak israfını asgariye düşürmek yoluyla atıkların azaltılması; Uygun atık arıtmasını kullanarak atık toplama ve ayrıştırma; Atığın tekrar kullanımı; atığın dolaşımını sağlamak ve bakir kaynakların kullanımını engellemek üzere atıkların tekrar kullanımı; Atığın geri dönüşümü; atıkları kullanışlı ürünlere dönüştüren atık geri dönüşümü; Atıkta kalan enerjiyi kullanarak enerjinin geri kazanımı; Depolamadan kaçınmak; toprağı korumak ve kirlilik riskini önlemek için depolamadan kaçınılması; ve Atık toplama, atıktaki maddelerin geri kazanımı (toplama ve ayrıştırma) ve ATG teknolojilerinin ve bunlara ilişkin faaliyetlerin uygulanması için altyapının inşası ve idamesi. Azaltım Tekrar kullanım ve Geri dönüşüm teknolojileri ve ilişkili faaliyetler Örnek çalışma: Atık geri dönüşüm oranı Kore Cumhuriyeti nin Atık Yeşil Büyüme Hedefi MSW geri dönüşüm yüzdesi 2007 yılındaki %56,3 seviyesinden 2012 yılında %61 seviyesine çıkmıştır. Japonya nın 1990 yılında %8 olan Güvenilir Malzeme Dönüşüm Toplumu Hedef Dönüşüm kullanım oranı 2010 yılında %14 e yükselmiştir. Londra Valisi, Taslak Londra Planından Londra Atık Hedefleri 2015 yılında belediye atıklarının %45 inin geri dönüşümü/kompostlanması ve 2020 itibariyle, ticari/sanayi atıklarının %70 inin geri dönüşümü/kompostlanması ve yine 2020 itibariyle atıkların %95 inin yeniden kullanımı veya geri dönüşümü şeklindedir. Japonya da kullanılmış cep telefonlarının toplanması için Kasım 2009 da başlatılan bir geri dönüşüm kampanyası 1,886 mağaza ve süpermarketi kapsamıştır. Yeni bir cihaz almak için cep telefonlarını geri veren kişilere, almış oldukları cep telefonunun fiyatına bağlı olarak yen ($12 ABD$ ABD$) değerinde bir piyangoya katılma imkanı sunulmuştur. Bu girişimle 22 kg altın, 140 mg of gümüş, 10 g of bakır ve 4 mg of paladyum olmak üzere değerli metaller içeren adet cep telefonu sadece 4 ay içinde toplanmıştır. Depolanan atık: Güvenilir Malzeme Dönüşüm Toplumu depolanan atık Hedef Miktarı 1990 daki 110 milyon tondan 2010 yılında 28 milyon tona düşürülmüştür yılındaki durum 56 milyon ton düzeyindeydi. Belçika nın Flaman Bölgesi Atık Yönetim Politikasına göre Belçika da İkamet Edenlerin yılda kişi başına toplam 150kg dan fazla artık çöp (depolanacak veya yakılacak) üretmemesini gerektirmektedir. Atıktan Enerji Üretimi Enerji geri kazanım projeleri, elektrik şebekesinin mevcut olmayabileceği yerlerde merkezi olmayan bir şekilde enerji üretimi ve dağıtımı için imkanlar sunmaktadır. Örneğin, öncelikli olarak kırsal alanlarda üretilen ve dünya çapında 140 milyar tona karşılık gelen tarımsal atıkların 50 milyar ton petrole karşılık gelecek enerji potansiyeli olduğu bildirilmektedir. Enerji geri kazanım projeleri son dönemde gelişmiş ülkelerdeki hükümet yatırımlarının odak noktası olmuştur. AB Yenilenebilir Enerji Direktifindeki bağlayıcı hedeflerden dolayı özellikle Avrupa da bu konuya ilgi yüksek düzeydedir. Atığın başlangıçtan itibaren mükemmel bir şekilde kaynağında ayrıştırılmasından dolayı Avrupa da biyometanlaştırma başarılı olsa da, kaynakta ayrıştırma oldukça düşük olduğu veya hiç olmadığı için pek çok Asya şehrinde pek de başarılı sonuçlar elde edilmemiştir. Yatırım getirisi %7-%15 olarak değerlendirilen büyük çaplı biyogaz tesisleri ekonomik olarak sürdürülebilir olduklarını kanıtlamıştır. Daha küçük merkezi olmayan biyogaz tesisleri 2-4 yıl arasında geri ödemeye neden olan bertaraf maliyetini ortadan kaldırdığı için daha düşük geri ödeme döneminden faydalanmaktadır. Daha ileri teknolojilerle, atığın kendisi yararlı enerji ürünlerine dönüştürülebilir. 137 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

136 Isı teknolojilerinin yaklaşık %93 (18,5 milyar ABD doları) ile piyasada en büyük paya sahip olduğu gözlenmektedir. Piyasa payının geri kalanı, yaklaşık %7 (1,4 milyar ABD doları) ile ise biyogaz teknolojilerine aittir. Japonya, Kanada ve Birleşik Krallık Plazma Ark Gazlaştırma gibi ileri ısı teknolojilerini denemektedirler, Kamu su sistemlerinde su kullanımı verimliliği Avrupa daki elde edilen suyun yaklaşık %20 si kamu su sistemlerine arz edilmektedir. Kamu suyu sadece evsel kullanımı değil aynı zamanda küçük işletmeler, oteller, ofisler, hastaneler, okullar ve bazı sanayi kuruluşlarını da kapsar. Kamu su talebini etkileyen kilit unsurlar nüfuz ve ev büyüklüğü, gelir, tüketici davranışı ve turizm faaliyetleridir. Kamu su arz sistemindeki sızıntılara yönelik su tasarrufu cihazları ve önlemleri de dahil teknolojik gelişmelerin bu bağlamda önemli bir rolü vardır. Su tasarrufu cihazları ve ürünleri Çamaşır makinesi ve bulaşık makinesi ve tuvaletler, musluklar, duş ve genel su tesisatı gibi modern büyük elektrikli ev aletlerinin su verimliliği son yıllarda önemli düzeyde iyileştirilmiştir. Tuvalet sifonları toplam evsel kullanımın yaklaşık %25-30 una karşılık gelmektedir. Konut başına günde 30 litrenin tasarruf edilmesi, ikili sifon sistemi ve düşük sifonlu tuvaletler kullanımı ile sağlanabilir. Yedek rezervuarlı aygıtlar (örneğin hippo diye adlandırılan rezervuar içine yerleştirilen aparatlar) sifon hacmini, tipik olarak sifon başına 1 litre azaltacak basit ve ucuz araçlardır 46 Su verimliliği olan duş başlıklarının kullanımı günde yaklaşık 25 litre tasarruf edilmesini sağlayabilir. 43 Duşlarda ve musluklarda termostatlı karıştırma vanaları suyu seçilen sıcaklıkta tutacaktır ve ayrıca su ve enerji açısından önemli tasarruflar sağladığı görülmüştür. Kızılötesi algılayıcıları olan musluklar sadece altında bir nesne tespit edildiğinde su sağlayacak, böylece %70 oranında su tasarrufu sağlayacaktır. Binalarda su kullanımının %10 azaltılması potansiyeli olan kullanılabilecek yatay önlemler arasında sayaç ve ücretlendirme stratejileri yer almaktadır. Etiketleme ve derecelendirme/denetleme gibi bina düzeyinde politikalar ve ürünler kullanarak %5 ten fazla tasarruf yapılması mümkündür. Gri suyun tekrar kullanımı ve yağmur suyu toplama Gri su, fosseptik atığı içermeyen banyodan, duştan, küvetten, lavabodan ve çamaşır makinesinden gelen evsel atık sulardır. En basit kullanımda, gri su öncelikle depolanır ve sonrasında ise işlem görmeden tuvalet sifonlarında veya bahçe sulamada (yenilebilir bitkiler dışında) kullanılmakta, böylece kullanma suyu kullanı-mını azaltmaktadır. Örneğin Berlin de, büyük çaplı kentsel gelişim kapsamındaki m2 çatıya yağan yağmur suları, m3 lük bir tankta toplanmaktadır. 45 Sızıntıların azaltılması Kamu su sistemlerindeki sızıntı ortak bir problemdir (su kullanımının %10-30 u) ve su kaynakları verimliliğini zayıflatmaktadır. Sızıntıların tamamen ortadan kaldırılması gerçekçi olmayan bir hedef olmakla beraber, neden olduğu maliyetlerden dolayı sızıntı azaltımının optimize edilmesi su talep yönetiminin önemli bir parçasıdır. Su şebekesindeki dağıtım kayıplarının yaklaşık 5 m3 / gün/km olduğunu bildiren Avrupa Kıyaslama İşbirliğine (European Benchmanrking Cooperation) göre, sızıntı genelde dağıtım kayıplarının en büyük bileşenidir. Sızıntıların kapatılması genelde en iyi su tasarrufu yatırımları gelirini sağlamaktadır. Muhtemel önlemler şu şekildedir: 5 dakikaya ayarlı bir kullanım zamanı veri kayıt cihazının ana ve diğer sayaçlara eklenmesi, kullanım kışı saat akışlarının kontrol edilmesi. Yalıtım vanalarının kademeli olarak kapatılması ve kayıt verilerinin analizi sızıntıların hemen tespit edilmesini ve yalıtımının yapılmasını sağlar. Planlı bakım yapılması ve/veya sorunlu parçaların durumlarına bakılmaksızın değiştirilmesi. Nemli alanların ve beklenmeyen drenaj akışlarının gözlemlenmesi için yeraltı suyu ve yağmur suyu kuyularının 6 aylık denetiminin yapılması. Sıcak su sistemlerinin basınç tahliye vanalarının düzenli olarak denetlenmesi ve ayarlanması. 138 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

137 5.3.5 Bu UEVEP te yer alan Kamu Binaları Önlemleri: Özet No Kamu Alımları Önlem Merkezi yönetim binaları Mevcut Binalarda Enerji Performansının İyileştirilmesi Kamu binaları için zorunlu enerji tasarrufu hedefi (Enerji Verimliliği Direktifi Madde 5 kapsamında) Kamu Aydınlatma Sistemi Yenileme Planı Sürdürülebilir İşletim ve Alım Belediye hizmetlerinde enerji verimliliğinin artırılması Mevcut önlem Deneme Dönemi Daha fazla gelişme amacıyla Düzenleyici çerçeve / önlem tasarımı Uygulama No Önlem Merkezi yönetim binaları Kamu binaları için zorunlu enerji tasarrufu hedefi (Enerji Verimliliği Direktifi Madde 5 kapsamında) Diğer kamu kurumları Kamu Aydınlatma Sistemi Yenileme Planı Enerji tasarrufu tahmini (bin TEP): nihai enerji Toplam Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

138 5.4 Sanayi sektöründe enerji verimliliği Sanayi sektörüne genel bakış Sanayi sektörü 2014 yılında Türkiye nin GSYİH sının %27 sini temsil etmiştir. Mutlak anlamda 2008 küresel ekonomik krizi dışında, son on yılda pozitif bir büyüme kaydetmiştir. Sanayi sektörünün enerji dağılımı katı yakıtlar (2014 te %39,4) ve bunu takip eden elektrik ve doğal gaz (sırasıyla %30,6 ve %25,5) şeklindedir. Şekil 56 sanayi alt sektörlerinin ortalama büyüme oranı ve enerji tüketiminin analiz edildiği bir karşılaştırmayı göstermektedir. Bu görsel, ilgili alt sektör için hangi önleme odaklanılması gerektiği konusunda ışık tutmaktadır: Düşük büyüme oranları olan demir ve çelik veya çimento alt sektörleri başlıca enerji tüketimini kaydetmiştir. Orta düzeyde bir büyüme ile birlikte yüksek enerji tüketimi olan tekstil, kimya ve petrokimya veya gıda sektörleri için önemli enerji hedefleri öngörülmektedir. Şekil 55.Türk Sanayi Sektörü Nihai Enerji Tüketimi Kaynak: ETKB Türkiye'de sanayi abonelerinin nihai enerji tüketimi Sektördeki bu büyümeye rağmen, enerji tüketimi 2010 dan bu yana sabit kalmış, 2014 te ise hafif bir düşüş kaydedilmiştir. Bu enerji verimliliği stratejisi politikası açısından Türkiye de bir ana sektör için enerji yoğunluğunun düşürülmesini sağlamıştır. Şimdiye kadar yürütülen çalışmalar, yüksek büyüme oranları gösteren bir dönemin ortasındaki ülkenin sanayi sektörünü güçlendirmek için burada önerilen araçlarla tamamlanacaktır. Bin TEP/milyar ABD $ $ 2005 Şekil 57.Sanayi sektörüne genel bakış Kaynak: ETKB ve TÜİK verilerine göre yapılan Deloitte analizleri Sanayi sektörüne genel bakış Sanayi sektörüne genel bakış Bin TEP Bin TEP/milyar ABD $ 2005 Şekil 56.Enerji alt sektörlerinin enerji tüketim kıyaslaması Kaynak: ETKB verilerine gore yapılan Deloitte analizleri Sanayinin alt sektörlerinde enerji tüketimi kıyaslaması 140 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

139 5.4.2 Sanayi sektöründe enerji verimliliğini ele alan başlıca politika önlemleri Bu bölümde Türkiye de şimdiye kadar sanayi süreçlerinde enerji verimliliğini artırmaya yönelik uygulanan önlemler açıklanmakta ve Enerji Verimliliği Direktifi şartlarını ve ulusal enerji verimliliği şartları değerlendirilmektedir. Enerji Verimliliği Strateji Belgesi ve diğer Ulusal Plan ve Stratejiler Enerji Verimliliği Strateji Belgesi sanayi sektöründe enerji verimliliğini artırmak için bir takım önlemler tanımlamaktadır. SA-01 Sanayi ve hizmetler sektörlerinde enerji yoğunluğunu ve enerji kayıplarını azaltmak hedefini belirlemiştir. Bu bölümde Stratejik Amaç altında yer alan Stratejik Hedefler açıklanmaktadır. Enerji tüketiminin azaltılması kapsamında, sayılı ve tarihli Resmi Gazete de yayımlanan ve Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından hazırlanan Enerji Kaynaklarının ve Enerjinin Kullanımında Verimliliğin Artırılmasına Dair Yönetmelik kapsamında, her bir sanayi alt sektöründe enerji yoğunluğu %10 dan az olmamak üzere, sektörde işbirliği ile belirlenen oranlara düşürülecektir. Enerji tüketimi konusunda bilgilendirme bağlamında, Enerji Verimliliği Kanununda (5627 sayılı Kanun) aşağıdaki enerji kullanıcıları Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğünü (Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı) bilgilendirmelidirler hükmü yer almaktadır. Enerji Verimliliği Kanunu kapsamındaki enerji yönetim birimlerine ilişkin bir diğer şart ise sanayi bölgeleri gibi TEP in üzerinde enerji tüketen sanayi tesislerinin enerji yönetim birimlerinin olması gerektiğidir. Tablo 43.UEVEP ve Enerji Verimliliği Strateji Belgesi arasında Sanayi Sektörüne İlişkin İlişki. Kaynak: Deloitte Enerji Verimliliği Direktifi / UEVEP Sanayi sektörün-deki enerji verimliliği konularını ele alan başlıca politika önlemleri SA-01 Sanayi ve hizmetler sektörlerinde enerji yoğunluğunu ve enerji kayıplarını azaltmak Enerji Verimliliği Strateji Belgesi SA-01/SH-01 Belgenin yayım tarihi itibariyle 10 yıl içerisinde, her bir sanayi alt sektöründeki indirgenmiş enerji yoğunlukları, her bir alt sektör için %10 dan az olmamak üzere sektör işbirlikleri ile belirlenecek oranlarda azaltılacaktır. SA-01/SH-01/E-01 Sanayi alt sektörlerinde, tasarruf potansiyelleri ile birlikte enerji verimliliğinde uygulanabilecek önlemlerin belirlenmesi. SA-01/SH-01/E-02 Sanayi ve hizmetler sektörlerinde enerji yöneticisi görevlendirmekle veya enerji yönetim birimi kurmakla yükümlü işletmelerin ve OSB lerin kamu kuruluşları ile olan ilişkilerinde bunların ISO Enerji Yönetim Sistemleri Standardı belgesine sahip olmalarının istenmesi. SA-01/SH-01/E-03 Yılda beşbin (5.000) TEP üzerinde enerji tüketen işletmelerde ve kullanım alanı m 2 üzerinde olan ticari ve hizmet amaçlı kullanılan binalardaenerji etütlerinin periyodik olarak yapılması suretiyle, alınması gerekli önlemlerin, enerji tasarruf potansiyelinin ve bunların maliyetlerinin belirlenerek uygulamaya ilişkin eylem planlarının hazırlanması SA-01/SH-01/E-04 Enerji verimliliğinin artırılmasını sağlayıcı yatırımlar özendirilecektir. 141 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

140 Şart Tablo 44.Enerji tüketimi yükümlülükleri konusunda bilgilendirme, Enerji Verimliliği Kanunu (Sayı 5627) Enerji tüketimi ve enerji denetimleri konusunda bilgilendirme Enerji Yönetim Birimleri Kriter Enerji tüketimi > TEP/yıl Enerji tüketimi > TEP/yıl Enerji Verimliliği Kanunu kapsamındaki enerji yönetim birimlerine ilişkin bir diğer şart ise sanayi bölgeleri gibi TEP in üzerinde enerji tüketen sanayi tesislerinin enerji yönetim birimlerinin olması gerektiğidir. Türkiye deki mevcut durum ve yürütülen çalışmalar Sanayi faaliyetlerinin geliştirilmesi amacıyla kurulan özel yatırım alanlarına ilişkin olarak Türkiye Organize Sanayi Bölgeleri ve Teknoloji Geliştirme Bölgeleri gibi farklı teknik ve/ veya endüstriyel alanların kurulmasına önem vermektedir. Şirketlere kullanıma hazır altyapı ve sosyal tesisleri ile yatırımcı dostu bir ortamda faaliyet gösterme imkanı tanıyan Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) 4562 Sayılı Organize Sanayi Bölgeleri Kanununa hükümlerine göre kurulmuş mal ve hizmet üretimi bölgeleridir. Bu bölgelerdeki mevcut altyapı yollar, su, doğalgaz, elektrik, haberleşme, atık arıtma ve diğer hizmetlerden oluşmaktadır. Şekil 58.Türkiye çapında faaliyette olan ve inşaatı tamamlanmış OSB lerin bulunduğu iller There are also Technology Development Zones (TDZs), which are areas designed to support R&D activities and attract investments in high technology fields. There are 59 TDZs of which 40 are operational and 19 have been approved and are currently under construction. Ayrıca İleri teknoloji alanlarında ARGE faaliyetlerini desteklemek ve bu alanlara yatırımı çekmek üzere tasarlanmış Teknoloji Geliştirme Bölgeleri (TGB) bulunmaktadır. 59 adet TGB bulunmaktadır ve bunların 40 ı faaliyette olup 19 u onaylanmıştır ve yapım aşamasındadır. Organize Sanayi Bölgeleri enerji tasarrufu sağlamak amacıyla çok sayıda enerji verimliliği projesi uygulanmıştır, seçilmiş örneklere yönelik özetler aşağıdaki gibidir: Atatürk Organize Sanayi Bölgesi İzmir, ABD Enerji Bakanlığı ve Türkiye nin Enerji Bakanlığı ABD nin kurumlar arası desteği kapsamında ABD Ticaret ve Kalkınma Ajansı, Denizaşırı Özel Yatırım İşbirliği ve Dışişleri Bakanlığı katılımı ile Atatürk Organize Sanayi Bölgesi, İzmir, Türkiye de sanayi sektörü enerji verimliliği projesi olan Neredeyse Sıfır Bölgeleri (Near-Zero Zone-NZZ) inşa etmişlerdir. Sonuçlar enerji tüketiminin yaklaşık %20 oranında azalacağını göstermiştir ve yatırım getirisi 18 ay gibi kısa bir süredir. Türkiye nin bütün Organize Sanayi Bölgelerindeki şirketlerin bu enerji verimliliği önlemlerinin sadece %10 unun uygulandığı varsayılırsa, bu sonuçların tekrarlanması enerji kullanımını yaklaşık olarak 17 milyar kwh düşürebilir ki bu kömürle çalışan 5,7 santralin elektrik üretimine karşılık gelmektedir. Ayrıca, doğal gaz kullanımı Türkiye nin yıllık gaz ithalatının %6 sına karşılık gelmektedir ve toplamda enerji sektöründeki yıllık enerji maliyeti 1,6 milyar dolar azalacaktır 48. Bir diğer örnek Bursa Organize Sanayi Bölgesi ve burada tamamlanan enerji verimliliği projesidir. Bursa OSB Türkiye deki en büyük sanayi bölgelerinden birisidir ve bölgenin enerji verimliliği projesi sayesinde 5,7 milyon TL yıllık tasarruf sağlamak mümkün olacaktır. Tekstil ve otomotiv fabrikaları için yürütülen çalışmanın sonuçları sanayinin %45 oranında enerji israfı yaptığını göstermiştir. 16 fabrikada yürütülen enerji etütlerine göre, %22 oranında enerji tasarrufu potansiyeli bulunmaktadır. Proje Ekonomi Bakanlığı tarafından desteklenmiştir 49 Şekil 59.Türkiye çapında faaliyette olan TGB lerin bulunduğu iller Enerji verimliliği etütleri Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı veya Enerji Danışmanlık Şirketleri (EDV) tarafından dört yılda bir yapılacaktır. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığında yürütülen G2MET Projesi kapsamında, Quick Scan olarak adlandırılan bir ön denetim yazılım aracı Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığı binalarında test edilmiştir. Enerji verimliliği ve çevre bilinci bağlamında Sanayide Kaynak Verimliliği Enerji Verimliliği Projesi Yarışması (SENVER) her yıl, enerji verimliliği yüksek ve çevreyle dost proje ve teknolojileri hayata geçirmek ve yaygınlaştırmak amacıyla endüstriyel kuruluşlarca yürütülmektedir. Ayrıca, yarışma, sanayi sektöründe enerji verimliliği teknolojileri konusunda bilgi değişimine teşvik etmekte ve enerji verimliliği konusunda yeni çalışmaları yaygınlaştırmaktadır. 142 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

141 Endüstriyel Verimlilik ve Çevresel Performansın KO- Bİ ler Düzeyinde Paralel Olarak Geliştirilmesi Projesi Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ve diğer beş üretim firması tarafından Ankara da, Temmuz 2007-Mart 2009 arasında geliştirilmiştir. Bu proje KOBİ lere üretkenliği artırırken, kirliliği ve enerji tüketimini azaltmanın mümkün olduğunu göstermek üzere pilot projelerden oluşmuştur. Eko-verimlilik (Daha Temiz Üretim) Programı Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı tarafından Birleşmiş Milletler Sınai Kalkınma Teşkilatı (UNIDO), Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP), Binyıl Kalkınma Hedefleri Fonu (MDG-F) ortaklığında yürütülmüştür. Programın uygulama süresi Haziran 2008-Aralık 2011 arasında olmuştur ve hedefi eko-verimlilik (daha temiz üretim) önlemlerinin, sanayi sektörünü iklim değişikliğine adapte etmek için hayata geçirilmesi ve uygulanması ve bu önlemlerin yaygınlaştırılmasıdır. Yapılan toplam yatırım ABD $ na ulaşmış, geri ödeme süresi 2,3 ay olmak üzere yıllık tasarruf ABD $ olmuştur. Bunun yanı sıra, enerji tasarrufu kwh/yıl doğalgaz ve kwh/yıl elektrik şeklinde değerlendirilmiştir Sanayi Sektörü için önerilen araç ve önlemler Sektördeki ana paydaşlardan alınan geri bildirim süreci sonunda enerji tüketimi açısından önemli bir sektör olan sanayide, enerji tasarrufları sağlayacak ve enerji verimliliği optimizasyonu yapacak önlemler önerilmiştir. Endüstriyel Finansman Destek Mekanizması Sanayi Sektöründe Enerji Verimliliğinin Desteklenmesi Sanayi Sektöründe Çeşitli Enerji Verimliliği Önlemlerini Artırmak için Finansman Sağlanması Endüstriyel Finansman Adı Türü Kaynağı Hedef Kitleler Sanayi Sektöründe Enerji Verimliliğinin Desteklenmesi Finansal No Enerji Verimliliği Strateji Belgesi Durumu Kısmen uygulanıyor / daha fazla geliştirilmesi önerilmektedir Sanayi Sorumlu Taraflar Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, YEGM Bu destek mekanizması, sanayi kuruluşları tarafından geliştirilen enerji verimliliği projelerinin toplam maliyetinin %30 unu desteklemektedir. Öncelik elektrik tüketimini azaltan projelere verilmektedir. Bu aracın uygulanması için, ekonomik anlamda çabaların artırılması gerekmektedir yılında yeni bir yaklaşımla proje kapsamının genişletilmesinin onaylanması gerekmektedir: desteklenen projeler enerji tasarrufu sağlamak için yenilikçilik önlemlerine veya faaliyetlerine odaklanacaklardır. Açıklama Bu finansman kaynağının destek sistem kapsamında yeni enerji önlemlerine ve ARGE projelerine, demir ve çelik, çimento, tekstil veya kağıt ve kağıt hamurunda olduğu gibi yüksek enerji tüketimi olan sanayi alt sektörlerinde araştırma ve gelişim faaliyetlerine odaklanması tavsiye edilmektedir. Halihazırda geri dönüş süresi kısa olan projeler yatırımcılar tarafından uygun görülmekte ve yatırımcı için finanal bir motivasyon yaratmaktadır. Bu nedenle bahsi geçen teşvik geri dönüş süresi uzun olan projeleri kapsayacaktır. Teşvikin üst limiti projenin kapsamı ve sektörüne göre değerlendirilenecektir. Bu teşvik mevcut durumda bariyer yaratan yoğun evrak yükünün de önüne geçecektir. Sanayinin bu alt sektörlerindeki yenilikçi çözümlere veya ARGE faaliyetlerine örnek olarak, yapılabilecek yatırım imkanları şu şekildedir: Demir ve çelik alt sektörlerindeki elektrikli ark ocağından atık ısının geri kazanımı Çimento alt sektöründe yüksek verimliliği olan ızgaralı soğutuculara dönüşüm, Kağıt ve kağıt hamuru sektöründeki gaz miktarının (kazan enerji tüketimi) azaltılması Vb. Hesaplama Yöntemi Sanayi sektörü için ortalama tasarruf oranı kullanım ömründeki inversiyonun 1 ABD Doları başına 0,15 kwh şeklinde ölçülmüştür. Yeni yaklaşımla, destek mekanizması 6 milyon ABD Dolarına yükselecektir ve enerji verimliliği projelerinin maliyetinin %30 u desteklenmektedir. Enerji Tasarrufu Enerji tasarrufu (bin TEP) Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

142 Adı Ekonomik Etki Sanayi Sektöründe Enerji Verimliliğinin Desteklenmesi 2009 ve 2010 yıllarında 22 adet proje ABD doları değerinde mali olarak desteklenmiştir ve 2013 yıllarında ise 67 enerji verimliliği projesi destek için başvurmuştur. Bunlar arasında iki tanesi tamamlanmış, bir tanesi projeyi bırakmıştır, 64 proje ise devam etmektedir. Eylül 2014 tarihi itibariyle, 69 yeni proje sunulmuş olup, bunlar ön değerlendirme aşamasındadır yılı için Maliye Bakanlığı tarafından onaylanması gereken bütçenin genişletilmesi önerilmektedir: Enerji tasarrufu (bin TEP) yılında finansman aracının genişletilmesinin onaylanması, 2023 e kadar yeni kriterlerin uygulanması. Önemli Aşamalar Zaman Planı Sanayi Sektöründe Enerji Verimliliğinin Desteklenmesi Araçların bir uzantısı onaylama Araç için ayrıntılı kuralların yeniden tasarımı ve oluşturulması Aracın uygulanması Kontrol ve doğrulama Süreç: Maliye Bakanlığı destek mekanizmasına sağlanacak paranın yeni miktarını ve kredi kriterlerini belirleyecektir. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı kredi kriterinin karşılanıp karşılanmadığını doğrulamak için önceden enerji verimliliği projelerini inceleyecektir. Sonrasında, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı proje geliştirmenin oluşturulan kriterleri karşılayıp karşılamadığını inceleyecektir. Adı Türü Sanayi sektöründe çeşitli enerji verimliliği önlemlerini artırmak için finansman sağlanması Finansal No Kaynağı Türkiye 1. Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı Durumu Uygulanması önerilmektedir Hedef Kitleler Sanayi Sorumlu Taraflar Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ve Maliye Bakanlığı Açıklama Hesaplama Yöntemi Bu destek mekanizması, enerji verimliliği önlemleri/projeleri uygulayarak sanayi sektöründeki rekabetçiliği geliştirmek için sektördeki enerji verimliliği önlemlerini (destekler veya düşük faizli kredilerle) yaygınlaştıracaktır. Bu projeler farklı konulara odaklanabilir: Önceki üretim ekipmanlarının daha verimli olan yenileri ile değiştirilmesi, Enerji verimliliği olan motorlar, Değişken hızlı sürücülerin uygulanması Yalıtımın artırılması, Sanayi sürecinde yenilenebilir enerjinin kullanımı, Asgari enerji verimliliği şartları belirlemek amacıyla bütün bu projeler bir objektif kriterler dizisini karşılamalıdırlar. Destek mekanizması aşağıdaki ilkelere göre tahsis edilen kredilere dayanacaktır: Kredinin maksimum miktarı toplam proje bütçesinin %80 i olacaktır. Maksimum vade 15 yıldır. Projeler enerji tasarrufu açısından olumlu etkisini doğrulamak zorunda olacaklardır. Krediler için yıllık bütçe Maliye Bakanlığı nın onayı takdirinde 50 milyon ABD Dolarıdır. 144 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

143 Adı Sanayi sektöründe çeşitli enerji verimliliği önlemlerini artırmak için finansman sağlanması Enerji Tasarrufu Enerji tasarrufu (bin TEP) Ekonomik Etki Kredilerin yıllık finansal maliyeti: Ekonomik etki (milyon ABD $) Finansman için gerekli düzenleyici çerçeve ve kriterlerin tasarımı ve onayı, 2016 Fon için ayrıntılı kuralların belirlenmesi ve tahsis edilen yıllık paranın miktarının belirlenmesi, 2016 Fonların uygulanması, Önemli Aşamalar Zaman Planı Sanayi sektöründe çeşitli enerji verimliliği önlemlerini artırmak için finansman sağlanması Düzenleyici çerçeveyi tasarlama ve onaylama Fon için ayrıntılı kuralların oluşturulması Uygulama Kontrol ve doğrulama Yöntem: Maliye Bakanlığı fona sağlanacak paranın yeni miktarını ve kredi kriterlerini belirleyecektir. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı kredi kriterinin karşılanıp karşılanmadığını doğrulamak için önceden enerji verimliliği projelerini inceleyecektir. Sonrasında, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı proje geliştirmenin oluşturulan kriterleri karşılayıp karşılamadığını inceleyecektir Sanayi önlemleri: Kaynak Verimliliği Kuruluşlarda çevre koruma hususları son yıllarda yapısal bir değişim göstermektedir. Artık vurgu üretim sürecine odaklanan önleyici tekniklere geçilmesi üzerindedir. Bu süreç sadece çevredeki kirlilik yükünü azaltmakla kalmayıp aynı zamanda iyi iş anlayışı geliştirmektedir zira atık ve kirlilik aslında israf edilen kaynaklardır. Endüstriyel ortak yaşam (simbiyoz) ile döngüsel ekonomiye doğru gidiş Farklı aktörlerin altyapı hizmetlerini ve atık malzemelerini paylaştığı endüstriyel ortak yaşam bir endüstrideki atığı diğeri için hammaddeye dönüştürme amacı güden büyük çaplı bir sistematik yaklaşımı gerektirir. Aynı zamanda farklı paydaşlar (sanayi, araştırma, sivil toplum, kamu kuruluşları vb.) arasında yoğun işbirliği ve atık üretimi konusunda üreticinin sorumluluğu hakkında farkındalığı gerektirir ki bu iş çevresinin ekonomik ve toplumsal dönüşümü konusundaki merkezi rolü bağlamında gereklidir. Kaynak kullanımının azaltılması Kaynak kullanımının azaltılması, üretimlerinde verimliliğin artmasını sağlamak ve maliyetleri azaltmak için şirketlerin takip ettiği stratejilerinin bir parçasıdır. Sanayi tesisleri, end-of-pipe teknolojisi, personel eğitimi veya kaynak kullanımlarına ilişkin performanslarının izlenmesi için daha iyi denetim sistemleri oluşturulması gibi aşamalı önlemlerin uygulamaya geçmesi de dahil çeşitli araçlarla kaynak kullanımını azaltmışlardır. Teknik olarak end of pipe teknolojileri olarak adlandırılan ve atık su arıtma tesislerinin, toz emisyonlarını azaltmak için filtrelerin kullanılması veya su borularının sızdırmazlığının sağlanması gibi üretimin çevre üzerindeki olumsuz etkilerine karşı önlemler şirketler tarafından kullanılmaktadır. 145 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

144 Kimya Sanayi iş Modelini Kimyasal Kiralamaya (KK) dönüştürmüştür Verimliliği artırmak ve farklı sektörlerde farklılaşmak için, Kimyasal Kiralama (KK) konsepti, kimyasalların tedariki ve kullanımı ile ilgili bir hizmet olarak gelişmiştir. Müşteriler, KK ile kimyasal hizmetler için para ödemekte, kimyasal içeriğin kendisi için ödememektedir. KK iş modelleri uygulandığında, üretici sadece kimyasal maddeyi değil aynı zamanda kimyasalların kullanımının azaltılması ve kullanım koşullarının optimize edilmesi için kendi teknik bilgi ve tecrübesini de sağlamaktadır. Otomotiv sanayi üretim sürecinde yeşil BT kullanımı Üretim döngüsünün tamamında, üretim sürecini daha verimli ve daha az kaynak yoğun yapan Yeşil BT yer almaktadır. Sanal imalat ve mühendislik için kullanılan araçlar ve yöntemler piyasaya sunum süresini iyileştirmek, tedarikçi entegrasyonunu sağlamak ve mühendislik ayak izini dağıtmak için bir seçenek olarak görülmektedirler. Kaynak etkinliği sanayinin çeşitli düzeylerinde sağlanmıştır. Birim üretim başına atığı %9,9 ve CO2 emisyon tüketimini %7,1 oranında azaltmıştır Üretimde kullanılan atık geri dönüştürülmekte ve tekrar kullanılmaktadır Pek çok endüstri teknik olarak mümkün ve çevresel açıdan tercih edilebilir olduğunda üretimde malzemelerin geri dönüşümüne ve tekrar kullanımına büyük önem vermektedir. Etkin geri dönüşüm, her zaman daha pahalı olan yeni hammaddeye olan ihtiyacı azaltmaktadır. Cam sanayi geri dönüşümleri önemli düzeyde enerji ve kaynak tasarrufu sağlamaktadır. Geri dönüşmüş camın tekrar kullanımı enerji tüketiminde büyük azalmalar sağlamaktadır, cam kırıkları veya geri dönüşmüş camın %10 u üretim sürecinde kullanarak, bir üretici hammadde kullanımı ile kıyaslandığında %2-3 enerji tasarrufu yapmaktadır Demir harici metal sanayi de geri dönüşüm yapmakta ve önemli düzeyde enerji ve kaynak tasarrufu sağlamaktadır. Örneğin alüminyum sanayisinde, ikincil alüminyumun kullanımında birinci kalitenin kullanımına göre 20 kat daha az elektrik kullanımı gerektirmektedir. Çeliğin kullanım ömrüne bakılarak kapalı döngü sistemi tasarlanabilir. Bu şekilde endüstri çeliğinin yaklaşık %90 ını, bazı ülkelerde ise %98 ini geri dönüştürerek enerji ve malzeme maliyetlerini ve çevre üzerindeki etkileri azaltmak mümkündür. Yaşam döngüsü incelemesi çevresel etkiyi değerlendirmek ve yeni teknolojiyi seçmek için sanayiye uygun bir araç sağlamaktadır. Ayrıca enerji verimliliği projeleri; aydınlatma sistemleri, ekipmanlar ve sanayi ekipmanlarının büyük oranda değiştirilmesine sebep olacaktır. Yeni ekipmanlarla değişim elektronik atık yönetimi ihtiyacını ortaya çıkaracaktır. Elektronik atık sürecinde, ekipmana göre plastik ve metallerden (bakır, çelik ve alüminyum) oluşan ekipmanların geri dönüşüm oranları %50 den %80 e kadar değişebilir. Özellikle, büyük ekipmanlarda ağırılığının %80 ine kadar geri dönüşüm olabilir; %70 oran küçük ekipmanlar ve aydınlatmalarda, %75 ise telekomünikasyon ve elektronik ekipmanlarda gerçekleşebilir. Alternatif enerji kaynakları Çimento dünya çapında kullanılan en önemli inşaat malzemelerinden birisidir. Atmosfer klinker pişirmede harcanan enerji ve birincil malzemelerin işlenmesinden kaynaklanan CO2 emisyonlarından etkilenmektedir. buradan hareketle, çimento sanayi atığı birincil malzemelere alternatif olarak ve enerji üretimi için yakıt olarak kullanmaya doğru hızla ilerlemiştir. AB çimento sanayinin enerji ihtiyacının %18 i için fosil yakıtlar yerine alternatif yakıtların kullanılmaktadır. 53 Doğal kaynak verimliliğini iyileştirmek için çelik sanayi riskte olan veya çevreye en büyük etkiyi yapan malzemeler yerine başka malzemeleri kullanmayı amaçlamaktadır. CO2 emisyonlarını ve fosil yakıt kaynaklı hava kirliliğini azaltmak için fosil yakıtlar biokütle gibi yenilenebilir kaynaklarla değiştirilmelidir. Kağıt hamuru ve kağıt sanayindeki enerji tüketimi, kağıt yapım sürecindeki yoğun enerji kullanımından dolayı önemli bir sorundur, bu sanayi artan enerji maliyetleri ve emisyon düzenlemelerinden çok fazla etkilenmiştir ve enerji çeşitli kaynaklardan gelmektedir. Kağıt ve kağıt hamuru yapımında biokütle ortaya çıkmaktadır ve bu nedenle el altında hazırdır. Ağaç artıkları, siyah likör ve kağıt hamuru, kağıt artıkları ufak bir arıtmadan geçtikten sonra, bu malzemeler bio-enerji olarak geleneksel fırınlarda kullanılmaya hazırdır. Üretim sürecinin bir sonucunda enerji kaynağı olarak biokütlenin bulunması, toplam kullanılan enerji ile kıyaslandığında %54,4 e kadar biokütle kullanımı sağlayarak, sanayiyi kendi kendine yeter hale getirmektedir. 146 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

145 Su kullanımına ilişkin rapor Ajanslar, ajansın tutmuş olduğu hesaplarda veriler mevcutsa su kullanımı ile ilgili raporlama yapacaklardır. Hükümet, her bir küme için temel su tüketimi bilgisini sağlamak amacıyla su şirketleri ile bu alanlarda kullanılan su kullanımına ilişkin mevcut tutarlı bilgileri toplamak için birlikte çalışacaklardır. Ajanslar yıllık su tüketimini azaltmak için belli önlemler tespit etmek ve uygulamak yönünde teşvik edilecektir Sanayi sektöründeki enerji verimliliği önlemlerinin finansmanı Türkiye de Enerji Verimliliği Finansal Kaynaklarına Genel Bakış Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı endüstriyel işletmelerde enerji verimliliği projelerini 2008 yılında yürürlüğe giren Verimlilik Arttırıcı Projeler (VAP) kapsamında desteklemektedir. Destek kapsamında, sanayi kuruluşları tarafından geliştirilen enerji verimliliği projelerinin toplam maliyetinin %30 unu desteklenmektedir. Öncelik elektrik tüketimini azaltan projelere verilmektedir. Toplamda 22 Proje finansal olarak desteklemiştir (US$ ) Başlangıç Şekil 60.Verimlilik Arttırıcı Projeler Verimlilik Arttırıcı Projeler 67 enerji verimliliği projesi destek için başvuruda bulunmuşturç - 2 adet tamamlanmış - 1 adet proje çekilmiş - 64 adet hala uygulama aşamasındadır 69 adet yeni proje sunulmuştur ve ön değerlendirme aşamasındadır Yıllık enerji tüketimi TEP üzeri ve ISO sertifikası olan sanayi tesislerinin gönüllü anlaşma ile tesislerinin geçmiş beş yıllık referans enerji yoğunluğuna göre anlaşma yapıldıktan sonraki üç yılda enerji yoğunluğunu ortalama olarak en az yüzde on oranında azaltması durumunda, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı işletmenin ilk yıl enerji maliyetlerinin %20 sini desteklemektedir. 2009'da 11Gönüllü Anlaşma imzalanmıştır. - Bunlardan 3'tanesi enerji yoğunluğunu %10 düşürmüştür ve toplamda ABD doları bazında desteklenmiştir. Şekil 61.Gönüllü Anlaşmalar Gönüllü Anlaşma 13 yeni Gönüllü Anlaşma imzalanmıştır 2014 yılından itibaren Gönüllü Anlaşmalara ve Verimlilik Artırıcı Projelere başvurmak için Enerji Yöneticisi sertifikasına sahip olmak mecburidir Verimlilik Arttırıcı Projeler ve Gönüllü Anlaşmaların yanı sıra hükümetin enerji verimliliği uygulamalarına yönelik teşvikleri bulunmaktadır. Bunlardan seçilmiş bazı örnekler şu şekildedir: 9 Mayıs 2014 tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 2014/6058 sayılı Enerji Verimliliği Konusunda 5. Bölge Yatırım Teşviklerine ilişkin Bakanlar Kurulu Kararı bazı enerji yatırımlarının teşvik edilmesine karar vermiştir. Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı, (TTGV), 24 özel sektörü, 5 kamu kurumunu ve 11 şemsiye kuruluşu ve 15 kişiyi tek bir kurum altında toplayan bir vakıftır. Türkiye Cumhuriyeti ile Dünya Bankası arasında imzalanan bir uluslararası kredi anlaşmasının imzalanması ile kurulmasından bu yana TTGV statüsü sadece diğer dört vakıf ile aynı olan kanunla kurulmuş bir vakıftır. TTGV, Türkiye de yürürlükte olan bütün vakıflarla ilgili mevzuata tabidir. Türkiye de ARGE ve yenilikçiliği desteklemek amacıyla bu şekilde kurulmuş tek Kamu-Özel İşbirliği dir. Enerji Verimliliği Desteği⁵³ Türkiye nin artan enerji maliyetleri karşısında, özellikle enerji yoğun sektörlerin rekabetçi gücünü korumak, dışa bağlılığı azaltmak ve sera gazı emisyonlarını azaltmak amacıyla başlatılmıştır. Enerji verimliliği destek programı kapsamında, enerji denetimleri dahil enerji verimliliği uygulama projelerinin desteklenmesi amaçlanmıştır. Aynı zamanda, bu destek programı ile, Enerji Verimliliği Kanunu ve enerji verimliliği düzenlemeleriyle sağlanan katkıyla belirlenen amaç ve hedeflere ulaşılması öngörülmüştür. 147 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

146 5.4.6 Bu UEVEP te yer alan sanayi sektörü önlemleri: Özet No Önlem Endüstriyel finansman Sanayi Sektöründe Enerji Verimliliğinin Desteklenmesi Sanayi Sektöründe Çeşitli Enerji Verimliliği Önlemlerini Artırmak için Finansman Sağlanması Mevcut önlem Deneme Dönemi Daha fazla gelişme amacıyla Düzenleyici çerçeve / önlem tasarımı Uygulama No Önlem Endüstriyel finansman Sanayi Sektöründe Enerji Verimliliğinin Desteklenmesi Sanayi Sektöründe Çeşitli Enerji Verimliliği Önlemlerini Artırmak için Finansman Sağlanması 2016 Enerji tasarrufu tahmini (bin TEP): nihai enerji Toplam Ekonomik Etki (Milyon ABD $) No Önlem Endüstriyel finansman Sanayi Sektöründe Enerji Verimliliğinin Desteklenmesi Sanayi Sektöründe Çeşitli Enerji Verimliliği Önlemlerini Artırmak için Finansman Sağlanması Ulaştırmada enerji verimliliği önlemleri Ulaştırma Sektörüne Genel Bakış Şekil 62.Ulaştırma Sektörüne Genel Bakış Kaynak: ETKB ve TÜİK verilerine dayanan Deloitte analizleri Ulaşım sektörüne genel bakış 2012 yılında değiştirilen istatistiki kayıt yöntemine göre mevcut durumda ulaşım sektörü verileri, doğrudan ulaşım amaçlı tüketilen enerjiye ilaveten tarım sektöründeki makinelerin kullanımından kaynaklı enerji tüketimini de içermektedir. Farklı yıllardaki istatistiki farklılıkları dışarıda bıraktığımızda, enerji yoğunluğu geçtiğimiz on yılda önemli ölçüde dalgalanmıştır. Bu sektörün enerji dağılımı daha çok petrol ürünlerinden (2014 de %98) oluşmaktadır ki bu Türkiye bağlamında büyük oranda ithal edilen bir enerji ürünüdür yılında tüketilen petrolün yaklaşık %100 ü ithaldir. Havayolları, deniz ulaşımı, boru hatları, demiryolları ve karayollarını ulaşım alt sektörleri olarak kıyaslaması ve enerji tüketimlerini ve alt sektörlerin ortalama büyüme oranlarının bir analizi Şekil 64 te sunulmaktadır yılında, havayolu, boru hatları, ve deniz taşımacılığı karayolları ile kıyaslandığında geçmiş yıllarda, düşük enerji tüketimlerine rağmen en büyük ortalama büyümeyi gösterirken ulaşım sektörü içinde karayolları enerji tüketiminin %90,6 ini gerçekleştirmiştir. Bin TEP/milyar ABD$2005 Ulaşım sektörüne genel bakış Bin TEP Bin TEP/milyar ABD$ Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

147 Şekil 63.Türkiye ulaştırma sektörü nihai enerji kullanımı Kaynak: ETKB Takip eden yıllarda, ve ulaşım politikasına göre, bu sektörün ekonomik kalkınma ve emtiaların bir yerden başka bir yere taşınmasını sağlama gibi diğer hizmetler arasında önemli bir rol oynaması düşünülmektedir. Mevcut durumda bütçe açığının ve kamu borcunun azaltılması ve ekonomik kalkınma konusundaki kısıtların kaldırılması kapsamında, altyapının geliştirilme planları, ulaşım sektörünün özelleştirilmesine bağlı olmaktadır. Dolayısıyla, bu süreç hızlandırılmakta ve kamu-özel işbirliklerine sıcak bakılmaktadır. Şekil 64.Enerji alt sektörleri enerji tüketimi kıyaslaması Kaynak: ETKB verilerine dayanılarak Deloitte tarafından hesaplanmıştır. Son olarak, kıyaslamalı değerlendirmeden görüldüğü gibi, taşıma sektöründe konteynerleşmenin uygulanması, enerji tüketimini azaltmak için etkin bir yöntemdir. Tablo 45.Yük Ulaşımı ve konteyner taşımacılık modlarındaki belirli enerji tüketimlerinin karşılaştırması (kgoe/tkm) Karayolu Demiryolu Gemi Yük ulaşımı Konteyner ulaşımı İyileştirme 0,022 0,010 0,005 0,012 0,009 0,005 46,3% 11,2% 5,3% Son 10 yılda, demiryolunun yüksek teknolojiye sahip bir ulaştırma yöntemi olduğu görülmüştür. Elverişli ve akıllı bir demiryolu altyapısının uygulanmasına başlanması, emtiaların bir bölümünün karayolu yerine demiryolu ile taşınmasına ve bunun daha ekonomik bir şekilde yapılmasına olanak sağlamaktadır. Yukarıda belirtilen geçiş süreci sayesinde elde edilen enerji tasarrufunun kapsamı şöyledir: Yük ulaşımında, karayoluyla yük taşımacılığında harcanan enerji miktarı, demiryolu taşımacılığındakine göre yaklaşık 2 kat fazladır (0,90 dan 0,95 MJ/tkm). Konteyner ulaşımında, tkm başına enerji tüketiminde düşüş, %20 civarındadır (Karayolu taşımacılığında 0,50MJ/tkm den demiryolu taşımacılığında 0,39 MJ/ tkm ye). Demiryolu altyapısını geliştirerek, karayoluyla yük taşımacılığının yerine demiryoluyla yük taşımacılığını artırılmasında fayda vardır. 149 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

148 5.5.2 Ulaştırmada enerji verimliliği konusunu ele alan başlıca politika önlemleri Enerji Verimliliği Strateji Belgesi ve diğer Ulusal Plan ve Stratejiler Enerji Verimliliği Strateji Belgesi küçük motorlu araçların teşvikine ve düşük emisyon düzeylerine, kentsel bölgelerde ulaşım planlarının güçlendirilmesine ve karayolları yerine denizyolu ve demiryolu taşımacılığının toplu taşıma ve uzun mesafe kitle taşımacılığı için yaygınlaştırılmasına odaklanmaktadır. Ayrıca, elektrikli araçlar, araçlarda bio-yakıtların ve sentetik yakıtların kullanımı bir vergi düşürme programı aracılığı ile vergi azaltmak yöntemiyle desteklenmesi plana dahil edilmiştir. Konuya ilişkin maddeler aşağıdaki tabloda sunulmaktadır. Tablo 46.UEVEP ve Enerji Verimliliği Strateji Belgesi arasında ulaştırma sektörüne ilişkin ilişki Kaynak: Deloitte Enerji Verimliliği Direktifi / UEVEP Ulaştırma sektöründe enerji verimliliği konusunu ele alan başlıca politika önlemeri SA-05 Motorlu taşıtların birim fosil yakıt tüketimini azaltmak, yük ve yolcu taşımacılığında demiryollarının ve şehir içinde toplu taşımanın payını artırmak ve şehiriçi ulaşımda gereksiz yakıt sarfiyatını önlemek ve çevreye zararlı emisyonlarını düşürmek. Enerji Verimliliği Strateji Belgesi SA-05/SH-01 Yolcu veya yük taşıyan küçük araçlar (M1/N1 kategorileri) CO2 salımına ilişkin AB direktifleri doğrultusunda çıkarılacak ikincil mevzuat şartlarını karşılayacak, büyük şehirlerde ulaşım master planları hazırlanacak ve yürürlüğe konulacaktır. SA-05/SH-01/E-01 Emisyon seviyesi düşük çevre dostu (yürürlükteki tip onayı mevzuatına uygun) küçük motor hacimli, yakıt pilli veya elektrikli hibrit araçların özendirilmesi ve ekonomik ömrünü doldurmuş araçların kademeli olarak trafikten çekilmesi. SA05/SH-01/E-02 Büyük şehirlerde, toplu taşımayı ve yakıt sarfiyatını öncelikle gözeten, toplu taşıma istasyonlarında bisiklet ve araç parkı alanları oluşturarak ulaşım sistemlerinin birbirini desteklediği ulaşım master planlarının yürürlüğe konulması. SA-05/SH-01/E-03 Karayolu taşımacılığının toplam taşımacılık içindeki payının azaltılması, karayoluna alternatif ulaştırma türlerinin altyapısının yeterince geliştirilmesi, yük ve yolcu taşımacılığında deniz ve demiryollarının payının artırılması SA-05/SH-01/E-04 Ulaşımda enerji verimliliğinin artırılması ve ağ verimliliğinin sağlanması için bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanıldığı akıllı trafik yönetimi uygulamaları ve akıllı ulaştırma sistemlerinin yaygınlaştırılması. SA-05/SH-01/E-05 Ulaştırma türlerinin, teknik ve ekonomik açıdan en etkin oldukları yerlerde kullanılmasını esas alan Kombine Taşımacılık Stratejisi doğrultusunda, özellikle yük taşımacılığında düzenlemeler yaparak karayolu yükünün uzun mesafeli kitlesel taşımalar durumunda demiryoluna ve denizyoluna kaydırılması; karayolunun, kapıdan kapıya taşıma ilkesinin gereği olan başlangıç ve son kesimlerdeki taşımalarda etkin biçimde kullanılması; özellikle yük ve yolcu taşımacılığında çok-modlu taşımacılığın yaygınlaşması. 150 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

149 İklim Değişikliği Eylem Planı , Türkiye Ulusal İklim Değişikliği Stratejisi Belgesi uyarınca geliştirilmiştir. Strateji Belgesi, Yüksek Planlama Kurulu tarafından onaylanmış ve 3 Mayıs 2010 tarihi itibariyle yürürlüğe girmiştir. Plan, ulusal vizyonu şu şekilde tanımlanmıştır: Türkiye ye uygulancak bir önlem Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığının Ulaştırma Bakanlığı ile işbirliği içinde, belediye ulaşım mastır planlarında enerji verimliliği ilkelerine yer verilmesi için bir şablon veya ilkeler/rehberler hazırlaması olabilir Ulaştırma için önerilen önlemler Tablo 47.İklim Değişikliği Eylem Planı : Ulusal Vizyon İklim Değişikliği Eylem Planı : Ulusal Vizyon Türkiye nin iklim değişikliği kapsamındaki ulusal vizyonu, iklim değişikliği politikalarını kalkınma politikalarıyla entegre etmiş; enerji verimliliğini yaygınlaştırmış; temiz ve yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımını arttırmış; iklim değişikliğiyle mücadeleye özel şartları çerçevesinde aktif katılım sağlayan ve yüksek yaşam kalitesiyle refahı tüm vatandaşlarına düşük karbon yoğunluğu ile sunabilen bir ülke olmaktır. Bahsi geçen stratejik belgelerin yanı sıra ulaşıma yönelik çalışmalar yerel bazda belediyeler tarafından da yürütülmektedir. Mevcut durumda Bursa Büyükşehir Belediyesi, Eskişehir Büyükşehir Belediyesi ve Sakarya Büyükşehir Belediyesi Ulaşım Master Plan larını yayınlamıştır. Bu çalışmanın hazırlandığı dönemde Gaziantep, Bursa, Manisa, İzmir, Malatya ve Rize mevcut durumda planlarını hazırlama aşamasındadır. Ulaşım Master Planlarında öne çıkan konulardan biri bisiklet yollarının yapılması, geliştirilmesi ve kullanıma özendirilmesine değinmektedir. Ulaşımda kaynak verimliliğini optimize etmek ve enerji verimliliğini teşvik etmek amaçlı, ana kriteri kapsayacak ve sektör oyuncuları ve paydaşlardan alınan geri bildirimler kapsamında aşağıdaki önlemler sunulmuştur. Özel ulaşım Enerji verimliliğine yönelik taşıma vergisi düzenlemesi Yolcu arabalarına CO2 etiketi uygulamasının getirilmesi Yakıtlar ve alternatif teknolojilere ilişkin karşılaştırma çalışması geliştirilmesi Sıfır Emisyonlu Ulaşım Bisikletli ve yaya ulaşımının geliştirilmesi ve iyileştirilmesi Şehirlerdeki trafik yoğunluğunun azaltılması: otomobil kullanımının azaltılması Toplu Taşıma Toplu Taşımanın yaygınlaştırılması Kentsel ulaşım için kurumsal yeniden yapılanmanın geliştirilmesi ve uygulanması Denizyolu Taşımacılığı Deniz taşımacılığı altyapısının iyileştirilmesine yönelik bir eylem planı geliştirilmesi Demiryolu taşımacılığı Demir yolu taşımacılığı altyapısının iyileştirilmesine yönelik bir eylem planı geliştirilmesi Veri toplama Ulaşıma yönelik veri toplanması Türkiye de motorlu taşıtlarda verimliliğe büyük bir katkı sağlayacak konulardan biri ise modeli 1990 yılı ve öncesi olan yük ve insan taşımak için üretilen motorlu taşıtların hurdaya ayrılmasıdır. Bu konu Bir Kısım Motorlu Karayolu Taşıtlarının Piyasadan Çekilmesine İlişkin Tebliğ No: 66 kapsamında belirlenmiştir. Yeniden tasarıma yönelik tartışma ve öneriler Ulusal Stratejik Plan ve Türkiye Akıllı Ulaştırma Sistemleri (AUS) Eylem Planı Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı tarafından yayınlamıştır. Ulusal Stratejik Plan ın 4 ana bölüm başlıkları şu şekildedir: AUS sistemlerinin kullanımının gerekçesi; Dünyada AUS politikaları; Dünyada ve Türkiye de AUS Uygulamaları ve Türkiye nin AUS Stratejisi Ele alınan konulardan biri Enerji Verimliliği Strateji Belgesi kapsamında büyükşehir belediyelerinin enerji verimliliği ilkeleri ile uyumlu kendi ulaşım mastır planlarını hazırlamasına yönelik öneridir. Öte yandan yukarıda belirtildiği üzere büyükşehir belediyelerinin çoğu planlarını hazırlamaya başlamamıştır. Planlarda enerji verimliliği ilkelerinin dikkate alındığına dair herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. 151 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

150 Özel Ulaşım Adı Enerji verimliliğine yönelik taşıma vergisi düzenlemesi Türü Vergi No Kaynağı Enerji Verimliliği Strateji Belgesi ( ) ve Öncelikliği Dönüşüm Programları Durumu Uygulanıyor Hedef Kitleler Ulaştırma Sektörü Sorumlu Taraflar Maliye Bakanlığı Açıklama Öncelikli Dönüşüm Programları ulaşımda enerji verimliliğini artırmaktadır. Motorlu taşıtların emisyon seviyesini azaltacak ve enerji verimliliğini artıracak bir vergi düzenlemesidir. Bu kapsamda, enerji verimliliği yüksek ve emisyonu düşük seviyede olan elektrikli veya hibrit araçların vergi avantajının gelecekte görülmesi beklenmektedir. Adı Yolcu arabalarına CO2 etiketi uygulamasının getirilmesi Türü Düzenleyici/ farkındalık yaratma No Kaynağı Türkiye 1. UEVEP Durumu Uygulanıyor Hedef Kitleler Ulaştırma Sektörü Sorumlu Taraflar Maliye Bakanlığı Açıklama Zaman Planı Özel araçlar için CO2 etiketi: Amacı araç satın alanlarda farkındalığın artırılması ve CO2 emisyonlarına ilişkin mali önlemlerin uygulanmasına olanak tanınmasıdır. Halihazırda Türkiye de araçlar iki yılda bir periyodik muayeneye gitmektedir. Yüksek emisyonu olan araçlar hafif kusurlu yerine ağır kusurlu olarak kabul edilebilir. Bu önlem etikete standart bir dizayn sağlamakta ve ayrıca araçları sınıflandırmak için kriter veya parametreler belirlemektedir. Kilit farklılaştırıcı parametreler şunlar olabilir: Sera gazı emisyonlarına bağlı olarak mutlak etiketleme; veya Sera gazı emisyonlarının yanı sıra ağırlık veya ayak izi gibi ilave parametrelere bağlı olarak göreceli etiketleme 2023 e kadar uygulanacaktır. 152 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

151 Adı Türü Yakıtlar ve Alternatif Teknolojilerle İlgili Karşılaştırmalı Çalışmanın Geliştirilmesi Düzenleyici/Teknik No Kaynağı Türkiye 1. Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı Durumu Uygulanması önerilmektedir Hedef Kitleler Ulaşım Sektörü Sorumlu Taraflar Açıklama Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Maliye Bakanlığı Özel ulaşıma yönelik farklı yakıtların ve alternatif teknolojilerinin karşılaştırma çalışmasının yapılması: Hibrid Elektrik Biyodizel Biyoetanol Sıkıştırılmış doğal gaz Sıvılaştırılmış doğal gaz Petrol kökenli sıvılaştırılmış gaz Hidrojen ve sıkıştırılmış hava araçları. Bu değerlendirme, mevcut teknolojilerin her biri için km ya da yolcu başına maliyeti, bu teknolojilerin büyük ölçekli uygulaması için ihtiyaç duyulan teknik gereklilikler olarak özel enerji tüketimini ve yaşam döngüsü boyunca hava kirleten gazları konu alacaktır. Bu değerlendirmeye bağlı olarak, düşük verimli / geleneksel araçların yenileriyle değişimini hedefleyen eylem planı, gelecek vaat eden teknolojiler için detaylandırılabilir. Eylem planı, bu teknolojilerin başarılı bir şekilde uygulanmasına yönelik teknik boyutları ve ekonomik teşvikleri de hesaba katmalıdır. Zaman Planı Eylem Planı 2017 da hazırlanacaktır 153 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

152 Sıfır Emisyonlu Taşımacılık Adı Bisikletli ve yaya ulaşımının geliştirilmesi ve iyileştirilmesi Türü Geliştirme No Kaynağı İklim Değişikliği Eylem Planı Durumu Kısmen uygulanıyor / daha fazla geliştirilmesi önerilmektedir Hedef Kitleler Ulaştırma Sektörü Sorumlu Taraflar Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı Açıklama Zaman Planı Çok sayıda önlemin uygulanması ile sıfır emisyonlu taşımacılığın yaygınlaştırılması: Şehir çapında bisiklet yolları (bisiklet yolları veya hatları), bisiklet park alanları, akıllı bisiklet / bisiklet istasyonları inşa edilmesi Şehir merkezinde otomobilsiz yaya yolları ve alanları oluşturularak yayaların kentsel karayolu şebekesindeki her yere erişebilmesinin sağlanması. Yaya veya bisikletle seyahat etmeyi çekici alternatiflere dönüştürecek kentsel planlama yaklaşımları uygulanması Kentsel Ulaşım Kanunu ve düzenlemelerinin geliştirilmesi ve kabul edilmesi Kentsel bölgelerde kentsel ulaşım planlarının geliştirilmesi zorunludur. Bu planlar aşağıdakilerden oluşacaktır: Trafik etki analizleri. Bisiklet yolu planları ve yaya yolu planları. Bu aynı zamanda Ulaştırma Mastır Planına ve İmar Planlarına eklenebilir. Trafik akışını hızlandırmak için yaya ulaşımı önlemlerinin eklenmesi e kadar uygulanacaktır. Adı Şehirlerdeki trafik yoğunluğunun azaltılması: otomobil kullanımının azaltılması Türü Geliştirme No Kaynağı İklim Değişikliği Eylem Planı Durumu Uygulanması önerilmektedir Hedef Kitleler Ulaştırma Sektörü Sorumlu Taraflar Açıklama Zaman Planı Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı, Belediyeler Şehir merkezlerinde araçların yol üstüne parkının etkin bir şekilde denetimi, kısa süreli park için tahsis edilmiş kapasitenin kullanımı, caydırıcı ücretlendirme sistemlerinin uygulanması ve akıllı park alanı sistemlerinin kurulması. Otomobillerin şehir merkezlerine girişini sınırlayan uygulamaların değerlendirilmesi. Ağır yük vasıtalarının şehir içi lojistik kapsamında şehre sadece belli saatlerde girmesini sağlayacak düzenlemeler yapılması e kadar uygulanacaktır. 154 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

153 Toplu Taşıma Adı Toplu taşımanın yaygınlaştırılması Türü Eylem Planı/ farkındalık No Kaynağı Enerji Verimliliği Strateji Belgesi ( ) Durumu Kısmen uygulanıyor/daha fazla geliştirilmesi önerilmektedir Hedef Kitleler Ulaştırma Sektörü Sorumlu Taraflar Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı Açıklama Zaman Planı Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı (UDHB) nın bu konuda sadece tavsiye verebileceğini, ancak Belediyeleri zorlayamayacağının altını çizmek gereklidir. Bu önlem Belediyelerin faaliyeti içindir. Eğer Bakanlar Kurulu bir düzenleme yayınlarsa, UDHB de faaliyette bulunabilir. Hareketlilik Planı Toplu yolcu taşımacılık sistemlerinin çekiciliğinin artırılması için farklı önlemler içeren bir küresel hareketlilik planı önerilecektir: Finansal yardım: Toplu yolcu taşımacılık hizmetlerinin müşterileri için bölgesel trafik kavramları ve geri ödemesiz hibe teknik projeleri. Farkındalık kampanyaları: Vatandaşlar için farkındalık ve bilgilendirme faaliyetleri ile toplu taşımacılığın yaygınlaştırılması. Ülke çapında farklı etkinliklerin düzenlendiği, seyahatte davranış değişikliği yapmayı amaçlayan bir hafta süreyle hareketlilik haftası uygulaması yapılması, ortak araba kullanımı (carpooling) yeni teknolojilerin yaygınlaştırılması, alternatif ulaşımın teşvik edilmesi. Altyapı geliştirme: Motorsuz mobiliteinin yaygınlaştırılması, yaya bölgeleri oluşturulması, bisiklet hatları yapılması. Mali önlemler: Bazı şirketler, hükümetle birlikte, çalışanlarına maaşlarının bir kısmını biletle değiştirme seçeneği sunabilirler (vergiden muaf gelir) 2023 e kadar uygulanacaktır. Adı Kentsel ulaşım için kurumsal yeniden yapılanmanın geliştirilmesi ve uygulanması Türü Kurumsal No Kaynağı İklim Değişikliği Eylem Planı , Kombine Taşımacılık Yönetim Sistemi Durumu Kısmen uygulanıyor/daha fazla geliştirilmesi önerilmektedir Hedef Kitleler Ulaştırma Sektörü Sorumlu Taraflar Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı Açıklama Zaman Planı Ulaşımda enerji verimliliğini sağlayabilmek amaçlı ulusal ve yerel ulaşım master planla-rında yerel kuruluşların kurumsal yapılandırılması hedeflenmektedir. (UKOME Ulaşım Koordinasyon Müdürlüğü bu rolü üstlenebilir). Kuruluşun sorumlulukları aşağıdaki gibi olacaktır: Aşağıdakileri yerine getiren bir Kentsel Ulaşım Biriminin kurulması: Sürdürülebilir kentsel ulaşım, planlama ve yönetim için politikalar belirler, yön-lendirir ve denetler ve ulusal düzeyde sorumluluğu vardır. İlgili kamu ve özel sektör temsilcileri, yerel yönetimler, bilim adamları ve uz-manlardan oluşan bağımsız bir komite ile birlikte ulusal düzeyde Kentsel Ula-şım Stratejisini hazırlar e kadar 155 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

154 Denizyolu Taşımacılığı Adı Türü Kaynağı Hedef Kitleler Sorumlu Taraflar Açıklama Deniz taşımacılığı altyapısının iyileştirilmesine yönelik bir eylem planı geliştirilmesi Geliştirme No İklim Değişikliği Eylem Planı Durumu Kısmen uygulanıyor/daha fazla geliştirilmesi önerilmektedir Ulaştırma Sektörü/ Denizcilik Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı Denizyolu taşımacılığındaki yüksek tüketimden dolayı, bu alanda da enerji verimliliği önlemlerinin alınması gerekmektedir: Mevcut limanlardaki teknoloji, altyapı ve standartların iyileştirilmesi Yap-İşlet-Devret (YİD) modeli ile Ulaştırma Kıyı Yapıları Master Planı kapsamında hazırlanmış olan Ulaştırma Mastır Planında belirlenen yerlerde yeni limanların inşa edilmesi. Ticari deniz filosunun yeni gemiler, yeni makine ve ekipman ile ve gemi sayısını artırarak güçlendirilmesi Yük, yolcu ve araç taşımak için talep olan yerlerde Ro-Ro gemi hatlarının sayısının artırılması Limanlarda modern liman işletim tekniklerinin uygulanması. Ayrıca bu önlem denizyolu taşımacılığının iyileştirilmesi üzerine bir eylem planı hazırlanmasını önermektedir. Eylem planı yük taşımadan, konteyner taşımasına geçilmesini önerebilir, aşağıda bu değişiklikten elde edilecek eneri tasarrufları gösterilmektedir. (kgoe/tkm) Yük ulaşımı Konteyner ulaşımı Gelişme Gemi % Hesaplama Yöntemi Türkiye de denizyolu taşımacılığının verimliliğini ve etkinliğini artırmak amacıyla farklı önlemler kabul edilmiştir/edilecektir. Enerji verimliliği performansında yıllık %2 lik bir iyileşme tahmin edilmektedir. Enerji tasarrufu Enerji tasarrufu (bin TEP) Zaman Planı Kontrol ve doğrulama 2023 e kadar uygulanacaktır. Yukarıda bahsedilen önlemin enerjideki etkisini izlemek ve değerlendirmek için verimlilik ve bilgi modeli geliştirilecektir. 156 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

155 Demiryolu Taşımacılığı Adı Türü Demiryolu taşımacılığı altyapısının iyileştirilmesine yönelik bir eylem planı geliştirilmesi Uygulama No Kaynağı Türkiye nin 1. Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı Durumu Uygulanması öngörülüyor Hedef Kitleler Taşımacılık Sektörü Sorumlu Taraflar Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı Açıklama Son on yıl içerisinde demiryolunun yüksek verimli bir taşımacılık teknolojisi olduğu görülmüştür. Uygun ve akıllı bir demiryolu altyapısı kurulması halinde, yük taşımacılığının bir kısmının karayollarından alınarak demiryollarına aktarılması mümkün görülmektedir. Sözü edilen değişimin uygulanması halinde ortaya çıkacak enerji tasarrufu şu şekilde açıklanabilir: Dökme taşımacılık için karayolunun kullanılması halinde enerji tüketimi (0,90 ila 0,95 MJ/tkm), demiryolu kullanımına (0,34 ila 0,53 MJ/tkm) kıyasla iki kat daha fazladır. Konteyner taşımacılığında ise, tkm başına enerji tüketimi yaklaşık %20 azalacaktır (karayolu taşımacılığındaki tüketim 0,50 MJ/tkm iken demiryolu taşımacılığında 0,39 MJ/tkm). Demiryolu altyapısının geliştirilmesi ve karayolu üzerinden taşınan yükün büyük ölçüde azaltılması önerilmektedir. Gelecek yıllarda ve taşıma politikası uyarınca bu sektör, diğer işlerin yanında malların taşınmasını da kolaylaştırarak ekonomik kalkınma içerisinde önemli bir rol üstlenecektir. Altyapının genişletilmesine ilişkin planlar; bütçe açığını ve kamu borcunu azaltma planları çerçevesinde ve ülkenin ekonomik kalkınmasına ilişkin kısıtlamaları aşmak amacıyla taşımacılık sektörünün özelleştirilmesine dayanmaktadır. Bu sebeple de söz konusu süreç ivme kazanmakta olup kamu özel ortaklıkları kabul görmektedir. Son olarak eylem planı, dökme taşımacılıktan konteyner taşımacılığına geçiş sayesinde demiryolu taşımacılığında yapılacak olan enerji tasarrufunu da göz önünde bulundurarak, söz konusu geçişi teşvik etmelidir. (kgoe/tkm) Karayolu Demiryolu Dökme taşıma Konteyner taşımacılığı İyileştirme 0,022 0,010 0,012 0,009 46,3% 11,2% Zaman Planı 2023 e dek uygulanacaktır. Veri toplama Adı Ulaşıma yönelik veri toplanması Türü Farkındalık No Kaynağı İklim Değişikliği Eylem Planı Durumu Uygulanması önerilmektedir Hedef Kitleler Ulaştırma Sektörü Sorumlu Taraflar Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı Açıklama Zaman Planı Denizyolu taşımacılığında, gemi sayısı, yolcu, yakıt tüketimine ilişkin envanterlere kaydedilen oldukça ayrıntılı veri bulunmaktadır. Ancak diğer ulaştırma türleri ile ilgili bilginin olmamasından dolayı yerel düzeyde kentsel ulaşımda ulaştırma veri tabanı kurmak amacıyla incelemelerin yapılması ve karşılaştırmalı verilerin toplanması için kodların geliştirilmesi gerekmektedir. Gerekli altyapıyı kurarak bütün sektörlerde yolcu ve yük taşımacılığına ilişkin gerçek ve güvenilir verilerin toplanması, bilgisayar ortamına aktarılması, izlenmesi ve değerlendirilmesi Yolcu ve yük taşımacılığında alternatif yakıt kullanımına ilişkin istatistiki verilerin oluşturulması Kullanılan bütün yolcu ve yük araçlarının emisyon verilerine ilişkin veri ve istatistiklerin tutulması, emisyonların azaltılması için stratejiler geliştirilmesi de uygulanacaktır. 157 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

156 5.5.4 Ulaştırma Sektörü Önlemleri: Kaynak Verimliliği Ulaştırma sektörü için iyileştir paketi ve kaçın ve değiştir paketi şeklinde iki politika paketi önerilmiştir. Kaçın ve değiştir paketi yakıt verimliliği olan modların ve sıfır emisyon seyahatin teşvik edilmesi için mevcut tamamlayıcı önlemleri içerir. İyileştir paketi gelecek 40 yılda arabalar, hafif yük araçları, otobüsler ve trenler için uygulanabilir teknolojilerin birlikte bulunmasını kapsar. İyileştir paketi Yeni araç standartları ile ve iyileştirilmiş araç ve motor tasarımından ve iyileştirilmiş yük hareketlerinden hemen sonuç elde edilmektedir. Hibrid araçlar 2020 den itibaren rol almaya başlayabilirler, böylece araçlardan, hafif yük araçlarından ve otobüslerden kaynaklanan emisyonlar üzerinde önemli etki yapmaktadırlar. Bioyakıtlar da dahil düşük karbonlu yakıtların kullanımı maliyet etkin ve sürdürülebilir olarak kabul edilmiştir ancak 2050 görünümü, bu kaynaktan önemli miktarda sera gazı emisyonu düşüşü beklememektedir. Elektrikli araçların CO 2 emisyonlarını azaltmak için en etkin önlem-lerden biri olduğu tahmin edilmektedir. İyileştir paketi 2050 yılında elektrikli araçlarının payının %80 olmasını öngörmektedir. Yenilenebilir ve yenilenemez enerji kaynakları dağılımı esas alınarak elektrikli araçlar için 2050 itibariyle %35 lik bir CO 2 düşüşü öne-rilmiştir. İyileştir paket için geri tepme etkisi önemli düzeydedir çünkü yakıt verimliliğinin artması araba ile seyahatin maliyetini düşürmekte, böylece toplam trafikte artışa neden olmaktadır. Bioyakıt için yakıt tedarikini etkileyen diğer kullanımlardan kaynaklanan arazi üzerindeki baskıya, tamamen yenilenebilir enerjiden desteklenmesi pek olası görünmeyen elektrikli araçlar için güç üretimi ve dağıtım şebekesinin yeterliliğine ilişkin belirsizlikler vardır. Kaçın ve Değiştir paketi Seyahat planlama: daha sürdürülebilir seçeneklere doğru seyahat davranışının etkilenmesi. Seyahat planlaması aynı zamanda kişiselleştirilmiş seyahat planlarını, araç paylaşımını ve evden çalışmayı kapsamaktadır. Daha akıllı tercihlerle 2020 itibariyle yılda 1,3 Mt.C ye tekabül eden kentsel bölgelerdeki araç km.sinin toplam %11 oranında azalması tahmin edilmektedir. Yük hareketleri: Kentsel konsolidasyon merkezi farklı tedarikçilerden gelen gönderilerin sonrasında kentsel bölgelere gönderilmek üzere yüksek araç kapasite kullanımı sağlayarak birleştirildiği tesislerdir. Trafik Yönetim Önlemleri: Park sınırlamaları; karayolunun toplu taşıma ve motorsuz ulaştırma için tekrar tahsisi, belli türdeki araçlara sınırlama getirilmesi gibi önlemleri kapsamaktadır. Londra da 2003 yılındaki trafik verileri 2002 ile kıyaslandığında, sıkışıklık ücretinin uygulamaya sokulması, ücretlendirilen bölgedeki trafikten kaynaklanan CO 2 emisyonlarını %16 azaldığı görünmektedir. Hız sınırları uygulamaları ve hız sınırının düşürülmesi: bir emisyon modelleme aracının kullanımı, akıllı hız uygulaması (AHU) nın karbon emisyonları üzerindeki etkisi: Bütün AHU düzeylerinde seyahat edilen km başına CO2 etkisinin değişken olduğu ve 70 mph olmayan yollarda düşük olduğu, zorunlu AHU sistemi olan sistemlerde 70 mph hız sınırı olan yollarda değişimin %5,8 e (belirsizlik aralığı %+/ 0,7kadar çıktığı tespit edilmiştir. Ücretlendirme araçları: yakıt vergileri, araç vergileri, park ücretleri, sıkışıklık ücretlendirmesi, düşük emisyon bölgeleri. Park ücretleri park talebini, ücretsiz parlara göre %10-30 oranında düşürebilir dan 2025 e kadar yıllık %7 oranında trafik kaynaklı CO2 tasarrufu sağlamak mümkündür. Talebin fiyat esnekliği düşük olduğu için ve talepte beklenen artış kullanımdaki azatlımın üstüne çıktığı için ulusal düzeydeki ücretlendirme stratejilerinin sınırlı etkisi vardır. Teorik çalışmalar özel bir karayolu ücretlendirme sisteminin önemli faydaları olabileceğini göstermiştir. Evden çalışma, telekonferans: evden çalışma günlerinde araç kullanımı yaklaşık %50-70 düşmektedir ve uzun mesafe seyahat edenler için uzaktan çalışma özellikle çekici hale gelmeye başlamaktadır. Eko-sürüş programları: Sürücülerin yıllık %1 inin eko-sürüş konusunda eğitilmesi, yakıt tüketiminde %3 düşüşü sağlayacaktır, bunun miktarı 2020 itibariyle 0,3 Mt CO2 dur. Bioyakıtlar: bioyakıt hammaddesi ve üretim süreçleri-nin gelecek nesilleri daha sürdürülebilir ve maliyet etkin olabilir ve günümüz ulaştırma enerji talebinin %10-20 sini karşılama potansiyeli vardır. Hibrit elektrikli araçlar ve şarjlı hibrit elektrikli araçlar: Kaynaklar, şarjlı hibridlerin 2020 itibariyle kitlesel pa-zara sunulabileceğini öne sürmektedir. Tam hibritlerin sağlayacağı yakıt tasarrufu teknolojinin türüne ve sürüş şartlarına bağlı olarak %15-25 aralığındadır Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

157 5.5.5 Bu UEVEP de yer alan Ulaşım Sektörü Önlemleri: Özet No Özel taşımacılık Önlem Enerji Verimliliğine Yönelik Taşıma Vergisi Düzenlemesi Yolcu arabalarına CO2 etiketi uygulamasının getirilmesi Yakıtlar ve Alternatif Teknolojilerle İlgili Karşılaştırmalı Çalışmanın Geliştirilmesi Sıfır Emisyonlu taşıma Bisiklet ve yaya ulaşımının geliştirilmesi ve iyileştirilmesi Şehirlerdeki trafik yoğunluğunun azaltılması: otomobil kullanımının azaltılması Toplu taşıma Toplu taşımanın yaygınlaşıtırlması Kentsel ulaşım için kurumsal yeniden yapılanmanın geliştirilmesi ve uygulanması Deniz Taşımacılığı Deniz taşımacılığı altyapısının iyileştirilmesine yönelik bir eylem planını geliştirilmesi Demiryolu Taşımacılığı Demiryolu taşımacılığı altyapısının iyileştirilmesine yönelik bir eylem planı geliştirilmesi Veri toplama Ulaşıma yönelik veri toplanması Mevcut önlem Deneme Dönemi Daha fazla gelişme amacıyla Düzenleyici çerçeve / önlem tasarımı Uygulama 159 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

158 5.6 Verimli ısıtma ve soğutmanın yaygınlaştırılması Verimli ısıtma ve soğutmaya genel bakış Enerji Verimliliği Strateji Belgesi ve diğer Ulusal Plan ve Stratejiler Enerji Verimliliği Strateji Belgesi nde kojenerasyon gibi yüksek verimli uygulamaların yaygınlaştırılması ihtiyacı SA-02/ SH-02/E-02 sayılı eylemde ele alınmıştır. Plana göre toplu konut projelerinde yerinde üretim uygulamalarının yaygınlaştırılması için, toplu konut projelerinde yenilenebilir enerji kaynaklarından, kojenerasyon veya mikrokojenerasyon, merkezi ve bölgesel ısıtma ve soğutma ve ısı pompası sistemleri incelenecektir. Konut maliyetinin en az %10 una karşılık gelen uygulamalar, Bakanlık tarafından belirlenen kriterler çerçevesinde özendirilecektir. Isıtma ve soğutmaya yönelik konular aynı zamanda Enerji Verimliliği Kanunu ve Enerji Kaynaklarının ve Enerjinin Kullanımında Verimliliğin Arttırılmasına Dair Yönetmelik de ele alınmıştır. Enerji Verimliliği Direktifi / UEVEP Tablo 48.UEVEP ile Enerji Verimliliği Strateji Belgesi arasında verimli ısıtma ve soğutmaya ilişkin ilişki Kaynak: Deloitte Enerji Verimliliği Strateji Belgesi Verimli ısıtma ve soğutmanın yaygınlaştırılması SA-02 Binaların enerji taleplerini ve karbon emisyonlarını azaltmak; yenilenebilir enerji kaynakları kullanan sürdürülebilir çevre dostu binaları yaygınlaştırmak SA-02/SH yılındaki yapı stoğunun en az dörtte biri 2023 yılına kadar, sürdürülebilir yapı haline getirilecektir. SA-02/SH-02/E-02 Toplu konut projelerinde yenilenebilir enerji kaynaklarından, kojenerasyon veya mikrokojenerasyon, merkezi ve bölgesel ısıtma ve soğutma ve ısı pompası sistemleri incelenecektir. Konut maliyetinin en az %10 una karşılık gelen uygulamalar özendirilecektir. Düzenleyici çerçeve / Enerji Verimliliği Direktifi Madde 14(1) Üye Devletlerin yüksek verimliliği olan kojenerasyon ve verimli bölge ısıtma ve soğutmanın uygulama potansiyeline ilişkin kapsamlı bir araştırma yürütmelerini gerektirmektedir. Tablo 49.Enerji Verimliliği Direktifi Madde 14. Madde 14 Isıtma ve Soğutmada verimliliğin artırılması 1. Üye Devletler, 31 Aralık 2015 e kadar Ek VIII de belirtilen bilgileri içeren yüksek verimliliği olan kojenerasyon ve verimli bölge ısıtma ve soğutmanın uygulanma potansiyeline ilişkin kapsamlı bir araştırma yürütecekler ve bunu Komisyona bildireceklerdir. Eğer buna denk gelecek bir değerlendirmeyi halihazırda yaptıysalar, bunu Komisyona bildireceklerdir. Yüksek verimliliği olan kojenerasyon ve verimli bölge ısıtma ve soğutma sistemlerinin potansiyel kullanımının analizi Enerji Verimliliği Direktifi Madde 14(1) de Üye Devletler, 31 Aralık 2015 e kadar yüksek verimliliği olan kojenerasyon ve verimli bölge ısıtma ve soğutma sistemleri uygulama potansiyeline lişkin kapsamlı bir araştırma yürüteceklerdir hükmü yer almaktadır. Ulusal düzenleme Üye Devletlerin üretimde ve ısıtma ve soğutmada enerji verimliliğini yaygınlaştırma yükümlülüğü doğrultusunda geliştirilmelidir. Kapsamına potansiyel ısıtma ve soğutma ve maliyet etki analizinin kapsamlı değerlendirmesi de eklenebilir. Türkiye deki mevcut durum ve yürütülen çalışmalar Türkiye de kojenerasyon Türkiye de ilk kojenerasyon santrali Yalova Elyaf ta 4 MW kurulu güç ile 1992 de inşa edilmiştir. Bu dönemde, doğalgaz şebekesinin Türkiye nin yaklaşık 1/6 sını içeren Marmara Bölgesinde Bursa, Eskişehir ve Ankara da bulunmasından dolayı yeni kojenerasyon santrallerinin kurulumu oldukça sınırlı kalmıştır yılından sonra doğal gaz şebekesi Boru Hatları ile Petrol Taşıma A.Ş. (BOTAŞ) tarafından genişletilmiş ve yeni kojenerasyon santralleri kurulmuştur yılına kadar 160 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

159 endüstriyel kojenerasyon sistemlerinin gelişimi oldukça hızlı gelişmiş, toplam kojenerasyon kapasitesi MW a yükselmiştir ve bu rakam 2004 yılında Türkiye deki toplam kapasitenin %15 ine tekabül etmiştir. Ancak 5 yıl sonra sadece MW lık yeni kojenerasyon kapasitesi şebekeye bağlanmıştır yılından sonra doğal gaz fiyatları hızla yükselmiş, faaliyette olan mevcut santraller ödenmesi mümkün olmayan gaz fiyatlarından dolayı zarar girmiştir. Sonuç olarak, yeni kojenerasyon yatırımları neredeyse durmuştur ün ilk dönemi sonunda Türkiye deki kojenerasyon santrallerinin toplam kapasitesi MW, toplam kurulu güç kapasitesi ise MW olarak gerçekleşmiştir. Bu veriler kapsamında kojenerasyon kurulu gücünün toplam kurulu güç içindeki payı yaklaşık %14 düzeyindedir 58. Elektrik Piyasasında Lissanssız Elektrik Üretimine İlişkin Yönetmelik ve Enerji Kaynaklarının ve Enerjinin Kullanımında Verimliliğin Artırılmasına Dair Yönetmelik kapsamında Türkiye de %80 üzeri verimliliğe sahip kojenerasyon tesisleri lisans almaksızın ve şirket kurmaksızın tesislerini kurabilmektedir ve kurulu güç sınırlaması bulunmamaktadır. MW 9,000 8,000 7,000 6,000 5,000 4,000 3,000 2,000 1,000 0 Şekil 65.Türkiye deki Kurulu Kojenerasyon Kapasitesi Türkiye'nin kojenarasyon kurulu gücü, ,040 1,500 2,056 2,734 3,200 3,800 4,500 5,000 5,300 5,700 5,800 6,000 6,400 6,900 8,000 8,100 8, Tekstil, Demir ve Çelik Sanayileri, Kimya Tesisleri, Seramik Sanayi ve Kağıt Fabrikaları kojenerasyon sistemlerinin uygulanması için Türkiye deki hedef sektörlerdir. Diğer yandan, Organize Sanayi Bölgeleri ve Gümrük Serbest Bölgeleri kojenerasyon veya kombine kojenerasyon tasarım ve teknolojilerinin başarılı bir şekilde uygulanabileceği en iyi endüstriyel tesislerdir. Mikro kojenerasyon tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretimine İlişkin Yönetmelik (LÜY) yenilenebilir enerji kullanan ve 1 MW ın altında enerji üreten güç santral kurulumunu desteklemektedir. Yönetmelik kapsamında elektrik enerjisine dayalı toplam kurulu gücü kwe ve altında olan kojenerasyon tesisleri mikrokojenerasyon olarak tanımlanmıştır ve lisans almaksızın mikrokojenerason tesisi kurulabilir. Lisanssız mikrokojenerasyon tesisi kuran gerçek ve tüzel kişiler ihtiyaç fazlası üretilen elektrik enerjisini 5346 sayılı Yenilenebilir Enerji Kanunu nun eki I sayılı Cetvelde yer alan en düşük fiyattan (7,3 $cent/kwh) bölgede faaliyet gösteren görevli tedarik şirketine satabilir. Mevzuatın yayımlanma tarihinden bu yana, Türkiye de mikro kojenerasyon kullanımı veya uygulanmasında herhangi hızlı bir ilerleme olmamıştır. Mikro kojenerasyon ünitelerinin yüksek fiyatı ve bina ile şebeke arasında bağlantı için teknik bilginin yeterli olmaması yatırımcılar açısından bu teknolojinin yavaş gelişiminin başlıca sebeplerdir 57. Isıtma ve soğutma şebekesi Bölge ısıtma sistemi uygulamaları büyük çaplı kentsel temelli jeotermal bölge ısıtma sistemleri ile başlamıştır. Jeotermal bölge ısıtma merkezleri ve dağıtım şebekeleri jeotermal bölge ısıtma sistemi (JBIS) parametrelerine göre tasarlanmıştır. Bu, ülkedeki JBIS yatırımları açısından önemli bir teknik ve ekonomik avantaj sağlamaktadır te bu yana bölgesel ısıtma yıllık %23 artış göstermiştir ve hala önemli bir potansiyele sahiptir. Türkiye nin toplam ısıtma ihtiyaçlarının %30 unun jeotermal enerji ile sağlanabileceği tahmin edilmektedir. Türkiye büyük bir şehirleşme artışı yaşadığı (yıllık %2) için bu durum kentsel alanlardaki enerji arzı üzerinde büyük bir baskıya neden olmakta ve potansiyelin hayata geçirilmesi daha kritik bir hal almaktadır. Bu aynı zamanda, şehirlerde bölge ısıtma altyapısının inşasına olanak veren ve bölgesel ısıtmayı daha amaca uygun hale getiren şehirlerdeki yüksek nüfus yoğunluğundan dolayı, bölge ısıtması için pazarın büyümesi anlamına gelmektedir. Türkiye de günümüzde jeotermal kaynakla ısıtılan yaklaşık konut bulunmaktadır. Konut, kamu ve özel mülk ile m2 seranın ısıtılması için toplam 665 MWt kullanılmaktadır. Mevcut jeotermal kuyulardan ve doğal deşarjlardan elde edilen verilere göre tespit edilmiş jeotermal enerji kapasitesi MWt dir. Türkiye deki mevcut uygulamalar jeotermal enerjinin fosil yakıtlara göre daha temiz ve diğer yenilenebilir enerji kaynaklarına kıyasla daha uygun maliyetli olduğunu göstermektedir⁵⁸. Bu durum Türkiye de jeotermal enerji teknolojisinin ciddi bir potansiyelini göstermekte olup bölgesel ısıtma veya soğutma sisteminin uygulanması için kilit taşıyıcı olmalıdır. Hükümetin 10. Kalkınma Planının bir parçası olarak ( ) 1,4 milyar dolaklık bir yatırım planlanmıştır. Potansiyel olarak bir milyon konuta 2018 yılına kadar jeotermal bölge ısıtması sağlanabilir. Bu, gelecek 4 yılda üretim seviyesinde MW a (%80 lik bir artış) kadar bir artış sağlayacaktır. Yeniden tasarıma yönelik tartışma ve öneriler 161 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

160 Türkiye Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi (TEDAŞ) veya Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş. (TETAŞ) kojenerasyon tesislerinde üretilen fazla elektriği almakla yükümlü değildir. Bunun yerine, kojenerasyon üreticileri fazla elektriği serbest elektrik piyasasında satabilirler. Bazı durumlarda, dağıtım merkezine yeni hatlar kurma yükümlülüğü şebeke bağlantısını çok pahalı hale getirebilir. 634 sayılı Kat Mülkiyet Kanunu kapsamında binalarda, mikro veya orta büyüklükte kojenerasyonun binaya kurulumunda mülk sahibi komitesinden sadece bir ret (karşı) oyunun çıkmasının durumunda kurulumu durdurululabilmektedir ve bu kojenerasyon uygulamalarının kullanımına engel teşkil etmektedir. Öte yandan, mevcut kapasite çok yeterli olmamasına rağmen, Avrupa Jeotermal Enerji Konseyine göre, Türkiye Avrupa da jeotermal enerji alanındaki büyük piyasalardan biridir; Türkiye deki toplam jeotermal enerji potansiyeli MW dır 31. Türkiye deki jeotermal enerji kaynağı, bölgesel ısıtma ve soğutma için kullanılabilme potansiyeline sahiptir. Jeotermal enerjinin bölgesel ısıtma ve soğutma için kullanımı, teijenerasyonda kullanılabilen ısı pompasının ve emilim sisteminin etkisi sayesinde mümkün olmaktadır. Bu da, bu enerjinin nerdeyse her yerde ısıtma ve soğutma için kullanıma sunulmasına imkan sağlamaktadır. Bir şeyi hatırlatmakta fayda bulunmaktadır ki, bu enerji kaynağı; ikili döngü (Rankine, orta sıcaklıkta jeotermal enerji vb.) aracılığıyla elektriğin, sıcak ve soğuğun elektrik üretmek ve daha sonrasında atık ısının ısıtma, yüzme havuzları, seralar, tarım, endüstriyel süreçler ve emilim teçhizatında soğuk üretimi gibi amaçlarla kojenerasyonuna olanak tanımaktadır. Mevcut durumda, Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı kapsamında, 2023 için birim yıl başına kojenerasyonlu ısı gücü için 485 TEP değerinde jeotermal ve ısı pompaları için TEP enerji hedefi bulunmaktadır. Tablo 50.Ulusal Kapsamlı Değerlendirme Metodolojisi Ulusal Kapsamlı Değerlendirme Metodolojisi Hükümetin kojenerasyon ile ilgili kararlarına dayanak teşkil edecek derinlemesine bir çalışman yürütülecektir. Bu çalışmanın iki parçası olacaktır: Potansiyel ve maliyet-fayda analizleri: Madde 14(1) ve Ek VIII de belirtilen amaçlara ulaşmak için, Enerji Verimliliği Direktifi Madde 14(3) ve Bölüm IX da belirtilen şartları dikkate alarak Türkiye de yüksek verimlilikli kojenerasyon ve verimli bölge ısıtma ve soğutmanın potansiyelinin ve kojenerasyonun gelecekteki elektrik ve ısıtma arz sisteminin analizini de kapsamaktadır. Çalışma aşağıdaki konuları kapsamalıdır: 2030 yılına ve sonrasında 2050 yılına kadarki döneme odaklanan maliyet fayda analizi. Yalıtımın iyileşmesi ve yenilenebilir enerji ihtiyacındaki artış sonucunda ısınma ihtiyacındaki düşüş gibi potansiyel olarak sınırlayıcı faktörler Analiz konut ve konut olmayan, bina ve sanayi şeklinde sınıflandırılmalıdır. Kojenerasyon potansiyeline önem verilmesi Maliyet fayda analizleri şunlardan oluşmalıdır: kojenerasyon ile yarışan ısıtma ve soğutmanın sağlanması için seçenekler (kazanlar, ısı pompaları vb.), inşaat sektöründe gelişmiş ısı yalıtımı potansiyeli Sanayinin atık ısısının, yerel Kojenerasyon tesislerinde elektrik üretimi için kullanım imkanının değerlendirilmesi. Ekonomik yönlerin yanı sıra, enerji yönetiminin de analiz edilmesi. İkinci bölüm kojenerasyonun gelecekte elektrik ve ısıtma sistemindeki olası rolü üzerine odaklanacaktır. Aşağıdaki hususların dikkate alınması gerekecektir: Kojenerasyon santrallerinin büyümesini etkileyen başlıca faktörlerin tanımlanması ve bunların kojenerasyonun gelecekteki rolüne göre derecelendirilmesi. Kojenerasyonun arz güvenliğine olası katkıları Kojenerasyon için ilave gelir kanalları Isıtma piyasasında Kojenerasyonun gelecekteki rolü 31 Kaynak: Mertoğlu, Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

161 5.6.2 Isıtma ve soğutma için tavsiye edilen önlemler ve araçlar Stratejik önlemler Türkiye deki kojenerasyon ve merkezi ısıtma-soğutma sistemlerinin potansiyelinin belirlenmesi ve yol haritasının hazırlanması (bu sistemlerin yaygınlaştırılması için teşvik planı hazırlanması) Isı üreten büyük endüstrilere kojenereasyon sistemlerini uygulama yükümlülüğü getirilmesi Klima kaynaklı yükün azaltılması Merkezi soğutma sistemleri kullanılması zorunluluğunun getirilmesi Stratejik önlemler Adı Türü Türkiye deki kojenerasyon ve merkezi ısıtma-soğutma sistemlerinin potansiyelinin belirlenmesi ve yol haritasının hazırlanması (bu sistemlerin yaygınlaştırılması için teşvik planı hazırlanması) Düzenleyici/ teknik No Kaynağı ETKB Stratejik Planı Durumu Uygulanması önerilmektedir Hedef Kitleler Binalar/ sanayi sektörü Sorumlu Taraflar Açıklama Zaman Planı Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Maliyet fayda analizlerine ve potansiyele bağlı olarak kojenerasyon (yüksek verimli kojenerasyon ve trijenerasyon) ve bölge ısıtma ve soğutma sistemlerinin potansiyelinin ulusal kapsamlı değerlendirme çalışmasının yapılması zorunlu olacaktır. Bu Türkiye de yüksek verimlilikli kojenerasyon ve verimli bölge ısıtma ve soğutmanın potansiyelinin ve Kojenerasyonun gelecekteki elektrik ve ısıtma arz sisteminin analizini de kapsamaktadır. Kapsamlı değerlendirmenin muhtemel yapısı UEVEP nin Etkin Isıtma ve Soğutmanın Yaygınlaştırılması başlığı altında tanımlanmıştır. Potansiyel ve maliyet-fayda analizi: Maliyet-fayda analizleri. Potansiyel olarak sınırlayıcı faktörler Kojenerasyonun gelecekteki elektrik ve ısıtma tedarik sistemindeki muhtemel rolü: Kojenerasyonun büyümesini etkileyen faktörler. Kojenerasyonun arz güvenliğine olası katkıları Kojenerasyon için ilave gelir kanalları Kojenerasyonungelecekte ısı piyasasındaki rolü Jeotermal enerji için yapıldığı gibi Türkiye nin Kojenearsyon kullanımını artırıcak ve Türkiye nin MWt potansiyel kapasitesini kullanmaya yönelik detaylı yol haritası çalışmasının yapılması. Kojenerasyon lisanslama sürecinin iyileştirilmesi: Kojenerasyon ünintelerinin kurulmasında idari süreçlerin azaltılması (onay süreçleri 90 günden fazla sürmektedir). Ulusal Kojenerasyon ve Bölge Isıtma Soğutma Sistemleri Kapsamlı Analizi 2017 de tamamlanacaktır. 163 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

162 Adı Türü Isı üreten büyük endüstrilere kojenereasyon sistemlerini uygulama yükümlülüğü getirilmesi Düzenleyici/ teknik No Kaynağı Türkiye 1. UEVEP Durumu Uygulanması önerilmektedir Hedef Kitleler Sanayi Sektörü Sorumlu Taraflar Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı YEGM Açıklama Zaman Planı 20 MW nin üzerinde büyük miktarda enerji üreten endüstriler (demir ve çelik, cam, çimento, kağıt hamuru ve kağıt, tekstil, vb.) kojenerasyon sistemleri kurarak bundan faydalanabilir. Bu önemli elektrik ve hatta soğutma tasarrufunun sağlanmasını sağlayabilir. Hükümet, bu endüstriler için fabrikalarında kojenerasyonun ve hatta trijenerasyon uygulama imkanları üzerinde çalışmayı zorunlu tutabilir. Eğer bu araştırmalar olumlu sonuçlar verirse, şirketler bu sistemleri geliştirmekle yükümlü tutulabilir. Düzenleme 2017 yılında yürürlüğe girecektir. Kojenerasyon sistemlerini uygulamak için büyük sanayilerin ısı üretme yükümlülüğü kararı, Ulusal Kojenerasyon ve Bölge Isıtma Soğutma Sistemleri Kapsamlı Analizine yansıtılmalıdır. Adı Türü Klima kaynaklı yükün azaltılması Düzenleyici No Kaynağı 1. Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı Durumu Uygulanması öngörülüyor Hedef Kitleler İnşaat / Sanayi Sektörü Sorumlu Taraflar Açıklama Zaman Planı Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK), Perakende şirketleri Özellikle yaz aylarında klimalar tarafından tüketilen elektrik, puant talebi artırarak elektrik iletim ve dağıtım ağına büyük baskı yapmaktadır. Puant talebin idare edilmesi için sistemin puant yüke göre tasarlanması gerekmekle birlikte bu tür bir durum verimin önemli ölçüde düşmesine sebep olmaktadır çünkü klimalardan kaynaklanan yük yıl boyunca sabit kalmamaktadır. Bu önlem, hem tüketim hem de kapasite düzeyini göz önünde bulunduran ikili enerji tahakkuku uygulamasını öngörmektedir. Klima kullanımındaki caydırıcı unsur, kapasite şartı daha yüksek olan kapasite tahakkuku olacaktır. Aynı şekilde dağıtım şirketleri kapasite tahakkukunun bir kısmını alırken perakendeci de tüketim için ödeme alacaktır. Buna ek olarak ısı pompaları da soğutma ve ısıtma için ekonomi ve enerji bağlamında verimli bir çözüm olarak teşvik edilecektir. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK), 2017 itibariyle hem tüketim hem de kapasiteyi içerecek bir tarife yapısı oluşturacaktır. Yeni tarife yapısının etkisi yıllık olarak ölçülecek ve yaz aylarında puant yükte gözlemlenen azalma değerlendirilecektir. 164 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

163 Adı Türü Merkezi soğutma sistemleri kullanılması zorunluluğunun getirilmesi Düzenleyici No Kaynağı Birinci Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı Durumu Uygulanması önerilmektedir Hedef Kitleler İnşaat / Sanayi Sektörü Sorumlu Taraflar Açıklama Zaman Planı Enerji ve Tabii kaynaklar Bakanlığının desteğiyle Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Bu önlem, m2 den büyük olan binalarda merkezi soğutma sistemlerinin kullanılması zorunluluğunun getirilmesini önermektedir m2 den büyük olan binalarda merkezi ısıtma sistemlerinin kullanılması zorunluluğu hâlihazırda geçerli olmakla birlikte bu uygulama, elektrik tüketiminin önemli bir bileşeni olan soğutmayı kapsamamaktadır. Söz konusu zorunluluğa ilişkin düzenleme, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından 2017 yılında hazırlanacaktır Bu UEVEP te yer alan ısıtma ve soğutma önlemleri: Özet No Önlem Türkiye deki kojenerasyon ve merkezi ısıtma-soğutma sistemlerinin potansiyelinin belirlenmesi ve yol haritasının hazırlanması Isı üreten büyük endüstrilere kojenerasyon sistemlerini uygulama yükümlülüğü getirilmesi Klima kaynaklı yükün azaltılması Merkezi soğutmanın zorunlu olması Mevcut önlem Deneme Dönemi Daha fazla gelişme amacıyla Düzenleyici çerçeve / önlem tasarımı Uygulama 165 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

164 5.7 Enerji dönüşümü, iletimi, dağıtımı ve talebe karşılık verilmesi (Madde 15) Elektrik Sektörüne Genel Bakış Düzenleyici Çerçeve ve Sektöre Genel Bakış Türkiye Elektrik Kurumu nun (TEK), özelleştirme kapsamına alınmak üzere 1994 yılında Türkiye Elektrik Üretim İletim A.Ş. (TEAŞ) ve Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş. (TEDAŞ) olarak ayrışması ile Türkiye elektrik sektörünün liberalleşme dönemi başlamıştır. Bunun ardından Bakanlar Kurulu nun 2 Mart 2001 tarihli Resmi Gazetede yayınlanan kararı ile TEAŞ, Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketi (TEİAŞ), Elektrik Üretim Anonim Şirketi (EÜAŞ) ve Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt Anonim Şirketi (TETAŞ) olmak üzere üç ayrı iktisadi devlet teşekkülü olarak yeniden teşkilatlandırılmıştır. Türkiye enerji sektörünün yeniden yapılanmasına yönelik reform 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunun 3 Mart 2001 tarihli Resmi Gazetede yayınlanması ile resmi olarak başlamıştır. Bu reform AB mevzuatına ve enerji düzenlemelerine uyum için çok büyük önem taşımaktadır sayılı Elektrik Piyasası Kanunu ile elektriğin yeterli, kaliteli, sürekli, düşük maliyetli ve çevreye uyumlu bir şekilde tüketicilerin kullanımına sunulması için, rekabet ortamında özel hukuk hükümlerine göre faaliyet gösterebilecek, mali açıdan güçlü, istikrarlı ve şeffaf bir elektrik enerjisi piyasasının oluşturulması ve bu piyasada bağımsız bir düzenleme ve denetimin sağlanması hedeflenmiştir. Ardından, 2003 yılı Kasım ayında elektrik piyasasında mali uzlaştırma yapılmasına ilişkin usul ve esaslar hakkında yayınlanan tebliğ ile elektrik enerjisi alım ve satım miktarları arasındaki farklılıkların Piyasa Mali Uzlaştırma Merkezi tarafından mali açıdan uzlaştırılmasına ilişkin olarak yapılacak uygulamalara dair usul ve esasların düzenlenmesi amaçlanmıştır. Türkiye'nin liberalleşme yolculuğu boyunca, Elektrik Piyasası Kanunu'nda piyasanın lehine olacak ve yatırım ortamının iyileşmesini sağlayacak pek çok değişiklik yapılmıştır. Son olarak gelişen enerji sektörünün ihtiyaçlarını karşılayabilmek için 14 Mart 2013 tarihinde 6446 sayılı yeni Elektrik Piyasası Kanunu yürürlüğe girmiştir. Türkiye elektrik piyasasının gelişimi incelendiğinde ilk aşamada dengeleme mekanizması iki bölüme ayrılarak Gün Öncesi Planlama ve Dengeleme Güç Piyasası oluşturulmuştur. Gün öncesi ticareti ve dengeleme faaliyetleri Gün Öncesi Planlama üzerinden gerçekleştirilirken, gerçek zamanlı dengeleme işlemleri Dengeleme Güç Piyasası üzerinden gerçekleştirilmektedir. Dengesizlikler ise saatlik olarak uzlaştırılmaktadır. Bu gelişmelerin ardından, Gün Öncesi Planlamanın yerine Gün Öncesi Piyasası geçmiş ve 2015 yılında Gün İçi Piyasası devreye alınmıştır. Piyasa gelişiminin sağlanması adına piyasa işleyişinin düzenlenmesine yönelik çalışmalar devam ettirilmektedir. Türkiye elektrik sektöründe gerçekleşen tüm bu liberalleşme adımları ile beraber Türkiye elektrik piyasası yoğun bir şekilde yatırım almaktadır. Türkiye elektrik piyasasının liberalleşme sürecinde Türkiye deki toplam elektrik talebinin gelişimi incelendiğinde büyüyen nüfus, hızla artan şehirleşme ve gelişmekte olan ülkeler arasında dikkat çeken ekonomik büyüme oranı ile Türkiye deki toplam elektrik talebinin 2014 yılı sonu itibariyle son 10 yılda %5,4 yıllık bileşik büyüme oranı ile büyüdüğü görülmektedir yılı elektrik tüketim rakamları ise 2013 yılına göre %4,4 artmış ve 257,22 TWh olarak gerçekleşmiştir. Türkiye elektrik sektöründeki toplam kurulu güç 1984 yılı ile 2014 yılları arasında gerçekleşen MW lık yatırım sonucunda ,8 MW seviyesine ulaşmıştır. Eylül 2015 itibari ile bu rakam ,6 MW a yükselmiştir. 32 Şekil 66.Kaynaklar Bazında Kurulu Güç Gelişimi Kaynak: TEİAŞ, Deloitte Analizi 33 Piyasa liberalizasyonu ile uyumlu olarak özel sektör yatırımcılarının enerji sektörüne olan ilgisi de artmıştır. Türkiye toplam kurulu gücü içerisinde devlete ait santrallerinin kurulu güç ve toplam üretim içerisindeki payı azalmaktadır yılından sonra, özel sektör yatırımları ivme kazanmış ve toplam üretim miktarları EÜAŞ a bağlı santrallerinin toplam üretim miktarını geçmiştir yılı itibariyle ise özel sektöre ait santrallerin hem kurulu güç hem de toplam üretimdeki pay olarak EÜAŞ a bağlı santrallerden daha yüksek oranlara ulaştığı görülmektedir yılında EÜAŞ a bağlı santraller toplam kurulu gücün %85 ini oluştururken, Eylül 2015 sonu itibariyle bu oran %29 seviyesine kadar inmiştir. Son dönemde gerçekleşen yeni yatırımlar incelendiğinde, 2014 yılında toplam 5.512,3 MW kurulu güç yatırımının gerçekleştirildiği görülmektedir. Bu artışın %39,8 i kömür kaynaklı santrallerden oluşurken, yenilenebilir enerji %19,4, doğal gaz %16,9 ve hidroelektrik santraller bu artışın %24,6 sını oluşturmaktadır. 32 EPDK: Kaynak bazında kurulu güç gelişimi 33 *Motorin ve Nafta santralleri de dahildir, ** Yerli ve İthal Kömürlerdir. Linyit, Taş Kömürü ve Asfaltit de dahildir, *** Rüzgar, Jeotermal, Atık ve diğer yenilebilir enerji santrallerini içermektedir. Kaynak: TEİAŞ 166 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

165 2014 yılı sonu itibariyle serbest üretim şirketlerine ait santrallerin toplam kurulu gücü ,4 MW ve kurulu güç içindeki payı %54,9 olarak gerçekleşmişken, Eylül 2015 sonu itibariyle serbest üretim şirketlerine ait santrallerin toplam kurulu gücü ,2 MW a yükselmiş ve kurulu güç içerisindeki payı %58,5 seviyesine ulaşmıştır. EPDK verilerine göre, Türkiye elektrik piyasasında üretim lisansına sahip 1191 adet şirket ve 1705 adet santral bulunmaktadır. Bu santrallerin 103 tanesi 200 MW ve üzeri kurulu güce sahip büyük santrallerden oluşmaktadır. Bunlara ek olarak, Türkiye elektrik piyasasında toplam MW kurulu güce sahip 486 adet santral önlisans aşamasını tamamlamış ve üretim lisansı almak üzere çalışmalarına devam etmektedir. Şekil 67.Üretici Kuruluşlara göre Kurulu Güç Dağılımı Özel sektör yatırımcılarının enerji sektörüne ilgisi sadece yeni santrallerin kurulması ile sınırlı kalmamakta, Özelleştirme İdaresi Başkanlığı tarafından gerçekleştirilen ihaleler ile EÜAŞ a bağlı birçok santral özelleştirilmektedir. Yüksek kurulu güce sahip santrallerin özelleştirme süreci incelendiğinde 2012 yılından bu yana başta Seyitömer, Hamitabat, Kangal Çatalağzı, Yeniköy, Kemerköy, Yatağan, Orhaneli, Tunçbilek ve Soma gibi santraller olmak üzere 5,7 GW ın üzerinde özelleştirme yapıldığı görülmektedir. Bu santraller dışında EÜAŞ a bağlı birçok hidroelektrik santralinin özelleştirme süreci tamamlanmış veya devam etmektedir. EÜAŞ bünyesinde kalan santrallerin daha verimli çalışmasına yönelik rehabilitasyon hedeflerinin bulunduğunu belirtmekted fayda vardır. Bu hedefler ETKB Stratejik Planı kapsamında ele alınmıştır ve 2019 yılının sonuna kadar özelleştirme planı ile uyumlu bir şekilde kamu sorumluluğundaki elektrik enerjisi üretim santrallerinde ihtiyaç duyulan bakım, onarım, rehabilitasyon ve modernizasyon çalışmalarının tamamlanması sağlanacaktır. ve enerji üretiminde dışa bağımlılığı azaltabilmek amacıyla geleceğe dönük büyük çaplı projeler yürütülmektedir. Bu projelere örnek olarak toplam kurulu güçleri 14 GW ın üzerinde olması beklenen 3 nükleer enerji santrali ve Afşin Elbistan bölgesinde kurulması planlanan termik santraller gösterilebilir. Bu gibi büyük projeler ile ilgili yaşanan gelişmeler de özel sektör oyuncularının Türkiye elektrik piyasasına olan ilgisini ve büyüme potansiyelini göstermektedir. Türkiye elektrik piyasasındaki büyüme ve özel sektör yatırımlarındaki artış yalnızca üretim aşamasında değil piyasadaki tüm değer zinciri üzerinde etkisini göstermektedir. Üretim gibi elektrik piyasasının diğer bir önemli halkasını oluşturan dağıtım hizmetleri incelendiğinde, yapılan özelleştirmeler sonucunda Türkiye nin 21 adet dağıtım bölgesine ayrıldığı ve 2013 yılı itibariyle her bir bölgede farklı bir şirketin hizmet vermekte olduğu görülmektedir yılları arasında dağıtım faaliyeti işletme hakkı devri için yapılan ihaleler sonucu yaklaşık 13 Milyar $ tutarında özelleştirme geliri elde edilmiştir. Dağıtım sektöründe sistem verimliliği açısından öne çıkan konulardan biri kayıp/kaçak oranlarıdır. Mevcut durumda Türkiye de kayıp ve kaçak oranı %14,4 seviyesindedir. Kayıp kaçak oranları en yüksek olan 3 dağıtım bölgesi hesaplama dışında bırakıldığında bu oranın %8-9 lar civarında olduğunu belirtmek gerekir. Dağıtım şirketlerine EPDK tarafından verilen kayıp-kaçak hedeflerinin gerçekleştirilmemesi durumunda dağıtım şirketleri ceza ödemektedir. Teknik kayıpları azaltmak için, ülkede çok ilave enerji yatırımına ihtiyaç vardır. Ancak, yasadışı kullanım oranı politika değişimi ve bir takım önlemlerde kabul edilebilir oranlara getirilebilir % 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Şekil 68.Dağıtım bölgelerindeki kayıp-kaçak oranı (kayıp yüzdesi) 60 Dicle Vangölü Aras Firat Çoruh Yesilirmak Aydem Kayserive Civ. Boğaziçi Akdeniz Başkent Meram Toroslar Sakarya Çamlıbel Gediz Ayedaş Göksu Trakya Osmangazi Uludağ Kaçak&Kayıp oranı (%) Türkiye ortalama kayıp&kaçak oranı (%) TEİAŞ ın yayınladığı baz senaryo talep artış tahminlerine göre 2023 yılında Türkiye toplam elektrik talebinin 400 TWh seviyesinin üzerine çıkması öngörülmektedir. Öte yandan, artmakta olan enerji talebini karşılayabilmek 167 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

166 5.7.2 Şebeke tarifelerinde ve düzenlemelerinde enerji verimliliği kriterleri Enerji Verimliliği Strateji Belgesi ve diğer Ulusal Planlar ve Stratejiler Enerji iletimi ve dağıtımda enerji verimliliği, Türkiye de farklı farklı ulusal planlarda ve stratejilerde ele alınmaktadır. Enerji ve Tabii Kaynakları Bakanlığı tarafından yayınlanan Enerji Verimliliği Strateji Belgesi nin SA-04 maddesi elektrik üretim, iletim ve dağıtımında verimliliği artırmak; enerji kayıplarını ve zararlı çevre emisyonlarını azaltmakya yöneliktir. Tablo 51.Talebe karşılık vermeyi teşvik kapsamında UEVEP ve Enerji Verimliliği Strateji Belgesi arasındaki ilişki. Kaynak:Deloitte Enerji Verimliliği Direktifi / UEVEP Enerji dönüşümü, iletimi, dağıtımı, talebi karşılama (Madde 15) Enerji Verimliliği Strateji Belgesi SP-04 Elektrik üretimi, iletimi ve dağıtımında verimliliğin artırılması, kayıp/ kaçakların ile çevresel zararların azaltılması Düzenleyici Çerçeve / Enerji Verimliliği Direktifi (Enerji Verimliliği Direktifi) Tablo 52.Enerji Verimliliği Direktifi Madde 15 Enerji Arzında Verimlilik Madde 15 Enerji dönüşümü, iletimi ve dağıtımı 4. Üye Devletler, elektrik üretim, iletim, dağıtım ve arzıyla ilgili, iletim ve dağıtım tarifelerindeki genel verimliliğe zarar veren (enerji verimliliği de dahil olmak üzere) ve dengeleme piyasasında arzı karşılamaya veya hizmet ihalelerine katılımı engelleyecek teşvikleri kaldırmakla yükümlüdür. Üye Devletler, ulusal koşullara bağlı olarak, altyapı tasarımı ve işletimi konusunda şebeke operatörlerine gerekli teşvikleri sağlayacak ve 2009/72/EC Direktifi çerçevesinde, arza karşılık da dahil olmak üzere, tedarikçilerin, tüketicileri sistem verimliliğine dahil etmesini mümkün kılan bir tarife benimsemelerini sağlayacaktır. Şebekede kayıp azaltma fırsatları Mevcut durumda belirli dağıtım şirketleri enerji kayıp oranlarını düşürmüştür. Enerji Tabii Kaynaklar Bakanlığı ve EPDK bu şirketlerle iyi uygulama örneklerini belirleyerek deneyim paylaşımlası için çalıştaylar düzenleyebilir. Ek olarak, kaçakları engellemeye yönelik ekonomik teşvikler belirlenebilir. Önerilen araçlar/önlemler Elektrik iletim ve dağıtım sistemi Elektrik sistemi işletmesi ve elektrik dağıtım faaliyetlerine yönelik bir verimlilik teşvik prog-ramı çerçevesi oluşturulması Trafolarda asgari performans standartlarının uygulanması Mevcut elektrik santrallerinde verimliliğin arttırılması Elektrik dağıtımında sistemin verimliliğine etki eden önemli kalemlerden biri kayıp-kaçak oranlarıdır. Türkiye Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu (EPDK) dağıtım şirketlerinin kayıp-kaçak hedeflerini belirlemektedir. Bu hedefler dağıtım şebekesinde enerji verimliliğinin arttırılmasına yönelik önemli bir kalemdir. Yeniden tasarıma yönelik görüş ve öneriler Her ne kadar dağıtım şirketleri kayıp-kaçak oranlarını belli bir oranda düşürme mecburiyetinde bulunsalar da Türkiye de enerji verimliliğine yönelik başka her hangi bir teşvik edici ya da cezalandırıcı mekanizma mevcut değildir. Diğer yandan; elektik enerjisi ve doğal gazda sektörel büyümenin desteklenmesi kapsamında iletim ve dağıtım altyapısı üzerine yatırımların devam etmesi ve zamanında bitirilmesi, enerji verimliliği açısından önem arz etmektedir. 168 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

167 Adı Türü Elektrik sistemi işletmesi ve elektrik dağıtım faaliyetlerine yönelik bir verimlilik teşvik programı çerçevesi oluşturulması Mevzuata ilişkin No Kaynağı EED/ Enerji Verimliliği Strateji Belgesi Durumu Değerlendirmede Hedef Kitleler İletim ve dağıtım sistemi Sorumlu Taraflar Açıklama TEİAŞ, Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK), Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı İletim ve dağıtım (elektrik ve doğal gaz) faaliyetlerinde verimliliği sağlamak için teşvik planı yapılmasının değerlendirmeye alınması önerilmektedir. Bu şekildeki bir teşvik planı aşağıdaki konulara odaklanabilir: İletim sistemi işletmesi faaliyetleri: şebeke kaçak/kayıpları ve kısıtlar Güç dağıtım faaliyetleri: şebeke kaçak/kayıpları ve dağıtılan üretimin yaygınlığı Şebeke operatörü (iletim ve dağıtım) enerji sistemini yönetme performansından doğan kazançlarını/kayıplarını enerji sistemi (dağıtım şirketleri azaltım önlenen sistem maliyetlerinin %30 unu alabilir) ile paylaşabilir. İşleyiş sırasıyla aşağıdaki gibi olabilir: İletim ve dağıtım sistemindeki kaçak/kayıpların ve mevcut tıkanıkların miktarsal tespiti Şebeke operatörleriyle, kaçak/kayıpların ve tıkanıklıkların miktarının azaltılması ve dağıtımın yaygınlaştırılmasının kıyaslanması Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ile sistem düzenleyicisi arasındaki yıllık hedeflerin daha iyi belirlenmesi. Sistem operatörünün ve şebeke operatörlerinin performans seviyesi ve belirlenen hedefler ve bu hedeflerin elektrik sistemine ve toplumun geneline faydası göz önüne alınarak; sistem operatörlerinin yönetimlerinden doğan kazançları/kayıpları paylaşacağı bir teşvik/ceza sistemi kurulması (sistem operatörleri yönetimden doğan kazançların/kayıpların %30 unu alabilir, kayıp/ kazan paylaşımı için tavan ve taban belirlenir). İyi performans sergilenmesi halinde tasarrufların belirli bir yüzdesi alınır, kötü performans sergilenmesi halinde ise maliyetler sistemle paylaşılır. Her sene performans seviyesi, belirlenen hedeflere ve operatörün performansından doğan alacak/vereceklere göre değerlendirilir. Modelin yıllık değerlendirmesi ile konulan hedefler, hedeflerin değerleri ve teşviklerin geliştirilmesinin değerlendirmeye alınması (kar/zararın paylaşım yüzdesi ve tavan ile tabanın tespiti). Şebekedeki kaçakların/kayıpların değerlendirilmesi için aşağıdaki bilgiler incelenebilir: Yıllık bazda, ek dağıtılmış enerji üretiminin yayılması Türk enerji sisteminde, dağıtılmış üretime bağlı olarak tahmini önlenen kayıp/kaçaklar Hesaplama Yöntemi Dağıtık üretimden oluşan ek güç % 5% 6% 7% 8% 10% Enerji Tasarrufu Dağıtık üretimin desteklenmesi ile oluşacak enerji tasarrufu (Bin TEP) Zaman Planı Taslak de yayınlanacak olup teşvik 2018 de uygulanacaktır. 169 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

168 Adı Kontrol ve doğrulama Elektrik sistemi işletmesi ve elektrik dağıtım faaliyetlerine yönelik bir verimlilik teşvik programı çerçevesi oluşturulması Süreç: Bir önceki yıl sistem operatörü, EPDK ve Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı bir sonraki yıl için teşvik planı kapsamında dağıtılmış enerjinin ana hatları ve yayılması ve öngörülen kayıp/ kaçaklar üzerine müzakerelerde bulunabilir. Yıl sonunda, saptanan kar/zarar paylaşım oranlarına ve dağıtılmış enerji seviyesine uygun bir teşvik yerleştirilebilir. Adı Türü Kaynağı Hedef Kitleler Sorumlu Taraflar Açıklama Trafolarda asgari performans standartlarının uygulanması Düzenleyici / Teknik No Enerji Verimliliği Direktifi / Enerji Verimliliği Strateji Belgesi İletim ve dağıtım sistemi Durumu Uygulanması önerilmektedir TEİAŞ, Dağıtım Şirketleri (Elektrik Dağıtım Hizmetleri Derneği-ELDER bu girişimi üstlenebilir) Trafolar hem iletim hem de dağıtım sistemlerinde yer alan sermaye gereksinimi en yüksek öğelerdendir. Trafoların verimliliği, sistem verimliliği için büyük önem taşımaktadır. Halihazırda ortak bir ekipman verimlilik anlayışı bulunmamakta olup iletim sistem operatörleri ve dağıtım şirketleri kendi şartlarına göre trafo satın almaktadır. Bu önlem, dağıtım şirketleri ve iletim şirketi arasında, trafoların satın alınmasına ilişkin asgari performans oranına dair ortak bir anlayış oluşturulmasını ve söz konusu oranın belirlenmesini önermektedir. Zaman Planı TEİAŞ 2017 içerisinde trafolara ilişkin şartnamelerini gözden geçirecek ve söz konusu şartnameleri daha verimli ekipmanlara uygun şekilde güncelleyecektir. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığının da desteğiyle ELDER, 2017 içerisinde, dağıtım şirketleri tarafından satın alınacak olan trafolara ilişkin asgari performans standartlarını belirleyecektir. Yine 2017 içerisinde ELDER, Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) ile birlikte, standardın uygulanmasıyla elde edilecek muhtemel sonuçları değerlendirecektir (örneğin tarife yapısında yer alan bazı üst limitlerin aşılmasından kaynaklanacak sorunların giderilmesi vb.). ELDER, 2018 içerisinde, standardın tüm üyeler tarafından uygulanmasını sağlayacaktır. Kontrol ve doğrulama Süreç: ELDER in, standardın tüm üyeler tarafından uygulanmasını sağlaması önerilmektedir. ELDER in, dönüştürme merkezleri sayesinde edinilen verimliliğin etkisini izmelesi önerilmektedir. 170 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

169 Adı Türü Mevcut elektrik santrallerinde verimliliğin arttırılması Teknik No Kaynağı Türkiye nin 1. Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı Durumu Uygulanması önerilmektedir Hedef Kitleler EÜAŞ ve diğer elektrik santralleri Sorumlu Taraflar Açıklama Zaman planı Kontrol ve doğrulama EÜAŞ, diğer elektrik santralleri, TETAŞ, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Elektrik santrallerinin verimliliği, elektrik üretim şirketlerinin rekabet edebilirliği açısından en kritik parametredir. Bu sebeple de 2008 yılından sonra işletime geçen yeni doğal gazlı elektrik santralleri, elektrik piyasasında hak ettikleri rekabetçi yeri garantiye almak açısından verimlilik konusuna büyük ilgi göstermektedir. Bununla birlikte kamu portföyünde bulunan ve Yİ/YİD kapsamına giren diğer santraller için özel önlemler uygulanması gerekebilir. Örneğin, kömürle çalışan elektrik santrallerinin veriminin aşağıda belirtilen hususlar çerçevesinde artırılması için önlemler alınmalıdır: Verimliliği artırmak üzere genel olarak operatörlerin farkındalığını artırarak, elektrik santrallerinin işletim koşullarının iyileştirilmesi. (EÜAŞ portföyünde bulunan termik elektrik santralleri ile hidroelektrik santrallerin özelleştirme sürecinde olduğu ve EÜAŞ ın plana göre özelleştirilecek olan elektrik santrallerine sermaye yatırımı yapmasının beklenmediği, bununla birlikte işletim koşullarında iyileştirmeye gidilmesinin herhangi bir masrafa sebep olmaksızın önemli bir etki yaratacağı tahmin edilmektedir.) Kamuya ait olup bundan sonra da kamu portföyünde tutulacak olan hidroelektrik santrallerinin rehabilitasyonunda verimliliğe de odaklanılması. Yİ/YİD programı kapsamında bulunan elektrik santralleri için bir plan geliştirilmesi ve uygulanması: Verimliliğe ilişkin zorunlu denetim ve değerlendirmeler yapılması, iyileştirme ihtiyaçlarının belirlenmesi Verimliliğin derhal artırılması için işletim koşullarının iyileştirilmesi Yİ/YİD sözleşmesinin sona ereceği tarih, kaynak tipi, teknoloji ve sermaye yatırım şartları göz önünde bulundurularak, Yİ/YİD programı kapsamında bulunan portföy için iyileştirme ihtiyaçlarına ilişkin bir plan geliştirilmesi Yukarıda belirtilenleri göz önünde bulundurarak, finansal ihtiyaçların belirlenmesi ve uygun mekanizmaların tasarlanması (örneğin sermaye masraflarına bağlı olarak, Yİ/YİD programında yer alan elektrik santrallerine ilişkin bazı beklenmedik durumları finanse etmek için oluşturulmuş olan enerji fonu üzerinden finansman sağlanması imkanı) İyileştirmelerin plana uygun şekilde gerçekleştirilmesi Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından Yİ/YİD kapsamında bulunan elektrik santrallerine ilişkin plan 2017 yılı içerisinde başlatılacaktır. Farkındalık artırma ve işletim koşullarının iyileştirilmesi çalışmaları EÜAŞ tarafından 2017 yılı içerisinde başlatılacaktır. Yine 2017 içerisinde EÜAŞ, kendi portföyünde tutacağı elektrik santrallerine ilişkin bir iyileştirme planı hazırlayacaktır. Süreç: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından, Yİ/YİD kapsamında bulunan elektrik santrallerine ilişkin plan çalışmalarının başlatılması önerilmektedir. EÜAŞ tarafından 2017 yılında farkındalık artırma ve işletim koşullarının iyileştirilmesi çalışmalarının başlatılması, işletim koşullarının iyileştirilmesi sonucunda ortaya çıkan etkiyi düzenli olarak değerlendirmesi önerilmektedir. EÜAŞ ın, kendi portföyünde tutacağı elektrik santrallerine ilişkin bir iyileştirme planı hazrılaması ve iyileştirmenin etkilerini değerlendirmesi önerilmektedir. 171 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

170 5.7.3 Talep Tarafı yönetiminin yaygınlaştırılması Enerji Verimliliği Strateji Belgesi ve diğer Ulusal Plan veya Stratejiler Enerji Verimliliği Strateji Belgesi talep tarafı yönetimine ilişkin SA-04/SH-02/E-01, enerji ve güç miktarına göre kademelendirilmiş tarife, çok terimli sayaç ve akıllı şebeke uygulamalarının yapılması ve SA-04/SH-02/E-02, talep tarafı yük azaltımının serbest piyasaya girmesininin sağlanması şeklinde iki eylem içermektedir. İlgili maddeler aşağıdaki tabloda sunulmuştur. Talep tarafı ile igili konular aynı zamanda ETKB Stratejik Planı içinde de yer almaktadır. Plandaki Amaç 3 Etkin Talep Yönetimi 2016 yılından itibaren elektrik enerjisinde puant talebin ortalama talebe oranının düşürülmesini teminen serbest piyasa bazlı talep tarafı katılımı mekanizmasının hayata geçirilmesine yöneliktir. Enerji Verimliliği Direktifi / UEVEP Tablo 53.Talep karşılığı teşvik kapsamında UEVEP ve Enerji Verimliliği Strateji Belgesi arasındaki ilişki Kaynak: Deloitte Enerji Verimliliği Strateji Belgesi Enerji dönüşümü, ileti-mi, dağıtımı, ve talebe ilişkin (Madde 15) SAP-04 Elektrik üretim, iletim ve dağıtımında verimliliği artırmak; enerji kayıplarını ve zararlı çevre emisyonlarını azaltmak. Elektrik üretimi, iletimi ve dağıtımında verimliliği artırmak, kayıp/kaçaklar ve çevresel zararları azaltmak SAP-04/SHT yılına kadar, elektrik enerjisi yoğunluğunu en az yüzde yirmi (%20) azaltmak amacıyla talep tarafı yönetimi konusunda tedbirler geliştirilecektir. SAP-04/SHT-02/EA-01 Enerji ve güç miktarına göre kademelendirilmiş tarife, çok terimli sayaç ve akıllı şebeke uygulamalarının yapılması. SPA-04/SHT-02/EA-02 Talep tarafı yük azaltımının serbest piyasaya girmesinin sağlanması Taslak yönetmelik /AB Enerji Verimliliği Direktifi (EED) Tablo 54.Enerji Verimliliği Direktifi Ek XI, Ek XIV ve Madde 15 Ek XI 3 Şebeke veya perakende satış tarifelerinde nihai tüketicinin talebini destekleyecek şekilde dinamik fiyatlandırma uygulanabilir: (4) kullanma zamanı fiyatlandırması ; (b) kritik puant fiyatlandırması (tüketimin fazla olduğu bazı günler için ek bedel); (c) gerçek zamanlı fiyatlandırma; ve (d) puant güç azaltma kredisi (büyük güç tüketicilerinin puant talep zamanlarında kullanımlarını azaltmalarını sağlayacak fiyat anlaşmaları). Ek XIV Bölüm Üye ülkeler, Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planlarının bir parçası olarak, Madde 15 kapsamındaki talebi karşılamaya ve geliştirmeye yönelik alınan önlemler hakkında bilgi verecektir. Madde 15 Enerji dönüşümü, iletimi ve dağıtımı 4. Üye ülkeler, elektrik üretim iletim dağıtım ve arzıyla ilgili, iletim ve dağıtım tarifelerindeki genel verimliliğe zarar veren (enerji verimliliği de dahil olmak üzere) ve dengeleme piyasasında arzı karşılamaya veya hizmet ihalelerine katılımı engelleyecek teşvikleri kaldıracaktır. Yeniden tasarıma yönelik görüş ve öneriler Mevcut durumda Türkiye de talep katılımına yönelik bir aktif bir uygulama bulunmamaktadır. Fakat, bir önceki bölümde belirtildiği üzere konuya ilişkin eylemer Enerji Verimliliği Strateji Belgesi ve ETKB Stratejik Plan kapmsamında ele alınmıştır. İnşaat, ısıtma ve soğutma ve/veya benzer konularda alınacak önlemler ile talep tarafında enerji tüketimi azalacaktır. AB üyesi ülkeler, değişken son tüketici tarifelerini kapsayan önlemler bağlamında dinamik fiyatlandırma ve akıllı sayaçların kullanımı üzerine çalışmaktadır. Örneğin, mevcut yönetmelikler son tüketicinin elektrik maliyetinin tahakkuk dönemindeki günlük piyasa saat ücretine dayandırılacağını ve böylece tüketicilerde sistemdeki talep eğrisinden kaynaklanan toptan satış fiyatları konusunda farkındalık yaratılacağını göstermektedir. Strateji Belgesi nin Enerji ve güç miktarına göre kademelendirilmiş tarife, çok terimli sayaç ve akıllı şebeke uygulamalarının yapılması eylemi Avrupa Birliği nin, fayda-maliyet analizinin olumlu sonuç vermesi durumunda, 2020 ye kadar akıllı sayaç sistemlerinin %80 oranında yaygınlaştırılması yönündeki hedefi ile bağlantılı olabilir. Bu AB amacına yönelik, cihazların çalışma şekli ve güvenirliği üzerine şartnameler ve uygulamanın ekonomik değerlendirmesine ilişkin konular 9 Mart 2012 tarihli komisyon tavsiyesinde verilmiştir. Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu, elektrik dağıtım şirketleri ile işbirliği içinde bahsi geçen önlemi uygulayabilir. Bu eylem için geçiş tarihi, Enerji Verimliliği Strateji Belgesi nin yayınlanmasının ardından yirmi dört ay olarak belirlenmiştir. Ancak şu ana kadar, standartlaşma ve ulusal ortak güvenlik kriterinde eksiklik bulunması sebebiyle, Türkiye de kısa vadede uygulamaya geçilmiş bir önlem bulunmamaktadır. 172 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

171 Adı Türü Kaynağı Hedef Kitleler Sorumlu Taraflar Açıklama Time line Talep tepkisini uygulayabilmek için piyasa altyapısının oluşturulması Düzenleyici No Enerji Verimliliği Direktifi / Enerji Verimliliği Strateji Belgesi Durumu Birinci aşama: Sanayi tüketicileri İkinci aşama: Diğer tüketiciler Uygulanması önerilmektedir Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK), TEİAŞ, Dağıtım Şirketleri, Perakende Şirketleri Talep tepkisi iki açıdan büyük önem arz etmektedir: Verimliliği, diğer bir deyişle performans oranı en düşük olan üretim teknolojilerinin kullanımından kaçınarak elektrikte puant talebi azaltmak Verimliliği etkileyen enerji tüketiminden kaçınmak için tüketicileri bilinçlendirmek Talep tepkisi mekanizmasının uygulanması için; Düzenleme altyapısının ve Kurumsal altyapının oluşturulması gerekmektedir. Bu önlem, agregasyon süreci uygulayarak elektrik piyasası ile gün öncesi piyasasını dengeleyen mekanizma ile talep tepkisini entegre etmeye yönelik düzenleyici çerçeve geliştirme çalışmaları yapılmasını önermektedir. İlk aşamada agregasyon çalışmasının hedef grubu, büyük ölçüde esnek bir tüketim yapısına sahip olan sanayi tüketicileri (çimento, demir ve çelik vb.) olacaktır. Agregasyon çalışmasının ilk aşamasının, toplayıcının portföyündeki esnek yükün MW sini kapsayacağı düşünülmektedir. Toplayıcının yasal statüsünün ve lisans niteliğinin belirlenmesi büyük önem taşımaktadır (yeni bir lisans tipi mi kullanılacak yoksa diğer aktörlerin lisanslarına entegre mi edilecek vb.). Sonraki aşamada ise diğer tüketiciler, hatta konut tüketicileri bu uygulamaya dâhil olacaktır (bu tür bir uygulama teknolojik altyapı gerektirmektedir). Perakende şirketleri, ikinci aşamada önemli bir rol üstlenecektir. Öte yandan, sürekli aşamalı tarife uygulamalarının kurulumunun avantajları ve dezavantajları, enerji ve güç kullanım miktarına göre çok dönemli ağ karşıtı ve akıllı ağ sistemlerinin uygulanmasına ilişkin prosedürler değerlendirilebilir. Düzenleme çerçevesi ve kurumsal altyapının 2017 yılında hazırlanması beklenmektedir. Kurumsal altyapının 2018 yılında hazır olması önerilmektedir. Birinci aşamanın 2019 yılında hayata geçirilmesi önerilmektedir. İkinci aşama 2021 yılında hayata geçirilmesi önerilmektedir. 173 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

172 5.7.4 Gaz İletim Boru Hatlarında ve Dağıtım Şebekelerinde Enerji Verimliliğini Artırma Fırsatları Bu bölümde, doğal gaz ulaştırma ve dağıtım sitemlerindeki enerji üzerine gözden geçirilmekte ve uygulanabilecek verimlilik önlemleri değerlendirilmektedir. İletim ve dağıtımda kullanılan enerjinin karakteristiği kendine özgüdür Gaz İletim Boru Hatları Tablo 55.Sistemde kullanılan gaz denklemi. Döngüleme ve Kompresör Sistemlerinin Mukayesesi Gaz boru hattı boyunca tekrar basınçlandırılarak gazın akışı sırasında sürtünme direnci nedeniyle oluşan basınç kaybı telafi edilir. Gaz basınçlandırılarak bir anlamda kompresör istasyonları tarafından itilir. Kompresörleri çalıştırmak için kullanılan yakıt boru hattındaki enerji tüketimi/kaybının baş nedenidir. Şekil 69.Boru hatlarındaki basınçlandırma sistemi İletim boru hatlarını için önemli bir ölçü iletim boru hatlarınıda sisteme giren gazdır (SGG) SGG=ölçülen tüketilen gaz +kayıp/kaçak gaz (KG) KG=ölçüm hatası+ölçülmeyen tüketilen gaz +kaçak emisyon *KG kayıp/kaçak gaz Basınç Üreticiler Sayaç İstasyonu Kompresörler Çıkış Sayaç İstasyonu Gaz tüketimi, genellikle kompresörlerde ölçülmekte olup, kompresörler gazı boru hattı ve gaz motoru alternatörleri (GMA) boyunca hareket ettirerek gazdan yardımcı ekipmanları çalıştıracak elektriğin üretimini sağlar. Kompresörler ve GMA lar genellikle boru hattından gelen gazla çalıştırılır. Yüksek basınçlandırmalı boru hatlarında, basınçlandırma SGG ın %95 ine kadar çıkabilir. Boru hatlarında basınçlandırma döngüsü ve paralel hat (boru hattı ikizleme) uygulanarak kapasite artırılır. Basınçlandırmanın artırılmasının yatırım maliyeti döngülemeden önemli ölçüde daha düşüktür, ancak daha çok enerji tüketir. Bir boru hattında kayıplar belli bir seviyeye ulaşıncaya ve döngüleme daha ekonomik oluncaya kadar basınç arttırılır. Bir diğer önemli gaz tüketimi de boru hattı boyunca çeşitli istasyonlardaki elektrik üretimidir. Boru hattında kullanılan elektriğin büyük kısmı boru hattındaki gazdan üretilir. Elektrik üretimde gaz kullanımının nedeni, boru hatlarının elektrik şebekelerinden genellikle uzak olmasıdır; boru hatlarının yakındaki bir elektrik şebekesine bağlanması nadir bir vakadır. Kompresör yakıt tüketiminin verimliliğin artırılması Boru hatlarında en çok enerji tüketimi basınçlandırma sırasında gerçekleşmektedir (toplam tüketimin %80-90 ı). Genel kullanımdaki kompresör setlerinin 34 termal verimliliği %20-25 aralığındadır (gaz boru hatlarında basınçlandırmanın temel yöntemleri). Kompresörlerin yakıt kullanımını iyileştirme seçenekleri iki kategori altında toplanabilir: Daha verimli kompresör ünitelerinin kullanımı Kompresör istasyonlarının daha verimli yönetimi 34 Kompresör İstasyonları, ana sürücü ve kompresörler olmak üzere, birden fazla kompresörden oluşmaktadır. Ana sürücü kompresörler genellikle gaz türbini ve santrifüjlü kompresörden oluşur. Mesafe Döngüleme uygulaması boru hattının verimliliğini arttırır: gazın hızını ve sonuç olarak sürtünme direncini azaltır ve basınçlandırmada yakıt tüketimini azaltıp boru hattının verimliliğini artırmak için en önemli seçeneği teşkil eder. Paralel boru hattı mevcut ile aynı çapta veya daha büyüktür, çünkü boru hattının çapı ölçek ekonomisi için önem taşımaktadır. Basınçlandırmaya nazaran, döngüleme çok daha fazla yatırım maliyeti gerektir ancak işletme (düşük yakıt tüketimi) ve bakım giderleri önemli oranda düşüktür. Basınçlandırmanın yatırım maliyeti düşük olsa da işletme ve bakım giderleri çok daha yüksektir. Bu nedenle, uzun vadeli maliyet değerlendirmesi açısından, kompresörden kaynaklanan yakıt tasarrufu uzun vadede kompresör istasyonları inşa edilmesi ve işletmesinden daha büyük olduğunda, döngüleme daha uygulanabilirdir. Bazı etmenler altında, belli bir kompresör mesafesine kadar (70-200km), basınçlandırmanın uzun vadedeki maliyeti paralel hattan daha düşük olabilir. Mesafe arttıkça yakıt maliyetleri de artacaktır Dağıtım şebekesi Tablo 56.Ölçülmeyen tüketilen gaz Dağıtım şebekeleri için önemli bir ölçü ölçülemeyen tüketilen gazdır (ÖTG) ÖTG=ölçüm hatası+kaçak emisyon+hırsızlık Dağıtıcıların şebeke kayıp/kaçaklarını azaltmak için ağır yükümlülükleri ve teşvikleri bulunmaktadır. Aşağıdaki maddeler bunlara dahildir: Güvenlik kaçak emisyonu azaltmak için temel nedendir. ÖTG ödeneği: Doğal gaz dağıtıcılarına, belirlenen ekonomik verimli seviye uyarınca, ÖTG ödeneği verilmesi. Bu seviyenin aşılması para cezaları getirirken altında kalınması maddi kazanç sağlayacaktır. Sermaye harcaması-dağıtım şirkerleri kaçakları azalt- 174 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

173 mak için, içgetiri oranı beklentisini sağlayan sermaye tabanına ek olarak, sermaye harcaması yapabilir (örneğin rehabilitasyon kanalı ile). Karbon fiyatlandırma mekanizması- KFM tüketicilere yansıtılır ancak yatırım kararlarında kaçak emisyonlara yönelik ek maliyet getirir. Bu, şebekede hafifletmenin uygulanabilir olduğu oranı artırmaktadır. Kaçak azaltma imkanları Tahmini kaçak oranına göre önem sırasına dizilerek aşağıda özetlenmiştir: Kompresör yakıt kullanımında verimlilik artışı Doğalgazla yapılan elektrik üretiminde ve elektrik tüketiminde verimlilik artışı Daha verimli enerji alternatiflerinin bulunması durumunda doğalgaz kullanımından kaçınılması İşlevsel sebeplerle doğal gaz tahliyesinin (diğer bir deyişle kompresörün gaz bırakması) azaltılması Boru hattı donanımındaki gaz kaçaklarının azaltılması İletim ve dağıtım doğal gaz boru hattı için önerilen araçlar/önlemler Doğal gaz iletim ve dağıtım sistemi Doğal gaz altyapısına yönelik verimlilik standartları Adı Türü Doğal gaz altyapısı için verimlilik standartları Düzenleyici No Kaynağı 1. Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı Durumu Uygulanması önerilmektedir Hedef Kitleler Doğal gaz iletim ve dağıtım boru hatları Sorumlu taraflar BOTAŞ Açıklama Doğal gaz iletim kompresörlerinde kaçaklar için bir standart oluşturulması önerilmektedir. Dağıtım ve iletim altyapısının enerji performansına bağlı olarak, sistemdeki mevcut kaçakları azaltmaya yönelik bir teşvik tanımlanabilir. Bu doğrultuda, Doğal gaz iletim kompresörlerindeki kaçaklar belirlenebilir ve doğal gaz şirketleri kurallara uyma konusunda zorunlu tutulabilir.ayrıca bu verimlilik standartları, RMS istasyonlarında ısının geri dönüşümü, doğal gaz şirketleri için yükümlülük oluşturma gibi bir takım genel projelerin uygulanmasını da bünyesine dâhil edebilir. Standartları geliştirmek için, uyulabilecek ilgili standartlarla birlikte verimlilik olanakları ve potansiyel eylemleri belirlemek üzere doğal gaz iletim hattının izleme ve değerlendirmesi için bir mühendislik çalışması yürütülmesi gerekmektedir. Çalışma, doğal gaz iletim şirketi BOTAŞ tarafından düzenlenecektir. Bu hususta BOTAŞ, standartları gerçekleştirmek üzere bir eylem planı hazırlayacaktır. Her bir doğal gaz iletim şirketi için, dağıtım şirketlerinin standartlarını değerlendirmek üzere bir mühendislik çalışması yürütebilir ve uygulama yükümlülüklerini içeren standartlar yayınlayabilir. Örnek olarak: Verimsiz kompresörlerin değiştirilmesi, Sızıntıya meyilli boruların değiştirilmesi, Sızıntıları belirlemek ve miktarını ölçmek için, teknolojiden faydalanarak boru hattının güvenliğinin ve verimliliğinin artırılması. Zaman planı Standardın 2017 yılında geliştirilmesi önerilmektedir. 175 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

174 5.7.5 Enerji arzı önlemlerinin finansmanı Enerj arzı önlemlerinin finasmanına yönelik eylemler enerji Verimliliği Strateji Belgesi nde yer alkamtakdır. Bunlardan biri karbon ticareti ve karbon borsasının gelişimini ele alan SA- 07/SH-05, diğeri ise kamu dışında finansman ortamları oluştrmayı içeren SA-07. Türkiye de karbon ticareti ve karbon borsası alt yapısını geliştirme çalışmaları Enerji Verimliliği Strateji Belgesi nin yayım tarihinden itibaren onsekiz ay içerisinde tamamlanacaktır. Bu eylemden sorumlu birimler; Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve İklim Değişikliği ve Hava Yönetimi Koordinasyon Kurulu dur. Buna ek olarak, Dünya Bankası, Avrupa Yatırım Bankası veya Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası gibi farklı uluslararası kuruluşlar, Türkiye deki enerji arzı yatırımları için kredi sağlamaktadır 61. Tablo 57.Enerji arzına yönelik finansal ortamlar açısından UEVEP ve Enerji Verimliliği Strateji Belgesi arasındaki ilişki Kaynak: Deloitte EED / NEEAP Enerji arzına yönelik önlemlerin finansmanı Enerji Verimliliği Strateji Belgesi SP-07 Kurumsal yapıları, kapasiteleri ve işbirliklerini güçlendirmek, ileri teknoloji kullanımını ve bilinçlendirme etkinliklerini artırmak ve finansman destek mekanizmaları oluşturmak Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

175 5.7.6 UEVEP nında yer alan enerji dönüşümü, iletim, dağıtım, ve talep yönetimi önlemleri: Özet No Önlem Elektrik İletim ve Dağıtım Sistemi Elektrik sistemi işletmesi ve elektrik dağıtım faaliyetlerine yönelik bir verimlilik teşvik programı çerçevesi oluşturulması Trafolarda asgari performans standartlarının uygulanması Mevcut elektrik santrallerinde verimliliğin arttırılması Talep tepkisi Talep tepkisini uygulayabilmek için piyasa altyapısının oluşturulması Doğal gaz İletim ve Dağıtım Sistemi Doğal gaz altyapısı için verimlilik standartları Mevcut önlem Deneme Dönemi Daha fazla gelişme amacıyla Düzenleyici çerçeve / önlem tasarımı Uygulama No Önlem Elektrik İletim ve Dağıtım Sistemi Elektrik sistemi işletmesi ve elektrik dağıtım faaliyetlerine yönelik bir verimlilik teşvik programı çerçevesi oluşturulması Enerji Tasarrufu Öngörüleri (bin TEP): nihai enerji Total Tarım Şekil 70.Türk tarım sektörü nihai enerji tüketimi Tarım sektörüne bakış Türkiye'de tarımda nihai enerji tüketimi Türkiye de tarım sektörü, GSYH ya katkısı açısından AB-28 ortalamasının dört katı büyüklüktedir. Bu nedenle, Enerji Verimliliği Direktifi tarıma yönelik hedef içermediği halde, UEVEP kapsamına dahil edilmiştir. 177 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

176 Enerji tüketimi verilerinin analizinde, ulaşım sektörü analizinde de belirtilmiş olan belirtilen istatistik etki dikkate alınmalıdır: 2012 yılında metodolojideki değişiklikten dolayı enerji tüketimi düşmüş görünmektedir. Bu metodoloji değişikliği öncesinde, 2009 ve 2010 yılları hariç, tarımın GS- YH daki payı düşerken enerji tüketiminin arttığı görülmektedir. Bu da, bu plandaki enerji verimliliği artırma çabalarını gerçekleştirmek için tarım sektörüne odaklanmak gerektiğini göstermektedir.. Şekil 71.Tarım sektörüne genel bakış Kaynak: ETKB ve TUIK verilerine göre, Deloitte analizleri Tarım sektörüne bakış Tarım sektöründe enerji kullanımı, üretim maliyetleri üzerinde büyük önem taşımaktadır. Bu nedenle Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarımda tüketilen enerjinin, güneş, rüzgar enerjileri ve üretilen biyokütle kullanılarak üretilmesi konusunda çalışmalar sürdürmektedir. Tarımda yenilenebilir enerji projeleri Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu (TKDK) tarafından IPARD II Programı kapsamında desteklenmektedir. Ayrıca, Jeotermal, Termik ve Nükleer santrallerin üretimde değerlendirilemeyen atık ısı enerjilerinin tarımsal üretimde değerlendirilerek enerji verimliliğinin sağlanması hedeflerine yönelik çalışmalar Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından yürütülmektedir. bin TEP bin TEP/milyar US$ 2005 Tarım sektörüne bakış bin TEP/milyar US$ 2005 Tarım sektöründe kritik bir role sahip olan alanlardan biri de sulama faaliyetleridir. Derin kuyulardan su pompaları ile su çekilmesi yüksek enerji talebine sebep olmaktadır ve bu nedenle şebeke üzerinde baskı yaratmaktadır. Verimsiz sulama faaliyetleri aynı zamanda üreticilerin enerji maliyetlerini de arttırmaktadır. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarımsal sulama makine ve ekipmanlarının desteklenmesine ilişkin sayılı 3 Mayıs 2015 tarihili Kırsal Kalkınma Yatırımlarının Desteklenmesi Programı Kapsamında Bireysel Sulama Makine ve Ekipman Alımlarının Desteklenmesi Hakkında Tebliğ ini yayınlamıştır. Tebliğ kapsamında tarımsal faaliyetler için geliştirilen modern basınçlı bireysel sulama makine ve ekipmanlarının kullanımının yaygınlaştırılması hedflemektedir. Güneş enerjisi sulama sistemleri de yatırım konularından biridir. Tarım sektörü, 2014 yılında Türkiye nin gayri safi milli katma değerinin %8 ine tekabül etmiştir. Türk ekonomisinin tarıma bağımlılığı, GSYH deki tarım payı %2 dolaylarında seyreden Avrupa Birliği üye ülkeleri ortalamasından daha yüksektir. Son on yılda tarımdaki enerji tüketimi artma eğilimindedir yılında tarım politikasına uygulanan bir değişiklikle tarımda kullanılan yakıtlar miktarında, enerji tüketiminin ulaşımda kullanıldığı kaydedilerek istatistiklere yanıltıcı bir düşüş gözlenmiştir. Bu sektördeki enerji yoğunluğu 2005 yılında artışa geçerek 2008 yılında 0,126 bin TEP/ 2005 milyon değerinde zirve yapmıştır. Bu noktaya geldikten sonra, düşüşe geçerek 2014 yılında 0,040 bin TEP/ 2005 milyona gelmiştir. Türkiye deki mevcut durum ve yürütülen çalışmalar Tarımda kullanılan temel enerji kaynakları elektrik, linyit, petrol ürünleri, doğal gaz ve biyokütle olup elektrik ve petrol ürünleri çoğunluktadır. Bazı sektörel etütlere dayanarak potansiyel enerji tasarrufunun 420,36 bin TEP⁶² olduğu tahmin edilmektedir. Ek Olarak, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı aynı zamanda Türkiye nin petroldeki dışa bağımlılığını azaltmak, çevre kirliliğinin önlenmesine katkıda bulunmak, üretimdeki en önemli gider kalemlerindn olan akaryakıt giderini azaltarak ürün maliyetini düşürmeyi hedeflemektedir 35. Bu nedenle, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü tarafından, Karadeniz Tarımsal Araştırmalar Enstitüsü Müdürlüğü 2008 yılında Enerji Bitkileri Tarımı Araştırma Merkezi olarak ülke genelinde araştırma ve temel projeler yürütmekle görevlendirilmiştir. Kamuya açık raporlar yukarıda belirtilen potansiyel enerji verimliliği veya enerji verimliliği önlemlerinin tanımı ve tasarruf potansiyellerine dair güncel değerler vermemektedir. Ancak tarım sektöründeki genel enerji verimliliği önlemleri şu şekildedir: işleme ekipmanları, verimli soğutma, depolama tesisleri için termal yalıtım ve verimli sulama sistemleri 65. Yeniden tasarıma yönelik görüş ve öneriler Türkiye de tarım sektörü, ekonomideki payının düşmesine rağmen, kırsal gelişim ve gıda güvenliği açısından stratejik bir konumdadır. Tarım yüksek oranda su, enerji ve toprağa bağımlı olduğundan; sektördeki her iyileştirme çevre dostu 35Kaynak: 178 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

177 büyümeye hizmet edecektir. Türkiye, yüksek rekabet gücüne sahip, biyolojik çeşitliliği, suyu, toprağı, arazi ve ormanları koruyup sosyal faydaya dönüştüren; bir yandan da gıda güvenliği sağlayan, nicel ve nitel verimliliğini artıran sürdürülebilir bir tarım sektörü oluşturmayı hedeflemekte kararlıdır. Bu çerçevede, aşağıdaki hedefler belirlenmiştir: İklim değişikliği ile mücadele için otlak araziler, ormanlar ve tarım alanları gibi karbon yakalayan alanların korunması, Gıda güvenliği konusunda üretici ve tüketici farkındalığının artırılması, Tarım alanlarının etkin ve verimli kullanımı adına, arazi ofisi uygulamalarının hayata geçirilerek tarım işletmelerinin optimal büyüklüğe ulaştırılması Tarım alanlarında üretilen artık biyokütlenin kullanılarak enerji üretimi sağlanması Enerji Üretim (Jeotermal, Termik, Nükleer) tesislerin atık enerjilerinin tarımda kullanımını sağlayıcı teşvik tedbirlerinin alınması Tarım arazilerinin korunması için havza rehabilitasyonu, taşkın önleme ve erozyonla mücadele konularında çalışmaların hızlandırılması Tarım altındaki faaliyetler için kaynak kullanımında denge oluşturulması (balıkçılık, ormancılık, hayvancılık, bitki üretimi vb.), Çevre koruma amacıyla zirai ve kırsal gelişimin desteklenmesi Önerilen önlem ve araçlar Tarım Tarım makinelerinin ve araçların yenilenmesine yönelik teşvikler Sulamada, su iletim randımanının artırılması için kapalı sistemlere, uygulama randımanının artırılması için ise tarla içi basınçlı sulama yöntemlerine geçiş. Tarım sektöründe enerji verimliliği projelerinin desteklenmesi. Sulamada Güneş Enerjisi PV Teşvikleri Biyo-enerji: Enerji elde etmek amacıyla tarım yan ürünlerinin ve atıkların kullanılması, potansiyel değer tahmini incelemesi Adı Türü Tarım makinelerinin ve araçların yenilenmesine yönelik teşvikler Finansal No Kaynağı 1. UEVEP Durumu Uygulanması önerilmektedir Hedef Kitleler Tarım Sektörü Sorumlu Taraflar Maliye Bakanlığı Açıklama Mevcut tarımsal traktör filosu ve tarım makinelerinin yeni ve daha verimlileriyle değiştirilmesinin teşvik edilmesi, enerji sınıfı daha iyi olan ve daha çok enerji tasarrufu sağlayacak teçhizat seçiminin özendirilmesi. Faydalanıcılar (özel şahıslar, uzmanlar, mikro işletmeler ve KOBİler) belli bir yaşın üstündeki araçları yüksek verimli modellerle değiştirirken hurda teşvikinden (en fazla Amerikan doları) faydalanabileceklerdir. Bu program, 10 yıldan yaşlı araçların hurdaya ayrılarak daha verimli, düşük yakıt kullanan, CO2 emisyon seviyesi düşük modellerle değişimini sağlayacaktır. Satın alınan araçların KDV öncesi fiyatı Amerikan dolarının üstünde olamaz. Enerji tasarrufu Enerji tasarrufu (Bin TEP) Ekonomik Etki Ekonomik etki (milyon ABD $) Zaman Planı 2017 den 2023 e dek uygulanacaktır. 179 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

178 Adı Türü Sulamada, su iletim randımanının artırılması için kapalı sistemlere, uygulama randımanının artırılması için ise tarla içi basınçlı sulama yöntemlerine geçiş Finansal No Kaynağı 1st UEVEP Durumu Uygulanması önerilmektedir Hedef Kitleler Tarım Sektörü Sorumlu Taraflar Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Açıklama Zaman Planı Sulamada su kayıpları azaltılarak enerji kullanımı da azaltılabilecektir. Arazinin ve yetiştirilen bitkinin elverişli olması durumunda, su iletim yapılarının kapalı sisteme dönüştürülerek iletim kayıplarının azaltılması sağlanmalıdır. Bunun yanında tarla içi basınçlı sulama yöntemlerinin yaygınlaştırılmasıyla su uygulama randımanı yükseltilerek kayıpların önüne geçilmelidir. Bu amaca ulaşabilmek için alınacak önlemler aşağıdaki eylemleri kapsamaktadır: Yeni sulama yatırımlarının kapalı sistem olarak projelendirilmesi, Eski açık sistem sulama tesislerinin rehabilitasyonu yapılarak su kayıplarının azaltılması Yüzey sulamadan basınçlı sulamaya geçiş için teknik ve ekonomik desteklerin uygulanması 2017 içerisinde değerlendirilecektir. Adı Türü Tarım sektöründe enerji verimliliği projelerinin desteklenmesi Finansal No Kaynağı 1st UEVEP Durumu Uygulanması önerilmektedir Hedef Kitleler Tarım Sektörü Sorumlu Taraflar Açıklama Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Enerji verimliliği projeleri ve enerji verimliliğine odaklanan çalışmalar için fon oluşturulması önerilmektedir. Enerji tasarrufu önlemleri çoğunlukla mahsul üretimi ile ilgili olup gübreler, tarım ilaçları, yüksek kalitede ekim/dikim malzemelerinin ve biyoaktif mikroorganizmalarının kullanımı gibi eylemlerle üretimdeki dolaylı enerji girişini azaltma, nakliye ve üretimdeki tarımsal altyapı gibi direkt enerji kullanımını azaltma gibi yöntemleri içermektedir. Bu fonla ödenecek belli başlı enerji tasarrufu yöntemleri aşağıdaki gibidir: Depolama, kurutma, havalandırma ve soğutma işlemlerinde verimlilik önlemleri Kurutuculardaki ve mahsul depolarındaki ısı kaybının önlenmesi; ısı pompaları ile ısı kaybının geri kazanımı, çiftlik atıklarından enerji üretimi Üretim sürecindeki enerji parametrelerinin optimizasyonu (ısıtma/soğutma/havalandırma); havalandırmayla ortaya çıkan atık havadan ısı geri kazanımı; jeotermal enerji kullanımı; ısınma için yakıt kullanımını azaltılması; sıcaklık referans değerinin düşürülmesi Sera altyapı sistemlerinde çift ısıcam, ayarlanabilen sıcaklık referans değerleri, hava bazlı nem için yükseltilmiş referans değeri; yaz dönemi için gölgelendirme sistemi; mahsul bazında nem kontrolü; mahsul bazında enerji siperi Enerji tasarrufu yöntemlerinin tasarruflar üzerindeki etkisinin her zaman açık olmayabilir. Birçoğunun yürürlüğe konulması sırasında iyi tarım uygulamaları, hassas tarım, mevcut makine parkuru, ve/veya ekonomik ve çevresel sonuçların tahmini etkisi dikkate alınmalıdır. Zaman Planı Önlem döneminde değerlendirilecektir. 180 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

179 Adı Sulamada Güneş Enerjisi PV Teşvikleri Türü Finansal No Kaynağı 1.Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı Durumu Kısmi olarak uygulanmaktadır Hedef Kitleler Tarım Sektörü Sorumlu Taraflar Açıklama Zaman Planı Tarımsal ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu ( TKDK) Sulama ve kuraklıktan dolayı yeraltı su seviyesi giderek azalmakta olduğu için, yeraltı suyu kullanarak sulama işlemine bağlı olarak enerji ihtiyacı giderek artmaktadır, bu yüzden de birim suyu pompalamak için güç ihtiyacı artmaktadır. Ayrıca, özellikle yaz aylarında, su pompalamak için güç ihtiyacı şebeke üzerinde baskı oluşturmaktadır ve en işlek yaz saatleri daha yoğun olmaktadır. Bu nedenle, sulamaya yönelik güç ihtiyacını mümkün olduğu kadar yerelleştirmek üzere, güneş enerjisi kullanarak sulamayı izole etmek önem kazanmaktadır. Depolama tesisine sahip olan Güneş Pompaları, bu sorun için uygun bir çözüm olarak görülmektedir. Bu önlem, aşağıdaki eylemler aracılığıyla, güneş pompalarının sulu tarımda kullanımının artırılmasını önermektedir: Çiftçilerde farkındalığı artırmak Güneş pompalarında kullanılan güneş panellerinin teşvik edilmesi Sahip oldukları tarımsal işletmelerde güneş enerjisi kullanmak isteyen çiftçiler için IPARD fonları (TKDK tarafından sağlanan) aracılığıyla teşvikler olsa da, bu teşvikler sulamayı içermemektedir. Bu önlem, güneş enerjilerinin de dâhil edilmesi için teşviklerin geliştirilmesini önermektedir yılında yeni teşviğin uygulanmasına başlanması Adı Biyo-enerji: Enerji elde etmek amacıyla tarım yan ürünlerinin ve atıkların kullanılması, potansiyel değer tahmini incelemesi Türü Mali No Kaynağı Türkiye nin 1. Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı Durumu Kısmen uygulanmış Hedef Kitleler Tarım Sektörü Sorumlu Taraflar Açıklama Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlığı Bu önlemin amacı, tarım ve tarımsal sanayi ürünlerinin enerji potansiyelinin kullanılmasıdır. Enerji kullanımını optimize etmek ve birincil enerji tüketimini azaltmak amacıyla tarım sektöründe ikinci ve üçüncü nesil biyoyakıt üretimi teşvik edilmelidir: Araçlarda kullanılabilecek biyoyakıtların üretiminde ormancılık ve tarımsal ürün kalıntılarının (örneğin buğday sapı) ve hayvan karkaslarının/iç organlarının kullanılmasıelektrik ve ısı üretiminde enerji girdisi olarak biyometanlaşma sürecinden geçmiş hayvan atıklarının kullanılması. Elektrik ve ısı üretiminde enerji girdisi olarak biyometanlaşma sürecinden geçmiş hayvan atıklarının kullanılması. Geliştirilebilecek farklı alternatifler paylaşılarak tarım topluluğu içerisinde bu tür teknolojik ilerlemeler yayılmalıdır. Bunun yanısıra enerji değerinin, ikinci ve üçüncü nesil biyoyakıtların üretimiyle belirlenmesinin faydalarını göstermek açısından pilot projelerin uygulanması önerilmektedir. Söz konusu çözümler, ormancılık ve tarımsal ürün kalıntılarından elde edilen ikinci nesil biyoyakıt üretiminin yan ürünü olan kurutulmuş damıtma kalıntıları ve çözünür maddelerin (DDGS) üretilmesine imkân tanıdığından dolayı bu çözümler sayesinde kaynak verimliliği de sağlanmaktadır. Zaman Planı Potansiyel değer takdiri değerlendirmesinin 2017 içerisinde gerçekleştirilmesi önerilmektedir. 181 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

180 5.8.3 Tarım sektöründe önlemler: Kaynak Verimliliği Tarımda su tüketimi verimliliği Sulama verimliliğinin iyileştirilmesi Tarım, Avrupa da önemli bir su tüketim kaynağı olup toplam su tüketiminin yaklaşık %33 ünü kapsamaktadır. Bu oran önemli derecede değişkenlik göstermektedir; ancak sulu tarımda kullanılan tarımsal su tüketimi güney Avrupa da %80 lere kadar çıkabilmektedir. Güney Avrupa daki birçok bölgede sulu tarım yüzyıllardır yapılmakta olup ekonomik ve sosyal faaliyetlerin temelini oluşturmaktadır. Güney Fransa nın büyük bir kısmı, İtalya, Yunanistan, Portekiz, Kıbrıs ve İspanya yı kapsayan Avrupa nın kurak ve yarı kurak alanlarında su sınırlayıcı bir faktör olabilecekken, sulama sayesinde bitkisel üretim yapılabilmektedir. Sulama verimliliği toplam sulama randımanıyla ölçülür. Toplam sulama randımanı, su iletim randımanı ve su uygulama randımanını içermektedir. Sulama şebekesinin açık ya da kapalı sistem olmasına göre, iletim randımanında büyük farklılıklar bulunmaktadır. Özellikle enerjiye gereksinimi olan terfili sulama sistemlerinde iletim randımanının yükseltilmesi enerji kayıplarını önemli ölçüde azaltacaktır Örneğin Yunanistan da, ortalama taşıma verimliliği toprak kanallarda %70, kaplamalı kanallarında %85, boru hattında ise %95 tir. Tüm AB de taşıma verimliliğini artırarak sağlanabilecek potansiyel su tasarrufu, topraktan çıkarılan suyun %25 i olarak öngörülmektedir. 67 Avrupa da daha etkili sulama sistemlerine kademeli olarak geçilmektedir. İspanya da, arasında, yerçekimi (salma) yöntemi ile sulanan arazi miktarı 1,4 milyon hektardan 1 milyon un biraz üstüne düşmüştür. Aynı dönemde damla sulama yapılan alan 1,1 milyon hektardan 1,6 milyon hektara çıkmıştır. 68 Tarımsal uygulamalarda değişiklik Tarımı yapılan bitkilerin kuraklığa dayanımı ve su ihtiyaçları değişkenlik göstermektedir. Doğru ürün deseninin oluşturulmasının yanında, doğru sulama yöntemi ve yönetimiyle, ayrıca toprak neminin muhafazasına yönelik alınacak tedbirlerle sulama suyu ihtiyacı azaltılabilir. Sulama ve sulama zamanı planlaması konusunda, çiftçilerin ve su kullanıcı örgütlerinin eğitimleri ile fazla su kullanımlarının önüne geçilebilir. Daha az su isteyen ekinlere yönelerek, özellikle yağışın yoğun olduğu bölgelerde geleneksel yağmur suyu ile sulama yöntemlerine geçilebilir. Eksik sulama tekniğine göre, teorik sulama ihtiyacının altında sulama yapılır ve su tasarrufunun arazideki mahsul kaybını telafi ettiği temeline dayanır. Asmalarda, su tüketimindeki azaltmanın %16,5 dan (yağış olan yıllar) %53 e (yağışsız seneler) değişimi bağlarda hiçbir önemli etki yaratmamış veya küfün kalitesini etkilememiştir. Ekinin su ihtiyacını takip ederek sulamanın zamanlamasının iyileştirilmesi; önemli su tasarrufu sağlayacaktır. Örneğin Girit te sulama danışma hizmet birimi; ekinin türünü ve günlük buharlaşmasını, büyüme fazını, toprak türünü ve yağışları dikkate alarak, çiftçilere telefonla ekinlerin ne zaman ve nasıl sulanacağı hakkında destek vermektedir. Böylece %9-20 arasında su tasarrufu sağlanmış olup çiftçilerin maliyetleri düşürülmüştür. 69 Atık suyun tekrar kullanımı Suyun sınırlı olduğu bölgelerde arıtılmış atık su, ürün sulamada alternatif bir su kaynağı sağlamaktadır. Adalarda ve sahil bölgelerinde, suyun geri dönüşümü ve denize boşaltılmasının engellenmesi taze suyun geniş ve verimli kullanımını sağlar. Tarımsal su ihtiyacının karşılanması için su geri dönüşümü önemlidir. Tarımsal atıkların ve yan ürünlerin sürdürülebilir kullanımı Tarımdaki beraber-ürünler, yan ürünler ve atıklar, çevresel ve ekonomik bağlamda henüz dikkate alınmamaktadır. Bitki üretiminde çiftliklerde, hasat sonrasında ve zincirde perakende satışta kayıplar yaşanabilmektedir. Örneğin şarap sektöründe sürdürülebilir tüketim gerektiren beraber-ürünler veya yan ürünler ortaya çıkmaktadır. Son yıllarda saman biyokütle ve beslenme stoku olarak ön plana çıkmakta olup toprağın kalitesinin iyileştirilmesine etkileri açısından potansiyel fayda-zarar dengesine bakılmalıdır. Bu atıklar gübre olarak kullanılabileceği gibi, biyoenerji veya kıymetli biyoürün kaynağı olarak değerlendirilebilir. Çevreye etkileri; hava, toprak ve sudaki emisyon etkileri değerlendirilmelidir. Atık zincirinin bütünsel olarak ele alınarak, olası patojen iletimi nedeniyle hava kirliliğinden ve sağlık üzerindeki olumsuz etkilerinden kaçınılması önemlidir. Atığın asgariye indirgenmesinin birçok çevresel ve ekonomik faydaları bulunmaktadır- satın alınan hammadde miktarının azaltılması, parasal anlamda ve atık işlemesinde tasarruf sağlamasının yanı sıra yönetim maliyetlerini de düşürür. Bu durumda ürün ve hayvancılığın değeri, üretim sistemi atık çıkardıkça genellikle düşük kalitede ürün yaratacağından, artacaktır. Örneğin tahıl kurutma kontrolünün zayıf olması düşük fiyatlı bozuk tahıl ortaya çıkarmaktadır. Bunlara ek olarak, atığın asgariye indirgenmesi hava, su 182 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

181 veya toprak kirliliği riskini azaltarak üreticilerin atık yönetimi yönetmeliklerine uymasını kolaylaştırır. Çiftlikte çıkan atığın miktarının azaltılmasına yönelik çok basit önlemler bulunmaktadır. Örneğin, siloların mümkün olduğunca derin olması üzerine konulacak tabakanın kalınlığını azaltılabilir, lastik tedarikçileri yenilerini takınca eski lastikleri teslim alabilir ve toprakta çözülebilen saman örtüsü ve bitki saksıları kullanılabilir. Birçok atık ürün tekrar kullanılabilir veya geri dönüştürülebilir: silo plastiği ve plastik ekin örtüsü tekrar kullanılabilir; toprakta çözülebilen atıklar kompost olarak kullanılarak çiftliklere değerli bir besleyici kaynağı yaratılabilir; kağıt ve kartonlar kırpılarak hayvanlara yatak yapılabilir. Enerji ve tarım üretim sistemlerinin bütünleştirilmesi Şekil 72.BEGG (Bioenerji ve Gıda Güvenliği) Değerlendirmesi; Kaynak: Bioenerji ve Gıda Güvenliği (BEGG) 70 ÜLKE DURUMU Kilit göstergelerin ve trendlerin analizi: Tarım, Enerji, Çevre vb. Tarımsal Atıklar Isıtma ve Pişirme Odun Kömürü, Briketler, Topaklar, Biyogaz- Küçük ölçekli DOĞAL KAYNAKLAR Yakacak ve Odun Atıkları Elektrik ve/ya da ısı Gazlaştırma, Düz bitkisel yağ, yanma, CHP, Biyogaz - Sanayi Mahsul Ulaştırma Etanol, Biyodizel ENERJİ VE KULLANIM SEÇENEKLERİ Tekno-ekonomik ve sosyo-ekonomik değerlendirmeler ÜLKEYE ÖZGÜ BULGULAR Birleşmiş Milletleler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) tarafından hazırlanan BEGG (Biyoenerji ve Gıda Güvenliği) Hızlı Değerlendirme (HD) yaklaşımı; kolay uygulanabilir metodolojiler ve kullanıcı dostu araçlardan oluşmaktadır ve ülkelere sürdürülebilir bioenerji potansiyelleri, ilgili fırsatları, riskleri ve fayda-zarar dengeleri hakkında ön bilgilendirme sağlar. Doğal Kaynaklar - Biyokütle Potansiyel Değerlendirmesi: Ülke ihtiyaçları doğrultusunda potansiyel yiyecek stoku, ve bazı durumlarda yiyecek stoku maliyeti Nihai tüketici enerjisi seçenekleri - potansiyel yiyecek stoku, yiyecek stoku maliyeti ve enerji ihtiyaçları: Üretim maliyetleri, yatırım ihtiyaçları, ekonomik karlılık, işgücü ihtiyacı, tedarik yapılan hane halkı sayısı, vb. 183 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

182 5.8.4 Bu UEVEP de kapsanan tarım sektörüne yönelik önlemler: Özet No Tarım Önlem Tarım makinelerinin ve araçların yenilenmesine yönelik teşvikler Sulamada, su iletim randımanının artırılması için kapalı sistemlere, uygulama randımanının artırılması için ise tarla içi basınçlı sulama yöntemlerine geçiş. Tarım sektöründe enerji verimliliği projelerinin desteklenmesi. Sulamada PV güneş enerjisi kullanımına yönelik teşvikler Biyoenerji: Enerji elde etmek amacıyla tarım yan ürünlerinin ve atıkların kullanılması Mevcut önlem Deneme Dönemi Daha fazla gelişme amacıyla Düzenleyici çerçeve / önlem tasarımı Uygulama No Tarım Önlem Tarım makinelerinin ve araçların yenilenmesine yönelik teşvikler Toplam Enerji Tasarrufu Öngörüleri (bin TEP): nihai enerji No Tarım Tarım makinelerinin ve araçların yenilenmesine yönelik teşvikler Toplam Önlem Economik etki (Milyon ABD $) Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

183 Özet A UEVEP de önerilen enerji verimliliği önlemlerinin özeti No Önlem Yatay Önlemler Enerji Verimliliği Yükümlülük Planları ve Al-ternatif Politika Önlemleri Enerji Verimliliği Projelerinin Desteklenmesi Ekonomik Teşviklere Dayalı Yeni Enerji Verimliliği Gönüllü Anlaşmaları Binalarda Enerji Verimliliğine Yönelik Destekler Kentsel Dönüşüm Kapsamında Binaların Enerji Verimliliği Derecelerinin Artırılması için Teşvikler Ulusal Enerji Verimliliği Finansman Mekanizması Enerji Etütleri ve Yönetim Sistemleri Zorunlu Enerji Verimliliği Etütleri Ölçüm ve Faturalama Elektrik Sayaçlarının Okunmasını Düzenleyen Düzenleyici Çerçevenin Avrupa Direktifleriyle Belirlenen Ana Esaslarla Uyumlaştırılması Tüketiciye kıyaslanabilir ve daha detaylı bir fatura bilgisinin sunulması Tüketici Bilgilendirme Programları ve Eğitimi Ulusal Bilgilendirme ve Motivasyon Kampanyası Ulusal Eğitim Platformu Yeterlilik, Akreditasyon ve Belgelendirme Programlarının Mevcudiyeti Kayıt ve Kalite Güvence Planı Enerji Yönetimi Belgelendirme Programı Enerji Hizmetleri Enerji Verimliliği Danışmanlık Şirketleri (EVD) Piyasasının Büyütülmesi Ekipmanlarda Enerji Verimliliği: Çevre Uyumlu Tasarım ve Enerji Etiketlemesi Cihazlar için Asgari Enerji Performans Standartları İzleme, Doğrulama ve Kontrol Enerji Tasarruflarının Kontrolü ve İzlenmesi Kurumsal Çerçeve Kurumsal ve İdari Yapının Kurulması Yatay Önlemlerin Finansmanı Finansal Programların Kontrolü ve İzlenmesine Yönelik Metodoloji Uluslararası Finansman Anlaşmalarının Koordinasyon ve Kontrolü 185 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

184 Özet No Önlem Özel Binalara Yönelik Önlemler Sürdürülebilir İşletim ve Tedarik İçin Eylem Planı Binalar için Enerji Tüketim Verilerini de içeren bir veritabanının oluşturulması Enerji Kimlik Belgesi (EKB) Bina Sertifikaları Enerji Kimlik Belgesinin (EKB) uygulaması Binalarda Yeşil Sertifika Kullanımının Arttırılması Konut Binası Girişimcileri Toplu Konutlarda Enerji Verimliliğinin Artırılması Enerji Yöneticisi / Etütler Binalara Yönelik Enerji Etüdü Fonları İnşaat Sektöründe Kullanılan Malzeme ve Teknolojiye İlişkin En İyi Uygulamalar El Kitabı Çalışmasının Yürütülmesi Renovasyon Planları / Sübvansiyonlar Mevcut Binaların Rehabilitayonu ve Geliştirilmesi Enerji Üretim Entegrasyonu Yenilenebilir Enerji ve Kojenerasyon Sistemlerinin Binalara Entegrasyonu Kamu binalarına yönelik önlemler Merkezi Yönetim Binaları Mevcut Binalarda Enerji Performansının İyileştirilmesi Kamu binaları için zorunlu enerji tasarrufu hedefi (Enerji Verimliliği Direktifi Madde 5 kapsamında) Kamu alımları Kamu Aydınlatma Sistemi Yenileme Planı Sürdürülebilir İşletme ve Satın Alma Belediye hizmetlerinde enerji verimliliğinin artırılması Sanayi Sektörüne Yönelik Önlemler Endüstriyel Finansman Sanayi Sektöründe Enerji Verimliliğinin Desteklenmesi Sanayi Sektöründe Çeşitli Enerji Verimliliği Önlemlerini Artırmak için Finansman Sağlanması 186 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

185 Özet No Önlem Taşımacılık Faaliyetlerine Yönelik Önlemler Özel Taşımacılık Enerji Verimliliğine Yönelik Taşıma Vergisi Düzenlemesi Yolcu arabalarına CO2 etiketi uygulamasının getirilmesi Yakıtlar ve Alternatif Teknolojilerle İlgili Karşılaştırmalı Çalışmanın Geliştirilmesi Sıfır Emisyonlu Taşımacılık Bisiklet ve yaya ulaşımının geliştirilmesi ve iyileştirilmesi Şehirlerdeki trafik yoğunluğunun azaltılması: otomobil kullanımının azaltılması Toplu Taşıma Toplu taşımanın yaygınlaşıtırlması Kentsel ulaşım için kurumsal yeniden yapılanmanın geliştirilmesi ve uygulanması Deniz Taşımacılığı Deniz taşımacılığı altyapısının iyileştirilmesine yönelik bir eylem planını geliştirilmesi Demiryolu Taşımacılığı Demiryolu taşımacılığı altyapısının iyileştirilmesine yönelik bir eylem planı geliştirilmesi Verilerin Toplanması Ulaşıma yönelik veri toplanması Isıtma ve Soğutma Önlemleri Isı üreten büyük endüstrilere kojenereasyon sistemlerini uygulama yükümlülüğü getirilmesi Klima kaynaklı yükün azaltılması Merkezi soğutma sistemleri kullanılması zorunluluğunun getirilmesi Elektrik İletim ve Dağıtım Faaliyetlerine Yönelik Önlemler Türkiye deki kojenerasyon ve merkezi ısıtma-soğutma sistemlerinin potansiyelinin belirlenmesi ve yol haritasının hazırlanması Elektrik İletim ve Dağıtım Sistemi Elektrik sistemi işletmesi ve elektrik dağıtım faaliyetlerine yönelik bir verimlilik teşvik pro-gramı çerçevesi oluşturulması Trafolarda asgari performans standartlarının uygulanması Mevcut elektrik santrallerinde verimliliğin arttırılması 187 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

186 Özet No Önlem Talep tepkisi Talep tepkisini uygulayabilmek için piyasa altyapısının oluşturulması Doğal gaz İletim ve Dağıtım Sistemi Doğal gaz altyapısı için verimlilik standartları Tarıma İlişkin Önlemler Tarım Tarım makinelerinin ve araçların yenilenmesine yönelik teşvikler Sulamada, su iletim randımanının artırılması için kapalı sistemlere, uygulama randımanının artırılması için ise tarla içi basınçlı sulama yöntemlerine geçiş Tarım sektöründe enerji verimliliği projelerinin desteklenmesi Sulamada Güneş Enerjisi PV Teşvikleri Biyo-enerji: Enerji elde etmek amacıyla tarım yan ürünlerinin ve atıkların kullanılması, potan-siyel değer tahmini incelemesi Mevcut önlem Deneme Dönemi Daha fazla gelişme amacıyla Düzenleyici çerçeve / önlem tasarımı Uygulama 188 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

187 Özet B Enerji tasarruflarının marjinal maliyet analizi Aşağıdaki grafik, Ulusal Enerji Verimlilik Eylem Planı nda geçen ana önlemlerin potansiyel enerji tasarruflarının marjinal maliyet analizini ortaya koymaktadır. Eylem Planında önerildiği üzere her önlemin sektörel kaynağı da görülebilmektedir. (H: Yatay önlem, B- inşaat sektöründeki önlemler, I- endüstriyel sektör önlemleri, T-ulaşım sektörü önlemleri, A tarım sektörü) Şekil 73.Enerji tasarrufu marjinal maliyeti bu UEVEP te önerilen ana önlemlerin analizi 189 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

188 Özet C Çevresel faydalar Yukarıda önerilen önlemler ile sağlanacak enerji tasarrufunun çevresel faydalara katkısı aşağıdaki tabloda belirtildiği gibidir. Önerilen önlemlerin uygulamaya alınmasıyla, belirtilen miktarda CO 2 emisyonunun engelleneceği öngörülmektedir. Tablo 58.Engellenen CO2 emisyonu Engellenen CO2 emisyonları (milyon ton CO2) Enerji Verimliliği Projelerinin Desteklenmesi Ekonomik Teşviklere Dayalı Yeni Enerji Verimliliği Gönüllü Anlaşmaları Yatay Önlemler Binalarda Enerji Verimliliğine Yönelik Destekler Kentsel Dönüşüm Kapsamında Binaların Enerji Verimliliği Derecelerinin Artırılması için Teşvikler Zorunlu Enerji Etütleri Elektrik Sayaçlarının Okunmasını Düzenleyen Düzenleyici Çerçevenin Avrupa Direktifleriyle Belirlenen Ana Esaslarla Uyumlaştırılması Ara Toplam Yatay Önlemler Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

189 Özet Engellenen CO2 emisyonları (milyon ton CO2) Binalarda Enerji Verimliliği Önlemleri Binalara Yönelik Enerji Etüdü Fonları Mevcut Binaların Rehabilitasyonu ve Geliştirilmesi Ara toplam - Bina sektörü önlemleri Kamu Binalarında Enerji Verimliliği Önlemleri Kamu binaları için zorunlu enerji tasarrufu hedefi (Enerji Verimliliği Direktifi Madde 5 kapsamında) Kamu Aydınlatma Sistemi Yenileme Planı Ara toplam Kamu Binaları Önlemleri Sanayide Enerji Verimliliği Önlemleri Sanayi Sektöründe Enerji Verimliliğinin Desteklenmesi - 0.0" Sanayi Sektöründe Çeşitli Enerji Verimliliği Önlemlerini Artırmak için Finansman Sağlanması Ara toplam Sanayide Enerji Verimliliği Önlemleri Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

190 Özet Engellenen CO2 emisyonları (milyon ton CO2) Deniz taşımacılığı altyapısının iyileştirilmesine yönelik bir eylem planı geliştirilmesi - Taşıma Sektöründe Enerji Verimliliği Önlemleri Ara toplam Ulaşım Sektörü Önlemleri Enerji Sektörü Önlemleri Elektrik sistemi işletmesi ve elektrik dağıtım faaliyetle-rine yönelik bir verimlilik teşvik programı çerçevesi oluşturulması Ara Toplam Enerji Sektörü Önlemleri Tarım Sektörü Önlemleri Tarım makinelerinin ve araçların yenilenmesine yönelik teşvikler Ara toplam Tarım Sektörü Önlemleri Toplam Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

191 Özet D Binalardaki enerji verimliliğine ilişkin diğer teknik örnekler Bina sektörü için bu planın yanı sıra aşağıda belirtilen önlemler de önerilmiştir: Tablo 59.Binalar için önerilen önlem ve araçların özeti Binalara yönelik yatay önlemler: Binalarda Enerji Verimliliğine Yönelik Destekler Kentsel Dönüşüm Kapsamında Binaların Enerji Verimliliği Derecelerinin Artırılması için Teşvikler Cihazlar için Asgari Enerji Performans Standartları Binalar için önerilen önlem ve araçlar Binalar için enerji tüketim verilerini de kapsayan bir veri tabanı oluşturulması Enerji Kimlik Belgesinin (EKB) Uygulaması Binalarda Yeşil Sertifika Uygulamasının Artırılması Toplu Konutlarda Enerji Verimliliğinin Artırılması Binalara Yönelik Enerji Etüdü Fonları İnşaat Sektöründe Kullanılan Malzeme ve Teknolojiye İlişkin En İyi Uygulamalar El Kitabı Çalışmasının Yürütülmesi Mevcut Binaların Rehabilitasyonu ve Geliştirilmesi Yenilenebilir Enerji ve Kojenerasyon Sistemlerinin Binalara Entegrasyonu Planda önerilen bir dizi mali önlem ile birlikte bu önlemler grubu, belirlenen enerji hedeflerine ulaşmak için takip edilecek stratejiyi oluşturmaktadır. Dokümanın bundan sonraki kısmında, enerji verimliliği için uygulanabilecek teknolojik örnekler ve tamamlayıcı önlemler yer almakta olup bunların amacı konut sektörüne ilişkin enerji tasarruf hedeflerine ulaşılmasına yardımcı olmaktır. Söz edilen hususlar; , ve sayılı önlemlerde önerilen hedeflere ulaşmak için kullanılacak temel yapı taşlarını oluşturmakta olup sayılı önlem çerçevesinde önerilen en iyi uygulamalar rehberinin de bir kısmını oluşturabilir. Isıtma Kazanların değiştirilmesi Yakın zamanlarda teknolojik alanda kaydedilen gelişmeler sayesinde ekipman performansı arttığından dolayı konut düzeyinde kullanılan eski kazan sistemlerinin değiştirilmesi önemli miktarda enerji tasarrufu yapılmasını sağlayabilir. Bu bağlamda hâlihazırda kullanılan geleneksel kazanlar asgari enerji performansını karşılayacaktır. Söz konusu ekipman, ortalama %90 ila %92 arasında performans göstermektedir. Düşük ısı kazanları, geleneksel kazanlardan daha düşük ısıda çalışmak için tasarlanmış ekipmanlardır. Bu tür kazanların kullanılmasıyla genellikle geleneksel kazanlara kıyasla %3 ila %5 daha yüksek performans alınır ve çalışmada kullanılan elektrik miktarı ne olursa olsun neredeyse sürekli olarak aynı performans elde edilir. Yanma gazına karışan buhardaki ısıdan faydalanan kazanlar daha yüksek performans gösterir. Ortalama performans Oranı Geleneksel kazan Düşük ısılı kazan Yoğuşmalı kazan 90-92% 93% % Geleneksel ısıtma sistemlerinin ısı pompalarıyla değiştirilmesi Su, hava veya toprak gibi kaynaklardan aldığı yenilenebilir ısıl enerjiyi kullanarak hem ısıtma hem de soğutma yapabilen bu ekipman, tüketilen her kwh enerji başına 2 ila 4 kwh ısıl enerji üretebilmektedir. Bu sistemler, %200 ila %400 performansa ulaşarak havayı ısıtabilir / soğutabilir. 193 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

192 Özet Soğutma İklimlendirme sistemleri Hizmet düzeyinde herhangi bir değişiklik yapılmaksızın bu ekipmanın daha verimli birimlerle değiştirilmesi, enerji tüketimini %37 oranında azaltabilir. Ücretsiz soğutma / havalandırma sistemi Genellikle geri dönüş havasının devri daiminden ziyade yalnızca filtre kullanan bu teknik dış havadan istifade etmektedir. Bu özelliği, tekniğin dönüş havasının kullanılmasına kıyasla daha verimli olmasını sağlamaktadır. Bu uygulamada genellikle oda içerisindeki hava akışını düzenleyen kanatların açılmasını sağlayan bir kontrol sistemi yer almakta olup uygulama diğer hava soğutma sistemleri ile birlikte kullanılabilir. Yapılan farklı çalışmalar, %37 oranında tasarruf elde edilebileceğini göstermiştir 36. Sıcak su Verimli üretim Isıtma ekipmanlarının aşağıda belirtilen daha verimli çözümlerle değiştirilmesi sayesinde enerji verimliliği sağlanır: Güneşten alınan ısıl enerji: Güneş ışımasının; güneş enerjisi kollektörü, depolama alt sistemi, güneş kontrol alt sistemi ve yardımcı alt sistem kullanılarak ısıtma amaçlı kullanılmasıdır. Bu sistemler yenilenebilir enerji kaynağı olarak güneşi kullandıklarından dolayı enerji talebinin azalmasına imkân tanır. Sıcak su veya güneş enerjisi sistemi kullanılarak ön ısıtmaya tabi tutulan suyun giriş noktasına destek olarak bu tesislerin verimliliği yüksek kazanlarla birlikte kullanılması da sıklıkla rastlanan bir uygulamadır. İleri düzey elektronik ekipmanlar, ekipmanların imalatında yüksek kaliteli materyallerin kullanılması ve yüksek verimli kazanlar, ön ısıtmaya tabi tutulan suyun herhangi bir yardımcı ekipman olmaksızın sisteme girmesine imkân tanımaktadır. Buradaki tek şart, ısının 60ºC ve altında tutulmasıdır. Isıtma ekipmanlarının daha verimli teknolojilerle değiştirilmesi. Bu örnek için bakınız Kazanların değiştirilmesi Akış azaltıcılar Musluk ve banyolarda akış azaltıcısı kullanılması sayesinde, kullanıcılar konforlarından herhangi bir şey kaybetmeksizin kullanılan su miktarını azaltabilirler. Sonuç olarak da şu miktarındaki bu tasarruf sayesinde, tasarruf edilen suyun ısınması ihtiyacı ortadan kalkmaktadır. Akış azaltıcılar, tüketilen suyu %50 oranında azaltabilir. Tesisler Aydınlatma sistemleri Eski teknoloji lambaların LED gibi enerji verimli lambalarla değiştirilmesi sayesinde binaların aydınlatma sistemlerinde enerji tasarrufu yapılabilir. Işık yayan diyotlar anlamına gelen LED lambalar, daha az kapasite kullanarak aynı aydınlatma seviyesine ulaşabilir, bu sayede enerji tasarrufunda bulunabilir. Örneğin: Sanayi ortamında aydınlatma sisteminde kullanılan T8 lambaların (26 mm) LED teknolojisi için tasarlanmış lambalarla değiştirilmesi. Lamba FL T8 Elektrik (W) LED Eşdeğeri 1X18 21,6 Elektrik (W) 14,5 29 Düşen W miktarı (%) 33% 33% 2X18 1X36 2X36 1X58 2X58 43,2 43, % 86, % 69,6 139, % 55% Doğal gün ışığı sistemi Doğal gün ışığı sistemleri doğal ışık kullanılmasını ve dolayısıyla da doğal ışığın yeterli aydınlatma sağladığı saatlerde aydınlatmada enerji tasarrufu yapılmasını sağlamaktadır. Bu sistemler, doğal ve yapay ışık girdilerini bir araya getiren kontrol sistemleriyle birlikte kullanılabilir. Enerjiden yapılan tasarruf; tesisin, binanın ve bina lokasyonunun özelliklerine göre değişiklik göstermektedir. Doğal gün ışığı sistemleri ortalama %50 ila %60 arasında enerji tasarrufu sağlamaktadır. 36 Teknik Rehber - İklimlendirme sistemlerindeki tasarruf ve enerji geri kazanımları, IDAE 194 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

193 Özet İzolasyon Duvar/kabuk izolasyonu Binaların termal rehabilitasyonu, duvarların ve çeşitli bölümlerin izolasyon materyali ile kaplanması gibi basit bir süreçten oluşabilir. Termal rehabilitasyon yapıldığı takdirde, binaların ön cephelerinde %70 oranında izolasyon sağlanabilir ve bunun sonucunda binaların ısınma ihtiyaçları %35 oranında düşebilir. Cam İzolasyonu Cam izolasyonu da, binalardaki termal rehabilitasyon sürecinin başka bir parçasıdır. Cam izolasyonu için pencere camları termal performansı yüksek olan bileşenlerle değiştirilerek sızıntılar önlenir ve fitiller iyileştirilir. Bu tür bir uygulama, ısıtma ihtiyacını %10 oranında düşürecektir. Solar kontrol sistemleri Uygun bir izolasyon çalışması ile birlikte kullanıldığında, diğer bir deyişle solar kontrol uygulaması (pencerelere tente uygulanması ve sıcak havanın oda içerisine girmesinin engellenmesi) yanında duvar ve tavanların uygun şekilde izole edilmesi halinde, iklimlendirmede %30 enerji tasarrufu yapılabilir. Teçhizat Ekipmanların yenilenmesi Bu uygulama, eski ekipmanların kaldırılarak enerji verimliliği yüksek enerji tüketimi düşük olan daha yeni ekipmanlarla değiştirilmesini içermektedir. Buzdolapları, bulaşık makineleri, çamaşır makineleri, fırınlar, dondurucular, elektrikli pişiriciler gibi araçlar bu uygulamada değiştirilecek ekipmanlar arasındadır. Kanıt olarak, eski ekipmanların yenileriyle değiştirilmesi halinde yapılacak enerji tasarruflarının, araç türüne göre yıl yıl verildiği tabloya bakılabilir 37 : Enerji Tasarrufu (kwh/yıl) Buzdolapları A+++ ile değiştirme A++ ile değiştirme Çamaşır Makineleri A+++ ile değiştirme A++ ile değiştirme 5 yıl yıl yıl yıl yıl yıl Azami tasarruf Azami tasarruf Bulaşık makineleri A+++ ile değiştirme A++ ile değiştirme Fırınlar A+++ ile değiştirme A++ ile değiştirme 5 yıl yıl yıl yıl yıl yıl Azami tasarruf Azami tasarruf Bina malzemelerinin ve teknolojilerinin verimlilik açısından değerlendirilmesi Farklı bina maddelerine ve tekniklerine yönelik olan ve her bir bina için Enerji Verimliliği değerlendirmesi içeren bir el kitabı hazırlanabilir. Bu el kitabı, vatandaşların ve şirketlerin en verimli önlemleri öğrenmesine yönelik olacaktır. 37 Kaynak: ANFEL, Ulusal Teçhizat İmalat ve İthalatçıları Birliği, İspanya 195 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

194 Özet İzleme sistemleri ve ev otomasyonu Hane seviyesinde domotik sistemlerin kullanılması, enerji tüketiminin azaltılmasına yardımcı olabilir. Konuya ilişkin örnekler şu şekilde sıralanabilir: Verimli aydınlatma sistemleri kullanılması; ışık düzeyinin gün ışığına göre ayarlanması ve alan içerisinde insan olduğunda çalışan aydınlatma sistemlerinin kullanılması; tentelerin, perdelerin ve güneş siperlerinin otomatik kontrolü veya ışık açma/kapama düğmelerinin otomatik kontrolü (bina içinde ve dışında) Verimli ısıtma sistemlerinin kullanılması; ev ısısının dışarıdaki hava sıcaklığına, saate ve alan içerisinde insan olup olmamasına göre ayarlanması; güneş enerjisinden yararlanılması ve tentelerin, perdelerin ve güneş siperlerinin otomatik kontrolü Teçhizatların bekleme modunda tükettikleri enerjilerin belirlenmesi ve yönetilmesi, iklimlendirme sistemleri gibi öncelikli olmayan elektrik devrelerinin, azami elektrik tüketimine ulaşmadan kapatılmaya programlanması. Bu tür sistemler yalnızca enerji tasarrufu yapmakla kalmayıp aynı zamanda kaynakların verimli kullanılmasına da katkıda bulunacaktır (örneğin su tasarrufu). Seçilmiş şehirlerde ve bölgelerde Enerji verimliliğine yönelik pilot projelerin uygulanması Pilot projeler, binalarda Enerji verimliliğine yönelik olarak yukarıda bahsedilen önlemlerden sağlanan faydaları göstermek için, seçilmiş bölgelerde geliştirilebilir. Bu pilot projeler kullanıma geçtikten sonra, geliştirilebilecek bütünleyici etkilerin düşünülmesi için veri tabanları oluşturulabilir ve değerlendirilebilir. Binalar için en yüksek Enerji zorunluluğu ve en yüksek Emisyon sınırlamaları En yüksek enerji talebini ve ısıtma, soğutma ve aydınlatma için en yüksek CO2 emisyonlarını içeren bir standardın oluşturulması önerilebilir. Bina türünün, bölgenin iklim şartlarının ve mimari tasarımların bir fonksiyonu olan bir plan geliştirilebilir. Standarttan daha fazla CO2 emisyonuna neden olan binalar için idari yaptırımlar Binalar için yukarıda bahsedilen en yüksek enerji ve emisyon gereklilikleriyle bağlantılı olarak, yönetmelikte belirtilen en yüksek karbon emisyonlarından daha yüksek miktarda emisyona neden olan binalar için cezaların veya yaptırımların getirilmesi önerilebilir. Bütünleşmiş bina tasarımı yaklaşımı Entegre bina tasarımı, bina tasarlamak için katılımcı bir yöntemdir. Genel olarak bina tasarımı, çeşitli paydaşlar tarafından gerçekleştirilen çeşitli aşamalar içermek-tedir: Mimar, yapı ustası ve mülk sahibi vb. Entegre bina tasarımı, tasarımın uyumsuz olan bi-leşenlerinin belirlenmesine olanak sağlayarak bütün bakış açılarını hesaba katmaktadır. Paydaşların tüm gerekliliklerinin yerine getirilmesi için, paydaşlar arasında işbirliği sağlanması ge-rekmektedir. Bunun ötesinde bu yaklaşım; binanın bölge, yapı, sistem vb. gibi farklı bileşenlerin bir toplamı olarak değil, bağımsız bir sistem olarak görülmesine olanak sağlar. 196 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

195 Özet E Belediyelerdeki enerji verimliliğine ilişkin diğer teknik örnekler Kamu kurumları için bu planın yanı sıra aşağıda belirtilen önlemler de önerilmiş / teşvik edilmiştir: Tablo 60.Kamu kurumları için önerilen önlem ve araçların özeti Kamu kurumlarına yönelik yatay önlemler: Binalarda Enerji Verimliliğine Yönelik Destekler Kentsel Dönüşüm Kapsamında Binaların Enerji Verimliliği Derecelerinin Artırılması için Teşvikler Cihazlar için Asgari Enerji Performans Standartları Kamu kurumları için önerilen önlem ve araçlar: Mevcut Binalarda Enerji Performansının İyileştirilmesi Kamu binaları için zorunlu enerji tasarrufu hedefi (Enerji Verimliliği Direktifi Madde 5 kapsamında) Kamu Aydınlatma Sistemi Yenileme Planı Sürdürülebilir işletim ve alım Belediye hizmetlerinde enerji verimliliğinin artırılması Planda önerilen bir dizi mali önlem ile birlikte bu önlemler grubu, belirlenen enerji hedeflerine ulaşmak için takip edilecek stratejiyi oluşturmaktadır. Dokümanın bundan sonraki kısmında, Ek D de belirtilenler ile birlikte enerji verimliliği için uygulanabilecek teknolojik örnekler yer almakta olup bunların amacı kamu kurumlarına ilişkin enerji tasarruf hedeflerine ulaşılmasına yardımcı olmaktır. Verilen örneklerin tamamı, , , ve sayılı önlemlerde önerilen hedeflerin elde edilmesine yönelik örneklerdir. Daha önce de belirtildiği üzere, Ek D de binalar için önerilen enerji verimliliği örnekleri bu bölüm için de geçerlidir. Buna ek olarak açık hava aydınlatma sistemlerine ilişkin özel hususlar da ele alınmaktadır. 197 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

196 Özet Tesisler Kamusal açık alan aydınlatma sistemleri Binalarda kullanılan aydınlatma cihazlarının yenilenmesi örneğine benzer şekilde, eski teknoloji lambaların LED gibi enerji verimli lambalarla değiştirilmesi sayesinde, halka açık alanlardaki aydınlatma sistemlerinde enerji tasarrufu sağlanabilir. LED lerin avantajları Ek D - Teçhizat - Aydınlatma sistemi içerisinde açıklanmaktadır. Metnin bu kısmında, halka açık alanlardaki aydınlatma sistemlerinde enerji tasarrufu yapılmasına yardımcı olacak farklı ekipmanlar ele alınacaktır: Astronomik zaman şalteri cihazı Bu cihaz, kurulu olduğu coğrafi bölgedeki gün doğumu ve gün batımı saatlerini takip eden bir program içermektedir. Voltaj sabitleyiciler ve akım düşürücüler Bu cihazlar, ağdaki istikrarsızlık sebebiyle ortaya çıkan sorunlarla mücadelede kullanılmakta olup aydınlatma ihtiyacının az olduğu zamanlarda aydınlatma için kullanılan araçlara giren voltajı düşürerek ek tasarruf sağlarlar. Bu cihazların kullanılmasıyla elektrik tüketiminde %40 a kadar azalma sağlanabilir. Kamusal açık alan aydınlatma sistemlerinde bu cihazların kullanılmasıyla enerjiden yapılan tasarrufa ilişkin örnek aşağıda verilmektedir 38 : İlk durum, voltaj sabitleyici ve akım düşürücü yok iken Ekipman sayısı 78 Tip Yüksek basınçlı sodyum lambalar Birim kapasitesi (W) 250 Yardımcı ekipman (W) 25 Kurulu kapasite (W) Gece saatlerinde voltaj 6% Aşırı tüketim 14% Yıllık kullanım (saat cinsinden) Enerji tüketimi (kwh) Son durum, voltaj sabitleyici ve akım düşürücü var iken Ekipman sayısı 78 Tip Yüksek basınçlı sodyum lambalar Birim kapasitesi (W) 250 Yardımcı ekipman (W) 25 Kurulu kapasite (W) Akım düşürücü 00:00 itibariyle kapanıyor Nominal kapasitede yıllık kullanım (saat) Düşük kapasitede yıllık kullanım (saat) Enerji tüketimi (kwh) Enerji tasarrufu 33% 38 Sokak aydınlatmaları için Enerji Yönetimi Ekonomi ve Finans Dairesi, Madrid 198 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

197 Özet Katı atık alanları Çöp gazı geri kazanım sistemi Katı atıkların azaltılması hususu ile ilgili olarak, atıkların en verimli şekilde arıtılması / tasfiye edilmesi de önerilmektedir. Bu bağlamda, atık arıtma proseslerinin performans oranlarını artırmak ve bu işlemden en iyi karı sağlamak amacıyla atık arıtımına ilişkin en iyi teknolojilerin belediye düzeyinde teknik ve ekonomik açıdan incelenmesi önerilmektedir. Çöp gazı olarak bilinen metan gazının geri kazanımı herkesçe bilinen bir uygulama olup bu uygulama sayesinde hem belediyeler için alternatif bir enerji kaynağı olan ve kojenerasyon sistemlerinde kullanılabilen CH4 elde edilir hem de toprak altına gömülen materyalin çözünmesi sayesinde ana sera gazı kaynaklarından biri azaltılmış olur. Büyük tesislerde MW başına yatırım beklentisi 2 milyon ya ulaşmakla birlikte bu tür bir uygulama Türkiye deki önemli sera gazı kaynaklarından biriyle mücadeleye yardımcı olacaktır. Enerji Kimlik Belgelerinin Sergilenmesi Kamu kuruluşlarına ait olan binalar için Enerji Sertifikası Sergilenmesi Kamu kurumlarına ait olan ve m2 den fazla alanı olan binaların enerji kimlik belgelerini almaları ve sergilemesi önerilmektedir. Belgeler sadece binanın teorik enerji sıralaması hakkında değil, gerçek enerji kullanımı hakkında bilgi sağlamalı, A-G skalasında binanının konumunu, büyüklüğünü ve kullanım amacını hesaba katan şekilde enerji kullanımı hakkında bilgi vermelidir. Kamu binaları için geliştirilen projeler: Yeşil Bina Kamu binaları için başlatılacak olan mevcut Yeşil Bina projesi kapsamında toplamda 227 kamu binası değerlendirilmiştir ve binaların 158 inin projeye dahil olduğu görülürken, 69 unun projeye dahil olmadığı görülmüştür. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, projeye dahil olan binalardaki modifikasyonların ve projelerin mevcut durumu yansıtmadığını ortaya koymuştur. Bakanlık ilk olarak binaların sayısını 100 e indirecektir ve kamu binaları toplum için bir örnek oluşturacaktır. Kamu binalarında Enerji tüketiminin azaltılmasına yönelik kampanyalar Kamu kurumlarının emisyonları azaltabilmesine ve iklim risklerini yönetebilmesine, enerji verimliliği planına, enerji tasarrufu ve verimliliği hedeflerinin nasıl belirleneceğinin detaylarına ve planın içerebileceği eylemlere yönelik olan yerel seviyedeki farkındalık kampanyaları, kamu yönetimi için faydalı olabilir. 199 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

198 Özet F Sanayideki enerji verimliliğine ilişkin diğer teknik örnekler Şekil 75.Sanayi alt sektörlerindeki enerji tüketiminin karşılaştırılması Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Denge Tablolarında yer alan veriler baz alınarak yapılan Deloitte analizleri. (*) 1998 yılından itibaren Sanayi sektörü, 2014 yılı için Türkiye GSYİH sinin %27 sine tekabül etmiştir. Mutlak verilere göre bu katkı, 2008 ekonomik krizi hariç olmak üzere son on yıllık süre zarfında olumlu bir büyüme kaydetmiştir. Sanayi sektöründe büyük ölçüde kullanılan katı yakıtları (2014 için %39,4) elektrik ve doğal gaz takip etmektedir (sırasıyla %30,6 ve %25,5). Şekil 74.Sanayi sektörüne genel bakış. Enerji tüketiminin ve ilgili alt sektörün büyüme oranının incelendiği yukarıdaki şekilde, sanayi alt sektörleri arasında bir karşılaştırma yapılmaktadır. Bu çalışma, yapılacak eylemlerin odaklanacağı ilgili alt sektörlerin belirlenmesine imkân tanımaktadır. Bu alt sektörler şu şekilde sıralanabilir: Enerji tüketiminin büyük bir kısmını yapmasına rağmen büyüme oranı düşük olan demir ve çelik veya çimento alt sektörleri Enerji tüketimi yüksek olmasına rağmen büyüme oranının ortalama düzeyde kalmasının önemli enerji hedefleri doğurduğu tekstil, kimya ve petrokimya veya gıda sektörleri Enerji tüketimi nispeten düşük olmasına rağmen son yıllarda önemli derecede büyüyen gübre veya motorlu araçlar sanayisi. Sektördeki bu büyümeye rağmen enerji tüketimi 2010 yılından beri değişiklik göstermemiş ve 2013 ve 2014 yıllarında hafif bir azalma eğilimine girmiştir. Bu azalma, kilit sektörlerden birinde Türkiye nin enerji verimliliği strateji politikası açısından enerji yoğunluğunun düşmesine imkân tanımıştır. İyileştirme yapılabilecek ana hususların belirlenmesinde göz önünde bulundurulan bir diğer kriter de ilgili sektörün toplam maliyetleri veya ürettiği brüt katma değer ile enerji maliyetlerinin karşılaştırılarak incelenmesidir. Bu inceleme sayesinde, enerji tüketiminin ana kısıtlama haline geldiği sektörler belirlenebilmektedir. Bu yaklaşımda, sektörlerin Türkiye nin ihracatı içerisindeki payı da kullanılmaktadır. Yapılan bu çalışma neticesinde, Türkiye nin uluslararası düzeydeki rekabetçiliği açısından önem taşıyan ve enerji verimliliğinin iyileştirilmesi sayesinde daha büyük sonuçlar alınacak olan sektörler belirlenmektedir. Büyüme oranlarının yüksek olduğu bir dönemin ortasında bulunan ülkenin sanayisini güçlendirmek amacıyla, bu zamana kadar yapılan çalışmalar belgenin bundan sonraki kısmında önerilen araçlarla tamamlanmalıdır. 200 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

199 Özet Şekil 76.Sanayi alt sektörlerinin sektörel karşılaştırması - Enerji maliyetlerinin brüt katma değer içerisindeki paylar ³⁹ ve Türkiye nin ihracatlarına yapılan sektörel katılım ile karşılaştırılması Kaynak: TÜİK tarafından hazırlanan emtia grubu ve ekonomik faaliyete göre dış ticaret verileri (NACE Rev.2) ve Eurostat tarafından yayımlanan Türkiye girdi/çıktı tablolarına dayanan Deloitte analizleri Şekil 77.Sanayi alt sektörlerinin sektörel karşılaştırması - Enerji maliyetlerinin toplam sektörel maliyetler ve Türkiye nin ihracatlarına yapılan sektörel katılım ile karşılaştırılması Kaynak: TÜİK tarafından hazırlanan emtia grubu ve ekonomik faaliyete göre dış ticaret verileri (NACE Rev.2) ve Eurostat tarafından yayımlanan Türkiye girdi/çıktı tablolarına dayanan Deloitte analizleri 39 Brüt Katma Değer, Türkiye Cumhuriyeti içerisindeki her üreticinin, sanayi ve sektörün ekonomiye yaptığı katkıyı ölçmektedir. Brüt Katma Değer + ürün vergileri - ürün sübvansiyonları = Hayrı Safi Yurt İçi Hasıla 201 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

200 Özet F.1 Çimento Alt Sektörü için Enerji Verimliliği F.1.1 Genel Bakış Türk çimento sektörü tpa kapasite ile 1911 yılında üretime başladı. 1950'lerde, üretim tpa ulaştı, ancak 1970'lere kadar yerel pazarın talebini karşılamadı. İhracat hacmi her yıl yükselen ülkenin çimento sektörü, aynı zamanda önemli bir istihdam düzeyi sağlarken, Türkiye'nin ekonomik yapısında artan bir öneme sahip olmuştur. Bugün, Türk çimento sektörü, 69 çimento fabrikasından (49 entegre tesis ve 19 öğütme-paketleme tesisi) oluşmakta, toplam kişi istihdam etmekte ve yıllık 4 milyar ABD doları ciro gerçekleştirmektedir. Türk çimento sektörü % 77'si Türklerin geri kalan %23'ü yabancıların sahip olduğu tesislerden oluşmaktadır⁶⁹. Yabancılar arasında ağırlıklı olarak Brezilya'nın Votorantim, Fransa'nın Vicat, İtalya'nın Cementir ve Almanya'nın HeidelbergCement şirketleri bulunmaktadır⁷⁰. Sektörde çok sayıda çimento üreticisinin olmasının sebebi kimsenin pazarda %25'den daha fazla pay sahibi olmasına izin verilmemesidir. Bu gerekliliğin görünürdeki amacı sektörde yüksek rekabeti sürdürmektir. Bu yaklaşım aynı zamanda Türk çimento üreticilerinin Türkiye dışında genişleme ve satın almalar yapmasısı için bir ivme oluşturmaktadır. Şekil 78.Türk Çimento Tesisleri Haritası 71 Enerji açısından çimento sektörü, 2013 yılında tüm sanayi sektörü tüketiminin % 17,9'una karşılık gelmiştir (bu yıl enerji tüketimi sanayi sektörü için Bin TEP iken çimento sektörü için Bin TEP olmuştur). Ayrıca, küresel vizyon olarak, çimento sektörü, ülkenin nihai enerji tüketiminin % 6'sını temsil etmektedir. Bu yüzden, bu üretim sektörü mevcut UEVEP hedefleri ve özel önlem veya araçlarının odaklanması açısından önemli bir sektör olarak tespit edilmiştir. Dikkate alınması gereken diğer konu ise çimento sektörünün enerji tüketiminin evrimidir yılından bu yana bu tüketim Bin TEP'den 2013'te Bin TEP'e ulaşmıştır (bu % 120'lik bir artışı göstermektedir) ve sanayi tüketiminin gelişimi Bin TEP olmuştur (aynı dönemde Bin TEP'den Bin TEP'e artış). Ktoe Şekil 79.Türkiye Çimento Sektörü - enerji tüketim profili. Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Türk Çimento Sektörü - Enerji Tüketim Profili % Toplam Nihai Enerji Tüketimi % Sanayi tüketimi Çimento tüketimi 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% 202 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

201 Özet 30% 20% 10% 0% -10% -20% -30% Şekil 80.Sanayi ve Çimento sektöründe enerji tüketiminin gelişimi. Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Endüstriyel-Çimento sektörü tüketimi ktoe Bu faaliyetler sübvansiyon gerektirmektedir, ancak kompostlama veya anaerobik arıtma gibi faaliyetler büyük bir emisyon azaltımı potansiyeli sağlayabilir yılında, Türkiye'deki toplam evsel katı atık (EKA) 25,3 milyon ton (yaklaşık 1.14 kg/kişi/gün) ve endüstriyel atık 13,4 milyon ton ve belediyeler ve endüstriler tarafından deşarj edilen atıksu miktarı sırasıyla 3,6 ve 1,2 milyar metreküp olarak gerçekleşmiştirtir. % Çimento tüketim artığı % Sanayi tüketimi artığı Çimento tüketimi Sanayi Tüketimi Enerji tüketimi ve büyüme potansiyeli açışısından, mevcut durumu anlayabilbek adına dört faklı alt sektörün analizleri yapılmıştır ve buna göre ana standartta enerji verimliliği önlemleri önerilmiştir, bu önlemler mevcut durumda farklı ülkelerde uygulanan başarılı uluslararası iyi uygulama örneklerini içermektedir. Çimento sanayi ve atıklar Mevcut bölüm, Türkiye'de çimento sektöründe atıktan olası enerjinin rolüne ilişkin genel bakış sağlamaktadır. Sektörün fosil yakıt ağırlıklı enerji tüketimini azaltmak ve dolayısıyla sera gazı emisyonlarını azaltmak ve ileride sıfır atık depolama hedefine yardımcı olmak. Atık yönetimi açısından Türkiye Avrupa'nın çok gerisindedir. Avrupa düzenli atık depolama sahalarını yasaklarken, 2010 yılında Türkiye'deki EKA'nın yaklaşık % 44'ü bile düzenli depolanmış değildir ve belediye çöplüklerine veya doğrudan çevreye atılmaktadır. Nüfusun yaklaşık % 17'sine atık hizmetleri verilmemektedir. Şu anda Türkiye'de yaklaşık 56 atıktan enerji tesisi faaliyet göstermektedir ve 15 adedi inşaat halindedir ve potansiyel projelerin boru hattı hızla artmaktadır. En yaygın teknoloji LFGTP olup ardından beraber yakma (özellikle çimento fabrikalarında) gelmektedir. Turkiye'de atık üretenler taşıma, analiz, önişleme gibi kendi sorumluluklarını yerine getirmemektedir. "Atık üreten bedelini öder" ilkesi uygulanmalıdır. Ekonominin etkileyici büyümesi bu projelerin potansiyelinde önemli bir artışa yol açmış olsa da, Türkiye bugüne kadar bu kaynakların kullanımı ve değerlendirmesinde önemli ilerleme kaydetmemiştir. Türkiye'de KKA'nın (Kentsel Katı Atıklar) yarısının açığa dökülüyor olması bu sorunun işaretidir. Türk mevzuatına göre, (büyükşehir) belediyeler evsel ve ev tipi endüstriyel katı atıkların bertarafının güvence altına alınmasından sorumlu bulunmaktadır. Ancak, atık yönetimi ile ilgili çeşitli hükümet düzenlemeleri ve tebliğlerin varlığına rağmen, katı atıkların çoğunluğu hala mevzuata uyumlu bir şekilde bertaraf edilmemektedir. Herhangi bir geri dönüşüm ve değerlendirme faaliyetinin mali kapasitesi geri dönüştürülmüş ürünlerin piyasa değeri ve bu faaliyetleri çevreleyen düzenleyici çerçeveye bağlıdır. Birlikte yakma modelini kullanan büyük sanayi şirketleri endüstriyel proseslerinde birlikte yakma için giderek artan oranda atık su, kuru çamur, ÇÇY (Çöpten Çıkarılan Yakıt) ve tehlikeli atıklardan faydalanmak. Tehlikeli atık işleme için ortalama kapı ücretinin İzmit bölgesinde 40 /t olduğu tahmin edilmekteyken daha yüksek bir toksisite seviyesine sahip olması nedeniyle İstanbul'un Anadolu yakasında kapı ücreti 60 /t.dir. Tehlikeli atıklar için kapı ücreti tehlikeli atık toksisite düzeyine bağlı olarak, 15 /t ile 200 /t arasında değişmektedir. Belediyelere bir kapı ücreti ödemeye teşvik etmek için (ve kirleten öder ilkesine göre tüketiciden bunu toplamak için) düzenleme olmaması birlikte yakılmayı ekonomik olarak itici hale getirmektedir. Tablo 61.Diğer ülkelerdeki kapı ücretleri örneği. Danimarka Avusturya İspanya Kapı ücreti Danimarka'da termik işleme kapısı 36 /ton tutarındadır. Depolama için Kapı ücreti yaklaşık 48 /tondur. Bu rakam Danimarka'da yürürlükte olan atık depolama vergisi düşüldükten sonraki net ücrettir (68 /ton) Avusturya'da Mekanik ve biyolojik arıtma kapı ücreti yaklaşık 48 /ton şeklindedir. Atık üzerin-den /ton 203 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

202 Özet 49 çimento fabrikasından 29'u bu imkandan faydalanmaktadır. Bu model aynı zamanda diğer sektörlerde de (çelik, kireç) kullanılmaktadır. AB normlarına göre tüm çimento fabrikalarının % 40 birlikte yakma seviyesine ulaşabilmesi mümkün olacaktır. Türkiye'deki mevcut seviye yalnızca % 3'tür. Sermaye giderlerinin yaklaşık 6000 /kw-kurulu ve işletme giderlerinin yaklaşık 30 /MWh olduğu varsayıldığında EKA için en az 33 /ton kapı ücreti (kapı ücretinde her 5 değişiklik %1 İKO temsil eder) almaları mümkün olursa yakma tesisleri karlı hale gelmektedir (İKO %10). Çimento Fırınında birlikte-yakma ortalama Kcal/Kg ortalama kalorifik değere ihtiyaç duymaktadır. Yine de katı atık ve atık su çamuru Kcal/kg kalorifik değere sahiptir. Bu nedenle, bu kalorifik değere ulaşmak için atıkların Kcal/kg üzerinde ısıl değeri olan diğer yakıtlarla karıştırılması gerekir. Kapı ücreti Kcal/kg değerine bağlıdır. Atık kullanımının bazı örnekleri: Akçansa (İstanbul) atıksu çamurunu kullanmaktadır. ITC-KA (Ankara) çimento fabrikalarına EKA satmaktadır. Birlikte yakma tesislerinin çoğu, atıkların çimento fırınlarında yakıldığı çimento sektöründedir. Birlikte yakılan atık malzeme arasında kimyasal atıklar ( ton/yıl), atık yağlar ( ton/yıl), kullanılmış lastikler ( ton/yıl), mineral atıklar (1.200 ton/yıl), endüstriyel atıksu arıtma çamuru (7.800 ton/yıl) ve evsel atıksu arıtma çamuru (4.600 ton/yıl) bulunmaktadır. İzmit'te bulunan Türkiye'nin en büyük çimento fabrikası olan Nuh Çimento, 2011 yılında % 3 atık birlikte yakma seviyesine ulaşmıştır ve 2012 yılı için % 5 seviyesini hedeflemektedir. Uzun vadede 2020 için % 20 pay hedeflenmektedir. Şu anda birlikte yakılan atık % 70 atık su çamuru ve % 30 ÇÇY'den oluşmaktadır. Bu payların zamanla % 30 atık su çamuru ve % 70 ÇÇY olması beklenmektedir. Teknik olarak tüm çimento fabrikalarının % 40 birlikte yakma (AB'de izin verilen azami seviye) seviyesine ulaşması mümkün olacaktır yılında, Türkiye'deki çimento fabrikaları, ısı enerji talebinin % 3,6'sını alternatif yakıtlardan elde etmiştir. Özellikle son yıllarda, önemli yatırımlar yapılmış ve üretim tesislerinde tedarik kaynağının uygun olması durumunda fosil yakıt ikame oranı % 20'den fazla hale gelmiştir. Çimentaş Trakya (Edirne) atıksu çamuru kullanmaktadır. Nuh Çimento (İzmit) da atıksu çamuru kullanmaktadır. Bursa atıksu çamuru kullanmayı planlamaktadır. F.1.2 Çimentoya özel örnek durum çalışmaları Adı Türü Kaynağı Hedef Kitleler Açıklama Çimento sektörü enerji verimliliğinin, üretim prosesi teknolojisinin iyileştirilmesi yöntemiyle artırılması Teknik Türkiye 1. UEVEP Çimento sektörü Çimento sanayisindeki tüm adımlar göz önünde bulundurulabilir çünkü modern alternatifler daha etkin olduğundan enerji tüketen proseslerin ve makinelerin yerine geçecek seçenekler bulunmaktadır. Bunlardan elde edilecek etki, üç farklı finansal desteğe ve farklı önlemlere dayanılarak hesaplanacaktır. 204 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

203 Özet Enerji verimliliğini kapsayan alt önlemler, üretim prosesinin teknolojik açıdan iyileştirilmesi sayesinde çoğaltılmıştır. Adı Harmanlanmış çimento alternatiflerinin geliştirilmesi 75 Türü Teknik Kaynağı 1. UEVEP Durumu Uygulanması öngörülüyor. Hedef Kitleler Çimento sektörü Açıklama Klinker çimentonun en fazla enerji ve CO2 yoğun bileşeni olduğu için, daha düşük klinker-çimento oranına sahip Portland Çimentosu ile harmanlanmış alternatifler enerji tüketimini ve CO2 emisyonlarını azaltmanın etkili bir yoludur. Granüle yüksek fırın cürufu, uçucu kül, doğal puzolanlar ve kireçtaşı gibi malzemeler hidrolik ve/veya puzolanik aktivite veya dolgu özellikleri göstermektedirler ve bu yüzden klinker ikamesi olarak kullanım için uygundurlar. Bazı durumlarda çimento performansına olumlu katkıda bulunabilirler. Bu önlem şu anda uygulanmaktadır ve aynı zamanda, Türk çimento sektörü tarafından çok önemli görülmektedir. 25 kwh/ton tasarruf elde etmek için klinker oranı % 45'e düşmelidir. Bununla birlikte, katkı maddesi türü ve kullanım oranlarıyla ilgili olan fizibilite şunlara bağlıdır: Malzemelerin bulunabilirliği; Malzemelerin özellikleri; Malzemelerin fiyatı; Çimentonun uygulama amacı; Ulusal standartlar: ΩPazarın kabulü. Çimento gruplarına göre 2014 yılında Türkiye'nin iç ve dış satışları aşağıda verilmiştir. Üretiminin % 50'si harmanlanmış çimentolardan (CEM II CEM V) oluşmaktadır. Çimento Türleri* Yurt içi satışlar Yurt dışı Satışlar TOPLAM CEM I , CEM II , CEM III CEM IV CEM V Other TOTAL *CEM II, CEM III, CEM IV ve CEM V harmanlanmış çimentolardır ve doğal puzolan, uçucu kül ve GYFC gibi katkı maddeleri içerirler. Hesaplama Yöntemi Klinkerları farklı malzemelerle değiştirerek elde edilen enerji tasarrufu da gösterilmiştir: Granüle yüksek fırın cürufu (GBFS): %30-70% GBFS içeren bir çimento enerji tüketiminde 0,01 kgoet/ton ile 44,9 kgoet/ton çimento arasında değişen azalmalara ulaşabilir. Mevcut tesislerin güçlendirilmesi için yatırımlar 5-10 milyon arasında olabilir. Uçucu kül: Gerekli enerji yaklaşık 85,5 kgoet/ton klinker kadar azalmaktadır. Pozzolana çimento ile kullanılan ısıl enerji 14,3 kgoet/ton çimentoya kadar azalır ve elektrik kullanımı 25 kwht/ton çimentoya kadar düşer. Yatırım maliyetinin 8-12 milyon aralığında olduğu tahmin edilmektedir. Tahmini ilk yatırım: Yaklaşık Amerikan Dolarıdır. 205 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

204 Özet Enerji verimliliğini kapsayan alt önlemler, üretim prosesinin teknolojik açıdan iyileştirilmesi sayesinde çoğaltılmıştır. Adı Harmanlanmış çimento alternatiflerinin geliştirilmesi 73 Araç Proje Sayısı Yatırıma Destek (ABD$ 000) Proje boyutlarına göre Enerji Tasarrufları Proje Sayısı Yıllık Tasarruf (Bin TEP) Yatırıma destek EKO KREDİ(%0) Sübvansiyon 0, Sübvansiyon 0, Tahmini iç karlılık oranı (İKO) Yatırım (ABD, $) Tasarruf (ABD, $/Yıl) İKO (%) % Adı Türü Hava akışkan homojenleştirici silolara dayalı harmanlama (homojenizasyon) sistemlerini yerçekimi tipi silolarla değiştirme Teknik Kaynağı 1. UEVEP Durumu Uygulanması öngörülüyor. Hedef Kitleler Çimento sektörü Açıklama Hesaplama Yöntemi Yüksek kaliteli ürün üretmek ve fırında iyi bir yanma sağlamak için hammaddenin homojenize edilmesi önemlidir. Birçok tesis hava-akışkan homojenleştirme silolarında malzemeyi karıştırmak için artık basınçlı hava kullanmaktadır. Modern tesislerde bu sistem yerçekimi tipi homojenleştirme siloları ile değiştirilmiştir. Bu silolarda malzemeler bir veya birçok deşarj noktasından düşmektedir. Bu uygulama sadece enerji tasarrufu sağlamakla kalmamakta, aynı zamanda homojenizasyon verimliliği sağlamakta ve çok daha az kayba neden olmaktadır Yerçekimi tipi silolar karışımı hava-akışkan homojenleştirici silolar kadar iyi harmanlamasa bile, daha az enerji kullanmaktadır. Hava-akışkan homojenleştirme silolarında enerji kullanımı yaklaşık 0,086-0,120 kgoet/ton ham madde iken, enerji tasarrufunun yaklaşık 0,077-0,198 kgoet/ton ham madde (0,129-0,335 kgoet/ton çimento) olması beklenmektedir. Öte yandan, yerçekimi tipi sisteminin maliyeti yaklaşık US $ 3,3 / ton hammadde düzeyindedir 74. (Yeni fabrika projeleri için) Tahmini ilk yatırım: yaklaşık $ Araç Proje Sayısı Yatırıma Destek (ABD$ 000) Proje boyutlarına göre Enerji Tasarrufları Proje Sayısı Yıllık Tasarruf (Bin TEP) 1 0, , ,10 Yatırıma destek EKO KREDİ(%0) Sübvansiyon 0, Sübvansiyon 0, Tahmini iç karlılık oranı (IRR) Yatırım (ABD, $) Tasarruf (ABD, $/Yıl) İKO (%) > Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

205 Özet Adı Yüksek verimli sınıflandırıcı kurulumu Türü Teknik Kaynağı 1. UEVEP Durumu Uygulanması öngörülüyor. Hedef Kitleler Çimento sektörü Açıklama Hesaplama Yöntemi Sınıflandırıcılar değirmene geri dönüştürülmüş olan kaba tanecikleri ince öğütülmüş taneciklerden ayırmaktadr. Sınıflandırıcıların ince ve kaba parçacıkları etkili şekilde ayırması esastır. Yoksa, ince parçacıklar iri olanlarla birlikte geri dönüştürülür ve değirmende tekrar öğütülerek fazladan enerji kullanılmasına neden olur. Standart sınıflandırıcılar düşük ayırma verimine sahiptir ve bu nedenle büyük parçacıklar ince olanlar ile karıştırılır. Bu uygulama, özellikle hammadde ve kömür öğütme işlemleri için uygundur ve aynı zamanda, çimento öğütme işleminde kullanılacaktır. Yüksek verimli sınıflandırıcılarda, malzeme ayırıcı içinde daha uzun süre kalır ve daha iyi ayrılır. Elektrikten yaklaşık %8 tasarruf tahmin edilmektedir. Bu da 4,3-5,8 kwhe/ton çimento demektir. Yatırım maliyeti 2 milyon ABD $ /yıl ton hammadde olarak tahmin edilmektedir Tahmini ilk yatırım: yaklaşık $ Araç Proje Sayısı Yatırıma Destek (ABD$ 000) Proje boyutlarına göre Enerji Tasarrufları Proje Sayısı Yıllık Tasarruf (Bin TEP) 1 0,3 10 2, Yatırıma destek EKO KREDİ(%0) Sübvansiyon 0, Sübvansiyon 0, Tahmini iç karlılık oranı (IRR) Yatırım (ABD, $) Tasarruf (ABD, $/Yıl) İKO (%) % Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

206 Özet Adı Türü Klinker üretiminde Proses Kontrolü ve Yönetim Sistemleri Teknik Kaynağı 1. UEVEP Durumu Uygulanması öngörülüyor. Hedef Kitleler Çimento sektörü Açıklama Hesaplama Yöntemi Klinker yapma sürecinin optimizasyonu genellikle ısı tüketimini azaltmak, klinker kalitesini iyileştirmek ve proses parametrelerini stabilize ederek (örneğin, refrakter astar) ekipmanın ömrünü arttırmak için yapılır. Optimizasyon optimum hammadde kompozisyonu sağlamak, yanma süreçlerini doğru yönetmek ve soğutucunun çalışmasını geliştirmek gibi önlemler/tekniklerden oluşur. Daha az yakıt ve refrakter tüketimi, daha az bakım maliyeti ve daha yüksek verimlilik nedeniyle, diğerlerinin yanı sıra, optimize edilmiş bir fırının işletme maliyeti genellikle azalmaktadır. Bu tür önlemler, kendi otomasyon altyapısını tamamlamış fabrikalarda uygulanabilir. Optimizasyon açısından yanma yönetimi birinci derecede öneme sahiptir ve aşağıdakilere dikkat edilmesini gerektirir: Yakıt öğütme yönetimi Hava oranı yönetimi Egzoz gazı yönetimi Fırın brülör yönetimi Soğutucu operasyon yönetimi Örneğin, yanma işlemini ve koşulları optimize etmek için otomatik bilgisayar kontrol sistemleri kullanılabilir. Geliştirilmiş proses kontrolü, örneğin, ince ayar reaktivitesi ve üretilen klinkerin sertliği açısından da ürün kalitesini artırmaya yardımcı olacaktır. Bu da daha verimli klinker öğütme demektir. Çoğu modern kontrol sistemi, "uzman denetimi" (aynı zamanda "bulanık mantık" veya "kural-tabanlı kontrol" olarak da bilinen) sistemleri veya "model tahmini" denetimlerini kullanmaktadır. Proses kontrol sistemleri, operatörlerin işlenen ham maddelerin kimyasal bileşimini anında belirlemelerine izin veren on-line analiz kullanımını içerir. Böylece hammadde harmanı içindeki ani değişikliklere izin verir. Proses kontrol ve optimizasyon sistemlerinin modern sürümleri bilgi ve iletişim teknolojilerindeki gelişmelerden yararlanır ve diğerlerinin yanı sıra, mobil cihazları kullanarak birden fazla kullanıcı tarafından proses parametrelerinin gerçek zamanlı izlenmesi ve ayarlanmasını mümkün kılar. Bir kontrol ve yönetim sistemi, yanmanın yanı sıra, fırın ısı kullanımını optimize edebilir. Bu üretilen klinkerin ürün kalitesi ve öğütülebilirliği yanı sıra reaktivite ve sertliğinde iyileşme sonucu doğurabilir. Proses kontrolünden kaynaklanan enerji tasarrufu % 2,5 ila %10 aralığında, genel olarak %2,5-5 olabilir. Bunun anlamı 3,53-6,81 kgoet/ton çimento ve 1,0-2,0 kwhe/ton çimento elektrik tasarrufudur. Yatırım maliyetleri, 0,3 ABD $ /yıllık ton klinker civarındadır (otomasyon altyapısını tamamlamış fabrikalar için) ve 2 yıllık bir geri ödeme süresi sunmaktadır. Tahmini ilk yatırım: yaklaşık $ Araç Proje Sayısı Yatırıma Destek (ABD$ 000) Proje boyutlarına göre Enerji Tasarrufları Proje Sayısı Yıllık Tasarruf (Bin TEP) 1 0, , Yatırıma destek EKO KREDİ(%0) Sübvansiyon 0, Sübvansiyon 0, Tahmini iç karlılık oranı (IRR) Yatırım (ABD, $) Tasarruf (ABD, $/Yıl) İKO (%) >25% 208 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

207 Özet Adı Türü Klinker üretiminde fırın yakma sisteminde gelişmeler Teknik Kaynağı 1. UEVEP Durumu Uygulanması öngörülüyor. Hedef Kitleler Çimento sektörü Açıklama Fırınlarda yakıt yakılması verimli olmayabilir. Yakıt tamamen yanmadığında CO oluşur veya yanma fazla hava ile yapılır. Alev bacası teknolojisi NOx emisyonlarını azaltırken gaz alevinin kalitesini artırabilir. Meme, brülörü jiroskopik-benzeri işlem hareketiyle terkeden bir gaz akışı üretmek üzere tasarlanmıştır. Bu şekilde yakıt ve hava çok iyi şekilde karışmaktadır ve son derece aydınlık alev oluşarak iyi ışınımlı ısı transferi sağlamaktadır. Hesaplama Yöntemi %5-10 yakıt tasarrufu (3,78-13,87 kgoet/ton çimento) ve çıktıda %10 artış elde edilmiştir. Maliyet kuruluma bağlı olarak değişebilir, ancak ortalama 0,9 ABD Doları/yıl ton klinker olarak kabul edilebilir. Tahmini ilk yatırım: yaklaşık 900,000 $ Araç Proje Sayısı Yatırıma Destek (ABD$ 000) Proje boyutlarına göre Enerji Tasarrufları Proje Sayısı Yıllık Tasarruf (Bin TEP) Yatırıma destek EKO KREDİ(%0) Sübvansiyon 0, Sübvansiyon 0, Tahmini iç karlılık oranı (İKO) Yatırım (ABD, $) Tasarruf (ABD, $/Yıl) İKO (%) ,140 >25% 209 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

208 Özet Adı Türü Enerji verimliliğini kapsayan alt önlemler, üretim prosesinin teknolojik açıdan iyileştirilmesi sayesinde çoğaltılmıştır: Dolaylı ateşleme 76 Teknik Kaynağı 1. UEVEP Durumu Uygulanması öngörülüyor. Hedef Kitleler Çimento sektörü Açıklama Hesaplama Yöntemi Tarihsel olarak, en yaygın ateşleme sistemi doğrudan ateşleme sistemidir. Kömür kurutulur, toz haline getirilir ve yüksek miktarda havayla birlikte fırının içine beslenir. Bu fırındaki yakıtın tamamen yanmasını sağlamayı zorlaştırmaktadır. Dolaylı ateşleme sistemler fırına ne birincil hava ne de kömür beslemeye dayanır. Kömür, kurutulur ve siklon ya da torba filtre ile taşınır ve küçük miktarlarda hava ile brülör içine beslenir. Verilen hava miktarının optimizasyonu NOx emisyonlarını (% civarında) azaltabilir. Fazla havada % 20 ile % 30 arasında bir azalma klinkerde 3,29-4,79 kgoet/ton yakıt tasarrufunu sağlayabilir. Yatırım maliyeti tesisin büyüklüğüne bağlıdır, ancak, ton yıllık üretim kapasitesi için, 5 milyon dolara çıkmıştır (7,35 ABD $ / ton çimento). Tahmini ilk yatırım: yaklaşık $ Araç Proje Sayısı Yatırıma Destek (ABD$ 000) Proje boyutlarına göre Enerji Tasarrufları Proje Sayısı Yıllık Tasarruf (Bin TEP) Yatırıma destek EKO KREDİ(%0) Sübvansiyon 0, Sübvansiyon 0, Tahmini iç karlılık oranı (İKO) Yatırım (ABD, $) Tasarruf (ABD, $/Yıl) İKO (%) % 210 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

209 Özet Adı Isı geri kazanımı optimizasyonu 76 Türü Teknik Kaynağı 1. UEVEP Durumu Uygulanması öngörülüyor. Hedef Kitleler Çimento sektörü Açıklama Çimento fırınlarında atık ısı genellikle hammadde ve yakıtın kurutulması için kullanılır. Hammaddenin nem durumu ve soğutma teknolojisine bağlı olarak, fırın gazları (ön ısıtıcı çıkış gazı) ve soğutucu egzoz havasndan ek atık ısı sağlanabilir. Bu ısı elektrik üretimi için de kullanılabilir. Enerji bir buhar çevrimi, bir organik rankine çevrimi veya KALINA işlemi kullanılarak üretilebilir. Çimento fabrikalarındaki atık ısının düşük sıcaklık seviyesi ( C) maksimum verimliliği % ile sınırlar. Ancak, tesisin enerji talebinin %25 ila 30'u atık ısıdan enerji üretme yoluyla karşılanabilir. Enerji için ısı geri kazanımı uzun kuru fırınlar için en ekonomik olandır ancak Çin'de ve Avrupa'da ön ısıtıcılı uzun kuru fırınlarda enerji üretim tesisleri bulunmaktadır. Atık ısının farin değirmenlerinde hammaddenin kurutulması için kullanıldığı tesislerde, daha etkin ve ekonomik bir seçenek olmasına rağmen, güç üretimi için ısı kazancının kullanımı uygun olmayabilir. Hesaplama Yöntemi Klinker soğutucusu ısıyı 1200 C'den 100 C'ye düşürür. Soğutucular fırın yanma prosesi için ikincil havayı ve bazen fırına girilen malzemeyi ön ısıtmak için üçüncül havayı ısıtır. Soğutucular 1 ila 1,765 kgoet/ton klinker ısı geri kazanabilir. Yatırımın 0,1-0,3 ABD $ / yıllık ton klinker kapasitede olduğu tahmin edilmektedir. Tahmini ilk yatırım: yaklaşık $ Araç Proje Sayısı Yatırıma Destek (ABD$ 000) Proje boyutlarına göre Enerji Tasarrufları Proje Sayısı Yıllık Tasarruf (Bin TEP) Yatırıma destek EKO KREDİ(%0) Sübvansiyon 0, Sübvansiyon 0, Tahmini iç karlılık oranı (İKO) Yatırım (ABD, $) Tasarruf (ABD, $/Yıl) İKO (%) >25% 211 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

210 Özet Adı Mekanik konveyörler için pnömatik taşıma sistemlerini değiştirme 76 Türü Teknik Kaynağı 1. UEVEP Durumu Uygulanması öngörülüyor. Hedef Kitleler Çimento sektörü Açıklama Hesaplama Yöntemi Taşıma sistemleri, fırın besleme, fırın tozu ve bitmiş çimento gibi toz malzemeleri tesis genelinde taşımak için kullanılır. Pnömatik ve mekanik olmak üzere iki ana nakil sistemi bulunmaktadır. Pnömatik nakil sistemi, bir hava kaynağı ve negatif (vakum) ya da pozitif basınç kullanılarak tozlar, granüller ve diğer kuru malzemeyi taşımak için kullanılmaktadır. Bu sistem malzemeyi tamamen kapalı hatta taşımaktadır ve malzeme kaybı daha zordur. Mekanik nakil sistemleri rulo veya dişliye bağlı bir dişli veya zincir redüktör aracılığıyla tahrik motorunu kullanırlar. Motor malzemeyi taşıyan konveyörü hareket ettirir. Konveyör atmosfere açık veya kapalı olabilir. Ortalama enerji tasarrufu 2,0 kwhe/ton hammade civarındadır. Mekanik sistemler için tesis maliyetinin 2,7$ / ton hammadde civarında olduğu tahmin edilmektedir Tahmini ilk yatırım: yaklaşık 1,080,000 $ Araç Proje Sayısı Yatırıma Destek (ABD$ 000) Proje boyutlarına göre Enerji Tasarrufları Proje Sayısı Yıllık Tasarruf (Bin TEP) Yatırıma destek EKO KREDİ(%0) Sübvansiyon 0, Sübvansiyon 0, Tahmini iç karlılık oranı (IRR) Yatırım (ABD, $) Tasarruf (ABD, $/Yıl) İKO (%) % 212 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

211 Özet Adı Alternatif Yakıtların Kullanımı 76 Türü Teknik Kaynağı 1. UEVEP Durumu Uygulanması öngörülüyor Hedef Kitleler Çimento sektörü Çimento üretiminde yaygın olarak kullanılan taşkömürü ve linyit gibi geleneksel yakıtlar yüksek özgül CO2 emisyon değerlerine sahiptir. Sonuç olarak, bunları düşük özgül emisyon değerlerine sahip (örneğin fuel oil veya doğal gaz) diğer yakıtlarla veya proseslerin termal isteklerini karşılayan diğer kaynaklarla ikame etmek CO2 emisyonlarının azaltılmasında etkili bir yoldur. Aşağıdaki tablo Çimento fırınlarında kullanılabilecek alternatif yakıtlara genel bir bakış sağlar. Yakıtların Hali Olası akışları Sıvı alternatifler Katran, kimyasal atıklar, damıtma artıkları, atık solventler, kullanılmış yağlar, balmumu süspansiyonları, petrokimya atıkları, asfalt bulamacı, boya atıkları, yağ çamuru. Açıklama Katı haldeki alternatifleri Gaz alternatifler Kağıt atıklar, lastik kalıntıları, posa çamuru, kullanılmış lastikler, akü kutuları, plastik artıkları, odun atıkları, evsel çöp, pirinç samanı, çöpten elde edilen yakıt, fındık kabukları, yağ taşıyan topraklar, kanalizasyon çamuru. Düzenli atık depolama gazı, piroliz gazı Prensip olarak, çimento fırınlarında geleneksel fosil yakıtlar alternatif yakıt ile % 100'e kadar ikame edilebilir. Bununla birlikte, kalorifik değer, nem içeriği ve eser element ya da klor gibi yan ürünlerin varlığı gibi bazı teknik sınırlamalar bulunmaktadır. Çoğu organik maddenin kalorifik değeri nispeten düşüktür ( 0,24 0,43 TEP/ton). Çimento fırınının ana ateşlenmesi için ortalama kalorifik değerin en az 0,48-0,53 TEP/t olması gerekir. Bunun anlamı, çoğunlukla ana ateşlemede yüksek kalorifik alternatif yakıtlar kullanılıyor olmasıdır. Bazı Avrupa ülkelerinde ortalama ikame oranı sanayi sektöründe % 50'nin üzerine ve tek çimento fabrikaları için yıllık ortalama olarak % 80'e ulaşmaktadır. Ön işlemesi yapılmış endüstriyel veya evsel atıktaki biyokütle payı % 30 veya 50'ye kadar çıkabilmektedir. Bugün çimento sanayinde kullanılan Saf biyokütle atık yakıtlar çoğunlukla hayvan küspesi, atık odun, talaş ve arıtma çamurudur. Alternatif yakıtların kullanımı CO2 emisyonlarında azalmaya katkıda bulunsa da, gerçek enerji talebini azaltmaz. 213 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

212 Özet Adı Alternatif Yakıtların Kullanımı 76 Seçenek 1 ve Etkileri Seçenek 2 ve Etkileri Seçenek 3 ve Etkileri Seçenek 4 ve Etkileri Çöpten Çıkarılan Yakıt (RDF) çimento fabrikalarında fosil yakıtların yerine kullanılabilir. Çoğu durumda, çimento fırınında sıcaklıklar ve tutma süreleri dioksinler ve furanlarla ilgili olanlar gibi sorunları ortadan kaldırmak için yeterince yüksek olduğundan, bu durum daha iyi bir atık yönetim alternatifi sunmaktadır. RDF'nin her tonu için 0,37-0,45 TEP'ya tekabül eden fosil yakıt tasarruf edilebilir. İşleme tesisleri için kurulum maliyeti yaklaşık $ düzeyindedir. RDF kullanım ekonomisi önemli ölçüde kapı ücretlerinin varlığı ve düzeyine göre etkilenebilir. Atık lastikler çimento fırınlarında yakıt olarak kullanılabilir. Lastikler, olduğu gibi ya da parçalandıktan sonra bir katı yakıt olarak kullanılabilir. İşlem ve tesis konfigürasyonuna bağlı olarak, lastikler doğrudan fırına beslenebilir veya kalsinatörde bir yakıt malzemesi olarak kullanılabilir. Örneğin, aşağıda gösterilen konfigürasyonda, atık lastikler kalsinatöre sıcak hava temin eden bir akışkan yataklı fırın içinde bir yakıt olarak kullanılmaktadır. Kullanılan atık lastiklerin her tonu için 0,59-0,69 TEP'ya tekabül eden fosil yakıt tasarruf edilebilir. Lastikleri hizalayan ve çimento fırınına veya başka bir fırına sabit bir hızda besleyen ton kapasiteli bir sistemin maliyeti 2,7 milyon $ olmuştur. Atık petrol ve petrol çamuru fosil yakıtları ikame etmek üzere fırın veya kalsinatörede kullanılabilir. Kullanılan atık petrolün her tonu için 0,52 TEP GJ'ye tekabül eden fosil yakıt tasarruf edilebilir. Yaklaşık ton/yıl depolama ve işleme tesisleri için kurulum maliyeti yaklaşık $ düzeyindedir. Plastik atıklar çimento fırınlarında alternatif yakıt olarak etkili biçimde kullanılabilen başka bir malzeme akışıdır. Kullanılmaları genellikle istenmeyen maddelerin uzaklaştırılmasını ve optimal boyutu elde etmek için parçalanmalarını gerektirir. Parçalama sonrasında, plastik sürekli besleme için tartım ve taşıma birimlerini içeren bir sistem tarafından fırın ya da kalsinatöre beslenebilir. Tam bileşimine bağlı olarak, kullanılan plastik atıkların her tonuna karşılık 0,41-1,00 TEP fosil yakıt tasarruf edilebilir ton/yıl plastik işlemeyen bir sistem 3,6 milyon dolara mal olmuştur. 214 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

213 Özet Adı Türü Kaynağı Hedef Kitleler Açıklama Düzenleyici bir çerçeve oluşturulması ve enerji değerlendirme odaklı atık yönetim sisteminin teşvik edimesi Mevzuata ilişkin 1. UEVEP Çimento sektörü Değerlendirmeyi teşvik etmek maksadıyla bu tür atıkların rantabilitesini sağlamak için optimal bir çerçeve yaratılmasında ülke dahilinde verimli bir EKA toplama sisteminin entegre edilmesi gerekir. Ülkenin atık yönetimini teşvik etmek ve geliştirmek amacıyla, atıkların değerlendirilmesini teşvik etmek için samimi ortam yaratarak, kapı ücretlerinin ödenmesini sağlamak ve optimize etmek için düzenleyici çerçeve geliştirilmesi ve teşviklerin verilmesi gerekli olacaktır. EKA'dan elde edilen yakıtlar sanayi açısından önemli kabul edilir. Ancak, yanıcı atıklar EKA'ya dönüştürülemez çünkü belediyelerin çoğu bu atıkları atık depolama alanlarına göndermektedirler. Evsel atıklardan EKA üretiminin yatırım ve lojistik maliyetleri vardır çünkü bu tesislerin atık depolama alanlarına yerleştirilmesi gerekir. Yerel yönetimlerin yatırım maliyetlerinin kabul edilebilir geri dönüş sürelerini elde edebilmeleri için katı atık depolama sahalarından bir kapı ücreti alınması gerekir. Bu kapı ücretleri Avrupa Birliği ülkelerinde olduğu gibi yüksek olmak zorunda değildir ama ülkemizin şartlarını yansıtmalıdır. Ancak, belediyeler çamur kurutma ve transfer masraflarını ödemekten kaçınmaktadır. Benzer şekilde, evsel atık depolama alanlarının uygun kalorifik değere sahip çamurunun kabulü için uygun bir kapı ücreti uygulamak önemlidir. Çimento sektöründek teşvikler şunları kapsamalıdır: Atık işleme CH4 emisyonlarından kaçınma, ETS sisteminde bağlantılı CO2 izin fiyatları 215 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

214 Özet F.2 Gıda Alt Sektörü için Enerji Verimliliği F.2.1 Genel Bakış Türk gıda ve içecek sektörü, yabancı yatırımcılar için en ilgi çekici alanlardan biridir. Küresel yatırımcılar için karlı yatırım fırsatları sunduğundan dolayı bu sektör, son 10 yıl içerisinde, yaklaşık 4 milyar Amerikan Dolarına ulaşan doğrudan yabancı yatırım almıştır yılı sonu itibariyle, Türkiye imalat sanayisinde çalışan, uluslararası sermaye sahibi 4729 şirket bulunmaktadır. Bu rakam, uluslararası sermaye sahibi tüm şirketlerin %16'sına tekabül etmektedir. İmalat endüstrisi göz önünde bulundurulduğunda; kimyasallar sektörü, gıda ürünleri, içecekler ve tütün sektörü ile tekstil sektörü, yabancı sermayesi olan şirket sayısı bakımından ilk üç sırada yer almakta olup sektörlere ilişkin şirket sayıları sırasıyla 523, 504 ve 468'dir. Gıda sektörü o kadar gelişmiştir ki, günümüzde doğranmış domates, ezilmiş sarımsak, hazır salata sosu ve her türlü reçel bulunabilmekte olup bunları sadece çalışan kesim tercih etmemektedir. Pek az insan bu ürünleri, hazırlaması kolay olduğundan değil lezzetinden dolayı tercih etmektedir. Gıda sektörünün en önemli alt sektörü olan meyve ve sebze ürünleri; konserve gıdadan meyve suyuna, içeceklerden donmuş meyve ve sebzelere pek çok ürün grubunu bir araya getirmektedir. Bu sektör, üretim ve ihracat alanında giderek daha aktif olmaktadır yılında ihracat %7,8 oranında artış göstererek 1,2 milyar ABDdolara ulaşmıştır. Şimdi ise herkes 2023 yılı için belirlenen 4 milyar ABD dolarlık hedefe odaklanmıştır. İlgili yol haritası hazırdır: Buna göre 4 milyar ABD dolarlık nihai hedefe ulaşılması öncesinde, 2018 yılı itibariyle 2,9 Milyar Dolara ulaşılacaktır. Bu rakam, 2023 yılı itibariyle 192 milyar ABD doları olması beklenen sektörün global ticaret oranının %2,10'una tekabül edecektir 75. Index, 2005= Şekil 81.Türkiye hayvancılık ürünlerinin değişimi, 2005 ile kıyaslama Kaynak:TÜİK Türkiye'deki Hayvansal Ürünler Et (Ton) Süt (Ton) Tavuk (Ton) Tavuk yumurtası (Bin) Bal (Ton) İpek Kozası(Ton) Yün(Ton) Tüy (Ton) Tiftik(Ton) Türkiye, kendi tarihinin yarısından daha uzun bir süredir tarımla beslenen bir ekonomiye sahip olduğundan, küresel piyasada önemli bir gıda ihracatçısı olmuştur. Sanayinin 2007 ile 2012 yılları arasındaki ihracat ve ithalat toplamına ilişkin yıllık bileşik büyüme oranı (CAGR) sırasıyla %6 ve %7'dir yılında, gıda ve içecek sanayisinin ihracat toplamı 9,5 milyar ABD dolarına ulaşırken, ithalat toplamının 5,1 milyar ABD dolarında kalması pozitif ticaret dengesinin oluşmasına yardımcı olmuştur. Bin TEP- Nihai Enerji Tüketimi Gıda ve Tütün % Nihai Enerji Tüketimi Toplam/Sanayi/ Gıda ve Tütün Toplam ihracat oranı %28 olan Irak en büyük ihracat pazarı olmuş ve Irak'ı sırasıyla %9 ve %4 ile Almanya ve Birleşik Krallık takip etmiştir. Buna karşılık %17'lik oran ile en büyük ithalat piyasası Rusya olmuş, Rusya'yı %8'lik oran ile Ukrayna ve Almanya takip etmiştir. Hükümet, ülkenin gelecekte ulaşacağı seviyeyi daha da geliştirmek için yeni ihracat pazarları yaratma çalışmalarına devam etmektedir. Bu bağlamda, hükümetin attığı son adım, sütçülük sanayisi kapsamında AB'ye ihracat yapılması karşısındaki engellerin ortadan kaldırılmasıdır % 30% 20% 10% 0% -10% -20% -30% 0 Şekil 82.Nihai enerji tüketimi: Toplam, Sanayi Sektörü ve Gıda Kaynak: Eurostat Nihai Enerji Tüketimi (Bin TEP) Gıda ve Tütün Nihai Enerji Tüketimi Nihai Enerji Tüketimi - Sanayi Şekil 83.Türkiye'deki enerji tüketiminin değişimi Kaynak: Eurostat Enerji Tüketim Gelişimi % Nihai Enerji Tüketimi % Nihai Enerji Tüketimi - Sanayi % Gıda ve Tütün Σ Nihai Enerji Tüketimi Σ Nihai Enerji Tüketimi - Sanayi Σ Gıda ve Tütün % 140% 120% 100% 80% 60% 40% 20% 0% -20% -40% -60% Enerji açısından bakıldığında, gıda ve içecek sektöründe 2000 yılından itibaren enerji tüketiminde artış gözlemlenmiş olup (626 Bin TEP) bu artış %50'den yüksek bir değişim yüzdesine işaret etmektedir. Diğer taraftan, Türkiye'deki sanayi sektöründe genel olarak, 7078 Bin TEP'lik bir enerji tüketim artışı gözlemlenmiştir (bu rakam 2000 yılından itibaren %34'lük bir değişime işaret etmektedir). Genel olarak sanayi sektöründe yer alan gıda ve içecek alt sektörü tarafından tüketilen nihai enerjinin önemi ise bu rakamlardan farklıdır (sanayi sektörünün nihai tüketim toplamının %6'sına tekabül ettiği tahmin edilmektedir). Bin TEP-Toplam ve Sanayi Nihai Enerji Tüketimi Σ Nihai Enerji Tüketimi Toplam/ Sanayi /Gıda ve Tütün 216 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

215 Özet Şekil 84.Küresel sektör ile gıda, içecek ve tütün sektörü GSYH ve enerji yoğunluk karşılaştırması Kaynak: TÜİK ve Eurostat verilerine dayanan Deloitte analizleri Milyar ABD$ 05 - GSYH Bin TEP GSYH GSYH - Enerji - Enerji Yoğunluğu: Toplam - Gıda, meşrubat ve ve tütün tütün sektörü sektörü , Gıda, meşrubat ve tütün (Milyar ABD$05) Toplam GSYH (Milyar ABD$05) gıda, meşrubat ve tütün enerji yoğunluğu [Bin TEP/Milyar ABD$] Toplam Enerji Yoğunluğu[Bin TEP/Milyar ABD$] 200,00 150,00 100,00 Şekil 85.Enerji tüketimi ile gıda, içecek ve tütün sektörü karşılaştırması Kaynak: TÜİK ve Eurostat verilerine dayanan Deloitte analizleri GSYH - Enerji Yoğunluğu: Toplam - Gıda, meşrubat ve tütün sektörü 50,00 Enerji tüketimi - Enerji Yoğunluğu: Gıda, meşrubat ve tütün sektörü Enerji tüketimi - Enerji Yoğunluğu: Gıda, meşrubat ve tütün sektörü , Enerji Tüketimi (Bin TEP) 0,00 16,00 14,00 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 Bin TEP/Milyar ABD $ - Enerji Yoğunluğu Bin TEP/Milyar ABD$ - EnerJİ Yoğunluğu gıda, meşrubat ve tütün enerji yoğunluğu [Bin TEP/Milyar ABD$] Bir önceki şekilde de görüldüğü üzere, gıda sektörü, ülkenin toplam GSYH'sinin yaklaşık %20'sine tekabül etmekte olup ilgili alt sektörün enerji yoğunluğu sanayi sektörü ve ülkenin küresel değeri açısından beklenen değerlere kıyasla oldukça düşüktür. Geçtiğimiz yılda, ilgili alt sektörün enerji performansında (üretim ve enerji tüketimi açısından) önemli bir artış gözlemlenmiş olup enerji tüketimindeki artış %75 iken (2008 yılı değerlerine kıyasla) enerji F.2.2 Gıda ve içecek sektörü örnek çalışmaları yoğunluğundaki artış %45 (2008 yılı değerlerine kıyasla) olmuştur. Şekil 8. Küresel sektör ile gıda, içecek ve tütün sektörü GSYH ve enerji yoğunluk karşılaştırması Kaynak: TÜİK ve Eurostat verilerine dayanan Deloitte Gıda ve içecek işleme tesisleri; soğutma, pişirme, ısıtma, kaynatma ve buhar üretimi, sterilizasyon, konveyör ve yardımcı ekipman için önemli ölçüde enerji harcamaktadır. Aşağıdaki stratejilerin uygulanmasıyla enerjiden önemli ölçüde tasarruf edilebilir: İmalatta kullanılan mevcut ekipmanların optimizasyonu: Gerçek zamanlı proses verilerinin izlenmesi ve kıyaslanması, enerji talebinin azaltılmasına (ekipman performansının optimizasyonundan ısının azaltılmasına vb.) ilişkin çok sayıda fırsatın belirlenmesine yardımcı olabilir. Proses inovasyonu ve ekipman iyileştirmelerine yatırım yapılması: Gıda ve içecek imalat proseslerinin yeniden tasarlanması ve iyileştirilmesi, ayrıca ekipmanların iyileştirilmesi enerji verimliliği açısından atılacak en önemli adımlardan biri olabilir. Bu tür uygulamalar önemli kaynaklar ve yatırımlar gerektirmekle birlikte genellikle önemli meblağlarda tasarruf yapılmasına yardımcı olur. Düşük karbonlu enerji arzı seçeneklerine yatırım yapılması: Alternatif enerji kaynaklarının (anaerobik çürütücüler ve biyogaz, solar termal ve fotovoltaikler, hububatların güneşte kurutulması, petrol veya elektrikten doğal gaz kullanımına geçilmesi) büyük bir kısmı, gıda ve içecek sektöründe maliyet etkin bir şekilde kullanılmaktadır. Adı Türü Kaynağı Hedef Kitleler Açıklama Gıda ve içecek sektörü enerji verimliliğinin, üretim prosesi teknolojisinin iyileştirilmesi yöntemiyle artırılması Teknik 1. UEVEP Gıda ve İçecek Sektörü Gıda ve içecek sanayisindeki tüm adımlar göz önünde bulundurulabilir çünkü modern alternatifler daha etkin olduğundan dolayı enerji tüketen proseslerin ve makinelerin yerine geçecek seçenekler bulunmaktadır. Bunlardan elde edilecek etki, üç farklı finansal desteğe ve farklı önlemlere dayanılarak hesaplanacaktır. 217 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

216 Özet Enerji verimliliğini kapsayan alt önlemler, üretim prosesinin teknolojik açıdan iyileştirilmesi sayesinde çoğaltılmıştır. Adı Türü İmalatta kullanılan mevcut ekipmanların kullanımını optimize etmek: Veri analizlerinin iyileştirilmesi için etkin ölçüm ve izleme tekniklerinin kullanılması Teknik Kaynağı 1. UEVEP Durumu Uygulanması öngörülüyor. Hedef Kitleler Gıda ve İçecek Açıklama Hesaplama Yöntemi Mevcut enerji kullanımının karşılaştırılmasına ve enerji verimliliğine ilişkin yeni fırsatların belirlenmesine yardımcı olmak için proses seviyesinde etkin enerji ölçüm ve izleme kapasitelerinin geliştirilmesi önerilmektedir. Bu sayede şirketler: Enerjinin farklı imalat proseslerinde nasıl kullanıldığını ve ekipmanların önemli parçalarını anlayacaklardır. Enerji ve materyal akışlarını uygun şekilde modelleyeceklerdir. Enerjinin boşa harcanmasını azaltmak için en uygun maliyetli yöntemleri belirleyecek ve değerlendireceklerdir. Her işleme bölümündeki elektrik enerjisi kullanımının izlenmesi, soğutucu sistemlerin daha verimli çalışacak şekilde yeniden programlanmasına, bu sayede yılda 377 MWh tasarruf edilmesine imkân tanımaktadır. İzleme ekipmanı, 6 ay içerisinde kendi masrafını amorti etmektedir. Tahmini ilk yatırım: Yaklaşık $ Araç Proje Sayısı Yatırıma Destek (ABD$ 000) Proje boyutlarına göre Enerji Tasarrufları Proje Sayısı Yıllık Tasarruf (Bin TEP) 1 0, , Yatırıma destek EKO KREDİ(%0) Sübvansiyon 0, , Sübvansiyon 0, Tahmini iç karlılık oranı (IKO) Yatırım (ABD, $) Tasarruf (ABD, $/Yıl) İKO (%) >25% 218 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

217 Özet Adı Kompresörün Yenilenmesi 79 Türü Teknik Kaynağı 1. UEVEP Durumu Uygulanması öngörülüyor. Hedef Kitleler Gıda ve İçecek Açıklama Hesaplama Yöntemi Mevcut yağlı kompesörün, gıdada kullanılabilir basınçlı hava üreten kuru sistem ile değiştirilmesi Kompresörün kuru sistemle değiştirilmesi sayesinde elde edilecek yıllık tasarruf $ olup geri ödemesi 4 yıldan daha uzundur. Tahmini ilk yatırım: Yaklaşık $ Araç Proje Sayısı Yatırıma Destek (ABD$ 000) Proje boyutlarına göre Enerji Tasarrufları Proje Sayısı Yıllık Tasarruf (Bin TEP) 1 0, , Yatırıma destek EKO KREDİ(%0) Sübvansiyon 0, Sübvansiyon 0, Tahmini iç karlılık oranı (IKO) Yatırım (ABD, $) Tasarruf (ABD, $/Yıl) İKO (%) % 219 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

218 Özet Adı Soğutucu sistemlerden ve soğutucu/ısıtıcı pompa ünitelerinden ısı kazanımı 80 Türü Teknik Kaynağı 1. UEVEP Durumu Uygulanması öngörülüyor. Hedef Kitleler Gıda ve İçecek Açıklama Hesaplama Yöntemi Soğutma sistemleri, geleneksel olarak, soğuk su veya soğuk glikol ve su karışımı üretmek için kullanılmaktadır. Bu sistemler, yoğunlaşma sebebiyle oluşan ısıyı, çevreye, hava soğutmalı kondensörler veya soğutma kuleleri yardımıyla salarlar. Sıcak su ihtiyaçları genellikle, ayrı bir sıcak su jeneratörü yardımıyla karşılanır. Amonyak prosesli soğutuculardan ısı geri kazanımı, vidalı kompresör soğutuculardan veya pistonlu kompresör soğutuculardan ısı geri kazanımına benzemekte olup yalnızca gaz ısı eşanjörü kullanılmaktadır. Pistonlu veya vidalı kompresörler kullanan amonyak prosesli soğutucular, genellikle, toplam yoğuşmalı ısının %10'u ila %20'sinin kullanılabilir olarak (diğer bir deyişle 50 C'den fazla) geri kazanılmasına imkân tanımaktadır. Kompresörün kuru sistemle değiştirilmesi sayesinde elde edilecek yıllık tasarruf 458,333 kwh olup geri ödemesi 2 yıldan daha uzundur. Tahmini ilk yatırım: Yaklaşık $ Araç Proje Sayısı Yatırıma Destek (ABD$ 000) Proje boyutlarına göre Enerji Tasarrufları Proje Sayısı Yıllık Tasarruf (Bin TEP) 1 0, , Yatırıma destek EKO KREDİ(%0) Sübvansiyon 0, Sübvansiyon 0, Tahmini iç karlılık oranı (IKO) Yatırım (ABD, $) Tasarruf (ABD, $/Yıl) İKO (%) % 220 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

219 Özet Adı Atık ısının geri kazanılması ve yeniden kullanılması 79 Türü Teknik Kaynağı 1. UEVEP Durumu Uygulanması öngörülüyor. Hedef Kitleler Gıda ve İçecek Açıklama Hesaplama Yöntemi Gıda ve içecek sektöründe, çok sayıda atık ısı kaynağı olup ısı bu kaynaklardan geri kazanılabilir ve yeniden kullanılabilir, bu sayede yerinde önemli ölçüde tasarruf edilebilir. Örneğin yoğunlaşmış suyu toplamak için buhar kapanı kullanılması ve yoğunlaşmış suyun kazana geri konulması yalnızca sudan tasarruf etmeye yardımcı olmakla kalmaz aynı zamanda kazanın ısınması ihtiyacını da azaltır çünkü geri alınan bu yoğunlaşmış su besleme suyundan çok daha sıcak olur ve herhangi bir işleme tabi tutulması dahi gerekmeyebilir. Dondurucu kondensöründen ve kondensör üzerindeki kızdırıcıdan elde edilen ısı da bu şekildedir. Dondurucu kondensöründen ve kondensör üzerindeki kızdırıcıdan elde edilen ısı: Günde 24 saat temizlik için 65 C'de su (Tavuk işleme aygıtı: Danpo, Danimarka), Enerji tasarrufu MWh olup geri ödeme süresi 3,4 yıldır. Tahmini ilk yatırım: Yaklaşık $ Araç Proje Sayısı Yatırıma Destek (ABD$ 000) Proje boyutlarına göre Enerji Tasarrufları Proje Sayısı Yıllık Tasarruf (Bin TEP) 1 0,2 10 2, Yatırıma destek EKO KREDİ(%0) Sübvansiyon 0, , Sübvansiyon 0, Tahmini iç karlılık oranı (IKO) Yatırım (ABD, $) Tasarruf (ABD, $/Yıl) İKO (%) % 221 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

220 Özet Adı Yeni ve daha etkin bir soğuk depo inşası Türü Teknik Kaynağı 1. UEVEP Durumu Uygulanması öngörülüyor. Hedef Kitleler Gıda ve İçecek Açıklama Hesaplama Yöntemi Soğutma sistemi çatıya monte edilmiş, konteynıra yüklenmiş iki aşamalı amonyaklı soğutma tesisinden oluşmakta olup VSD işlemi için pistonlu kompresörler kullanılmaktadır. Düşük ısılı bu sistem pompalı sıvı devridaimi üzerinden çalışmakta olup, soğutulan alanlar direkt genleşmeli soğutma beslemesi kullanmaktadır. Geleneksel soğutma tesisi, kısmi yükle çalışması halinde genellikle daha az etkin olmakla birlikte bu tasarım kısmi yükle çalışma esnasında verimliliği artırmaktadır. Bu uygulama, elektrik masrafından yılda ortalama $ tasarruf edilmesini sağlayacak olup enerji açısından bakıldığında ortalama kwh/yıl tasarruf beklenmektedir. Tahmini ilk yatırım: Yaklaşık $ Araç Proje Sayısı Yatırıma Destek (ABD$ 000) Proje boyutlarına göre Enerji Tasarrufları Proje Sayısı Yıllık Tasarruf (Bin TEP) 1 0,0 10 0, Yatırıma destek EKO KREDİ(%0) Sübvansiyon 0, Sübvansiyon 0, Tahmini iç karlılık oranı (IRR) Yatırım (ABD, $) Tasarruf (ABD, $/Yıl) İKO (%) % 222 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

221 Özet Adı Türü İçeceklerin ortam şartlarına yakın şartlarda doldurulması sayesinde soğutma yükünün azaltılması Teknik Kaynağı 1. UEVEP Durumu Uygulanması öngörülüyor. Hedef Kitleler Gıda ve İçecek Açıklama Hesaplama Yöntemi İçecek üretim hatlarının havalı doldurma teknolojisine yükseltilmesi sayesinde, soğutma yükünde şimdi mümkün olan içecek doldurma ısısının artı-rılması ile önemli bir düşüş sağlanmıştır. Eskiden, PET içerisinde doldurulan tüm içecekler şişelenmek üzere soğutulmaktaydı. Yeni havalı doldurma hatları sayesinde, nihai doldurma sıcaklığının ortama şartlarına yaklaştırılması mümkün olmuştur. Prosesin iyileştirilmesinden doğan bu fırsatın yılda kwh tasarruf yapılmasına imkan sağlayacağı düşünülmekte olup geri ödeme süresi yaklaşık 2 yıldır. Tahmini ilk yatırım: Yaklaşık $ Araç Proje Sayısı Yatırıma Destek (ABD$ 000) Proje boyutlarına göre Enerji Tasarrufları Proje Sayısı Yıllık Tasarruf (Bin TEP) 1 0,1 10 0, Yatırıma destek EKO KREDİ(%0) Sübvansiyon 0, Sübvansiyon 0, Tahmini iç karlılık oranı (IRR) Yatırım (ABD, $) Tasarruf (ABD, $/Yıl) İKO (%) >25% 223 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

222 Özet Adı Peynir üretiminde ısının geri kazanılması 81 Türü Teknik Kaynağı 1. UEVEP Durumu Uygulanması öngörülüyor. Hedef Kitleler Gıda ve İçecek Açıklama Hesaplama Yöntemi Su ile soğutulan yeni soğutma kondansörleri yıkama suyunu ön ısıtmaya tabi tutmakta olup bu sayede etkinliği artırmakta, doğal gaz ile çalışan kazanın yükünü azaltmakta ve üretimin daha istikrarlı olmasını sağlamaktadır. Bunlar, soğutma sistemlerine içilebilir-sertifikalı, su ile soğutan kondensörlerin ve ısı geri kazanımının eklenmesi sayesinde olmuştur. Bunların yanı sıra sıcak suyu bir geceliğine depolayan litrelik bir silo da eklenmiş olup bahse konu silo soğutma sistemi mesai saatlerinden sonra çalışırken ısıyı geri kazanmaya devam etmektedir. Sıcak su sabah hazır olduğundan tesis daha hızlı çalışmaktadır. İçme suyu için sertifikalandırılan soğutma kondensörlerinden ısının geri kazanılması sayesinde sıcak su elde edilebilmektedir. Bu uygulama sayesinde enerji kullanımında yılda 605 MWh azalma gözlemlenir, üretim stabilize olup ve işletme daha hızlı bir şekilde çalışmaya başlar (her yıl CO2 emisyonlarında 116 ton azalma gözlemlenir). 105 MWh / yıl elektrik tasarrufu (%12 soğutma enerjisi) GJ / yıl doğal gaz tasarrufu (%13) Tahmini ilk yatırım: Yaklaşık $ Araç Proje Sayısı Yatırıma Destek (ABD$ 000) Proje boyutlarına göre Enerji Tasarrufları Proje Sayısı Yıllık Tasarruf (Bin TEP) 1 0,1 10 0, Yatırıma destek EKO KREDİ(%0) Sübvansiyon 0, Sübvansiyon 0, Tahmini iç karlılık oranı (IRR) Yatırım (ABD, $) Tasarruf (ABD, $/Yıl) İKO (%) % 224 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

223 Özet F.3 Demir ve Çelik Alt Sektörü için Enerji Verimliliği F.3.1 Genel Bakış Şekil 88.Demir ve Çelik sektörünün nihai enerji tüketimi - Türkiye, AB28 ve AB8 kıyaslaması Kaynak: Eurostat verilerine dayalı Deloitte analizleri 2012 yılında, Türkiye'nin GSYİH'sinde demir ve çelik endüstrisinin katkısı % 1,08 olmuştur. Bu, 2006 yılına kıyasla yaklaşık % 1'lik bir artış demektir. GSYİH içindeki demir-çelik sanayinin payının sektörde yeni fırsatlar ortaya çıktıkça artmaya devam etmesi beklenmektedir ve 2023'e kadar %1,35'lik bir pay kazanması öngörülmektedir 1. yıllık değişim %'si TR Toplam Türkiye AB28 AB28 Toplam AB8 AB8 Toplam Türk çelik sektörü 2000 ve 2012 yılları arasında % 150 ve 2006 ve 2012 arasında % 53 büyüme sağlamıştır. Sonraki durgunlukla birlikte: 2013 yılında % 3,4 ve 2014 yılında % 1,8 negatif büyüme gerçekleşmiş, diğer taraftan kapasite kullanım oranı, 2014 yılında % 85'ten % 68'e düşmüştür. Şekil 86.Demir Çelik Sektöründe Kapasite ve üretim ilişkisi Kaynak: Türkiye Demir ve Çelik Üreticileri Derneği Bir sonraki rakam Türkiye ve AB28 tüketim oranını göstermektedir. Bu durumda ham çelik üretimi (bin ton) başına enerji tüketiminde Türkiye AB28'in tükettiği 0,31 Bin TEP/ bin ton olan ortalama tüketimden daha az enerji kullanmaktadır. AB28 Türkiye'nin tükettiğinden 1,7 kat daha fazla tüketmektedir. Şekil 89.Demir ve Çelik sektörünün nihai enerji tüketimi - Türkiye, AB8 kıyaslaması Kaynak: Eurostat verilerine dayalı Deloitte analizleri Ton Eşdeğer - Kapasite/Üretim % -Kapasite Kullanım Oranı Bin TEP/Bin Ton Birikmiş Büyüme Yüzdesi Şekil 87.Ham Çelik Üretimi - Türkiye ve AB27 kıyaslaması Kaynak: Eurostat verilerine dayalı Deloitte analizleri AB 28 AB 28 (değişim) % Türkiye Türkiye (değişim) % AB 27 için yıllık büyüme %'si Türkiye için yıllık büyüme %'si AB 27 için yıllık birikmiş büyüme %'si Türkiye'nin birikmiş büyümesi Demir ve çelik endüstrisinde çelik üretimi için sınırlı sayıda işlem kullanılmaktadır. Aşağıdaki şekil ana süreçlere genel bir bakış sunmaktadır. Aynı zamanda entegre çelik üretim güzergahı olarak adlandırılan birincil çelik üretim güzergahı ve ikincil çelik üretimi. AB döneminde ham çelik üretiminde %13 düşüş yaşarken sektör içindeki nihai enerji tüketiminde %23,5 azalma gerçekleşmiştir. Türkiye aynı dönemde ham çelik üretiminde %151 bir artış yaşamış ve Demir-çelik sektöründe nihai enerji tüketiminde %81 artış görülmüştür. 225 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

224 Özet Şekil 90.Birincil ve ikincil çelik üretimi yolları Kaynak: AB Demir Çelik Sektöründe Enerji Verimliliği ve CO2 emisyonları ile ilgili aday senaryolar operatörler için kapasite geliştirme programının geliştirilmesi ve hazırlanmasıdır. Demir ve çelik alt sektörde EV'de örnek projeler Mümkün olduğu kadar fabrikada yakıt olarak yüksek fırın gazları ve kok gazı kullanımı Sinterlemede atık gaz geri kazanma Enerji üretiminde yakıt olarak atık gazların kullanımı Yakma havasını ısıtma, su ısıtma ve hurda ön ısıtma için sıcak gazların ve atık ısının kullanımı Atık ısı geri kazanımının mümkün olduğu tavlama fırınlarında esanjör kullanılması Çelik üretimi ürün karması, mevcut hammadde ve enerji arzı ve yatırım sermayesine bağlı olarak çeşitli kombinasyonlarda ortaya konabilen çok sayıda işlem adımlarını içermektedir. Üç temel süreç yönteminin kilit özellikleri aşağıdaki gibidir: Yüksek Fırın (BF) / Temel Oksijen Fırını (BOF) yönteminde, pik demir, temel olarak bir maden eritme ocağı içinde demir cevheri (% ) ve kok kullanılarak üretilir ve daha sonra bir temel oksijen fırınında çelik dönüştürülür. Kok yapımı ve sinterleme işlemlerini içermesi nedeniyle bu yöntem oldukça enerji yoğundur. Hurda / Elektrik Ark Ocağı (EAF) yöntemi öncelikle demir girişi için hurdaya dayalıdır ve kok yapımı ve demir yapım süreçlerinin olmaması nedeniyle BF/ BOF yöntemine göre önemli ölçüde daha düşük enerji yoğunluğu vardır; Doğrudan İndirgenmiş Demir (DRI) / EAF yöntemi, demir cevherine ve genellikle demir girişi için hurdaya dayalıdır. DRI üretiminin enerji yoğunluğu, cevherin büyüklüğü ve yakıt ve cevher özelliklerine bağlı olarak, BF yönteminden daha düşük olabilir. Farklı uluslararası kuruluşlar ve ulusal otoriteler, enerji ve doğal kaynakların optimum kullanımı amaçlayan politikalar, teknolojiler ve uygulamaların teşvikinde özel sektörün kilit rolünü kabul etmektedir. Enerji ve kaynak verimliliği Türk ekonomisi ve özellikle de çelik sektörüyle alakası nedeniyle, en iyi uygulamaları yaygınlaştırmak ve enerji verimliliğinin üretimde verimliliği ve aslında Türk sanayi sektörünün rekabet gücünü nasıl artırdığını göstermek için bir önceliktir. Sektör için önerilen, düşük karbonlu ana faaliyetlerin tanımlandığı bir sonraki adım aşağıdaki gibi olacaktır: enerji, kaynaklar ve teknolojilerin kıyaslaması, maliyet etkin teknolojilerin tanımlanması ve sektöre özgü hedeflerin tanımı ve Yüksek fırın ve atık ısı geri kazanımında soba modernizasyonu Yan ürün gazlarının daha iyi kullanılmasını sağlamak için buhar kazanlarının yenilenmesi yoluyla akaryakıtta azalma Eleme, yıkama, zenginleştirme yoluyla hurda kalitesini artırma Yüklemeler arasındaki enjeksiyon kömürü miktarını artırma Yüksek kapasiteli motorlarda frekans invertörleri Erimede oksijen tüketimini artırmanın yanı sıra pulverize karbon eklenmesi. Fabrikalarda fırın duvarları ve tavanını soğutmak için su ve buhar kullanımı Değirmende elektrotlara enerji sağlamak için yeni tip alüminyum kollarını devreye alarak dökümhane süresini azaltmak Haddehanedeki soğutma ünitelerinde düşük verimli pompaları yüksek verimlilerle değiştirme Elektrik üretiminde buhar kayıplarını giderme ve geri kazanılan buhar kullanımı 226 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

225 Özet Örnek projeler 80 Proje adı Enerji tüketimi açısından faydası Sera Gazı Emisyonu açısından faydaları 50 MW'lık Enerji santrali Atık ısı atmosfere bırakılmak yerine türbinleri çalıştırmak için kullanı-lır. Santral kwh/ay elektrik üretmiştir. Santralın dev-reye girmesinden önce şebekeden satın alınan elektriğin oranı % 60 iken tesisin çalışmasıyla bu oran % 20 civarına düşmüştür. Proje ton CO2 tasarruf etmiştir (TÜİK verilerine göre - elektrik üretiminden kaynaklanan sera gazı emisyonu) Proje adı Enerji tüketimi açısından faydası Sera Gazı Emisyonu açısından faydaları Atık ısı ve sistem entegrasyonundan faydalanmak amacıyla Haddehanelerde Fırın Yakıtı Optimizasyonu, Yeni Isı Esanjörü ve Ön Isıtıcı tasarımı Profili çıkarma Isı eşanjörlerinin kullanılmaya başlanmasından sonraki enerji tasarrufu: Ön ısıtıcı kullanılmaya başladıktan sonra kcal/h bir enerji tasarrufu olmuştur kcal/h bir enerji tasarrufu sağlayan çevrimiçi hava yakıt tüketimi programı devreye girmiştir Hava perdesi kullanıma girdikten sonra aşağıdaki enerji tasarrufu elde edilmiştir: kcal/h Proje ton CO2 tasarruf etmiştir (TÜİK verilerine göre - elektrik üretiminden kaynaklanan sera gazı emisyonu) Proje adı Enerji tüketimi açısından faydası Sera Gazı Emisyonu açısından faydaları Denize soğutma suyu deşarjından hidroelektrik üretimi Aslında sisteme su pompalamak için kullanılan enerjinin % 21'i olan 20 milyon kwh elektrik/yıl 20 milyon kwh/yıl elektrik CO2'de ton/yıl azalmaya karşılık gelmektedir 227 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

226 Özet F.3.2 Demir ve Çeliğe özel durum çalışmaları Adı Türü Kaynağı Hedef Kitleler Açıklama Demir çelik sektörü enerji verimliliğinin, üretim prosesi teknolojisinin iyileştirilmesi yöntemiyle artırılması Teknik 1. UEVEP Demir ve Çelik sektörü Demir ve çelik sanayisindeki tüm adımlar göz önünde bulundurulabilir çünkü modern alternatifler daha etkin olduğundan enerji tüketen proseslerin ve makinelerin yerine geçecek seçenekler bulunmaktadır. Bunlardan elde edilecek etki, üç farklı finansal desteğe ve farklı önlemlere dayanılarak hesaplanacaktır. Enerji verimliliğini kapsayan alt önlemler, üretim işleminin teknolojik açıdan iyileştirilmesi sayesinde çoğaltılmıştır. Adı Ultra Yüksek Güç (UHP) Dönüştürücüleri Türü Teknik Kaynağı 1. UEVEP Durumu Uygulanması öngörülüyor. Hedef Kitleler Demir ve Çelik sektörü Açıklama Trafo kayıpları elektrik girdilerinin % 7'si gibi yüksek bir oranda olabilir. Bu kayıplar trafonun boyutu ve yaşına bağlıdır. Fırının çalışmasını yüksek güce veya daha spesifik olarak ultra yüksek güce (UHP) dönüştürme üretkenliği artırır ve enerji kayıplarını azaltır. Yeni trafo kurarak veya mevcut trafoya paralel trafo koyarak artan güce ulaşılabilir. UHP işlemi ısı akışına ve artan direnç aşınmasına yol açabilir. Bu da fırın panellerinin soğutulmasını gerektirir. Bu kısmen güç tasarrufuna karşılık gelen ısı kayıpları ile sonuçlanır. Bir Fransız tesisinde bir fırındaki çalışma gerilimi 600V'tan 660V'a ve ikinci bir fırında 400V'tan 538V'a çıkarılmıştır. Buna karşılık, her iki fırında elektrotlar tarafından verilen güç artmıştır. Elektrot püskürtme soğutma yöntemi olarak kullanılmıştır. Verilen yüksek enerji açık kalma süresini 7 ve 14 dakikaya düşürmüş ve böylece verimliliği saatte 7 ton ham çelik olarak arttırmıştır. Elektrot tüketimi 0,1 kg/t ve 0,5kg/t azalmıştır. Yeni trafo sistemi trafo reaktansını artırmış ve elektrik arkında yüksek bir stabilite elde edilmesini mümkün kılmıştır 81 Hesaplama Yöntemi Elektrik tasarrufu her MW güç artışı için 1,1 kwh/t-çelik olarak tahmin edilmektedir. Çalışma gerilimi bir fırında 600V'dan 660v'a ve ikinci fırında 400V dan 538V'a yükseltildiğinde 2 fırın hattında güç tüketimi sırasıyla 11 ve 22kWh/ton düşmüştür. Emisyon indiriminin 10 kg CO2/t-çelik aralığında olduğu tahmin edilmektedir. Çalışma gerilimi bir fırında 600V'dan 660v'a ve ikinci fırında 400V dan 538V'a yükseltmek için $ yatırım yapılmıştır. Sermaye maliyetleri 3,9$/ton (4,3$/ton) olarak tahmin edilmiştir. Geri ödeme süresi 5,2 yıl olarak tahmin edilmektedir 82 Tahmini ilk yatırım: Yaklaşık Amerikan Dolarıdır. 228 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

227 Özet Enerji verimliliğini kapsayan alt önlemler, üretim işleminin teknolojik açıdan iyileştirilmesi sayesinde çoğaltılmıştır. Adı Ultra Yüksek Güç (UHP) Dönüştürücüleri Araç Proje Sayısı Yatırıma Destek (ABD$ 000) Proje boyutlarına göre Enerji Tasarrufları Proje Sayısı Yıllık Tasarruf (Bin TEP) 1 0,2 10 1, Yatırıma destek EKO KREDİ(%0) Sübvansiyon 0, Sübvansiyon 0, Tahmini iç karlılık oranı (IRR) Yatırım (ABD, $) Tasarruf (ABD, $/Yıl) İKO (%) % Adı Türü Elektrik ark ocağında Ayarlanabilir Hız Sürücüleri (ASD'ler) Teknik Kaynağı 1. UEVEP Durumu Uygulanması öngörülüyor. Hedef Kitleler Demir ve Çelik Sektörü Açıklama Hesaplama Yöntemi Ayarlanabilir Hız Sürücüleri (ASD'ler). ASDler pompalar için yükleme gereksinimleri için daha iyi eşleşme hızı gösterirler. Motorlara gelince, pompa enerji kullanımı yaklaşık olarak akış oranının küpüne orantılıdır ve akıştaki nispeten küçük indirimlerle önemli bir enerji tasarrufu elde edilebilir. Yeni tesislerde geri ödeme dönemleri daha kısa olacaktır. Buna ek olarak, ASD'lerin montajı genel verimliliği, kontrol ve ürün kalitesini artırır, ekipman aşınmasını azaltır ve böylece gelecekteki bakım maliyetlerini azaltır. Baca gazı akışı zamanla değiştiğinden, ayarlanabilir hız sürücüleri (ASD'ler) toz toplama fanlarını daha enerji-verimli bir şekilde çalıştırma fırsatı sunar. Baca gazı ASD'leri çeşitli ülkelerde (örneğin Almanya, İngiltere) kurulmuştur. Toplam fan enerji tüketimi % 67 azaltılabilir. Elektrik tasarrufunun 16,5 kwh veya bir ton çelik başına 0,06 GJ olacağı tahmin edilmektedir. Uyarlama sermaye maliyetleri 2$/ton çeliktir. Geri ödeme süresi 2-3 yıl olarak tahmin edilmektedir. Tahmini ilk yatırım: Yaklaşık Amerikan Dolarıdır. Araç Proje Sayısı Yatırıma Destek (ABD$ 000) Proje boyutlarına göre Enerji Tasarrufları Proje Sayısı Yıllık Tasarruf (Bin TEP) 1 0,2 10 2, , 8 Yatırıma destek EKO KREDİ(%0) Sübvansiyon 0, Sübvansiyon 0, Tahmini iç karlılık oranı (IRR) Yatırım (ABD, $) Tasarruf (ABD, $/Yıl) İKO (%) >25% 229 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

228 Özet Adı Şaft Fırını Hurda Ön ısıtması Türü Teknik Kaynağı 1. UEVEP Durumu Uygulanması öngörülüyor. Hedef Kitleler Demir ve Çelik Sektörü Açıklama Şaft fırın teknolojisi, kovanın ön ısıtma tekniklerindeki eksiklikleri aşma çabalarının sonucudur. Hurdayı ısıtmak için art-yanma ile elde edilen enerjiyi kullanır. Bu teknoloji aşamalar halinde gelişmiştir. Tek bir dikey fırın ile hurdanın en az % 50'si ön ısıtılabilirken (hurda tutma sistemi olan bir şaft içeren) bir baca fırın ile hurda miktarının tamamını ön ısıtmak mümkündür. Bir başka değişiklik, birbirine bitişik yerleştirilmiş iki özdeş dikey fırından oluşan çift dikey fırındır. Tek bir elektrot kol seti ile hizmet verilebilmektedir. Enerji tasarrufu kullanılan hurdaya ve art-yanma derecesine (oksijen seviyeleri) bağlıdır. Baca fırın için dökümden-döküme süre yaklaşık 35 dakika elde edilmiştir ki bu verimli hurda ön ısıtması olmayan EAF'ye göre yaklaşık dakika daha azdır. Bu işlem elektrot tüketimini azaltabilir, ürünü % 0,25-2 artırabilir, % 20 oranında verimlilik artışı sağlayabilir ve baca gazı toz emisyonlarını % 25 azaltabilir. Hesaplama Yöntemi Tek dikey fırın ile elektrik enerjisinden 77kWh/t-çelik tasarruf edilebilir. Baca fırın, elektrik girdisinin yaklaşık %25'ine tekabül eden 110 kwh/t-çelik kadar tasarruf sağlar. ABD'de bu teknik kullanılarak, emisyon 35 kg CO2/t-çelik kadar düşürülmüştür. Güçlendirme maliyetinin mevcut 100 ton fırın için 9,4 $/ton kapasite olacağı tahmin edilmiştir. Üretim maliyeti tasarrufu 6,7 $/t-çelik kadar olabilir. Geri ödeme süresi bir yıl olarak tahmin edilmektedir. Tahmini ilk yatırım: Yaklaşık Amerikan Dolarıdır. Araç Proje Sayısı Yatırıma Destek (ABD$ 000) Proje boyutlarına göre Enerji Tasarrufları Proje Sayısı Yıllık Tasarruf (Bin TEP) 1 1,0 10 9, ,5 Yatırıma destek EKO KREDİ(%0) Sübvansiyon 0, , , Sübvansiyon 0, Tahmini iç karlılık oranı (İKO) Yatırım (ABD, $) Tasarruf (ABD, $/Yıl) İKO (%) >25% 230 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

229 Özet Adı Üst Basınç Geri Kazanma Türbinleri Türü Teknik Kaynağı 1. UEVEP Durumu Uygulanması öngörülüyor. Hedef Kitleler Demir ve Çelik Sektörü Açıklama Hesaplama Yöntemi Çoğu fırın yüksek basınçlı patlamalar ile çalıştığından, fırını üstten terk eden gazlar hala 3 bar bir basıncı muhafaza etmektedir ve yaklaşık 200 C civarında bir sıcaklığa sahiptir. Bu basınçlı gaz doğal bir türbinde - üst basınçlı geri kazanım türbini (TRT) olarak adlandırılır - elektrik üretmek için kullanılabilir. TRT'ler kwh/t-hm üretebilir ve çıkışları hava üfleyiciler dahil olmak üzere tüm BF tüm donanımlarının elektrik ihtiyacının yaklaşık % 30'unu karşılayabilir. TRT sistemini terk eden gaz yine başka demir-çelik proseslerinde yakıt olarak kullanılabilir. TRT sistemleri toz parçacıklarını temizlemek - ki bu türbinin düzgün çalışması için gereklidir - amacıyla kullanılan yönteme bağlı olarak, ıslak ve kuru sistemler olarak sınıflandırılabilir. Kuru sistemler daha az su ve elektrik kullanır ve genel olarak %25 ila % 30 daha fazla güç üretirler. % 60 daha fazla enerji üretimi olasılığının başlıca nedeni yüksek gaz sıcaklıklarının korunmasıdır. Bu nedenle kuru sistemlerin daha ekonomik olduğu kabul edilir 83. Her bir ton sıcak metal için kwh elektrik üretilebilir. 1 Mt/y BF'de kurulu bir kuru tip TRT 55.4 GWh/y elektrik üretmiştir. 1 Mt/y yüksek fırın için, 7 MW kuru tip TRT'nin kurulum maliyeti, donanım için 400 milyon ve inşaat için 400 milyon olmuştur. Tüm yatırım için geri ödeme süresi yaklaşık 1,8 yıl olmuştur. Tahmini ilk yatırım: yaklaşık $ Araç Proje Sayısı Yatırıma Destek (ABD$ 000) Proje boyutlarına göre Enerji Tasarrufları Proje Sayısı Yıllık Tasarruf (Bin TEP) 1 1, , ,0 Yatırıma destek EKO KREDİ(%0) Sübvansiyon 0, , Sübvansiyon 0, Tahmini iç karlılık oranı (İKO) Yatırım (ABD, $) Tasarruf (ABD, $/Yıl) İKO (%) >25% 231 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

230 Özet Adı Elektrik ark ocağında Tünel Fırını Ön Isıtması Türü Teknik Kaynağı 1. UEVEP Durumu Uygulanması öngörülüyor. Hedef Kitleler Demir ve Çelik Sektörü Açıklama Tünel fırını ön ısıtması, EAF'den gelen atık ısıyı fırın yükünü ısıtmak için kullanan başka bir teknolojidir. Consteel işlemi ısıyı EAF'ye taşırken aynı anda gaz emisyonlarını kontrol ederek yükü sürekli olarak ön ısıtmaya tabi tutmaktadır. Enerji tasarrufuna ek olarak, Consteel prosesi, verimliliği % 33 artı-rabilir, elektrot tüketimini % 40 düşürebilir ve toz emisyonunu azaltabilir. Hesaplama Yöntemi Elektrik tasarrufunun güçlendirme için 60 kwh/t veya 0,22GJ/t-çelik olduğu tahmin edilmektedir. 35,5 kg CO2/ton çelik emisyon azaltma seviyesine ulaşılabilir. Yatırım maliyetlerinin $ ton/yıl veya 7,8 $/ton çelik olduğu tahmin edilmektedir. Yıllık maliyet tasarrufu 3,0 $/ton çelik olduğu tahmin edilmiştir. Geri ödeme süresi 1,3 yıl olarak tahmin edilmektedir. 83 Tahmini ilk yatırım: yaklaşık $ Araç Proje Sayısı Yatırıma Destek (ABD$ 000) Proje boyutlarına göre Enerji Tasarrufları Proje Sayısı Yıllık Tasarruf (Bin TEP) 1 2, , ,0 Yatırıma destek EKO KREDİ(%0) Sübvansiyon 0, Sübvansiyon 0, Tahmini iç karlılık oranı (İKO) Yatırım (ABD, $) Tasarruf (ABD, $/Yıl) İKO (%) >25% 232 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

231 Özet F.4 Tekstil Alt Sektörü için Enerji Verimliliği F.4.1 Genel Bakış Tekstil sanayisi, imalat sanayisindeki en karmaşık sanayi zincirlerinden birine sahiptir. Parçalara ayrılmış ve heterojen özellik gösteren ve ağırlıklı olarak KOBİ'lerin bulunduğu bu sektör, genel olarak üç ana son-kullanıcının talebine yanıt vermektedir: Kıyafet, mefruşat ve endüstriyel kullanım. Çok sayıda alt katman, işlem, makine ve bileşen kullanıldığından ve apreleme aşamaları söz konusu olduğundan dolayı tekstil imalatının tanımlanması oldukça karmaşıktır. Farklı elyaf ve iplik türleri, farklı kumaş üretme teknikleri ve apreleme işlemlerinin (hazırlama, baskı, boyama, kimyasal/mekanik apreleme ve kaplama) tamamı, nihai haline getirilmiş bir kumaş üretiminde birbiriyle iç içe kullanılmaktadır. Genel olarak bakıldığında tekstil sanayisi, enerji yoğun bir sanayi olarak kabul edilmemektedir. Bununla birlikte tekstil sanayisi, toplamda önemli ölçüde enerji tüketen çok sayıda tesisten oluşmaktadır. Bir ülkedeki tekstil sanayii tarafından tüketilen toplam enerjinin payı, ilgili ülkedeki imalat sektörünün yapısına bağlıdır 85. Şekil 91.Türkiye tekstil sektörünün GSYH'ya katkısı ve tahminler Kaynak: Türkiye Tekstil ve Kıyafet Sektörü - EMIS Tekstil ve hazır giyim sanayii, Türkiye'de gelişen ilk sanayi sektörü olup bu sanayi, üretim ve istihdam açısından, hâlihazırda, Türkiye'deki en büyük imalat alt sektörüdür. Türkiye'deki giyim eşyası üretiminin, yıllık ortalama %2,9 büyüme ile döneminde Türkiye'de en yavaş büyüyen sanayilerden biri olması beklenmektedir. Tüm tekstil, deri ve kıyafet sektörünün ilgili dönemde %3,7 oranında büyüme kaydetmesi beklenmektedir. Tekstil, deri ve kıyafet çıktısı, Türkiye imalatının %7,94'üne tekabül etmekte olup, ülkenin 2011 yılı GSYH'sının %1,63'üdür. Bu rakamların 2016 yılı itibariyle sırasıyla %7,61 ve %1,55'e düşmesi beklenmektedir 84. yıllık değişim %'si 30% 20% 10% 0% -10% -20% -30% Şekil 92.Tekstil ve deri alt sektörünün büyümesindeki değişim Tekstil & Deri % 100% 50% 0% -50% -100% Türkiye AB28 AB8 TR - Birikmiş EU28 - Birikmiş AB8-Birikmiş birikmiş büyüme %'si Türk Tekstil Sektörünün GSYH'ye katkısı3 Milyar % 8% 6% 4% 2% 0% -2% -4% -6% Türk Lirası Para Birimi ABD $ para birimi reel büyüme (%) Türk tekstik sektörü imalat öngörüleri Milyar Türk Lirası Para Birimi ABD $ para birimi 233 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

232 Özet F.4.2 Tekstile ilişkin Örnek Çalışmalar Adı Türü Kaynağı Hedef Kitleler Açıklama Tekstil sektörü enerji verimliliğinin, üretim işleme teknolojisinin iyileştirilmesi yöntemiyle artırılması Teknik 1. UEVEP Tekstil Sektörü Hükumet, tekstil sanayi sektöründe enerji verimlilik önlemlerini teşvik etmek için fon yaratabilir (sübvansiyon veya düşük faizli kredi). Tekstil ima-latındaki tüm adımlar düşünülebilir çünkü modern alternatifler daha etkin olduğundan dolayı enerji tüketen işlemlerin ve makinelerin yerine geçe-cek seçenekler vardır. Bunlardan elde edilecek etki, üç farklı finansal desteğe ve farklı önlemlere dayanılarak hesaplanacaktır. İletişim planının detaylandırılmasında alınan alt önlemler Adı Türü Ring iplik makinelerinde kullanılan eski eğirme tekerlerinin daha hafif olanlarla değiştirilmesi Teknik Kaynağı 1. UEVEP Durumu Uygulanması öngörülüyor. Hedef Kitleler Tekstil Sektörü Açıklama Hesaplama Yöntemi Ring iplik makineleri, ring iplik eğirme işleminde en fazla enerji tüketen unsurdur. Ring iplik makineleri içerisinde en fazla enerji tüketen ise eğirme tekerinin rotasyonudur. Bu sebeple eğirme tekerinin ağırlığı, makinenin enerji tüketimi ile doğrudan bağlantılıdır. Piyasada, geleneksel olarak kullanılan eğirme tekerlerinden daha hafif olan ve dolayısıyla daha az enerji tüketen yüksek verimli eğirme tekerleri bulunmaktadır. Hindistan'daki bir iplik eğirme tesisinde kullanılan eski eğirme tekerleri, hafif tekerlerle değiştirilmiş ve ring iplik makinesi başına yıllık ortalama 23 MWh enerjiden tasarruf edilmiştir. Bu önlem için yapılan yatırım ise, ring iplik makinesi başına Amerikan Dolarıdır ($). Ring iplik eğirme; pamuk, keten veya yün gibi elyafların iplik yapılmak amacıyla eğrilmesi için kullanılan bir yöntemdir. Bu işlem içerisinde en fazla enerji tüketen unsur halkalı iplik makineleri olup makine içerisinde en fazla enerji tüketimine sebep olan uygulama eğirme tekerlerinin rotasyonudur. Bu sebeple eğirme tekerlerinin ağırlıklarının azaltılması enerji tasarrufuna yardımcı olabilir. Yüksek verimli eğirme tekerleri, geleneksel eğirme tekerlerinden daha hafif olup ring iplik makinesi başına yılda 23 MWhe enerji tasarrufu yapılacağı tahmin edilmektedir. Yapılacak yatırım, ring iplik makinesi başına Amerikan Dolarıdır ($). Geri ödeme süresi 8 yıldır. Tahmini ilk yatırım: Ring iplik makinesi başına yaklaşık $ Araç Proje Sayısı Yatırıma Destek (ABD$ 000) Proje boyutlarına göre Enerji Tasarrufları Proje Sayısı Yıllık Tasarruf (Bin TEP) 1 0, , ,00345 Yatırıma destek EKO KREDİ(%0) Sübvansiyon 0, Sübvansiyon 0, Tahmini iç karlılık oranı (IKO) Yatırım (ABD, $) Tasarruf (ABD, $/Yıl) İKO (%) % 234 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

233 Özet Adı Türü Ring hattında geleneksel alüminyum fanların enerji verimliliği yüksek aksel fanlarla değiştirilmesi Teknik Kaynağı 1. UEVEP Durumu Uygulanması öngörülüyor. Hedef Kitleler Demir ve Çelik Sektörü Açıklama Hesaplama Yöntemi Ring iplik makineleri içerisinde emme fanları bulunmakta olup bu fanlar ipliğin kopması durumunda elyafları toplamakta kullanılır. Ring iplik makinelerinin emme sisteminde, geleneksel alüminyum fanlar yerine enerji tasarruflu excel fanlar kullanılabilir. Ortalama elektrik tasarrufunun fan başına yılda 5,8 ila 40 MWhe arasında olması beklenmektedir. Yatırım maliyeti fan başına yaklaşık Amerikan Doları ($) olacaktır. Geri ödeme süresi 1 yıldan kısadır. Tahmini ilk yatırım: Fan başına yaklaşık 237,82 $ Araç Proje Sayısı Yatırıma Destek (ABD$ 000) Proje boyutlarına göre Enerji Tasarrufları Proje Sayısı Yıllık Tasarruf (Bin TEP) 1 0, , ,2900 Yatırıma destek EKO KREDİ(%0) Sübvansiyon 0, Sübvansiyon 0, Tahmini iç karlılık oranı (IKO) Yatırım (ABD, $) Tasarruf (ABD, $/Yıl) İKO (%) -237,82 487,20 >25% 235 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

234 Özet Adı Kasarlama banyosu geri kazanım sistemi Türü Teknik Kaynağı 1. UEVEP Durumu Uygulanması öngörülüyor. Hedef Kitleler Tekstil sektörü Açıklama Hesaplama Yöntemi Kumaşın hazırlanmasını, boyanmasını, baskı uygulanmasını ve aprelenmesini içeren ıslak-işleme işlemleri büyük miktarda su harcamaktadır. Durulama suyunun yeniden kullanılması imkânı yalnızca su kullanımını ve işlem gerekliliklerini azaltmakla kalmayıp aynı zamanda enerji tüketimini de azaltabilir. Kullanılmış su, temiz su kullanılmasına gerek olmayan diğer işlemlerde kullanılabilir. Örneğin, ağartma işleminden çıkan yıkama suyu, kostik yıkama ve temizleme için kullanılabilir. Sonuç olarak bu su baskı ekipmanlarının yıkanması veya haşıl sökme için kullanılabilir. Kullanılan kimyasal bileşenler, suyun kalitesi ile ilgili herhangi bir sorun teşkil etmeyecek şekilde seçilmelidir. Genel olarak bakıldığında ağartma banyosu geri kazanım sistemi örgü ve dokuma işlemlerinde kullanılabilir ve toplam suyun %50'si yeniden kullanılabilir. Geriye kazanılan suyun ortalama sıcaklığının 40ºC olacağı göz önünde bulundurulduğunda (kullanılmamış suyun ortalama sıcaklığının 13ºC olmasına kıyasla) yıllık enerji tasarrufunun ya da orta boy bir tesiste yapılacak enerji tasarrufunun 51,000 $ olacağı tahmin edilmektedir. Enerji tasarrufu %10'dan fazla olup su tüketimi %50 oranında azaltılır. Yakıt tüketimine ilişkin tasarruf Amerikan Dolarını ($) bulurken atık madde bertarafı ve su masraflarından yıllık $ tasarruf edilir 85. Tahmini ilk yatırım: Yaklaşık US$ Elektrik tasarrufu (kwhe/yıl) Mevcut değildir. Yakıt tasarrufu Yatırım masrafı (Amerikan (Tesis başına ABD Doları, $/Yıl) ($) cinsinden, orta büyüklükte) Geri ödeme süresi (yıl) Boyut $ $ ,1 Küçük $ $ ,1 Orta $ $ ,1 Büyük Proje boyutlarına göre Enerji Tasarrufları Proje Sayısı Yıllık Tasarruf (Bin TEP) 1 0, , ,0081 Yatırıma destek Araç EKO KREDİ(%0) Sübvansiyon 0,3 Sübvansiyon 0,5 Proje Sayısı Yatırıma Destek (ABD$ 000) Tahmini iç karlılık oranı (IKO) Yatırım (ABD, $) Tasarruf (ABD, $/Yıl) İKO (%) >25% 236 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

235 Özet Adı Türü Yüksek ısılı / yüksek basınçlı (HT/HP) boyama makinelerinin ısı izolasyonu Teknik Kaynağı 1. UEVEP Durumu Uygulanması öngörülüyor. Hedef Kitleler Tekstil sektörü Açıklama Hesaplama Yöntemi Boruların, vanaların, tankların ve makinelerin yalıtımı, tekstil tesislerinde buharla çalışan tüm işlemlerde uygulanması gereken önemli bir ilkedir. Yalıtım uygulamasının, yüksek sıcaklıkta / yüksek basınçla çalışan ıslak işlem makineleri için gerekli olan toplam enerjinin yaklaşık %9'u oranında tasarruf ettiği bildirilmiştir. Yalıtım materyali suya, kimyasallara ve fiziksel darbelere maruz kalabilir. Bu sebeple yapılacak her türlü yalıtımın sağlam ve kimyasallara/suya dayanıklı bir dış katman ile kaplanması gerekmektedir. Bu tür bir yalıtım işlemi sonucunda enerjiden elde edilecek tasarrufun, tesis başına 9.000$ ila $ (yalıtım materyallerinin ve yalıtım uygulamasının masrafları dâhil) arasında bir yatırım yapılması neticesinde yılda GJ olacağı belirtilmektedir. Geri ödeme süresi yaklaşık 3,8 4,9 yıldır (Avrupa Komisyonu, 2003). Hindistan'daki bir başka örnek çalışmada, pamuk / polyester ipliklerin boyanmasında HT/HP paket boyama makineleri kullanılmıştır. İplik paketlerinin boyama makinesine konulmasının ardından boyama kazanı kireçsiz su ile doldurulmuştur. Bunun akabinde boyalar ve diğer kimyasallar eklenmiş ve çözelti 130 C'ye ısıtılmıştır. Bu tesiste ilk etapta boyama kazanları yalıtılmamış olduğundan, makinelerde önemli ısı kayıpları gözlemlenmiştir. Bu aşamada bir kilo boyanmış iplik için gereken buhar 7,2 kilogramdır. Daha sonra tüm boyama makineleri yalıtılmış, buna bağlı olarak bir kilogram ürün için gereken buhar 7,05 kilograma düşmüştür. Bu bilgi, ıslak işlem tesislerinde kullanılan makinelerin ve buhar sistemlerinin ısı yalıtımının güçlendirilmesiyle, yakıt kullanımında bir ton kumaş için 4 GJ ve elektrik kullanımında işlenen bir ton kumaş için 6,3 kwh tasarruf edilebileceğini göstermektedir. Bahse konu tasarruflarla ilgili yatırım maliyeti işlenen bir ton kumaş başına yaklaşık 5,2 Amerikan Dolarıdır 86. Makinelerin ve buhar sistemlerinin ısı yalıtımlarının iyileştirilmesi sayesinde, yakıttan bir ton kumaş için 95,54 koe, bir ton kumaş için elektrikten 6,3 kwh tasarruf edilebilir. Yatırım masrafı, bir ton kumaş için 5,2 Amerikan Dolarıdır. Diğer kaynaklara göre, tesis başına 9.000$ ila $ arasında bir yatırım yapılması halinde yakıttan yılda 5.015, ,69 TEP oranında tasarruf edilebilir. Geri ödeme süresi yaklaşık 3,8 4,9 yıldır. Tahmini ilk yatırım: Yaklaşık $ Araç Proje Sayısı Yatırıma Destek (ABD$ 000) Proje boyutlarına göre Enerji Tasarrufları Proje Sayısı Yıllık Tasarruf (Bin TEP) 1 0, , ,0790 Yatırıma destek EKO KREDİ(%0) Sübvansiyon 0, Sübvansiyon 0, Tahmini iç karlılık oranı (IKO) Yatırım (ABD, $) Tasarruf (ABD, $/Yıl) İKO (%) % 237 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

236 Özet Adı Sıcak durulama suyundan ısı kazanımı Türü Teknik Kaynağı 1. UEVEP Durumu Uygulanması öngörülüyor. Hedef Kitleler Tekstil sektörü Açıklama Hesaplama Yöntemi Tekstilde kullanılan ıslak işlemlerde, kumaşın veya ipliğin durulanması için önemli miktarlarda sıcak su (80 C'ye kadar) kullanılmaktadır. Tesislerde, durulanan ipliğin/kumaşın kendi ağırlığının otuz katına kadar durulama suyu tahliye edilebilir. Bu sebeple durulama suyunun ısısı alınarak bir sonraki sıcak durulama için gelen suyun ön ısıtmasında kullanılabilir. Bu seçenek, arıtma öncesinde atık suyun ısısının azaltılması gibi bir yan faydası da bulunmaktadır. Bununla birlikte, dünyadaki tekstil tesislerinin büyük bir kısmı, durulama sularının sıcaklığını geri kazanmamaktadır. Durulamadan çıkan atık suyun ısısının alınarak gelen soğuk suya aktarılması için plakalı ısı değiştiriciler kullanılabilir. Sürekli işlemlerde basit ısı değiştiriciler yeterli-dir. Sürekli olmayan işlemlerde ise, ısı değiştiricinin tampon tanklarla ve işlem kontrol cihazlarıyla donatılması gerekebilir. Tekstilde kullanılan ıslak işlemlerde, kumaşın veya ipliğin durulanması için sıcak su (80 C'ye kadar) kullanılmaktadır. Durulanan iplik veya kumaş ağırlığının otuz katı kadar durulama suyu gerekebilir. Sıcak durulama suyunun sıcaklığı alınarak, ısı değiştiriciler yardımıyla, temiz suyun ısıtılması için kullanılabilir. Durulanan bir ton kumaş başına yakıttan 33,44-179,13 tep/ton oranında tasarruf edilebilir. Yatırım maliyeti, makinenin boyutuna da bağlı olarak, $ ila $ arasındadır. Geri ödeme süresi 6 aydan daha azdır. Tahmini ilk yatırım: Yaklaşık $ Araç Proje Sayısı Yatırıma Destek (ABD$ 000) Proje boyutlarına göre Enerji Tasarrufları Proje Sayısı Yıllık Tasarruf (Bin TEP) 1 0,2 10 2, ,0 Yatırıma destek EKO KREDİ(%0) Sübvansiyon 0, Sübvansiyon 0, Tahmini iç karlılık oranı (IKO) Yatırım (ABD, $) Tasarruf (ABD, $/Yıl) İKO (%) >25% 238 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

237 Özet Adı Türü Ram cihazı ve boya makinelerinde, termik sıvı ısıtma sistemlerinin direkt gaz yakıtlı ısıtma sistemlerine dönüşümü Teknik Kaynağı 1. UEVEP Durumu Uygulanması öngörülüyor. Hedef Kitleler Tekstil sektörü Açıklama Hesaplama Yöntemi Ram cihazı ve boya makinelerinin ısı gereksinimlerini karşılamak için genellikle termik sıvı ısıtıcılar kullanılmaktadır. Bu sistemde sıvı 260 ºC'ye kadar ısıtılmakta ve taşıma hatları üzerinden tesis içerisinde dolaşmaktadır. Sıcak sıvının ısısı, radyatörler yardımıyla odalara alınmaktadır. Termik sıvı kazanları, taşıma hatları ve radyatörlerde önemli miktarda ısı kaybı yaşanmaktadır. Bu ısı kaybını azaltmak için termik sıvı ısıtma sistemleri, doğrudan gaz ateşleme sistemleri ile değiştirilebilir. Bu yeni sistemde hava doğrudan gaz yakıtlı brülörler yardımıyla ısıtılır ve gereken ısı, sıcak havanın odalar içerisinde dolaşmasıyla elde edilir. Doğrudan gaz ateşleme sisteminin, termik sıvı ısıtma sistemine kıyasla çok sayıda avantajı bulunmaktadır. Öncelikle ısı kaybı azaldığı için yakıt tüketiminden tasarruf sağlanır. Termik sıvının pompalanması için gerekli olan elektrikten tasarruf edilir ve sıcak sıvının dolaşımından doğacak riskler önlenir. Bunların yanı sıra, doğrudan gaz ateşleme sisteminin, doğrudan odada ısıtma yapma avantajı da bulunmaktadır. Proseslerdeki ısı, zaman kaybına sebep olmaksızın, işlem gerekliliklerine göre ortaya çıkarılabilir. Merkezi ısıtma sistemine bağımlılık yoktur ve işlemler için daha iyi üretim planlamaları yapılabilir. Doğrudan gaz ateşleme sistemleri kullanılan germe makinelerinde ısınma zamanı daha kısadır, bu da boşta çalışmadan doğan kayıpları önler. Doğrudan gaz ateşleme sistemleri piyasaya ilk sürüldüğünde, havanın yanma odası sıcaklıklarına maruz kalmasından kaynaklanacak olan azot oksitlerin, kumaşların sararmasına veya boyaların kısmen ağarmasına sebep olacağından korkulmuştur. Daha sonra bu korkunun yersiz olduğu anlaşılmıştır. Termik kayıplar, doğrudan gaz ateşleme sistemlerinin kullanılmasıyla azaltılabilir. Hava, doğrudan gaz yakıtlı brülörler ile ısıtılır ve sıcak hava odalar içinden dolaştırılır. Bu durum ısı kayıplarının da önüne geçer. Bunun yanı sıra sıcak sıvıyı pompalamak için elektriğe gerek kalmaz ve oda doğrudan ısıtılır. Odaların daha hızlı şekilde ısıtılması mümkün olur ve boşta çalışmadan kaynaklanan kayıplar azaltılır. Doğrudan gaz ateşleme sistemi sayesinde yakıt kullanımında yıllık yaklaşık TEP (toplam yakıt kullanımının %40'ı), elektrik kullanımında ise yılda 120 MWhe (toplam elektrik kullanımının yaklaşık %90'ı) tasarruf yapılabilir. Toplam yatırım masrafı yaklaşık $ olup geri ödeme süresi yaklaşık 1 yıldır. Tahmini ilk yatırım: Yaklaşık $ Araç Proje Sayısı Yatırıma Destek (ABD$ 000) Proje boyutlarına göre Enerji Tasarrufları Proje Sayısı Yıllık Tasarruf (Bin TEP) 1 0,1 10 1,2 50 6,0 Yatırıma destek EKO KREDİ(%0) Sübvansiyon 0, Sübvansiyon 0, Tahmini iç karlılık oranı (IKO) Yatırım (ABD, $) Tasarruf (ABD, $/Yıl) İKO (%) >25% 239 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

238 Özet Adı Türü Denim kumaşlarda boyama, haşıl sökme, apreleme süreçlerinde otomatik buhar kontrol valflerinin kullanımı Teknik Kaynağı 1. UEVEP Durumu Uygulanması öngörülüyor. Hedef Kitleler Tekstil sektörü Açıklama Hesaplama Yöntemi Haşıl sökme, boyama ve apreleme gibi yaş tekstil işlemlerinde buhar sıklıkla kullanılmaktadır. Başta eski tesisler olmak üzere birçok tesiste, buhar kullanımı, işlemin büyük kısmında manüel olarak kontrol edilir. Bunun neticesinde önemli ölçüde buhar harcanır. Bu tesislerde, manüel buhar kontrol sistemini otomatik sistem ile değiştirmek üzere bir iyileştirme programı uygulanabilir. Otomatik buhar kontrol sistemi, her ekipman parçasına giden buharı, işlemin sistemde daha önce belirlenen ihtiyacına göre kontrol eder bu sayede de makinelere gereğinden fazla buhar verilmesinin önüne geçer. Hindistan'da kot kumaşı üreten bir fabrikada, tüm haşıl sökme, boyama ve apreleme işlemleri için otomatik buhar kontrol vanaları yerleştirilmiş ve yakıttan yılda 3250 GJ oranında tasarruf edildiği bildirilmiştir. Bu tür bir tasarrufun elde edilmesi için yapılması gereken yatırım masrafının, bu örnek çalışma için yaklaşık 5100$ olduğu bildirilmiştir. Enerji tasarrufları ve masraflar, otomatik buhar kontrol vanalarının uygulanacağı ekipman sayısına ve tesisin çalışma durumuna göre değişiklik gösterebilir. Otomatik buhar kontrol sistemi sayesinde yakıttan yılda 77,625 ktep tasarruf edilmesi beklenmektedir. Yatırım masrafı yaklaşık 5,100$'dır. Bununla birlikte enerjiden ne kadar tasarruf edileceği ve ne kadar yatırım yapılacağı, otomatik buhar kontrol vanalarının uygulanacağı ekipman sayısına bağlı olarak değişiklik gösterir. Tahmini ilk yatırım: Yaklaşık $ Araç Proje Sayısı Yatırıma Destek (ABD$ 000) Proje boyutlarına göre Enerji Tasarrufları Proje Sayısı Yıllık Tasarruf (Bin TEP) 1 0,1 10 0,8 50 3,9 Yatırıma destek EKO KREDİ(%0) Sübvansiyon 0, ,3 4,3 21,4 1,5 15,3 76,5 1 2,6 Sübvansiyon 0, , ,5 Tahmini iç karlılık oranı (IRR) Yatırım (ABD, $) Tasarruf (ABD, $/Yıl) İKO (%) >25% 240 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

239 Özet Adı Yoğuşma suyu geri kazanımı Türü Teknik Kaynağı 1. UEVEP Durumu Uygulanması öngörülüyor. Hedef Kitleler Tekstil sektörü Açıklama Hesaplama Yöntemi Tekstil tesisleri, boyama ve diğer ıslak işlemlerde büyük miktarlarda doymuş buhar kullanmaktadır. Bu buharın bir kısmı, kullanım esnasında yoğuşum suyuna (kondens) dönüşür. Bu kondens yüksek sıcaklıkta ve saflıktadır. Dokuma kumaş boyama ve apreleme tesislerinde oluşan büyük miktarda kondensatın toplanabileceği en iyi yerlerden biri, kumaşın buharla ısıtılan sıcak silindirlerle temas yoluyla kurutulduğu kurutma silindirleridir. Örme kumaş tesislerinde ise, buhar kapanlarında büyük kondensat kaynakları bulunmaktadır. Kondensatın brülöre gönderilerek buhara dönüştürülmesi en etkin kullanım yoludur. Bununla birlikte buhar ihtiyacını bir dış tedarikçiden karşılayan veya brülörü buhar kullanılacak olan işlemden çok uzak bir yerde bulunan şirketlerde kondensat yıkama veya haşıl sökme için su kaynağı olarak kullanılabilir, bu şekilde hem sudan hem de ısıdan tasarruf edilir. Tekstil tesislerinin büyük bir kısmında, kondensat bir daha kullanılmaksızın atık olarak doğrudan bertaraf edilir. NRDC tarafından incelenen bir tekstil boyama tesisinde, kurutma silindirleri saatte 15 kg yoğunlaşmış su üretmiş olup bu rakam yılda 18,975 ton yoğunlaşmış suya yani fabrikanın toplam su tüketiminin %2,5'ine tekabül etmektedir. Kondensatın geri kazanımından doğan su tasarrufunun yanı sıra, kondensatın yeniden kullanımı sayesinde enerjiden de önemli ölçüde tasarruf edilmiştir. Tekstil tesisleri, boyama ve diğer ıslak işlemlerde büyük miktarlarda doymuş buhar kullanmaktadır. Bu buhar sıcaklık ve saflık düzeyi yüksek yoğunlaşmış suya dönüşür. Bu suyun geri kazanılabileceği alanlardan güzel yerlerden biri, kumaşların buharla ısıtılan sıcak silindirlerle kurutulduğu kurutulma silindirleridir. Yüksek sıcaklıktaki kondensat brülöre geri döndürülebilir ve yeni buhar oluşturulmasında kullanılabilir. Brülöre geri döndürülmesi zor olan sular ise yıkama ve haşıl sökme için kullanılabilir. Kurutma silindirleri saatte 15 kg yoğunlaşmış su üretebilir, bu rakam yılda 18,975 ton yoğunlaşmış suya yani fabrikanın toplam su tüketiminin %2,5'ine tekabül eder. Bir ton kumaş için yakıttan koe, sudan ise 2,6-6,0 ton tasarruf edilir. Yatırımların büyük bir kısmı, prosesin belirli bir kısmındaki yerleşime, diğer bir deyişle kondensat kaynaklarının brülöre yakınlığına dayanmaktadır. Yatırımlar 1.000$ ila $ arasında değişiklik gösterip itfa süresi 2,5 ila 6 yıl arasındadır. İtfa süresinin bir yıldan kısa olduğu örnekler (Çin) bulunmaktadır. Tahmini ilk yatırım: Yaklaşık $ Amerikan Doları Araç Proje Sayısı Yatırıma Destek (ABD$ 000) Proje boyutlarına göre Enerji Tasarrufları Proje Sayısı Yıllık Tasarruf (Bin TEP) 1 0, Yatırıma destek EKO KREDİ(%0) Sübvansiyon 0, , Sübvansiyon 0, Tahmini iç karlılık oranı (IKO) Yatırım (ABD, $) Tasarruf (ABD, $/Yıl) İKO (%) >25% 241 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

240 Özet Adı Türü Çelik takviyeli potalar yerine karbon takviyeli hafif eğirme potalarının kullanılması Teknik Kaynağı 1. UEVEP Durumu Uygulanması öngörülüyor. Hedef Kitleler Tekstil sektörü Açıklama Hesaplama Yöntemi Sentetik elyaf üretim tesislerinde genellikle çelik takviyeli eğirme potaları kullanılmaktadır. Bu potalar, daha hafif olan karbon takviyeli eğirme potalarıyla değiştirilebilir. Örneğin, Hindistan'da bulunan Century Rayon Company'nin tesisinde kullanılan çelik takviyeli eğitme potasının ağırlığı 2,8 kilogram olup eğirme makinesi başına enerji tüketimi günlük 581 kwhe'dir. Bu eğirme potasının 2,2 kilogramlık karbon takviyeli eğirme potasıyla değiştirilmesi halinde, enerji tüketimi günlük 549 kwhe'ye düşürülebilir. Bu uygulama, enerji tüketimini makine başına yılda 9,6 MWhe düşürür. Yatırım masrafı makine başına 680$ olup geri ödeme süresinin 9 ay olması beklenmektedir. Tahmini ilk yatırım: Yaklaşık 680 $ Araç Proje Sayısı Yatırıma Destek (ABD$ 000) Proje boyutlarına göre Enerji Tasarrufları Proje Sayısı Yıllık Tasarruf (Bin TEP) 1 0, , ,48 Yatırıma destek EKO KREDİ(%0) Sübvansiyon 0, ,04 0,38 1,92 0,19 1,92 9,61 1 0,32 Sübvansiyon 0,5 10 3, ,01 Tahmini iç karlılık oranı (IKO) Yatırım (ABD, $) Tasarruf (ABD, $/Yıl) İKO (%) >25% 242 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

241 Özet F.5 Endüstriyel Faaliyetlerdeki Ek Enerji Verimliliği Önlemleri Yukarıdaki sektörlere özel değerlendirmelerde yer alan önlemlere ek olarak, aşağıdaki maddeler de dikkate alınabilir. Düzenleyici çerçevenin oluşturulması ve enerji değerlemesine odaklanan bir atık yönetim sisteminin oluşturulması Atıkların uygun bir şekilde yönetilmesine imkan sağlayan belediye katı atığının verimli toplama sisteminin bütünleştirilmesi ve değerlemeyi teşvik etmek için ideal bir çerçevenin oluşturulması düşünülebilir. Atık yönetiminin teşvik edilmesi ve iyileştirilmesi, düzenleyici bir çerçevenin geliştirilmesini ve atık değerlemesini teşvik etmek için uygun bir ortam yaratarak, kapı ücretlerinin ödenmesini garantileyen ve optimize eden uygun teşvik mekanizmalarının oluşturulmasını gerektirmektedir. Sanayideki Enerji Verimliliği Proje Rekabetinin Yaygınlaştırılması (SENVER) Bu rekabetler her yıl, sektörler tarafından uygulanan enerji verimli ve çevreye duyarlı teknolojilerin gösterilmesi, tanıtılması ve yaygınlaştırılması için düzenlenmektedir. Bu rekabet sektörleri enerji Verimliliği teknolojileriyle ilgili bilgi alışverişinde bulunmak ve enerji Verimliliği ile ilgili yeni projeleri yaygınlaştırmak için teşvik edebilir. Enerji Verimliliği ve Temiz Üretimle ilgili Projelerin Tekrarlanması KOBİ lerde enerji verimliliğine ve çevresel eylemlere katkıda bulunan üç girişim, KOSGEB tarafından desteklenmiştir. Projenin amacı, KOSGEB in kapasitesini artırmak ve KOBİ ler için özel destek içermesi gereken KOSGEB çevre yol haritasının hazırlanmasıdır. Temel hedefler aşağıdaki gibidir: KOSGEB çalışanlarının teknik bilgisinin ve kapasitesinin artırılması, Uluslararası en iyi uygulamaları ve çıkarılan dersleri temel alan ulusal yöntemler geliştirilmesi, Özel olarak atık arıtımı, eko-verimlilik ve Endüstriyel simbiyoz konularına odaklanan yerleşik uygulamaların tasarlanması, Sonuçların yayılması. Yukarıda belirtilen Hedefleri zorunlu tutarak, benzer projeler tekrarlanabilir. Sanayide enerji verimliliği yaklaşımlarının uygulanmasına yönelik pilot projelerin geliştirilmesi Enerji verimliliğiyle ilgili pilot projelerin geliştirilmesi, şirketleri benzer çalışmalar yürütme konusunda teşvik edebilir. Aynı şekilde, başarılı projelerle ilgili veritabanı oluşturmak da faydalı olabilir. Yüksek verimli süreçleri kullanan ürünleri satın alan müşteriler için teşvikler oluşturulması Hükümet verimli ürünlerin fiyatını düşürmekle ilgili teşvik sağlarsa, tüketiciler verimli ürünleri almaya daha çok yönelir. Türk Sera Gazları Emisyon Ticaret Sistemi Sera Gazları için Emisyon Ticaret Sistemi oluşturulmasının faydalarının, Türk ekonomisi üzerindeki etkilerinin, bu önlemin uygulanmasına yönelik yöntemlerin ve bu çerçevenin Avrupa Birliği Emisyon Ticaret Planı ile bütünleştirilme fırsatının değerlendirilmesi, gönüllü ve zorunlu çerçevenin etkisinin de değerlendirilmesi. 243 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

242 Özet G Taşımacılıktaki enerji verimliliğine ilişkin diğer teknik örnekler Taşımacılık sektörü için bu planın yanı sıra aşağıda belirtilen önlemler de önerilmiş / teşvik edilmiştir: Tablo 62.Taşımacılık için önerilen önlem ve araçların özeti Taşımacılık sektörü için önerilen önlem ve araçlar Enerji verimliliğine yönelik taşıma vergisi düzenlemesi Yolcu arabalarına CO2 etiketi uygulamasının getirilmesi Yakıtlar ve alternatif teknolojilere ilişkin karşılaştırma çalışması geliştirilmesi Bisiklet ve yaya ulaşımının geliştirilmesi ve iyileştirilmesi Şehirlerdeki trafik yoğunluğunun azaltılması: otomobil kullanımının azaltılması Toplu taşımanın teşvik edilmesi Kentsel ulaşıma yönelik olarak kurumsal bir yeniden yapılandırma çalışmasının geliştirilmesi ve uygulanması Deniz taşımacılığı altyapısının iyileştirilmesine yönelik bir eylem planı geliştirilmesi Demiryolu Taşımacılığının Altyapısını Geliştirmeye Yönelik bir Eylem Planının Oluşturulması Taşımacılığa ilişkin verilerin toplanması Planda önerilen bir dizi mali önlem ile birlikte bu önlemler grubu, belirlenen enerji hedeflerine ulaşmak için takip edilecek stratejiyi oluşturmaktadır. Dokümanın bundan sonraki kısmında, uygulanabilecek eylemlere ilişkin enerji verimliliği örnekleri yer almaktadır. Örneklerin tamamı, ilgili sektör için önerilen enerji tasarruflarına ulaşmak için bir arada kullanılabilir. Araçların yenilenmesine yönelik fonlar Faydalanıcılar (özel kişiler, profesyoneller, mikro işletmeler ve KOBİ ler), belirli bir yaşın üzerindeki arabalarını yüksek verimli modellerle değiştirmeleri halinde sübvansiyon alabilir (ortalama 2000 ABD Doları). Bu tür programlar, yolcu araçlarında 10 yaş üstü araçların, ticari araçlarda 7 yaş üstü araçların hurdaya ayrılmasını ve yakıt tüketimi ve CO2 emisyonu daha az olan verimliliği yüksek araçlarla değiştirilmesini kolaylaştırabilir. Genellikle satın alınacak aracın KDV hariç azami fiyatı göz önünde bulundurulur (ortalama USD doları). Elektrikli ve hibrit araçlar genellikle bu uygulamanın dışında tutulur çünkü bu tür araçların fiyat üst sınırı daha yüksektir. Bu sınır beş kişilikten daha büyük araç almak isteye büyük aileler ve modifiye edilmiş engelli araç kullanıcılarına uygulanır. Araçların değiştirilmesiyle, ikame edilen araçlara kıyasla %40 a kadar enerji tasarrufu yapılabilir. Yeşil araçların faydaları Düşük emisyonlu araçlar ve elektrikli araçlar gibi yeşil araçların faydaları, müşterileri bu taşıma araçlarını kullanmaya teşvik edebilir. Bu tür önlemler alınması, daha yeşil araçlara geçişi hızlandırabilir. Elektrikli araç satın alımlarına ilişkin sübvansiyon programları: Bazı şehirler, elektrikli araçların satın alınmasını desteklemek için çeşitli programlar uygulamaktadır. Bir defaya mahsus hibe verilmesi veya KDV ve/veya taşıt alım vergisinden muafiyet, bu tür programlara örnek olarak verilebilir. İspanya da Elektrikli Araç Kullanımını Teşvik Stratejisinin ( ) bir parçası olan ve yılları için belirlenmiş bir eylem planı niteliği taşıyan Plan Movele nin ilk versiyonu ülkenin bu tür çözümlere gösterdiği ilginin bir örneğidir. Sonraki planlar 2013 ve 2014 yıllarında hayata geçirilmiş olup bu planlar için ayrılan yıllık bütçe 10 milyon Avro dur (yılsonundan önce tamamlanacaktır). Vergi muafiyetleri: Bazı Avrupa ülkelerinde, elektrikli araçlar ruhsat vergisinden veya yıllık plaka vergilerinden muaf tutulmaktadır. Kentsel alanlarda ayrıcalıklı park izinleri: Birçok şehirde, elektrikli araçlar için şehir merkezinde ücretsiz park yerlerinin ayrılması ve park izinleri için bekleme listesi bulunmamasını sağlayan ayrıcalıklı park izinleri kullanılmaktadır. Ayrıcalıklı sürüş koşulları: Yeşil araçların, bazı kentsel alanlarda otobüs ve taksi hatlarını kullanma izinleri bulunmaktadır. Bu tür önlemlerin uygulanması sonucunda, taşımacılık sektöründe şehir düzeyinde tüketilen enerjide %5 e kadar tasarruf yapıldığı bildirilmiştir. 244 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

243 Özet Araba park vergilerinin enerji verimliliği düzeyine göre belirlenmesi Yeşil arabaların yukarıda bahsedilen faydaları ile ilgili olarak, park vergilerinin arabaların verimlilik düzeyine göre belirlenmesi de daha yeşil arabalara geçişi hızlandıracak başka bir önlemdir. Birçok şehir merkezinde uygulanan park sistemleri, verimliliği en az olan otomobillerin ücretlerini %20 artırarak ceza uygulamasına gitmektedir. Şehir merkezlerinde özel araç kullanımının yasaklanması Şehir merkezinin belirli bölgelerinde özel araç kullanımının yasaklanması Avrupa şehirlerinde yaygın bir uygulama haline gelmiştir. Otomobillerin kullanımının kısıtlanması veya şehir merkezlerinde araba kullanımının yasaklanması, hava kirliliği ile mücadelede sıklıkla başvurulan bir çözümdür. Bu çözüm Milan, Dublin, Madrid ve Brüksel gibi pek çok Avrupa başkentinde uygulanmaktadır. Oslo örneğinde olduğu gibi bazı şehirlerde trafiğin azaltılması için daha agresif planlar önerilmektedir. Kent yönetimi tarafından yapılan öneri, sera gazı emisyon seviyelerinin 2020 yılında 1990 yılına kıyasla %50 azaltılması planının bir parçası olarak 2019 itibariyle şehir merkezinde özel araç kullanımını yasaklamayı önermektedir. Araç paylaşma girişimleri Bazı şehirler, vatandaşların araçları paylaşmasını teşvik edecek girişimler başlatmaktadır. Örneğin Kopenhag da, şehir içi otobüs sistemlerinde kullanılan toplu taşıma kartlarının elektrikli araba kiralama hizmetleriyle entegre edilmesi teşvik edilmektedir. Araç paylaşma girişimi de çalışan ve öğrenci kesimi arasında giderek yaygınlaşmaktadır: Yeni teknolojileri kullanan birçok üniversite, aynı yolu kullanan öğretmen ve öğrenciler için elektronik platformlar geliştirmektedir. Örneğin Girona Üniversitesi araştırma ve geliştirme merkezi olan Centro Easy ve yine aynı üniversiteye bağlı Green Office (Yeşil Ofis) bu tür girişimler geliştirmiştir. Kurumsal düzeyde bakıldığında, İspanya da elektrikli araçların paylaşılmasına ilişkin ilk kurumsal hizmeti başlatan şirketler Iberdrola ve BMW olup bu şirketler Madrid, Bilbao, Barcelona ve Valencia daki elektrik şirketi merkezlerinde %100 elektrikli araç kullanmaktadır. Verimli toplu taşıma araçları kullanımının teşvik edilmesi Toplu taşımanın teşvik edilmesi ve enerji verimliliğini sağlamak amacıyla toplu taşıma filosunun değiştirilmesi imkanlarının araştırılması önerilmektedir. Aşağıda bu konuya ilişkin girişim örnekleri sunulmaktadır: Toplu taşımada kullanılan otobüs filolarının enerji verimliliği daha yüksek olan elektrikli veya hibrit alternatifleriyle değiştirilmesi. Hibrit otobüsler, geleneksel otobüslerin km başına tükettiği yakıttan ortalama %35 daha az yakıt harcamaktadır. Elektrikli otobüsler ise geleneksel otobüslerin nihai enerji tüketimine kıyasla %70 daha az enerji tüketmektedir. Bu girişimler için örnek vermek gerekirse yukarıda sözü edilen Plan Movele (İspanya), finanse edilebilecek araçlar kataloğuna elektrikli otobüsleri katmış olup Pekin ise hâlihazırda kullanılan otobüsü 2017 yılına kadar elektrikli ve doğal gazlı otobüs ile değiştirme planı oluşturmuştur. Toplu taşıma altyapısının geliştirilmesi ve genişletilmesinin teşvik edilmesi: Kentsel alanlarda vatandaşlara uygun hareket imkânlarının sunulması enerjiden önemli ölçüde tasarruf yapılmasına imkân tanıyacağı gibi çevre için de faydalı olacaktır. Metro istasyonlarının ve hafif raylı sistemlerinin kurulması bir yandan şehir içinde toplu taşıma için uygun imkânlar sunarken diğer yandan da nüfusun yoğun olduğu bölgeleri birbirine bağlayacaktır. Metro gibi büyük ölçekli ulaşım yöntemleri, bireysel olarak yapılan seyahatleri de büyük ölçüde azaltacaktır. Örneğin New York City Transit yılda 1,6 milyar yolcu taşımakta, ayrıca 2 milyon ton sera gazı salınımı rağmen yaklaşık 17 milyon ton sera gazı salınımını önlemektedir 40. Seyahat etmek yerine telekomünikasyon kullanımı (şirket düzeyinde) Şirketler, farklı yerlerde yapılan toplantıları azaltmak için telekomünikasyon alanında yapılan teknolojik gelişmelerden faydalanabilirler. Konferans aramaları ve video konferanslar, bir yandan şirketlerin para tasarrufu yapmalarına imkân tanırken bir yandan da taşımacılık sektöründe enerji tüketimini azaltan alternatif çözümler olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu çözümler, şirket üyelerinin bir yıl içerisinde yapacakları seyahatleri %50 oranında azaltabilir. 40 Alliance to Save Energy - Energy-Efficient Subway Systems of the World (ase.org) 245 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

244 Özet H Enerjinin dönüştürülmesi, iletilmesi, dağıtımı ve talep tepkisine ilişkin diğer teknik enerji verimliliği örnekleri Bu planda enerjinin dönüştürülmesi, iletilmesi, dağıtımı ve talep tepkisi faaliyetleri için önerilen / teşvik edilen önlemler: Tablo 63.Enerjinin dönüştürülmesi, iletilmesi, dağıtımı ve talep tepkisi için önerilen önlem ve araçların özeti Enerjinin dönüştürülmesi, iletilmesi, dağıtımı ve talep tepkisine ilişkin yatay önlemler: Elektrik Sayaçlarının Okunmasını Düzenleyen Düzenleyici Çerçevenin Avrupa Direktifleriyle Belirlenen Ana Esaslarla Uyumlaştırılması Tüketiciye kıyaslanabilir ve daha detaylı bir fatura bilgisinin sunulması. Ölçüm bilgisinin akıllı yönetimi için enerji veri platformunun oluşturulması. Enerjinin dönüştürülmesi, iletilmesi, dağıtımı ve talep tepkisi için önerilen önlem ve araçlar: Elektrik sistemi işletmesi ve elektrik dağıtım faaliyetlerine yönelik bir verimlilik teşvik programı çerçevesi oluşturulması Trafolarda asgari performans standartlarının uygulanması Mevcut elektrik santrallerinde verimliliğin arttırılması Talep tepkisini uygulayabilmek için piyasa altyapısının oluşturulması Doğal gaz altyapısına yönelik verimlilik standartları Planda önerilen bir dizi mali önlem ile birlikte bu önlemler grubu, belirlenen enerji hedeflerine ulaşmak için takip edilecek stratejiyi oluşturmaktadır. Bu sektör ile ilgili olarak Planda bazı kilit noktalar ele alınmaktadır: Üretim tesislerindeki verimin artırılası konusu sayılı önlemde ele alınmaktadır. Elektrik tesislerinin verimliliği, üretim şirketlerinin rekabet edebilirlik düzeyleri açısından en önemli kriter olarak kabul edilmekte olup devlet mülkiyetinde bulunan üretim tesisleri arasında yer alan kömürlü elektrik santrallerinin verimlerinin artırılmasına yönelik önlemlerin sayısı artırılmıştır. İletim ve dağıtım tesislerinin performans oranlarının iyileştirilmesi hususu da sayılı önlemde ele alınmaktadır. Dönüştürme istasyonları, hem iletim hem de dağıtım sistemlerindeki en yüksek sermaye masrafına sahip tesislerden olup dönüştürme sisteminin verimliliği, sistemin verimliliği açısından büyük önem arz etmektedir. Elektrik sistemi işletmesi ve elektrik dağıtım faaliyetlerine yönelik bir verimlilik teşvik programı çerçevesi oluşturulması ve kayıpların azaltılmasına ilişkin hedeflerin operatörlerle paylaşılması hususları de ele alınmaktadır. Elektrik sistemi operatörleri ve iletim ve dağıtım şebekesi operatörleri, enerji sisteminin/ şebekelerin yönetim şekli sebebiyle ortaya çıkan karı/ zararı enerji sistemiyle paylaşır. Enerji kayıplarının azaltılmasına ilişkin bilgilerin paylaşılması konusu da elektrik şebekesi kayıp/azaltma fırsatları kapsamında ele alınmaktadır. Dağıtım şirketleri hâlihazırda enerji kaybının azaltılması konusunda başarılıdır. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, söz konusu uygulamada başarı getiren en iyi uygulamaları belirlemek için bu şirketlerle toplantılar yapmaya teşvik edilmektedir. Akıllı ölçüm ve piyasa altyapısının talep tepkisi verecek şekilde geliştirilmesi hususları sırasıyla ve sayılı önlemler kapsamında ele alınmaktadır sayılı önlemde, elektrik üretiminde alternatif yakıt kullanımı önerilmektedir. Konut sektöründe kömür ile çalışan prosesler yerine doğal gaz kullanımı uygun bir enerji alternatifi olarak kabul edilmektedir. Kurumların, üretimin ve talebin sistem içerisinde etkin şekilde tespit edilebilmesinde kullanılacak ekonomik girişimlerin oluşturulması için düzenleyici önlemler önerilebilir (düğüm noktasına ait ve bölgesel fiyatlandırma sistemleri). Bu tür bir durumda, kayıpların ve sıkışıklıkların etkisi de göz önünde bulundurulacaktır. Dokümanın bundan sonraki kısmında, enerjinin dönüştürülmesi, iletilmesi, dağıtımı ve talep tepkisi faaliyetlerine ilişkin enerji tasarruf hedeflerine ulaşmak için yukarıda sözü edilen yaklaşımlar ile birlikte kullanılabilecek teknolojik enerji verimliliği örnekleri yer almaktadır. 246 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

245 Özet Atık ısının geri kazanıldığı birimler Birimlere elektrik sağlamak için ısı kullanılması (AIGKB) Isının elektrik üretmek için geri kazanılması hem üretim tesislerinde hem de ısının atmosfere salındığı teknik proseslerde ele alınabilir. Isının atmosfere salındığı teknik proseslerde sanayi atıklarından kaynaklanan ısının geri kazanılmasına yönelik sistemler Ek F - Sanayideki diğer teknik enerji verimliliği örnekleri kısmında tartışılmaktadır. Elektrik üretim tesislerinde atık ısının geri kazanıldığı birimler için elektrik üretiminin termal verimliliği ısı oranıyla ifade edilir (1 kwh enerji üretmek için kullanılan enerji miktarı). Proseste üretilen ısının geri kazanılmasına dayanan çeşitli teknik uygulamalar, bu parametrenin azaltılmasına katkıda bulunabilir: Kömürle çalışan mevcut üretim tesislerinde soğutma sistemi ısı kaybının geri kazanılması Bu uygulama, buhar kondenserinden çıkan ılık soğutma suyundan kaybedilen ısı miktarının bir kısmının, suyun soğutma kulesi sirkülasyonu veya su birikintisine tahliyesi öncesinde geri kazanılmasına dayanmaktadır. Bunun için kullanılabilecek teknolojiler soğutma kulesi dolgusunun (ısı transfer yüzeyi) yenilenmesi ve soğutma kulesi ve kondenser ayarının yapılmasını içermektedir. Verimi artırma oranı: %0,2 %1 Kömürle çalışan mevcut elektrik tesislerinde baca gazı ısısının geri kazanılması Baca gazının hava ön ısıtıcısından çıkış ısısı, baca gazının asit çiğ noktası ısısına bağlı olarak 250 ila 350 F arasında değişiklik gösterebilir. Asit çiğ noktası ısısı ise buhar fazındaki sülfürik asit ve nem konsantrasyonuna bağlıdır. Islak baca gazı kükürt giderme (FGD) sistemleri bulunan elektrik santrallerde, FGD reaksiyon solüsyonuyla püskürtülen baca gazı yaklaşık 125 F ye kadar soğutulur. Bununla birlikte, baca gazından kaybedilen bu enerjinin bir kısmı, kazan besleme suyunun ön ısıtmasında kullanılmak üzere yoğunlaşmalı ısı eşanjörü yardımıyla geri kazanılabilir. Verimi artırma oranı: %0,3 %1,5 Üretim, iletim ve dağıtım kurumlarında önleyici yönetim tekniklerinin kullanılması Önleyici yönetim; ekipman bozukluklarının henüz ekipman hizmet dışı kalmadan önce belirlenmesine ve süre kısıtlaması sebebiyle ekipmanların gereksiz yere yenilenmesinin önüne geçmeye dayanmaktadır. Önleyici bakım tekniklerinin geliştirilmesi için: İzleme sisteminden alınan çok sayıda kayıtlı veriye ihtiyaç duyulmaktadır. Bu uygulama sayesinde sistem: Yönetim sürecindeki aksaklık ihtimalini hesaplayabilir ve bu tür aksaklıkların ekonomik etkilerini değerlendirebilir. Bu bağlamda analitik verilere dayanan daha iyi kararlar alınarak masraflar azaltılmış olur. Yönetimi optimize edebilir. Bu bağlamda bakım masrafları ve arıza süresi en aza indirileceği gibi ekipmanın tamir edilmesinin mi yoksa yenilenmesinin mi daha uygun bir seçim olduğu görülebilir. Bakım politikalarına ilişkin karar vermek ve sözleşme müzakereleri yapmak için gerekli bilgileri edinebilir. İş alanında ortaya çıkacak yeni sorunları öngörebilir ve bu sorunlara yanıt bulabilir. Prosesleri daha verimli hale getirecek yanıtlar bulabilir. Bakım stratejilerinin optimizasyonu sayesinde ekonomik açıdan tasarruf edilmesinin yanında olağanüstü çalışma koşullarının önlenmesi de enerji tüketimini azaltır. 247 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

246 Özet Teknoloji ile ilgili olmayan kayıpların azaltılmasına yönelik veri madenciliği uygulamaları Veri madenciliği ve modellemesi kullanılarak analitik yaklaşımlar uygulanabilir. Bu tür yaklaşımların uygulanması halinde aşağıdaki çözümlere ulaşılır: Gelecek dönemler için, portföy ve müşteri segmentleri gibi farklı gruplardaki sahtecilik düzeyinin tahmin edilmesi. Analitik uygulamalar, benzer davranışlara sahip olan müşterileri gruplara ayıran yöntemler kullanarak müşteri portföyünü gruplandırır: Tek değişkenli ve çok değişkenli regresyon modellerini bir araya getiren k ortalamaları : Teknik olmayan kayıpların diğer değişkenler baz alınarak tahmin edilmesi, ilgili değişkenlerin sahteciliğe ilişkin davranış biçimlerinin düzenlenmesi ve bu davranış biçimlerinden sapmaların incelenmesi. Sahtecilik yapma ihtimali daha yüksek olan müşteri gruplarının belirlenmesi. Analitik uygulamalar, sahteciliğe başvurma ihtimali daha yüksek olan müşteri gruplarını belirleyen ve alınan sonuçlardan yola çıkıp gruplandırmada yer alan değişkenleri kullanarak sahtecilik yöntemlerini tanımlayan CHAID gruplandırma yöntemini de içermektedir. Bilinen davranış biçimlerinin ortaya çıkması halinde harekete geçecek bir uyarı sistemi kurulması. Sahtecilikle bağlantılı değişkenlere ait davranış biçimlerinin ve ilgili değişkenin beklenen değerine ilişkin tolerans düzeylerinin oluşturulması, teorik modelin gerçek verilerle bağdaştırılması: Sapma görülmesi halinde uyarı verilmesi. Bu uygulamalar, şirketler tarafından gerçekleştirilen denetimlerde sahtecilik saptanma oranını ortalama %30 artırmaktadır. 248 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

247 KAYNAKÇA 249 Türkiye nin Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı