BÖLÜM IX MONTAJ-İŞLETME-BAKIM-TAMİR

Transkript

1 BÖLÜM IX MONTAJ-İŞLETME-BAKIM-TAMİR Br soğutma sstemnn arıza yapmadan ve beklenen verecek şeklde çalışması: 1- Tessatın kurulması, lk çalıştırılması, ayarlanıp devamlı hzmete sokulması sırasında yapılan amelyelern blnçl olarak ve temzlk ön planda tutularak yapılması, 2- Tessatın çalışmaya devam ettğ sürece peryodk bakım ve kontrolların muntazaman yapılması, görülen aksaklık ve anormal durumlara hemen müdahale edlmes, hususlarının noksansız, aksamadan ve gecktrmeden yapılması le mümkün olablr. Bu bölümde, kapaste tayn gerçekç hesaplara göre yapılmış (y projelendrlmş) ve sstemn müteferrk aksamı (Kompresör, Kondenser, Evaparatör, Ekspansyon valf, Boru tessatı) mevcut çalışma şartlarında brbrne uygun şeklde ve doğru seçlmş olarak kabul edlen br soğutma sstemnn Montajı, İşletmeye alınması, İşletmes, Koruyucu Bakımı, Arızaların aranıp bulunması ve gderlmes gb hususlara değnlecektr. IX-1) Montaj: Soğutma sstemnn arıza yapmadan ve beklenen verecek şeklde çalışmasının brnc ve en öneml gereğ, sstem meydana getren münfert elemanların herbrnn montajının gereken şeklde yapılmış olmasıdır. Montajı yapan teknsyenn soğutma konusunu y blmes ve mekank nosyonunu y kavramış olması ş büyük ölçüde kolaylaştıracaktır. Montör, kullanacağı takımlarını y tanımalı, malzeme htyaçlarını çıkartablmel (Boru, ftngs, kaynak tel, temzleme malzemes, vs) ve şe başlamadan önce şlern planlayarak gerekrse sstemn br uygulama kroksn yapmalıdır. Yapılan şn dış görünümünün de öneml olduğu, temz ve tnalı br şçlğn aranacağı unutulmamalıdır. Br soğutma montör veya Servs-Bakım-tamr elemanı'nın kullandığı takımlarla montaj malzemelern şu şeklde guruplamak mümkündür: 1- El takımları, El Aletler 2- Boru Montajı çn gerekl Takımlar 3- Soğutma sstemn Muayene-Test ve Servs-Bakım Aletler 4- Ölçü-Ayar-Kontrol Aletler ve Soğutma performansı Test Chazları 5- Ufak Montaj Malzemeler (Cvata, somun, vda, perçn, kelepçe, askı, vb) 6- Muhtelf Borular ve Ftngsler Bu takım ve chazların türler le bunlardan bazılarının örnekler bu bölümün değşk yerlernde verlmektedr. Montaj malzemeler olarak, ana soğutma malzemesnn dışındak en çok kullanılan malzeme, boru ve ftngslerdr. Bu nedenle Soğutma montörünün boru ve ftngsler çok y tanıması gerekr. Halokarbon türü (R12, R22, R502, vs) soğutucu akışkanlar çn en uygun boru cns bakır borudur. Amonyak se bakır ve bakır alaşımlarına korozyon yoluyla aşındırıcı etk yaptığından bu soğutucu akışkan çn en uygun boru cns çelk çekme borudur. Küçük kapastel tessatlarda kullanılan bakır boru genellkle tavlanmış, yumuşak borudur ve pyasada kangal halnde bulunur (1/4", 3/8", 1/2", 5/8", ve 3/4" çaplarda). Uygulamada halen geçerl olan Amerkan ölçü sstemne göre çap sınıflandırması ve buna göre bakır borunun fzk ölçüler Tablo VIII-25'de verlmştr. Daha z- UYGULAMALI SOĞUTMA TEKNİĞİ 431

2 yade otomotf endüstrsnde kullanılan 3/16", 5/16" gb bakır boru ara ölçüler soğutmacılıkta kullanılmamaktadır. Ufak montaj malzemeler olarak adlandırılan cıvata, somun, vda, perçn, rondela, kelepçe, askı gb malzemeler endüstrnn hemen bütün kollarında kullanılan standart türden malzemeler olup her an pyasadan temn mümkündür. Yalnız, boru askı ve kelepçelernden bakır boru çn kullanılanlar, demr boru çn olanlardan hem ölçü hem de yapılış bakımından braz farklıdır. Bakır boru le temas eden keskn köşelern boruyu zamanla aşındırıp kesmesn ve delmesn önlemek üzere kelepçe kısmının ç yüzeyne sert kauçuk veya plastk br bant konulmaktadır. Bakır borular çn, boru çaplarına uygun ölçüde ve duvara btşk şeklde br veya brkaç borunun montajına mkan veren kelepçeler yapılmıştır. Takım, alet ve chaz olarak guruplandırılan elemanlardan el takımlarının türler aşağıda sıralanmış ve bunların örnekler Şekl IX-l'de verlmş olup dğer takım ve aletler bu bölümün dğer kısımlarında gösterlmştr. a- Açık ağızlı anahtarlar, kurbağcık anahtarlar b- Penseler, ayarlı penseler, kargaburun, keskl pense, yankeskler c- Boru anahtarları, zncrl ve bantlı anahtarlar d- Cırcırlı-Ratchet anahtarları e- Yıldız anahtarlar, lokma anahtarlar ve uzatma kolları f- Tornavdalar/Düz tp ve yıldız tpler, 6- köşe alen ahatlarlar, Erkek ve Dş g- Elektrkl breyzler, el breyzler, matkap uçları (Normal ve Elmas uçlu) h- Çekçler, tahta ve kauçuk tokmaklar I a, b, c) Açık Ağızlı Anahtarlar, İnglz Anahtarları, Kurbağacık Anahtar, Penseler, Ayarlı Pense, Kargaburun, Yan Kesk, Boru Anahtarları, Zncrl Anahtar ve Bantlı Anahtar. Şekl. IX-1) El takımlarından örnekler 432 UYGULAMALI SOĞUTMA TEKNİĞİ ı I'

3 d) Cırcırlı Anahtarlar (Ratcrmt) ve uzatma kolları. e) Yıldız Anahtarlar (Açık ve Kapalı Ağızlı türler) Şekl. IX-lldevamı) El takımlarından örnekler lokma Anahtar Takımı ve Takım Çantası f) Muhtelf Tornavdalar ve Alen Anahtarları Saç Makası I estere Darbel tp ^ ^ Nomaal tp T okmaklaz* g-n) Muhtelf El Takımları ve Aletler Şekl. IX-l/devamı) El takımlarından örnekler UYGULAMALI SOĞUTMA TEKNİĞİ 433

4 - Keskler, noktalar, beton kırma murçları J- Conta kesme takımı ve conta zımbaları k- Eğeler, zımpara taşları, temzleme fırçaları ı- Çektrme takımları m- İç ve Dış Pafta-Dş Açma Takımları n- Ölçü Metreler-Şert Metreler, Sürgülü Kumpaslar, Çap Kumpasları. Br soğutma sstemnn uzun seneler, beklenen verecek şeklde çalışmasının lk şartı; seçlen yüksek evsaflı, kapastes yeterl ve brbrne uygun olan ana soğutma elemanlarının dkkatle, ttzlkle ve temzlk ön planda tutularak muhafazası ve daha sonra da yerlernde konulması - monte edlmesdr. Montaj safhası dye adlandırılablecek bu aşamayı aşağıdak safhalara ayırarak rdelemek uygun görülmüştür: A- Ön Hazırlık Safhası, B- Ana Parçaların/Ana Soğutma Elemanlarının Montajı, C- Boruların Tertp Şekllernn Gözden Geçrlmes ve Seçm, D- Boruların Montajı, E- Tecrübelere Hazırlık. IX.A.l- Ön Hazırlık: Montajın aksamadan yürütüleblmes çn lüzumlu görülen bütün chaz, ftngs, boru ve dğer malzemelern ş yerne gelmş olması, temz ve emnyetl br yerde muhafaza edlmes ve aranan br parçanın kolaylıkla bulunableceğ tarzda stflenmş olması gerekr. Malzeme, dış darbelere uğramıyacağı br yerde ve her br malzeme arandığında kolayca bulunablecek tarzda tertplenmeldr. Şantyede dama teslm alma le görevl, yetkl ve güvenlr br eleman bulunmalı ve tüm teslmatlar tesellüm fşyle, mzalı şeklde yapılmalıdır. Tesellüm fşler, gelen veya verlen malzemeye göre, küçük parça ve aksesuarları da kapsayacak şeklde tanzm edlerek yce kontrol edldkten sonra mzalanmalıdır. Ambalajlar açılırken chaz ve maknalara hasar verlmemeldr. Ağır chazlar, kullanılacakları mahallere götürülünceye kadar açılmamahdır. İnşaatın durumu montaja başlamaya müsat duruma gelmedkçe soğutma chaz ve aksamı malzeme ambarından çıkarılmamalıdır. İnşaatın seyr yakından takp edlp montajdan önce yapılması gereken şler tamamlanmalıdır. Örneğn soğuk oda'ya evaporatör askıları veya konsolları, zole ve sıvalar yapılmadan önce konulmalı, elektrk kabloları ve soğutma borularının geçeceğ yerlere delkler bıraktırılmak, yoğuşum su'yunun atılması çn tertbat alınmalı, beton kadeler döktürülerek üzerlerne ankraj cıvataları konulmalıdır. Montaj ön hazırlığı cümlesnden olarak; Montajı yapacak olan teknsyen şn projesn yakından tetkk edp gelen chaz ve malzemenn mktarını, şe uygunluğunu, evsafını kontrol ve muayene ederek gerekyorsa düzeltme şlemlern hemen yapmalı, gereken önlemler almalıdır. Montaj şlemnde, malzeme kadar takım da önemldr. Montaj teknsyenn takımları noksansız ve y evsaflı olmalıdır. Montaja başlamadan önce montör bütün takım- 434 UYGULAMALI SOĞUTMA TEKNİĞİ '' /'

5 kımlarını muayene edp noksansız ve faal vazyette olduğunu görmel, montaj sırasında kullanılacak oksjen, asetlen (veya karpt), kaynak tel, kaynak pastası, zımpara kağıdı, azot, temzlk malzemes gb htyaçların ş yernde yeternce, hazır vazyette olmasını temn etmeldr. Montajın sürekllk çnde ve süratle yapılmasında çok yönlü yararlar vardır. Bu, her şeyden önce tessatın dış hava le olan rtbatının süresn kısaltacaktır. Soğutma montörünün, bakır boruların montajı sırasında kullanableceğ takımlar aşağıda sıralanmış olup bunlara at örnekler Şekl IX-2'de verlmektedr. Uygulamada bunlardan başka takımlara da rastlanacağı muhakkaktır. a- Boru Makasları ve Boru Testereler, b- Bakır Boru Havsa Takımı ve Boru Ağzı Genşletme Takımı, c- Bakır Boru Bükme Yayları ve Boru Bükme Takımları, d- Özel Takım ve Aparatlar, e- Oks-asetlen ve daha başka tür kaynak takımları. Bakır boru çn havsa takımı Çft katlı havsa ve boru genşletme takımı Boru ağzını genşletmek çn takımlar b) Bakır Boru çn Havsa Takımı ve Boru Ağzını Genşletme Takımı Örnekler Şekl. IX-2) Montaj takımlarından örnekler UYGULAMALI SOĞUTMA TEKNİĞİ 435

6 T r Bakır boruya Tee çıkışı açma alet Boruyu körletme (pnch-off) alet -Bakır boru çn d) Özel Takımlar ve Aparatlardan İk Örnek I r e) Oks-Asetlen ve Dğer Tür Kaynak Aparatları Şekl. IX-2 I devamı) Montaj takımlarından örnekler ' V 436 UYGULAMALI SOĞUTMA TEKNİĞİ

7 Ön hazırlık sırasında aşağıdak hususlara da dkkat edlmeldr: 1- Kompresör ve dğer malzemenn üzernden ve ambalajından çıkan katalog, broşür, tarfname gb kağıtları okuyun, gösterlen talmat ve tavsyeler yerne getrn ve bunları atmayın, brktrn, çalıştıracak lglye vern. 2- Beton kade yapılırsa; beton ağırlığı, taşıyacağı chaz ağırlığının 1,5-2 katı olmalıdır. Kade, kompresör grubundan 15'er santm taşmalıdır (volan dahl), beton kadenn altına kat'yyen mantar ve daha başka yumuşak ve esnek malzeme konulmamalıdır. 3- Kompresörün konulacağı yern seçm: a- Sesn mahzurlu olmadığı br yer, b- Ttreşmn mahzurlu olmadığı br yer, c- Düzgün ve yatay br yüzey, d- Konacak ağırlığı taşıyablecek güçte br döşeme, e- îy havalandırılmış br hacm (kondenser uzakta olsa dah kompresör mahall y havalandırılmalıdır). f- Servs çn yeterl mesafeler ve hacm düşünülüp bırakılmalıdır. g- Aşırı toz, pslk, rutubet olmamalı, kompresöre ve dğer elektrk aksamına su damlamamalıdır (sızıntı veya terlemeden). IX.B.l- Ana Parçaların Montajı: Çoğunlukla ana parçalar fabrkasyon olarak gruplandırılmış elemanlardır. Bu ana parçalar şöyle özetleneblr: 1. Kompresör ve motor (kadesyle) 2. Kondenser le hava vantlatörü ve sıvı deposu (resver) veya sulu kofndenser (sulu kondenserde hava vantlatörü ve genellkle ayrı br sıvı deposu yoktur). Kondenser le resver depo arasındak boru rtbatı mümkün mertebe kısa tutulacak şeklde tertplenmeldr. 3. Evaporatör; hava vantlatörleryle (su soğutucu evaporatörlerde vantlatör yoktur). 4. Elektrk besleme ve kumanda tablosu Konulacak maknanın gücüne yeter kapastede şebeke besleme hattı le trafo ve bna elektrk sayacı/sgortası/tessatı bulunmalı, voltaj ve frekanslar'da uygun olmalıdır (Bu husus kontrol edlmeldr). Ayrıca; a- Konulacak grup tablosundak sgorta, kontaktör ve termklern motor güçlerne uygun olması sağlanmalı b- Yağ basıncı emnyet ve alçak-yüksek basınç otomatklernn çalışıp çalışmadığı kontrol edlmel c- Kondenser fanları, srkülasyon pompaları, soğutma kules fanları, vs. gb elemanların dönüş yönlernn doğru olması sağlanmalı d- Besleme hatlarını, topraklama hatlarını, kumanda hatlarını kontrol ederek geçrgenlk sağlanmalıdır. UYGULAMALI SOĞUTMA TEKNİĞİ 437

8 Herbr parçayı dkkatlce, düzgün br şeklde yerne koyup gerçek çalışma konumuna getrerek tespt ednz. Açık tp kompresör kullanılmış ve motor le kompresör fabrkasyon br kade üzerne oturtulmamışsa, kayış ve kasnakların tam br hzada olmasına ve kayış gergnlklernn y ayarlanmasına dkkat edlmeldr. Soğutma kompresörünün yerleştrlmesnde bnanın taşıma gücü (statk) yönünden genellkle büyük br sorun ortaya çıkmamaktadır. Fakat ttreşm ve gürültü dağılımı yönünden, blhassa açık tp kompresörler çn dkkatl olmak ve bazı önlemler almak gerekecektr. Kompresör gurubu beton kadesnn, yarım hermetk veya yüksek devrl,y balans edlmş- açık tp kompresörler çn cm. kalınlıkta tutulması yeterl olmaktadır. Açık tp, ağır devrl kompresörlerde se toplam ağırlığın 1.5 la 2 katı ağırlıkta ve gurup dış sınırlarını 15 cm. aşana br beton kade gerekldr. Bu beton kadenn tab zemn üzrne oturtulması ve bna elemanlarından aralıklı tutulması tavsye edlmektedr, tam kapalı tp (hermetk) kompresörler se genellkle ttreşm önleyc yay veya kauçuk ayaklarla tespt edlmektedr. 1 /' I: Kade /( Ankraj cvataları Kade ankrajı Ankraj cıvataları f Kompresör Grubu NJ 1/ kades 1 lt r.5f->.*-,«.:^>v.vv : r-:;? 0-1S cm a) Yarım Hermetk veya y balans edlmş yüksek devrlk açık tp (küçük kompresörler çn kade b) Ağır devrl-açık tp veya büyük boy kompresörler çn kade Şekl. IX-3) Kompresör grubu beton kadeler Kompresör kades le döşeme betonu arasına sarsıntıyı almak üzere her ne şeklde olursa olsun mantar, styrofor ve benzer herhang br tabaka konulmamalıdır ve bu çok zararlı sonuçlar vereblr. Ana parçaların yerlerne konulup tespt edlmesnden sonra sıra boruların çeklmesne gelecektr. Ancak, boruları çekmeye başlamadan önce, montör boruları ne şeklde tertpleyeceğn blmel ve değşk tertp şekllernden brsn seçmeldr. IX.C.l- Boruların Tertp Şekller: Soğutma tessatının projelendrlme ve kullanma şeklne göre boru tertbnde en sık rastlanan konumlar aşağıdak şekllerde verlmektedr: 438 UYGULAMALI SOĞUTMA TEKNİĞİ

9 . t Ayn savyad* Kondentır a) EVAPORATÖR KOMPRESÖRDEN YÜKSEKTE b) EVAPORATÖR VE KOMPRESÖR AYNI SEVİYEDE Kompresör mesafes kısa ve yer mevcutsa bu seklde sıkılablr. r Kompresöre ejm.düşey yükselme /fazla se bu şeklde yapılacak C IX-6) Yağ cep' yesını kadar. Yat) on ' ı c) Evaporatör Kompresörden Alçakta Şekl. IX-4) Tek evaporatörlü boru tertp şekller Tek evaporatörlü br soğutma sstemnde en öneml konuyu evaporatörün yer ve kompresöre göre sevyes oluşturmaktadır. Zra bu husus, kompresöre yağ dönüşünün kolaylaştırılmasında etken olacağı gb sıvı halde soğutkanın kompresöre gelmesnn önlenmesnde de etken olmak yönlernden önem taşımaktadır. Yağın, evaporatörde ve borularda brkmler yapması kompresörün yağsız kalarak hasara uğramasına neden olacağı gb, evaporatörden yağın kolayca sızıp akamaması da ısının evaporatördek transfern güçleştrecektr. Bu se evaporatörden yeterl kapastenn almamamasına ve kompresöre soğutkanın tamamen buharlaşmadan, sıvı halde dönmesne neden olacaktır. Şekl IX-4'de bu nedenle, evaporatörün kompresöre göre olan sevyes baz alınarak 3 değşk tertp şekl gösterlmş, yağın akışını ve kompresöre dönüşünü kolaylaştıncı önlemler belrtlmştr. C-2) Çok Sayıda Evaporatör le Çalışma: Evaporatör sayısı, ayn soğutma devresnde brden fazla se, emş boruları tertplenrken genel kade şudur; (1) Faal (çalışır) durumdak Evaporatörden, durmakta olan evaporatöre yağ gelmes önlenmeldr. (2) Br evaporatörden soğutucu akışkan ve yağ, ana emş borusuna gderken dğer evaporatörlerdek akışı ve çalışmayı etklememeldr. Aşağıda gösterlen tertp şekller en uygun olarak kabul edleblr. UYGULAMALI SOĞUTMA TEKNİĞİ 439

10 TEV Konp Kompresöre f' /' a1) Evaporatörler farklı yükseklklerde fakat heps de kompresörden aşağıda bulunan uygulama şekl Evapr.üt»evyean ack kadar j a2) Kapaste kontrollü kompresör kullanıldığında (al)'n boru tertp şekl (*) Emşte bu şeklde çft borulu çıkış kullanıldığında, kompresörden önce br emş akümülatörü (dengeleycs) konularak brken yağın kompresöre brden gtmes önlenmeldr. n ^ -l*- Daha emnyetldr I I Ana Emş Borusu İ Kompresör* b) Kompresörü Evaporatörden daha alçak sevyede bulunan uygulama şekl (Kompresör kapaste kontrolsuz). c) Evaporatörler, müşterek ana emş borusunun üstünde ve altında, muhtelf sevyelerde bulunan br uygulama şekl. Kompresör kapaste kontrollü se çft boru çıkışı (a2 dek gb) PRVBaaınç düfr CVıt»k VaXf.valf Kompresör evaporatörlerden daha yüksekte se borular bu şeklde tertplenmeldr. "a" boyutu evaporatör üst sevyesn aşacak kadar olacaktır. Cjcı, d1) Evaporatörler aynı sevyede, fakat kompreso- d2) Kompresör ve evaporatörlern tümü aynı rü evaporatörlerden aşağıda olan br sstem sevyedek br sstem Şekl. IX-5) Çok evaporatörlü boru tertp şekller 440 UYGULAMALI SOĞUTMA TEKNİĞİ I, y

11 Çok evaporatörlü uygulamalardan, farklı evaporasyon sıcaklıklarında çalışan evaporatörler durumunda (Ayrı hacmlern soğutulması), emş borularının brleşme noktalarında, evaporasyon sıcaklığı daha yüksek olan evaporatörlerden gelen emş borularına brer basınç düşürücü valf konularak basınçların, en düşük evaporasyon sıcaklığında çalışanın basıncın düşürülmes suretyle akışının etklenmemes sağlanmalıdır. C-3) Kondenser kompresörden yüksekte se: Düşey yükselme (2) 2.5 mt den fazla se yağ sfonu konmalıdır. p»«örün bulunduğu yar kondenaerden daha aoçuk ae buraya br çık valf konulmalıdır ^Alternatf şekl «-(Kalkacak) ca Çok aayıda.koapreaarle Kondanaar _ Kompresör a) 1 «; 2.5 metre / "V 5fon cepler ( j mümkün olduğu X^y kadar kıaa tuy^, tulacektr,, KompreaârKapaa.Kontz.J Kampraaör c) Kapaste Kontrullu b) 1>2.5 mt (maks. 7.5 mt) Şekl. IX-6) Kondensern kompresörden daha yüksekte olması hal İk kademel kompresörlern kullanıldığı sstemlere yağ emnyet otomatğ, yağ ayırıcısı, emş hattı akümülatörü, emş fltres, orta ve alçak basınç arasına karter emnyet valf konulması tavsye edlmektedr. C-4) Sıcak gaz by-pass sstem: Soğutulan hacmdek yüklern azalması sonucu evaporatöre sıvı akışkan yürümes yavaşlar ve emş basıncı düşer. Bunu önlemek üzere, kısmı yüklerde de muntazam çalışmayı sağlamak çn bazı önlemler alınması gerekmektedr. En bast ve sık tatbk edlen usûl evaporatör le expanson valf çıkışı arasına sıcak gaz by-pass yaptırmaktır. Buna, sıcak gaz by-pass'ı le kapaste kontrolü denlr ve bununla, soğutkan gaz'ın kompresöre normal çalışma basınçlarında dönmes sağlanır. Aynı zamanda, evaporatörde de yüksek akış hızları muhafaza edlebleceğ çn yağın kompresöre dönüşü (evaporatörde kalmaması) kolaylaştırılmış olacaktır. Şekl : V-93'de bu şeklde br uygulama şematk olarak gösterlmştr. Dğer br usul, sıcak gaz by-passı evaporatörden sonra vermektr. Bu usûl, daha zyade çok evaporatörlü veya Kompresör-Kondenser gurubunun evaporatörden uzakta bulunduğu bölünmüş (splt) sstemler çn daha uygundur. Bu şartlarda emş basıncı gayet y kontrol edleblr, fakat kompresöre gaz grş sıcaklığını normal delerlerde tutablmek çn ayrıca br sıvı soğutkan termostatk ekspanson valf (4) konulmalıdır. Bu, özel tp ve kızgınlığı C'ya ayarlanablr genş kızgınlık ayarlı br TEV'dr (Bak: Şekl V-95 ve Şekl IX-7). UYGULAMALI SOĞUTMA TEKNİĞİ 441

12 Sıcak g«z by-pa»a aolenod 1 Nîıcak gaz by-paaa r«gül»törü(baaınç düsücüeo) Ko(nprea5x Kızgınlık düşürücü T V (Dasupsrhaatng TEV) (») Kompresör durduğunda kapanacak NK : Normalda kapalı A'A t totrmmttm»çık Şekl. IX-7) Evaporatör çıkışına sıcak gaz by-pass 'ı Emş Akümülatörü (dengeleycs); (1) Paralel Kompresör, (2) Sıvı basmalı tp evaporatör, (3) Emş hattında çft boruyla yükselme, (4) 30 mt.den daha uzun emş borusu, (5) Paralel-çoklu ekspansyon valf bataryası, (6) Hızlı ertme yapan defrost sstem, (7) Isı pompası çevrm, (8) Emş basınç regülatörü gb uygulamalardan herhang brs veya brkaçı kullanıldığında mutlaka ssteme konulması tavsye edlmektedr. Yukarıdak uygulamada bu eleman aynı zamanda 3 ayrı yerden gelen soğutkan akımının çok y karışmasını da sağlayacaktır. C-5) Paralel kompresör çalıştırmaktan mümkün olduğu kadar kaçınılmalıdır. Kullanma zaruret varsa, büyüklükler aynı olan kompresör kullanılmalı, blhassa aynı sevyede ve düzgün-yatay br yüzey üzerne monte edlerek yağ sevyelern aynı tutacak br önlem alınmalıdır (yağ dengeleme borusu). Ayrıca, gaz dengeleme borusu lave edlmeldr. (Bak: Şekl IX-8). ; İ Toplam boru / Emg (Evap. d»n) kayıpları burad aı Ğ DEHGELEME-v Sovyat Şekl. IX-8) Paralel kompresör uygulaması 442 UYGULAMALI SOĞUTMA TEKNİĞİ!< /

13 Paralel kompresör uygulamalarında, kompresörlere sıvı soğutkan gelmesn (sıvı basması/sıvı taşması) önlemek üzere br emş akümülatörü konulmalıdır. Emş akümülatörü yerne, sık sık uygulanan br usûl, takrben 100 mm çapında ve 100 la 150 cm. boyunda br kollektör konulmasıdır. Bu kollektörden her kompresöre br emş kolonu bağlanarak ve bu kolanların en alt noktalarından kompresör karterne yağ dönüş borusu rtbatlandırılarak çok y sonuç alınmaktadır. Yağ ayırıcısı kullanılmış se, buradan dönen yağın da yukarıda bahs geçen emş kollektörüne verlmes ve buradan kartere gtmes hem yağın soğutulmasını sağlar hem de yağ ayırıcı arızalandığında, bundan dolayı br hasar meydana gelmesn önler. Tandem tertbnde mal edlen motor-kompresörlerde yukarıdak şeklde gösterlen yağ ve gaz dengeleme boru rtbatlarına gerek yoktur. C-6) Termostatk ekspanson valf mümkün olduğu kadar evaporatöre yakın konulmalı, solenod valf le ekspanson valf arası da mümkün olduğu kadar kısa tutulmalıdır. IX.D1- Boruların Montajı Boru ve ftngs malzemes olarak amonyak tessatlarında en ekonomk ve uzun ömürlü malzeme kaynak ftngsl dkşsz çelk borudur. R-12, 22 ve 502 soğutkan kullanılan tessatlarda se en uygun malzeme bakırdır. Şekl. lx-9) Bakır borunun çnn temzlenmes ve kaynak yernn hazırlanışı Bundan başka, mn. %80 bakrl prnç, bronz, çelk, dökme demr, 18 krom-8 nkell paslanmaz çelk kullanılablr. Fakat - 40 C ve daha düşük sıcaklıklar çn çelk ve dökme demr gb malzemelerden kaçınılmalıdır (kırılganlaştığı çn). Buradan gösterlen kaynak yapımı çn önerler daha zyade bakır ve prnç boru malzemes çndr. Demr malzemelern kaynağı se bu ktabın amacı dışına çıktığı çn buradan zah edlmesne gerek görülmemştr. D-I) Boru tessatını döşerken hatırda tutulması gereken hususlar: 1. Mümkün olduğu kadar kısa tutulacak; az sayıda drsek, te, kaynak, rekor rtbatı yapılacaktır. 2. Borular; kompresör, kondenser, resver depo, solenod valf, fltredrer, ekspanson valf gb elemanların servs-bakım-ayar ve tamrlerne engel olmayacak tarzda döşenecektr. UYGULAMALI SOĞUTMA TEKNİĞİ 443

14 3. Kompresörün yağ görme camı, sıvı soğutkan görme camı gb elemanlarının görüş açıklıklarına engel olunmamalıdır. 4. zole edlecek borular ve evaporatör tpler çn zole kalınlığına göre mesafe bırakılacaktır. 5. Duvar, döşeme ve avan geçşlerne borunun (ve varsa zolenn) geçebleceğ çapta yaka bırakılacaktır. 6. Paralel çalışan kompresör ve evaporatörlern borularının uzunluğu ve döşenme tarzı her grupta aynı olacaktır. 7. Borunun dış darbeye maruz kalableceğ yerlerde, ttreşmn geçrlmes mahzurlu olan yerlerde ve keskn metal teması olan yerlerde koruyucu tedbrler (blhassa bakır boru çn) alınacaktır. 8. Boru geçşler nedenyle nsan geçt genşlk ve yükseklkler azaltılmayacak, pencere, kapı ve sar bna elemanlarının çalışması engelenemeyecektr. 9. Ttreşm absorber kullanılmamışsa üç yönde 30 defa boru çapı kadar lerledkten sonra lk boru askısı (tesbt) konmalıdır. Ttreşm alıcı (Absorber) kullanıldığında kompresör eksen le ttreşm alıcı eksen brbrne paralel olmalı ve kompresör eksen le ttreşm alıcı eksen brbrne paralel olmalı ve kompresöre mümkün olduğu kadar yakın konulmalıdır. Ttreşm alıcının çapı en az bağlandığı borunun çapı kadar olmalı, ttreşm alıcıdan sonra sstem tarafındak boru, rjt br şeklde tespt edlmeldr. Ttreşm alıcının ç (fabrkasyon) kaynakları ekserya 700 C ergme sıcaklığını hav gümüş kaynak le yapılmıştır. Bu nedenle, boru rtbatının kaynağı yapılırken sıcaklıklar 650 C'y geçmemeldr. 10. Emş borusu le kompresör bağlantısı yapılırken (hemen kompresörden önce) yağ brkecek cepler olmayacaktır. Akış yönünde borular % 0.5 eğmlendrlecektr. 11. R-12 ve R-22 mükemmel br temzleyc (solvent), br ertc maddedr. Bu soğutkanlar metal gözeneklernden ve kötü yapılmış kaynak rtbatlarından yol bularak (pslkler ertp), azot veya CO 2 le yapılan muayenede ortaya çıkmayan kaçaklar meydana getrr. Bu sebeple, soğutkan boruları montaja başlanmadan önce mutlak surette yce temzlenmel ve boru rtbatları çok y yapılmalıdır. Boruları döşemeye başlamadan önce: a- Temz, tüysüz br bez boruların çnden tel veya bant le çeklerek kaba pslkler ve toz temzlenecektr (Aşırı derecede ps ve hasarlı boruları kullanmayın). (Bak: Şekl K-9). b- Temz, tüysüz br bez trkloretlen le yce ıslatılıp aynı şeklde borunun çnden çeklmel ve bezn pslkten boyanması keslnceye kadar bu şeleme devam edlmeldr. c- Temz, tüysüz br bez kompresör yağına batınlıp yce sıkıldıktan sonra borudan aynı şeklde çeklecek (bu elyafları alır), borunun çne ışığa doğru tutulup gözle bakılarak yce temzlendğ görülecektr. d- Nhayet kuru, tüysüz br bez borudan geçlerek (bez tüysüz olmalı, tüyler pslk kadar kötü etk yapar) yağ kalıntıları slnecektr. ' r r, V 444 UYGULAMALI SOĞUTMA TEKNİĞİ

15 D-II) Kaynak yaparken dkkat edlecek hususlar: 1. Borular keslrken tam dk ve düzgün keslmel ve ftngs'e çepeçevre oturması sağlanmalıdır. Böylece kaynağın boru çne akması önlenr. Mümkün mertebe boru makası kullanılmalı ve fakat testere kullanılırsa klavuz gönye le tam dk kesme sağlanmalı ve testere çapakları özel çapak bıçağı le temzlenmeldr. 2. Borunun kaynak yapılacak yernn dış kısmı ve ftngs'n ç kısmı zımparayla parlatılmak, bütün pslkler le oksde olmuş kısımlar temzlenmel, temzlenen yerlere el sürülmemeldr (Bak: Şekl IX-9). 3- Solenod valf, görme camı, ekspanson valf ve kompresör grş-çıkış valfler gb elemanların aşırı ısıdan etklenecek kısımlarını, boruları kaynak yaparken sökün, üzerlerne yaş (ıslak) bez sarın. 4. Bakır boruyu kaynak yaparken y cns br pasta (flux) kullanılmalıdır; bunun ana gayes: a- Boru malzemesnn ve ftngs'n ısıtma sırasında okstlenmesn önlemek, b- Yüzeylerde meydana gelen metal okstlern çözüp rtbat yapılan yerde kaynağın üst yüzeyne yüzdürüp çıkararak zararsız hale getrmektr (keza dğer yabancı maddeler de üst yüzeye yüzdürür). Pasta (flux) br petrol jölesdr ve çersnde haff ast veya kostk bulunur. Unutulmamalıdır k flux kullanılsa dah kaynatılacak yüzeyler gene yce temzlenecektr. Pasta (flux)' çok fazla sürmek kaynağın daha y olmasını sağlamaz, hatta fazlası zararlı olablr (ssteme grp Fltre-Drayer' tıkar, valflerde, motor sargılarında vs. kmyev reaksyon sonucu zarar verr). Kaynak pastası yalnız erkek parçaya sürülmeldr. 5. Kompresör, kondenser, evaporatör, rtbat boruları, resver ve soğutkanın geçtğ tüm yollardak malzemeye rutubet, hava ve pslk grmemes çn gerekl önlemler alınmalı, uzun süre açık ağız tutulmamalıdır. Kaynak yapılırken, ç yüzeylerde sıcak etksyle okstlenmey önlemek üzere çok düşük basınçta (Basınç düşürücüayarlayıcı valf kullanılarak) kuru Azot veya Argon, bunlar bulunmazsa kuru Karbon Dokst üflenmeldr. Kaynak sırasında, kaynatılan parçalar sıkıca tespt edlmeldr. 6. Kaynak yaparken ısının kontrolü çok önemldr. Isı kontrol edlemyorsa alev ufatılmalı, ufak şaloma kullanılmalıdır. Ftngs'ten daha önce boru ısıtılmalı, sonra ftngs ısıtılmalıdır, hatta ftngs ısıtılırken alev ler ger oynatılarak (Sekz rakamı şeklnde) hem boru hem ftngs'e tutulup borunun soğuması önlenmeldr. Alev, ftngs tarafından boruya doğru yöneltlmeldr. Isıtma şlem sırasında zaman zaman kaynak teln boruya dokundurun, ermeye başlarsa sıcaklık tamamdır. Kaynak teln hç br zaman alevle ertmeyn, kaynak tel temasla eryecek duruma gelnce, alev ftngs'n ortasına ve dbe doğru ger çekp kaynağın arkasından haffçe ısıtmağa devam edn. Çapı 1-1/2" den küçük kaynak yerler çepeçevre ısıtılmalıdır. 2'den büyük borularda kaynak çn ısıtma ve kaynatma şlem 2" (5 cm) aralıklarla yapılmalıdır. Kaynağın daha temz ve güzel görünmes çn hemen temz br bezle slnr. Soğutmanın çabuk olması stenyorsa bez ıslatılablr. Sern br yerde yapılan kaynak çabuk soğuyacağı çn ıslak bezle soğutmaya gerek yoktur. Oks asetlen alev hç br zaman fazla oksjenl olmamalıdır, aks halde okstlenme çok fazla olur. Ayrıca, alev yağsız, dumansız ve te- UYGULAMALI SOĞUTMA TEKNİĞİ 445

16 mz br ısıtıcı alev olmalı ve şekl yaklaşık olarak Şekl: IX-10'da gösterldğ gb olmalıdır. Şalome - Mav Alev Yeşl Alev Bn /' Şekl. IX-10) Oks-asetlen kaynak alev ve bakır borunun kaynatılması Bakır boru kaynaklarında mümkün olduğu kadar ergme noktası düşük olan kaynak çubuğu kullanılmalıdır. Bu suretle, hem aşırı ısıtmaya gerek kalmaz (ısı sarfyatı ve oksdasyon azalır) hem de bakırın tavlanma etks azalır k bu da daha kuvvetl br kaynak bağlantısı sağlar. Temzleyc pasta (flux) cns de alçak sıcaklık gümüş kaynağına uygun olmalı ve gümüş kaynak telnn ergme sıcaklığının daha altında tam sıvı halde ve reaksyon göstermeye hazır durumda olmalıdır. Emş ve sıvı hattı borularının kaynağında bakırı-bakıra kaynak çn % 15 gümüşü hav kaynak tel, Bakırı -Demre veya Bakırı- Prnce kaynak çn ve sıcak gaz borularının Bakın-Bakıra kaynağında %35 gümüşü hav kaynak tel kullanılmalıdır. Aşağıdak tablo, gümüş kaynak tellernden bazılarının özellklern vermektedr. / Gümüş Mktarı Ergme Noktası Akma Noktası Adı-Cns % c 635 C Gümüş kaynağı C 620 C Gümüş kaynağı C 700 C Gümüş kaynağı C C Fosfor - Bakır - Gümüş C 705 C C 785 C Fosfor - Bakır - Gü r.üş Fosfor - Bakır kaynağı 446 UYGULAMALI SOĞUTMA TEKNİĞİ

17 a) Kangal Borunun açılması b) Borunun testere veya boru makasıyla keslmes c) Borunun bükelmes çn değşk yöntemler Şekl. IX-11) Bakır borunun döşenmeye hazırlanması Basınç düşürücü 'Regülatörler Sap 2-3 mm kısım ^ temz kalacak ı<> Oksjen Tüpü Oks - Asetlen Kaynağı» Yakıt Gaz Tüpü (Asetlen, LPG vb.) Flux Sıvılaştırılmış Gaz Alev le Kaynak (Küçük Borular çn) Şekl. IX-12) Bakır boruların kaynak/sert lehmle brleştrlmes Bakır boruların brleştrlmesnde k değşk yöntem uygulanmaktadır: (a) Vdalı- Rakorlu bağlantı, (b) Kaynaklı-Sert lehml bağlantı. Vdalı-rakorlu bağlantı 1/4" le 3/4" boru çapları arasında sık sık uygulanmaktadır. Kolaylıkla yapılması ve stendğnde tekrar söküleblmes terch nedenlernn başında gelr. Bu tür br bağlantı yapı- UYGULAMALI SOĞUTMA TEKNİĞİ 447

18 lrken bakır boru düzgün olarak keslp ağzının ç kısmı temzlenmel ve havsa takımına, ağzın konk kısmına tam yetecek kadar fazlalık bırakılarak takılıp yce sıkılmalıdır. Havsa açılırken, sıkma kolu devamlı sıkma yönünde çevrlmeyp yarım turda br haffçe gerye gevşetlerek tekrar sıkılmaya devam edlmeldr. Havsa tam olarak açıldığında daha fazla bastırılmamalı ve havşanın ağzındak bakırın kalınlığı ezlerek nceltlmeldr. Havsa açılacak borular tavlı, havsa açılmaya uygun br yumuşaklıkta olmalı, gerekyorsa boru ısıtılıp an soğutma suretyle tavlanmahdır. Rakor -nr ~: I r [< r a) Tek katlı havsa b ) <?'«kati1 havsa c) Boru ağzının genş letlmes Şekl. IX-13) Bakır boruya havsa açılması ve ağzının genşletlmes 7- Çelk boru kullanıldığında: a- Borular ve dğer ftngsler çok y temzlenmel b- Bakır boruda olduğu şeklde (D/a, b,c,d) ç yüzeyler temzlenmel c- Bütün eklemler kaynakla yapılacak, kaynak şlem yapılırken boruya azot veya karbondokst üflenmeldr. 8- Boru zoleler ve askıları basınç tecrübelernden sonra konulur. 9- Solenod Valf n montajı: Yaylı tp solenod valfler genellkle her hang br konumda takılıp çalıştınlablr. kend ağırlığı le (gravte tp) kapanan çekrdek-ğne mekanzmalı solenod valfler se dama yatay boru üzerne ve solenod bobn üst tarafta kalacak tar Ja konulmalıdır. Her solenod valfden önce nce - sık delkl br süzgeç-fltre konulmalı ve pslk, talaş, kaynak çapağı ve benzer yabancı maddelern solenod valfe gelmes önlenmeldr. Montaj sırasında, solenod valfnn gövdesndek ok stkametnn akış yönüne uygunluğuna dkkat edlmeldr. Kaynak le bağlantılı tp valflern kaynağı yapılırken solenod bobn sökülmel ve kaynak mümkün olduğu kadar düşük sıcaklıktak alev ve buna uygun kaynak çubuğu le yapılmalı, kaynak alev dama valf gövdesnde aks tarafa doğru yöneltlmeldr. ı 448 UYGULAMALI SOĞUTMA TEKNİĞİ

19 Valfn kapama çubuğu (ğnes) ve bobn, tekrar yerne takılmadan önce, valfn soğuması beklenmel, valf yuvasında ve contalarda her hang br hasar olup olmadığı kontrol edldkten sonra bu parçalar yerlerne takılmalıdır. Keza, kaynak yapılırken valf gövdesne ıslak bez veya benzer br soğutucu önlem uygulanarak valf gövdesnn aşırı sıcaktan hasar görmes, çarpılması önlenmeldr. Soğutma sstem boru şebekesnde 2 esas görev beklendğ dama hatırda tutulmalıdır, bunlar: a-soğutucu akışkanın taşınması, dolaşımı b- Yağlama yağının kompresöre ger getrlmes. Fakat bunlar, ancak sstem temz ve sızdırmaz konumda olduğu sürece geçerldr. Sstemn montajı sırasında temz tutulması en öneml konudur ve sstemn temzlğ en çok gene montaj sırasında etklenr. Sstemn temzlğn etkleyc ve bozucu maddeler şunlardır: a- Hava ve dğer yoğuşmayan gazlar b- Rutubet (su ve su buharı) c- Kaynak pastası (Flux) d- Bakır ve Demr okstler e- Muhtelf erykler (yağ, gaz, vs.) f- Metal talaşları, pslk, elyaflar vs. g- Kaynak yan ürünler Bu maddelern bazılarını (hava, dğer gazlar ve kısmen su buharı) boruların montajından sonra sstemden atmak mkanı vardır, fakat dğerler sstemde kalacak ve zararlı sonuçlar verecektr. IX. E. 1- Tecrübelere Hazırlık: Bütün kaynak veya rakorlu bağlantılar tamamlandıktan sonra kompresör, ekspanson valf, solenod valf, gözetleme camı gb elemanların sökülen kısımları yerlerne takılıp sızdırmaz şeklde sıkılmaladır. Bu safhada yapılması zarur olmamakla berabeı ekspanson valfn kuyruğu (mevcut se), tecrübe safhasında hasara uğramaması yönünde yerne tesbt edlmeldr. Ekspanson valf kuyruğunun en uygun yer ve tespt şekl aşağıda gösterlmştr. YANLIŞ Y.g c.p' (Dar va kısa) ^Genş ve yağ cep' konulmamalıdır. TEV kuyruğu yağ cebne konulmamalıdır. vaya Alümnyum - 2 Adat Kuyruk'A 45"- Şekl. IX-14) Termo-ekspansyon valf kuyruğunun yer,7/8-den büyük Dış dengelemel ekspansyon valfn dış dengeleme borusu mümkün olduğunca kısa tutulacak tarzda yapılmalı ve kuyruk yernden hemen sonra konulmalıdır. Dış dengeleme borusunun rakor veya kaynağı yapılırken dkkat edlmel, tıkanmasına meydan verlmemeldr. UYGULAMALI SOĞUTMA TEKNİĞİ 449

20 ." % Tecrebülere başlamadan önce etraf temzlenmel, ş bten takımlar yerlerne toplanmalıdır. Tecrübe çn lüzumlu takımlar, basınçlı gaz, vakum pompası, ölçü chazları gb malzeme ş yerne getrlmeldr. (Bak: Şekl IX-15). Sstem br defa daha gözden geçrlerek boruların uygun çeklp çeklmedğ ve sstemn tüm kısımlarının yerl yerne konulduğundan emn olunmalıdır. Kompresör üzerndeklern kapalı ve sstemn dğer kısımlarındak valflern açık olup olmadıkları kontrol edlmeldr. Kayış tahrkl kompresör, su pompası ve sstemdek vantlatörlern fanları el le br-k tur çevrlerek herhang br sürtme veya sıkışma durumu olmadığı saptanmalıdır. Elektrk tablosunun yerne monte edlmesnn ve tüm besleme, motor kuvvet ve kumanda hatlarının çeklmş olmasının, bu safhada zarur olmamakla beraber yapılmış olmasında yarar vardır. Muayene-Test ve Servs-Bakım Aletlern sıralamak gerekrse: a- Gaz Şarjı Manfolt'u (Manometre ve Hortumları le), b- Dern Vakum Pompaları ve Dern Vakum Manometreler, c- Soğutucu Akışkan Tüpler, Servs Tüpler, d- Azot tüpler (Tazyk Test ve Kaynak sırasında kullanmak çn), e- Soğutkan Şarjı Ölçü Slndrler ve Şarj Setler, f- Soğutkan Kaçak Arama Detektörler ve Kaçak Arama Aletler, g- Soğutma Sstemnn Özel Muayene-Test ve Servs-Bakım Aletler, şeklnde sayılablr. «I W' r ;< /' Conta. Kapama tapası ve yuva Şaft V o l a n Volan D.ş Gövde Sızdırmazlık O-rng contası a) Gaz Şarjı Manfoldu - Manometre ve Hortumlarıyla. W' / I f-u ' r b) Dern Vakum Pompalarından örnekler ve Dern Vakum Manometres Şekl. IX-15) Muayene-test ve servs-bakım aletlernden örnekler 450 UYGULAMALI SOĞUTMA TEKNİĞİ

21 Halojen Soğutkanlar çn Test Torç'u - Tüpüyle Soğutkan Şarjı Ölçü Slndrler Vakum Pompası c, d, e) Soğutkan Tüpler, Tüp Taşıma Arabaları, Soğutkan Ölçü Slndrler, Soğutkan Şarj Setler. Kılcal Boru Çapı Ölçme Kalbrasyon Mastar Takımı f) Soğutkan Kaçak Arama Detektörler, Aletler Kompresöre Yağlama Yağı laves çn aparat g) Soğutma Sstemnn Özel Test-Muayene-Servs-Bakım çn kullanılan Alet ve Chazlarıardan Örnekler. Kompresör Servs Takımları ve Dolabı vt ıc Kayış Gergnlğn Ölçme ve Ayar Aletler Isıtıcı Ceketl Soğutkan tüp ve Soğutkanı başka tüp'e aktarma çn ekpman Kompresöre Yağlama yağı laves çn Yağ Enjektörü Kanat/Fn düzeltme Tarağı Şekl. IX-151 devamı) Muayene-test ve servs-bakım aletlernden örnekler Kurutma çn ısıtıcılı Üfleyc (Kondenser, Evaporatör, boru, vb.) UYGULAMALI SOĞUTMA TEKNİĞİ 451

22 ** IX-2 Tecrübe - tk Çalıştırma- Ayar Basınç Deney: Esas kısımları yerne konmuş ve boruları döşenmş olan br sstem tecrübe edlmeye hazırdır. Hç br tessat burada anlatılan şeklde tecrübe edlmeden çalıştırılmamalıdır. Tecrübe yapılırken zamandan tasarruf düşünülmemel ve cömert davranılmalıdır. Tessatın bütün bağlantıları yapıldıktan sonra, soğutkan devres basınç tecrübes yapılacak ve en küçük br kaçak daha kalmayacaktır. Aşağıda bu tecrübenn ş sırası verlmektedr. 1- Tücrübe basıncından hasar göreblecek bütün otamatk ve emnyet kontrolları le emnyet ventl çıkarılıp yerlerne tapa konulmalıdır. 2- Yen br Kompresörün test basıncına tab tutulmasına gerek yoktur ve grş-çıkış vanaları kapalı tutulmalıdır. Kompresör basınç test yapılacaksa 12.5 Atü'den fazla basınç verlmemeldr. 3- Solenod valf ve sıvı hattı servs vanalarını açık duruma getrn. 4- Sstemn dış atmosfer le rtbatı olan bütün vanalan kapatın veya kör tapa koyun. 5- Kompresör emş valfnn sstem tarafındak rtbat tapasını çıkarıp br manometre takın (emş devresndek basıncı ölçmek çn). 6- Kompresör çıkış valfnn sstem tarafındak tapasını çıkarıp buraya, kuru-temz Azot veya Karbondokst tüpü bağlayın. Dkkat: Azot yerne oksjen veya asetlen kattyen kullanmayın, tehlkel patlama olablr. (Azot vaya CO,) * wr v ı ' /' I İT' /' BASINÇ DEMETİ APARATI p««ınç düşürücü ssgülatbr l» J Yüksak vm Alçak Basınç nontn T.kı«ı-S«t h.lnd». Basma hattı mç hattı W' r Vakum pompan Kompresör(Yen} A : Açık konum K: Kapalı konum (*) Alternatf bağlantılar Şekl. IX-16) Soğutma sstemnn basınç test yapılması 452 UYGULAMALI SOĞUTMA TEKNİĞİ İ: r /'

23 7- Basınç düşürme regülatörünü (R12 = 125 ps/r22 = 200 ps) ayar edp tüp vanasını açın, emş vanasının tapasına konan manometrede aynı basıncın olmasını kontrol edn. Tüm sstemde böylece aynı basınç var demektr. 8- Basınç tarafında basıncı yükseltmek çn solenod valf kapatın, regülatör vanasını, basıncı yükseltecek şeklde (R12 = 250 ps /R22 = 350 ps) tekrar ayar edn. Slndr çıkışındak manometre bu basıncı gösterlmeldr. 9- Basınç altında bütün boruların kaynaklı veya rakorlu bağlantılarına kauçuk veya kösele tokmakla hasar vermyecek şeklde vurun. Kaçak yapablecek yerlerde bu teşvk edlerek sonradan meydana gelecek olay ortaya çıkartılmış olacaktır. 10- Manometrelerden basınçların düşüp düşmedğn kontrol edn, düşme fazla se bu kaçak şaret sayılmalıdır. Büyük kaçaklar fısıltı ve ıslık sesyle de anlaşılacaktır. Esas kaçak araştırması, her bağlantı yernn sabun köpüğü le ve belrl br yerden başlayıp aynı yönü takp ederek muayenes le yapılır. Bu amelye çn zaman harcanmasında cömert davranılmalıdır. Sabun köpüğünün y balonlaşması çn sabun solüsyonuna br kaç damla glsern damlatılır. Sabun köpüğü yapılan su mümkün mertebe yumuşak su olmalıdır. Kaçak tesbt edlr edlmez yer kaybolmayacak şeklde hemen şaretlenmeldr. 11- Test btnce azot boşaltılır ve kaçaklar tamr edlr. Basınç altında kaçak tamr yapılmaz. Kötü yapılan kaynakların kaçak tamrnde kaynak ertlp tekrar üstüne kaynak laves yapılmayacak ve fakat ek yer tamamen sökülerek tekrar temzlenp yenden yerne takılarak kaynatılacaktır. 12- Bu şeklde kaçaklar gderldkten sonra tessata takrben beher "hp" çn R-22 de 100 gm. hesabıyla, R-12 de se 200 gm hesabıyla br mktar gaz vern, solenod (veya sıvı kapama vanasını) açık tutun, bundan sonra gaz tüpünü ayırıp kuru azot veya CO 2 tüpü bağlayarak üzern tamamlayın. Torç alev veya elektronk dedektörle dkkatlce kaçak test'n yapın. Soğutkan tüpünden kaçan gazın, yapılan test etklemes mümkün olup oda havalandırılmalı ve bu husus hatırda tutulmalıdır. Kaçak bulununca tessat boşaltılıp kaçak tamr edldkten sonra aynı şlem tekrarlanacaktır. (Bak: Şekl IX-15/f). 13- Kaçakların tamamı gderldkten sonra sstem 24 saat basınç altında bırakılıp bu zaman sonunda basınçlarda düşme varsa (muht sıcaklık değşmesnn etks gözönünde tutulmalı) tekrar kaçak aranmalıdır. Hç br zaman azot tüpü tessata bağlı bırakılıp uzun süre terkedlmemel (gece, hafta sonu gb) ve mutlaka rtbat ayrılmalıdır. 14- Bu şeklde muayene btnce, sstemdek gazın tamamı boşaltılıp sökülen valf, kontrol, vs. yerne takılarak sstem vakuma hazırlanmalıdır. 15- Tessatı vakuma alırken (veya basınç vermek çn) hç br zaman soğutma kompresörünün kendsn bu maksat çn kullanmayın. Zra bu şeklde hem yeterl vakum sağlanamayacaktır, hem kompresör moturu aşırı yüklenecek hem de kompresör yağının br kısmı dışarı atılacaktır. Vakuma almada en az 1 mm cva sütunu mutlak basınç, yan 759 mm Hg vakum sağlıyablecek br vakum pompası kullanılmalı ve kompresör çıkış vanasının sstem tarafındak tapa yerne hassas br vakum manometres konularak vakum gözetlemeldr. Tessatın çok y vakuma alınması br çok bakımlardan önemldr; başta azot, hava, vs. gb yoğuşmayan gazların sstemden atılmasını sağlar. Aynı derecede öneml olan hu- UYGULAMALI SOĞUTMA TEKNİĞİ 453

24 sus rutubetn atılmasıdır k tessatta rutubet, tessatın çalışması sırasında ekspanson valfde donarak tıkanma yapar. Keza soğutkanla brleşerek hdroflork ve hdroklork astler meydana getrr k bu da vallere, yataklara ve şaft körüğüne zararlıdır. Rutubet aynı zamanda yağlama yağının ağdalaşmasına, korozyona ve kompresör aksamının elektroltk bakır kaplama olayına sebep olur k bunlar yağlama yeterszlğne yol açar. Tessatı vakuma alırken bütün valflern açık olmasına dkkat edn (Bak: Sayfa 365 'dek şekl) Solenod valfler, dıştan tcs yardımıyla veya bu yoksa bobnne geçc olarak elektrk verlmek suretyle açık tutulmalıdır. Burada, soğutma montörünün nsyatf ve konuyu y blmes önemn gösterecektr. Sstemn vakum akışını engelleyen br eleman olup olmadığı (örneğn ters konumda bulunan br çek valf, ves) ve gerekyorsa knc br noktadan daha sstemn vakum pompasına bağlanması gb önlemler gerekyorsa bu yapılmalıdır. Bunlar sağlandıktan sonra vakum pompası çalıştırılıp basıncın 755 mmhg vakum sevyesnn altına düşürülmes sağlanır. Em'* Hassas yakummefre (*) Vakum pompası çn alternatf bağlantı noktaları (kompresör valf aralık bırakılır. Vakum Pompası, kompresör A : Açık konumda "tüpü:. K Kapa)l konumda Sstemn Vakuma Alınması 16- En az 755 mm cıva sütunu vakum sağlandığında vakum pompası rtbat vanasını kapatıp pompayı durdurarak mümkünse 12 saat bekleyn. Vakum manometresnde yükselme olmazsa kaçak olmadığı kabul edleblr. Sstem dern vakum altındayken Kompresör kesnlkle çalıştırılmamalıdır. Bu, kompresörde mekank hasarlara yol açablr. Ayrıca, hermetk ve yarım hermetk kompresörlerde sargılar arası elektrk arkına (ortamın delektrk drenç azalacağından) ve motor sargılarının zarar görmesne neden olablr. 17- Tessat rutubetten tamamen ar olsa ble, tessatta kalan yoğuşmayan gazlar (azot, hava, CO2, vs.) önce yağ le kmyev brleşmeler sonucu (blhassa yağ le oksjen) valf plakalarında zamanla kalıntılar bırakmaya başlar. Bu brkmeler valfte kıl kesğ veya aşınması denen olaya sebep olur k çıkış valf nde, soğutkan gazın bu aralıktan sızarak, çok yüksek sıcaklıkların meydana gelmesne sebep olur. Bu olay knc ser br kmyev proses meydana getrerek yağ moleküllernn bölünmesne ve soğutkan le drekt reaksyon netces hdroklork, hdroflork astler le karbon ve su ortaya çıkmasına sebep olur. Böylece bu olay zncrleme reaksyon şeklnde devam eder ve çığ gb büyüyerek sstemde tehlkel sevyede 454 UYGULAMALI SOĞUTMA TEKNİĞİ

25 ıslak astllk meydana getrp hermetk kompresörde motor yanmasını kaçınılmaz hale sokar. Bu sebeple, sstemn yce vakuma alınması ( mkron Hg) ve yoğuşmayan gaz kalmaması sağlanmalıdır ne. Hg ( mm Hg) sevyesndek vakum hç br fayda sağlamaz. Vakum manometresnn hassas, doğru ve gerçek sstem basıncını göstermes çok önemldr. Vakum pompasına bağlantı borusundak basınç düşmesnn de nazarı tbare alınması ve bunun mümkün mertebe az olması sağlanmalıdır. Sstemn kurulduğunu ve yoğuşmayan gazlardan ar olmasını sağlamak çn en etkl metod 3'lü vakum tatbk etmektr ve şöyle yapılır: a- Önce sstem 100 mkron Hg'de vakuma alınıp 3-4 saat bekletlr, sonra vakum kuru soğutkan gazı le çözülür (Büyük hacml tessatta kuru azot kullanılablr) b- Aynı şeklde knc defa vakuma alınıp, vakum kuru soğutkan gaz veya kuru azotla çözülür. c- Tekrar vakuma alınıp vakum, tessatta kullanılacak soğutkan gaz le çözülür, ssteme normal şarjı verlr (lerdek pragraflara bakınız). Genel kural olarak, fakat blhassa y br vakum pompası temn edlemeyen durumlarda ÜÇLÜ VAKUM uygulaması sağlıklı br sstem çn esas olmaktadır. Bunun bast şeklde zahı şöyledr: Vasıfsız olan ve ancak sstem hacmndek gazların %90'ını atablen br vakum pompası le brnc vakum şlem sonunda kalan %10'luk yabancı gaz, vakumun kuru temz soğutkan le kırılması suretyle, knc vakuma alışta (kalan %10 gaz soğutkan le karışacağından vakum sırasında brlkte dışarı atılır) aynı %90 vakum oranı sağlansa dah 0.1 x 0.1 = 0.01 oranına düşecektr. Üçüncü vakumda se bu oran mertebelerne düşerek en kötümser halde ble oldukça düşük ve emnyetl br sevyeye gelmş olacaktır. 18- Şu husus unutulmamalıdır k kompresör karternde yağın altına hapsolan su buradan vakumla dah çıkamaz. Ancak sstem çalışıp yağ, soğutkan le brlkte sürüklenerek hapsolunan su buradan kurtulur. Bu suyu (rutubet) almanın yegane yolu y br drer kullanmaktır. (Alco H48, H100 veya Sporlan RCW-48 tp veya benzer). Bu drern kartucu ssteme normal soğutkan gaz şarjı verlmeden hemen önce konulmalıdır. Vakum kompresörü le y br fltre drer sıhhatl br sstemn temeldr (Bak: Şekl V-91,92). Bu surette sağlanan ve gerekl olan 4 husus vardır: a- Temz Sstem b- Kuru Sstem c- Astten ar Sstem d- Oksjenden arınmış Sstem Vakum kompresörünün özellkler: Soğutma tessatının vakuma alınmasında kulanılacak pompanın dern vakum sağlama özellklerne laveten, bu vakumu uzun süre muhafaza edeblecek karakterde olması gerekr. Vakum pompasının çnden geçen neml hava (sstemden boşaltılırken) vakum pompasının yağlama yağında yoğuşma eğlmndedr. Eğer vakum pompası özellkle bu maksat çn yapılmamışsa pompadak yağ, su le doymuş hale gelerek yüksek sevyede br vakum sağlanması- UYGULAMALI SOĞUTMA TEKNİĞİ 455

26 nı önler. Suyun yağda yoğuşmasını önlemek üzere, bazı vakum pompalan atmosfere açık nefeslk veya gaz yastıklı olarak yapılır. Bunların çalışma prensb; küçük mktarda atmosferk havanın k kademel pompalamanın knc kademesne br mktar sızdırılması veya tek kademel pompalamada basma strokundan önce aynı şeklde sızdırılması suretyle rutubetn sıkıştırma sırasında yoğuşmasının önlenmes, esasına dayanır. Pstonlu vakum pompalarının 27 nç Cva Sütünü (685.5 mm Hg) sevyesnden daha dern vakuma alma durumunda vermler çok düştüğü çn dern vakum şlemler çn rotatf (dönel) pompalar kullanılır. Küçük sstemlerde tek kademel vakum pompaları yeterl olmakla beraber büyük soğutma sstemlernn y br şeklde vakuma alınablmes çn k kademel olan ve knc kademes gaz balastlı vakum pompaları kullanılmalıdır. Vakum yapılırken, sstemn bulunduğu hacmlerdek sıcaklık ne kadar yüksek olursa o kadar y br tahlye (blhassa su) sağlanır. 10 C'm altındak sıcaklıklarda vakuma alma şlem büyük br fayda sağlayamaz ve yapılmamalıdır. Eğer vakuma alınacak sstemden büyük mktarlarda rutubet (su) atılacaksa, en y vakum pompasındak (gaz balastlı dahl) yağlama yağı dah rutubet emerek doymuş hale geleblr ve dern vakum yapma şlemn mkansız hale getreblr. Böyle br durumda yağın değştrlmes gerekldr. Hatta, en y vakum pompasında dah yağın sık sık değştrlmes y br vakum yapma şlem çn gerekldr. Denleblrk, her br büyük soğutma sstemn vakuma alma şlemnden önce vakum pompasının yağlama yağı mutlaka değştrlmeldr. Eğer vakuma alınacak soğutma sstemnde büyük mktarlarda suyun sstemn bazı yerlernde hapsolunmuş vazyette bulunması htmal varsa, bu taktrde borular kuru Azot veya soğutkan le üflenerek suyun atılmasına çalışılmalıdır, Böylece, hem vakum pompasının ömrü uzatılmış hem de vakuma alma şlemnn zamanı kısaltılmış olur. Vakum pompasında önce soğutma tertbatlı br rutubet yoğuşturucu/tutucu konulması tavsye edlmektedr. Öneml olan dğer br husus, vakum pompası bağlantı borusunun yeterl çapta tutulması gerektğdr. Küçük sstemlerde 1/4" çap yeterl olablr, fakat büyük soğutma sstemlernde 3/8" veya 1/2" bağlantı borusu kullanılması gerecektr. Bağlantı borusu çapı yetersz olduğundan dolayı çoğu zaman vakum pompasının üzerndek manometreler sstemdek hakk vakumu gösteremez. Keza aşırı basınç düşmes meydana getren drsek, vs. de boru çapının yeterszlğ kadar etkl olacaktır. Örneğn servs hortumlu br şarj takımı böyle br aşırı basınç düşüşüne neden olablr. Vakuma alma süres, vakum pompasının kapastesne, sstemn büyüklüğüne ve bağlantı borularındak basınç düşüme göre değşecektr. Bağlantı boru çapının etksnn önemn göstermek üzere şöyle br örnek vermekte yarar görüleblr: 1 Emş tarafındak boru uzunluğu (mt) Boru yok 01/4" 2 mt. boy 03/8" 2 mt. boy 01/2" 2 mt. boy 1000 mkron vakum'da 1 m3/h 0.37" 0.74" 0.93" 2000 mkron vakumda 0.23" 0.60" 0.87" Görüldüğü gb, örneğn 1/4" çapta 2 mt. boyunda bakır boru bağlantı yerne 1/2" 456 UYGULAMALI SOĞUTMA TEKNİĞİ

27 çapta ve aynı boyda bakır boru kullanılırsa 1000 mkron vakumda ken örnektek vakum pompası kapastes 2.5 katı, 2000 mkron vakumda se 3.8 katı artmaktadır. Daha büyük kapastel br vakum pompasında bu fark kolayca 7 le 10 kata ulaşablr. Soğutkan Doldurmadan Öncek Muayeneler: 1- Klma santralı mevcut se hava fltreler temzlenmş olmalıdır. 2- Klma chazının hava damperler (dış hava/dönüş havası ayarları) projede hesaplanan değerlere uygun konuda olacaktır. Fazla dış hava alınması yazın soğutma kapastesn yetersz kılacaktır. 3- Su soğutucu-evaporatör uygulamasında, su doldurulmuş ve soğuk su srkülasyonunun sağlanmış olması kontrol edlecek. Boru tessatının havası alınacak, akış kontrol şalterlernn kumanda etmekte olduğu saptanacaktır. 4- Bütün vantlatör rotorları serbest dönecek, kompresör ve vantlatör kayış gergnlkler normal ve dönüş yönü doğru olacak, kayışlarda çarpıklık olmayacaktır (klma chazı, soğutma kules, havalı kondenser fanı, vs.). 5- Yataklar yağlanmış olacaktır (vantlatör ve motor yatakları). 6- Kompresör yağ sevyes normal olacaktır (sevye camında dörtte üçü dolu görünecek). 7- Kompresör grş ve çıkış vanaları tam açık ve bunların sağır tarafına manometreler bağlanmış olacaktır. 8- Kompresör starternn amperajı le bütün termk değerler seçmnn ve ayarlarının doğru olup olmadığını br kere daha kontrol edn. 9- Kontrol devres kumanda sstemnn normal çalıştığını saptayın. Bu yapılırken kompresör motoru grup sgortalarının buşonlarını çıkarın. 10- Sulu kondenserl tessatın kondenser suyu devres srkülasyonu tamam olacaktır (su var, pompa çalışıyor). 11- Soğutma kules, havalı kondenser veya evaporatf kondenser'den hangs mevcut se, normal çalışmakta olduğu saptanacaktır. 12- Voltaj sevyeler motor etket değernn ± %10 dahlnde olacaktır. (Bu ölçüm, bütün motorlar çalıştırıldığında tekrarlanacaktır). Soğutkan Gaz Şarj Etme-Doldurma: 1- Sstemn soğutkan gaz şarjı dama sıvı tarafından yapılmalıdır (sulu kondenser. veya resver depoya). Küçük sstemlere veya küçük laveler çn gaz halde ve dh katle verlmek şartıyla sstemn emş tarafında verleblr. 2- Fazla soğutkan gaz şarjı verlmesnn mahzurları gözönünde tutulacaktır. a) Çıkış basıncı yükselr ve sulu kondenserde, kondenser suyu sarfyatı artar. b) Çıkış basıncı yükselr ve elektrk güç sarfı artar. c) Kompresöre hasar verme htmal artar (sıvı soğutkan gelmes veya aşırı basınç le) d) Kapaste düşer (evaporatör ve kondenserdek faydalı hacmler küçüleceğ çn) e) Kapller boru le genşleme yapılan, yan ekspansyon valf kullanılmayan sstemlerde, gaz şarjı mktarının doğru ve hassas olması daha da önemldr. Bu maksat UYGULAMALI SOĞUTMA TEKNİĞİ 457