Ekonomik Rapor Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği /

Transkript

1 1.1.8 Satın Alma Gücü Paritesi Satın Alma Gücü Paritesi (SGP), ülkeler arasında fiyat düzeyleri farklılaşmasını ortadan kaldırarak ülkelerin belirli bir dönemde sahip olduğu KBMG değerlerinin kıyaslanabilmesine olanak veren ve daha anlamlı sonuçlar elde edilmesini sağlayan önemli bir göstergedir. IMF nin Dünya Ekonomik Görünümü raporunda yer alan sonuçlar doğrultusunda seçilmiş ülkeler için SGP ye göre KBMG değerleri değişim oranları incelendiğinde, 2011 yılında bir önceki yıla göre en fazla artış gösteren ülkenin Çin olduğu görülmektedir. Çin de 2010 yılında ABD $ olan KBMG, %11,3 oranında artış göstererek 2011 yılında ABD $ ına yükselmiştir. Seçilen ülkeler içerisinde KBMG bakımından 2011 yılında en fazla artış gösteren diğer ülkeler sırasıyla; %8,7 oranı ile Hindistan, %8,5 oranı ile Sri Lanka, %7,9 oranı ile Kamboçya, %7,8 oranı ile Panama, %7,7 ile Türkiye olmuştur yılında KBMG artış oranlarının gelişmekte ve kalkınmakta olan ülkelerde yüksek düzeyde olduğu dikkati çekmektedir. Diğer taraftan seçilmiş ülkeler içerisinde 2011 yılında en düşük KBMG artış oranına sahip ülke %1,4 oranındaki artış ile Japonya olmuştur. Bu artış oranıyla 2010 yılında ABD $ olan Japonya nın KBMG değeri, 2011 yılında ABD $ ına yükselmiştir. Ayrıca seçilmiş ülkeler içerisinde 2011 yılında en fazla KBMG değerine sahip ilk üç ülke ABD $ ile Singapur, ABD $ ile ABD ve ABD $ ile İsviçre olurken; en düşük KBMG değerine sahip olan üç ülke ise ABD $ ile Kenya, ABD $ ile Kamboçya ve ABD $ ile Pakistan olmuştur (Bkz, Tablo 14). 1.2 Seçilmiş Ülkeler için Sosyal Göstergeler İşsizlik Oranları 2011 yılı, özellikle Avrupa Bölgesi nde yaşanan mali sıkıntılar nedeniyle zor geçen bir yıl olmuştur. Başta Yunanistan olmak üzere birçok Avrupa Bölgesi nde işsiz sayısında geçtiğimiz yıla kıyasla artış görülmüştür. Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) nun Küresel İstihdam Eğilimleri, 2012 raporunda, 2011 yılı yaz aylarından itibaren bazı gelişmiş ülkelerde yaşanan makro-ekonomik sıkıntılar nedeniyle yatırım ortamının olumsuz etkilenmesi ile küresel boyutta iş yaratma olanaklarının zayıfladığı belirtilmektedir. Özellikle gelişmiş ülke ekonomilerindeki yüksek işsizlik oranları ve düşük ücret yapısına bağlı olarak sektörel bazda güven kayıpları yaşanmış, ayrıca firmalar yatırım yapmak ve yeni eleman istihdam etmek konusunda çekingen bir davranış sergilemiştir yılında piyasaları etkisi altına alan küresel ekonomik kriz dönemi öncesi ile kıyaslandığında, 2011 yılında dünya genelinde yaklaşık olarak gençlerde 6,4 milyon, yetişkinlerde ise 22,3 milyon olmak üzere toplamda 29 milyondan daha az kişi istihdam edilmiştir. Bu değer, dünya genelinde 2011 yılındaki toplam işgücü miktarının yaklaşık %1,0 ına, aynı zamanda toplam işsiz sayısının %15,0 ına tekabül etmektedir. 34

2 Tablo 14. Seçilmiş Ülkeler için Satın Alma Gücü Paritesine göre Kişi Başına Düşen Milli Gelir Bölge Ülke SGP ye göre KBMG Değişim Oranları Doğu Asya ve Pasifik Batı Avrupa Doğu Avrupa ve Orta Asya Kuzey Amerika Orta Doğu ve Kuzey Latin Amerika ve Karayipler Sahra-Altı (1) Japonya ,2 5,1 1,4 Singapur ,5 13,8 5,7 Kore Cumhuriyeti ,1 7,1 5,9 Almanya ,8 5,0 5,1 İsviçre ,1 3,3 3,7 İsveç ,1 6,6 6,3 Çek Cumhuriyeti ,9 3,1 3,9 Slovenya ,2 2,2 3,9 Türkiye ,9 9,0 7,7 ABD ,3 3,3 2,7 Kanada ,9 3,2 3,3 İsrail ,3 3,8 4,7 Lübnan ,2 7,3 2,3 Ürdün ,3 1,2 2,3 Meksika ,9 5,6 5,0 Panama ,4 6,8 7,8 Kosta Rika ,3 2,2 4,7 Güney Cumhuriyeti ,7 2,9 4,4 Namibya ,5 5,1 4,9 Kenya ,7 3,7 4,5 Çin ,8 11,0 11,3 Endonezya ,4 4,5 7,4 Malezya ,9 7,1 5,7 Son Dönemde Filipinler ,2 6,8 4,9 Büyüme Kaydeden Tayland ,5 8,4 5,1 Seçilmiş Kamboçya ,9 6,2 7,9 Ülkeler (2) Vietnam ,2 6,7 6,7 Hindistan (3) ,4 9,8 8,7 Sri Lanka (3) ,8 8,4 8,5 Pakistan (3) ,6 2,8 2,6 Kaynak: IMF, World Economic Outlook, September (1): Projeksiyon değeridir. (2): Son dönemde büyüme gösteren Asya ülkelerinden seçilmiş olanlara yer verilmiştir. (3): Güney Asya bölgesinde yer alan bu ülkeler, son dönemde büyüme gösterdiği için bu kategoride değerlendirilip tabloda ayrıca Güney Asya başlığı açılmamıştır. IMF nin Dünya Ekonomik Görünümü raporunda işsizlik oranlarının 2011 yılına ilişkin öngörüleri hesaplanmıştır. Seçilmiş ülkelere ilişkin işsizlik oranları bir önceki yıla göre değişimler göz önünde bulundurularak incelendiğinde, işsizlik oranında en yüksek düşüşü gösteren ilk üç ülke sırasıyla; Meksika, Almanya ve İsrail olmuştur. İşsizlik oranı, 2011 yılında Meksika da bir önceki yıla göre %16,7 oranında azalış gösterirken, Almanya da %15,5 oranında azalış ve İsrail de de %11,9 oranında azalış göstermiştir. İşsizlik oranında 2011 yılında bir önceki yıla göre en yüksek artışı gösteren ülkeler de; %20,0 oranı ile Tayland, %12,3 oranı ile Slovenya ve %4,5 oranı ile de Singapur dur yılında işsizlik oranlarında değişim olmayacağı öngörülen ülkeler ise; Ürdün, Filipinler, Vietnam, Sri Lanka ve Pakistan dır. Bu ülkeler için 2011 yılında öngörülen işsizlik oranları sırasıyla %12,5; %7,2; %5,0; %4,9 ve %6,2 dir. 35

3 Türkiye için 2010 yılında %11,9 olan işsizlik oranının, 2011 yılında %11,8 oranında azalış yönünde değişim göstererek %10,5 e gerileyeceği tahmin edilmektedir (Bkz, Tablo 15). Tablo 15. Ülkelerin İşsizlik Oranları Bölge Ülke İşsizlik Oranı Yıllar Değişim Oranları (1) Doğu Asya ve Pasifik Batı Avrupa Doğu Avrupa ve Orta Asya Kuzey Amerika Orta Doğu ve Kuzey Latin Amerika ve Karayipler Sahra-Altı Japonya 5,1 5,1 4,9 27,5 0,0-3,9 Singapur 3,0 2,2 2,3 36,4-26,7 4,5 Kore Cumhuriyeti 3,7 3,7 3,3 15,6 0,0-10,8 Almanya 7,7 7,1 6,0 1,3-7,8-15,5 İsviçre 3,6 3,6 3,4 44,0 0,0-5,6 İsveç 8,3 8,4 7,4 33,9 1,2-11,9 Çek Cumhuriyeti 6,7 7,3 6,7 52,3 9,0-8,2 Slovenya 5,9 7,3 8,2 34,1 23,7 12,3 Türkiye 14,0 11,9 10,5 28,4-15,0-11,8 ABD 9,3 9,6 9,1 60,3 3,2-5,2 Kanada 8,3 8,0 7,6 33,9-3,6-5,0 İsrail 7,6 6,7 5,9 22,6-11,8-11,9 Lübnan Ürdün 12,9 12,5 12,5 1,6-3,1 0,0 Meksika 5,5 5,4 4,5 37,5-1,8-16,7 Panama 5,0 4,5 4,2-13,8-10,0-6,7 Kosta Rika 8,4 6,9 6,5 71,4-17,9-5,8 Güney Cumhuriyeti 23,9 24,9 24,5 4,4 4,2-1,6 Namibya Kenya Çin 4,3 4,1 4,0 2,4-4,7-2,4 Endonezya 7,9 7,1 6,8-6,0-10,1-4,2 Malezya 3,6 3,3 3,2 9,1-8,3-3,0 Son Dönemde Filipinler 7,5 7,2 7,2 1,4-4,0 0,0 Büyüme Kaydeden Tayland 1,5 1,0 1,2 7,1-33,3 20,0 Seçilmiş Kamboçya Ülkeler (2) Vietnam 6,0 5,0 5,0 27,7-16,7 0,0 Hindistan (3) Sri Lanka (3) 5,9 4,9 4,9-1,7-16,9 0,0 Pakistan (3) 6,2 6,2 6,2 0,0 0,0 0,0 Kaynak: IMF, World Economic Outlook, September (1): Projeksiyon değeridir. (2): Son dönemde büyüme gösteren Asya ülkelerinden seçilmiş olanlara yer verilmiştir. (3): Güney Asya bölgesinde yer alan bu ülkeler, son dönemde büyüme gösterdiği için bu kategoride değerlendirilip tabloda ayrıca Güney Asya başlığı açılmamıştır. : Bilgi mevcut değildir. 36

4 1.2.2 Ülkelerin Güvenlik Algısı ve Cinsiyet Göstergeleri Toplumsal bir kavram olarak değerlendirildiğinde cinsiyet eşitsizliği, önemli bir olgu olarak ülkelerin gelişmişlik yapısının değerlendirilmesinde dikkate alınan bir göstergedir. Cinsiyet Eşitsizlik Endeksi, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından yayımlanan İnsani Gelişme Raporu nda yer alan bir endeks olup, ülkelerin sosyal yönden gelişmişlik düzeylerinin kıyaslanmasında kullanılmaktadır. Genel olarak endeks, elde edilen kazanımlar açısından erkek ve kadınlar arasındaki eşitsizliği çeşitli boyutlarda (sağlık, güçlendirme ve işgücü piyasası) yansıtmaktadır. 0 ile 1 arasında değişen değerler alan endeksin, 0 değerini alması durumu, kadın ve erkeklerin eşit ücret aldıkları biçiminde yorumlanmakta, diğer durumlarda ise eşitsizlikten söz edilmektedir. Bir başka ifade ile endeks değeri ile o toplumdaki cinsiyet eşitsizliği algısı arasında ters yönlü bir ilişki vardır. Dolayısıyla bir ülkenin endeks değeri sıfıra ne kadar yakınsa, o ülkedeki eşitlik algısı o kadar yüksektir. UNDP nin 2011 yılı İnsani Gelişme Raporu nda yer alan cinsiyet eşitsizlik endeksi seçilmiş ülkeler için irdelendiğinde, en düşük cinsiyet eşitsizlik endeksine sahip ülkenin 0,049 değeri ile İsveç olduğu görülmektedir. Bunu 0,067 değeri ile İsviçre, 0,085 değeri ile Almanya ve 0,086 değeri ile de Singapur izlemektedir. Türkiye ise 0,443 endeks değeri ile orta sıralarda yer almaktadır. Cinsiyet eşitlik algısının özellikle Avrupa ülkeleri başta olmak üzere gelişmiş ülkelerde yüksek, gelişmekte ve kalkınmakta olan ülkelerde ise daha düşük olduğu göze çarpmaktadır yılında dünya geneli için hesaplanan cinsiyet eşitsizlik endeksinin de 0,492 değeri ile ortada yer aldığı, bir başka ifade ile cinsiyet eşitlik algısının ne yüksek, ne de düşük olduğu yorumu getirilebilir. Bir diğer önemli gösterge ise ülkelerin parlamentolarında yer alan kadın milletvekili oranlarıdır. Kadınların erkekler kadar parlamentoda söz sahibi olmaları, onların fikir ve görüşlerine verilen değer ile doğru orantılıdır. Genellikle bir ülkenin gelişmişlik düzeyi ile parlamentoda yer alan kadın milletvekili oranı arasında doğrusal bir ilişki vardır. Seçilen ülkelere göre 2011 yılı sonuçları incelendiğinde, parlamentodaki kadın oranının en yüksek olduğu ülke %45,0 oranı ile İsveç olup, bunu %42,7 oranı ile Güney nın, %38,6 oranı ile Kosta Rika nın, %31,7 oranı ile Almanya nın ve %27,6 oranı ile İsviçre nin takip ettiği görülmektedir. Türkiye ise %9,1 oranı ile parlamentoda en düşük kadın milletvekiline sahip ülkelerden birisi olarak dikkat çekmektedir. Dünya genelinde ise bu oranın %17,7 olduğu görülmektedir (Bkz, Tablo 16). 37

5 Tablo Yılı için Ülkelerin Güvenlik Algısı ve Cinsiyet Göstergeleri Bölge Ülke Cinsiyet Eşitsizlik Endeksi (1) Parlementodaki Kadın Milletvekili Oranı (1) Dünya Geneli 0,492 17,7 Güvenlik Algısı (%) (2) Doğu Asya ve Pasifik Batı Avrupa Doğu Avrupa ve Orta Asya Kuzey Amerika Orta Doğu ve Kuzey Latin Amerika ve Karayipler Sahra-Altı Son Dönemde Büyüme Kaydeden Seçilmiş Ülkeler (3) Japonya 0,123 13,6 73 Singapur 0,086 23,4 98 Kore Cumhuriyeti 0,111 14,7 60 Almanya 0,085 31,7 72 İsviçre 0,067 27,6 76 İsveç 0,049 45,0 69 Çek Cumhuriyeti 0,136 21,0 60 Slovenya 0,175 10,8 79 Türkiye 0,443 9,1 42 ABD 0,299 16,8 75 Kanada 0,140 24,9 76 İsrail 0,145 19,2 70 Lübnan 0,440 3,1 56 Ürdün 0,456 12,2 84 Meksika 0,448 25,5 44 Panama 0,492 8,5 47 Kosta Rika 0,361 38,6 44 Güney Cumhuriyeti 0,490 42,7 20 Namibya 0,466 25,0 33 Kenya 0,627 9,8 35 Çin 0,209 21,3 74 Endonezya 0,505 18,0 83 Malezya 0,286 14,0 49 Filipinler 0,427 21,5 66 Tayland 0,382 14,0 65 Kamboçya 0,500 19,0 60 Vietnam 0,305 25,8 80 Hindistan (4) 0,617 10,7 74 Sri Lanka (4) 0,419 5,3 72 Pakistan (4) 0,573 21,0 44 Kaynak: UNDP Human Development Report, 2010 and (1): 2011 yılı sonuçlarıdır. (2): dönemi sonuçlarını ifade etmekte ve güvenlik algısı, insanlara yöneltilen Gece vakti sokakta yalnız başınıza yürürken kendinizi güvende hissediyor musunuz? sorusuna verilen evet cevaplarının yüzdesini göstermektedir. (3): Son dönemde büyüme gösteren Asya ülkelerinden seçilmiş olanlara yer verilmiştir. (4): Güney Asya bölgesinde yer alan bu ülkeler, son dönemde büyüme gösterdiği için bu kategoride değerlendirilip tabloda ayrıca Güney Asya başlığı açılmamıştır. Not: Yukarıdaki bölge gruplarında seçilmiş olan ülkeler, Ekonomik Çeşitlilik Endeksi ne göre ilgili bölge grubu içerisinde ilk üç sırada yer alan ülkelerdir. Toplumsal açıdan değerlendirilecek bir diğer gösterge de bir ülkede yaşayan halkın günlük yaşayışları esnasında hissetmiş olduğu güvenlik algısıdır. Halkın kendisini güvende hissetmesi; sosyal açıdan özgür, çevre baskısından uzak olması, rahat bir şekilde yaşamını sürdürebilmesi ile açıklanabilir. Güvenlik algısının ölçümü için UNDP tarafından sonuncusu yıllarını kapsayacak şekilde gerçekleştirilen ankette gece vakti 38

6 sokakta yalnız başınıza yürürken kendinizi güvende hissediyor musunuz? sorusuna alınan yanıtlara göre, seçilen ülkeler içerisinde en yüksek güvenlik algısının %98,0 oranı ile Singapur da olduğu, bunu %84,0 oranı ile Ürdün, %83,0 oranı ile Endonezya, %80,0 oranı ile Vietnam ve %79,0 oranı ile de Slovenya nın izlediği görülmektedir. Türkiye de ise bu oranın %42,0 olduğu görülmektedir. Diğer taraftan seçilen ülkeler içerisinde en düşük güvenlik algısına sahip üç ülke %20,0 oranı ile Güney, %33,0 oranı ile Namibya ve %35,0 oranı ile de Kenya olmuştur Uluslararası İnsani Gelişmişlik Endeksi UNDP tarafından 1990 yılından beri yıllık olarak hazırlanmakta olan İnsani Gelişme Raporları, tüm dünya ülkelerinin insani gelişmişlik açısından performanslarını değerlendiren uluslararası alanda kabul görmüş prestijli bir rapordur. İnsani Gelişme Raporunda yöntem konusunda zaman içinde farklı yaklaşımlar olmuş ancak, 2000 yılında yöntem konusunda standart bir yaklaşım benimsenmiştir. Raporda yer alan en önemli göstergelerden birisi İnsani Gelişme Endeksi (İGE) dir. İGE esas olarak üç temel bileşenden oluşan bir endekstir. Endeksin temel bileşenleri; doğuşta yaşam beklentisi, eğitim ve kişi başına gelirdir. İGE nin kolay bir yöntemle hesaplanıyor olması kullanım alanını yaygınlaştırmaktadır fakat ekonomik gelişme politikalarının İGE yardımıyla yorumlanabilmesi kolay değildir. İGE nin hesaplanmasında kullanılan yaklaşım kısaca aşağıdaki biçimde özetlenebilir: Endeks = (Gerçek değer Min değer) / (Mak değer Min değer) Endeks bileşenlerinin her biri verilen bu eşitliğe göre ayrı ayrı hesaplanmaktadır. Genel İGE rakamı da; İGE = (1/3) DYBE + (1/3) EE + (1/3) GE eşitliği ile hesaplanmaktadır. Burada; DYBE: Doğuşta yaşam beklentisi endeksini, EE: Eğitim endeksini, GE: Gelir endeksini göstermektedir. Endeks değeri 0 ile 1 arasında değişen değerler almaktadır. Ülkeler, endeks değerine göre UNDP tarafından dört gruba ayrılmıştır. Grupların alt ve üst sınır değerleri; Endeks Değeri Kategori Tanımı 0-0,479 Düşük 0,480-0,670 Orta 0,671-0,780 Yüksek 0,781-1 Çok Yüksek biçiminde tanımlanmıştır. UNDP nin 2011 yılı raporunda, günümüz ve gelecek nesil insanlarının özgürlüklerini sürdürebilmelerinde çevresel sürdürülebilirliğin kritik bir öneme sahip olduğu vurgulanmakta ve bunların birbirinden ayrılmaz olduğu üzerine odaklanılmıştır. İnsani Gelişme Raporu nun çıkış noktası, son on yılda insan gelişiminde dikkate değer bir ilerleme, çev- 39

7 resel riskler ve eşitsizliği azaltmak için atılması gereken ciddi küresel adımlar olmadan devam edilemeyeceği sonuçlarına ulaşılmış olmasıdır. İnsanlar, toplumlar, ülkeler ve uluslararası toplumun çevresel sürdürülebilirliği için eşitlik gerekli koşullardan birisidir yılı İnsani Gelişme Raporu nda mevcut ve gelecekteki nesiller için insani özgürlükleri genişletmek, çevresel sürdürülebilirlik ve eşitlik arasındaki bağlantıları anlamanın kritik bir önem taşıdığına vurgu yapılmaktadır. UNDP nin 2011 yılı İnsani Gelişme Raporu na göre diğer bölümlerde seçilmiş olan ülkelerden 2011 yılında çok yüksek insani gelişmeye sahip ülkelerin, gelişmiş ülkelerden oluştuğu görülmektedir. En yüksek endeks değerine sahip ülkenin 0,910 ile ABD olduğu görülmektedir. Bunu 0,908 değeri ile Kanada, 0,905 değeri ile Almanya, 0,904 değeri ile İsveç, 0,903 değeri ile İsviçre ve 0,901 değeri ile Japonya izlemiştir. Seçilmiş ülkeler arasında orta insani gelişmeye sahip ülkeler ise 0,509 endeks değeri ile Kenya ve 0,504 endeks değeri ile Pakistan görülmektedir. Dünya geneli için hesaplanan İGE değeri ise 0,682 olup, bu endeks değerine göre dünyanın, yüksek kategorisi içerisinde yer aldığı görülmektedir. Türkiye nin 2011 yılı İGE sıralamasına bakıldığında 0,699 endeks değeri ile yüksek kategorisinde yer aldığı görülmektedir. Ancak, Türkiye nin 2010 ve 2011 yıllarındaki sıralaması incelendiğinde ülkemizin 2010 yılına göre 2011 yılında 3 basamak daha geriye düştüğü gözlenmektedir. Bu sonuç, ülkemizin İGE değeri açısından gelişme göstermesine rağmen, diğer ülkelerin endeks bileşenleri açısından daha iyi bir performans sergilediği biçiminde yorumlanabilir yılı İGE değerine göre seçilmiş ülkeler bazında sıra numarasında 2010 yılına göre değişiklik olmayan ülkeler ise; Japonya, Singapur, Kore Cumhuriyeti, Almanya, İsviçre, İsveç, Çek Cumhuriyeti, Slovenya, ABD, Kanada, İsrail, Meksika, Çin, Tayland, Vietnam, Hindistan ve Pakistan dır. Seçilmiş ülkelerin 2011 yılı ortalama okullaşma yılları incelendiğinde, 12,4 yıl ile ABD nin en yüksek ortalama okullaşma yılı ile başı çektiği, bunu 12,3 yıl ile Çek Cumhuriyeti ve 12,2 yıl ile Almanya nın izlediği görülmektedir. Bu ülkeler içinde ortalama okullaşma oranının en düşük olduğu üç ülke ise 4,4 yıl ile Hindistan, 4,9 yıl ile Pakistan ve 5,5 yıl ile Vietnam olmuştur. Türkiye ise 6,5 yıl ortalama okullaşma yılı ile gelişmekte ve kalkınmakta olan ülkeler içerisinde düşük sayılabilecek bir okullaşma oranına sahiptir. Ülkeler düzeyinde en zengin %20 lik grubun, en fakir %20 lik grubun toplam gelirden aldığı paya oranı olan P80/P20 ölçütü incelendiğinde, seçilmiş ülkeler içinde gelirin en adil dağıldığı ülkenin 3,4 oranı ile Japonya olduğu, bunu 3,5 oranı ile Çek Cumhuriyeti ve 4,0 oranı ile İsveç in izlediği görülmektedir. Buna karşın bu ülkeler içerisinde gelirin en adaletsiz olduğu ülkeler de; 52,2 oranı ile Namibya, 15,8 oranı ile Panama ve 15,0 oranı ile de Tayland tır. Ülkemiz için 2011 yılı P80/P20 ölçütü 8,0 değeri ile oldukça kritik bir değerdedir. Seçilmiş ülkeler için Gini katsayısı incelendiğinde, katsayının en düşük olduğu üç ülke 25,0 değeri ile İsveç, 28,3 değeri ile Almanya ve 31,2 değeri ile de Slovenya olmuştur. 40

8 Katsayının en büyük olduğu, gelirin adaletsiz dağıldığının söylenebileceği üç ülke ise; 57,8 değeri ile Güney Cumhuriyeti, 53,6 değeri ile Tayland ve 52,3 değeri ile Panama olmuştur. Türkiye de, 39,7 Gini katsayısı değeri ile gelirin adil dağıldığını söylemenin güç olduğu bir değere sahiptir. İnsani gelişme kavramı içerisinde önemli bir yeri olan kadının işgücüne katılım oranı seçilmiş ülkeler içerisinde en yüksek değerine %76,4 oranı ile Kenya da sahiptir. Bunu %73,6 oranı ile Kamboçya ve %68,0 oranı ile de Vietnam izlemiştir. Bu ülkeler içinde kadının işgücüne katılım oranının en düşük olduğu ülkeler ise; %21,7 oranı ile Pakistan, %22,3 oranı ile Lübnan ve %23,3 oranı ile Ürdün dür. Ülkemizde bu oran %24,0 olup, en düşük oranlara sahip ülkelere oldukça yakın bir değerdedir. Son yıllarda küresel ısınma ile karşı karşıya olan dünyamızı tehdit eden ve sanayileşmenin de etkisi ile yüksek dozlarda çevreye salınan gazlar, sera etkisi yaratarak olumsuz koşullara sebebiyet vermektedir. Seçilmiş ülkeler içinde sera gazı emisyonunun en yüksek olduğu ülke 4,7 ton ile Kanada olup bunu, 4,4 ton ile Namibya ve 3,7 ton ile de ABD izlemiştir. Seçilmiş ülkeler içerisinde sera gazı emisyonunun en düşük olduğu ülkeler; 0,4 ton ile Lübnan, 0,5 ton ile Ürdün ve 0,6 ton ile de Sri Lanka dır. Ülkemizde ise bu oranın 1,4 ton olduğu ve seçilmiş diğer ülkelerden Singapur, Panama ile aynı değere sahip olduğu görülmektedir. Çevresel faktörlerden bir diğeri de ülkelerin ormanlık alan oranıdır. Seçilmiş ülkeler içerisinde en yüksek ormanlık alana sahip ülke %68,7 oranı ile İsveç olurken bunu, %68,5 oranı ile Japonya, %64,3 oranı ile de Kore Cumhuriyeti takip etmektedir. Ülkemizde ise bu oran %14,4 olup, oldukça düşük seviyededir. Seçilmiş ülkeler içerisinde en düşük ormanlık alana sahip üç ülke ise; %1,1 oranı ile Ürdün, %2,3 oranı ile Pakistan, %3,3 oranı ile Singapur olmuştur. Dünya için de %1,7 ormanlık alan oranı oldukça ciddi bir sonuç olarak değerlendirilebilir (Bkz, Tablo 17). 41

9 Tablo 17. Uluslararası İnsani Gelişme Endeksi ve Seçilmiş Temel Göstergeler Bölge Ülke 2011 Yılı ( ) İGE İGE Sıra No Farkı Ortalama Okullaşma Yılı (1) Brüt Okullaşma Oranı (İlköğretim) ( ) Gelir Hariç İGE Sıra Numarası- İGE Sıra Numarası P80/P20 Ölçütü (2) Gini Katsayısı (2) Kadınların İşgücüne Katılım Oranı (3) Kişi Başına Sera Gazı Emisyonu (Ton) (4) Ormanlık Alan Oranı (Toplam Alana Oranı) (5) Dünya Geneli 0,682-7,4 106, ,7 Doğu Asya ve Pasifik Batı Avrupa Doğu Avrupa ve Orta Asya Japonya 0, ,6 102,3-2 3,4-47,9 1,0 68,5 Singapur 0, ,8-14 9,8-53,7 1,4 3,3 Kore Cumhuriyeti 0, ,6 104,3-10 4,7-50,1 1,2 64,3 Almanya 0, ,2 103,6 0 4,3 28,3 53,1 1,9 31,8 İsviçre 0, ,0 103,4 4 5,4 33,7 60,6 1,2 30,8 İsveç 0, ,7 96,2 2 4,0 25,0 60,6 2,1 68,7 Çek Cumhuriyeti 0, ,3 103,5-8 3,5-48,8 2,1 34,3 Slovenya 0, ,6 98,4-8 4,8 31,2 52,8 2,6 62,0 Türkiye 0, ,5 99,3 24 8,0 39,7 24,0 1,4 14,4 ABD 0, ,4 98,2 10 8,5 40,8 58,4 3,7 33,2 Kuzey Amerika Kanada 0, ,1 98,4 1 5,5 32,6 62,7 4,7 34,1 Orta Doğu ve Kuzey İsrail 0, ,9 111,1-6 7,9 39,2 51,9 1,1 7,1 Lübnan 0, ,9 103, ,3 0,4 13,4 Ürdün 0, ,6 96,8-17 6,3 37,7 23,3 0,5 1,1 Latin Amerika ve Karayipler Sahra-Altı Son Dönemde Büyüme Kaydeden Seçilmiş Ülkeler (6) Meksika 0, ,5 116,6 0 14,4 51,7 43,2 1,7 33,5 Panama 0, ,4 109,0-3 15,8 52,3 48,4 1,4 44,0 Kosta Rika 0, ,3 109,9 1 13,2 50,3 45,1 0,9 50,1 Güney Cumhuriyeti 0, ,5 101,2 9 20,2 57,8 47,0 1,9 7,6 Namibya 0, ,4 112,1 7 52,2-51,8 4,4 9,0 Kenya 0, ,0 112,7-6 11,3 47,7 76,4 0,9 6,1 Çin 0, ,5 112,7 6 8,4 41,5 67,4 1,5 21,6 Endonezya 0, ,8 120,8-3 5,9 36,8 52,0 1,5 52,9 Malezya 0, ,5 94,6 5 11,4 46,2 44,4 2,4 62,8 Filipinler 0, ,9 110,1-6 9,0 44,0 49,2 0,8 25,3 Tayland 0, ,6 91,1 9 15,0 53,6 65,5 1,6 37,1 Kamboçya 0, ,8 116,5-3 7,8 44,4 73,6 1,9 58,6 Vietnam 0, ,5 104,1-2 6,2 37,6 68,0 1,3 43,6 Hindistan (7) 0, ,4 116,9 5 5,6 36,8 32,8 0,7 22,9 Sri Lanka (7) 0, ,2 96,9-16 6,9 40,3 34,2 0,6 30,1 Pakistan (7) 0, ,9 85,1 2 4,7 32,7 21,7 1,1 2,3 Kaynak: UNDP Human Development Report, (1): 2011 yılı sonuçlarıdır. (2): yılı sonuçlarıdır. (3): 2009 yılı sonuçlarıdır. (4): 2005 yılı sonuçlarıdır. (5): 2008 yılı sonuçlarıdır. (6): Son dönemde büyüme gösteren Asya ülkelerinden seçilmiş olanlara yer verilmiştir. (7): Güney Asya bölgesinde yer alan bu ülkeler, son dönemde büyüme gösterdiği için bu kategoride değerlendirilip tabloda ayrıca Güney Asya başlığı açılmamıştır Kişi Başına Gelir ve Harcama Ülkelerin refah durumunu en iyi biçimde yansıtan göstergelerden birisi de kişi başına düşen milli gelirdir. Ekonomik anlamda gelişmenin sağlanabilmesi için ülkelerin kişi başına düşen milli gelir seviyelerini mutlak surette arttırmaları gerekmektedir. Dünya geneline bakıldığında, gelişmiş ülke ekonomileri başta olmak üzere bazı gelişmekte ve kalkınmakta olan ülkelerde bu değerin oldukça yüksek olduğu görülmektedir. UNDP nin 2011 yılı 42

10 İnsani Gelişme Raporunda seçilmiş ülkeler için kişi başına düşen GMG rakamları incelendiğinde; en yüksek değerin $ ile Singapur da olduğu, bunu $ ile ABD, $ ile İsviçre ve $ ile de İsveç in izlediği görülmektedir. Türkiye de ise kişi başına düşen GMG rakamı $ dır. Ekonomik anlamda gelişimin düşük olduğu bazı ülkelerde kişi başına milli gelir değeri daha az olup, buna bağlı olarak yaşam standartları geri kalmaktadır. Genellikle açlık sorunlarıyla boğuşan ülkelerinde ve nüfusun yoğun olduğu bazı gelişmekte ve kalkınmakta olan ülkelerde bu değer dünya ortalamasının altında kalmaktadır. Seçilmiş ülkeler içerisinde, en düşük kişi başına GMG değerine sahip ülke $ ile Kenya olurken, bunu $ ile Kamboçya, $ ile Pakistan ve $ ile de Vietnam izlemektedir. UNDP verilerine göre kişi başına en yüksek GMG rakamına sahip olan Singapur daki değer, en düşük gelir rakamına sahip olan Kenya daki değerin 35 katıdır. Bu sonucu, Singapur da bir fert başına düşen ortalama gelirin, Kenya daki bir ferdin ortalama gelirinin 35 katı olduğu biçiminde de okumak mümkündür. Ülkemiz için sonuçlara bakıldığında da, Singapur da fert başına düşen gayri safi GMG ülkemizdeki kişi başına GMG rakamının 4,3 katı iken, ülkemizde de kişi başına düşen milli gelir, Kenya da kişi başına GMG nin 8,2 katıdır. Dünya üzerinde ve seçilmiş olan bu ülkeler arasında da gelir dağılımının adaletsiz bir biçimde dağıldığı çok net görülebilmektedir. Kişi başına toplam harcama değerleri de seçilmiş olan ülkeler bazında incelendiğinde, gelir yapısından farklı bir tablo ile karşılaşılmaktadır. Seçilmiş ülkeler için kişi başına GMG ye göre ilk sırada yer alan Singapur, kişi başına toplam harcama değerine göre 10. sırada yer almaktadır. Türkiye de ise yıllık olarak kişi başına düşen harcamanın $ olduğu görülmektedir. Seçilmiş ülkeler için en düşük kişi başına harcama 83 $ ile Kamboçya dadır, bunun ardından 150 $ ile Pakistan ve 153 $ ile de Hindistan gelmektedir. Harcama rakamlarına göre de bir İsveçli ferdin yapmış olduğu harcama, bir Kamboçyalı ferdin yapmış olduğu harcamanın yaklaşık 312 katıdır. Ülkemiz için tabloya bakıldığında ise bir İsveçlinin kişi başına harcaması, ülkemizdeki bir ferdin yapmış olduğu harcamanın yaklaşık 10 katı iken, ülkemizde bir ferdin yapmış olduğu ortalama harcama da bir Kamboçyalı ferdin yapmış olduğu ortalama harcamanın 31 katıdır. Kişi başına harcama değerleri arasında olan adaletsizliğin boyutunun, kişi başına GMG adaletsizliğinden çok daha ciddi boyutta olduğu ve kişi başına harcama konusunda adaletsizlik makasının çok daha fazla açıldığı görülmektedir (Bkz, Tablo 18). 43

11 Tablo 18. Kişi Başına Gelir ve Harcama Bölge Ülke Kişi Başına Düşen Gayri Safi Milli Gelir (1) Doğu Asya ve Pasifik Batı Avrupa Doğu Avrupa ve Orta Asya Kuzey Amerika Orta Doğu ve Kuzey Latin Amerika ve Karayipler Sahra-Altı Son Dönemde Büyüme Kaydeden Seçilmiş Ülkeler (3) ($) Kişi Başına Düşen Bütçe Harcaması (2) Japonya Singapur Kore Cumhuriyeti Almanya İsviçre İsveç Çek Cumhuriyeti Slovenya Türkiye ABD Kanada İsrail Lübnan Ürdün Meksika Panama Kosta Rika Güney Cumhuriyeti Namibya Kenya Çin Endonezya Malezya Filipinler Tayland Kamboçya Vietnam Hindistan (4) Sri Lanka (4) Pakistan (4) Kaynak: UNDP Human Development Report, 2011 and CIA World Factbooks via NationMaster. (1): 2005 yılı sabit fiyatlarla SGP değerine göre 2011 yılı sonuçlarıdır. (2): Kişi başına düşen tüketim harcaması verilerinin alındığı web sayfasında, tüketim değerlerinin ait olduğu yıl ülkelere göre değişkenlik göstermektedir. (3): Son dönemde büyüme gösteren Asya ülkelerinden seçilmiş olanlara yer verilmiştir. (4): Güney Asya bölgesinde yer alan bu ülkeler, son dönemde büyüme gösterdiği için bu kategoride değerlendirilip tabloda ayrıca Güney Asya başlığı açılmamıştır. Not: Verilerin alındığı kaynaklarda, harcama kapsamında ülkelere göre de metodolojik farklılıklar olabilir. 44

12 1.2.5 Uluslararası Yoksulluk Tarih boyunca insanlığın karşılaştığı en önemli problemlerden birisi olarak görülen yoksulluk, üzerinde sürekli çalışmalar yapılan ve çözüm aranan bir sorundur. Bu sorunun ekonomik ve sosyal anlamda birçok boyutta değerlendirilmesi gerekmektedir. Yoksulluk sorununun çok boyutlu olmasından dolayı buna karşı uygulanacak politikaların da değişik biçimlerde ele alınması gerekmektedir. Yoksulluk sonucunda toplumlar, sosyal olarak dışlanmaya maruz kalarak, ekonomik açıdan yaygınlaşan eşitsizlik durumunun daha da kötüye gitmesi ile karşılaşmaktadır. Dolayısıyla uluslararası anlamda ekonomik kalkınmanın sağlanabilmesi için var olan eşitsizliklerin çözüme kavuşturulması gerekmektedir. Yoksullukla ilgili UNDP çerçevesinde birçok konuda mutabakat sağlanmış ve yoksulluk konusu programın ana gündem maddelerinden birisi haline gelmiş, dünyanın çeşitli bölgelerinde yoksullukla ilgili çalışmalar yapılmaktadır. UNDP, yoksulluk sorununu nicel olarak analiz etmek amacıyla Çok Boyutlu Yoksulluk Endeksi (ÇBYE) hesaplamakta ve ülkelerde mevcut olan yoksulluğun etkilerini ölçmektedir. ÇBYE, belirli bir zaman içinde toplumların maruz kaldığı yoksunlukları ortaya çıkarmayı amaçlayan bir endekstir. Endeks, dünya genelinde ülkeler ve bölgeler arasında mikro ve makro boyutlu coğrafi sınıflamalara göre kıyaslama yapabilme olanağı vermektedir. ÇBYE, İnsani Gelişme Endekslerine benzer yapıda yaşam standartları, sağlık ve eğitim konusu olmak üzere üç farklı bileşeni dikkate alarak toplumların karşı karşıya kaldığı yoksulluğun derecesini ölçmekte ve yoksul insanların ortalama sayısı ile yoksul hanehalklarının içinde bulunduğu yoksunlukları da göstermektedir. ÇBYE ye göre bir hanehalkının çok boyutlu yoksul olabilmesi birden fazla sayıda kriter için yoksunluk özelliklerini gösteriyor olmasını gerektirmektedir. Bir birey endeksin hesaplanma aşamasında ölçülen göstergelerin en az %30 unda yoksun olduğunda, çok boyutlu yoksul olarak kabul edilmektedir. Endekse, hanehalklarının temiz su, yakacak, sağlık hizmetlerine erişimi ve temel ev eşyalarına sahiplik durumu gibi gelir standartları dışında faktörler de dâhil edilmektedir. ÇBYE değerlerine seçilmiş ülkeler bazında bakıldığında, endeksin özellikle gelişmiş ülkeler için mevcut olmaması, daha çok gelişmekte ve kalkınmakta olan ülke grupları için mevcut olması, bir anlamda daha homojen gruplar için kıyaslama yapabilme anlamına da gelmektedir. ÇBYE değerinin yüksek olması endeks kapsamına dâhil edilen ölçütlerden yoksun olan nüfus oranının daha yüksek olduğu anlamını taşımaktadır. Seçilmiş ülkeler için ÇBYE değeri en yüksek olan ülke 0,283 değeri ile Hindistan olup, Hindistan ı 0,264 endeks değeri ile Pakistan, 0,251 değeri ile Kamboçya, 0,229 değeri ile Kenya, 0,187 değeri ile Namibya izlemektedir. Ülkemizde 0,028 ÇBYE değeri ile Sri Lanka dan sonra gelmektedir. Çok boyutlu yoksulluk içindeki nüfus oranları incelendiğinde de ilk sırayı %53,7 gibi çok yüksek oranla Hindistan alırken, %52,0 oranı ile Kamboçya 2. sırada, %49,4 oranı ile Pakistan 3. sırada, %47,8 oranı ile Kenya 4. sırada, %39,6 oranı ile de Namibya 5. sırada gelmektedir. Türkiye de de çok boyutlu yoksulluk içindeki nüfus oranı %6,6 gibi önemli sayılabilecek bir orandadır. Bu oranla Türkiye, ÇBYE değerinde olduğu gibi yine Sri Lanka dan sonra gelmektedir. Uluslararası alanda yoksulluk kıyaslamalarında kullanılan ancak, bu alanda oldukça fazla tartışma konusu olan yoksulluk oranı yaklaşımlarından birisi de uluslararası yoksulluk eşiği dir. Uluslararası günlük gelirin 1,25 $ olarak alındığı yoksulluk eşiğinin altında gelire sahip olanların yoksul olarak kategorize edildiği yaklaşıma göre seçilmiş ülkeler arasında, yoksulluk oranı en yüksek olan ülke %41,6 oranı ile Hindistan dır. Günlük getiri 45

13 1,25 $ ın altında olan nüfus oranının en yüksek olduğu 2. ülke %28,3 oranı ile Kamboçya, %22,6 oranları ile 3. sırada Filipinler ve Pakistan, 4. sırada %19,7 oranı ile Kenya, 5. sırada %18,7 oranı ile Endonezya ve 6. sırada da %17,4 oranı ile Güney Cumhuriyeti gelmektedir. Hindistan da her iki kişiden yaklaşık birinin günlük geliri 1,25 $ ın altında iken, Kamboçya da her üç kişiden yaklaşık birinin günlük geliri 1,25 $ ın altında, Pakistan ve Filipinler de de yaklaşık her beş kişiden birinin günlük geliri 1,25 $ ın altındadır. Ülkemizde de günlük geliri 1,25 $ ın altında olan nüfus oranı %2,7 dir. Bir başka ifade ile her 100 kişiden 3 ünün günlük geliri 1,25 $ ın altındadır (Bkz, Tablo 19). Tablo 19. Uluslararası Yoksulluk Göstergeleri Bölge Ülke Çok Boyutlu Yoksulluk Endeksi Doğu Asya ve Pasifik Çok Boyutlu Yoksulluk İçindeki Nüfus Oranı Yoksulluğun Derinliği Oranı Yoksulluk Uluslararası Şiddeti Oranı Gelir Yoksulluk Eşiğinin Altında Kalan Nüfus Oranı (1) Japonya Singapur Kore Cumhuriyeti Batı Avrupa Doğu Avrupa ve Orta Asya Kuzey Amerika Orta Doğu ve Kuzey Latin Amerika ve Karayipler Sahra-Altı Almanya İsviçre İsveç Çek Cumhuriyeti 0,010 3,1 0,0 0,0 Slovenya 0,000 0,0 0,4 0,0 0,0 Türkiye 0,028 6,6 7,3 1,3 2,7 ABD Kanada İsrail Lübnan Ürdün 0,008 2,4 1,3 0,1 0,4 Meksika 0,015 4,0 5,8 0,5 3,4 Panama 9,5 Kosta Rika 0,7 Güney Cumhuriyeti 0,057 13,4 22,2 2,4 17,4 Namibya 0,187 39,6 23,6 14,7 Kenya 0,229 47,8 27,4 19,8 19,7 Son Dönemde Büyüme Kaydeden Seçilmiş Ülkeler (2) Çin 0,056 12,5 6,3 4,5 15,9 Endonezya 0,095 20,8 12,2 7,6 18,7 Malezya 0,0 Filipinler 0,064 13,4 9,1 5,7 22,6 Tayland 0,006 1,6 9,9 0,2 10,8 Kamboçya 0,251 52,0 21,3 22,0 28,3 Vietnam 0,084 17,7 18,5 6,0 13,1 Hindistan (3) 0,283 53,7 16,4 28,6 41,6 Sri Lanka (3) 0,021 5,3 14,4 0,6 7,0 Pakistan (3) 0,264 49,4 11,0 27,4 22,6 Kaynak: UNDP, Human Development Report, (1): yılları arasındaki dönem için hesaplanmış ve SGP nin günlük 1,25 $ olduğu varsayımı yapılmıştır. (2): Son dönemde büyüme gösteren Asya ülkelerinden seçilmiş olanlara yer verilmiştir. (3): Güney Asya bölgesinde yer alan bu ülkeler, son dönemde büyüme gösterdiği için bu kategoride değerlendirilip tabloda ayrıca Güney Asya başlığı açılmamıştır. : Bilgi mevcut değildir. 46

14 1.2.6 Uluslararası Tüm Yaşamdan Duyulan Memnuniyet Mutluluk ve yaşam memnuniyeti kavramları, birçok boyutta değerlendirilebilen konulardandır. Yaşam standartlarına bağlı olarak bireylerin hayattan memnuniyetlerinin ölçülmesi ve değerlendirilmesi, uluslararası alanda da ilgi çekmektedir. Mutluluk; acı, keder ve ızdırabın yokluğu ve bunların yerine sevinç, neşe ve tatmin duygularının varlığı ile karakterize edilen durumdur. Daha kısa biçimde ifadeyle, hayattan genel olarak memnun olma halidir. UNDP nin 2011 yılı Human Development Report yayınında seçilmiş ülkelere göre bireylerin tüm yaşamdan duyduğu memnuniyet, Likert in 10 lu skalasına göre 1-3 arası memnun olmamayı, 4-6 arası memnun olmayı ve 7-10 arası da çok memnun olmayı göstermek üzere 3 grupta kategorize edildiğinde; 30 ülkeden 15 inde (%50 sinde) bireylerin genel olarak tüm yaşamlarından çok memnun oldukları görülmektedir. Tüm yaşamından çok memnun olan bireylerin bulunduğu ülkeler, yaşamdan duyulan memnuniyet skor büyüklüğüne göre sırasıyla; Kanada, İsviçre, İsveç, İsrail, Panama, Kosta Rika, ABD, Meksika, Almanya, Singapur, Tayland, Çek Cumhuriyeti, Japonya, Kore Cumhuriyeti, Slovenya dır. Tüm yaşamdan memnun olan bireylerin bulunduğu ülke sayısı da 15 tir. Seçilmiş olan 30 ülke içinde, tüm yaşamından memnun olmayan bireylerin bulunduğu ülke yoktur. Türkiye de bireylerin tüm yaşamından memnun oldukları da 5,5 skoru ile görülmektedir (Bkz, Tablo 20, Grafik 7). Kaynak: UNDP, Human Development Report, Grafik 7. Seçilmiş Ülkeler için Bireylerin Tüm Yaşamlarından Duyduğu Memnuniyet 47

15 Tablo 20. Seçilmiş Ülkelerde Bireylerin Tüm Yaşamlarından Duyduğu Memnuniyet Bölge Ülke Tüm Yaşamdan Duyulan Memnuniyet Skoru (1) Doğu Asya ve Pasifik Batı Avrupa Doğu Avrupa ve Orta Asya Kuzey Amerika Orta Doğu ve Kuzey Latin Amerika ve Karayipler Sahra-Altı Son Dönemde Büyüme Kaydeden Seçilmiş Ülkeler (2) Japonya 6,1 Singapur 6,5 Kore Cumhuriyeti 6,1 Almanya 6,7 İsviçre 7,5 İsveç 7,5 Çek Cumhuriyeti 6,2 Slovenya 6,1 Türkiye 5,5 ABD 7,2 Kanada 7,7 İsrail 7,4 Lübnan 5,0 Ürdün 5,6 Meksika 6,8 Panama 7,3 Kosta Rika 7,3 Güney 4,7 Cumhuriyeti Namibya 4,9 Kenya 4,3 Çin 4,7 Endonezya 5,5 Malezya 5,6 Filipinler 4,9 Tayland 6,2 Kamboçya 4,1 Vietnam 5,3 Hindistan (3) 5,0 Sri Lanka (3) 4,0 Pakistan (3) 5,8 Kaynak: UNDP, Human Development Report, (1): Tüm yaşamdan duyulan memnuniyetin ölçülmesinde 0, hiç memnun değili ve 10, çok memnun olmayı göstermek üzere Likert in 10 lu skalasına göre 0-10 değerlerine yayılmıştır. (2): Son dönemde büyüme gösteren Asya ülkelerinden seçilmiş olanlara yer verilmiştir. (3): Güney Asya bölgesinde yer alan bu ülkeler, son dönemde büyüme gösterdiği için bu kategoride değerlendirilip tabloda ayrıca Güney Asya başlığı açılmamıştır. Bu tablo verilerinden sürpriz olarak değerlendirilebilecek ülkeler; Slovenya, İsrail, Kosta Rika, Panama, Tayland dır. Çünkü bu ülkelerin diğer pek çok ekonomik ve sosyal göstergeler açısından sonlara yakın sıralarda yer almalarına karşın, bireylerin tüm yaşamlarından çok memnun olmaları ilginç bir durum olarak değerlendirilebilir. 48