Yoksulluk Analizi: Türkiye, Kent ve Kır

Transkript

1 Yoksulluk Analizi: Türkiye, Kent ve Kır Mehmet Arif ŞAHINLI1 Ahmet ÖZÇELIK2 1Dr., Türkiye İstatistik Kurumu Eğitim ve Araştırma Merkezi Müdürlüğü 2Prof. Dr., Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü Özet Bu çalışmanın amacı, yoksulluk profilinin Türkiye, kent ve kır ayrımında ortaya çıkarılmasıdır. Çalışma, arası yılları kapsamaktadır. Bu amaç dahilinde, Türkiye İstatistik Kurumu nun hesaplamış olduğu hanehalkı büyüklüğüne göre yoksulluk oranları, hanehalkı büyüklüğüne göre yoksul fert oranları, hanehalkı fertlerinin eğitim durumuna göre fert yoksulluk oranları, hanehalkı fertlerinin ekonomik faaliyet durumuna göre fert yoksulluk oranları, hanehalkı fertlerinin işteki durumuna ve çalıştığı sektöre göre yoksulluk oranları, hanehalkı türüne göre yoksul hanehalkı oranları, yoksulluk sınırı yöntemlerine göre fertlerin yoksulluk oranları, yoksulluk sınırı yöntemlerine göre yoksul fert sayısı hesaplamaları verilmiştir. Yoksul hanehalkı oranları, Türkiye ve kentsel yerlerde azalırken, kırsal yerlerde artmaktadır. Hanehalkı büyüklüğü arttıkça yoksulluk riski artış göstermektedir. Eğitim düzeyine paralel olarak fert yoksulluk oranları Türkiye ve kentsel yerlerde düşüş gösterirken, kırsal yerlerde ilkokul ve üzeri eğitime sahip fertlerin yoksulluk oranları düşmüştür. Hanehalkı fertlerinin ekonomik faaliyet durumuna göre fert yoksulluk oranları, Türkiye ve kentsel yerlerde tüm yıllarda düşüş göstermiştir. Kırsal yerlerde tarım sektöründe çalışanlarda yoksulluk oranları 2002, 2005 ve 2008 yıllarında artış gösterirken 2009 yılında azalış göstermekte, sanayi sektöründe çalışanlarda 2005 yılında ciddi bir azalış sözkonusu iken, 2008 yılından itibaren oransal bir artış trendi mevcuttur. Anahtar Kelimeler: Yoksulluk, Türkiye, Kent, Kır. Poverty Analysis: Turkey, Urban and Rural Abstract The purpose of this study, the poverty profile for Turkey, urban and rural areas to reveal. The study covers the years from Within this aim, according to the Turkish Statistical Institute calculated size of households the poverty rates, rates of poor individuals according to household size, individual poverty rates according to the educational status of household members, household members capita poverty rates according to economic activity, employment status of household members and poverty rates according to sector work, the poor household rates by type of household, the poverty rates of individuals according to poverty line methods, calculations of the poverty line according to the methods given the number of poor individuals. While rates of poor households in Turkey and urban areas have decreased, in rural areas have decreased. Risk of poverty increases with increasing household size. While the poverty rates in line with the level of education in Turkey and in urban areas declined, individuals of elementary and higher education in rural areas, poverty rates have declined. The individual poverty rates according to economic activity of household members has decreased in all years in Turkey and urban areas. Although poverty rates of workers in the agricultural sector in rural areas have been increased in 2002, 2005 and 2008 years, its rates have decreased in While poverty rates of workers in the industrial sector in rural areas have been decreased in 2005 year, its rates have increased since Key Words: Poverty, Turkey, Urban, Rural. 1. Giriş İnsanların temel ihtiyaçlarım karşılayamama durumuna yoksulluk denir. Yoksulluğu dar ve geniş anlamda olmak üzere iki türlü tanımlamak mümkündür. Dar anlamda yoksulluk, açlıktan ölme ve barınacak yeri olmama durumudur. Geniş anlamda yoksulluk ise gıda, giyim ve barınma gibi olanakları yaşamlarını devam ettirmeye yettiği halde toplumun genel düzeyinin gerisinde kalmayı ifade etmektedir. Buna göre, yoksulluğun mutlak ve göreli tanımları şu şekildedir: Mutlak yoksulluk, hanehalkı veya bireyin yaşamını sürdürebilecek asgari refah düzeyini yakalayamaması durumudur. Bu nedenle, mutlak yoksulluğun ortaya çıkarılması, bireylerin yaşamlarını sürdürebilmeleri için gerekli olan minimum tüketim ihtiyaçlarının belirlenmesini gerektirir. Mutlak yoksul oranı, bu asgari refah düzeyini yakalayamayanların sayısının toplam nüfusa oranıdır. Bu çalışmada, gerek gıda, gerekse gıda ve gıda dışı harcama bileşenlerini içeren mutlak yoksulluk sınırları hesaplanmıştır. Mutlak yoksulluk, göreli yoksulluk ve uluslararası karşılaştırmalarda kullanılan yoksulluk sınırları ve bu sınırların altında kalarak yoksul olarak nitelenen fert sayıları tespit edilmiştir. Göreli yoksulluk, bireylerin, toplumun ortalama refah düzeyinin belli bir oranının altında olması durumudur. Buna göre toplumun genel düzeyine göre belli bir sınırın altında gelir ve harcamaya sahip olan birey veya hanehalkı göreli anlamda yoksul olarak tanımlanır. Refah ölçüsü olarak amaca göre tüketim veya gelir düzeyi seçilebilir. (Srinavasan, 1977). 254

2 Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma 2. Materyal ve Yöntem 2.1. Veri kaynakları Yoksulluk ile ilgili çalışmaların veri kaynağı bireylerin ve bunların oluşturduğu hanehalkının tüketimlerini, gelir düzeylerini, sosyo-ekonomik kesimler ve nüfus tabakalarına ve bölgelere göre ortaya çıkaran Hanehalkı Bütçe Anketleri (HBA) dir. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), 2002 yılından itibaren her yıl düzenli olarak hanehalkı bütçe anketlerini uygulamaktadır. Anket, bir takvim yılı boyunca her ay değişen ve tabakalı iki aşamalı küme örneklemesi yöntemine göre seçilen hanehalklarına uygulanmaktadır. HBA nde bilgiler; görüşme, kayıt ve gözlem metodları kullanılarak hanehalklarından derlenmektedir. Her anketör, her ay ortalama 6 örnek hanehalkını anket ayı öncesi 1 kez, 1. ve 2.hafta 2 şer kez, 3. ve 4.hafta 1 kez ve anket ayı bitiminde de 1 kez olmak üzere her bir hanehalkını ayda ortalama 8 defa ziyaret ederek tüketim harcamaları ve son ziyarette gelir bilgilerini kayıt etmektedir. Anket ayı öncesinde örnek hanehalkına yapılan ilk ziyarette, hanehalkı ile tanışma sağlandıktan sonra hanehalkının sosyo-ekonomik durumuna ait bilgiler alınmakta, harcama kayıt defterinin nasıl doldurulacağı açıklanmaktadır. Anket ayı içinde yapılan ziyaretler sırasında, örnek hanenin anket ayında yaptığı gıda, giyim, sağlık, ulaştırma, haberleşme, eğitim, kültür, eğlence, konut, ev eşyası vb. gibi tüketim harcamaları hanehalkına bırakılan kayıt defterinden kayıtlama ve görüşme yöntemleri ile alınmıştır. Anket ayı bitiminde yapılan son görüşmede ise, hanehalkı fertlerinin anket ayı içindeki istihdam durumu, iktisadi faaliyeti, mesleği, işteki durumu, anket ayı ve son bir yıl içerisinde elde ettiği gelir bilgileri derlenmiştir. HBA nin veri giriş aşamasında, BLAISE istatistiksel programı kullanılmaktadır. Anketin ilk ve son görüşmesinde bilgisayar destekli anket yöntemi (CATI), diğer aşamalarında ise günlük tutma ve veri giriş yöntemleri kullanılmaktadır. Veri kontrolü ve analizinde SAS programı kullanılmaktadır. İşlemlerin kaydedilme zamanı ise, hanehalkıyla anket yapılan aydır. (Anonymous, 2011) Yoksulluk hesaplamaları Uluslararası karşılaştırmalarda kullanılan çeşitli yoksulluk sınırları hesaplanmıştır. Bu bağlamda, satınalma gücü parkesine göre günlük kişi başına 1 dolar ($), 2.15 $ ve 4.30 $ değerleri yoksulluk sınırları olarak tanımlanmıştır yılından itibaren yürütülmekte olan Sosyal Riskin Azaltılması Projesi kapsamında, hanehalkı bütçe anketlerinin uygulanması ve anketin sonuçlarına dayalı olarak yoksulluk analizlerinin yapılması da yer almaktadır. Bu bağlamda, 2002 yılında uygulanan HBA nden elde edilen verilere dayalı olarak Türkiye de yoksulluğun profili, nedenleri ve sonuçları üzerine TÜİK ile Dünya Bankası ortaklaşa bir rapor hazırlamıştır. Dünya Bankası ile ortaklaşa hazırlanan bu raporun temelini oluşturan sonuçlar, TÜİK nun yoksullukla ilgili çalışmaları 2002 yılı için belirlenen metodoloji esas alınarak devam etmektedir. Gıda yoksulluğunun temelini teşkil edecek olan gıda sepetinin belirlenmesinde HBA verileri kullanılmıştır. Gıda harcamasına göre sıralı 3. ve 4. %10 luk dilimler, referans grup olarak alınmış ve bu hanelerin gıda tüketiminde en önemli paya sahip 80 madde gıda sepeti olarak tespit edilmiştir. Bir ferdin günlük asgari 2100 kalori almasını sağlayacak miktarlar, bu 80 maddeden oluşturulmuştur. Bu sepetin maliyeti gıda yoksulluk sınırı olarak alınmıştır. Gıda yoksulluk oranı, eşdeğer fert başına tüketim harcaması, gıda yoksulluk sınırının altında kalan hanehalklarının oluşturduğu nüfusun, toplam nüfus içindeki payı olarak hesaplanmıştır. Fertlerin gıdanın yanısıra gıda dışı ihtiyaçları da bulunmaktadır. Bu ihtiyaçları göz önüne almak için gıda yoksulluk sınırına, gıda dışı mal ve hizmet payının da eklenmesi gerekmektedir. Bu yoksulluk sınırının belirlenmesi amacıyla da toplam tüketimleri gıda yoksulluk sınırının hemen üstünde olan hanelerin toplam harcama içindeki gıda dışı harcama payı bu oranlar 2002, 2003 ve 2004 yılları için sırasıyla %57, %60 ve %58 olarak belirlenmiştir. Buna göre gıda ve gıda dışı mal ve hizmetleri kapsayacak şekilde yoksulluk sınırı belirlenmiştir. Gıda ve gıda dışı yoksulluk oram ise, eşdeğer fert başına tüketim harcaması, gıda ve gıda dışı yoksulluk sınırının altında kalan hanehalklarının oluşturduğu nüfusun, toplam nüfus içindeki payı olarak alınmıştır. Çalışmada, uluslararası karşılaştırmalarda kullanılan çeşitli yoksulluk sınırlarına göre ise eşdeğer fert başına günlük tüketim harcaması, satınalma gücü paritesi cinsinden 1 $, 2.15 $ ve 4.30 $ ın altında kalanlar yoksul olarak belirlenmiştir. Eşdeğer kişi başına tüketim harcaması medyan değerinin %50 si de göreli yoksulluk sınırı olarak tanımlanmıştır. Göreli yoksulluk oranı ise, eşdeğer fert başına tüketim harcaması, göreli yoksulluk sınırının altında kalan hanehalklarının oluşturduğu nüfusun, toplam nüfus içindeki payı olarak hesaplanmıştır. Yoksullukla ilgili hesaplamalarda temel alınan tüketim harcaması kapsamında işyeri ve yatırım amaçlı harcamalar ile dayanıklı mallar için yapılan harcamalar kapsam dışıdır. Yoksullukta esas alınan hanehalkları tarafından yapılan tüketim harcaması değerleri ile mutlak ve göreli yoksulluk sınırları TL cinsinden hesaplanmaktadır. Uluslararası karşılaştırmalarda kullanılan yoksulluk sınırları ise satınalma gücü paritesi cinsinden hesaplanmaktadır. Satınalma gücü parkesine göre 1 $ ın değeri 2002 yılı itibariyle TL; 2003 yılı için TL, 2004 yılı için TL ve 2005 yılı için de YTL dir. (Anonymous, 2011). 255

3 3. Araştırma Bulguları Yoksul hanehalkı oranları, Türkiye de 2002 yılında %22.45 iken 2009 yılında %14.54 e kentsel yerlerde 2002 yılında %17.38 iken 2009 yılında %6.62 e düşmüştür. Kırsal yerlerde 2002 yılında %30.52 iken 2009 yılında %34.28 e çıkmıştır (Tablo 1). Hanehalkı büyüklüğü Tablo 1. Hanehalkı büyüklüğüne göre yoksulluk oranları (%) (Anonymous, 2011) Türkiye, Kent, Kır ,00 0,00 53,57 İ V. İ I ^ s j r ~ 2ffT7 < "'T2İ60 «4 2 A -" 1ı...ı* TÜRKİYE KENT KIR hanehalkı büyüklüğü TCJRKİY -KENT KIR Şekil 1. Hanehalkı büyüklüğüne göre yoksulluk oranları (%), Türkiye, Kent, Kır, 2009 yılı Hanehalkı büyüklüğü arttıkça yoksulluk riski artış göstermektedir. Hanehalkı büyüklüğü 3 veya 4 kişi olan hanelerde bulunan fertlerin yoksulluk oranı Türkiye de 2002 yılında %16.68 iken 2009 yılında %9.65 e, kentsel yerlerde 2002 yılında %13.24 iken 2009 yılında %4.52 e düşerken, kırsal yerlerde 2002 yılında %23.61 iken 2009 yılında %29.02 e çıkmıştır. Genel olarak hanehalkı büyüklüğüne göre yoksul fert oranları, Türkiye ve kentsel yerlerde azalış gösterirken kırsal yerlerde hanehalkı büyüklüğü 1 veya 2 kişi olanlar hariç diğer gruplarda artış göstermiştir. 7 ve daha fazla kişiden oluşan haneler için yoksulluk riski, Türkiye de 2002 yılında %47.38 iken 2009 yılında %40.05, kentsel yerlerde 2002 yılında %43.36 iken 2009 yılında %25.21, kırsal yerlerde 2002 yılında %51.18 iken 2009 yılında %54.06 a çıkmıştır (Tablo 2). Hanehalkı büyüklüğü Tablo 2. Hanehalkı büyüklüğüne göre yoksul fert oranları (%) (Anonymous, 2011) Türkiye, Kent, Kır

4 Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma ; : Şekil 2. Hanehalkı büyüklüğüne göre yoksul fert oranları (%), Türkiye, Kent, Kır, 2009 yılı Hanehalkı fertlerinin eğitim durumuna göre fert yoksulluk oranları Türkiye, kent ve kır ayrımında verilmiştir yılında okur-yazar olmayan veya bir okul bitirmeyenlerde yoksulluk oranı Türkiye de %29.84 e kentsel yerlerde %16.13 e düşerken kırsal yerlerde %48.83 e çıkmış, ilkokul mezunlarında bu oran Türkiye de %15.34 e kentsel yerlerde %7.23 e kırsal yerlerde %31.02 e düşmüş, lise ve dengi meslek okulları mezunlarında Türkiye de %5.34 e kentsel yerlerde %3.75 e kırsal yerlerde %14.65 e düşmüş, yüksekokul, fakülte ve üstü mezuniyete sahip fertlerde Türkiye de %0.71 e kentsel yerlerde %0.48 e kırsal yerlerde %3.37 e düşmüştür. 6 yaşında küçük fertler yani ilköğretime başlamamış olan çocukların yoksulluk riski ise Türkiye de %24.04 e kentsel yerlerde %13.01 e düşerken kırsal yerlerde %48.69 e çıkmıştır. Türkiye ve kent bazında 2009 yılında cinsiyet ve eğitim durumuna göre hanehalkı fertlerinin yoksulluk oranları düşerken kırsal yerler bazında bu oran artış göstermiştir. Genel olarak, eğitim düzeyine paralel olarak fert yoksulluk oranları Türkiye ve kentsel yerlerde düşüş gösterirken kırsal yerlerde ilkokul ve üzeri eğitime sahip fertlerin yoksulluk oranları düşmüştür (Tablo 3). Tablo 3. Hanehalkı fertlerinin eğitim durumuna göre fert yoksulluk oranları (%) (Anonymous, 2011) Eğitim durumu Türkiye, Kent, Kır yaşından küçük fertler Okur-yazar değil veya bir okul bitirmeyen İlkokul İlköğretim Ortaokul ve orta dengi meslek Lise ve lise dengi meslek Yüksekokul, fakülte ve üstü

5 Şekil 3. Hanehalkı fertlerinin cinsiyet ve eğitim durumuna göre fert yoksulluk oranları (%), Türkiye, Kent, Kır, 2009 yılı Ekonomik olarak aktif olmayan fertlerin yoksulluk oranı, 2009 yılında Türkiye de %14.68 e kentsel yerlerde %7.81 e düşerken kırsal yerlerde %36.84 e çıkmıştır. İş arayan fertlerin yoksulluk oranı, 2009 yılında Türkiye de %19.51 e kentsel yerlerde %12.35 e kırsal yerlerde %51.86 a düşmüştür. Özetle, hanehalkı fertlerinin ekonomik faaliyet durumuna göre fert yoksulluk oranları, Türkiye ve kentsel yerlerde tüm yıllarda düşüş göstermiştir. Ancak, kırsal yerlerde istihdamdaki fertlerde ve iş arayanlar grubunda düşüş gözlenirken toplamda, 15 ve daha yukarı yaştaki fertlerde, ekonomik olarak aktif olmayanlarda ve 15 yaşından küçük fertlerde oransal artış gözlenmiştir (Tablo 4). Tablo 4. Hanehalkı fertlerinin ekonomik faaliyet durumuna göre fert yoksulluk oranları (%) (Anonymous, 2011) Ekonomik faaliyet durumu Toplam ve daha yukarı yaştaki fertler İstihdamdaki fertler İş arayanlar Ekonomik olarak aktif olmayanlar 15 yaşından küçük fertler

6 Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma <rm Şekil 4. Hanehalkı fertlerinin ekonomik faaliyet durumuna göre fert yoksulluk oranları (%), Türkiye, Kent, Kır, 2009 yılı Hanehalkı fertlerinin işteki durumuna göre yoksulluk oranları, 2009 yılında Türkiye de ücretli-maaşlı çalışanlarda %6.05 e, kentsel yerlerde %3.73 e düşerken kırsal yerlerde %21.27 e çıkmıştır yılında Türkiye de yevmiyeli çalışanlarda %26.86 a kentsel yerlerde %17.10 a düşerken kırsal yerlerde %46.12 e çıkmıştır yılında Türkiye de işverenlerde %2.33 e kentsel yerlerde %0.94 e kırsal yerlerde %8.53 e düşmüştür yılında Türkiye de kendi hesabına çalışanlarda %22.49 a kentsel yerlerde %8.90 a kırsal yerlerde %32.21 e düşmüştür yılında Türkiye de ücretsiz aile işçisi olanlarda ise %29.58 e kentsel yerlerde %7.67 e kırsal yerlerde %33.71 e düşmüştür. Hanehalkı fertlerinin çalıştığı sektöre göre yoksulluk oranları, en yüksek yoksulluk riskine sahip olan tarım sektöründe çalışanlarda yoksulluk oranı, 2002 yılında Türkiye de %36.42 iken 2009 yılında %33.01 olarak tahmin edilmiştir. Sanayi sektöründe çalışanlarda 2009 yılında yoksulluk oranı Türkiye de %9.63 e kentsel yerlerde %6.43 e düşerken kırsal yerlerde %27.34 e çıkmıştır.hizmet sektöründe çalışanlarda 2009 yılında yoksulluk oranı Türkiye de %7.16 a kentsel yerlerde %4.72 e kırsal yerlerde %19.95 e düşmüştür. Özetle, kırsal yerlerde tarım sektöründe çalışanlarda yoksulluk oranları 2002, 2005 ve 2008 yıllarında artış gösterirken 2009 yılında azalış görülmüştür. Kırsal yerlerde sanayi sektöründe çalışanlarda 2005 yılında ciddi bir azalış sözkonusu iken 2008 yılından itibaren oransal bir artış trendi mevcuttur (Tablo 5). Tablo 5. Hanehalkı fertlerinin işteki durumuna ve çalıştığı sektöre göre yoksulluk oranları (Anonymous, 2011) İşteki durum ve sektör -İstihdamdaki fertler Ücretli, maaşlı Yevmiyeli İşveren Kendi hesabına Ücretsiz aile işçisi Tarım Sanayi Hizmet Hanehalkı türüne göre çocuklu çekirdek ailede bulunan fertlerin yoksulluk oranı 2009 yılında Türkiye de %12.98 e kentsel yerlerde %6.85 e düşerken kırsal yerlerde %34.13 e çıkmıştır. Hanehalkı türüne göre çocuksuz çekirdek ailelerdeki fertlerin yoksulluk oranı 2009 yılında Türkiye de %9.81 e kentsel yerlerde %2.88 e kırsal yerlerde %23.31 e düşmüştür. Hanehalkı türüne göre ataerkil veya geniş ailelerdeki fertlerin yoksulluk oranı 2009 yılında Türkiye de %21.43 e kentsel yerlerde %9.09 a düşerken kırsal yerlerde %37.42 e çıkmıştır. Genel olarak, hanehalkı türüne göre yoksul hanehalkı oranları Türkiye ve kentsel yerlerde azalış gösterirken kırsal yerlerde sadece çocuksuz çekirdek ailelerdeki oranlarda azalış sözkonusu olmuştur. Ataerkil veya geniş ailelerdeki fertlerin yoksulluk oranları tüm hanehalkı türlerindeki oranlardan yüksek çıkarken, çocuksuz çekirdek ailelerdeki fertlerin yoksulluk oranları tüm hanehalkı türlerindeki oranlardan düşük çıkmıştır (Tablo 6). 259

7 Tablo 6. Hanehalkı türüne göre yoksul hanehalkı oranları (%) (Anonymous, 2011) Hanehalkı türü Türkiye, Kent, Kır Çekirdek aile (çocuklu) Çekirdek aile (çocuksuz) Ataerkil veya geniş aile Tek yetişkinli aile, diğer Şekil 5. Hanehalkı türüne göre yoksul hanehalkı oranları, Türkiye, Kent, Kır, 2009 yılı 2009 yılında Türkiye de fertlerin yaklaşık %0.48 i yani kişi sadece gıda harcamalarını içeren açlık sınırının, %18.08 i yani kişi ise gıda ve gıda dışı harcamaları içeren yoksulluk sınırının altında yaşam yılında bu oranlar sırasıyla %1.35 ve %26.96 dır. Kişi başı günlük harcaması satın alma gücü paritesine göre 1 doların altında kalan fert 2006 yılından 2009 yılına kadar bulunmamaktadır yılında, kişi başı günlük 2.15 doların altında bulunan fert oranı Türkiye de %0.22, kentte %0.04 ve kırda %0.63 iken, kişi başı günlük 4.3 doların altında bulunan fert oranı ise Türkiye de %4.35, kentte %0.96 ve kırda %11.92 olarak tahmin edilmiştir (Tablo 7). Yöntemler Gıda yoksulluğu (açlık) Yoksulluk (gıda+gıda dışı) Kişi başı günlük 1 $ ın altı (1) Kişi başı günlük 2.15 $ ın altı (1) Kişi başı günlük 4.3 $ ın altı (1) Harcama esaslı göreli yoksulluk Tablo 7. Yoksulluk sınırı yöntemlerine göre fertlerin yoksulluk oranları (%) (Anonymous, 2011) (1) 1 $ ın satınalma gücü paritesine (SGP) göre karşılığı olarak 2002 yılı için TL; 2003 yılı için TL; 2004 yılı için TL, 2005 yılı için YTL, 2006 yılı için YTL; 2007 yılı için YTL; 2008 yılı için YTL ve 2009 yılı için ise 0,917 TL kullanılmıştır 260

8 Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma ; : 45, , T s - 25,00 a I ,00 5,00 0,00 6,59 G ıda Yoksulluk Kişi başı Kişi başı Kişi başı Harcama yoksulluğu (gıda+gıda günlük 1 günlük 2.15 günlük4.3 esaslı göıell (açlık) $Tn allı $'ın altı $ ın altı yoksulluk Türkıy Kant yöntemler Şekil 6. Yoksulluk sınırı yöntemlerine göre fertlerin yoksulluk oranları (%), Türkiye, Kent, Kır, 2009 yılı 2009 yılında Türkiye de kişi, kentsel yerlerde kişi ve kırsal yerlerde kişi gıda harcamalarını içeren açlık sınırının altında yaşamaktadır yılında Türkiye de kişi, kentsel yerlerde kişi ve kişi ise gıda ve gıda dışı harcamaları içeren yoksulluk sınırının altında yaşamaktadır. Bu oranlar, Türkiye ve kırsal yerlerde artış gösterirken kentsel yerlerde azalış göstermektedir. Kişi başı günlük harcaması satın alma gücü parkesine göre 1 doların altında kalan fert Türkiye, kent ve kırsal yerlerde 2006 yılından 2009 yılına kadar bulunmamaktadır yılında kişi başı günlük 2.15 doların altında bulunan fert sayısı Türkiye de kişi, kentte kişi ve kırda kişi iken, kişi başı günlük 4.3 doların altında bulunan fert sayısı Türkiye de kişi, kentte kişi ve kırda kişidir (Tablo 8). Tablo 8. Yoksulluk sınırı yöntemlerine göre yoksul fert sayısı (bin kişi) (Anonymous, 2011) Yöntemler Gıda yoksulluğu (açlık) Yoksulluk (gıda+gıda dışı) Kişi başı günlük 1 $ ın altı (1) Kişi başı günlük 2.15 $ ın altı (1) Kişi başı günlük 4.3 $ ın altı (1) Harcama esaslı göreli yoksulluk (2) (1) 1 $ ın satınalma gücü parkesine (SGP) göre karşılığı olarak 2002 yılı için TL; 2003 yılı için TL; 2004 yılı için TL, 2005 yılı için YTL, 2006 yılı için YTL; 2007 yılı için YTL; 2008 yılı için YTL ve 2009 yılı için ise 0,917 TL kullanılmıştır 261

9 Şekil 7. Yoksulluk sınırı yöntemlerine göre yoksul fert sayısı (bin kişi), Türkiye, Kent, Kır, 2009 yılı 4. Sonuç Hanehalkı büyüklüğü arttıkça yoksulluk riski artış göstermektedir. Hanehalkı büyüklüğüne göre yoksul fert oranları, Türkiye ve kentsel yerlerde azalış gösterirken kırsal yerlerde hanehalkı büyüklüğü 1 veya 2 kişi olanlar hariç diğer gruplarda artış göstermiştir. Eğitim düzeyine paralel olarak fert yoksulluk oranları Türkiye ve kentsel yerlerde düşüş gösterirken kırsal yerlerde ilkokul ve üzeri eğitime sahip fertlerin yoksulluk oranları düşmüştür. Hanehalkı fertlerinin ekonomik faaliyet durumuna göre fert yoksulluk oranları, Türkiye ve kentsel yerlerde tüm yıllarda düşüş göstermiştir. Ancak, kırsal yerlerde istihdamdaki fertlerde ve iş arayanlar grubunda düşüş gözlenirken toplamda, 15 ve daha yukarı yaştaki fertlerde, ekonomik olarak aktif olmayanlarda ve 15 yaşından küçük fertlerde oransal artış gözlenmiştir. Kırsal yerlerde tarım sektöründe çalışanlarda yoksulluk oranları 2002, 2005 ve 2008 yıllarında artış gösterirken 2009 yılında azalış görülmüştür. Kırsal yerlerde sanayi sektöründe çalışanlarda 2005 yılında ciddi bir azalış sözkonusu iken 2008 yılından itibaren oransal bir artış trendi mevcuttur. Hanehalkı türüne göre yoksul hanehalkı oranları Türkiye ve kentsel yerlerde azalış gösterirken kırsal yerlerde sadece çocuksuz çekirdek ailelerdeki oranlarda azalış sözkonusu olmuştur. Ataerkil veya geniş ailelerdeki fertlerin yoksulluk oranları tüm hanehalkı türlerindeki oranlardan yüksek çıkarken, çocuksuz çekirdek ailelerdeki fertlerin yoksulluk oranları tüm hanehalkı türlerindeki oranlardan düşük çıkmıştır. Kişi başı günlük harcaması satın alma gücü paritesine göre 1 doların altında kalan fert 2006 yılından 2009 yılına kadar bulunmamaktadır yılında kişi başı günlük harcaması 2.15 doların altında bulunan fert sayısı Türkiye de kişi, kentte kişi ve kırda kişi iken, kişi başı günlük harcaması 4.3 doların altında bulunan fert sayısı Türkiye de kişi, kentte kişi ve kırda kişidir yılı sonrasında ulaşılan yüksek büyüme oranlarıyla kişi başına milli gelir artmış, gelir dağılımındaki eşitsizlik ve yoksulluk göstergelerinde iyileşmeler görülmüştür. Kriz sonrasında sıkı maliye politikası uygulanmasına rağmen sosyal harcamaların GSYİH içindeki payı artırılmıştır (Dpt, 2012). Türkiye de 2002 yılında en zengin yüzde 20 lik grubun yıllık kullanılabilir gelirden aldığı pay, en yoksul yüzde 20 lik grubun aldığı payın yaklaşık 9.5 katı iken, 2003 yılında bu oran 8,1, 2004 yılında ise 7.7 seviyesine düşmüştür. AB- 25 ortalamasında ise aynı oran 2003 yılında yaklaşık 4.6 dır. Ayrıca, Türkiye de 2002 yılında 0.44 olan Gini katsayısı, 2003 yılında 0.42 ye, 2004 yılında 0.40 a gerilemiştir. Tarımdaki yapısal değişim sonucu kente göç eden kesimler eğitim seviyelerinin düşük olması ve vasıfsız işgücü olmaları nedeniyle, düzenli bir gelirden mahrum kalmakta ve topluma uyum sorunları yaşamaktadır. Bununla birlikte, bu kesim genellikle hizmetler sektöründe yevmiyeli olarak istihdam edilmektedir. İşteki durum itibarıyla yevmiyeli olarak çalışanların yoksulluk oranı ise 2002 yılında yüzde 45 iken 2004 yılında yüzde 37,5 e düşmüştür. Yoksulluk ve sosyal dışlanmanın önlenmesine yönelik politikaların uygulanmasında ve bunlara yönelik eğitim, barınma ve istihdam gibi hizmetlerde, merkezi idare ve mahalli idareler ile sivil toplum kuruluşları başta olmak üzere tüm kesimlerin koordineli bir şekilde çalışması sağlanmalıdır. Kaynaklar Anonymous, Web adresi: Erişim Tarihi: Dpt, Web adresi: FF03C7B4FCA4AC267A17F0C0F5 Erişim Tarihi: Srinivasan, T. N., Poverty: Some Measurement Problems. World Bank Reprint Series, no: 77, Washington, D.C. 262