AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ İKİNCİ DAİRE

Transkript

1 COUNCIL OF EUROPE AVRUPA KONSEYİ AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ İKİNCİ DAİRE Mehmet Saydam tarafından Türkiye aleyhine yapılan 26557/04 sayılı başvurunun kabuledilebilirliğine ilişkin karar Mehmet SAYDAM/Türkiye kararında, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (İkinci Daire), Sn. J.-P. COSTA, Başkan, Sn. A.B. BAKA, Sn. R. TÜRMEN, Sn. K. JUNGWIERT, Sn. M. UGREKHELIDZE, Sn. A. MULARONI, Sn. E. FURA SANDSTRÖM, yargıçlar, Ve Bölüm Sekreteri Sn. S. Naismith in katılımı ile Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Heyeti olarak toplanmış, 23 Temmuz 2004 tarihindeki gizli görüşme sonucunda, Sorumlu Devlet ve buna cevaben başvuran tarafından sunulan görüşlerin değerlendirilmesi sonucunda AİHM İç Tüzüğü nün 40. ve (a) maddeleri uyarınca, Son anılan tarihte benimsenmiş olan aşağıdaki karara varmıştır: 1

2 OLAYLAR Başvuran, Mehmet Saydam 1948 doğumlu bir Türk vatandaşı olup İstanbul da yaşamaktadır. AİHM huzurunda, görevlerini İstanbul da ifa etmekte olan avukatlar N. Ertekin, T. Aycık ve K. Öztürk tarafından temsil edilmektedir. A.Dava Olayları Dava olayları, başvuran tarafından sunulduğu şekliyle, aşağıdaki gibi özetlenebilir. 12 Mart 1998 tarihinde İstanbul Devlet Güvenlik Mahkemesi, başvuranı uyuşturucu ticareti yapmaktan suçlu bulmuş ve onu, on yedi yıl altı aylık hapse mahkum etmiştir. Başvuran, Kırklareli Cezaevi ne gönderilmiştir. 8 Aralık 2002 tarihinde başvurana, akciğer kanseri teşhisi konulmuştur. Tedavisinin kolaylaştırılması amacıyla Edirne Açık Cezaevi ne transfer edilmiştir. 7 Ocak 2003 tarihinde başvuran, İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi ne (bundan sonra Cerrahpaşa Hastanesi olarak anılacaktır) bağlı Cerrahpaşa Hastanesi nde ameliyat edilmiştir. Akciğerinin üst-sağ lobu alınmıştır (lobektomi). 6 ve 24 Ocak 2003 tarihleri arasında hastanede kalmıştır. 5 Mart ve 8 Nisan 2003 tarihleri arasında başvuran, Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi nde radyoterapi görmüştür. 8 Nisan 2003 tarihinde başvurandan sorumlu doktorlar, üç aylık ev istirahati tavsiye etmiştir. 9 Nisan ve 12 Haziran 2003 tarihleri arasında başvuran, yedi defa kontrol için cezaevi kliniğine gönderilmiştir. 29 Nisan 2003 tarihinde başvuran, Edirne Devlet Hastanesi nde altı doktor tarafından muayene edilmiştir. Doktorlar başvuranda, kalıcı nitelikli kronik engelleyici akciğer hastalığı bulunduğuna karar vermiştir. 9 Haziran 2003 tarihinde 3. Adli Tıp İhtisas Kurulu, başvuranın sağlık durumuna değinerek, devam etmekte olan hapsinin, yaşamını tehdit edebileceğine karar vermiş ve mahkumiyetinin, bir yıl süreyle durdurulmasını tavsiye etmiştir. Ayrıca, sözkonusu süre sonunda, başvuranın sağlık durumunun yeniden gözden geçirileceğine karar vermiştir. 13 Temmuz 2003 tarihinde Edirne Cumhuriyet Savcısı, CMUK un maddesi uyarınca başvuranın mahkumiyetini bir yıl süreyle durdurmuş ve serbest bırakılmasını öngörmüştür. Aynı gün başvuran serbest bırakılmıştır. Cerrahpaşa Hastanesi nce yayınlanan 21 Nisan 2004 tarihli tıbbi rapora göre, başvuran nüksetmesi ihtimaliyle tıbbi gözetim altında tutulmuştur. 26 Nisan 2004 tarihinde Edirne Cumhuriyet Savcısı na bir dilekçe sunmuştur. Sözkonusu dilekçede, halen hasta olduğunu ve mahkumiyetinin durdurulması gerektiğini ifade etmiştir. Ayrıca, Anayasa nın (b) maddesine dayanarak suçunun bağışlanmasını talep etmiştir. 2

3 Edirne Devlet Hastanesi nce yayınlanan 21 Nisan 2004 tarihli tıbbi rapora göre, başvuranın hastalığı ve tedavisi devam etmektedir ve durumu, bir engel ve yaşlanma durumu teşkil etmektedir. 23 Haziran 2004 tarihinde 3. Adli Tıp İhtisas Kurulu, başvuranın kan tahlili ve akciğer grafiği ile birlikte tıbbi raporlarını inceledikten sonra, akciğer kanseri olan ve ameliyat edilen başvuranın, hastalığın nüksettiğine ilişkin bir belirti göstermediği kararını vermiştir. Raporun hazırlandığı sırada başvuranın, artık CMUK un ve Anayasa nın 104. maddesinin gereklerini karşılamadığı sonucuna varmıştır. Ayrıca, başvuranın tıbbi durumunda herhangi bir değişme olması halinde, kararı yeniden gözden geçireceğini belirtmiştir. Sonuç olarak, 7 Temmuz 2004 tarihinde Edirne Cumhuriyet Savcısı başvurana, hapsedilmesi hususunda Cumhuriyet Başsavcısı na başvurması için yedi günü olduğunu bildirmiştir. Başvuran, sözkonusu karardan 19 Temmuz 2004 tarihinde haberdar edilmiştir. Cerrahpaşa Hastanesi nce 12 Temmuz 2004 tarihinde yayınlanan tıbbi rapora göre, başvuranın tahlilinde tipik hücre bulunmamıştır ve hastalık ilerlememiştir. Ayrıca, nüksetme ihtimaline karşı başvuran, tıbbi gözetim altında tutulduğunu belirtmiştir. 21 Temmuz 2004 tarihinde başvuran, Edirne Cumhuriyet Savcılığı na, hapis mahkumiyetinin durdurulmasını talep eden bir dilekçe sunmuştur. Adli Tıp Enstitüsü nce yayınlanan tıbbi raporun doğruluğuna itiraz etmiş ve yeniden hapsedilirse, hastalığının nüksetme tehlikesi ile karşılaşacağını ileri sürmüştür. Çocukları için şirketini yeniden çalıştırmaya çalıştığını ve üç ya da dört aya daha ihtiyacı olduğunu belirtmiştir. 26 Temmuz 2004 tarihinde, talebi Edirne Cumhuriyet Savcılığı tarafından reddedilmiştir. Aynı gün, başvuran, Edirne Açık Cezaevi ne gönderilmiştir. 4 Ağustos 2004 tarihinde, başvuran check-up için cezaevi kliniğine gönderilmiştir 1 Eylül 2004 tarihinde, Edirne Cumhuriyet Savcısı, Adli Tıp Kurumu nun 23 Haziran 2004 tarihli raporuyla Edirne Devlet Hastanesi nin 4 Mayıs 2004 tarihli raporu arasındaki çelişkiyi göz önüne alarak başvuranın durumunun Adli Tıp Kurumu Genel Kurulu tarafından incelenmesi gerektiğine karar vermiştir. Genel Kurul un toplanma tarihi bilinmediğinden, Cumhuriyet Savcısı, başvuranın cezasının altı ay ertelenmesinin uygun olduğuna karar vermiştir. Başvuran aynı gün serbest bırakılmıştır. 23 Eylül 2004 tarihinde, Adli Tıp Genel Kurulu başvurana ait sağlık raporlarını inceledikten sonra, rapor tarihinde, başvuranın Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu nun maddesi ve Anayasa nın 104. maddesinin gerektirdiği şartları yerine getirmediği sonucuna varmıştır. Ayrıca, başvuranın sağlık durumunda herhangi bir değişiklik olması halinde, kararını yeniden gözden geçireceğini ifade etmiştir. 12 Ekim 2004 tarihinde, yeni Ceza Kanunu, Parlamento tarafından kabul edilmiştir. 29 Kasım 2004 tarihinde, Edirne Ağır Ceza Mahkemesi, 5252 sayılı Kanun uyarınca başvuranın mahkûmiyetini yeni Ceza Kanunu nda yer alan maddeler ışığında yeniden inceleyerek cezasının infazını yeni Ceza Kanunu nun 1 Haziran 2005 tarihinde yürürlüğe girmesine kadar ertelemeye karar vermiştir. 3

4 10 Şubat 2005 tarihinde, Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi, Fakülte nin Onkoloji Bölüm Başkanlığı nın 9 Şubat 2005 tarihli raporunu Edirne Cumhuriyet Savcılığı na göndermiştir. Dr. C. U., bu raporda, Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi doktorları tarafından hazırlanan sağlık raporlarına atıfta bulunarak olduğu çeşitli tedavilerden kaynaklanan bazı semptomlar gösterdiğini, ancak akciğer kanseri semptomları göstermediğini belirtmiştir. Başvuranın akciğer kanserini yendiği sonucuna varmıştır. Ancak, düşük bir nüksetme riski bulunduğundan, başvuranın beş yıl boyunca tıbbi müşahede altında olması gerektiğine karar vermiştir. Başvuran, 22 Ağustos 2005 tarihli bir yazı ile, AİHM ye hala Cerrahpaşa Hastanesi nde tıbbi müşahede altında olduğunu bildirmiştir. Ayrıca, ulusal merciler tarafından, tekrar hapsedilmesine ilişkin hiçbir karar alınmadığını ifade etmiştir. Son olarak, başvuran, Cumhuriyet Savcısı nın talebi üzerine, en son tıbbi testlerinin sonuçlarını yetkililere sunumuştur. B.İlgili İç Hukuk ve Uygulaması 1.Ceza Muhakemeleri usulü Kanunu nun ve 2. maddeleri Akıl hastalığına tutulan mahkûmlar hakkında hürriyeti bağlayıcı cezanın infazı iyileştikten sonraya bırakılır. Diğer bir hastalık dahi hürriyeti bağlayıcı bir cezanın infazı halinde mahkûmun hayatı için kati bir tehlike teşkil ediyorsa bu hastalıkta dahi aynı hüküm tatbik olunur. 2. Anayasa nın (b) maddesi Cumhurbaşkanı Devletin başıdır Bu amaçlarla Anayasa nın ilgili maddelerinde gösterilen şartlara uyarak yapacağı görev ve kullanacağı yetkiler şunlardır: Sürekli hastalık, sakatlık ve kocama sebebi ile belirli kişilerin cezalarını hafifletmek veya kaldırmak sayılı Kanun 4 Kasım 2004 tarihinde kabul edilmiş olan 5252 sayılı Kanun, yeni Ceza Kanunu nun yürürlüğe girmesine kadar olan geçiş döneminde uygulanacak kural ve usullerle ilgilidir. Yeni Ceza Kanunu maddeleri mahkûmun lehine bir durum teşkil ediyorsa, 1 Nisan 2005 ten önce kesinleşen mahkumiyetlerle ilgili cezaların infazının ertelenmesini yeniden ele almaktadır. ŞİKAYET Başvuran, AİHS nin 3. maddesi kapsamında, tekrar hapsedilmesinin insanlık dışı ve küçültücü muameleye varacağını ileri sürerek şikâyette bulunmuştur. Bu bağlamda, çok hasta olduğunu ve enfeksiyon riski ile karşı karşıya olduğunu belirtmektedir. Tekrar hapsedilirse, cezasını, rutin check-up yaptırma imkânının olmayacağı Edirne Açık Cezaevi nde çekeceğini iddia etmektedir. Ayrıca, bu cezaevindeki havalandırma sisteminin yetersiz olduğunu ve hastalığının nüksedebileceğini ileri sürmektedir. Son olarak, tekrar hapsedilirse sağlığının hayatına tehlike oluşturacak derecede bozulabileceğini belirtmektedir. 4

5 HUKUK Başvuran, AİHS nin 3. maddesi kapsamında, tekrar hapsedilmesinin insanlık dışı ve küçültücü muameleye varacağını ileri sürerek şikâyette bulunmuştur Hükümet, başvuran İnfaz Hakimliği ne başvuruda bulunmadığından, iç hukuk yollarını tüketmediğini öne sürmüştür. Ayrıca, Edirne Cumhuriyet Savcılığı na yazdığı dilekçenin sonucunu ve Adli Tıp Kurumu Genel Kurulu nun kararını beklemiş olması gerektiğini ileri sürmüştür. Hükümet, başvurana cezaevinde gereken her türlü tedavinin sağlandığını belirtmiştir. 1 Hapishane ve Tevkifhanelerin İdaresi Hakkında Kanun ve Cezaların İnfazı Hakkında Kanunun maddeleri uyarınca, her cezaevinin, sağlık ekibinden sorumlu en az bir doktoru olan kliniği bulunduğunu ve cezaevi kliniklerinin Avrupa standartlarında olduğunu belirtmiştir. Ayrıca, bir rahatsızlığın tedavisi cezaevi kliniğinde yapılamıyorsa mahkûmların hastanelere nakledildiğini ifade etmiştir. Bununla ilgili olarak, başvuranın cezaevi kliniğinde ve cezaevi yönetiminin bütçesiyle çeşitli hastanelerde gerekli tıbbi tedaviyi gördüğüne işaret etmiştir. Hükümet, Edirne Açık Cezaevi ndeki havalandırma koşullarının sağlık şartlarına uygun olduğunu ve başvuranın enfeksiyon kapma riskinin olmadığını ileri sürmüştür. Bu bağlamda, bu cezaevinin şehir merkezinin dışında, açık olma özelliğinin ve hapsedildiği sürede başvurana özel bir diyet uygulandığının, başvuranın sağlık sorunları olan tutuklulara ayrılmış özel koğuşa verildiğinin ve kendisine herhangi bir görev verilmediğinin altını çizmiştir. Ayrıca, bu cezaevinin, Edirne Devlet Hastanesi nden 6,5 kilometre uzaklıkta ve Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi nden 13 kilometre uzaklıkta bulunduğunu ileri sürmüştür. Başvurana, şu ana kadar, durumunun gerektirdiği her türlü sağlık hizmetinin sağlanmış olduğunu ve yeniden hapsedildiğinde hastanede düzenli kontrollerine gidebileceğini değerlendirmiştir. Hükümet, başvuranın sağlık durumu hakkında, hem Cerrahpaşa Hastanesi raporunun hem de Adli Tıp Kurumu raporunun, başvuranın tıbbi geçmişini doğruladığını vurgulamıştır. Adli Tıp Kurumu nun, başvuranın mevcut sağlık durumunu değerlendirdiğini ve durumunda herhangi bir değişiklik halinde durumunun yeniden değerlendirileceğini belirtmiştir. Ayrıca, Edirne Devlet Hastanesi raporundaki tespitlere, Adli Tıp Kurumu tarafından itiraz edilmemiş olduğunu ve teşhis konusunda bütün sağlık kurumlarının hemfikir olduklarını ve hastalığının nüksetmesini önlemek amacıyla başvuranın sağlık gözetimi altında tutulması gerektiğini doğruladıklarını vurgulamıştır. Hükümet, son olarak, ulusal makamların, başvuranın tedavisini kolaylaştırmak için mümkün olduğunca çok hoşgörü göstermiş olduğunu ileri sürmüştür. Bu bağlamda, sağlık durumunun kötüleşmesi üzerine başvuranın ilk olarak Edirne Açık Cezaevi ne yerleştirilmiş olduğunu ve sonra tam olarak iyileşmesine yardımcı olmak amacıyla bir yıl süreyle serbest bırakılmış olduğunu belirtmiştir. Başvuranın sağlık durumunun kötüleşmesi halinde ulusal makamların gerektiği ölçüde müdahale edeceğini iddia etmiştir. Başvuranın cezası bir süreliğine ertelenebilir veya sonunda, başvuran, Cumhurbaşkanı tarafından affedilebilir. 1 Hükümet, Edirne Açık Cezaevi nin fotoğraflarını sunmuştur. 5

6 Başvuran, İnfaz Hakimliği ne şikayette bulunmanın etkili bir iç hukuk yolu olmadığını ve başvurusunu yaptığı zamanda Edirne Cumhuriyet Savcılığı ndan dilekçesine herhangi bir yanıt almamış olduğunu iddia etmiştir. Ayrıca, Hükümet in cezaevi sağlık hizmetleri standardına ilişkin iddialarına itiraz etmiş ve Edirne Açık Cezaevi nin hijyenik olmadığını iddia etmiştir. Cezasının, 1 Eylül 2004 tarihinde, yalnızca, AİHM nin başvuranın davasında geçici önlemler alacağının Hükümet tarafından fark edilmesi üzerine ertelendiğini ve AİHM ye başvurmuş olmasaydı yeniden hapsedilmiş olacağını iddia etmiştir. AİHM, başvuranın, AİHS nin maddesi anlamı dahilinde iç hukuk yollarını tüketip tüketmemiş olduğunu tespit etmenin gereksiz olduğunu değerlendirir, zira, aşağıda belirtilen gerekçeler dolayısıyla başvuru zaten kabuledilmezdir. AİHM, 3. maddenin kapsamına girmek için kötü muamelenin asgari düzeyde şiddete varması gerektiğini yineler. Bu asgari düzeyin değerlendirmesi görecelidir; muamelenin süresi, fiziksel ve ruhsal etkileri ve bazı durumlarda zarar gören kişinin cinsiyeti, yaşı ve sağlık durumu gibi dava şartlarının bütününe bağlıdır (bkz., Kudla Polonya [BD], no /96, 91, AİHM 2000-XI ve Peers Yunanistan, no /95, 67, AİHM 2001-III). AİHS nin 3. maddesi, tutukluları sağlık gerekçeleri ile serbest bırakmak şeklinde bir genel yükümlülük ortaya koyuyor olarak yorumlanamaz. Bununla birlikte, Devlet e, özgürlüklerinden mahrum bırakılan kişilerin fiziksel sağlığını, örneğin bu kişilere gerekli tıbbi yardımı sağlayarak, koruma şeklinde bir yükümlülük yükler. 3. madde, Devlet lere, kişinin, insanlık onuruna saygı ile bağdaşan şartlarda tutuklu bulundurulmasını, cezanın uygulanma şekli ve yönteminin onu, tutuklulukta kaçınılması olanaksız olan eziyeti aşan yoğunlukta sıkıntı veya zorluğa maruz bırakmamasını ve hapsedilmenin pratik gerekleri gözönünde tutularak kişinin sağlığının, diğer şeylerin yanı sıra, ona gerekli sağlık yardımı sağlanarak uygun şekilde güvence altına alınmasını sağlama yükümlülüğünü yükler (bkz., yukarıda anılan, Kudla 94). Ayrıca, hastalıktan kaynaklanan fiziksel veya ruhsal sıkıntı, bu sıkıntının veya risklerin tutukluluk şartları veya yetkililerin sorumlu tutulabileceği diğer tedbirlerden kaynaklanan muamele ile artması halinde, 3. madde ile karşı karşıya gelebilir (bkz. Pretty İngiltere, no. 2346/02, 52, AİHM 2002-III). Başvurana akciğer kanseri teşhisi konduğunu ve tedavi için cezaevinden serbest bırakıldığını gözönünde tutarak, AİHM, başvuranın sağlığının hapis cezasını çekmeye elverişli sayılıp sayılamayacağının ve elverişli ise, hapsedileceği cezaevinin başvuranın tedavisi için gerekli olanaklara sahip olup olmadığının belirlenmesi gerektiğini değerlendirir. AİHM, başvuranın sağlık durumuna ilişkin görüş ayrılığı olmadığını kaydeder senesinde başvurana akciğer kanseri teşhisi konmuştur. Ameliyat edilmiş ve radyoterapi görmüştür. Halihazırda, olası bir nüksetmeyi kontrol altına almak için düzenli sağlık gözetimi altındadır. Tedavisine yönelik cezaevi sağlık hizmetlerine ilişkin olarak, AİHM, başvuranın, akciğer kanseri teşhisi konmasından sonra tıbbi tedavisini kolaylaştırmak amacıyla Edirne Açık Cezaevi ne transfer edildiğini gözlemlemektedir. Hapsedilme durumunun devamının yaşam tehlikesi yaratabileceğini ifade eden 9 Haziran 2003 tarihli Adli Tıp Kurumu raporunu müteakip serbest bırakılmıştır. Ancak, 23 Haziran 2004 tarihinde, Adli Tıp Kurumu 3. İhtisas 6

7 Kurulu, başvuranın mevcut sağlık durumunun, cezasının daha fazla ertelenmesini gerektirmediğini değerlendirmiştir. AİHM, iç hukuka göre, başvuranın sağlık durumunun Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu nun 399. maddesi kapsamına girip girmediğine karar vermeye yetkili makamın yalnızca Adli Tıp Kurumu olduğunu anımsar. Bu bağlamda, AİHM, 1 Eylül 2004 tarihinde Edirne Cumhuriyet Savcılığı nın başvuranın hapis cezasının infazını altı aylık bir süreliğine daha ertelediğini ve başvuranın davasının yeniden inceleme için Adli Tıp Kurumu Genel Kurulu na transfer edildiğini gözlemlemektedir. 23 Eylül 2004 tarihinde, Adli Tıp Kurumu Genel Kurulu, başvuranın sağlık raporlarını inceledikten sonra, Adli Tıp Kurumu 3. İhtisas Kurulu nun tespitlerini doğrulamıştır. Ayrıca, başvuranın sağlık durumunda herhangi bir değişiklik olması halinde kararını yeniden değerlendireceğini ifade etmiştir. AİHM, başvuranın, kendisine cezaevinde yeterli sağlık bakımı sağlanmadığını iddia etmemiş olduğu gerçeğini gözönünde bulundurur. Bu hususta, dava dosyası, başvuranın cezasının ertelenmesinden önce, yetkililerin, başvuranın hastalığı için çeşitli hastanelerde uygun tedaviyi görmesini sağlamak yönünde gerekli tüm önlemleri almış olduklarını açığa çıkarır. Aynı zamanda, cezaevi kliniğinde düzenli olarak muayene edilmiştir. Yukarıda belirtilenler karşısında, AİHM, mevcut duruma göre, başvuranın durumunun AİHS nin 3. maddesi kapsamına girmeye yeterli ölçüde şiddet düzeyine varmadığını değerlendirmektedir (bkz., yukarıda anılan, Kudla kararı 99 ve Priebke İtalya (karar), no /99, 5 Nisan 2001). Sonuç olarak, başvuru, AİHS nin maddesi anlamı dahilinde açıkça dayanaktan yoksundur ve maddeye uygun olarak reddedilmelidir. Bu sebeplerle, AİHM oybirliğiyle Başvurunun kabuledilmez olduğuna karar verir. S. NAISMITH J.-P. COSTA Yazı İşleri Müdürü Yardımcısı Başkan 7